Përmbajtja:
Qëllimet dhe metodat
Çështja qëndrore
Shtrembërimet e reja dhe dilema e regjimit abbasid
Aspekti problematik i shfaqjes së trashëgimtarit
Shkaqet
Përfundimet
Suksesi dhe dështimi 

Kjo ligjëratë u paraqit nga autori, një dijetar i mirënjohur libanez, në seminarin e parë ndërkombëtar të mbajtur për Imam Ridain në Mashhad, 10 - 14 gusht 1984.

1. Qëllimet dhe metodat:

Pas marterizimit të Imam Huseinit objektivi i Ehl ul-Bejtit, siç e shohim ne, ishte dy palësh.

Së pari, qëllimi i tyre ishte ta mbronin Islamin nga korrupsioni, fallcifikimi dhe keqinterpretimi. Kjo u bë në shumë mënyra. Para së gjithash ishte krijimi i Sunnetit autentik përballë shpalljeve të tjera që ishin ndikuar, në shkallë më të ulët ose më të lartë, nga animet i regjimeve dhe herezive ekzistuese (ahva’) të atyre nën kontrollin e tyre gjatë erës së Umajadëve dhe Abasidëve. Që kur shtrembërimi (tahrif) i tekstit Kuranor nuk ishte në pyetje, fenomeni më i rrezikshëm që konfrontonte Islamin nga brenda ishte tregimi i gojëdhënave fallce dhe të shtrembëruara atribuar Profetit (S). Kuptimet e vargjeve të caktuara Kuranore u shtrembëruan – veçanërisht ato në lidhje me konceptet më të rëndësishme politike dhe shoqërore – me anë të hadithit të shpikur dhe të shtrembëruar. Prandaj, Imamët bënë ç’të mundnin për ta përhapur hadithin mes njerëzve dhe përdorën të gjitha mjetet për të zgjeruar rrethin e përhapjes nëpër rajone të ndryshme.

Së dyti, objektivi i tyre ishte për të mbrojtur pasuesit e rrugës autentike Islame dhe atyre që ishin afër saj në një shkallë të ndryshme, nga injoranca, devijimi dhe rreziku i likuidimit fizik.

Mbrojtja e tyre nga injoranca u sigurua nga theksi i fuqishëm për përhapjen e mësimeve Islame mes tyre, përmes dërgimit të misionarëve, duke themeluar qendra të udhëzimit fetar në rajone të ndryshme dhe duke krijuar një autoritet të drejtë – drejtuar atyre dhe këto i bashkuan ata në rrugën e Ehl ul-Bejtit.

Ky bashkim ishte bashkim i vetëdijshëm, bazuar në dituri (ma’rifah) dhe bindje, që garantonte vazhdimësinë dhe rezistencën përballë provave dhe vështirësive, jo bashkim i bazuar vetëm në lidhje emocionale ose thjeshtë në taqlid, sepse kjo nuk mund të sigurojë përjetësinë dhe pathyeshmërinë e një lëvizjeje revolucionare politike dhe ideologjike siç e kërkon Ehl ul-Bejti.

Ata ishin të mbrojtur nga devijimi (fitnah) duke u ndaluar në mënyrë sistematike dhe të përsëritur të asimilohen në infrastruktivën e një autoriteti politik shtypës dhe jofetar dhe duke u ndaluar të menjanohen nga ai pa u shkëputur nga pjesa tjetër e komunitetit Islam. Ata u udhëzuan për të ruajtur lidhje të ngushta me të gjithë muslimanët, në bazë të bashkëjetesës me autoritetet derisa abstenonin nga hyrja në organizatën e tyre ose participimin e tyre në themelimin e saj deri tani siç nuk dëmtoi rregullin e përgjithshëm të shoqërisë ose nuk shkoi kundër interesave vitale bazë të komunitetit duke ndjekur rrugën e Ehl ul-Bejtit . Ata gjithashtu ishin të mbrojtur nga devijimi duke qenë vazhdimisht të ndaluar të anojnë nga kjo apo ajo parti nga mesi i shtypësve që luftonin për pushtet. Ata si individë ose si grupe, ishin të mbrojtur nga persekutimi në rajonet e tyre ose nga ekzili ose ekzekutimi sipas urdhërit të tekijjes.

Thelbësisht ne e kuptojmë takijjeh si një urdhëresë me qëllim për mbrojtjen e jetës së individëve dhe interesat e tyre personale, për aq kohë sa ajo nuk i dhunon parimet bazë dhe zotimin politik ndaj shoqërisë.

Megjithatë, kur takijjeh çon në lëshimin e parimeve ose devijimit nga ato në një çështje politike, ose kur shkon kundër zotimit politik ndaj shoqërisë, atëherë nuk është e ligjshme, sepse ajo u paraqit të mbrojë përkrahjen e individëve dhe të mbrojë parimet. Prandaj, duhet të shënohet se tekijjeh u paracaktua të mbrojë parimet dhe të sigurojë suksesin e tyre në të ardhmen.

Nuk është e arsyeshme, që kjo të bëhet shkak i dobësimit ose madje dhe shkatërrimit pikërisht të atyre parimeve për hir të mbrojtjes së interesave të individëve.

Ky objektiv i vetë manifestuar në planin e praktikës dhe realitetit, pas marterizimit të Huseinit, në formën e një balance mes tre elementesh:

(1) tekijjeh në nivelin individual,

(2) ruajtjen e rregullit të përgjithshëm të shoqërisë Islame dhe komunitetit musliman për sa i përket administrimit dhe shërbimeve publike,

(3) refuzimi për të pranuar legjitimitetin politik të regjimit shtypës.

Imamët e Ehl ul-Bejtit u morën me regjimet ekzistuese brenda këtyre limiteve. Kjo balancë përfundoi tek Imamët e Ehl ul-Bejtit duke punuar me sistemin ekzistues në një nivel administrativ, deri tani që do të ruajë rregullin e përgjithshëm të shoqërisë dhe të sigurojë një atmosferë që bën të mundur sigurinë dhe lirinë e lëvizjes për ta dhe pasuesit e tyre.

Kështu qëllimi i mbrojtjes së profecisë përfundimtare nga korrupcioni do të arrihej deri sa të ruhet qëndrimi politik duke kundërshtuar regjimet shtypëse, që karakterizonin rrugën e Ehl ul-Bejtit , në një shtet të gjallë dhe aktiv.

Një situatë e tillë ka qenë gjithnjë e dhimbshme për këta aktivistë Islam të cilët nga virtyti i qëndrimit të tyre, kanë përgjegjësi të ndryshme për shoqërinë dhe punojnë në një shkallë shoqërore-politike në histori gjatë të cilës revolucioni i menjëhershme dhe përfundimtar nuk është i mundur.

Ishte e nevojshme për ta që së pari të sigurojnë, se opozita politike nuk dëmton themelet e shoqërisë dhe nuk e prish rregullin e saj të përgjithshëm.

Në anën tjetër, ishte e nevojshme të ushtrohet përmes vigjilencës në çdo shkallë kështu që përmbushja e këtyre kërkesave nuk do të çonte në pranimin e legjitimitetit politik të qeverisë shtypëse ose jofetare.

Drejtimi i ofruar nga jeta e Imamëve të Ehl ul-Bejtit në drejtim të aktivizimit politik, ose në nivelin e Umetit ose komuniteteve specifike brenda tij, do të mbrojë aktivistët nga gabimet dhe hutia derisa ka parasysh kufizimet brenda të cilëve duhet të mbesë.

Kur ekzaminojmë natyrën e këtij qëllimi, karakteristika e të dyja aspekteve që janë regjistruar dhe demostruar në jetën e Imamëve të Ehl ul-Bejtit , gjejmë se, në njërën anë, ajo ka karakteristikën themelore të përhapjes së mesazhit përfundimtar profetik dhe të mbrojtjes së Islamit nga shtrembërimi.

Në anën tjetër, gjejmë se ka një karakteristikë mbrojtëse të treguar në mbrojtjen e pasuesve të Ehl ul-Bejtit nga rreziqet e lartë-përmendura.

Rëndësia më e madhe e të dyja aspekteve të këtij qëllimi shtrihet në pregaditjen e Umetit dhe ripërtërirjen e themeleve të tij, pas rrëzimit të tyre në periudhën e hershme të Islamit dhe devijimit të vazhdueshëm në çështjet politike dhe çështjet që i përkasin qeverisë, që si kthim u pasuan me devijimin në frontin ligjor.

Ky devijim ishte për sa i përket burimit dhe autoritetit të Synetit, që është burimi i dytë i legjitimitetit në Islam pas Librit të Allahut të Plotfuqishëm e të Madhërishëm.

Objekti i kësaj përgatitjeje ishte të mbrojë bërthamën e shëndoshë të ndërtuar nga pauesit e Ehl ul-Bejtit dhe për ta bërë të mundur të zgjerohet duke tërhequr një numër më të madh muslimanësh në rrethin e vet.

Kjo do të lehtësonte krijimin e një shteti në bazat e Islamit, duke ndjekur krijimin e një baze më të gjërë Islame për të.

Kjo bazë do të mund të kryhej me idenë e shtetit Islam; ajo do ta avanconte atë dhe do të shërbente si pikë nisjeje drejt tij, derisa Zoti i Lartësuar, të përmbushë premtimin e Tij përfundimtar përmes paraqitjes së Mehdiut (Baqijjat Allah), paqja e Zotit qoftë mbi të, Zoti e shpejtoftë paraqitjen e tij.

2. Çështja qëndrore

Për ta kuptuar këtë qëllim, njeriu duhet të studjojë aspektet shoqërore politike dhe ligjore të jetës së çdo Imami të Pagabueshëm.

Këtu ne do të studjojmë një aspekt të jetës politike të Imam Ali al Ridait , emërimin e tij për shfaqjen e trashëgimtarit të kalifit të Abbasidëve al-Mamun – që ndoshta ishte faza më e rëndësishme në jetën e tij politike – dhe çështjet lidhur me të.

Do të shohim se Imam Rida luajti rolin e një lideri aktiv në dhënien drejtim të ngjarjeve madje në atë situatë ku vetëm ai mund të reagojë, sepse përgjigjiet e tij e kanë rrënjën nga një plan qartë dhe univerzal që i japin mundësi atij që jo vetëm të kundërshtojë problemin me të cilin përballej, por gjithashtu të mbartë detyrimet e tij e udhëheqjes supreme në Umet.

Këtu diskutimi zhvillohet rreth çështjes së të drejtës trashëgimore, që ishte problem qëndror i qeverisjes Islame pas vdekjes së Profetit (S).

Ky problem ishte ngritur për nga rëndësia deri sa arriti kulmin pas marterizimit të Amir al-Muminin Ali. Ai shpërtheu me revolucionin e Huseinit në një seri krizash të legjitimitetit politik përgjatë epokës së Imamëve deri në fshehjen e Imamit të Pritshëm. Në periudhën e fshehjes ai nënkuptonte forma të tjera të shprehjes.

Në regjimet e Umajdëve dhe Abbasidëve – si dhe regjimet e tjera bashkëkohëse me Abbasidët, siç ishin regjimi i Umejadëve në Andaluzi, Kalifati i Fatimidit në Afrikën Veriore dhe regjimet e tjera që erdhën pas tyre në pjesë të ndryshme të botës Islame përgjatë periudhave deri në kohën e Kalifatit Otoman dhe Sulltanatit të Safavidëve – të gjithë sunduesit i identifikuan regjimet e tyre, në karakter dhe origjinë, si Islame.

Ata sunduan në emër të Islamit dhe qeverisën mbi popullin në paqe dhe luftë, ekonomi, politikë, drejtësi, në organizimin shoqëror dhe në çështje të tjera të jetës socio-politike në bazë të qeverive të tyre duke qenë sisteme Islame që implementonin ligjet Islame.

Legjitimiteti i këtyre qeverive bazohej në shpalljen e origjinës së tyre nga Islami. Por cili ishte burimi i legjitimitetit të udhëheqësisë aktuale? Në një nivel teorik dhe abstrakt, çështja është e pazgjidhur sepse të gjitha shpallin se janë Islame dhe zbatojnë Islamin sipas të kuptuarit të tyre në mënyra të ndryshme, pa i besuar tekstit Kuranor dhe shpesh duke e dhunuar në mënyrë të paturpshme shpirtin e tekstit Kuranor. Megjithatë, në një nivel praktik, ka dy pikëpamje shumë të ndryshme për burimin e legjitimitetit të kryesimit:

së pari pikëpamja e bazuar në emërim (nass);

së dyti pikëpamja që nuk bazohet në emërim (nass) por bazohet në parimin e besnikërisë (bayah).

Konflikti midis dy pikëpamjeve dominoi Umetin Islam pas lënies së trashëgimisë së të Dërguarit Fisnik (S) deri në fund të erës së Umajadëve, kur filloi aktiviteti misionar Abbasid (daveh).

Parimi i emërimit (nass) ishte ngulitur mirë në mendjen e Umetit si rezultat i aktiviteteve të Imamëve të Ehl ul-Bejtit dhe shokëve të tyre duke i edukuar ata, fillimisht për çështjen e emërimit, së dyti për çështjen e çoroditjes së regjimit të Umajadëve dhe devijimit të tij nga Islami në një nivel teorik dhe praktik dhe së treti për arsye që sunduesit Umajad duke implementuar parimin e emërimit (nass) në mënyrën e tyre të veçantë.

Për shembull Muavija e implementoi atë në atë mënyrë duke emëruar trashëgimtarin e tij evident dhe duke kërkuar më parë besnikëri (bejat) për të.

Si rezultat i tërë kësaj, parimi i nass-it u bë baza e vetme në mendjet e pjesës më të madhe të muslimanëve dhe u pa si zgjidhja më e preferuar mes pjesës tjetër të burimit të legjitimitetit të sundimit në bazë të kryesimit aktual dhe praktik.

Parimi i bay’ah u bë i pavlefshëm si burimi i vetëm i sundimit legjitim dhe nuk ishte më asgjë por një aspekt bashkëkohor i parimit të nass-it.

Kur filloi davah Abbasid, ai konfrontoi këtë realitet në sferën politike si dhe në mendjen e Umetit. Ai gjithashtu përdori të gjitha sygjerimet dhe konceptet e të shkuarës për të aluduar parimin e nassit, pa bërë një zotim të përcaktuar atij, për shkak të frikës që një zotim i tillë do të linte trashëgim marrjen e pushtetit të sunduesit legjitim. Kështu misionarët Abbasid shfrytëzuan emrat e Alidëve dhe Ehl ul-Bejt-it dhe termin itrah (pasardhësit).

Ata vazhdimisht përdorën një shprehje të dykuptimtë që ishte përdorur më herët nga njerëz të caktuar që u ngritën kundër Umajadëve pas revolucionit të Huseinit:thirrja për

“Rida min aal Muhammad”

Kjo shprehje ishte një përkrahje e pozitës së bazuar në parimin e nass-it – dhe kishte qëllim të shfrytëzojë të gjithë potencialin politik që mbante ky parim tek Umetin – pa ia besuar qartë atij. Kjo do tu jepte mundësi atyre të bënin fytyrë të shtirur në veprimet masive publike me qëllim të keqdrejtimit të opinionit publik musliman.

Aktiviteti misionar Abbasid u zhvillua nën këtë parrullë dhe kur ai implementonte planin e tij politik për të rrëzuar regjimin Umajad dhe për të themeluar shtetin Abbasid, bazohej në parimin nass.

Që nga ligjërata e parë e Abu al-Abbasid al-Saffah, pasi u pranua si lider në Kufah, Abbasidët deklaruan se kishin implementuar planin politik të Ehl ul-Bejt-it, familjes së Aliut, të Banu Hashimit dhe pasardhësve të Profetit (S).

Me implementimin e planit Abbasid, tre ide të ndryshme u përdorën në mënyrë alternative në mendimin politik Islam, për të drejtuar çështjen kryesore për problemin politik Islam gjatë erës së Imamëve të pagabueshëm .

Çështja lidhet me burimin e legjitimitetit të kryesisë aktuale pas mbarimit të të gjitha entiteteve politike Islame që zbuluan origjinën e tyre me Islamin dhe shpallën zbatimin e tij.

1. Parimi i nass-it. Ky ishte parimi i Imamëve të Ehl ul-Bejt-it që ia përkushtuan veten për ta ngulitur atë thellë në mendjen e Umetit dhe për të krijuar një vetëdije në të përmes atij, kështu që ai u bë, siç përmendet, përgjithsisht i pranueshëm për të gjithë muslimanët, qoftë si formulë e vetme për legjitimitetin e sundimit, ose si më i pëlqyeri.

2. Parimi i bejatit. Ai injoron plotësisht parimin e nass-it dhe nuk e pranon atë, në mënyrë direkte ose jodirekte.

3. Parimi i “Rida min aal Muhammad”. Ishte formula në të cilin bazohej aktiviteti misionar Abbasid dhe që ishte implementuar politikisht.

Ky parim që në esencë ishte parimi bayah, aktualisht ishte siç kemi thënë, një shtrembërim i parimit nass me qëllim që të shfrytëzojë potencialin e tij politik në njërën anë dhe për të ikur nga implikimet e tij politike në anën tjetër. Implikimi politik i parimit nass është qeverimi nga Imami i Pagabueshëm. Kjo ishte ajo çfarë abbasidët bënë çmos për ta ndaluar.

Megjithatë, për trashëgimin e aktivitetit të tyre misionar, ata urgjentisht kishin nevojë për dobitë politike të parimit nass; prej këtu slloganin “Rida min aal Muhammad”. Shprehje të tjera të përdorura nga ata ishin:

“Alid”, “Hashimit”, “Ehl ul-Bejt”, “Pasardhësit e Profetit”, “(dhurrijjat al-Nabi)” dhe “Pasardhësit” (itrah).

Këta ishin mjetet ideologjike dhe politike që ata përdorën për të arritur qëllimin e tyre dhe ata e përmbushën atë në mënyrën që vijon. Në mendjen e Umetit parimi nass u shoqërua me Ehl ul-Bejtin.

Duke përmendur nass-in do ta bënte dikë të mendonte menjëherë të drejtën e shquar të Imamëve të Ehl ul-Bejtit dhe duke folur për Imamët e Ehl ul-Bejtit në një kontekst politik do të na sjellte në mendje parimin nass.

Aktiviteti misionar Abbasid mori përparësi nga ky bashkim dhe lidhje mes nass-it dhe Ehl ul-Bejtit, që shiheshin si mishërim i parimit të nass-it në shoqërinë Islame. Pas fitores së tyre, abbasidët zhvilluan ideologjinë që shërben si bazë e vërtetimit të sundimit të tyre për të kundërshtuar vështirësinë e krijuar nga zbulimi i të vërtetës nga disa liderë të mëdhenj të davah, që besuan se ata ishin aktiv kundër umajadëve në bazë të parimit të nass-it. Abbasidët kishin përdorur slloganin ‘hakmarrje për familjen e Muhamedit (S)’, si një justifikim për tu mbajtur në pushtetin politik. Ata gjithashtu përdorën termet ‘e drejtë’ (Haqq) dhe ‘trashëgimi’ (irth) për të vërtetuar qëndrimin e tyre ideologjik. Ky ishte një mesazh politik i kuptuar nga njerëzit dhe sygjeronte parimin e nass-it për grupe të caktuara të njerëzve që nuk kishin lidhje të ngushta me Ehl ul-Bejtin.

‘Ulama’ i keq dhe mendimtarët e korruptuar ishin në gjendje me manevrim intelektual dhe teologjik, për të keqdrejtuar njerëzit për kuptimin e vërtetë të parimit të nass-it.

3. Shtrembërimet e reja dhe dilema e regjimit abbasid:

Pas triumfit të abbasidëve dhe realizimit të planit të tyre, Imamët e Ehl ul-Bejtit dhe shoqëruesit e tyre nuk u dorëzuan nga aktiviteti i tyre politik, bazuar në parimin e nass-it, në Umet. Tani, ata nuk duhet vetëm të merren me parimin e bayah-ut.

Një koncept i ri politik kishte hyrë në skenë; ai ishte nocioni i ‘Rida min aal Muhammad (S)’. Legjitimiteti i shpallur nga abbasidët u fitua në bazë të kësaj formule nën udhëzimet e Ibrahim ibn Muhammad ibn Hanafija. Imamët e Ehl ul-Bejtit dhe pasuesit e tyre u përballën me këto kushte të reja me forcë.

Një studim depërtues i teksteve në lidhje me Imamatin që ka të bëje me periudhën duke ndjekur themelimin e shtetit abbasid do të zbulojë një zhvillim në sasinë e këtyre teksteve, kënaqësinë e tyre intelektuale dhe ideologjike dhe theksin e rritur në pozitën qendrore të Imamatit në besimin e Umetit.

Aktiviteti i Imamëve të Ehl ul-Bejtit dhe pasuesve të tyre në edukimin dhe vetëdijësimin e Umetit për çështjen politike në bazë të nass-it, në zbulimin e shpikjeve të regjimit abbasid në lidhje me legjitimitetin e kryesisë aktuale dhe duke zbuluar dykuptimsinë që shfrytëzohej me slloganin ‘Rida mun aal Muhammad (S)’ – e gjithë kjo rizgjoi vetëdijen e Umetit në lidhje me parimin e nass-it dhe konceptit të Imamatit.

Ky edukim në njërën anë dhe padrejtësitë e kryera nga qeveria e abbasidëve në anën tjetër, shërbyen për të edukuar një atmosferë revulucioni në Umet bazuar në parimin e nass-it.

Kjo ishte bërë shpesh me slloganin e ‘Rida min aal Muhammad (S)’ – sllogani i njejtë në bazë të të cilit ishte themeluar shteti abbasid dhe prej të cilit ai përfitoi legjitimitetin e tij.

Kjo nënkupton se legjitimiteti i sundimit abbasid ishte zhdukur plotësisht dhe ideja e një ndryshimi radikal, në vend të një reforme të vogël, ishte vënë përpara. Kështu është e qartë se problemi që filloi për të shkatërruar seriozisht shtetin abbasid në lidhje me bazën e legjitimitetit të sundimit ishte një problem i dytë politik nga konfliktet politike dhe ushtarake brenda shtetit mes forcave më të mëdha që formuan shtetin e Kalifatit, si dhe konfliktet mes vetë abbasidëve.

Prej sundimit të al-Mansur-it, në kohët e hershme të sundimit të tyre, abbasitët ishin përballur me problemin e legjitimitetit me politikën e shtypjes së alidëve me mizori të padëgjuara në histori. Ata gjithashtu zbatuan nocione ligjore për të bartur çështje politike siç janë:

‘e drejta’ (haqq), ‘trashëgimia’ (irth), ‘farefisnia’ (qarabah) dhe prioriteti i kushërirëve nga babai mbi djemtë e vajzës.

Jurisprudenca (fikh), spekulimi, letërsia e teologjia u përdorën të gjitha në këtë luftë politike dhe u shfaqën disa sekte heretike teologjike që vunë përpara koncepte dhe shprehje të caktuara që u përfshinë në të.

Megjithatë, u provua një eksperiencë e hidhur që këto masa shtypëse jo vetëm dështuan, por ushqyen më tej propagandën dhe vazhdimësinë e trendeve revolucionare që refuzuan regjimin abbasid. Al-Mamun kuptoi dobinë e kësaj metode në përballjen e problemit të shkaktuar nga parimi i nass-it.

Ai e kuptoi se mund të merrej me sukses me problemin e ngritur nga lufta e fraksioneve mes Abbasidëve dhe lufta e fuqive të mëdha në regjim me mjete politike dhe ushtarake. Megjithatë, ai nuk mund të merrej me problemin e parë – atë të nass-it – me masat e njejta, për derisa ishte i një natyre të ndryshme dhe nuk do tu dorëzohej masave të tilla. Masat politika nuk do t’ia vlenin dhe masat ushtarake do ta rëndonin problemin.

Abbasidët ishin shumë të vetëdijshëm nga paefektshmëria e masave politike në këtë lloj kategorie dhe nga efektet kundër-produktive të masave ushtarake.

Mjafton të kujtojmë se si merreshin umajadët me problemin e Khurasanit në fillim të revulucionit abbasid, për të mësuar një mësim nga ai.

Al-Mamun u konfrontua me të dyja problemet bashkë. Ai vazhdonte të merrej me problemin e dytë duke përdorur metodat e zakonshme ushtarake dhe politike, por u përball me çështjen e parë themelore të legjitimitetit përmes të kuptuarit të natyrës dhe metodës së trajtimit të tij. Al-Mamun e kuptoi se ky problem duhej të trajtohet në një mënyrë që të ruante natyrën e tij.

Problemi ideologjik kishte efekt poltik, kështu që nuk ishte e arsyeshme të trajtohen efektet pa trajtuar shkakun e tyre. Metoda përkatëse duhet të jetë gjithashtu ideologjike.

Kështu ai konceptoi idenë e një zgjidhjeje për problemin ideologjik dhe kjo u bë për ta bërë Imam Ali ibn Musa ibn Jafarin, të quajtur Rida, trashëgimtarin evident. Zgjidhja ishte e shkëlqyer, sepse ai ringjalli davah-un abbasid dhe përtëriti efektshmërinë dhe besueshmërinë e slloganit “Rida min aal Muhammad” duke e mishëruar atë tek personi që përfaqësonte këtë sllogan në mendjen e Umetit.

Kështu sllogani nuk mbeti më i paqartë ose i errët; as nuk ishte portretizuar në një person të veçantë që përfaqësonte parimin e nass-it në pastërti të plotë.

Shkëlqimi i idesë ishte se ajo paraqiste një zgjidhje shembullore për problemin, që plotësonte qëllimin e dëshirës më të madhe të al-Mamunit.

Në anën tjetër, ajo i dha leje kryesisë, kështu duke i dhënë fundin problemit politik dhe ideologjik dhe duke legjitimuar të gjitha konfrontimet ushtarake dhe politike me lëvizjen revolucionare.

Në anën tjetër, ajo ndryshonte duke kthyer të drejtën (Imamit të Ehl ul-Bejtit ), sepse ajo ishte trashëgimia dhe jo një transferim i sundimit të ofruar.

Ishte me dyshim se shfaqja e trashëgimtarit të ofruar do të rezultonte në sundim sovran, për derisa Imam Rida ishte njëzet e dy vjet me i madh se al-Mamun. Ideja ishte gjithashtu e shkëlqyer, që kur qartë, ajo ngrinte plotësisht balancën në favor të al-Mamunit, sepse problemi ideologjik që ishte më i hershëm se problemi i al-Mamunit dhe regjimi Abbasid tani u bë problemi i pasuesve të parimit të nass-it dhe figura që ishte mëshirimi i tij: Imam Rida.

4. Aspekti problematik i shfaqjes së trashëgimtarit:

Një aspekt i këtij problemi është se është plotësisht e natyrshme dhe e kuptueshme që një sundues që sundon në mënyrë të paligjshme, si rezultat i të cilit ai është i shqetësuar nga rreziqet dhe vështirësitë duhet të autorizojë marrjen e sundimit pas tij të nominuarit të drejtë dhe të ligjshëm që është njëzet e dy vjet më i madh se ai.

Kjo do të zbatohej me një operacion të planifikuar me kujdes nga sundimtari aktual që dëshironte të kapërcejë vështirësitë e tij në këtë rrugë.

Shpjegimi i këtij aspekti të problemit është i thjeshtë pasi rrethanat, qëllimet dhe masat paraprake janë sqaruar në dritën e diturive tona për çështjen qëndrore të problemit politik Islam. Megjithatë, ajo që është e vështirë për të kuptuar është se pse i nominuari më i vjetër i ligjshëm duhet të pranojë këtë trashëgimi.

Një pranim i tillë mund të zbatojë një pranim të legjitimitetit të sundimtarit de fakto, duke ndihmuar tu japë fundin vështirësive të tij, në shkëmbim për premtimin e marrjes së qeverisë. Natyrisht nuk ishte e mundur për të përmbushur një premtim të tillë në pikëpamjen e ndryshimit të moshës së sunduesit dhe trashëgimtarit evident, në pikëpamjen e mundësisë së vazhdueshme të vrasjes dhe veçanërisht në pikëpamjen e asaj çfarë nënkuptohej nga Imam Rida kur thoshte:

“Është një çështje që nuk do të përmbushet”

dhe vetëdijshmëria e tij se lëvizjet e al-Mamunit nuk motivoheshin me çdo kusht se e drejta e sundimit duhet tu kthehej atyre që ia vlen, por vetëm jashtë nevojës. Ky është aspekti problematik i çështjes.

Për të zgjidhur këtë problem, ne duhet t’i kthehemi qëllimit themelor të Imamëve të Ehl ul-Bejtit pas marterizimit të Huseinit.

Nën dritën e kësaj do të kuptojmë pse Imam Rida në fillim e refuzoi dhe pastaj e pranoi bejatin e trashëgimit të al-Mamunit. Siç thonë, ky qëllim ishte i dyfishtë:

së pari për të mbrojtur Islamin nga shtrembërimi, fallcifikimi dhe keqinterpretimi;

së dyti,për të mbrojtur pasuesit e rrugës autentike Islame, pasuesit e parimit nass dhe muslimanëve afër asaj, nga injoranca, devijimi dhe likuidimi.

Imam Ridai në refuzimin dhe pranimin e tij dhe në kushtin e tij si trashëgimtar evident, adoptoi një qëndrim të përshtatshëm për këtë qëllim dhe mori hapa që çuan drejt përmbushjes së tij, mes reagimeve të ndryshme të habisë, zemërimit dhe pritjes.

Ai ishte i vetëdijshëm se besnikëria e ofruar ishte besnikëria e vdekjes. Ai ishte i vetëdijshëm për vështirësinë e al-Mamunit dhe kalifatit abbasid, për qëllimet e al-Mamunit duke i ofruar atij shfaqjen e trashëgimtarit dhe për dilemën e tij për këtë ofertë, që mbante rrezikun e pranimit të legjitimitetit të sundimit të al-Mamunit dhe kështu pranimit të legjitimitetit të kalifatit abbasid.

Ai ishte i vetëdijshëm për kurthet që mund të vihen në rrugën e tij, jo rrezikun më të vogël të të cilit do të ishte tentimi për të përfshirë atë në aparatin e një qeverie dhe një administrate të cilën ai nuk e kishte ngritur vet, dhe që nuk ishin në pajtim me pikëpamjet e tij, politikën dhe karakterin e tij. Ai ishte i vetëdijshëm për të gjithë këtë. Ja pse qëndrimi i tij i parë drejt ofertës ishte për ta refuzuar atë.

Al-Mamun dhe partia e tij vazhduan përpjekjet e tyre për ta bindur atë, kurse ai vazhdoi ta refuzojë atë derisa u përball me kërcënime të hapura dhe të fshehta për vdekje, prej nga pranoi shfaqjen e trashëgimtarit, “me lot dhe dëshpërim”, sipas shumë raportimeve.

Kështu ua shpjegonte Imam Rida pranimin e tij në kohë të ndryshme disa shokëve të tij. Refuzimi ishte i kuptueshëm.

Ai ishte në pajtim me situatën e tij të përgjithshme, që kur ishte i vetëdijshëm për qëllimet e al-Mamunit dhe për qëllimet e tij vetjake në jetën e tij. Megjithatë, pranimi kërkon shpjegim.

Kërcënimi për vdekje ashtu siç ishte kërcënimi për jetën personale, nuk ishte arsye e mjaftueshme për pranim, sipas pikëpamjes sonë.

Pozita e Ridait i ngjante në aspekte të caktuara pozitës së Huseinit , në një formë që ishte në përshtatje me personalitetin dhe erën e al-Mamunit, dhe Huseini kishte bërë zgjedhjen e marterizimit.

Ne duhet të zbulojmë arsyen, më thellë se ajo e ruajtjes së jetës personale, që shtrihet pas pranimit të Imam Ridait të shfaqjes së trashëgimtarit, që ishte më e përshtatshme për personalitetin e tij si një Imam i pagabueshëm dhe më shumë në pajtim me qëllimin e drejtë të Imamëve të pagabueshëm.

Në fakt, ne shohim se ruajtja e jetës personale nuk ishte një nga arsyet e vërteta për pranimin e ofertës së al-Mamunit për vetë shfaqjen e trashëgimtarit të përmbledhur në dënimin me vdekje për Imam al-Ridën.

Ne besojmë se Imami ishte i vetëdijshëm për të dhe ndoshta për shkak të kësaj, ai nuk mori asnjë nga familja e tij për Marv, duke supozuar se fati i njejtë që ishte rezervuar për të do tu binte atyre.

Ai ishte nën dënimin me vdekje nëqoftëse nuk e pranonte dhe ishte i dënuar me vdekje nëqoftëse e pranonte.

Dallimi mes dy kushteve ishte se ose dënimi do të kryhej ose do të shtyhej. Ne besojmë se refuzimi i tij kishte për qëllim për të zbuluar elemente të mëtejshme të planeve dhe qëllimeve të al-Mamunit si dhe rrjetin e kontakteve që drejtonin veprimin e trashëgimit (vilajet al-ahd).

Refuzimi i tij për shfaqjen e trashëgimtarit nuk ishte thjesht një reagim.

Ne besojmë se Imam Rida në qëndrimin e tij – duke marë parasysh dallimin në kohë dhe natyrën e kundërshtarit i ngjante fuqimisht qëndrimit të Imam Hasanit.

Dallimi mes të dyve ishte se Hasani u përball me një dënim me vdekje të shpejtë ose të shtyrë duke mbajtur çfarë ishte në forcën e tij.

Rida u përball me një dënim të shpejtë ose të shtyrë në bazë të ofertës fallce që mund të fitonte të drejtat e tij të uzurpuara në të ardhmen. Por me qëllim të mohimit të legjitimitetit të tij, ai zgjodhi shtyrjen – si Imam Hasani – për derisa ishte më e përshtatshme me qëllimin e Imamëve.

Imam Hyseni zgjodhi vdekjen e menjëhershme për derisa ajo ishte më në pajtim me rrethanat e tij dhe me rrethanat e Umetit të kohës së tij, më afër i lidhur me qëllimin e mirë të Imamëve të pagabueshëm dhe më destruktiv për armikun e tij, regjimin Jazid dhe Umajat.

5. Shkaqet:

Me qëllim për ta kuptuar shkakun vartës për pranimin e Imam Ridait të besnikërisë fatale, duhet ta kuptojmë përgjigjen në dy nivele.

Së pari, çfarë mund të ndodhte nëse nuk pranonte dhe së dyti, cili ishte qëllimi i tij kur e pranoi? Së pari, çfarë mund të kishte ndodhur nëse Imam Rida nuk e pranonte besnikërinë fatale? Ne besojmë se ajo çfarë do të mund të ndodhte është si më poshtë: a. Vdekja.

Për të ishte e nevojshme që t’i shmangej vrasjes, jo për ta ruajtur jetën e tij, sepse Imamët nuk vlerësojnë jetën e tyre dhe nuk e konsiderojnë të rëndësishme përveçse një mjet për t’i shërbyer Umetit.

Vdekja e tij do ta hapte derën për turbulencën e pasuesve të Ehl ul-Bejtit , të cilët atëherë nuk do të kenë më strehim ose drejtim.

Ne duhet ta lidhim shmangjen e vdekjes me thelbin e çështjes së Imamatit dhe kohëzgjatjes së tij, kur vërejmë se sa i ri ishte Imam al-Javad në kohën kur ishte bërë shfaqja e trashëgimtarit.

Jeta e tij i ishte kushtuar arritjes së qëllimeve dhe shmangies së rreziqeve. Ai e shpjegonte pranimin e tij njërit nga shokët e tij, që e pyeti atë për të, duke thënë:

“Unë zgjodha pranimin sesa vdekjen”

Një shoku tjetër që e pyeti:

“ç’të shtyri të përfshiheni në (çështjen) e shfaqjes së trashëgimtarit (vilajet al-ahd)”?

ai u përgjigj:

“Ajo që e shtyri gjyshin tim (‘Aliun [a]) të përfshihej në këshill (shura)”?

Duhet vërejtur se ai ishte i detyruar ta jepte këtë shpjegim të thjeshtë, të pranueshëm për njerëzit, se të mbrohej në vend që të vritej, ose shpjegimin e dykuptimtë në të cilin ai e bëri Imam Aliun paraardhësin e tij.

Ne duhet të vërejmë gjithashtu se ai i dha shpjegim mbrojtjes së tij nga vrasja në disa nga diskutimet e tij.

Megjithatë, ne duhet të jemi të vetëdijshëm se ai u detyrua që ta japë këtë lloj shpjegimi, sepse ai nuk ishte në atë pozitë të fliste hapur për arsyet për pranimin e tij, me qëllim që të mos e zbulojë planin e tij, arsyet pse ishte e nevojshme dhe objektivin e tij aktual.

Ai ishte nën mbikqyrje; bisedat dhe letrat e tij kontrolloheshin. Ai jetonte në kushte të njejta si Imam Hasani dhe mbarti agonitë e tij, kur dëgjonte dikë ti thoshte:

“Paqja qoftë me ju, o poshtërues i besimtarëve”

Pa qenë në gjendje për tua shpjeguar provat e tij njerëzve, madje as edhe shumë nga të besuarit e tij. Ai duhej të vuante marterizim çdo ditë kur akoma jetonte, duke mbrojtur ata të cilët i donte dhe i mbronte me jetën e tij, derisa ata i keqkuptuan dhe i keqinterpretuan veprimet e tij! Kjo dhe situata të tjera të ngjajshme na zbuluan sa dëshpëruese ishte përgjegjësia e kryesuesit, i izoluar madje nga njerëzit e tij më të afërt, i trishtuar dhe i stresuar madje në momentet rrezatuese kur u morën vendime të vështira pa qenë në gjendje për t’i shpjeguar arsyet e tyre.

a. Sa shumë agoni dhe dhimbje vuajtën Imamët e Ehl ul-Bejtit përshkak të kësaj veçanërisht Amir al-Muminin Ali ibn Abi Talib që kishte pjesën më të madhe të kësaj vuajtjeje!

b. Ishte e mundur që ai të mos ishte vrarë, por edhe atëherë ishte e sigurtë që do të ketë rritje të shtypjes, persekutimit dhe largimit të pasuesve të Ehl ul-Bejtit . Në këtë mënyrë, al-Mamuni do të mundej të bënte shtypje tek ai dhe t’ia merrte hakun.

c. Ishte e mundur që refuzimi i tij për shfaqjen e trashëgimtarit mund t’i ketë çuar armiqtë e al-Mamunit të shfrytëzojnë situatën, që mund t’i kenë shtuar reagimet e stuhishme revolucionare në skenën Islame të asaj kohe.Gjithashtu rrëzimi i al-Mamunit ishte në interes të vijës së ashpër abbaside, të partisë al-Aminit, me pikëpamjen e tyre ndaj alidëve dhe urrejtjes së tyre ndaj iranianëve; por pasuesit e Ehl ul-Bejtit nuk kishin aftësinë të mernin përsipër qeverinë dhe të zëvendësonin al-Mamunin pas rrëzimit të tij.

d. Ishte e mundur që refuzimi mund të ketë çuar me një propagandë në shkallë të gjërë kundër Imamit , me kuptimin se ai kishte lënë një rast të çmueshëm t’i kalojë dhe në të kundërtën mund të ketë çuar në huti dhe çregullim mes njerëzve që ndiqnin Ehl ul-Bejtin , që mund të ketë qenë subjek i persekutimit, arratisjes dhe kërcënimit.Pyetje e pashmangshme mund të ngrehet për këtë dilemë: ‘Pse e pranoi kur ju ofrua kalifati’? Në vend të pyetjes: ‘Pse e pranoi’? Mund të kuptojmë rrethana të ngjajshme me këtë në çështjen e gjykimit pas Sifinit dhe asaj që mori pjesë në lidhje me çështjen e armëpushimit (sulh) me Imam Hasanin .

e. Përfundimisht mund të pyesim: A kishte insistuar Imam Rida të refuzojë ofertën, po të mos kishte qenë në gjendje al-Mamuni të gjejë një zëvendës alid, një anëtar i rëndësishëm i shoqërisë të cilin ai mund ta emëronte si trashëgimtar? Kishte personalitete mes zahidëve që ishin të pregaditur për një sipërmarje të tillë. Kishte gjithashtu personalitete të pavarura alide, të gatshëm të pranonin këtë pozitë.

Nëse kjo ndodhte ishte e qartë se rezulltatet mund të kishin qenë totalisht negative dhe asnjë rritje e re pozitive nuk do të realizohej duke e refuzuar ofertën. Kjo është ajo çfarë mund të çonte një ndodhi e tillë, së bashku me mospajtimin që mund të dilte mes pasuesve të parimit të nass-it. Së dyti, cili ishte qëllimi i tij kur pranoi?

a. Ishte për të shmangur të gjitha përfundimet negative që mund të dilnin nga refuzimi i tij. Ai kishte larguar dënimin me vdekje nga vetja, duke shmangur kështu ndodhinë e një ndryshimi në kryesinë e Ehl ul-Bejtit gjatë periudhës kritike. Ai kishte shmangur gjithashtu një dallgë të re terrori, arratisjeje dhe egzekutimi kundër pasuesve të Ehl ul-Bejtit dhe kishte ndaluar fraksiomin e vijës së ashpër abbaside nga marja e kontrollit të plotë të regjimit. Në fakt, ne kishim krijuar rrethana të përshtatshme për ta shkatërruar këtë fraksion dhe kishim neutralizuar kapacitetin e tij për aktivitet politik dhe influencën e tij gjatë kursit të ngjarjeve. Ne parandaluam hutinë dhe çrregullimin mes pasuesve të Ehl ul-Bejtit . Përfundimisht, ai kishte parandaluar al-Mamunin nga zëvendësimi i tij me një trashëgimtar alid, përmes të cilit ai mund të ushtronte një politikë të shtypjes kundër pasuesve të Ehl ul-Bejtit, duke përdorur parimin e nass-it si arsyetim.

b. Me pranimin e tij, ai ishte në gjendje të lidhej me njerëz që nuk do të kishin guxuar të komunikojnë me të, po të mos ishte trashëgimtari aparent. Kështu ata u mblodhën rreth tij dhe Murxhiitëve, Ehl ul-Hadithëve, Zaidëve, Ehl ul-Sunitëve dhe të gjithë sekteve Shiite. Përmes këtij kontakti, ai ishte në gjendje të punojë me ta në bazë të parimit të nass-it. Përmes atij, ai gjithashtu i pamundësoi gojëdhënësit dhe teologët në rrugën e Imamëve të Ehl ul-Bejtit për të ardhur në kontakt të sigurtë dhe të lirë me këto sekte kundërshtare dhe për të vënë përpara çështje intelektuale dhe politike për diskutim të qetë, objektiv dhe të shkolluar. Imam Rida vetë e ka ushtruar këtë lloj të aktivitetit intelektual mbar-orvatës. Ne nuk duhet të nënçmojmë përfundimet pozitive intelektuale dhe politike që u arritën në ineres të pasuesve të Ehl ul-Bejtit nga ky kontakt dhe ndërveprim.

c. Ai pamundësoi kryesinë intelektuale në rrugën e Ehl ul-Bejtit për të komunikuar dhe ndërvepruar, lirshëm dhe sigurtë me të gjtha klasat e njerëzve, në bazë të parimit të nass-it. Kështu parimi i nass-it u rrënjos gjithnjë e më thellë në mendjet e njerëzve dhe më efektiv në kundërshtimin e synimeve të këqia dhe të keqdrejtuara të qeverisë dhe të dijetarëve të korruptuar fetar që e ndihmuan atë. Ai gjithashtu fitoi pranim të madh mes klasave të larta. Këto shkaqe pozitive dhe negative nuk ishin të gjitha mbrojtëse, por ishin një kombinim i mbrojtjes dhe ofanzivës. Disa prej tyre ishin mbrojtëse dhe parandaluese, derisa të tjera ishin agresive dhe dëshpëruese. Kështu pas njohjes së arsyeve së ofertës së Mamunit, këto janë shkaqet e mundshme për pranimin nga Imam Ridait të ofertës së shfaqjes së trashëgimtarit. Cilat ishin përfundimet, për sa i përket arritjes së qëllimeve?

6. Përfundimet

Al-Mamun kishte arritur objektivat e tij të shpejta dhe urgjente por kishte dështuar të arrijë objektivin e tij strategjik. Rida kishte arritur objektivat e tij të ngutshme dhe urgjente dhe ishte i suksesshëm në arritjen e objektivit të tij strategjik gjithashtu.

1. Al-Mamun e kishte arritur qëllimin e tij për ndalimin e aktiviteteve revolucionare kundër regjimit abbasid, ose brenda grupeve që ndiqnin parimin e nass-it, ose brenda opozitës kundërshtare që nuk e pranonte këtë parim. Duke siguruar revolucionin me revolucionarë të varur, në të dyja rastet, tek popullata mikëpritëse muslimane. Me pranimin e shfaqjes së trashëgimtarit nga Imam Rida ata panë një shenjë të qartë për nevojën e vendosjes së një armëpushimi mes tyre dhe regjimit dhe kështu e kuptuan se aktiviteti i armatosur revulucionar gjatë kësaj periudhe ishte i paarsyeshëm. Ndoshta disa liderë revolucionarë ishin pajtuar gjithashtu me këtë sepse ata nuk kishin më mjetet për t’i ngritur njerëzit dhe për t’i mobilizuar ata për revolucion.

2. Al-Mamuni e kishte arritur qëllimin për krijimin e një baze të gjërë për pranimin politik të kalifatit të tij, që kur besnikërisë së Ridait i nevojitej një besnikëri e re për al-Mamunin dhe një besnikëri nga shumë që nuk e kishin pranuar atë më parë. Kështu si rezultat i besnikërisë për trashëgimtarin, u mor një qëndrim unik nga të gjithë gjatë sundimit të al-Mamunit. Këtu mund të vërejmë çfarë shkroi al-Mamuni në dokumentin e shfaqjes së trashëgimtarit:

“Familja (Ehl ul-Bejt) e Amir al-Maminini-it (al-Mamunit) pagoi besnikërinë për Amir al-Mamunin dhe për al-Ridën pas tij, siç bënë komandantët dhe trupat e qytetit dhe të gjithë Muslimanët”.

Ai kërkoi hapur për një përtërirje të besnikërisë për të në këtë rast, jo vetëm për besnikërinë për trashëgimtarin evident. Sido qoftë, ai kërkoi bindje të vetme ndaj vetes, nga ata që paguan besnikërinë, siç deklaronte në dokumentin e tij:

“Dhe nxitoni për bindjen ndaj Allahut dhe bindjen ndaj Amir al-Mumininit”.

Ai nuk përfshiu trashëgimtarët e tij në këtë deklarim dhe kjo zbulon disa nga aspektet e fshehta në planin e tij.

3. Ai e arriti qëllimin e tij duke krijuar huti të madhe mes armiqve të tij në familjen abbaside dhe përkrahësve të tyre arab, që ishin partizanët e al-Aminit.Kjo i bëri ata shumë të dobët për ta rezistuar atë dhe për të luftuar kundër regjimit të tij. Ata u ndanë që kur njerëzit u larguan prej tyre dhe baza popullore që nuk kishin më për çfarë të luftonin, u përça. Këto ishin qëllimet urgjente dhe të ngutshme të al-Mamunit në të cilat varej mbijetesa dhe stabiliteti i sundimit të tij. Vazhdimësia e aktiviteteve revolucionare kundër tij, ekzistenca në shumë rajone të perandorisë së shumë grupeve muslimane që nuk i kishin paguar besnikërinë ndaj tij, dhe komplotet e familjes abbaside kundër tij – keta ishin faktorët që mund të kenë çuar në rrëzimin e regjimit të tij. Al-Mamuni arriti këto qëllime dhe siguroi stabilitetin dhe mbijetesën e regjimit të tij. Imam Rida gjithashtu arriti qëllimet e tij të ngutshme dhe urgjente duke pranuar shfaqjen e trashëgimtarit, besnikërinë e vdekjes. Qëllimet e tij justifikonin këtë dhe të gjitha ose shumica u realizuan. Megjithatë, në nivelin strategjik, al-Mamuni kishte dështuar derisa Rida kishte qenë i suksesshëm.

7. Suksesi dhe dështimi:

Qëllimi strategjik i Al-Mamunit ishte që të bënte kalifatin e tij dhe kalifatin e Abbasidëve në përgjithësi, një shprehje të parimit të nass-it në mendjet e muslimanëve në përgjithësi dhe në mendjet e pasuesve të Imamëve të Ehl ul-Bejtit në veçanti.

Ky ishte një nga planet më të vjetra në të cilat bazohej aktiviteti misionar abbasid dhe më pas shteti abbasid, sepse mes deklarimeve që ishin baza e davah dhe shtetit ishte deklarata për vasijjah nga Ali ibn Abi Talibi ndaj Muhammad ibn Hanifijës, Abu Hashimit Abu Allah ibn Muhammad ibn Hanifijës, Ali ibn Abel Allah ibn al-Abbazit ndaj djalit të tij Muhammad ibn Aliut, Ibrahimit, Imamit. Al-Saffah i referohej kësaj deklarate në ligjëratën e tij të parë pasi iu pagua besnikëria në Kufah. Ajo ishte cituar gjithashtu ne Kufah, Medinë dhe në vende të tjera nga Davud ibn Aliu dhe liderë të tjerë të ndryshëm Abbasid.

Ky ishte qëllimi strategjik i Mamunit, kur ai ishte i pamundur të arrihej, ai kishte një qëllim zëvendësues strategjik, për ta zhvendosur parimin e nass-it si parim ideologjik dhe doktrinues të kufizuar me koren e besimit fetar dhe për ta kthyer atë në një formulë të thjeshtë politike të ndarë nga çdo përmbajtje ideologjike ose doktrinuese – një formulë si ajo e grupeve dhe partive të tjera politike dhe fetare që luftojnë në skenën Islame.

Qëllimi i al-Mamunit është i dukshëm në shumë debate të drejtuara nga ai mes Imam Ridait dhe shumë grupeve të dijetarëve fetarë, teologëve, filozofëve dhe burrave të letrave. Ai e përmblodhi atë në deklaratën e tij thënë Imam Ridait:

“Dallimet e shiizmit tonë për sa i përket – legjitimitetit të sundimit – i konsideroj si rezultat i herezisë (hava) dhe fanatizmit”.

Aspekti i parë i këtij qëllimi i përdorur për unitetin e familjes Hashimite me degët e saj Alide dhe Abbaside dhe pastaj bashkimin e saj politik, për ta bërë atë në dukje dhe në kuptim një realitet të mirë të rrënjosur në mendjen e Umetit.

Aspekti i dytë i qëllimit përpiqej të tregojë Imam al-Ridën si një figurë manovrike politike dhe të fjalës.

Arritja e këtij qëllimi pamundësoi bashkëveprimin politik me parimin e nass-it dhe mundësoi të bëjë aleancë me të, të bëjë zgjedhje me të dhe ta formojë atë si çdo formulë tjetër politike.

Ky ishte qëllimi strategjik i al-Mamunit, derisa qëllimi strategjik i Imam Ridait ishte për të ndaluar al-Mamunin për arritjen e objektivit të tij. Të gjitha veprimet e al-Mamunit në çështjen e trashëgimit ishin drejtuar për arritjen e këtij qëllimi.

Qëndrimi negativ i miratuar nga Imam Rida ishte për ta penguar komplotin e al-Mamunit në lidhje me parimin e nass-it ndërsa qëndrimi i tij pozitiv ishte për ta rrënjosur mirë parimin e nass-it në mendjen e Umetit, siç lidhej ngushtë me besimin Islam dhe nuk ishte thjeshtë një formulë politike.

Në jetën e Imam Ridait, para dhe pas besnikërisë vendimtare, gjejmë parime dhe deklarata që ilustrojnë planin e tij për tu mbrojtur nga rënia në grackën e planit të al-Mamunit që janë shenja të kundërshtimit në këtë luftë të heshtur rreth qëllimit strategjik të çdo njërit prej tyre.

Më poshtë do të paraqesim, disa prej këtyre shenjave. Për të formuar një figurë komplete ose të përafërt të përpjekjeve të Imam Ridait në këtë luftë, ne duhet të bëjmë një ekzaminim kuptimor të të gjitha fjalëve dhe veprave të tij në fushën ligjore dhe në atë të drejtimit intelektual.

1. Ne analizojmë deklaratat e mëparshme në histori për sa i përket refuzimit të vazhdueshëm të Ridait dhe pastaj pranimin e tij të shfaqjes së trashëgimtarit pas al-Mamunit dhe pinjollët e tij filluan të bëjnë kërcënime për vdekje: “Ai e pranoi shfaqjen e trashëgimtarit, vajtueshëm dhe me keqardhje”; “Ai ishte në pikëllim dhe nën gjykim të madh”; “Ai mbeti i trishtuar dhe i pikëlluar deri në vdekje”. “Ai do të lutej: ‘Allah, nëse liria ime (nga vuajtja) gjindet tek vdekja, atëherë shpejtoje orën për mua’. “Ai i tha njërit që u gëzua në ceremoninë e besnikërisë: ‘Mos u gëzo, sepse kjo është çështje që nuk do të përfundojë’”. Kjo është pamja e gjendjes së Imamit sipas gojëdhënave dhe historianëve pas vendimit të tij për të pranuar dhe këto ishin disa nga deklaratat e tij. Në këtë mënyrë dhe në mënyra të ngjajshme, ai shprehu mospëlqimin dhe neveritjen e tij për këtë çështje dhe e përhapi atë mes njerëzve duke u folur dhe duke u shkruar për të, të besuarve të tij, kështu që çdokush u bë i vetëdijshëm për të. Historianët dhe gojdhënësit kishin transmetuar pranimin në masë të tij tek njerëzit.

2. Qëndrimi i tij në Nejshapur kur ai tregoi hadithin e famshëm mijëra dijetarëve dhe gojdhënësve fetar dhe një pjesë të njerëzve: “Deklarimi (kalimah), ‘Nuk ka zot tjetër, veç Allahut’, është kështjella Ime; kushdo që hyn në kështjellën Time është i mbrojtur nga dënimi Im”. Atëherë ai (Imam Rida) tha: “Në kushtet e tij (kushtet e ‘kalimah-ut’), edhe unë jam njëri nga kushtet e tij”. Në këtë mënyrë ai bëri një deklaratë publike, derisa ishte në rrugën e shfaqjes së trashëgimtarit, të parimit të nass-it dhe të pozitës së tij në të. Është puna jonë të vlerësojmë reaksionet e mëdha dhe të mbarë-përhapura të shkaktuara mes masës dhe qarqeve politike dhe të edukuara nga një deklaratë e tillë.

3. Kur iu dha besnikërinë si trashëgimtar aparent, ai vuri kushtet për al-Mamunin duke e zhveshur plotësisht shfaqjen e trashëgimtarit nga fuqia dhe përmbajtja politike, të cilën al-Mamuni kishte shpresuar që Rida do të ushtronte ashtu që ai do të arrinte qëllimin e tij strategjik. Ai paraqiti kushtet e mëposhtme për al-Mamunin: “Se ai nuk do të emëronte ose shkarkonte asnjë, ose të anulonte një praktikë, ose të ngrinte ndonjë gjë në ekzistencë dhe se ai do të ishte një këshilltar për çështjen në distancë”. Pasi u caktua trashëgimtar aparent, Imami u rezistoi të gjitha përpjekjeve të al-Mamunit për ta shtyrë atë në aktivitetet e sundimit dhe e tërhoqi atë në çështjet administrative të abbasidëve. Kulmi i këtyre përpjekjeve të al-Mamunit ishte oferta e tij për al-Ridën të shkojë në Irak, për të drejtuar çështjet e kalifatit prej atje. Kushtet e shtruara nga Imami reflektuan një vetëdije të thellë dhe të kuptueshme nga natyra e situatës, nga aspektet objektive, ideologjike dhe politike. Përsa i përket aspektit objektiv regjimi abbasid ishte ndërtuar nga organizata zotëruese dhe administrative të kontrolluara dhe të lidhura nga një rrjet lidhjesh që ishin korruptuar. Këto organizata dhe lidhje ruheshin nga të gjitha ndërhyrjet nga jashtë dhe ose përvetësonin intervenime të tilla ose i shkatërronin ato, ose nëse kjo ishte e pamundur i largonin ato. Kur ato ishin të pamundura të përvetësonin Imamin, ato përpiqeshin ta shkatërronin atë ose ta largonin atë nga qarku i tyre. Përsa i përket aspekteve politike dhe ideologjike, pjesëmarja e Imamit do të nënkuptonte pranimin e udhëzimeve dhe drejtimit të al-Mamunit dhe pranimin e këtij të fundit si “Amir al-Muminin” dhe sunduesin legjitim të Urnetit Islam. Kjo ishte ajo që donte al-Mamuni për të arritur qëllimin e tij për tu përfshirë në formulën e nass-it ashtu që ta aplikojë dhe rregullojë atë vetë, me Imamin si përfaqësues i formulës politike me të cilën do të lidhej qeveria ekzistuese. Kushtet e shtruara nga Ridai kishin penguar planin e al-Mamunit. Ne besojmë se al-Mamuni nuk i pranoi këto kushte, sepse suksesi i planit të tij varej nga hyrja e Imamit në rrjetin e lidhjeve të fuqisë dhe duke u ngatërruar me problemet dhe armiqësitë e saj. Kjo do të rezultonte në akuzimin e tij nga njerëzit dhe në drejtimin e zemërimit të tyre drejt atij, dhe kështu në errësimin e imazhit të tij të pastër dhe të shenjtë mes tyre. Në këtë mënyrë al-Mamuni do të arrinte qëllimin e tij në transformimin e formulës së nass-it, nëse nuk mund të përfshihej në të në një formulë të thjeshtë politike, dhe ai do të luante Imamin si njeri të fjalës dhe manovrues politik. Imam Rida e kishte shmangur vënien në një grackë të tillë duke vënë këto kushte që e transformuan atë nga partner i al-Mamunit – kur shfaqja e trashëgimtarit e bëri të nevojshme – në dëshmitar kundër tij dhe një nga viktimat e tij.

4. Në fjalimin e tij para al-Mamunit dhe zyrtarëve të rëndësishëm të shtetit, njerëzve me influencë, të shquar nga mesi i liderëve të mendimit publik dhe të tjerë pasi Imamit iu pagua besnikëria si trashëgimtar aparent, Imami e përmbylli duke thënë: Ne kemi të drejtë ndaj jush përmes të dërguarit të Allahut dhe ju keni të drejtë ndaj nesh përmes atij; prandaj nëse e keni përmbushur këtë (të drejtën tonë) për ne, ne duhet (të përmbushim) të drejtën për ju. Substanca e këtij fjalimi u përsërit në shumë përgjigje dhe diskutime të tij, si krahasimi i pozitave të tij dhe të al-Mamunit me ato të Profetit Xhozef dhe të mbretit të Egjiptit dhe si deklarata e tij: Kushdo që ndjek të dërguarin e Allahut është caktuar të pranojë nga ai.

5.Në shumë letra dhe diskutime të tij në të cilat ai konfirmon vazhdimisht formulën e nass-it në të cilat është një letër për artikujt e besimit të cilat i kishte shkruar në përgjigje të një kërkese nga al-Mamuni: Imami është prova e Allahut mbi krijesën e Vet dhe burimi i diturisë së Tij dhe bindja ndaj tij është detyrë.

Këto janë disa shembuj të deklaratave dhe veprimeve të tij me të cilat ai konfrontonte planin e al-Mamunit dhe një hulumtues sigurisht do t’i takonte shumë të tjera. Me qëllim që ta sqarojmë këtë dhe çështje të tjera në jetën e Imam Ridait , do të ishte shumë e dobishme të ekzaminojmë, klasifikojmë dhe analizojmë të gjitha tekstet legjislative dhe udhëzuese që nisën nga ai gjatë shfaqjes së trashëgimtarit dhe për t’i krahasuar ata me ato që lidhen në periudhën para saj. Kjo do të zbulojë aspekte të reja të kësaj jete të shëndritshme dhe fisnike.

Deklaratat dhe veprimet me të cilat Imami kundërshtonte planin e al-Mamunit për ta arritur qëllimin e tij strategjik, bashkë me arsyet për pranimin, çuan në përfundimet e më poshtme:

a. Ata krijuan formulën e nass-it në mendjen e Umetit.

b. Ata krijuan një opozitë brenda në regjimin në një nivel ideologjik, politik dhe popullor (ne mund të vërejmë ndjenjat popullore, të shprehura gjatë ndodhisë së lutjes së bajramit si treguesi i këtij fenomeni).

c. Ata e çuan al-Mamunin të marë një qëndrim mbrojtës, sepse e ndjente se parimi i nass-it do të kishte një reagim popullor në shoqëri.

Ne do të japim një shembull të rëndësishëm të përhapjes së ndikimit aktual që kishte Imam Rida në një nivel publik.

Gjatë shpërthimit popullor pas vdekjes së al-Fade ibn Sahl dhe sulmit të komandantëve dhe trupave në rezisencën e al-Mamunit, i ndjeri mori strehim nga ata dhe i kërkoi Imamit të intervenojë dhe ta shpëtojë atë. Imami doli t’i takojë ata dhe i udhëzoi të shpërndahen dhe ashtu bënë. Një raport historik përshkruan këtë skenë:

“Ai iu afrua njerëzve dhe me ndihmën e Allahut ata ranë mbi njëri tjetrin dhe ai nuk i bëri shenjë askujt përveçse vrapoi dhe vazhdoi të vrapojë dhe nuk u ndal”

Ky incident tregon ndikimin e fuqishëm që kishte Imami tek komandantët dhe trupat dhe ata që ishin me ta, përkundër faktit se në pajtim me kushtet që kishte shtruar ai nuk intervenoi në asnjë çështje lidhur me autoritetin politik kështu që ai mund të jetë një objekt shprese ose frike në lidhje me këtë.

Kështu ai ishte ndikues si pasojë e shkakut që ishte politik ose qeveritar por ideologjik, i besimit në nass dhe binjes që kërkon ai. Al-Mamuni e kuptoi përmes përvojës së tij politike se shfaqja e këtyre reaksioneve kërkon një fund të këtij eksperimenti, të eksperimentit të shfaqjes së trashëgimtarit.

Ai zbuloi se kishte dështuar në realizimin e qëllimit të tij strategjik në lidhje me nass-in dhe se ai ishte Imami dhe kishte qenë fitimtar në këtë fushë kështu që ai preferonte të kënaqej me arritjen e qëllimeve të tij të ngutshme dhe urgjente, para se të kishte reagim për fitoren e Imamit në lidhje me nass-in.

Kjo mund të ketë krijuar një situatë të pandreqshme, në të cilën kalifati i al-Mamunit dhe i abbasidëve mund të ketë rënë në trazirë dhe të jetë përfshirë në një revolucion që mbron parrullën e nass-it me pastërtinë e tij. Kështu, ai e përfundoi besnikërinë e vdekjes duke e helmuar Imam al-Ridën

Në këtë mënyrë, Imam Rida u bë edhe një prej atyre për të cilët Allahu kërkon shpagim (thar) në fushëbetejën mes Islamit dhe të gabuarës.

Lotët rridhnin për të, zemrat vajtonin për të, kurse ai u bë një model i shkëlqyeshëm për ata që luftojnë në rrugën e Allahut dhe të shtypurve. Kur shohim ngjajshmërinë mes pranimit të shfaqjes së trashëgimtarit nga Imam Rida dhe të pranimit të tij nga Imam Hasani dhe pastaj ngjajshmëria mes pranimit të besnikërisë së vdekjes nga Imam Rida dhe vendimit për të përqafuar martirizimin nga Imam Huseini , ne jemi në shkallën përfundimtare të studimit.

Kur vlerësojmë efektet në shoqërinë Islame gjatë erës së Imam Ridait , të qëllimeve të tij të ngutshme dhe urgjente dhe qëllimeve më të mëdha të lëvizjes Islame në historinë e Imamëve të Ehl ul-Bejtit , ne shohim gjithashtu një ngjajshmëri mes pranimit të shfaqjes së trashëgimtarit nga Imami dhe traktatit të Hudaybijjah-ës. I dërguari i Allahut (S) në përputhje me ofertën e Kurejshëve – ashtu siç Rida pranoi ofertën e al-Mamunit – që habiti shumë nga shoqëruesit e tij, i idhëroi të tjerët dhe u pranua nga ata mes atyre që posedonin vetëdije. Disa në veprimin e të dërguarit të Allahut (S) panë një pëlqim të lëshimeve të padëshirueshme të Kurejshëve, por përfundimi i traktatit të Hudaybijjah-ëve ishte një fitore në të ardhmen e afërt të objektivave strategjike të Islamit.

Pranimi i shfaqjes së trashëgimtarit rezultoi në një fitore, në të ardhmen e afërt, të qëllimeve të ngutshme dhe urgjente dhe të objektivit strategjik të Imam Ridait, në pikëpamjen e mbrojtësit të Islamit.

E para ishte një nga luftërat e Islamit kundër jobesimit (kufr) në nivel të zbulimit (tanzil), kurse e dyta ishte një nga luftërat e Islamit kundër jobesimit në nivel të interpretimit (tavil).

Bekimet e Allahut qofshin mbi Imam Ridain dhe mbi prindërit e tij, pasardhësit e tij, të pastërve mes njerëzve të kaluar dhe atyre të mëvonshëm. Lavdërimi qoftë mbi Allahun, Zotin e botrave.