Me emrin e Zotit, Bamirës dhe Mëshirues! Të gjitha lëvdatat janë për Allahun e Madhëruar, Zotin e botëve. Atij i falënderohemi për mëshirën e për mirësitë e Tija, prej Tij kërkojmë ndihmë e udhëzim në gjithçka që bëjmë dhe shpresojmë që Ai të na kaplojë me bekimin e Vet. Paqja dhe bekimi i Zotit qoftë mbi profetin tonë Muhammedin, mbi pasardhësit e tij të dëlirë dhe mbi shokët e tij të zgjedhur! O robër të Zotit! E këshilloj veten time dhe juve që të keni droje para Zotit dhe t’u bindeni urdhrave të Tij! 

Prania e arsyes në fazat e ndryshme të jetës së njeriut nuk mund të mohohet kurrsesi, sepse roli i arsyes në jetën njerëzore është i pazëvendësueshëm, veçanërisht kur bëhet fjalë për të dhënit një drejtim jetës ose për t’i mbajtur nën kontroll dëshirat dhe epshet. Po të lëkundet pozita e arsyes, në brendinë e njeriut do të shkaktohen konflikte dhe probleme të shumta. Ja përse Kur’ani dhe hadithet kanë theksuar shpesh se kjo fuqi e falur nga Zoti duhet të shfrytëzohet si duhet. Kjo mund të kuptohet veçanërisht nga hadithi vijues i të Dërguarit të Zotit, paqja qoftë mbi të e mbi familjen e tij, ku ai thotë: Për çdo gjë ka një mjet e një përkrahje. Mjeti i besimtarit është arsyeja dhe ai përkrahet prej saj. Çdo gjë që lëviz përpara ka një mjet që e vë në lëvizje. Mjeti që lëviz përpara njeriun është arsyeja. Çdo gjë ka një cak ku arrin, dhe caku i adhurimit të Zotit është arsyeja. Çdo grup ka një kujdestar mbi vete dhe kujdestari i besimtarëve është arsyeja. Çdo tregtar e ka kapitalin e tij dhe kapitali i të zellshmit është arsyeja. Çdo dëmtim mund të riparohet dhe është arsyeja që riparon në ditën e gjykimit. Çdo udhëtues ka një çadër ku gjen strehë e pushim. Dijeni se arsyeja është çadra e muslimanit, ku ai gjen strehë gjatë rrugëtimit të tij...

Është me rëndësi të theksohet se përgjatë historisë, të gjithë ata që e ndoqën arsyen e kanë gjetur rrugën e udhëzimit dhe të lumturisë. Monoteistët, të cilët i dëgjuan dhe pranuan fjalët e profetëve të kohës së tyre, në të vërtetë e dëgjuan zërin e arsyes dhe e pranuan thirrjen e saj, duke e gjetur kështu lumturinë. Pikërisht nëpërmjet arsyes, ata kuptuan se ajo që përcillnin profetët e Zotit të vetëm nuk ishte tjetër veçse fjala e të Vërtetës dhe thirrja drejt saj. Ata e ftuan njerëzimin ta adhuronte Zotin e vetëm dhe të shpëtonte nga adhurimi i idhujve të rremë. Ata ia përcollën njerëzimit udhëzimet hyjnore dhe e paralajmëruan atë karshi gënjeshtrave, shpifjeve, amoralitetit dhe padëgjueshmërisë. Ata i këshilluan njerëzit të ishin të besueshëm, të dashur dhe të gatshëm për ta ndihmuar njeri-tjetrin. Të gjitha këto sjellje burojnë nga natyra e lindur e njeriut dhe nuk bien ndesh me të.

Ata që e kanë ndjekur këtë thirrje e kanë gjetur lumturinë, qoftë në këtë botë ose në tjetrën, ndërsa ata që kanë qenë të pavëmendshëm karshi këtij mësimi, kanë devijuar nga rruga e udhëzimit dhe janë fundosur në vështirësi. Nuk ka dyshim se ndjekja e thirrjes së profetëve është një veprim që mbështetet në arsyen. Ndaj duhet që njeriu ta shfrytëzojë maksimalisht këtë aftësi të tijën dhe të hapërojë në këtë rrugë. Kur’ani i Shenjtë thekson se ata që distancohen nga arsyeja, nuk kanë për të pasur një fund të mirë dhe kanë për të devijuar drejt të ligës. Në kapitullin Junus, thuhet:

Askush nuk ka për të besuar, veçse me lejen e Zotit. Dhe zemërimi i Tij zbret mbi ata që nuk mendojnë. (Kur’an, 10:100)

Duhet theksuar, në këtë pikë, se pjesa e parë e vargut nuk nënkupton se besimi nuk është veprim i ndërlidhur me vullnetin e lirë. Vargu vetëm sa thotë se Zoti i Madhëruar është Zotëruesi absolut dhe Sunduesi i padiskutueshëm i krijimit në tërësinë e tij. Asnjë punë në këtë botë, duke përfshirë edhe vendimet njerëzore, nuk realizohet pa lejen e Tij dhe në papërshtatshmëri me vullnetin e Tij. Është vullneti i Tij dhe mënyra e Tij e të vepruarit, e cila ia dhuroi njeriut dhuntinë e madhe të arsyes. Në këtë çështje, njeriu nuk ka kurrfarë lirie, pra ai nuk e kishte mundësinë për të zgjedhur në dëshironte të kishte arsye dhe vullnet të lirë. E gjithë kjo është pjesë e konceptit, sipas të cilit, Zoti parasheh që natyrës njerëzore t’i dhurohet liria dhe arsyeja.

Megjithatë, është me rëndësi që njeriu ta shfrytëzojë këtë liri. Vargu i mësipërm, pra, thotë se njeriu nuk do të ishte besimtar, sikur Zoti të mos dëshironte një gjë të tillë dhe sikur të mos ia dhuronte atij vullnetin, aftësinë e zgjedhjes dhe lirinë. Është, pra, pikërisht nëpërmjet vullnetit, lejes, fuqisë dhe dhembshurisë së Zotit që njeriut i është dhënë mundësia për të hapëruar në fushën e besimit. Sipas kësaj, njeriu duhet ta shfrytëzojë arsyen dhe lirinë e tij dhe ta edukojë veten si një besimtar. Ai duhet ta pasurojë veten e tij me një bindje të fuqishme, me një shpirt të dëlirë dhe me mirësi në fjalë e në vepra, në mënyrë që të arrihet lumturia në këtë botë e në tjetrën. Nëse njeriut i mohohet kjo dhunti e madhe hyjnore dhe nëse, si pasojë, njeriu nuk e dëgjon zërin e arsyes, ai vetëm sa e stimulon egon dhe epshin e tij karshi dimensioneve të tjera të vetvetes, me çfarë nuk i mbetet tjetër veçse e liga. Kështu, ai do t’i mohojë shenjat e Zotit, do të jetë dyshimtar lidhur me origjinën e tij, do të mbetet mohues dhe do ta trajtësojë shpirtin e vet me të liga. Fjalët e tija do të jenë të liga, veprimet të shëmtuara dhe nëpërmjet zgjedhjeve të tija të gabuara, nuk do t’i mbetet tjetër veçse fatkeqësi, vuajtje dhe dënim në të dyja botët.

Fjala e përmendur në vargun e mësipërm të Kur’anit, të cilën e kemi përkthyer si “zemërim”, mund të ketë shumë kuptime. Disa nga shkoqitësit e mëdhenj të Kur’anit kanë thënë se kjo fjalë mund të nënkuptojë edhe dyshimin, si një gjë që bie ndesh me besimin. Ndërsa shprehja “ata që nuk mendojnë” ka të bëjë me ata që i mohojnë shenjat e Zotit dhe që, në këtë mënyrë, e tërheqin mbi vete zemërimin dhe dënimin e Zotit.[1] Sipas një interpretimi, ky varg nënkupton se ata që kanë një natyrë të ligë, janë të paaftë për ta shfrytëzuar arsyen dhe se kështu kanë për t’u distancuar prej saj, duke dështuar dhe mbetur në dëshpërim.[2] Ata që hapërojnë rrugës së paditurisë e të shkatërrimit dhe që nuk janë të gatshëm ta shfrytëzojmë arsyen dhe mendjen, si kapital që u është dhënë, për shkak të këtij mendimi të gabuar e të ligë, nuk mund të jenë të suksesshëm në rrugën e besimit.[3] Dhe kur të hyjnë në ferr e të pyeten se mos vallë nuk u kanë ardhur profetë, ata do të thonë: “Po, profetët erdhën por ne i mohuam ata.” Dhe do të shtojnë: “sikur t’i kishim dëgjuar e të kishim pasur mend, tani nuk do të ishim mes banorëve të zjarrit.”[4] Disa nga shkoqitësit e Kur’anit janë të mendimit se shprehja “t’i kishim dëgjuar” ka të bëjë me të dëgjuarit e thirrjes së profetëve dhe përgjegjësinë karshi përmbajtjes së kësaj thirrjeje. Përgjegjësia e njeriut, në këtë rast, është përgjegjësia karshi thirrjes drejt të vërtetës, në mënyrë që njeriu të përsiatet dhe nëpërmjet arsyes të kuptojë se thirrja e profetëve është një thirrje drejt të vërtetës, të cilës duhet t’i përgjigjet njeriu.[5] Është tejet e qartë se banorët e ferrit janë të tillë vetëm pse nuk e dëgjuan këtë thirrje dhe nuk e dëgjuan zërin e arsyes së shëndoshë. Si rrjedhojë, ata nuk arrijnë ta shfrytëzojnë arsyen, këtë dhunti të madhe hyjnore, për ta arritur lumturinë e për ta gjetur udhëzimin e mirëfilltë. 

Paqja, mëshira dhe bekimi i Zotit qoftë mbi ju!