PËRMBAJTJA:
Studimet mbi shiizmin
Karakteristikat themelore të shiizmit
Gjendja e tanishme e studimeve të shiizmit
Ky libër
Autori
Hyrje
Feja
Islami
Shiizmi (Shia)
Pjesa e parë
Lindja e shiizmit dhe zhvillimi i tij
1. Lindja e shiizmit: zanafilla dhe veçoritë
2. Ndarja e pakicës shiite nga ajo sunnite dhe arsyet e mosmarrëveshjes
3. Çështja e kalifatit dhe e Merxhijeti në lëmin e diturisë
4. Politika e prezantimit të Kalifatit dhe papërshtatshmëria e tij me pikëpamjen shiite
5. Kalimi i Kalifatit në duart e Udhëheqësit të Besimtarëve, Aliut dhe sjellja e tij
6. Dobia e shiizmit nga Kalifati pesëvjeçar i Aliut
7. Kalimi i Kalifatit në duart e Muavijes dhe kthimi i Kalifatit në një monarki të trashëgueshme
8. Ditët më të vështira në historinë shiite
9. Përparimi i dinastisë Beni Umejje
10. Shiizmi në shekullin e dytë pas Hixhrit
11. Shiizmi në shekullim e tretë pas Hixhrit
12. Shiizmi në shekullin e katërt pas Hixhrit
13. Shiizmi nga shekulli i pestë deri në shekullin e nëntë pas Hixhrit
14. Shiizmi në shekullin e dhjetë dhe të njëmbëdhjetë pas Hixhrit
15. Shiizmi nga shekulli i dymbëdhjetë deri në shekullin e trembëdhjetë pas Hixhrit
Ndarjet në Shiizëm 
1. Zanafilla e ndarjes dhe zhdukja e disa grupeve
2. Shkolla Zejdijje
3. Shiitët ismailitë dhe nëndegët e tyre
4. Grupet: Nizarije, Mustalije, Duruzije dhe Muknia
5. Dallimet e shiizmit dymbëdhjetës (Imamije) nga shkollat Zejdije dhe Ismailije
6. Një përshkrim  i shkurtër historisë së shiizmit dymbëdhjetës
Pjesa e dytë
Metoda shiite e mendimit fetar
Metoda e parë: doktrina fetare
Metoda e dytë: hulumtimi intelektual
Metoda e tretë: zbulimi shpirtëror
Metoda shiite e mendimit fetar
1. Kuptimi i mendimit fetar
2. Burimi themelor i mendimit fetar në Islam
3. Metodat që i përcakton Kur′ani për mendimin fetar
4. Dallimi mes tri metodave
Metoda e parë: Doktrina fetare
1. Dimensioni i jashtëmi doktrinës fetare dhe ndarjet e saj 
2. Thëniet e përcjellura nga shokët e Profetit (pqmtmpt) 
3. Sërish mbi Kur`anin dhe Traditën
4. Forma e jashtme dhe dimensioni ezoterik (i brendshëm) i Kur`anit
5. Tevili i Kur′anit
6. Vazhdimi i temës në lidhje me thëniet profetike (hadithet)
7. Metoda shiite e të vepruarit sipas thënieve profetike (haditheve)
8. Edukimi dhe arsimimi në Islam
9. Shiizmi dhe shkencat e transmetuara
Metoda e dytë: hulumtimi intelektual
1. Kelami dhe mendimi filozofik
2. Iniciativa shiite në kelamin dhe në mendimin filozofik islam
3. Veprimtaria e ngjeshur shiite në filozofi dhe në shkencat e tjera logjike
4. Arsyeja e mbijetesës së filozofisë në  botën shiite
5. Disa shembuj nga gjenitë shiitë
Metoda e tretë: zbulimi shpirtëror
1. Njeriu dhe perceptimi (të kuptuarit) gnostik
2. Lindja e gnosës në Islam
3. Udhëzimet në lidhje me njohjen gnostike në Kur`an dhe në Traditë
Pjesa e tretë: 
Mësimet islame nga këndvështrimi shiit
Njohja e Zotit
1. Vizioni mbi botën nga këndvështrimi i qenies dhe realitetit   (domosdoshmëria e ekzistencës së Zotit)
2. Vizioni mbi botën nga këndvështrimi i marrëdhënies mes njeriut dhe universit
3. Esenca dhe cilësitë Hyjnore
4. Kuptimi i cilësive të Zotit
5. Shpjegim në lidhje me cilësitë
6. Cilësitë e veprimit
7. Fati dhe paracaktimi
8. Njeriu dhe vullneti i lirë
Njohja e profetit
1. Drejtë qëllimit: udhëzimi i përgjithshëm
2. Udhëzimi i veçantë
3. Arsyeja dhe ligji
4. Urtësia misterioze që quhet shpallje
5. Profetët dhe pagabueshmëria
6. Profetët dhe fetë e shpallura
7. Profetët dhe dëshmitë e shpalljes dhe të profetësisë
8. Numri i profetëve
9. Profetët e mëdhenj që sollën ligje
10. Profetësia e Muhammedit (pqmtmpt)
11. I dërguari i Zotit (pqmtmpt) dhe Kur′ani
Njohja e amshimit
1. Njeriu përbëhet nga trupi dhe shpirti
2. E vërteta e shpirtit nga një këndvështrim tjetër
3. Vdekja në këndvështrimin Islam
4. Berzahu
5. Dita e gjykimit dhe ringjallja
6. Një tjetër shpjegim
7. Vazhdimësia e krijimit
Njohja e Imamit
1. Kuptimi i Imamit
2. Kalifati në shtetin islam dhe Imamati
3. Konfirmimi i kapitullit të kaluar
4. Imamati në mësimet fetare
5. Dallimi ndërmjet Profetit dhe Imamit
6. Imamati në dimensionin e brendshëm (ezoterik) të fesë
7. Imamët dhe udhëheqësit e Islamit
8. Një histori e shkurtër e jetës së Imamëve - Imami i parë
 -Imami i dytë
 -Imami i tretë
 -Imami i katërt
 -Imami i pestë
 -Imami i gjashtë
 -Imami i shtatë
 -Imami i tetë
 -Imami i nëntë
 -Imami i dhjetë
 -Imami i njëmbëdhjetë
 -Imami i dymbëdhjetë
9. Një vështrim i përgjithshëm mbi rishfaqjen e Mehdiut
10. Një vështrim i veçantë mbi rishfaqjen e Mehdiut
Mesazhi shpirtëror i Shiizmit

 Parathënie

(nga Sejjid Husejn Nasr) shkruar për përkthimin në anglisht të librit "Islami shiit"

 Studimet mbi shiizmin

Edhe përkundër sasisë së madhe të informacionit dhe hollësive që u mblodhën nga dijetarët perëndimorë në lidhje me Islamin në lëminë e orientalizmit dhe religjionit komparativ, akoma ekzistojnë shumë zbrazëtira në njohjen e religjioneve, madje edhe në nivelin e fakteve historike. Për më tëpër, deri vonë këtyre studimeve u mungonte tërësisht një dimension i mirëfilltë metafizik. Një nga injorimet më të mëdha të orientalistëve në lidhje me religjionet e Lindjes dhe në veçanti me Islamin, ka qenë injorimi i shiizmit. Deri sot, shiizmit i është kushtuar shumë pak vëmendje dhe në rastet e pakta kur është përmendur, është shfaqur si një sekt dytësor religjio-politik i "periferisë" islame dhe madje shumë shpesh si një sekt heterodoks dhe blasfemik (jobesimtar). Andaj edhe rëndësia e tij në të kaluarën dhe sot gjithmonë është nënçmuar shumë më tepër se ç`do të arsyetonte një studim objektiv i çështjes.

Kjo vepër ka për qëllim përmbushjen e nevojës për materiale në gjuhën angleze në lidhje me shiizmin. Është i pari nga një sërë librash që do të botohen me qëllim informimin më të saktë të botës anglishtfolëse në lidhje me shiizmin, duke përkthyer vepra autentike të dijetarëve shiitë, të cilat bashkë me Kur`anin, e përbëjnë themelin e kësaj ideologjie. Qëllimi i vërtetë i kësaj veprimtarie është prezantimi i shiizmit si një realitet i gjallë në aspektin doktrinal dhe historik, gjë që ka qenë në të kaluarën dhe vazhdon të jetë akoma edhe sot. Me këtë, do të mund të shfaqim edhe një dimension tjetër të traditës islame dhe t`ia bëjmë të ditur botës, pasurinë e shpalljes islamike me zhvillimin e saj historik, që s`mund të ketë qenë veçse si rezultat i një urdhëri Hyjnor.

Sidoqoftë, kjo detyrë bëhet shumë e vështirë në një gjuhë evropiane dhe për një audiencë kryesisht jomuslimane, për faktin se shpjegimi i shiizmit dhe i shkaqeve për formimin e tij, krijon polemika të menjëhershme me Islamin sunnit. Andaj edhe çështjet që mund të dalin nga ky libër, të shfaqura pa kujdesin e duhur dhe pa e patur parasysh audiencën të cilës i drejtohet, mund të çonin vetëm në keqkuptimin e vetë Islamit. Në atmosferën tradicionale islame, ku besimi në shpalljen hyjnore është shumë i fortë, polemikat trembëdhjetëshekullore mes sunnitëve dhe shiitëve, të cilat u theksuan edhe më tepër gjatë rivalitet politik mes dinastive otomane dhe safavide të shekullit të gjashtëmbëdhjetë, nuk kanë sjellë kurrë mohimin e Islamit nga njëra palë ose tjetra. Njësoj siç nuk sollën kurrë një ndarje nga Krishterimi, polemikat mesjetare mes kishave të ndryshme. Kjo ishte kështu sepse periudha e atëhershme historike ishte një periudhë e karakterizuar nga feja. Sikur Krishterimi të prezantohej përpara muslimanëve me një përshkrim të detajuar të të gjitha pikave që sollën në ndarjen e katolikëve dhe ortodoksëve në mesjetë, bashkë me shkrimet që të dy grupet i shkruan kundër njëri tjetrit, përshtypja që do të lihej në kokën e muslimanëve në lidhje me Krishterimin do të ishte negative. Në të vërtetë, një musliman mund të mendonte se si vallë kishte mbijetuar Krishterimi dhe si mund që akoma të ekzistonte Kisha pas gjithë atyre ndarjeve dhe kontradiktave. Ndonse ndarjet në Islam janë shumë më të pakta sesa ato në Krishterim, efekti i njejtë mund të vëzhgohej edhe tek lexuesi perëndimor i cili do të përballej me polemikat mes sunnitëve dhe shiitëve. Nga një lexues i i tillë, i gjithë diskutimi do të shikohej nga jashtë dhe pa një besim të fortë në vetë Islamin, i cili i përfshin gjithë këto debate, duke qenë konteksti tradicional i tyre dhe mbështetja e ndjekësve të të dyja palëve.

Edhe përkundër këtyre vështirësive, shiizmi duhet domosdo të studiohet dhe të shfaqet nga këndvështrimi i tij dhe nga këndvështrimi i përgjithshëm islamik. Kjo bëhet një domosdoshmëri, së pari sepse shiizmi ekziston si një realitet i rëndësishëm historik brenda Islamit dhe si i tillë duhet të studiohet si një fakt objektiv fetar. Së dyti, sulmet që i behen Islamit dhe unitetit islamik nga autorët perëndimorë (që e theksojnë me ngulm ndarjen mes sunnitëve dhe shiitëve por që i anashkalojnë ndarjet e tilla në çdo religjion botëror) e bëjnë të nevojshëm studimin e hollësishëm dhe autentik të shiizmit brenda kontekstit të përgjithshëm të Islamit. Sikur të mos ekzistonte një nevojë e tillë, nuk do të ishte aspak e nevojshme që t`i shfaqej botës së jashtme e gjithë polemika ndërmet sunnitëve dhe shiitëve. Kjo është më se e vlefshme në kohët e sotme kur dijetarët e të dy palëve japin përpjekje të mëdha për t`i shmangur kundërshtimeve me njëri tjetrin, me qëllim të mbrojtjes së unitetit islam në një botë të sekularizuar që e kërcënon Islamin si nga jashtë ashtu edhe nga brendia e tij.

Qëndrimi i tillë i dijetarëve është në një mënyrë ai lloj ekumenizmi (ekumenizëm është emri që u jepet iniciativave për një unitet më të madh ndërfetar) brendaislamik dhe ndërfetar që sot diskutohet shumë shpesh në Perëndim. Megjithatë, pjesa më e madhe e njerëzve kërkojnë nga këto lëvizje ekumenike një element të përbashkët, i cili në kushte të caktuara, duhet t`i sakrifikojë dallimet cilësore që sjellin urdhërat hyjnore të një feje, për hir të një egalitarianizmi (barazie) krejtësisht njerëzor dhe kuantitativ. Në raste të tilla, ato forca të ashtuquajtur "ekumenike" nuk janë tjetër veçse një formë e maskuar e sekularizmit dhe humanizmit që e kaploi Perëndimin në kohën e Renesansës dhe që shkaktoi ndarje në Krishterim. Ky lloj ekumenizmi, motivi i fshehtë i të cilit është shumë më tepër materialist sesa hyjnor, shkon krah për krah me një lloj sakrifice që kërkon ta lësh mënjanë dashurinë e Zotit për hir të dashurisë për fqiun tënd dhe madje insiston në dashurinë për fqiun ndonse ka një mungesë totale të dashurisë Hyjnore në zemër. Mentaliteti që e mbron idenë e një "sakrifimi" të tillë, shfaq një tjetër shembull të humbjes së dimensionit hyjnor dhe të reduktimit të gjithçkaje në materializëm të pastër. Është vetëm një manifestim tjetër i i karakterit sekular të modernizmit i cili në këtë rast ka depërtuar thellë në virtytin e krishterë të sakrificës dhe që në një masë të caktuar ka patur efekt, duke e zhveshur virtytin nga çdo vlerë shpirtërore.

Nga këndvështrimi i këtij mentaliteti ekumenik, të flasësh me miratim në lidhje me dallimet ndërmjet feve ose shkollave të ndryshme fetare, është e barabartë me tradhëtimin e njeriut dhe të shpresës së tij për shpëtim dhe paqe. Një ekumenizëm i tillë humanist dhe sekular është i paaftë të kuptojë se paqja e vërtetë dhe shpëtimi i njeriut qëndron pikërisht në këtë Unitet të dallimeve fetare dhe jo në mohimin e tyre. Një ekumenizëm i tillë nuk mund ta kuptojë se shumëllojshmëria e religjioneve dhe shkollave të fesë janë vetëm shenja të Mëshirës Hyjnore, e cila mundëson një spektër të gjërë cilësish shpirtërore dhe mendore për ta përcjellur mesazhin hyjnor tek njerëzit. Një ekumenizëm i mirëfilltë do të ishte një hulumtim në thelbin e Unitetit esencial dhe Hyjnor dhe jo përpjekja për t`i njëtrajtësuar (uniformizuar) të gjitha idetë, që do të çonte në shkatërrimin e cilësive të tyre dalluese. Një ekumenizëm i tillë ideal do t`i respektonte jo vetëm doktrinat sublime të çdo tradite fetare por edhe hollësitë e vogla të saj, duke arritur sidoqoftë, ta shohë Unitetin që shkëlqen në këto dallime sipërfaqësore. Kurse në suazat e një feje të vetme, ekumenizmi i mirëfilltë do të duhej t`i respektonte shkollat tjera të fesë por prapë duke qëndruar besnik i prapavijës tradicionale të shkollës së vete të ligjit. Është më pak e dëmshme që njeriu t`i kundërshtojë fetë e tjera, siç është bërë deri tani, sesa të përpiqet për t`i shkatërruar aspektet jetike të fesë së tij, vetëm për të arritur një element të përbashkët pajtimi me grupin tjetër, të cilit i kërkohet ta vuajë po të njejtën humbje. Thënë shkurt, një "Lidhje e religjioneve" nuk mund ta garantojë paqen fetare, më tepër nga ç`ka mundur Lidhja e Kombeve të garantojë paqe politike.

Fetë e ndryshme kanë qenë të nevojshme përgjatë historisë së njerëzimit sepse ka patur "njerëzime" të ndryshme dhe shoqëri të ndryshme njerëzore në botë. Për faktin se ka patur pranues të ndryshëm të mesazhit Hyjnor, ka patur edhe jehona të ndryshme të Fjalës së Zotit. Zoti u ka folur si "Unë", të gjitha komuniteteve fetare. Prej këtu rrjedh edhe pluraliteti fetar. ¹ E njejta vlen edhe brenda një feje të vetme, në veçanti për fetë të cilat kanë qenë të destinuara për grupe të ndryshme etnike ku zakonisht kanë qenë të nevojshme disa interpretime të ndryshme të rrugës së drejtë (ortodokse) të traditës, për të siguruar integritet në një perspektive të vetme shpirtërore,  të një shoqërie që përbëhej nga psikologji të ndryshme dhe grupe të ndryshme etnike. Ëshë vështirë të paramendohet se si njerëzit e Lindjes së Largët do të ishin bërë budistë sikur të mos ekzistonte shkolla "Mahajana" ose si disa popuj lindorë do të ishin bërë muslimanë, sikur të mos ekzistonte shiizmi. Prania e ndarjeve të tilla brenda traditës së një feje nuk e kundërshton unitetin e saj të brendshëm dhe aspektin e saj hyjnor. Përkundrazi, kjo ka qenë një mënyrë për të siguruar unitet shpirtëror në një botë me kultura të ndryshme dhe me prapavija të ndryshme etnike.

Pa dyshim, ngase dimensioni i jashtëm (ekzoterik) i perspektivës fetare mbështetet në formën e jashtme, gjithmonë përpiqet që interpretimin e vet ta shpallë si interpretimin e vetëm të saktë. Andaj çdo shkollë fetare e çfarëdo feje zgjedh gjithmonë një aspekt të fesë dhe lidhet aq shumë për të, saqë shpesh i harron dhe i mohon aspektet e tjera. Vetëm në nivelin e brendshëm (ezoterik) të fesë mund të injorohen kufizimet e të lidhurit vetëm për një aspekt të të Vërtetës dhe vetëm në nivelin ezoterik mund të shpaloset çdo ide religjioze në një mënyrë që nuk do ta shkatërronte Njëshmërinë Transcedentale (të Përtejme) që është përtej formave të jashtme por që gjendet në thelbin e dimensioneve të jashtme të çdo feje dhe të çdo shkolle të fesë.

Pozita e shiizmit në Islam duhet të hulumtohet po në këtë mënyrë. Gjegjësisht si afirmim i një dimensioni të caktuar të Islamit, i cili si i tillë, është pranuar nga shiitët si ideja qendrore besimit të tyre dhe e vetë Islamit. Shiizmi nuk ishte një lëvizje që kishte për qëllim shkatërrimin e unitetit islamik por një lëvizje që e shtonte pasurinë dhe përhapjen historike të mesazhit të kuranor. Dhe përkundër aspekteve unike, shiizmi përfshin brenda formave të tija, një unitet që i lidh të gjitha dimensionet e Islamit. Njësoj si sunnizmi, sufizmi dhe gjithçka tjetër që është unike për Islamin, edhe shiizmi ishte një "farë" që mbjellë në Kur`anin e Shenjtë dhe në manifestimet më të hershme të shpalljes dhe si i tillë, i takon tërësisë së Islamit ortodoks. ²

Për t`u afruar sa më tepër me njëri tjetrin në frymën e ekumenizmit që u përmend më sipër dhe që sot përkrahet nga autoritetet shiite dhe sunnite, shiizmi dhe sunnizmi nuk duhet të pushojnë se qeni ajo që kanë qenë përherë. Andaj shiizmi duhet të paraqitet në formën e plotë të tij, qoftë edhe në ato aspekte që e kundërshtojnë interpretimin sunnit të disa ngjarjeve të caktuara në historinë islame, që në fund të fundit janë të hapura për interpretime nga më të ndryshmet. Sunnizmi dhe shiizmi duhet që fillimisht t`i mbeten besnik vetvetes dhe themeleve të tyre tradicionale, përpara se të mund të ndërmarrin hapa për hir të Islamit. Por nëse ata duhet ta sakrifikojnë integritetin e tyre për të përfituar një element të përbashkët, që logjikisht do të ishte më pak se forma e plota e secilit, ata vetëm do të kenë arritur ta shkatërrojnë themelin tradicional që ka qenë i ruajtur në të dy shkollat dhe që i ka bërë të mbijetojnë nëpër shekuj. Vetëm sufizmi ose gnosa (irfani) mund ta arrijë atë Unitet që i përfshin këto dy fytyra të Islamit dhe që prapëseprapë i tejkalon ndryshimet e tyre të jashtme. Vetëm ezoterika islame mund ta perceptojë kuptimin e secilës prej tyre dhe vlerën e interpretimit që secila prej këtyre dy degëve ia ka bërë Islamit dhe historisë islame.

Pa dashur që ta sjellë shiizmi në një pozitë tërësisht kundërshtuese me sunnizmin, ky libër e ka prezantuar shiizmin si një realitet fetar dhe një aspekt të rëndësishëm të traditës islame. Një prezantim i tillë do ta bëjë të mundur njohjen më të mirë të Islamit bashkë me realitetin e tij shumëdimensional por në të njejtën kohë do të shfaqë edhe disa vështirësi të natyrës polemike që mund të zgjidhen vetëm në nivelin që është përtej polemikave. Siç u tha tashmë, prezantimi i shiizmit në tërësinë e tij, duke i përfshirë edhe aspektet polemike, bashkë me faktin se nuk është diçka e re për botën sunnite (veçanërisht nga koha e intensifikimit të polemikave shiito-sunnite gjatë konfliktit mes Otomanëve dhe Safavidëve) do të ketë pa dyshim një efekt të dëmshëm tek lexuesit jomuslimanë nëse harrohen principet e theksuara më sipër.

Për ta kuptuar të plotë Islamin, duhet të mbahet mend se edhe ai, si të gjitha fetë e tjera, që nga fillimi përmbante në vete mundësi për interpretime të ndryshme sepse:

• Shiizmi dhe sunnizmi, ndonse kundërshtohen mes veti në lidhje me disa aspekte të historisë fetare, janë të bashkuara në të pranuarit e Kur`anit si Fjala e Zotit dhe në principet themelore të besimit.


• Shiizmi mbështetet në një dimension të caktuar të Islamit dhe në një perceptim të tillë të natyrës së Profetit, që e bën atë të vazhdojë me linjën e Imamëve të familjes së tij. Gjë që e përjashton shiizmin dhe e vë në kundërshtim me një aspekt krejt të ndryshëm që gjendet në sunnizëm.


• Polemika mes shiitëve dhe sunnitëve mund të lihet mënjanë dhe të shpjegohet pozita e secilës prej tyre, vetëm në nivelin e brendshëm (ezoterik) të fesë, i cili i tejkalon dallimet e tyre dhe madje i bashkon në esencë.

Karakteristikat themelore të shiizmit

Ndonse në Islam, asnjë lëvizje politike ose sociale nuk ka qenë e ndarë nga feja, e cila sipas këndvështrimit islamik i përfshin të gjitha gjërat, shiizmi nuk ishte pasojë vetëm e pasardhësisë politike të Profetit (paqja qoftë mbi të), siç pretendojnë shumë hulumtues perëndimorë (ndonse duhet pranuar se edhe kjo çështje pati një efekt të madh). Mund të thuhet se problemi i pasardhësisë politike të Profetit ishte elementi që i kristalizoi shiitët si një grup i ndarë, të cilin ngjarjet dhe shtypja e periudhave në vazhdim, në veçanti vrasja e Imami Husejnit (paqja qoftë mbi të), e detyroi ta shihte veten si një komunitet të ndarë brenda botës islame. Sidoqoftë, arsyeja themelore e formimit të shiizmit qëndron në faktin se kjo mundësi interpretimi ekzistonte në vetë shpalljen islamike dhe si e tillë ishte e pamundur të mos realizohej. Njësoj siç kishte që nga fillimi interpretime ekzoterike (të jashtme) dhe ezoterike (të brendshme) prej të cilave dolën shkollat e ndryshme të Ligjit dhe sufizmi në botën sunnite, do të kishte edhe interpretime të tilla të Islamit, që do t`i kombinon këta dy elemente në një tërësi të vetme. Kjo mundësi u realizua në shiizëm, ku Imami është personi në të cilin këto dy aspekte të autoritetit tradicional bashkohen dhe tek i cili jeta fetare karakterizohet nga një ndjenjë tragjedie dhe martirizimi. Duhej të ekzistonte mundësia e një ezoterizmi (më shumë në kuptimin e Dashurisë sesa të gnosës së mirëfilltë) që do të depërtonte në formën ekzoterike (të jashtme) dhe madje deri në dimensionin teologjik të fesë, në vend që të qëndronte i burgosur vetëm në dimensionin e brendshëm shpirtëror. Shiizmi ishte pikërisht kjo mundësi. Andaj edhe diskutimi që u shfaq nuk ishte në lidhje me atë se kush duhej të ishte pasardhës i Profetit të Shenjtë por në lidhje me funksionin që do ta kryente dhe cilësitë që duhej t`i posedonte ky person.

Karakteristika dalluese e shiizmit është Imamati dhe çështja e Imamatit është e pandashme nga Velajeti (Udhëheqësia Hyjnore) dhe nga interpretimi i mistereve të brendshme të Kur`anit dhe të Ligjit. ³ Sipas shiitëve, pasardhës i Profetit duhej të ishte personi, që jo vetëm e sundonte komunitetin islam me drejtësi por që edhe do të ishte i aftë për ta interpretuar Ligjin Hyjnor dhe dimensionin e tij ezoterik. Andaj ai duhej të ishte i pastër nga gabimet dhe mëkatet dhe duhej të ishte i zgjedhur me një Urdhër Hyjnor të përcjellë nga Profeti. I gjithë etosi shiit sillet rreth nocionit themelor të "velajetit" që është i ndërlidhur me nocionin e "shenjtërisë" (vilajah) në sufizëm. Udhëheqësia Hyjnore (Velajeti) ka efekte edhe në nivelin e Ligjit, në atë se Imami ose ai që e ushtron funksionin e Velajetit, duhej të ishte edhe interpretues i fesë për komunitetin dhe në të njejtën kohë edhe sunduesi legjitim.

Mund të argumentohet shumë qartë se kërkesa e Aliut për të marrë bindje nga shoqëria islame në çastin kur u zgjodh Kalif, do të thotë se ai e pranonte metodën e zgjedhjes së Kalifit nëpërmjet shumicës, që ishte përdorur në zgjedhjen e tre "Kalifëve të drejtë" (Khulafa-i Rashidun) përpara tij. Me këtë mund të thuhet se ai i pranonte tre Kalifët pararendës vetëm si sundues dhe administrues të shoqërisë islame. Mirëpo ajo që dihet saktë nga burimet shiite, është se ai kurrë nuk e pranoi funksionin e tyre si Imamë në kuptimin shiit të fjalës, gjegjësisht si persona të cilët posedonin fuqinë dhe autoritetin e interpretimit ezoterik të Kur`anit të Shenjtë dhe Ligjit islam. Kjo mund të kuptohet nga insistimi i tij se ai ishte trashëgues (vasi) i Profetit dhe pasardhës legjitim i tij, në kuptimin shiit të pasardhësisë.

Polemika mes sunnitëve dhe shiitëve në lidhje me pasardhësin e Profetit mund të zgjidhet nëse pranohet se në njërin rast bëhet fjalë për sundim sipas Ligjit Hyjnor kurse në tjetrin edhe për shpallje dhe interpretim të kuptimeve të brendshme të këtij Ligji. Vetë jeta e Aliut dhe veprat e tija tregojnë se ai i pranonte Kalifët pararendës në kuptimin që sunnitët ia mveshin fjalës "Kalif" (dmth si administrator i Ligjit dhe sundues), por funksionin e Velajetit (Udhëheqësisë Hyjnore) pas Profetit, ai e shihte si të drejtë ekskluzive të tijën. Andaj është lehtësisht e mundur që të respektohet Aliu si Kalif në kuptimin sunnit të fjalës dhe si Imam në kuptimin shiit, duke e ndjekur secili perspektivën e tij.

Pesë principet e fesë (Usul al-din) të shprehura në shiizëm, janë: besimi në Njëshmërinë e Zotit (tevhid), profetësia (nubuvat), Ringjallja (Mead), besimi se Imamët janë pasardhësit e Profetit (Imamat) dhe besimi në Drejtësinë Hyjnore (adl). Në tre principet themelore, atë të Njëshmërisë, profetësisë dhe Ringjalljes, sunnitët dhe shiitët pajtohen ndërmjet veti. Ata dallojnë vetëm në dy principet e tjera. Në çështjen e Imamatit, është insistimi për një funksion ezoterik që e dallon perspektivën shiite nga ajo e sunnizmit. Në çështjen e drejtësisë, është një veçori dalluese theksi që në shiizëm i vihet kësaj cilësie hyjnore si pjesë zanafillore e Natyrës Hyjnore dhe që e bën shiizmin unik.   

 Mund të thuhet se në formulimin e jashtëm (ekzoterik) të teologjisë sunnite, në veçanti sipas doktrinës asharite, vihet theks mbi vullnetin e Zotit. Gjithçka që dëshiron Zoti është e drejtë vetëm sepse është vullneti i Tij. Sipas kësaj edhe intelekti është një "shqisë" që i bindet këtij vullneti dhe këtij lloji "volontarizmi" që e karakterizon teologjinë asharite. ⁴ Sidoqoftë, në shiizëm cilësia e drejtësisë konsiderohet si një pjesë përbërëse e Natyrës Hyjnore. Zoti nuk mund të sillet me padrejtësi sepse të qenit i drejtë është në Natyrën e Tij. Të qenit i padrejtë do të ishte dhunim i Natyrës së Tij, gjë që është e pamundur. Intelekti mund të gjykojë për drejtësinë ose jo të një vepre dhe ky gjykim nuk është pasojë që varet vetëm nga vullneti i Zotit. Andaj, ka një theks më të madh mbi intelektin (akl) në teologjinë shiite dhe në anën tjetër, një theks mbi vullnetin (iradah) në teozofinë sunnite, së paku në shkollën më të madhe, që është shkolla Ashari. Arsyeja e afinitetit më të madh të teologjisë shiite ndaj "shkencave logjike" është pikërisht kjo mënyrë e të kuptuarit të Drejtësisë Hyjnore. ⁵

Shiizmi gjithashtu ndryshon nga sunnizmi në të kuptuarit e mënyrës në të cilën mesazhi origjinal i Kur`anit arriti në shoqërinë islame dhe më këtë ndryshon në disa aspekte të historisë islame. Nuk ka mosmarrëveshje në lidhje me çështjet themelore si  Kur`ani dhe Profeti. Dallimi fillon në periudhën që pason pas vdekjes së Profetit. Mund të thuhet madje se personaliteti i Profetit përmbante në vete dy dimensione që më vonë do të kristalizoheshin në sunnizëm dhe shiizëm. Secila nga këto dy shkolla do t`i referoheshte më pas jetës së Profetit, vetëm nga këndvështrimi i saj, duke e lënë mënjanë, duke e harruar ose duke e keqkuptuar dimensionin tjetër që nuk përfshihej në perspektivën e saj. Për shiitët, aspekti "i thatë" dhe "i jashtëm i personalitetit të Profetit, i reflekuar tek pasardhësit e tij sunnitë, dalngadalë u bë simbol i përbotshmërisë, derisa dimensioni i tij "i ngrohtë" dhe "i mëshirshëm" u theksua si i tërë personaliteti i tij dhe si esenca e Imamëve, që konsideroheshin vazhdimësia e Profetit. ⁶

Për shumicën dërrmuese të shoqërisë islame, që e përkrahte idenë e Kalifatit, shokët e Profetit (sahabet) ishin trashëgimtarë të tij dhe linja nëpërmjet të cilës mesazhi i tij do të përcillej tek gjeneratat në vazhdim. Në shoqërinë e hershme islame, shokët e Profetit zinin një vend të favorizuar dhe në mesin e tyre, katër Kalifët e parë u dalluan si një grup në vete. Nëpërmjet shokëve të Profetit, thëniet (hadithet) dhe sjellja (sunneti) e tij u trasmetuan tek gjenerata e dytë e muslimanëve. Në anën tjetër, shiitët duke u përqëndruar në çështjen e "Velajetit" dhe duke insistuar në përmbajtjen ezoterike të mesazhit profetik, e shihnin Aliun dhe pasardhësit e Profetit (Ehl-i Bejt), në kuptimin shiit, si kanalin e vetëm nëpërmjet të cilit u transmetua mesazhi origjinal i Islami, ndonse në mënyrë shumë kundërthënëse, pjesa më e madhe e pasardhësve të Profetit i takonin dhe vazhdojnë akoma t`i takojnë sunnizmit. Sipas kësaj, ndonse pjesa më e madhe e literaturës së haditheve në shiizëm dhe sunnizëm është e ngjashmë, zinxhiri i transmetimit është i ndryshëm në të shumtën e rasteve. Gjithashtu, Imamët, të cilët në shiizëm janë vazhdimësia e autoritetit shpirtëror të Profetit (ndonse jo e funksionit të tij të sjelljes së Ligjit), me fjalët dhe veprat e tyre, përbëjnë një shtojcë të thënieve dhe traditës profetike.

Në këndvështrimin e pastër shpirtëror dhe fetar, mund të thuhet se Imamët ishin në shiizëm një vazhdimësi e personalitetit të Profetit gjatë shekujve në vazhdim. Përmbledhjet e thënieve të Imamëve si "Rruga e rrjedhshmërisë" (Nahxh al Balagah) nga Imam Aliu dhe "Usul al-Kafi" , që përmban thënie të të gjithë Imamëve, kanë qenë për shiitët një vazhdim i përmbledhjeve me hadithe të vetë Profetit. Në shumë përmbledhje shiite, thëniet e Profetit dhe të Imamëve, janë të kombinuara. "Bekimi" ⁷i Kur`anit, i përcjellë nga Profeti, në shoqërinë sunnite transmetohet nga shokët e Profetit (mes të cilëve bien në sy Ebu Bekri, Omeri, Osmani, Aliu dhe disa të tjerë si Enesi dhe Selmani) dhe pastaj nga dijetarët dhe sufitë (gnostikët). Sidoqoftë, ky bekim arrin tek shoqëria shiite e përcjellë vetëm nga Aliu dhe familja e Profetit,sipas definicionit shiit të përmendur më sipër dhe jo nga çdo pasardhës i Aliut.

Ishte pikërisht dashuria e madhe për Aliun dhe për pasardhësit e tij nga Fatimeja që e kompenzonte në shiizëm mungesën e kujdesit dhe madje neglizhencën ndaj ndjekësve të tjerë të Profetit. Mund të thuhet se drita e Aliut dhe e Imamëve ishte aq e fortë saqë i "verboi" shiitët ndaj pranisë së ndjekësve të tjerë, shumë prej të cilëve ishin gati shenjtorë dhe i posedonin cilësitë më të larta njerëzore. Po të mos ishte dashuria kaq e fortë për Aliun, qëndrimi shiit ndaj ndjekësve të Profetit do të ishte i pakuptueshëm dhe do të dukej i pavend, siç edhe mund të duket kur shihet nga jashtë, pa e marrë në konsideratë madhështinë e devotshmërisë ndaj familjes së Profetit.

Nuk ka dyshim se përhapja e shpejtë islame, që është një argument për burimin hyjnor të kësaj feje, do të ishte e pamundur pa shokët e Profetit dhe pa Kalifët. Ky fakt tregon se si këndvështrimet shiite në lidhje me ndjekësit e Profetit dhe me sunnizmin e hershëm u mbajtën në kontekstin e një familjeje fetare (atë të të gjithë Islamit), ekzistenca e të cilës u pranua ashtu si ishte, pa e menduar shumë. Sikur Islami të mos përhapej nëpërmjet Kalifëve sunnitë, shumë nga argumentet shiite nuk do të kishin kuptim. Sunnizmi dhe suksesi i tij në botë duhet të pranohet si një prapavijë e nevojshmë për të kuptuarit e shiizmit, roli minoritar, ndjenja e martirizimit dhe cilësitë ezoterike të të cilit mund të realizohesin vetëm në një rend që ishte themeluar më parë nga shumica sunnite dhe në veçanti nga shokët e Profetit. Kjo pikë flet për lidhjen e brendshme që i drejton sunnizmin dhe shiizmin drejt themelit të tyre të përbashkët kuranor, përkundër polemikave të tyre të jashtme.

"Bekimi" kuranor në sunnizëm dhe në shiizëm e ka origjinën dhe cilësinë e njejtë, në veçanti po të shihet sufizmi i cili ekziston në të dyja segmentet e Islamit. "Bekimi" është për të gjithë, ajo që rrjedh nga Kur`ani dhe nga Profeti dhe që shpesh quhet "bekimi muhammedan".

Shiizmi dhe mësimet e përgjithshme ezoterike të Islamit, që zakonisht identifikohen me mësimet esenciale të sufizmit, kanë një lidhje komplekse mes veti. ⁸ Shiizmi nuk mund të definohet vetëm si ezoterika e Islamit. Në sunnizëm, dimensioni ezoterik manifestohet vetëm nëpërmjet sufizmit, kurse në botën shiite, përveç një sufizmi të ngjashëm me sufizmin sunnit, ekziston edhe një element ezoterik i themeluar në "dashuri" (mahabbah) i cili i jep ngjyrim gjithë strukturës fetare. Shiizmi themelohet në dashuri (ose "bhakta" në gjuhën e hinduizmit) dhe jo vetëm në gnosën e pastër dhe përpjekjen shpirtërore (marifah), e cila gjithmonë kufizohet në një numër të vogël njerëzish. Gjithsesi ka edhe njerëz që e konsiderojnë shiizmin vetëm si dimensionin ezoterik të Islamit. ⁹ Brenda vetë traditës shiite, propaganduesit e "gnosës shiite" (irfan-i shii) si Hajdar Amuliu, flasin për ekuivalencën mes shiizmit dhe sufizmit. Në të vërtetë, në veprën e tij "Xhami al-asrar" (Përmbdledhja e Mistereve Hyjnore), Amuliu përpiqet për të vërtetuar se sufizmi i vërtetë dhe shiizmi janë e njejta gjë. ¹⁰ Mirëpo kur ta konsiderojmë shiizmin do të shohim se krahas elementit ezoterik në të , ekziston edhe dimensioni i jashtëm (ekzoterik), gjegjësisht ligji që e organizon shoqërinë njerëzore. Aliu e sundoi shoqërinë islame kurse Imami i gjashtë e themeloi shkollën e ligjit të shiizmit dymbëdhjetës. Sido që të jetë, ezoterizmi i shfaqur në formën e dashurisë, ka qenë gjithmonë prezent dhe madje ka patur një vend të privilegjuar brenda shiizmit aq sa edhe disa pjesë të doktrinës shiite janë të formuluara më shumë në mënyrë mistike sesa teologjike.

Përkrah ligjit dhe aspektit ezoterik që manifestohet në sufizëm dhe në gnosë, shiizmi që në fillimet e tij përmbante një lloj Urtësie Hyjnore të trashëguar nga Profeti dhe Imamët, e cila u bë themeli i njohjes ose sofizmit, i cili më vonë u përhap me të madhe në botën islame, duke i përfshirë në vete edhe elementet e përshtatshme të trashëgimive intelektuale të Aleksandrisë, Indisë dhe Persisë. Shpesh thuhet se filozofia islame u krijua falë përkthimit të teksteve greke dhe se pas disa shekujsh filozofia greke vdiq në mesin e muslimanëve për ta vazhduar mbijetesën në Perëndimin latin. Ky pretendim pjesërisht i saktë i lë mënjanë disa aspekte të tjera të çështjes, si roli qendror i Kur`anit, që ishte burimi i diturisë dhe i të vërtetës për muslimanët, roli fundamental i "hermeneutikës shpirtërore" (tevil) të praktikuar nga sufitë dhe shiitët, nëpërmjet të cilës e tërë dituria në lidhje me nivelet e kuptimit të brendshëm të Librit të Shenjtë dhe tradita më se njëmijëvjeçare e filozofisë islame dhe teozofisë që vazhdon sot e kësaj dite në Persinë shiite dhe në zonat rreth saj. ¹¹ Kur flasim për shiizmin, duhet të kujtojmë se përkrah ligjit dhe dimensionit ezoterik, shiizmi posedon edhe një teozofi që bëri të mundur zhvillimin e madh të filozofisë së mëvonshme islame dhe të shkencave logjike, duke e bërë shiizmin të luajë në jetën intelektuale të Islamit, një rol shumë më të madh sesa numri i popullatës që kishte.

Respekti që i jepet intelektit si rruga drejt Unitetit Hyjnor, një karakteristikë kjo, e Islamit në tërësi dhe e shiizmit në veçanti, solli në krijimin e një sistemi tradicional të edukimit, ku mësimi i rreptë logjik u zhvillua krah për krah me shkencat fetare dhe ezoterike. Planprogrami tradicional i universiteteve shiite përfshin akoma edhe sot një spektër të gjërë kursesh që nga logjika dhe matematika deri tek metafizika dhe sufizmi. Hierarkia e diturisë ka bërë nga logjika një rrugë për ta arritur të mbilogjikshmen. Demonstrimi logjik, në veçanti demonstrimi (burhani) në kuptimin teknik, që ka luajtur një rol krejt tjetër në Islam nga ai që ka patur në logjikën perëndimore, u konsiderua si pasqyrim i vetë Intelektit Hyjnor. Pikërisht nëpërmjet të kësaj, dijetarët e metafizikës dhe teologët shiitë, janë përpjekur t`i demonstrojnë edhe mësimet më metafizike të fesë. Shumë shembuj të kësaj metode gjenden edhe në këtë libër, që është produkt i një arsimimi të tillë. Kjo metodë mund të jetë pak e vështirë për lexuesin perëndimor, të mësuar me ndarjen e tërësishme të misticizmit nga logjika. Një lexues, për të cilën siguria e logjikës është përdorur ose keqpërdorur për një kohë të gjatë si një mjet për t`i shkatërruar të gjitha gjërat e tjera të sigurta, qofshin ato fetare ose metafizike. Metoda në vete i ka rrënjët në aspektin fundamental të Islamit, në të cilin argumentet e fesë nuk bazohen në mrekullitë por në gjërat që janë intelektualisht evidente. ¹² Një aspekt ky, që është theksuar me ngulm në shiizëm dhe është reflektuar si në përmbajtjen ashtu edhe në formën e veprave tradicionale

Gjendja e tanishme e studimeve të shiizmit

Faktorët historik, si fakti se Perëndimi kurrë nuk ka patur kontakte të njejta politike me Islamin shiit si me sunnizmin, ka bërë që Perëndimi të jetë më pak i vetëdijshëm në lidhje me shiizmin sesa me sunnizmin. Madje edhe Islami sunnit nuk është kuptuar gjithmonë si duhet ose është interpretuar gabimisht. Perëndimi erdhi në kontakt të drejtpërdrejtë me Islamin në Spanjë, Sicili dhe Palestinë gjatë mesjetës dhe në Ballkan gjatë periudhës otomane. Të gjithë këto kontakte ishin me islamin sunnit, përveç disa kontakteve të kufizuara me ismailizmin gjatë kryqëzatave. Në periudhën kolonialiste India ishte vendi i vetëm i madh ku njohja e shiizmit ishte e nevojshme për marrëdhënie të përditshme me muslimanët. Kjo është arsyeja përse librat e paktë në gjuhën angleze që kanë të bëjnë me shiizmin dymbëdhjetës, janë të lidhur me subkontinentin indian. ¹³ Si rezultat i kësaj mungese të njohjes, shumë nga orientalistët e hershëm perëndimorë, hodhën akuza të përmasave fantastike për shiitët, si akuza se këndvështrimet shiite ishin një sajesë e çifutëve të maskuar si muslimanë. Një arsye e këtyre akuzave që mund të shihen edhe në rastin e sufizmit, është fakti se këta orientalistë nuk donin të shihnin tek Islami një doktrinë me përmbajtje metafizike të një dimensioni intelektual, gjë që do ta nxirrte Islamin nga kornizat e të qenit "feja e thjeshtë e shkretëtirës". Andaj autorëve të tillë u duhej ta mohonin si sajim, çdo doktrinë metafizike ose shpirtërore që gjendej brenda mësimeve të shiizmit ose sufizmit. Dy vepra të shkruara në këtë periudhë, që merren me shiizmin, u shkruan nga dy misionarë të famshëm për urrejtjen që kishin ndaj Islamit. ¹⁴

Vetëm një numër i kufizuar nga gjenerata e fundit e dijetarëve perëndimorë janë përpjekur të bëjnë një studim serioz të shiizmit. Më të spikatur ndër to janë L. Massignon, i cili i kushtoi disa studime madhore, shiizmit të hershëm arab dhe H. Corbin, i cili ia kushtoi jetën studimit të tërësishëm të shiizmit dhe zhvillimeve të tija të mëvonshme në Persi. Ai ishte i pari që ia prezantoi botës perëndimore këtë metafizikë dhe pasuri teozofike të Islamit, që kishte mbetur e panjohur. ¹⁵ Por përkundër veprimtarisë së këtyre dijetarëve dhe disa të tjerëve, pjesa më e madhe e shiizmit mbetet akoma një libër i mbyllur sepse nuk ka patur akoma një vepër në gjuhën angleze, që do t`ia prezantonte shiizmin një njeriu që është akoma në fillimet e hulumtimit të tij mbi këtë çështj

Ky libër

Ishte pikërisht dëshira për tejkalimin e kësaj mungese në vitin 1962 që e bëri Profesor Kenneth Morgan-in nga Universiteti Colgate (ideator i prezantimit të religjioneve të Lindjes për perëndimorët nga autoritetet më të mëdha të këtyre feve), të më kontaktonte mua me sugjerimin që të mbikqyrja një seri prej tre vëllimesh në lidhje me shiizmin, të shkruar nga këndvështrimi shiit. I vetëdijshëm për vështirësitë e një pune të tillë, unë e pranova këtë detyrë për shkak të influencës që do të kishte një vepër e tillë mbi studimet e Islamit në ardhmëri dhe mbi degën e religjioneve komparative në përgjithësi. Ky libër është i pari nga ajo seri kurse dy vëllimet e tjera do të jenë një vështrim shiit mbi Kur`anin, i shkruar gjithashtu nga Allame¹⁶  Tabatabai dhe një antologji me thëniet e Imamëve të shiizmit.

Gjatë verës së vitit 1963 kur Profesor Morgani ishte në vizitë të Teheranit, e vizituam edhe Allame Sejjid Muhammed Husejn Tabatabaiun në Darkah, një fshat i vogël pranë maleve të rrethinës së Teheranit, ku dijetari i respektuar shiit i kalonte muajt e verës, larg nga vapa e Kum-it, ku jetonte zakonisht. Takimi u dominua nga prania modeste e një njeriu që ia kishte dedikuar tërë jetën studimit të fesë dhe në të cilin modestia dhe fuqia e analizës intelektuale jetonin të kombinuara. Teksa ktheheshim nga shtëpia e tij, duke kaluar nëpër rrugicat e ngushta të fshatit, i cili akoma i takon një bote të qetë dhe tradicionale, të paprekur nga kaosi dhe zhurma e modernizmit, Profesor Morgani më sugjeroi që Allame Tabatabai ta shkruante vëllimin e parë të përgjithshëm mbi shiizmin dhe vëllimin mbi Kur`anin. Pas një kohe, ia dola të marr pajtimin e këtij dijetari të famshëm shiit, i cili e la mënjanë komentimin e tij monumental të Kur`anit (El-Mizan), për t`ju kushtuar kohë këtyre vëllimeve. Si ish nxënës i tij në lëminë e filozofisë tradicionale dhe teozofisë, e dija se në mesin e dijetarëve shiitë të kohës, ai ishte më i kualifikuari për të shkruar një vepër të tillë, që do të ishte plotësisht autentike nga këndvështrimi shiit dhe në të njejtën kohë, e mbështetur në themele logjike. Isha i vetëdijshëm për vështirësinë e të gjeturit një person që do të ishte autoritet i padiskutueshëm i fesë, i respektuar nga shoqëria shiite, i panjollosur nga mënyra perëndimore e të menduarit dhe në të njejtën kohë aq i aftë për të kontaktuar me botën perëndimore dhe me mentalitetin e lexuesit perëndimor, sa të arrijë t`ua sqarojë atyre argumentet e tij. Për fat të keq nuk mund të gjendej një zgjidhje ideale për këtë sepse në Persi (Iran), sot (flitet për vitin 1973) ekzistojnë dy lloj njerëzish që merren me çështje fetare: Grupi i parë janë dijetarët tradicionalë, që zakonisht janë të panjohur me natyrën e strukturës psikologjike dhe mentale të njeriut modern ose që kanë shumë pak njohuri mbi botën moderne. Grupi i dytë janë të ashtuquajturit "modernistë", lidhja e të cilëve me Islamin është zakonisht vetëm sentimentale dhe që zakonisht prezantojnë një version të Islamit, që nuk do të ishte i pranueshëm për dijetarët tradicionalë dhe për komunitetin musliman. Vetëm viteve të fundit janë shfaqur disa dijetarë, akoma të paktë në numër, të cilët janë ortodoksë dhe tradicionalë në kuptimin e thellë të fjalës por që në të njejtën kohë, e njohin mirë botën moderne dhe gjuhën e nevojshme për të arritur tek lexuesi perëndimor.

Sidoqoftë, ngase qëllimi i Profesor Morganit ishte përshkrimi i shiizmit nga një dijetar i respektuar tradicional, ishte e nevojshme që të kontaktohej grupi i parë që përmenda, përfaqësues eminent i të cilit është Allame Tabatabai. Në një rast të tillë nuk mund të pritet një e kuptuar e thellë e audiencës perëndimore për të cilën libri është i destinuar. Edhe njohja e tij e sunnizmit madje, lëviz në orbitën e polemikave tradicionale mes sunnizmit dhe shiizmit, e cila është pranuar e gatshme nga ana e tij dhe nga shumë dijetarë eminentë të të dyja palëve. Ka shumë lloje të muslimanëve dhe në veçanti në mesin e dijetarëve shiitë, ka mjaft të tillë që nuk janë aq të thelluar në teozofi dhe gnosë por vetëm në shkencat ekzoterike. Allame Tabatabai është përfaqësues i asaj klase qendore dhe intelektualisht dominuese të dijetarëve shiitë, të cilët e kanë kombinuar interesin për jurispudencën dhe komentimin e Kur`anit me filozofi, teozofi dhe sufizëm dhe të cilët shfaqin një interpretim më universal të këndvështrimit shiit. Në mesin e dijetarëve tradicionalë, Allame Tabatabai e posedon cilësinë e të qenit mjeshtër i Ligjit fetar, i shkencave ezoterike dhe i filozofisë (ose më saktë teozofisë) tradicionale islame. Andaj edhe kjo detyrë e rëndësishme u kërkua prej tij, përkundër vështirësive të pashmangshme që vinin nga fakti se shiizmi duhej t`i prezantohej një bote që nuk beson në shpalljen islame dhe për të cilët dashuria e flaktë për Aliun dhe për pasardhësit e tij, nuk ekziston. Andaj janë të nevojshme disa shpjegime që nuk do të ishin të nevojshme për një njeri që shkruan dhe mendon sipas këndvështrimit shiit.

Gjashtë vite bashkëpunim me Allame Tabatabaiun dhe shumë udhëtime për në Kum e madje për në Meshhed ku e kalonte verën, më ndihmuan që ta përgatisje veprën për përkthimin e saj në anglisht. Një detyrë që kërkon përkthimin e kuptimit nga një botë në një botë tjetër, e cila fillon në prapavijë, pa diturinë e përgjithshme të këtij besimi, të cilin e posedon audience e zakonshme e Allame Tabatabaiut. Duke e përkthyer tekstin në mënyrë që të kishte një efekt të thellë dhe një prezantim të qartë të Islamit, u përpoqa ta merrja në konsideratë dallimin mes dijetarit tradicional dhe modern, si dhe nevojat e veçanta që kërkoheshin nga audienca për të cilën përgatitej ky libër. ¹⁷ Jam përpjekur t`i qëndroj besnik origjinalit aq sa ka qenë e mundur për t`i mundësuar lexuesit jomusliman ta studiojë jo vetëm mesazhin por edhe formën dhe stilin intelektual të dijetarëve tradicionalë muslimanë.

Andaj lexuesi duhet gjithmonë ta ketë parasysh se argumentet e dhëna në këtë libër nga Allame Tabatabai nuk u drejtohen mendjeve që fillojnë me dyshim por atyre që mbështeten në siguri dhe që janë të njohur me botën e besimit dhe dedikimit fetar. Thellësia e dyshimit dhe nihilizmit të disa personave modern do të ishte e pakonceptueshme për të. Andaj edhe argumentet e tij, mund të jenë ndonjëherë të vështira për t`u kuptuar dhe madje jo mjaft bindëse për lexuesin perëndimor. Kjo rrjedh nga fakti se ai i drejtohet zakonisht një audience, ku kërkesa e kauzalitetit dhe konceptimi i niveleve të të vërtetës nuk është identik me atë të lexuesit perëndimor. Gjithashtu mund të ketë edhe shpjegime ku shumë gjëra thjesht pranohen si të vërteta dhe në disa raste, përsëritje që do të mund të dukeshin ofenduese për inteligjencën perëndimore, tek të cilët fuqia analitike e mendjes është më e zhvilluar sesa tek lindorët. ¹⁸ Në këto raste duhet patur parasysh mënyrën karakteristike të prezantimit të tij dhe botën e vetme të njohur për të, që është bota e Islamit të sotëm në kuptimin tradicional. Nëse argumentet e Shën Anselmit dhe Shën Tomasit për ekzistencën e Zotit nuk u duken të mjaftueshme njerëzve të sotëm, kjo nuk ka të bëjë me faktin se njerëzit e sotëm janë më inteligjentë se teologët e mesjetës por me atë se mjeshtërit mesjetar i drejtoheshin një publiku me një mentalitet tjetër dhe me nevoja tjera të shpjegimit të kauzalitetit. Në po këtë mënyrë, Allame Tabatabai jep argumente të drejtuara audiencës që ai e di, atë të intelektualëve tradicionalë muslimanë. Fakti se jo të gjithë argumentet e tij janë të kapshme për lexuesin perëndimor, nuk duhet të jetë një dëshmi se përfundimet e tij janë të pavlefshme.

Për të përmbledhur, mund të themi se ky libër është përshkrimi i parë i përgjithshëm i shiizmit nga një dijetar bashkëkohor shiit. Ndonse i destinuar për botën jashtë shiizmit, argumentet dhe metodat e prezantuara në këtë vepër janë ato të shiizmit tradicional, të cilin ai e përfaqëson. Allame Tabatabai e prezanton këndvështrimin tradicional shiit, të tillë si është dhe si ka qenë në besimet dhe në praktikën e gjeneratave shiite. Ai i ka mbetur besnik shiizmit, pa patur droje nga reagimet e mundshme të botës së jashtme dhe pa lënë mënjanë elemente të caktuara të shiizmit që mund të duken kontroverze. Për t`i tejkaluar polemikat, dy shkolla të fesë duhet ose t`i lënë mënjanë dallimet e tyre kur të përballen me një rrezik të përbashkët, ose ta ndërrojnë nivelin e polemikave nga faktet historike dhe teoligjike, në rrafshin e metafizikës. Allame Tabatabai nuk e ka ndjekur asnjërën nga këto rrugë dhe e ka përshkruar shiizmin ashtu siç është. Si një njeri i respektuar në botën fetare shiite, ku është një mjeshtër i shkencave ekzoterike dhe ezoterike, ai nuk u ka bërë padrejtësi perspektivave shiite. Për ata që e njohin mirë botën islame, është lehtë t`i kuptojnë vështirësitë që e presin një dijetar të tillë gjatë shprehjes së vështrimeve të tij të plota dhe në veçanti në shprehjen e doktrinave ezoterike, që janë universale. Në këtë libër, ai na shfaqet si rrëfyesi dhe mbrojtësi i shiizmit në aspektin ekzoterik dhe ezoterik të tij, me aq sa i lejon pozita e tij në botën shiite, të flasë hapur për ezoterikën. Megjithatë, gjithçka që është shkruar në këtë libër e bart në vete zërin e autoritetit që rrjedh nga tradita. Pas fjalëve të Allame Tabatabaiut qëndrojnë katërmbëdhjetë shekuj të Islamit shiit dhe të përcjelljes së një diturie të shenjtë fetare.

Autori

Allame Sejjid Muhammed Husejn Tabatabai¹⁹ lindi në Tebriz në vitin 1321 (kalendari hënor) , 1282 (kalendari diellor) pas Hixhrit (1903 p.Krishtit). ²⁰ Është pjesëtar i një familjeje të pasardhësve të Profetit, e cila për katërmblëdhjetë gjenerata me rradhë, ka prodhuar dijetarë të mëdhenj të Islamit. ²¹ Ai i morri mësimet e para në qytetin e tij të lindjes, duke i mësuar disa elemente të arabishtes dhe të shkencave fetare dhe në moshën nëntëvjeçare u nis për në universitetin e famshëm shiit të Nexhefit, për t`i vazhduar studimet e tij. Shumë nga nxënësit e medreseve të tilla e ndjekin degën e "shkencave të transmetuara" (al-ulum al-naklijah) dhe në veçanti të shkencave që kanë të bëjnë me Ligjin Hyjnor, jurispudencën dhe principet e jurispudencës. Sidoqoftë, Allame Tabatabaiu vendosi t`i studionte të dyja degët e shkencave tradicionale: ato të transmetuarat dhe logjiket. Ai mësoi jurispudencë dhe principet e jurispudencës prej dy mjeshtërve të asaj kohe, Mirza Husejn Nainiu dhe Shejh Muhammed Husejn Isfahaniu. Ai i zotëroi aq mirë këto lëmi, që sikur të zgjidhte të merrej vetëm me to, do të bëhej njëri nga juristët më të zotë të kohës, me çfarë do të fitonte edhe fuqi dhe influencë politike.

Por kjo nuk ishte rruga e tij. Atij i pëlqenin më shumë shkencat logjike dhe për këtë arsye studioi matematikë me Sejjid Ebu`l-Kasim Khvansariun dhe filozofi tradicionale islame (duke përfshirë këtu veprat si "Shifa" të Ibn Sina-së, "Asfar" të Sadr al-Din Shiraziut, "Tamhid al kava`id nga Ibn Turkahu) me Sejjid Husejn Badkubaiun, i cili ishte nxënës i mjeshtërve më të famshëm të shkollës së Teheranit si Sejjid Abu`l-Hasan Xhilvahu dhe Aka Ali Mudarris Zunuziu. ²²

Përveç mësimit formal ose asaj që në burimet islame quhet "dituria e fituar" (ilm-i husuli), Allame Tabatabiu i mësoi edhe të ashtuquajturat "shkenca të menjëhershme" ose gnosa, nëpërmjet të cilës dituria kthehet në një vizion të realiteteve mbinatyrore. Ai pati fatin të gjente një mjeshtër të madh të gnosës islame si Mirza Ali Kadiu, i cili e drejtoi në rrugën e mistereve hyjnore dhe e udhëzoi drejt përsosjes shpirtërore. Allame Tabatabaiu më pat thënë njëherë se para se të njihej me Kadiun e kishte lexuar veprën "Fusus al hikam" të Ibn Arabiut dhe mendonte se e njihte mjaft mirë. Por kur u njoh me këtë mjeshtër të autoritetit shpirtëror, e pa se në të vërtetë nuk kishte ditur asgjë. Më tha se kur Mirza Ali Kadiu filloi t`ia mësonte Fusus-in, e kishte patur ndjenjën se edhe muret i bashkangjiteshin fjalëve të tija dhe flisnin mbi të vërtetën e gnosës. Falë këtij mjeshtri të madh, vitet e kaluara në Nexhef të Allame Tabatabaiut nuk ishin vetëm një periudhë e zhvillimit intelektual por edhe një periudhë e mbushur me asketizëm dhe ushtrime shpirtërore, që i mundësuan atij ta arrinte pikën ku njeriu e fitonte qartësinë që e shkëpuste atë nga errësira e kufizimeve materiale. Ai kaloi periudha të gjata në adhurim dhe në agjërim dhe madje një periudhë të gjatë kohore në qetësi absolute. Sot prania e tij e fsheh në vete qetësinë e një përsiatjeje dhe përqëndrimi të përsosur edhe kur është duke thënë diçka.

Allame Tabatabai u kthye në Tebriz në vitin 1314 (kalendari diellor hixhri/ 1934 p.Krishtit), në një kohë kur ishte akoma i panjohur në rrethet fetare të Persisë dhe kaloi disa vite të qeta në atë qytet duke edukuar një grup të vogël nxënësish. Ishin ndodhitë shkatërrimtare të Luftë së Dytë Botërore dhe okupimi rus i Persisë që e solli Allame Tabatabiun nga Tebrizi në Kum në vitin 1324 (1945 p.Krishtit). Asokohe Kumi ishte (dhe vazhdon të jetë) qendra e studimeve fetare në Persi. Me mënyrën e tij të qetë dhe joambicioze Allame Tabatabai filloi të ligjëronte në këtë qytet të shenjtë, duke u përqëndruar në komentimin e Kur`anit, filozofinë tradicionale islame dhe në teozofi, lëndë të cilat kishin vite që nuk ligjëroheshin në Kum. Personaliteti i tij tërheqës dhe prezenca shpirtërore shumë shpejt tërhoqi drejt tij një numër të madh të studentëve më të aftë dhe inteligjentë të Kumit dhe ai gradualisht e vendosi studimin e filozofisë së Mulla Sadrës, në planprogramin mësimor. Më kujtohen si sot disa nga sesionet publike të ligjeratave të tija në një nga medreset e Kumit ku rreth katërqind studentë rrinin ulur tek këmbët e tija për të marrë diçka nga urtësia që kishte.

Që nga ardhja e tij në Kum, një pjesë e aktivitetit të Allame Tabatabaiu kanë qenë edhe vizitat e shpeshta në Teheran. Pas Luftës së Dytë Botërore, kur Marksizmi ishte në modë në mesin e të rinjve të Teheranit, ai ishte i vetmi dijetar i fesë i cili u përpoq ta studionte bazën filozofike të komunizmit dhe t`i përgjigjej dialektikës materialiste nga një këndvështrim tradicional. Një fryt i kësaj punë është njëra ndër kryeveprat e tija, "Usul-i falsafa va ravish-i rialism" (Principet e filozofisë dhe metoda e Realizmit) në të cilën ai e mbron Realizmin, në kuptimin e tij tradicional dhe mesjetar, kundër çdo filozofie dialektike. Ai gjithashtu edukoi edhe një grup studentësh që i takojnë më shumë komunitetit persian me arsimim modern.

Që nga ardhja e tij në Kum, Allame Tabatabai ka qenë i palodhshëm në përpjekjet e tij për ta përhapur mesazhin e Islamit në tre nivele të ndryshme: i pari ishin një numër i madh studentësh të Kumit, të cilët tani janë të derdhur gjithandej në Persi dhe në tokat shiite; nivelin e dytë e përbëjnë një grup i përzgjedhur studentësh të cilëve ua mësoi gnosën dhe sufizmin dhe që zakonisht mblidheshin në shtëpinë e tij ditëve të enjte; kurse niveli i tretë janë një grup persësh me edukim modern dhe madje ndonjëherë edhe të huaj me të cilët takohej në Teheran. Gjatë dhjetë ose dymbëdhjetë viteve të fundit ka patur ligjerata të rregullta në Teheran që vizitoheshin nga një grup i zgjedhur iranianësh dhe gjatë vjeshtës edhe nga Henry Corbin. Në këto mbledhje, ku diskutohej për problemet më të thella shpirtërore dhe intelektuale të njeriut, unë e kam patur zakonisht rolin e përkthyesit. Gjatë këtyre viteve me Allame Tabatabaiun, jo vetëm që i kemi studiuar tekstet klasike të urtësisë hyjnore dhe gnosës por kemi patur edhe një seri diskutimesh të asaj që mund të quhet gnosa komparative, ku në secilin sesion diskutoheshin shkrimet e shenjta të një feje të caktuar si Tao Te Çingu, Upanishadat ose Ungjilli i Gjonit, të cilët më pas krahasoheshin me sufizmin dhe me doktrinat e gnosës islame.

Andaj mund të thuhet se Allame Tabatabai ka patur një ndikim të thellë në rrethet tradicionale por edhe moderne të Persisë. Ai u përpoq të krijonte një elitë të re intelektuale në mesin e klasave të arsimuara moderne të cilat dëshironin të njiheshin me intelektualitetin e Islamit por edhe me botën moderne. Shumë nga nxënësit e tij nga mesi i dijetarëve të fesë (ulama) janë përpjekur ta ndjekin shembullin e tij në këtë veprimtari të rëndësishme. Disa nga nxënësit e tij si Sejjid Xhelal al Din Ashtijaniu nga Universiteti i Meshhedit dhe Murtadha Mutahhariu nga Universiteti i Teheranit janë sot dijetarë me një reputacion të konsiderueshëm. Allame Tabatabai shumë shpesh flet edhe për nxënës të tjerë të tij të cilët posedojnë cilësi të larta shpirtërore por që nuk duan të manifestohen në publik.

Përveç një veprimtarie intensive arsimore, Allame Tabatabai është edhe autor i shumë librave dhe artikujve që dëshmojnë për fuqinë e tij të madhe intelektuale dhe spektrin e gjërë të njohjes së tij të shkencavce islame.

Sot (flitet për vitin 1973) në shtëpinë e tij në Kum, ky dijetar i respektuar ia kushton gati gjithë kohën e tij komentimit të Kur`anit dhe edukimit të disa prej nxënësve të tij më të mirë. Ai është simbol i asaj që është më e vazhdueshme në traditën e gjatë të shkencave islame kurse prezenca e tij e mban hijen që mund të ketë vetëm një njeri që e ka shijuar pemën e Dijenisë Hyjnore. Në personin e tij mishërohen fisnikëria, modestia dhe kërkimi i të vërtetës që e kanë karakterizuar dijetarin islam gjatë të gjitha epokave. Dituria e tij është një dëshmi e asaj se çfarë në të vërtetë janë mësimet e Islamit dhe sa të thella, metafizike e sa të ndryshme janë nga përshkrimi sipërfaqësor i disa orientalistëve dhe modernistëve muslimanë. Kuptohet që ai nuk e ka vetëdijen e mentalitetit modern dhe të natyrës së botës moderne por diçka e tillë as që mund të pritet nga një person, jeta e të cilit ka qenë e kufizuar në rrethet tradicionale të Persisë dhe Irakut.

Për në fund, do të doja t`i falënderohem Profesor Keneth Morgan-it, interesi dhe durimi i të cilit, e bëri të mundur realizimin e këtij projekti dhe zt. William Chittik-ut, për ndihmën e madhe që më ka dhënë në përgatitjen për botim të këtij dorëshkrimi.

Sejjid Husejn Nasr, Maj 1971, Teheran

 1: "Dritë mbi botët e lashta" (Light on the Ancient Worlds) nga F. Schoun, kapitulli i nëntë "Religio Perennis"

2: "Idealet dhe të vërtetat e Islamit" (Ideals and realities of Islam) nga Sejjid Husejn Nasr, kapitulli no.4: "Sunnizmi dhe shiizmi"

3: Në lidhje me "Velajetin" shih "Idealet" nga Sejjid Husejn Nasr, fq 161-162 dhe shkrimet e Henry Corbin mbi shiizmin

4: Për një analizë dhe kritikë të thellë të teologjisë asharite, shih veprën "Dilemat e spekulimit teologjik" (Dilemmas of Theological Speculation) nga F. Schoun, pjesën në lidhje me studimet mbi religjionin komparativ, fq.66-93

5: Shih veprat "Hyrje në doktrinën kosmologjike të Islamit" dhe "Civilizimi në Islam" , botim i vitit 1968, kapitulli no.2

6: Kjo ide fillimisht u formulua dhe u publikua në një artikull akoma të pabotuar të F. Schuon-it të quajtur "Images d`Islam", disa elemente të të cilit mund të gjenden në veprat "Das Ewige im Vorganglichkeit" (1970) dhe "Blick auf den Islam" (Një vështrim mbi Islamin), fq.111-129

7: Ky term është gati i pamundur të përkthehet në anglisht dhe mund të afrohet përnga kuptimi vetëm me fjalën "grace" (bekim) në anglisht. Shih veprën "Tre të urtët muslimanë" (1964) fq.105-106

8: Shih studimin "Shiizmi dhe sunnizmi: marrëdhënia e tyre në esencë dhe në histori", (Tetor 1970), fq.229-242

9: Kjo ide mbrohet në veçanti nga H. Corbin, i cili i ka dedikuar shumë studime të thella shiizmit.

10: Shih parathënien e H. Corbin-it për veprën "La Philosophie Shi`ite" (Filozofia shiite) e Sejjid Hajdar Amuliut, Tehran-Paris (1969)

11: E vetmja vepër mbi historinë e filozofisë në gjuhët perëndimore që e merr parasysh këtë fakt është vepra e H. Corbin-it "Histoire de la philosophie islamique" (Historia e filozofisë islame), vëll.1, Paris (1963)

12: Kjo çështje është e analizuar me shumë kujdes në veprën "Të kuptuarit e Islamit" nga F. Schuon

13: Shih veprën "Shiitët e Indisë" nga J.N.Hollister (1953); "Përshkrimet e ligjit muhammedan", nga Fyzee (1887); "Një analizë e ligjit muhammedan" (1887). Pa dyshim britanikët u përballën me shiitët edhe në Irak por mbase për shkak të faktit se ky shtet ishte më i vogël, nuk ngjalli aq shumë interes sa shiitët e Indisë

14: Mendohet për veprën "Feja shiite" të D.M. Donaldson (Londër 1993), e cila është akoma vepra standarde që përdoret në universitetet perëndimore mbi shiizmin. Shumë nga librat e shkruar mbi shiizmin në Indi, vijnë zakonisht nga misionarë që ishin armiq të Islamit.

15: Disa nga veprat e Corbin-it në lidhje me shiizmin dymbëdhjetës janë: "Pour une morphologie de la spiritualite shi`ite" (1960); "Le combat spirituel du shi`isme" (1961) dhe "Au `pays de l`Imam cache" të vitit (1963). Shumë nga shkrimet e tij mbi shiizmin janë të mbledhura në veprën "Islam iranien" (Islami iranian)

16: Allame është një titull nderi në arabisht, persisht dhe në gjuhet tjera islame që do të thotë "shumë i pajisur me dituri"

17: Për vështrimet e mia mbi lidhjen me sunnizmit dhe shiizmit, shih "Idealet dhe realitetet e Islamit", kapitulli no.4

18: Në lidhje me këtë dallim të rëndësishëm mes dialektikës lindore dhe perëndimore, shih veprën "La dialectique orientale et son enracinement dans la foi", "Logique et Transcendence" , Paris 1970, fq.129-169

19: Një fjalim në persisht i Allame Tabatabaiut të shkruar nga njëri prej studentëve të tij më të mirë, Sejjid Xhelal al Din Ashtijaniu, mund të gjendet në veprën "Maarif-i Islami", (1347 pas Hixhrit) fq.48-50

20: Që nga fillimi i sundimit të Riza Shahut, iranianët e kanë përdorur gjithë më tepër kalendarin diellor hixhri përkrah kalendarit hënor hixhri, me ç`rast i pari përdorej për gjërat e përditshme kurse i dyti për festat fetare. Në këtë vepër të gjitha datat e dhëna janë të kalendarit hënor hixhri, përveç në rastet kur thuhet e kundërta.

21: Titulli "Sejjid" në emrin e Allame Tabatabaiut tregon se është pasardhës i Profetit. Në Persi ky titull përdoret vetëm me këtë kuptim derisa në Arabi përdoret edhe për të thënë "zotëri".

22: Shih "Shkolla e Ispahanit" nga Sejjid Husejn Nasr; "Sadr al Din Shirazi" dhe "Sabzivari"; "Historia e filozofisë islame", vëll.2

Hyrje

Në mër të Zotit, Mëshiruesit, të  Gjithëmëshirshmit!

 Ky libër që botohet me emrin "Islami shiit" është libër që flet mbi veçoritë e njërës nga dy degët më të mëdha të Islamit, atë të shiizmit. Kjo temë do të trajtohet në tri pjesë:

1. Lindja e shiizmit dhe zhvillimi i tij


2. Metoda shiite e mendimit fetare


3. Mësimet islame nga këndvështrimi shiit

Feja

S`ka dyshim se secili njeri, i nxitur edhe nga të tjerët, bën shumë veprime në rrethin e tij dhe në jetën shoqërore që janë të ndërlidhura mes veti. Të gjitha aftësitë e njeriut si ngrënia, pija, gjumi, të folurit, dëgjimi, ulja, ecja, sjellja ndonse në pamje të parë krejt të ndryshme nga njëra tjetra, janë në të vërtetë aktivitete plotësisht të ndërlidhura. Kështu që çdo punë nuk mund të bëhet gjithkund dhe jo të gjitha mund të rradhiten pas njëra tjetrës. Në gjithë këtë ekziston një rend që është tejet i dukshëm.

Sipas kësaj, edhe punët që njeriu i bën gjatë jetës së tij i binden një rregulli të caktuar dhe nuk ndahen nga ai. Në të vërtetë të gjitha këto gjëra burojnë nga një pikë e caktuar që është mendimi dhe dëshira e njeriut për të patur një jetë të lumtur, për t`i kënaqur sa më shumë dëshirat e tija dhe për t`i arritur ambicjet që ia vendos vetes. Me fjalë të tjera, kjo është dëshira e njeriut për ta mbrojtur ekzistencën e tij dhe për t`i plotësuar të gjitha kushtet e të qenit i përjetshëm.

Për këtë arsye njeriu zgjedh një jetën e tij një rrugë të caktuar, i kryen punët e tija në një sistem rregullash që i pëlqejnë atij dhe që ai i vetëshpall ligje ose në një sistem tjetër rregullash të formuar sipas perceptimit të dikujt  tjetër. Ai punon për t`i fituar të gjitha gjërat e nevojshme për jetesën e tij sepse nevojën e fitimit të tyre e pranon si njërin nga rregullat e të jetuarit. Me qëllim që të kënaqet organi i të shijuarit dhe që të shuhet etja ai ha ushqim dhe pi. Sepse përmbushjen e këtyre nevojave e sheh si të domosdoshme për vazhdimësinë e një jete të shëndetshme. Edhe qëllimi i punëve të tjera që bën njeriu, ka të bëjë me po këtë rregull.

Normat dhe ligjet që mbisundojnë në jetën e një njeriu janë gjithmonë të themeluara mbi një besim me të cilin ai është i lidhur. Ky besim themelor, është gjykimi dhe mendimi  i njeriut mbi të vërtetën e universit dhe mbi universin, pjesë e të cilit është edhe ai vetë. Kjo gjë do të jetë shumë më e qartë  po të vëzhgohen dhe analizohen botëkuptimet e ndryshme që ekzistojnë në mesin e njerëzve.

Ata që e shohin ekzistencën vetëm në dimensionin e saj material dhe njeriun si një krijesë materiale që jeton dhe që merr fund me vdekjen, e ndjekin në jetën e tyre vetëm rrugën e përmbushjes së nevojave të tyre dhe të kënaqjes së dëshirave shtazarake.  E tërë përpjekja e këtij lloji njerëzish është konvertimi i të gjithë faktorëve natyrorë në një formë të përshtatshme për nevojat dhe për interesat e tyre.  Ndërsa programi i besimeve pagane që e adopton mendimin se  natyra është e krijuar nga një Fuqi Mbinatyrore, gjegjësisht se bota dhe njeriu janë të krijuara dhe të furnizuara nga Zoti (ose zotërat) është ai i kujdesit dhe i përpjekjes për ta fituar kënaqësinë e Zotit dhe për tu mbrojtur nga zemërimi i Tij. Kjo për shkakun e thjeshtë  se në rast të kënaqjes së Zotit, Ai do t`i rrisë të mirat dhe do të jetë më bujar. Në rastin e kundërt, atë të zemërimit të Tij, Zoti do t`i marë prapa begatitë që ua ka falur.                

Përveç këtyre grupimeve ekzistojnë edhe adhuruesit e zjarrit, çifutët, të krishterët dhe muslimanët që përveç besimit në Zot, besojnë edhe në ekzistencën e një jete të amshueshme për njeriun, e pranojnë atë përgjegjës për veprimet e tij dhe si rrjedhojë besojnë në Ditën e Gjykimit. Njerëz këto, të cilët kërkojnë ta ndjekin një rrugë të përshtatme me këtë besim, që do të mundësonte një lumturi në jetën e tanishme si dhe në atë të përtejmen.

Sipas kësaj mund të thuhet se feja është gjykimi i personit në lidhje me ekzistencën dhe me njeriun, si dhe tërësia e rregullave të praktikuara në këtë drejtim.

Nëse në një fe vjen deri në ndarje në degë të ndryshme, këto grupime të reja quhen "shkolla të fesë" ¹ (arab. medhheb). Si shembulli i shiizmit dhe i sunnizmit në Islam ose ai i ortodoksizmit dhe i katolicizmit në Krishterim.

Nga e gjithë kjo del se njeriu (edhe sikur të mos besojë në Zot) ka nevojë për një fe, gjegjësisht për një program jetësor të mbështetur mbi themele ideologjike. Askush nuk bën përjashtim në këtë aspekt.  Rrjedhimisht, mund të thuhet se feja është një rregull i pandashëm i jetesës së njeriut.

Sipas shpjegimit të Kur`anit Fisnik, njeriu asnjëherë nuk mund t`i shmanget fesë, që në të vërtetë është rruga të cilën Zoti e ka lënë hapur për të dhe që po të ndiqet, çon drejt vetë Atij. Ata që e pranojnë Islamin si fe të vërtetë, janë ata që ecin drejt në rrugën e Zotit. Kurse ata që e mohojnë fenë e vërtetë janë ata që e shtrembërojnë dhe që e zgjedhin gabim rrugën e Tij.²

1: (shënim i përkthyesit) Këtu mund të përdoret edhe fjala (kuptimisht më e saktë) "sekt" mirëpo në këtë rast i jemi shmangur përdorimit të kësaj fjale për arsyen se ai do të ishte një përkthim më adekuat për termin islam "firkah" që përfaqëson një grup shumë më të vogël njerëzish që ndjekin një shkollë me pikëpamje të ndryshme nga normat e përgjithshme të një feje.

2: Zoti në Kur`an thotë: Mallkimi i Zotit qoftë mbi mizorët, që i pengojnë njerëzit nga rruga e Zotit dhe që e shtrembërojnë atë.. Araf(Lartësitë) 7:44

Sejjid Hossein Nasr, në librin "Spektri i Islamit", në kapitullin "Sektet fetare në Islam" thotë: ..Praktikisht ekzistojnë shumë më pak sekte në Islam se në Krishterim, i cili ka përjetuar fragmentarizim kontinuel dhe ndarje të vazhdueshme brenda protestantizmit në kohën e reformacionit. Para se të gjithash, sunnizmi dhe pjesa më e madhe e shiitëve duhet kuptuar si "zhvillim i drejtë kryesor" dhe jo si sekte (firkah) siç përdoret në gjuhën angleze. Në kontekstin islamik, termi "sekt"mund të përdoret në domethënien klasike, për të treguar një grup të vogël njerëzish të cilët kultivojnë pikëpamje të posaçme teologjike të cilët dallojnë nga norma e përgjithshme...

Për këtë arsye, në vazhdim të librit do të përdoret emërtimi "shkollë e fesë" si përkthim për fjalën arabe "medhheb".

Islami

 Kuptimi i drejperdrejtë i fjalës Islam është përulje ose dorëzim. Fakti se Kur`ani, fenë në të cilën fton e ka quajtur Islam, rrjedh nga ajo se qëllimi i kësaj feje është dorëzimi i plotë i njeriut në duart e Zotit.¹ Si rrjedhojë e këtij dorëzimi, njeriu nuk adhuron tjetër veç Zotit, nuk i bëhet rob dhe nuk i bindet askujt përpos Atij. Kurani gjithashtu rrëfen se personi i parë që këtë fe e quajti Islam dhe ndjekësit e saj muslimanë, ishte Profeti Ibrahim (paqja qoftë mbi të). ²

 1: Zoti thotë në Kur`an:

Kush mund të ketë fe më të bukur se ai që hyn në fenë e pastër të Ibrahimit që vepronte me të mira, ia dorëzonte veten Zotit dhe e njihte Atë si të vetëm? Nisa (Gratë) 4:125

  Në një tjetër varg kuranor thuhet:

Thuaj: "O ithtarë të librit (çifutë dhe të krishterë), ejani ta ndihmojmë njëri tjetrin në një fjalë që është e përbashkët mes nesh. Ta adhurojmë vetëm Zotin dhe të mos i gjejmë shok dhe të barabartë Atij. Të mos e lëmë Zotin e të shpallim zotëra nga mesi ynë." Dhe nëse ata e mohojnë fjalën tuaj thoni: atëherë dëshmoni! ne jemi ata që ia dorëzojnë shpirtin të Vërtetës. Al-i Imran (Familja e Imranit) 3:64

Kurse në një varg tjetër kuranor thuhet përsëri:

O ju që besuat, ejani në dorëzim (përpara Zotit) Bakara (Lopa) 2:208

2: Profeti Ibrahim dhe Ismaili (paqja qoftë mbi to) thanë:

Zoti ynë, na bëj nga robërit që u dorëzohen urdhërave të tu dhe nga pasardhësit tanë bëj muslimanë. Bakara(Lopa) 2:128

Kurse në një tjetër varg thuhet:

Kjo është feja monoteiste e babait tuaj Ibrahimit. Ai ishte që ju quajti muslimanë. Haxh (Pelegrinazhi) 22:78

Shiizmi (Shia)

Fjala "shia" që në përkthim do të thote "ndjekës"¹, është emërtimi që u jepet njerëzve të cilët besojnë se pas vdekjes së Profetit (paqja qoftë mbi të dhe mbi pasardhësit e tij) Kalifati ishte e drejtë që i takonte familjes së tij. Si rrjedhojë, shiitët janë persona që e ndjekin shkollën islame të Ehl-i Bejtit.²

 1.Shënim i përkthyesit: Emërtimi "ndjekës" (shia) është shkurtesë e frazës "ndjekësit e Aliut"  (shia-i Ali).

2: Emërtimi "Shia" përdoret edhe për një grup nga sekti Zejdije. Këta besojnë se përpara Imam Aliut kishte edhe dy kalifë të tjerë dhe në çështjet e ligjit islamik, veprojnë sipas shkollës së Ebu Hanifes. Këta besojnë sidoqoftë se kalifati është e drejtë e Imam Aliut (paqja qoftë mbi të) dhe e pasardhësve të tij duke e kundërshtuar kalifatin emevid dhe abbasid.

 Shënim i përkthyesit:    Ehl-i Bejt = Njerëzit e Shtëpisë; është term që përdoret për familjarët e Profetit (pqmtmpt). Është temë e diskutuar shpesh se cilët persona janë të përfshirë në këtë grup por pjesa dërmuese e thënieve të Profetit (haditheve) vërtetojnë se këta janë Aliu, Fatimeja, Hasani dhe Husejni. Një ndër thëniet më të famshme që e vërteton këtë fakt gjendet madje edhe në njërin nga dy burimet kryesore të haditheve të shkollës sunnite, gjegjësisht në "Sahih"-un e Muslimit, ku thuhet:

Aisheja rrëfen se një ditë Profeti (pqmtmpt) doli me një gunë me vija, të bërë nga leshi i devesë dhe e pa Hasan bin Aliun. E mbuloi atë me gunën e tij dhe pastaj erdhi Huseini, të cilin e mbuloi gjithashtu bashkë me tjetrin (Hasanin). Erdhi Fatimeja dhe e morri edhe atë nën gunë, pastaj erdhi edhe Aliu dhe pasi e mbuloi edhe atë tha: "Pa dyshim Zoti dëshiron të pastrojë çdo njollë nga ju, o Njerëzit e Shtëpisë" "Sahih"-u i  Muslimit (libri 31 hadithi  5955)

Kur`ani gjithashtu thotë në kapitullin Shura (Këshilli) në vargun 23: thuaj(o Muhammed): unë nuk kërkoj nga ju asnjë shpërblim veç dashurisë për të afërmit e mi.

Në vazhdimësi të këtij libri, ndryshe nga pjesa më e madhe e termeve arabe,  do të përdoret emërtimi origjinal (Ehl-i Bejt) për shkak të përcaktimit më të qartë të personave të përfshirë në këtë grup dhe për shkak të kuptimit të thellë simbolik dhe shpirtëror që përmban kjo fjalë në doktrinën e islame.

Pjesa e parë:

LINDJA E SHIIZMIT DHE ZHVILLIMI I TIJ

Përmbajtja:

1. Lindja e shiizmit: zanafilla dhe veçoritë


2. Ndarja e pakicës shiite nga shumica sunnite dhe arsyet e mosmarrëveshjes


3. Çështja e Kalifatit dhe Merxhijeti në lëminë e diturisë


4. Politika e prezantimit të Kalifatit dhe papërshtatshmëria e tij me pikëpamjen shiite


5. Kalimi i kalifatit në duart e Udhëheqësit të Besimtarëve, Aliut dhe sjellja e tij


6. Dobia e shiizmit nga kalifati pesëvjeçar i Aliut


7. Kalimi i kalifatit në duart e Muavijes dhe kthimi i kalifatit në një monarki të trashëgueshme


8. Ditët më të vështira në historinë shiite


9. Përparimi i dinastisë Beni Umejje


10. Shiizmi në shekullin e dytë pas Hixhrit


11. Shiizmi në shekullin e tretë pas Hixhrit


12. Shiizmi në shekullin e katërt pas Hixhrit


13. Shiizmi nga shekulli i pestë deri në shekullin e nëntë pas Hixhrit


14. Shiizmi në shekullin e dhjetë dhe të njëmbëdhjetë pas Hixhrit


15. Shiizmi nga shekulli i dymbëdhjetë deri në shekullin e katërmbëdhjetë pas Hixhrit

1. Lindja e shiizmit: zanafilla dhe veçoritë

Si pikënisje të shiizmit duhet marrë periudhën kur Profeti (paqja qoftë mbi të dhe pasardhësit e tij) ishte akoma në jetë. Fillimisht shiitët u bënë të njohur me emrin shia-t (ndjekësit) e Aliut, i cili është  edhe i pari nga Imamët e Ehli Bejtit. Gjatë njëzet e tre vjetëve të veprimtarisë së Profetit (pqmtmpt) ka patur shumë ngjarje që kanë kontribuar në formimin e vetvetishëm dhe spontan të një rrethi të tillë në mesin e shokëve të tij.¹ Për shembull:

Kur në fillimet e misionit profetik, sipas urdhërit të qartë të Kur`anit², Profeti (pqmtpt) u obligua që ta ftonte në Islam farefisin e tij më të afërt, ai u foli atyre në një mënyrë shumë të hapur duke thënë:  "Ai nga ju që do ta pranojë i pari ftesën time, do të jetë trashëgimtari dhe zëvendësi(veziri) im." Atëherë ishte Aliu që u ngrit para të gjithëve dhe dëshmoi. Profeti (pqmtmpt) pastaj e pranoi besimin e tij.³       

Është e pamundur që një udhëheqës në ditët e para të misionit të tij, t`ua prezantojë njerëzve të tjerë krejt të huaj pasardhësin e vet dhe të mos e bëjë të njejtën përpara shokëve të tij më besnikë që luftojnë dhe sakrifikojnë për të. Është e pamundur që të mos e dallojë pasardhësin e tij nga të tjerët dhe në përditshmëri ta pengojë atë nga detyrat e ndihmësit më të afërt.

Sipas burimeve sunnite dhe shiite ⁴, pranohet në mënyrë unanime se Profeti (pqmtmpt) ka thënë qartë që Aliu është i larë nga çdo mëkat dhe gabim në punët e tija. Gjithë çfarë bën dhe çfarë thotë ai, është në përshtatshmëri me Islamin. Aliu është më i dituri i njerëzve në çështjet e Ligjit (Sheriatit) dhe të mësimeve islame. ⁵

Imam Aliu bëri shërbime të jashtëzakonshme në dobi të Islamit dhe në të mirë të Profetit (pqmtmpt) ndër të cilat përmendet shtrirja e tij në shtratin e Profetit gjatë natës kur ai duhej të migronte nga Mekka në Medine dhe kur politeistët e Mekkës kishin planifikuar t`ia rrethonin shtëpinë për ta vrarë. ⁶ Përveç kësaj, janë shumë të qarta dhe të ditura trimëritë e Aliut në betejat e Bedrit, Uhudit, Hendekut dhe Hajberit ku fitorja u arrit nëpërmjet tij. Sikur në këto raste të mos ishte ndihma e Aliut, pa dyshim Islami dhe muslimanët do të ishin shkatërruar në duart e armiqve. ⁷

 Në vitin 10 pas Hixhrit, i Dërguari (pqmtmpt) duke u kthyer nga pelegrinazhi i tij i fundit, u ndal në luginën Xhuhfe në vendin e quajtur Gadir-i Hum dhe e prezantoi Aliun si mik dhe udhëheqës të çdo besimtari.⁸

 Këto karakteristika dhe aftësi të pranuara nga të gjithë ⁹ të Aliut si dhe afërsia dhe dashuria¹⁰ që i Dërguari (pqmtmpt) ushqente për të ishin arsye të mjaftueshme që një grup nga shokët e tij, ta donte Aliun dhe t`i bindej atij. Në të njejtën kohë, kjo dashuri dhe kjo afërsi e Profetit (pqmtmpt) me të, ishte arsye që një grup tjetër të armiqësohej dhe ta urrente.

 Përveç fakteve të rrëfyera më sipër, është fare lehtë të haset në  emrat "shia-t e Aliut" ose "shia-t e Ehli Bejtit" në shumë thënie të Profetit (pqmtmpt). ¹¹

 1: Në kohën e Profetit (paqja qoftë mbi të dhe mbi pasardhësit e tij) emërtimi Shia ishte një ndër emërtimet e para të përhapura. Selman Persiani, Ebu Zerr Gifariu, Mikdadi dhe Ammar bin Jasiri u bënë të njohur me këtë emër. (Haziru`l-Alemi`l-Islami vëll. 1, fq.188)

2: Shuara (Poetët) 215

3: Në lidhje me këtë hadith Imam Aliu (paqja qoftë mbi të) ka thënë: Ndonse isha më i riu në atë mbledhje unë thashë : "Unë do të jem ndihmësi yt". Profeti (paqja qoftë mbi të dhe mbi pasardhësit e tij) tha: "Ky njeri është vëllai, pasardhësi dhe kalifi im. Atij duhet t`i bindeni" Në ndërkohë njerëzit qeshnin dhe i thonin Ebu Talibit: "Ai sapo të urdhëroi t`i bindesh djalit tënd dhe të mos dalësh nga fjala e tij" (Tarih al-Tabari, vëll.2, fq.63; Tarih al-Ebu`l Fida, vëll.1, fq.116;  el-Bidajetu ve`n-Nihaje, vëll.3, fq.39;  Gajetu`l-Meram, fq.320)

4:  Një nga gratë e Profetit (pqmtmpt), Ummu Seleme, transmeton se Profeti ka thënë: "Aliu është përherë me të Vërtetën (Hak) e me Kur`anin dhe Kur`ani dhe e Vërteta janë përherë me Aliun. Këto nuk ndahen nga njëri-tjetri deri në Ditën e Gjykimit."

Ky hadith është tranmetuar në sunnizëm nëpërmjet pesëmbëdhjetë dhe në shiizëm nëpërmjet njëmbëdhjetë kanaleve të tranmetimit. Ummu Seleme, Ibn Abbasi, Ebu Bekri, Aisheja, Aliu, Ebu Said Hudriu, Ebu Lejlaja dhe Ebu Ejub Ensariu janë ndër transmetuesit e këtij hadithi. ("Gajetu`l-Meram" nga Bahraniu, f.539-540)

Profeti (pqmtmpt) ka thënë: Zoti e mëshiroftë Aliun, me të cilin është gjithmonë e Vërteta (vëll. 7, f.36 në "El Bidajetu ve`n Nihaje" /"Fillimi dhe Fundi", i shkruar nga dijetari dhe historiani i famshëm sunnit Tarik ibn Kethir)

5: Profeti (paqja qoftë mbi të dhe mbi pasardhësit e tij)  ka thënë: Urtësia ka dhjetë pjesë, Nëntë prej tyre i posedon Aliu dhe vetëm një njerëzit e tjerë. (El Bidajetu ve`n Nihaje vëll. 7, fq. 359)

6:  Kur jobesimtarët e Mekkës, e rrethuan shtëpinë e të Dërguarit (pqmtmpt)  për ta vrarë atë, Profeti (pqmtmpt) i cili kishte vendosur përfundimisht të migronte për në Medine, i tha Aliut: Je i gatshëm të shtrihesh në shtratin tim që të mendojnë se unë jam duke fjetur dhe kështu të shpëtoj nga ndjekja e tyre? Aliu e pranoi këtë ofertë të rrezikshme pa hezituar as edhe një çast.

7: Mund të shihet në librat e hadithit dhe të historisë...

8: Hadithi i pellgut të Humit (Gadir-i Hum) është një ndër hadithet autenticiteti i të cilëve nuk diskutohet as në sunnizëm dhe as në shiizëm. Është transmetuar nëpërmjet më se njëqind shokëve të Profetit (pqmtmpt) dhe është i shënuar në librat sunnitë dhe shiitë. Për informata shih "Gajetul Meram f.79;  pjesën për Gadir-in në librin Abakatu`l Envar  ose librin "El Gadir".

9: "Historia" nga Jakubi (Tarih al-Jakubi),botimi i Nexhefit, vëll.2,fq.137 dhe 140; "Historia" nga Ebu`l-Fida (Tarih al-Ebu`l-Fida), vëll.1, fq.156; Sahihu i Buhariut,vëll.4, fq.107; Muruxhu-uz Zeheb, vëll.2, fq.437; Komenti (Sharh) i veprës Nahxh al-Balaga nga Ibn Ebi`l Hadid, vëll.1, fq.127 dhe 161.

10: Sahihu i Muslimit, vëll.15,fq.176; Sahihu i Buhariut, vëll.4, fq.207; Muruxh-uz Zeheb, vëll.2, fq.23 dhe 437; Tarih al-Ebu`l Fida, vëll.1, fq.127 dhe 181.

11: Xhabiri thotë: Ishim pranë Profetit(pqmtmpt) dhe nga larg u duk Aliu. Profeti tha: Betohem mbi Zotin në duart e të cilit qëndron jeta ime, se ky dhe ndjekësit (shiat) e tij janë nga ata që do ta arrijnë shpëtimin në ditën e Gjykimit.

Ibn Abbasi thotë: kur u shpall vargu kuranor ..kurse ata që besojnë dhe që veprojnë me të mira. pa dyshim, ata janë më të mirët e krijesave.. Profeti (pqmtmpt) tha duke iu drejtuar Aliut: Ky varg është për ty dhe për ndjekësit (shiat) e tu. Në Ditën e Gjykimit do të jeni të kënaqur nga  Zoti dhe Ai do të jetë i kënaqur me ju. (ed-Durru`l-Mensur, vëll.1, fq.379 dhe Gajetu`l Meram, fq.326)

 2. Ndarja e pakicës shiite nga shumica sunnite dhe arsyet e  mosmarrëveshjes

Pas vdekjes së Profetit (pqmtmpt), ndjekësit e Aliut (paqja qoftë mbi të), duke u mbështetur në pozitën e tij të lartë dhe në aftësitë e tija, ishin të bindur se ai do të ishte Kalif dhe Marxha ¹ i ardhshëm.

Në fakt edhe Profeti (pqmtmpt), përveç në disa raste të caktuara përpara vdekjes së tij, arriti ta vërtetonte mendimin e tyre. ²

Por përkundër asaj që prisnin, fill pas vdekjes së Profeti (pqmtmpt)  dhe akoma pa u varrosur trupi i tij, kur një pjesë e Ehl-i Bejtit dhe e shokëve të Profetit (pqmtmpt) merreshin akoma me përgatitjet e varrimit, dëgjuan se një grup që më vonë do ta siguronte shumicën, kishte reagur më herët dhe kishte zgjedhur një Kalif në krye të muslimanëve fare pa u këshilluar dhe fare pa i lajmëruar të afërmit e Profetit (pqmtmpt). Në këtë mënyrë Aliu (pqmt) dhe shokët e tij u lanë ballë për ballë me një akt të kryer.³ Pas përfundimit të varrimit, Imam Aliu (pqmt) dhe ndjekësit e tij si Abbasi, Zubejri, Selmani, Ebu Zerri, Mikdadi dhe Ammari pasi e kuptuan mirë si qëndronte puna, menjëherë e kundërshtuan këtë kalifat të vendosur me votat e disa personave. Por si përgjigje e dëgjuan vetëm frazën: "Kjo është në të mirë të muslimanëve".⁴

Pra ajo që e ndau pakicën nga shumica dhe që i bëri ata të njiheshin si "ndjekësit e Aliut", ishte pikërisht kundërshtimi i hapur i tyre dhe përballë kësaj, pranimi i gabimit nga ana e kundërt. Pas këtij rasti, instanca e kalifatit, në emër të politikës së ditës, bëri përpjekje të mëdha që ta prezantonte grupin kundërshtues me emrin e përmendur më sipër dhe që si përfundim të çonte në ndarjen e shoqërisë në shumicë dhe pakicë. Prandaj gjithandej u përhap ideja se zgjedhja e Kalifit u bë me një aleancë të përgjithshme dhe ata që kundërshtonin u etiketuan si "ata që ikin nga shoqëria islame dhe nga bindja ndaj Kalifit". Madje në raste të caktuara u përdorën edhe emra më të ndyrë për këta njerëz. ⁵

Siç mund të kuptohet, shiitët që në fillim u bënë peng i politikës së ditës dhe nuk arritën asnjë rezultat konkret me kundërshtimet e tyre. Edhe Imam Aliu (pqmt), për hir të mospërçarjes së muslimanëve dhe për arsyen e mospasjes forca të mjaftueshme pranë tij, nuk u vendos për një rebelim të dhunshëm. Sidoqoftë, kjo pakicë kundërshtuese nuk iu dorëzua shumicës dhe vazhdoi ta njihte Aliun si Kalif të drejtë të Profetit (pqmtmpt) dhe të qenit Marxha në çështjet e diturisë si të drejtë ekskluzive të tij. ⁶

 1: Shënim i përkthyesit: Marxha ose Marxha-i Taklid që në përkthim do të thotë "Instancë që mund të imitohet/ndiqet",  në teologjinë e shiizmit dymbëdhjetës është autoriteti më i lartë fetar me të drejtën e dhënies së dekreteve ligjore në kornizat e ligjit islamik. Ky është titull edhe i Imamëve të shiizmit si persona të pagabueshëm të cilit duhet të ndiqen në çështjet e fesë, që në rastin e tyre (për dallim nga dijetarët e sotëm) vlen si në çështjet e jurispudencës, ashtu edhe në çështjet e principeve të fesë. Për shkak të pamundësisë së përkthimit të këtij termi, gjegjësisht për shkak të mungesës së një termi përkatës në gjuhën shqipe, në këtë libër do të përdoret fjala Marxha. Po nga ky kuptim themelor rrjedh edhe emri Merxhijet që do të përdoret në vazhdim të librit, në kuptimin e funksionit që kryen një Marxha.

2: Kur Muhammedi (pqmtmpt) ishte në shtratin e vdekjes përgatiti një ushtri nën komandën e Usame bin Zejdit dhe urdhëroi me ngulm që të gjithë të përfshiheshin në këtë ekspeditë e të dilnin sa  më herët nga Medineja. Mirëpo një grup, mes të cilëve edhe Ebu Bekri me Omerin, kundërshtuan dhe bënë ç`mos që të mos largoheshin. Ky akt, e lëndoi shumë të Dërguarin (pqmtmpt). Komenti (Sharh) Nahxh al-Balaga-së nga Ibn Ebi`l-Hadid, botim i Egjiptit, vëll.1, fq.53

Përpara se të vdiste Profeti (pqmtmpt) tha: bëni gati një fletë dhe një pendë që të shkruaj një letër që do t`ju mbajë në rrugën e drejtë dhe nuk do t`ju lejojë të devijoni... Omeri e pengoi një gjë të tillë duke thënë: "i është shtuar sëmundja dhe flet përçart" (Tarih al-Tabari, vëll.2,fq.436; "Sahihi" i Buhariut,vëll.3; "Sahihi" i Muslimit, vëll.5; El bidajetu ve`n-Nihaje,vëll.5, fq.227; Komenti i Nahxh al-Balagasë nga Ibn Ebi`l Hadidi, vëll.1, fq.133)

Ky rast u përsërit në të njejtën mënyrë edhe kur Kalifi i Parë ishte në shtratin e vdekjes. Ndonse fliste përçart, ai u kujtua që të përmendte se Omeri duhej të ishte zëvendësi i tij. Kurse Omeri, që përkundër faktit se Profeti (pqmtmpt)  ishte "pa mëkat dhe i pagabueshëm" kishte thënë se ai fliste përçart, kësaj rradhe nuk e hapi gojën dhe nuk tha as edhe një fjalë të vetme. (Razvatu`s Safa, vëll.2, fq.260)

3: Sharh Nahxh al-Balaga nga Ibn Ebi`l Hadid, vëll.1, fq.58 dhe 123-135; Tarih al-Jakubi, vëll.2, fq.102; Tarih al-Taberi, vëll.2, fq.445-460.

4: Tarih al-Jakubi,vëll.2,fq.103-106; Tarih al-Ebu`l Fida,vëll.1,fq.156 dhe 166; Muruxhu`z-Zeheb,vëll.2, fq.307 dhe 352; Sharh Nahxh al-Balaga nga Ibn Ebi`l Hadid, vëll.1, fq.17 dhe 134.

5: Kur Amr ibn Harisi e pyeti Said bin Zejdin në kishte patur njerëz që nuk kishin pranuar t`i binden Ebu Bekrit si Kalif, ai u përgjigj: "Nuk kishte, përveç disa jobesimtarëve dhe disave që janë gati jobesimtarë." (Tarih al-Tabari vëllimi 2, s.447)

6: I Dërguari (pqmtmpt) , në hadithin e njohur universalisht me emrin "Hadithi i dy gjërave të çmueshme" (Hadith-i Thakalejn), thotë:

Unë lë për ju dy gjëra të çmueshme. Nëse lidheni për to, kurrë nuk do të ndaheni nga rruga e drejtë. Njëri është Kura`ni dhe tjetri Ehl-i Bejti im. Këto dy gjëra nuk ndahen nga njëra tjetra deri në Ditën e Gjykimit. "Sahihu" i Muslimit

Ky hadith është i transmetuar nga tridhjetë e pesë nga shokët e Profetit (pqmtmpt) . Shiko pjesën në lidhje me hadithin Thakalejn në librin Abakatu`l Envar dhe librin Gajetu`l Meram, fq.211.

Përveç kësaj Profeti (pqmtmpt)  gjithashtu ka thënë : Unë jam qyteti i diturisë dhe Aliu është porta e tij. Kushdo që kërkon diturinë, le të vijë nëpërmjet portës.El Bidajetu ve`n Nihaje, vëll.7, fq.359

7: Në librin "Tarih al-Jakubi", në vëll.2, fq.15-150 ky rast është i përmendur disa herë.

3. Çështja e Kalifatit dhe Merxhijeti në lëminë e diturisë

Shiizmi, sipas përfundimeve që i nxjerr nga mësimet islame, beson se shpjegimi i udhëzimeve dhe i mësimeve fetare¹, si dhe aplikimi i plotë i tyre në jetën sociale, është çështja më parimore për shoqërinë.

Me fjalë të tjera, individët e një shoqërie duhet që fillimisht ta shohin botën dhe njeriun me një sy realist dhe t`i kryejnë detyrat e tyre njerëzore, qofshin ato edhe në kundërshtim me dëshirat e tyre personale.

Së dyti, duhet që një shtet i themeluar mbi parime fetare, ta aplikojë rendin e vërtetë shoqëror të Islamit, të bëjë që populli të mos adhurojë askënd tjetër veç Zotit dhe ta sigurojë lirinë dhe të drejtën personale dhe shoqërore me kuptimin e plotë të fjalës.

Këta dy qëllime mund të arrihen vetëm nëpërmjet personave që posedojnë dijeni dhe pastërti ² hyjnore. Përndryshe mund të ndodhë që në pozitën e dhënies së dekreteve ligjore (fetva) dhe të merxhijetit të vendoset një njeri jo i denjë për këtë pozitë, që do t`i tradhëtonte interesat e shoqërisë dhe të fesë. Në këtë mënyrë, Udhëheqësia(Velajeti) Hyjnore ³, që është një burim lirie i mbështetur mbi parimin e drejtësisë, do të kthehej në dinasti mbretërore si ajo e Bizantit ose e Persisë. Siç është rasti me fetë e tjera, edhe mësimi islam do të dëmtohej me duart e dijetarëve egoistë të dhënë pas epsheve të tyre.

Sipas pohimeve të qarta të të Dërguarit (paqja qoftë mbi të dhe mbi pasardhësit e tij), i vetmi njeri fjalët, sjellja dhe rruga e të cilit janë në përshtatshmëri të plotë me Kur`anin dhe me Traditën profetike (sunnetin), ishte Aliu (paqja qoftë mbi të). ⁴

Shumica, e cila si një pretekst kundër kalifatit të Aliut e përsëriste pa ndërprerë idenë se Kurejshët (të cilit në periudhën para konvertimit të tyre në Islam kishin dhënë humbje të mëdha nëpër beteja pikërisht nga shpata e Aliut) nuk e donin udhëheqësinë e tij, mundnin lehtësisht të luftonin me këtë opozitë kurejshe, njësoj siç luftuan deri në fund me fiset që nuk e jepnin taksën e zeqatit. Ata mund t`i kthenin në rrugën e duhur njerëzit që nuk e pranonin udhëheqësinë e drejtë dhe t`i ulnin nëpër vendet e tyre ata që ngritën krye, në vend që nga frika prej kundërshtimeve kurejshe, të shkelnin mbi të vërtetën.

Ishin pra ngjarjet tragjike që mund të vinin më pas dhe frika për humbjen e themeleve të mësimit islam, që i bëri shiitët të mos e pranonin kalifatin e vendosur me anë të votimit. Dhe në fakt, ngjarjet që erdhën më pas, e vërtetuan saktësinë e këtij parashikimi. Në këtë mënyre rritej gjithë më tepër edhe besimi i shiitëve në doktrinën e tyre. Shiitët, ndonse ishin një pakicë që mund të tregohej me gisht dhe ndonse insistonin në ftesën drejt rrugës së tyre dhe drejt mësimeve të Ehl-i Bejtit, me qëllim të mbrojtjes së fuqisë së shtetit islamik dhe me qëllim të përparimit të tij, i shmangeshin kundërshtimit të hapur dhe madje luftonin bashkë me të tjerët dhe merrnin pjesë në të gjitha punët shoqërore. Edhe Imam Aliu (pqmt) duke e marrë parasysh mirëqenien e Islamit, në shumë raste shërbeu si udhërrëfyes. ⁵

 1: Kur`ani dhe Tradita (Sunneti) e Profetit (pqmtmpt)  dhe e Imamëve gjithmonë e ka stimuluar fitimin e diturisë. Madje Profeti (pqmtdhmpt) ka thënë: Fitimi i diturisë është obligim për çdo musliman..

vëll.7 fq.55 "Biharu`l Envar" ose "Oqeani i dritave",  (shënimi përkthyesit):është ndër veprat islame më të çmueshme dhe më voluminoze në lëminë e Hadithit. E përpiluar diku në vitin 1694 (1106 hixhri) nga Mulla Muhammed Bakir (Allame Mexhlisi), kjo përmbledhje përbëhet prej 110 vëllimesh ku përmblidhen ngjarje dhe thënie të tranmsetuara nga Profeti (pqmtmpt) , Fatimeja dhe të dymbëdhjetë Imamët e shiizmit (paqja dhe mëshira e Zotit qoftë mbi ta).

2.shënim i përkthyesit: Me pastërti hyjnore, mendohet për termin "masum" i cili nënkupton pastërti nga çdo lloj mëkati dhe gabimi, që në shiizëm u jepet të gjithë profetëve, Fatimesë dhe Imamëve (paqja qoftë mbi ta), duke u mbështetur në vargun e përmendur më parë të Kur`anit që thotë: "Pa dyshim Zoti dëshiron të pastrojë çdo njollë nga ju, o Njerëzit e Shtëpisë" Ahzab (Fiset e bashkuara) 33:33

3.shënim i përkthyesit: Doktrina e Udhëheqësisë Hyjnore (Velajet-i Ilahi) është doktrina shiite se Zoti zgjodhi pas Profetit (pqmtmpt) dymbëdhjetë Imamë që do ta udhëhiqnin shoqërinë muslimane duke i mbetur besnik traditës së vërtetë të Profetit (pqmtmpt).

4: El bidajetu ve`l nihaje (Fillimi dhe fundi) vëll.7 fq.360

5: Tarih al-Jakubi fq.111, 126 dhe 129

4. Politika e prezantimit të Kalifatit dhe papërshtatshmëria e tij me pikëpamjen shiite

 Shiizmi beson se ligji islamik, parimet e të cilit janë të mbështetur tek Libri i Zotit dhe  Tradita e Profetit (pqmtmpt) , nuk do të ndryshojë kurrë dhe do ta ruajë deri në Ditën e Gjykimit vlefshmërinë e tij. ¹

Sipas shiizmit, shteti islam në asnjë mënyrë nuk mund t`i shmanget praktikimit të plotë të fesë islame. Detyra e vetme e shtetit në një rast të tillë është që nëpërmjet të mbledhjeve dhe këshillave të ndryshëm të marrë vendime në kornizat e ligjit islamik, duke e pasur parasysh aktualitetin dhe epokën ku jetohet. Mirëpo bindja (biati) e realizuar me qëllime politike dhe rasti "i pendës dhe fletës" ² që ndodhi në ditët e fundit të sëmundjes së Profetit (pqmtmpt), treguan se njerëzit që e përkrahnin zgjedhjen e Kalifit me anë të votimit, kishin bindje dhe besime të tjera nga ato të lartëpërmendurat.  Sipas tyre Libri i Zotit duhej të mbrohej si një kushtetutë por thëniet e Profetit (pqmtmpt)  e kishin humbur vlefshmërinë dhe nuk ishte e obligueshme ndjekja e tyre. Kjo pikëpamje e tyre u forcua më tej me shumë hadithe të falsifikuara në lidhje me shokët e Profetit (p.sh. Shokët e mi (Sahabet)³, janë dijetarë (muxhtehid). Nëse gjykimi i tyre është i saktë, e fitojnë shpërblimin e Zotit dhe nëse gabojnë, nuk dënohen).

Një rast i tillë ndodhi në natën kur Halid bin Velidi, njëri nga komandantët e Kalifit, ishte mysafir në shtëpinë e njërit prej muslimanëve të respektuar, Malik b. Nuvejre. Halidi e vrau Malikun dhe pasi e dogji kokën e tij në zjarr, e kaloi natën me gruan e tij. Kurse Kalifi, pas një vrasjeje kaq makabre dhe turpëruese, nuk e ushtroi dënimin e parashikuar me ligj, me arsyetimin se shtetit i duhej një komandant i tillë si Halidi. Pengimi i dhënies së Khums-it ⁴, Ehl-i Bejtit, është një shembull tjetër i kësaj.

Përveç kësaj u ndalua edhe shkrimi i haditheve të Profetit (pqmtpt). Kur gjendeshin hadithe të ruajtura me shkrim, menjëherë sekuestroheshin dhe digjeshin. ⁵  Ndalesa për shkrimin e haditheve mbeti e vlefshme që nga koha e "Kalifëve të Drejtë" ⁶ deri në kohën e sundimit të kalifit emevit Omer bin Abdulazizit (99-102 hixhri).

Kjo politikë (e mospraktikimit të traditës së Profetit nga Kalifi i kohës) u bë edhe më e qartë në periudhën e Kalifit të dytë. Kalifi e ndaloi të ashtuquajturën "hare të haxhit", martesën e përkohshme dhe e hoqi vargun ejani në më të mirën e veprave nga ezani.⁷  E legalizoi shqiptimin e tre divorceve në një rast të vetëm ⁸ dhe gjëra të ngjashme që nuk ishin të përfshira fare në ligjin islamik. Për herë të parë në kohën e Kalifit të dyte, shpërndarja e pasurisë nga thesari shtetëror filloi të mos bëhej në mënyrë të barabartë për të gjithë. ⁹ Kjo gjë u bë shkas për konflikte dhe madje për beteja të përgjakshme në mesin e muslimanëve. Në kohën e tij,  sundimi i Muavije bin Ebu Sufjanit në Damask nuk dallonte nga ai i perandorëve te Bizantit dhe Persisë. Kalifi nuk e ngacmonte fare ndonse e kishte quajtur hapur "Kisra (titulli i perandorit pers) i Arabëve".

Kalifi i dytë u vra në vitin 23 pas hixhrit nga një skllav iranian. Në këshillin gjashtëvetësh të krijuar me urdhërin e vetë atij, me shumicë votash u zgjodh Kalifi i tretë. Gjatë kalifatit të tij, ai i favorizoi anëtarët e familjes së tij emevite dhe ua dha atyre udhëheqësinë e Hixhazit, Irakut, Egjiptit dhe të krahinave të tjera islame.¹⁰ Këta guvernatorë filluan të sundonin në mënyrë mizore, të kryenin mëkate dhe të silleshin në kundërshtim me ligjet e vlefshme deri atëherë të Islamit. Nga të katër anët e shtetit islam filluan të vinin ankesa drejt Qytetit të Kalifit. Kurse ai, i mbetur nën influencën e familjarëve të tij dhe në veçanti të Mervan bin Hakemit, nuk u jepte rëndësi ankesave të popullit.¹¹ Madje në disa raste urdhëroi që ankuesit të ndiqeshin dhe me ta të sillej ashpër.¹²  Më në fund, në vitin 35 pas hixhrit filluan kryengritjet kundër Kalifit të tretë dhe pas një konflikti dhe rrethimi prej disa ditësh, ai u vra.

 Gjatë kohës së kalifatit të tij, Kalifi i tretë e forcoi aq shumë krahinën e Damaskut (Sham) të udhëhequr nga familjari i tij Muavije bin Ebu Sufjan, saqë instancës së Kalifatit nuk i kishte mbetur asgjë tjetër veç formës së jashtme. ¹³

Kalifi i parë u zgjodh nga ana e shumicës së shokëve të Profetit (pqmtmpt),  Kalifi i dytë sipas testamentit të të parit kurse i treti, në një këshill statuti dhe anëtarët e të cilit u vendosën nga kalifi paraprak. Politika që tre kalifët e parë e ndoqën gjatë sundimit të tyre njëzet e pesëvjeçar, ishte kjo: Ligjet islamike aplikohen sipas Ixhtihadit (interpretimit të pavarur të burimeve të ligjit si Kur`ani dhe Tradita) dhe në bazë të prioriteteve të caktuara nga instanca e Kalifatit. Kur`ani duhej të lexohej pa u komentuar dhe pa u hulumtuar kurse hadithet duhej të tranmetoheshin vetëm në mënyrë gojore. Të shkruarit ishte i kufizuar me Kur`anin dhe shkrimi i haditheve ishte i ndaluar. ¹⁴

Kur në vitin 12 pas hixhrit, në betejën e quajtur Jemame vdiq një numër i konsiderueshëm i hafizëve (njerëz që e dinin përmendësh Kur`anin),  Omer bin Hattabi i sugjeroi Kalifit të parë që Kur`ani të mblidhej dhe të shkruhej në një libër të vetëm (mus`haf). Ai thoshte: Nëse bëhet ndonjë luftë tjetër dhe vdesin akoma më shumë hafizë të Kur`anit atëherë Kur`ani do të humbet. Prandaj duhet ta shkruajmë  dhe ta mbledhim atë në një libër të vetëm.<sup>15</sup> Teksa e merrnin një vendim të tillë në lidhje me Kur`anin ata nuk i dhanë aspak rëndësi mbrojtjes së haditheve të Profetit (pqmtmpt) të cilët rrezikoheshin nga i njejti fenomen. Ndonse ekzistonin rreziqe si harresa, falsifikimi, transmetimi i tepëruar ose i mangët, transmetimi i kuptimit të mbajtur në mend dhe jo i tekstit të haditheve, ata jo vetëm që nuk bënë asgjë për t`i mbrojtur hadithet, por edhe e ndaluan shkrimin e tyre dhe madje i dogjën hadithet e shkruara që gjendeshin.

Për një kohë të shkurtër u krijua një gjendje e tillë që edhe për të vërtetat e padiskutueshme të Islamit, si namazi, u hodhën ide krejt të kundërta me njëra tjetrën. Në këtë kohë nuk pati ndonjë përparim as në lëmitë e tjera shkencore. Me këtë, stimulimet dhe lëvdatat që gjendeshin në Kur`an dhe në Traditën profetike në lidhje me diturinë, mbetën pa asnjë ndikim. Pjesa më e madhe e popullit ishte e zënë me shijimin e pasurive që vinin drejt gadishullit arabik nga pushtimet e reja që e ndiqnin njëra tjetrën. Nuk u morrën parasysh as dituritë e thella të Imam Aliut (pqmt) që sipas fjalëve të Profetit (pqmtmpt) ishte më i dituri i popullit. Madje gjatë mbledhjes dhe shkrimit të Kur`anit (ndonse e dinin mirë se pas vdekjes së Profetit, Imam Aliu ishte mbyllur në shtëpinë e tij për ta përmbledhur Kur`anin) nuk u këshilluan me të dhe madje as nuk u përmend emri i tij. <sup>16</sup> Këto ngjarje i bënë ndjekësit e Aliut (pqmt) të ishin akoma më të lidhur për besimin e tyre, t`i ndiqnin më me zgjuarësi ngjarjet dhe të punonin përditë e më shumë. Kurse Imam Aliu (pqmt) ngase i ishte pamundësuar edukimi i përgjithshëm i shoqërisë, merrej me edukimin individual të njerëzve.

Në këto njëzet e pesë vjet e humbën jetën tre nga katër shokët që i kishin qëndruar përherë pranë (Selman Persiani, Ebu Zerr Gifariu dhe Mikdadi). Sidoqoftë një grup nga shokët e Profetit (pqmtmpt) dhe nga gjenerata e tabiinëve¹⁷ nga Hixhazi, Jemeni, Iraku dhe krahinat e tjera të shtetit islam morrën pjesë në anën e tij. Pas vdekjës së Kalifit të tretë, të gjithë u drejtuan kah Aliu (pqmt). Ia dhanë atij bindjen (biat) dhe e zgjodhën Kalif.

 1: Zoti thotë: Me të vërtetë Kur`ani është një libër i çmueshëm. Gënjeshtra nuk i afrohet as nga para as nga prapa.. Sexhde 32:42 Përsëri thuhet: Gjykimi është vetëm i Zotit (Jusuf  12:67). Nuk duhet të gjykojë askush përveç Tij. Pra është ligji, domethënë ligji i Zotit,ai që duhet t`i shpallet popullit. Përsëri thuhet: Ai (Muhammedi) është Profet (Resul) i Zotit dhe i fundit nga të Dërguarit. Ahzab(Fiset e bashkuara) 33:40 Me këtë varg Zoti shpall se profecia mbaron me Muhammedin (pqmtmpt). Kurse një tjetër varg thotë: ..dhe ata që nuk veprojnë sipas gjykimit që zbriti Zoti, ata janë pra, jobesimtarët...Maide (Tryeza) 5:44

2:Shënim i përkthyesit: shiko shënimin no.2 në kapitullin "Ndarja e pakicës shiite nga shumica sunnite dhe arsyet e mosmarrëveshjes"

 3:Shënim i përkthyesit: Shokët e Profetit(pqmtmpt); në arabisht: Sahabi, Sahabijah (femërore) ose Sahaba (në shumës) është emërtimi që u jepet të gjithë muslimanëve që e kanë parë ose dëgjuar Profetin (pqmtmpt) së paku njëherë në jetën e tyre. Për shkak të mungesës së një termi ekuivalent, në shqip është e përkthyer zakonisht (në rastet e pakta kur është bërë shqipërimi i kësaj fjale) me fjalën "shokët (e Profetit)". Ndonse përkthim pak më i goditur (prapëseprapë jo i plotë) do të ishte "shoqëruesit" ose "ndjekësit", për shkak të kësaj "tradite" të krijuar tashmë në literaturën islame në gjuhën shqipe, edhe në këtë libër do ta përdorim fjalën "shokët" përveç në rastet e duhura ku përdorimi i fjalës "Sahabe" është i pashmangshëm.

 4 (shënim i përkthyesit): Khums-i është tatimi i obliguar që përbën 1/5 e fitimit të personit duke u bazuar në vargun kuranor:  dhe dijeni se një e pesta e asaj që fitoni është për Zotin, për Profetin, për familjarët e afërm (të Profetit),për bonjakët dhe për të mbeturit në rrugë... Enfal (Plaçkat e luftës) 8:41  Në shoqëritë e sotme shiite, në mungesë të Profetit (pqmtmpt)  dhe në "paarritshmëri" të Imam Mehdiut (pqmt), tri pjesët e para të kësaj sasie, dmth. gjysma e saj (pjesa e Zotit, e Profetit dhe e familjes së tij), u jepet dijetarëve të fesë të cilët atë do ta shpenzojnë në rrugën e Zotit duke ua falur nevojtarëve dhe duke hapur shkolla të reja për zhvillimin e diturisë.

 5: Në kohën e Ebu Bekrit u sekuestruan pesëqind hadithe. Aisheja rrëfen: babai im ishte i shqetësuar gjithë natën. Kur u bë mëngjes më tha t`ia sillja hadithet. Pastaj i dogji të gjitha...  (Kenz`ul-Ummal vëll.5, fq.237). Omeri e vari në të gjithë qytetet urdhërin: Çdokush që ka një hadith të shkruar pranë vetes duhet ta shkatërrojë atë. Muhammed bin Ebu Bekri rrëfen: Numri i haditheve të sekuestruara në kohën e Omerit u rrit. Kur ia sollën ai urdhëroi dhe i dogjën të gjitha.

6:Shënim i përkthyesit: Kalifët e Drejtë ose "Hulefa-i Rashidin" është termi i përdorur në traditën sunnite për katër Kalifët e parë që sunduan pas Profetit(pqmtmpt).   

 7: Në fjalimin e tij gjatë Haxhit të Lamtumirës, për pelegrinët që vinin nga vende të largëta në Mekke,  Profeti (pqmtmpt) urdhëroi kryerjen e obligimit të pelegrinazhit në një mënyrë specifike duke u mbështetur në vargun 186 të kapitullit Bakara. Gjatë kalifatit të Omerit, kjo praktikë u ndalua. Shënim i përkthyesit: në Islam ekzistojnë dy lloje të pelegrinazhit: pelegrinazhi i vogël (Umre) dhe pelegrinazhi i madh (Haxhxh), i cili është një obligim për muslimanët. Secili prej këtyre ka disa rregulla si veshja speciale, ndalesa e marrëdhënies seksuale etj. Në Arabinë para-islamike (ku gjithashtu bëhej pelegrinazh në Qabe), nëse një njeri shkonte për ta bërë pelegrinazhin e vogël (Umren) pak kohë përpara kohës për Haxhxhin, ai duhej ta priste pelegrinazhin e madh pa qenë i lejuar që në ndërkohë të dilte nga sistemi i caktuar i rregullave të theksuara më lartë. Profeti Muhammed (pqmtmpt) e ndryshoi këtë traditë për njerëzit që vinin në Mekke nga vendet e largëta dhe e shpalli të lejuar që njeriu ta priste në mënyre "të lirë" pelegrinazhin e madh, pasi ta kishte kryer atë të voglin. Kjo u quajt nga muslimanët "hareja e haxhxhit" (haxhxh el tamattu). Në të njejtën mënyrë, në kohën e Profetit (pqmtmpt) ekzistonte martesa e përkohshme (Mut`ah). Omeri e ndaloi edhe këtë praktikë dhe urdhëroi që të mbyteshin me gurë ata që do ta praktikonin këtë lloj martese. Po kështu, në kohën e Omerit , vargu "Hajje ala hajri`l-amel" (ejani në më të mirën e veprave) u hoq nga ezani me arsyetimin se e largonte popullin nga lufta e shenjtë në emër të Zotit. Përveç kësaj, në kohën e Profetit (pqmtmpt) sipas urdhërit të tij, nuk shqiptoheshin tre divorce në një rast të vetëm. Por Omeri e legalizoi një gjë të tillë. Temat e përmendura më lartë janë të gjitha tema të përmendura dhe të përpunuar në shumë libra të filozofisë (kelamit), jurispudencës (fikhut) dhe  hadithit si në shkollën shiite ashtu edhe sunnite.

8: Tarih al-Jakubi vëll.2,  fq.131; Ebu`l-Fida vëll.1 fq.160

9: Usdu`l Gabe, vëll.4  fq.386; el Isabe, vëll.3

10: Tarih al-Jakubi vëll.2, fq 159; Ebu`l Fida, vëll.1, fq. 168; Tarih al-Tabari vëll.3, fq 377  

11: Tarih al-Jakubi vëll.2, fq.150; Tarih al-Tabari vëll 3, fq.397

12: Një grup nga Egjipti u rebelua kundër Osmanit, i cili e ndjeu veten në rrezik dhe kërkoi ndihmë nga Ali bin Ebu Talibi duke shprehur se ishte penduar për veprat e tija të gabuara. Pas kësaj, Imam Aliu iu drejtua egjiptasve me këto fjalë: Ju ngritët krye për ta sjellë në vend të drejtën. Osmani u pendua dhe thotë se do t`i lërë veprat e tija të kaluara dhe do t`i përmbushë kërkesat tuaja brenda tri ditësh dhe do t`i lirojë nga detyra guvernatorët e tij. Pastaj Aliu (pqmt) bëri një marrëveshje me to, në emër të Osmanit dhe ata u nisën drejt Egjiptit. Gjatë rrugës, e takuan shërbetorin e Osmanit, të hipur mbi devenë e tij duke udhëtuar për në Egjipt. Ngaqë dyshonin, i kërkuan nëpër rroba dhe gjetën një letër drejtuar Guvernatorit të Egjiptit. Në letër thuhej: "Në emër të Zotit...Kur të kthehet Abdurrahman bin Udejsi (njëri nga kryengritësit), dënoje me njëqind të rrahura me kamzhik, rruaja mjekrrën dhe flokët dhe hidhe në burg. Të njejtën bëje edhe me Amër bin Hamikun, Sevdan bin Hamranin dhe Umre bin Nebbanë.

Egjiptasit e morrën letrën dhe u nisën plot mllef drejt Osmanit. "Na tradhëtove!" i thanë ata por Osmani mohoi se e kishte dërguar atë letër. Kur i thanë se letrën e kishte shërbetori i tij ai tha se kjo punë ishte kryer pa dijeninë dhe pa lejen e tij. "Deveja, ishte deveja jote", i thanë ata por Osmani tha se ia kishin vjedhur devenë. "Shkrimi në letër është i sekretarit tënd", vazhduan egjiptasit por Osmani nuk pranoi asgjë duke thënë se sekretari e kishte shkruar atë pa lejen e tij.

Egjiptasit thanë: "Sido që të ketë qenë, ti nuk meriton të jesh Kalif. Duhet të tërhiqesh nga pozita jote. Nëse këto që themi ne janë të vërteta, do të thotë se ti je tradhëtar. Dhe nëse punë kaq të mëdha dhe të rëndësishme janë bërë pa dijeninë tënde, kjo do të thote se je i paaftë dhe se nuk e meriton pozitën që ke. Si përfundim, ose jepe dorëheqjen nga posti që ke ose që tani liroji nga detyra guvernatorët e tu!" Në përgjigjen e tij, Osmani tha: "Nëse veproj sipas fjalëve tuaja do të thotë që ju jeni udhëheqës dhe jo unë. Atëherë çfarë kuptimi do kishte që të jem këtu ku jam?" Egjiptasit, pasi i dëgjuan këto fjalë, u larguan nga takimi të mllefosur. Tarih al-Tabari, vëll.3, fq.402; Tarih al-Jakubi, vëll.2, fq.150-151)

13: Tarih al-Tabari, vëll.3, fq.377

14: "Sahihi" i Buhariut, vëll.6, fq.98; Tarih al-Jakubi, vëll.2, fq.113

15: Tarih al-Jakubi, vëll.2, fq.11; Tarih al-Tabari, vëll.3, fq.129-132   

16: Tarih al-Jakubi, vëll.2, fq.113; Sharh Nahxh al-Balaga nga Ibn Ebi`l- Hadid, vëll.1, fq.9 Kur merrej nga populli bindja (biati) për Ebu Bekrin, ai dërgoi njerëz tek Aliu që ta merrte edhe bindjen e tij. Në shumë burime shkruhet se Imam Aliu u përgjigj: "Nuk do të dal nga shtëpia për asgjë tjetër përveç namazit, derisa ta përfundoj përmbledhjen e Kur`anit në një libër të vetëm" Dhe përsëri në një numër të madh burimesh të historisë islame është e shkruar se Imam Aliu ia dha bindjen Ebu Bekrit, gjashtë muaj pasi ky i pari u bë Kalif. Kjo e vërteton faktin se Imam Aliu e kishte përfunduar përmbledhjen e Kur`anit. Përsëri sipas historisë, Imam Aliu pasi e përfundoi përmbledhjen e Kur`anit e ngarkoi atë mbi nje deve dhe e solli përpara njerëzve. Historianët e vendosin betejen e Jemames (pas të cilës edhe u mblodh Kur`ani) në vitin e dytë të kalifatit të Ebu Bekrit.  Këto çështje në lidhje me përmbledhjen e Kur`anit gjenden në pjesën më të madhe të librave të shkruar mbi këtë temë.

 17: shënim i përkthyesit: Tabi`in (Ndjekësit) janë gjenerata e dijetarëve të fesë që nuk u gjendën në prani të Profetit (pqmtmpt) por në prani të njërit nga shokët e tij (Sahabe). Tabiinët patën një ndikim të madh në zhvillimin e filozofisë dhe të mendimit islam si dhe në thellimin e ndarjes mes sunnitëve dhe shiitëve.

5. Kalimi i kalifatit në duart e Udhëheqësit të Besimtarëve, Aliut dhe sjellja e tij

Kalifati i Imam Aliut filloi nga fundi i vitit 35 pas Hixhrit dhe zgjati rreth katër vite e nëntë muaj. Imam Aliu, duke e marrë shembull këndvështrimin e Profetit ¹(pqmtmpt), sjelljen e tij dhe metodën e tij të të zgjidhurit të problemeve, i solli në gjendjen e mëparshme shumë ndryshime të bëra në kohën e tre Kalifëve të parë. Pastaj i liroi nga detyra guvernatorët e paaftë.² Thënë shkurt, ajo që bëri Aliu (paqja qoftë mbi të) ishte një revolucion përplot me vështirësi. Në ditën e parë të Kalifatit të tij, ai tha:

Dijeni se belaja juaj u largua për një kohë dhe tani u kthye, njësoj si në kohën kur Zoti e dërgoi Profetin (pqmtmpt). Duhet të ktheheni përmbys. Të virtytshmit që mbetën prapa duhet të dalin përpara. Ata që erdhën para pa të drejtë do të kthehen pas. Nuk është gjë e re që gënjeshtra dhe gabimi të jenë shumicë. Ndonse është pakicë, e drejta ndonjëherë fiton, përparon por ndodh rrallë që gjërat të cilat i ka hedhur mënjanë njeriu, t`i kthehen përsëri atij."³

Aliu (pqmt) e vazhdonte lëvizjen e tij kryengritëse dhe revolucionare. Por siç është rasti me të gjithë revolucionet, edhe kësaj rradhe personat,  interesat e të cilëve filluan të rrezikoheshin nga kjo lëvizje filluan të kundërshtonin nga çdo anë dhe të nisnin luftëra të përgjakshme civile me arsyetimin e hakmarrjes për vrasjen e Kalifit të tretë. Sipas këndvështrimit shiit, njerëzit që i filluan këto luftëra nuk kishin asnjë qëllim tjetër përveç mbrojtjes së interesave të tyre personale. Hakmarrja për vrasjen e Kalifit të tretë nuk ishte asgjë tjetër, veçse një instrument që përdorën këta për ta manipuluar popullin e thjeshtë. Në të gjitha këto ngjarje nuk ka patur asnjë keqkuptim siç pretendojnë disa. Gjithçka ishte tejet e qartë.⁴

Arsyeja e betejës së parë, asaj të Devesë (Xhemelit), ishin konfliktet e nisura nga shpërndarja e pabarabartë e pasurisë së thesarit shtetëror në kohën e Kalifit të dytë. Kur Aliu (pqmt), u bë Kalif, duke iu përshtatur Traditës së Profetit (pqmtmpt), filloi ta ndante pasurinë shtetërore në mënyrë të barabartë në mesin e njerëzve. ⁵ Ky veprim i tij e zemëroi Talha bin Ubejdullahun dhe Zubejr bin Avvamin (të dy shokë të mirënjohur të Profetit). Për këtë shkak ata vendosën të rebeloheshin dhe me arsyetimin se do ta vizitonin Qaben, shkuan nga Medineja në Mekke. Atje e gjetën "Nënën e besimtarëve" ⁶ Aishen, të cilën, për arsye të antipatisë që kishte ndaj Aliut, lehtësisht e bindën që t`u bashkangjitej në betejën e Xhemelit, me pretekstin e hakmarrjes për vrasjen e Kalifit të tretë. ⁷

Është interesant fakti se në kohën kur shtëpia e Kalifit të tretë ishte e rrethuar, Talha dhe Zubejri ishin në Medine. Ata nuk bënë asgjë për ta mbrojtur Kalifin dhe mbasi ai u vra, ishin ndër të parët që iu bindën Aliut si Kalif.⁸ Edhe Aisheja ishte ndër personat që e stimulonin popullin për vrasjen e Osmanit. ⁹ Madje kur e morri lajmin e vrasjes së tij, ajo e shau Osmanin dhe e shprehi kënaqësinë e saj. Në të vërtetë, arsye për vrasjen e Kalifit të tretë ishin pikërisht ata shokë të Profetit (pqmtmpt) që dërgonin letra në të gjitha anët për ta armiqësuar popullin kundër Osmanit.

Kurse arsyeja e betejës e dytë të Imam Aliut, të njohur me emrin Siffin, që zgjati një vit e gjashtë muaj, ishte ambicja e Muavije bin Ebu Sufjanit (guvernator i Damaskut gjatë kalifatit të Omerit dhe Osmanit) për t`u bërë Kalif. Këtë betejë ku e humbën jetën rreth 100,000 persona, Muavije bin Ebu Sufjani e nisi me arsyetimin e njejtë, atë të hakmarrjes për vrasjen e Kalifit të tretë (i cili ishte kushëriri i tij). Siç dihet, ngase hakmarrja nuk bëhej kurrë duke u mbrojtur, Muavije në këtë betejë ishte ai që sulmonte.

Siç u tha më lartë, motoja e kësaj beteje ishte hakmarrja për Kalifin e tretë. Në të vërtetë, Kalifi i tretë, në ditët e fundit të jetë së tij kishte kërkuar ndihmë nga Muavije bin Ebu Sufjani për ta qetësuar situatën në Medine. Muavije u nis nga Damasku drejt Medines me një ushtri. Gjatë rrugës qëllimisht u ndal më gjatë nga ç`duhej, derisa u vra Kalifi. Pastaj u kthye në Damask dhe u rebelua në emër të hakmarrjes së tij.¹⁰

Dhe siç do të dëshmonte historia, sapo u vra Imam Aliu (pqmt) dhe Kalifati kaloi në duart e Muavije bin Ebu Sufjanit, ai e harroi krejtësisht vrasjen e Kalifit të tretë dhe përndjekjen e vrasësve të tij.

Pas betejës së Siffinit filloi beteja e Nehrevanit. Kjo betejë ishte si pasojë e disa kryengritjeve që u bënë nga një grup mes të cilëve kishte edhe disa shokë të Profetit (pqmtmpt), si rezultat i manipulimeve të Muavije bin Ebu Sufjanit në betejën e Siffinit. Këta filluan të bënin trazira dhe të ngjallnin pasiguri në qytetet islame. I vrisnin të gjithë përkrahësit e Aliut dhe madje ua nxirnin embrionet grave shtatzëna duke ua prerë kokën.¹¹

Aliu (pqmt) u dha fund edhe këtyre trazirave. Por pas një kohe të shkurtër, ra dëshmor nga dora e një Harixhiu ¹², teksa ishte duke u falur në xhaminë e Kufes.

 1: Tarih al-Jakubi, vëll.2, fq.154

2: Tarih al-Jakubi, vëll.2, fq155; Muruxhu`z Zeheb, vëll.2, fq.364

3: Fjalimi nr.15 në përmbledhjen Nahxh al Balagah (Shtegu i rrjedhshmërisë), që është përmbledhja me fjalimet, letrat dhe thëniet e shkurta të Imam Aliut (pqmt).

4: Pas vdekjes së Profetit (pqmtmpt), vetëm një numër shumë i vogël nga shokët e tij e ndoqën Aliun (pqmt) dhe nuk iu bindën Ebu Bekrit. Në krye të kësaj pakice ishin Selmani, Ebu Zerri, Mikdadi dhe Ammari. Edhe në fillim të Kalifatit të Aliut (pqmt), ekzistonte një grup i tillë, i cili nuk mund të kalohet pa u përmendur, dhe që nuk iu bind atij si Kalif. Ky grup përbëhej nga njerëzit si Said bin As, Velid bin Ukbe, Mervan bin Hakem, Amr bin As, Busr bin Ertat, Semuret bin Xhundeb, Mugire bin Shu`be etj. Leximi dhe analiza i biografisë së këtyre dy grupeve, të menduarit mbi veprat që kanë kryer dhe të lexuarit e shënimeve që i rrëfen historia për ta do të ishte një faktor i rëndësishëm për ta qartësuar qëllimin dhe personalitetin e tyre fetar. Grupi i parë ishte nga shokët më të afërt të Profetit (pqmtmpt), nga besimtarët e devotshëm, nga luftëtarët islam të lirisë, nga ata që e jepnin jetën e tyre në rrugë të Zotit dhe që e merituan dashurinë e sinqertë Profetit të Tij (pqmtmpt). I Dërguari (pqmtmpt), thotë kështu: Zoti i Madhëruar, më lajmëroi se i do katër persona dhe më urdhëroi që edhe unë t`i dua ata. Kur e pyetën se kush ishin këta, ai u përgjigj: Aliu, pastaj Ebu Zerri, Selmani dhe Mikdadi. ("Sunneni" i Ibn Maxhes, vëll.1, fq.66) Në një thënie tjetër Profeti (pqmtmpt) shprehet kështu: Në tokë dhe në qiej, nuk ka njeri më të drejtë dhe më besnik se Ebu Zerri. ("Sunneni" i Ibn Maxhes, vëll.1, fq.68) Aisheja rrëfen: "Një ditë Profeti(pqmtmpt) tha: Po t`i ofrohen dy gjëra Ammarit, pa dyshim ai e zgjedh atë që është më e drejtë dhe më e vlefshme" ("Sunneni" i Ibn Maxhes, vëll.1, fq.66) Asnjëherë nuk është transmetuar ndonjë ngjarje e jashtëligjshme në lidhje me jetën e këtyre personaliteteve. Asnjëherë nuk kanë derdhur gjak pa të drejtë, nuk e kanë prekur nderin as pronën e dikujt tjetër dhe kurrë nuk e kanë shtyrë popullin drejt konfliktit dhe trazirave. Mirëpo historia është e mbushur me dëmet dhe të ligat e kryera nga grupi i dytë. Gjaku që kanë derdhur pa të drejtë, prona e marrë nga muslimanët dhe veprat e tjera të turpshme të tyre janë të shumta. Bëmat e tyre nuk arsyetohen me asgjë tjetër veç me thënien e disave se Zoti është i kënaqur me to, çdo vrasje e tyre është e lejuar, rregullat që janë në Kur`an dhe në Traditën e Profetit (pqmtmpt) nuk vlejnë për ta, por për të tjerët"

5: Muruxhu`s Zeheb, vëll.2, fq.362; Nahxh al-Balaga, fjalimi nr.122; Tarih al-Jakubi vëll.2, fq.160; Sharh Nahxh al-Balaga nga Ibn Ebi`l Hadid, vëll.1, fq.180

6(shënim i përkthyesit): Nënë e besimtarëve është titulli që u jepej në shenjë respekti grave të Profetit (pqmtmpt) duke u mbështetur në vargun kuranor ku thuhet: I Dërguari është më afër besimtarëve se vetja e tyre dhe grate e tija janë nënat e besimtarëve...Ahzab (Fiset e bashkuara) 33:6

7: Tarih al-Jakubi, vëll.2; Tarih al-Ebu`l-Fida, vëll.1, fq.172; Muruxhu`s Zeheb, vëll.2, fq.366

8: Tarih al-Jakubi, vëll.2, fq.152; Tarih al-Jakubi, vëll.2, fq.154; Tarih al-Ebu`l Fida, vëll.1, fq.171

9: Tarih al-Jakubi, vëll.2,fq.152

10: Derisa ishte nën rrethimin e rebelëve, Osmani i dërgoi një letër Muavije bin Ebu Sufjanit për t`i kërkuar ndihmë. Muavije përgatiti një ushtri prej 12.0000 burrash të armatosur mirë dhe u nis në drejtim të Medines. Mirëpo në kufijtë e Damaskut ai e ndaloi ushtrinë dhe shkoi personalisht deri tek Kalifi për ta informuar se ushtria ishte gati. Osmani i tha: "ti qëllimisht e ndale ushtrinë atje. Do që të vdes unë dhe ti pastaj të ngresh krye duke kërkuar hakmarrje për mua". Tarih al-Jakubi,vëll.2, fq.152; Muruxhu`s Zeheb, vëll.3, fq.25; Tarih al-Tabari, fq.403

11: Muruxhu`s Zeheb, vëll.2, fq.415

12: (Shënim i përkthyesit) Harixhi që në përkthim të drejtpërdrejtë do të thotë "ata që u ndanë", është emërtimi që i jepet grupit, i cili në betejën e Siffinit fillimisht ishte në anën e Imam Aliut dhe që më vonë, duke rënë pre e manipulimeve të Muavije bin Ebu Sufjanit (si rasti i vendosjes së Kur`anit mbi shtiza në çastin kur ushtria e Aliut po e shkatërronte kundërshtarin dhe madje ishte afruar deri tek çadra e Muavijes) u rebeluan kundër Aliut (pqmt) duke qenë shkaktari kryesor i mossuksesit të ushtrisë së Imamit përballë një grupi të cilin e kishte mposhtur tashmë në aspektin ushtarak.

 6. Dobia e shiizmit nga Kalifati pesëvjeçar i Aliut

Në Kalifatin e tij që zgjati katër vite e nëntë muaj, Aliu (pqmt) nuk arriti ta kthente shtetin e trazuar islam në gjendjen e tij të mëparshme. Sidoqoftë ai ishte i suksesshëm në tre aspekte themelore:

1- Nëpërmjet sjelljes së tij të drejtë arriti ta shfaqte përpara popullit dhe në veçanti përpara gjeneratave më të reja, imazhin tërheqës të Profetit(pqmtmpt). Ai, ndryshe nga jeta luksoze dhe mbretërore e Muavije bin Ebu Sufjanit, jetonte si më i varfëri i popullit. Asnjëherë nuk i favorizoi padrejtësisht të afërmit e tij dhe nuk e preferoi të pasurin mbi të varfërin as të fuqishmin mbi të dobëtin.

2- Edhe përkundër gjithë aktiviteteve të lodhshme ai arriti të linte pas thesare të paçmueshme diturie në lidhje me shkencat islame dhe me mësimet e shenjta.

Ata që e kundërshtojnë Aliun (pqmt) thonë: "Ai ishte njeri trim por jo njeri i politikës. Sepse mundej fare lehtë që në fillim të Kalifatit të tij të bënte marrëveshje me kundërshtarët duke i kënaqur nevojat e tyre. Në këtë mënyrë, pasi ta forconte pozitën e tij si Kalif, mund t`i hiqte qafe lehtësisht".

Njerëzit që e thonë këtë harrojnë diçka shumë të rëndësishmë: faktin se Kalifati i Aliut (pqmt) ishte një lëvizje ndryshimi dhe një revolucion që duhej të qëndronte përherë larg gënjeshtrës dhe lojërave të tilla. Një ndodhi e ngjashme ishte edhe ajo në kohën e Profetit (pqmtmpt) kur jobesimtarët i ofruan disa herë marrëveshje dhe i thanë që do ta lejonin ta shpallte hapur besimin e tij me kusht që të mos i fyente zotërat e tyre. Por Profeti (pqmtmpt), ndonse e kishte mundësinë që të pajtohej me to për momentin e pastaj, kur të forcohej pozita e tij, t`i hiqte qafe, nuk e bëri një gjë të tillë. Kjo sepse Islami nuk lejon në asnjë mënyrë që për hir të një të vërtete të përtypet një e vertetë tjetër ose që një gënjeshtër të eliminohet nga një tjetër. Kur`ani ka shumë vargje në lidhje me këtë çështje. ¹

Përveç kësaj, kundërshtarët e Aliut (pqmt) nuk i shmangeshin dhunës dhe vrasjes as shkeljes së çdo ligji islamik për të korrur fitore. Ç`është më e keqja, mëkatet dhe gabimet që i bënin, i mbulonin me titullin e "shokut të Profetit (pqmtmpt)" dhe të dijetarit. Në anën tjetër, Aliu mbeti përherë i lidhur deri në fund me ligjin islamik.

Nga Imam Aliu (pqmt), janë ruajtur rreth njëmbëdhjetë mijë thënie të shkurta në lidhje me shkencat logjike, fetare dhe shoqërore.²Ai i ka shprehur mësimet islame ³me një gjuhë të thjeshtë dhe letrare.⁴ Ai është personi që i vendosi i pari normat e gjuhës arabe dhe me këtë edhe themelin e letërsisë së mirëfilltë në këtë gjuhë. Ai është i pari që hyri thellë⁵ në filozofinë fetare me vërtetime logjike dhe që aktualizoi tema të cilat asnjë filozof deri në kohën e tij nuk i kishte përmendur. Ai i jepte aq shumë rëndësi kësaj pune,saqë edhe gjatë luftës mbante fjalime diturie.⁶

3- Ai edukoi një numër të madh të dijetarëve islamë. ⁷ Në mesin e tyre, më të njohurit janë besimtarët e devotshëm dhe dijetarë si Uvejs Kareniu, Kumejl bin Zijadi, Mejsem-i Tammari dhe Rushejd Haxheriu. Një grup tjetër i nxënësve të tij, janë burime të jurispudencës, filozofisë, interpretimit të Kur`anit dhe shkencave të ngjashme me këto.

 1: Në librat ku bëhet komentimi i këtyre vargjeve, mund të shihet arsyeja e shpalljes së tyre: ..një pjesë nga të parit e Kurejshit tha: shkoni dhe vazhdoni me adhurimin e perëndive tuaja.. Sad 38:6 ...dhe po t`të mos jepnim fuqi, ti do t`u bindeshe atyre...Isra (Udhëtimi i natës) 17:74 ...ata duan që të sillesh butë me to, e po të sillesh ashtu edhe ata do të tregojnë butësi...Kalem (Penda) 68:9

2: Këto thënie të shkurta janë tranmsetuar në veprën "el-Gurer ved-Durer" të Amudiut si dhe në burime të tjera të hadithit.

3: Muruxhu`z Zeheb,vëll.2, fq.431; Sharh Nahxh al-Balaga nga Ibn Ebi`l Hadid, vëll.1, fq.181

4: Në Sintaksë, libri i Sujutiut, vëll.2 dhe të ngjashmet; Ibn Ebi`l Hadid, vëll.1, fq.6.

5: Shih Nahxh al-Balaga

6: Mu në mes të luftës së Xhemelit, një arab, iu drejtua Imam Aliut: O Udhëheqësi i besimtarëve, ti thua se Zoti është një? Të gjithë që gjendeshin aty menjëherë reaguan kundër këtij personi duke i përkujtuar se sa i zënë dhe i mërzitur ishte Aliu (pqmt) dhe se tani nuk ishte koha për mësim. Por Imam Aliu (pqmt) u tha: lëreni të qetë këtë njeri, sepse arsyeja që unë luftoj sot kundër këtij grupi është pikërisht qartësimi dhe mësimi i mësimeve fetare dhe i besimit. Pastaj iu përgjigj pyetjes së burrit. Biharu`l Envar, vëll.2,fq.65

7: Sharh Nahxh al-Balaga nga Ibn Ebi`l Hadid,vëll.1, fq.6-9.

7. Kalimi i Kalifatit në duart e Muavijes dhe kthimi i Kalifatit në një monarki të trashëgueshme

 Pas vrasjes së Imam Aliut (pqmt), detyrën e Kalifit, sipas testamentit të tij dhe pas zgjedhjes së popullit, e morri përsipër Hasan bin Aliu(pqmt), i konsideruar Imam i dytë në shiizmin dymbëdhjetës. Mirëpo Muavije nuk ndenji i qetë dhe pasi përgatiti një ushtri të fortë u nis drejt Kufes që ishte dhe kryeqendra e Kalifatit, për të luftuar kundër Hasan bin Aliut (pqmt).

Ai përdori intriga të panumërta me të cilat i gënjeu ose i bleu komandantët e Imam Hasanit (pqmt) dhe e detyroi atë të nënshkruante një marrëveshje paqeje sipas të cilës Kalifati do të kalonte në duart e Muavijes. Hasan bin Aliu (pqmt) e pranoi këtë ofertë të tij me kushtin që pas vdekjes së tij Kalifati të kalonte përsëri në duart e Hasanit dhe që ndjekësit e Aliut të mos shtypeshin. ¹

Në vitin 40 pas Hixhrit, Muavije e pushtoi me dhunë Kalifatin dhe në fjalimin e tij të mbajtur në Irak tha: Unë nuk luftova me ju për namaz ose për agjërim.Luftova që të bëhesha udhëheqësi juaj dhe ia arrita qëllimit²...Marrëveshja që kam me Hasan bin Aliun është tashmë nën këmbën time (e pavlefshme).³

Me këto fjalë Muavije e shprehte qartë se do t`i ndante punët e fesë nga politika dhe se në vend të përmirësimit të rregullave fetare, do ta përdorte tërë forcën e shtetit për ta mbrojtur pushtetin e tij. S`ka fare nevojë të thuhet se një shtet i tillë, më shumë se Kalifatit të Profetit(pqmtmpt) i ngjante një monarkie. Për këtë arsye, një pjesë e njerëzve që vinin në prani të tij e pershëndetnin me titullin e Sulltanit.⁴ Përpara popullit ai e shfaqte sundimin e tij si Kalifat mirëpo në disa mbledhje të veçanta dhe private e quante mbretëri.⁵ Dhe siç mund të pritet, një pushtet i vendosur mbi parimet e dhunës përfundon si mbretëri e trashëgueshme. Edhe Muavije pasi e arriti qëllimin e tij, e emëroi si pasardhës, djalin e tij Jezidin⁶, i cili kishte një karakter aspak fetar. Me këtë ai u bë edhe arsye për ngjarjet e shëmtuara që do të pasonin.

Në fjalimin e dhënë më sipër, Muavije bin Ebu Sufjani thoshte qartë se pas tij nuk do ta lejonte kthimin e Kalifatit në duart e Hasan bin Aliut (pqmt) dhe se kishte bërë tashmë një plan tjetër për këtë çështje. Rrjedhimisht e helmoi Hasanin(pqmt)⁷ dhe ia hapi rrugën të birit.

Me prishjen e marrëveshjes, Muavije linte të kuptohej se pasuesit e Ehli Bejtit më nuk do të ishin të lirë dhe të paqtë dhe nuk do të kishin mundësi të vazhdonin me veprimtarinë e tyre aq lehtë si më parë. Kështu edhe ndodhi.⁸

Ai shpalli në çdo anë se nuk do të ishte e sigurt jeta, prona dhe nderi i personave që do të transmetonin hadithe në lidhje me virtytet e Ehli Bejtit. ⁹ Përkundër kësaj shpalli se do t`i shpërblente personat që do të sillnin hadithe lëvduese në lidhje me Kalifët dhe shokët e Profetit (pqmtmpt). Si përfundim dolën në shesh shumë hadithe të rreme lëvduese në lidhje me shokët e Profetit (pqmtmpt). ¹⁰ Urdhëroi gjithashtu që nga mimberi i xhamive të mallkohej Aliu (pqmt) (kjo praktikë mbeti e vlefshme deri në sundimin (99-101) e Kalifit emevit, Omer bin Abdulazizit). Muavije bin Ebu Sufjani me ndihmën e njerëzve të tij dhe të disa shokëve të Profetit (pqmtmpt) vrau një pjesë nga ndjekësit e zgjedhur të Aliut dhe kokat e tyre të ngulura mbi shtiza i shëtiti nëpër qytete. Shiitëve që i takonin rrugës u ofronin që të distancoheshin nga Aliu (pqmt) dhe ta ofendonin atë. Ata që nuk e pranonin një gjë të tillë, vriteshin menjëherë. ¹¹

 1: Tarih al-Jakubi, vëll.2,fq.191 ve librat të tjerë të historisë

2: Sharh Nahxh al-Balaga nga Ibn Ebi`l Hadid,vëll.4,fq.160; Tarih al-Tabari, vëll.4, fq.124; el Kamil, Ibn Esir, vëll.3, fq.203

3: Burimi paraprak

4: Tarih al-Jakubi, vëll.2, fq.193

5: Tarih al-Jakubi, vëll 2, fq.202

6: Jezidi ishte i dhënë shumë pas argëtimit, alkoholit dhe pas rrobave të mëndafshta. Përherë e zgjidhte qenin ose majmunin si shok loje. Organizonte ahengje me muzike dhe me pije. I vishte rroba të bukura majmunit të tij që e quante Ebu Kubejs dhe e merrte atë në ahengjet e tija. Ndonjëherë madje e hipte mbi kalë dhe e dërgonte në garat e kuajve.

7: Muruxhu`z Zeheb, vëll.3, fq.5; Tarih al-Ebu`l Fida,vëll.1, fq.183

8: en-Nesahiju`l Kafije, fq.72, transmetuar nga libri "Ehdas"

9: Ebu`l Hasan Medainiu transmeton në librin e tij: "Muavije bin Ebu Sufjani, pas vitit të urisë u shkroi letra të gjithë guvernatorëve të tij dhe u tha: Prej sot e tutje nuk e garantojmë sigurinë e atyre që transmetojnë hadithe nga Ebu Turabi ("Babai i dheut", nofkë e Aliut)  dhe nga pasardhësit e tij. (en-Nesajihu`l-Kafije autor: Muhammed bin Akil, botimi i Nexhefit, viti 1386 pas Hixhrit, fq.87 dhe 194)

10: en-Nesajihu`l-Kafije, fq.72-73

11: en-Nesajihu`l-Kafije, fq.58,63 ve 77-78

 8. Ditët më të vështira në historinë shiite

 Për shiitët, sundimi njëzetvjeçar i Muavije bin Ebu Sufjanit, ishte koha më e pasigurt për jetesë dhe pa dyshim periudha më e vështirë e historisë së tyre. Shumica e shiitëve ishin njerëz që diheshin mirë. Udhëheqësit shiitë që jetuan në kohën e Muavijes (Imami i dytë dhe i tretë) nuk i kishin mundësitë e mjaftueshme për t`i shpëtuar ndjekësit e tyre nga kjo gjendje e dhimbshme dhe e padurueshme. Siç dihet, Imami i tretë ngriti krye në gjashtëmujorin e parë të sundimit të Jezid bin Muavijes, por ra dëshmor bashkë me shokët dhe me familjen e tij. Ky Imam që jetoi 10 vite në kohën e sundimit të Muavijes, nuk pati mundësi për një kryengritje të tillë.

Një pjesë e madhe e sunnitëve i arsyetojnë krimet e shokëve të Profetit (pqmtmpt) dhe në veçanti të Muavijes me frazën: Shokët e Profetit (pqmtmpt) janë dijetarë. Zoti është i kënaqur nga ata dhe të gjitha gabimet dhe padrejtësitë që bëjnë, janë të falura. Shiizmi e mohon kategorikisht një arsyetim të tillë.

Është krejt e papranueshme dhe e pakapshme për mendjen e shëndoshë që Profeti(pqmtmpt) i cili filloi një revolucion për hir të drejtësisë dhe lirisë dhe i cili e lidhi aq fort pas vetes një grup nga njerëzit  saqë ato ishin në gjendjen të jepnin gjithçka për të, në çastin kur e arrinte qëllimin e tij final, t`u jepte një liri të plotë nga ligjet islamike shokëve të tij dhe t`i quante të falura gabimet dhe padrejtësitë e tyre. Është krejt e palogjikshme që Profeti (pqmtmpt) ta shkatërronte me duart e tija një ndërtesë që e kishte ngritur vetë.

Së dyti, duhet ditur se të gjitha këto hadithe që i lëvdojnë shokët e Profetit (pqmtmpt) dhe që i shpallin ata krejtësisht të falur dhe të pafajshëm janë të transmetuara nga vetë ata. Transmetuesit e këtyre fjalëve janë vetë shokët e Profetit (pqmtmpt). Siç dëshmon edhe historia, këta persona kurrë nuk pranuan një status të tillë. Përkundrazi, ishin në shumë raste pikërisht shokët e Profetit (pqmtmpt) që u vranë e që u mallkuan mes veti dhe që u përpoqën për ta shfaqur hapur gabimin e njëri-tjetrit.

Siç do të shihet, vetë veprat e shokëve të Profetit (pqmtmpt) janë një tregues se këto hadithe janë krejtësisht të pasakta. Edhe po të ishin të tilla, këto hadithe kanë kuptime krejtësisht të tjera.

Nëse Zoti në Fjalën e Tij ¹, e shpreh qartë se është i kënaqur me shokët e Profetit (pqmtmpt) që kishin duruar vuajtje të mëdha në emër të Tij, kjo nuk do të thotë se çdo mosbindje dhe padrejtësi e tyre në të ardhmen është e lejuar për to. Kjo fjalë e Zotit e ka kuptimin e thjeshtë të pëlqimit të Zotit për veprat e tyre të kaluara.

 1: Tevbe (Pendimi) 9:100

9. Përparimi i dinastisë Beni Umejje

 Muavije bin Ebu Sufjani vdiq në vitin 60 pas Hixhrit. I biri Jezidi u shpall Kalif falë bindjes(biatit) që kishte marrë i ati nga populli që në të gjallë të tij. Sipas asaj që tregon qartë historia, që në kohën e babait të tij, Jezidi ishte një i ri i papërgjegjshëm, i dhënë pas argëtimit dhe pasioneve të tija, i cili nuk i respektonte ligjet e Islamit. Jezidi gjatë sundimit të tij trevjeçar shkaktoi tragjedi që nuk ishin parë në asnjë nga trazirat që nga fillimi i Islamit deri atëherë.

Në vitin e parë të sundimit të tij, ai e vrau në mënyrë shumë tragjike nipin e Profetit (pqmtmpt) Husejn bin Aliun (pqmt) bashkë me shokët dhe të afërmit e tij, duke i robëruar dhe duke e i shëtitur gratë e tyre dhe Ehl-i Bejtin e Profetit (pqmtmpt) nëpër qytete, bashkë me kokat e prera të dëshmorëve (mes të cilëve edhe ajo e  Imam Husejnit). ¹

Në vitin e dytë të sundimit të tij e masakroi popullsinë e Medines. Për plot tre ditë ua shpalli të lejuar ushtarëve të tij gjakun, pasurinë dhe nderin (gratë) e popullit të Medines.² Kurse në vitin e tretë të sundimit të tij, e dogji dhe e dëmtoi Shtëpinë e Shenjtë të Zotit (Qaben).³

Pas Jezidit, sundimin e morri në duar "familja e Mervanit" (Al-i Mervan)⁴ e cila erdhi në fron në mënyrën që e shënon qartë historia. Ky sundim shtatëdhjetëvjeçar i njëmbëdhjetë personave të kësaj dinastie solli vetëm ditë të zeza për muslimanët. Në të vërtetë, ajo që sundonte me shoqërinë islame nën emërtimin "Kalifati islamik", nuk ishte tjetër veçse një perandori e dhunshme arabe. Nën sundimin e tyre u kaluan të gjithë kufijtë e mosrespektimit të Islamit, aq sa Kalifi i kohës, i cili ishte zyrtarisht mëkëmbës i Profetit (pqmtmpt), urdhëroi ndërtimin e një salloni të caktuar për argëtim në Qabe.⁵

Po i njejti Kalif merrte shënjestër mbi Kur`anin dhe thoshte: "Kur të jesh përpara Zotit tënd në Ditën e Gjykimit thuaj: Kalifi më bëri copë copë..."⁶

Shiitët, që në çështjen e Kalifatit dhe Merxhijetit, kishin pikëpamje të ndryshme nga sunnitët, përkundër shtypjes së pamëshirshme të dinastisë emevite dhe përkundër viktimizit të udhëheqësve të tyre të shenjtë, bëheshin gjithë më të vendosur në besimin e tyre.

Në veçanti kryengritja dhe vrasja tragjike e Imam Husejnit(pqmt) pati shumë ndikim që shiizmi të përhapej gjithandej nëpër territoret larg qendrës së Kalifatit, si Iraku, Jemeni dhe Irani.

Dëshmi e kësaj është dyndja e shiitëve drejt Imamit të pestë, për shkak të trazirave dhe dobësimit të Kalifatit emevit, ndonse kishte kaluar vetëm një shekull pas Hixhrit dhe vetëm dyzet vite nga rënia dëshmor e Husejnit (pqmt). ⁷ Në përfundim të shekullit të parë pas Hixhrit, me ndihmë edhe të disa guvernatorëve, u themelua qyteti Kum në Iran ku u vendosën shiitët.⁸ Duhet theksuar se këta guvernatorë, me udhërin e Imamëve jetonin me "takkije" (fshehje, kamuflazh...shiko shënimin) ⁹ Por për shkak se dhuna që ushtrohej mbi shiitët u bë e padurueshme, disa nga pasardhësit e Profetit (të njohur akoma sot në Islam me titullin e nderit "Sejjid" ose "Sejjide") filluan kryengritje të ndryshme dhe e dhanë jetën e tyre në këtë rrugë. Siç mund të pritet, pushteti i kohës nuk nguroi aspak që t`i shuante në mënyrën më të përgjakshme këto kryengritje. Trupi i Zejd bin Aliut, që është djali i Imamit të katërt dhe një nga Imamët e sektit Zejdije, u nxorr nga varri i tij dhe për tre vite të tëra ndenji varur në një trekëmbësh. Pas kësaj, trupi i tij u dogj dhe hiri iu shpërnda.¹⁰ Sipas mendimit të përgjithshëm të shiitëve, imami i dytë dhe i tretë u vranë nga ana e dinastisë Beni Umejje. Nga të njejtët u helmuan edhe imami i katërt dhe i pestë.¹¹

Ndonse sunnizmi e pranon si obligim bindjen ndaj Kalifit, fakti se krimet e Emevitëve ishin të bëra në mënyrë aq të qartë dhe pa u fshehur, i detyroi ata që t`i ndanin Kalifët e tyre në "Kalifë të drejtë" ( Hulefa-i Rashidin:katër Kalifët që udhëhoqën pas vdekjes së Profetit: Ebu Bekri, Omeri, Osmani dhe Aliu) dhe "jo të drejtë" (Muavije bin Ebu Sufjani dhe Kalifët që erdhën pas tij).

Periudha e dinastisë emevite ishte aq mizore dhe aq e urryer nga populli saqë pas vrasjes së Kalifit të fundit emevit, dy djemtë e tij bashkë me një grup nga familjarët u arratisën nga kryeqyteti dhe u endën për ditë të tëra nëpër qytete ku askush nuk i pranoi. Pasi shëtitën në shkretëtirat Bexhave, Habeshe dhe Nevba ku një pjesë prej tyre vdiq nga etja, ata arritën më në fund në Jemen. Duke lypur, fituan para të mjaftueshme për rrugë dhe u nisin drejt Mekkes ku humbën mes popullit.¹²

 1: Tarih al-Jakubi, vëll.2, fq.216; Tarih al-Ebu Fida, vëll.1, fq.190; Muruxhu`z Zeheb, vëll.3, fq.64.

2: Tarih al-Jakubi, vëll.2, fq.243; Tarih al-Ebu Fida, vëll.1, fq.192; Muruxhu`z Zeheb, vëll.3,fq.78.

3: Tarih al-Jakubi, vëll.2,fq.224; Tarih al-Ebu Fida,vëll.1,fq.192; Muruxhu`z Zeheb,vëll.3, fq.81.

4: Familja e Mervanit (Al-i Mervan): është dinastia e udhëheqësve emevitë që ishin pasardhës të Mervan ibn Hakemit i cili njësoj si Muavije bin Ebu Sufjani ishte nga fisi Umejje. Profeti (pqmtmpt) e kishte mallkuar Mervan bin Hakemin dhe babain e tij dhe që të dy i kishte përzënë nga Medineja duke ua ndaluar kthimin. Por në kohën e kalifatit të kushëririt të tij Osmanit, Mervanit iu lejua kthimi dhe madje iu dhuruan 100,000 dirhemë nga arka e shtetit. Përveç kësaj ai u shpall edhe guvernator i Medines. Gjatë Kalifatit të Aliut (pqmt) u lirua nga kjo detyrë për t`u kthyer përsëri gjatë sundimit të Muavije bin Ebu Sufjanit. Gjatë Kalifatit të Aliut ishte ndër njerëzit që merrnin pjesë në grupin që i shpalli luftë Aliut dhe që u mund në Betejën e Xhemelit. Pas abdikimit të Muavije bin Jezidit nga Kalifati, Mervani e shfrytëzoi këtë rast dhe erdhi në fron.

5: Kalifi që e morri këtë vendim ishte Velid bin Jezidi. (Tarih al-Jakubi, vëll.3, fq.73)

6: Kalifi që e bëri këtë është Velid bin Jezidi (Muruxhu`z Zeheb, vëll.3, fq.228)

7: Le të shihet kapitulli mbi Imamatin.

8: Mu`xhemu`l- Buldan, neni mbi Kumin.

9: (shënim i përkthyesit) Takkije: që në kuptim të drejtpërdrejtë do të thotë "të mbrohesh" është emërtimi që në shiizëm i jepet fenomenit të fshehjes së besimit në raste përndjekjeje ose rreziku për jetën. Ky akt është i pranueshën në shiizëm duke u mbështetur në vargun kuranor: dhe gjithkush që pas besimit të tij, mohon, përveç nën detyrim derisa zemra i mbetet e vendosur në besim, pra ata që ia hapin zemrën mosbesimit, mbi ta është hidhërimi i Zotit dhe për ta ka një dënim të madh.. Nahl (Bleta) 16:106. Shiitët mbështeten edhe në një nga rastet gjatë jetës së Profetit (pqmtmpt) kur shoku i tij Ammar bin Jasir e mohoi Islamin dhe e adhuroi perëndinë kurejshe Hubal, vetëm për t`i shpëtuar nga tortura prindërit e tij. Profeti (pqmtmpt) ia lejoi këtë gjë.

10: Muruxhu`z Zeheb, vëll.3, fq.217-219; Tarih al-Jakubi, vëll.3, fq.66

11: Biharu`l-Envar (Oqeani i Dritave) vëll.12 dhe librat e tjerë shiitë.

12: Tarih al-Jakubi, vëll.3,fq.84

 10. Shiizmi në shekullin e dytë pas Hixhrit

Derisa në shekullin e dytë pas Hixhrit zgjasnin akoma revolucionet dhe luftërat e përgjakshme si pasojë e mizorisë së dinastisë emevite, në Horasan të Iranit bëhej një thirrje në emër të Ehl-i Bejtit të Profetit (pqmtmpt). Nismëtar i kësaj thirrjeje ishte një komandant iranian me emrin Ebu Muslim Muruziu. Ai filloi një kryengritje kundër Emevitëve dhe shkoi aq larg sa t`i rrëzonte ata nga pushteti. ¹

E gjithë kjo lëvizje nuk u bë me urdhërin e Udhëheqësve shiitë, ndonse e kishte zanafillën në mësimet shiite dhe ndonse njerëzit që e nisën atë, morrën bindje nga populli për Imamin shiit. Dëshmi për këtë është fakti se Ebu Muslimi, pasi e morri bindjen e popullit dhe ia shfaqi këtë Imamit të gjashtë, ai kategorikisht e refuzoi duke i thënë: Ti nuk je njeriu im dhe as koha s`është koha ime...²

Më në fund, Abbasitët e morrën në duar Kalifatin në emër të Ehl-i Bejtit.³  Për një kohë të shkurtër u sollën mirë me pasardhësit e Aliut dhe madje në emër të hakmarrjes për shiitët e vrarë, i masakruan Emevitët. I demoluan dhe i dogjën varret e Kalifëve emevitë.⁴ Por pas një kohe filluan edhe ata t`i adoptonin metodat mizore të dinastisë emevite dhe të bëheshin të padrejtë dhe injorues kundrejt ligjit islamik. Njëri nga themeluesit e katër shkollave sunnite të jurispudencës, Ebu Hanifeja, u burgos dhe u torturua me urdhër të Kalifit Mansur. Një tjetër nga katër themeluesit e shkollave sunnite të jurispudencës, Ahmed bin Hanbel, u rrah me kamzhik sipas urdhërit të po këtij Kalifi.⁵ Imami i gjashtë i shiitëve Xhafer Sadiku (pqmt), pas shumë torturash dhe mundimesh, u vra me helm.⁶ Alevitët (ndjekësit e Aliut) vriteshin një nga një duke u varrosur të gjallë ose duke u përdorur në ngritjen e ndërtesave të mëdha ku vendoseshin nën blloqe të mëdha guri dhe shtypeshin deri në vdekje.

Kalifi Emin, i dhuroi tre milionë dirhemë një këngëtari i cili me këngën e tij arriti t`i ngjallte epsh. Këngëtari duke e përkulur tek këmbët e tija në falënderim, e pyeti në ia kishte dhuruar vërtetë atij gjithë ato para. Kalifi u përgjigj se ato para vinin nga një pjesë e panjohur e perandorisë dhe nuk ishin të rëndësishme.⁷

Pasuria e muslimanëve që rridhte drejt kryeqytetit perandorak, përdorej vetëm që udhëheqësit t`i shkelnin njerëzit e thjeshtë dhe t`i kënaqnin epshet e tyre. Në pallatin e Abbasidëve numri i sherbetorëve dhe sherbetoreve të bukura ishte mbi njëmijë. Në të vertëte, gjendja e shiitëve nuk ndryshoi aspak me rrëzimin e Emevitëve dhe ardhjen në pushtet të dinastisë abbasite. Ndryshoi vetëm emri i armikut mizor.

 1: Tarih al-Jakubi, vëll.3, fq.78; Tarih al-Ebu`l-Fida, vëll.1, fq.208 dhe në librat e tjerë historik.

2: Tarih al-Jakubi, vëll.3, fq.86; Muruxhu`z Zeheb, vëll.3, fq.268

3: Tarih al-Jakubi, vëll.3,fq.86; Muruxhu`z Zeheb, vëll.3, fq.270

4: Tarih al-Jakubi,vëll.3, fq.91-96; Tarih al-Ebu`l-Fida, vëll.1,fq.212

5: Tarih al-Jakubi,vëll.3, fq.198; Tarih al-Ebul`l-Fida, vëll.2,fq.33

6: Biharu`l-Envar, vëll.12, pjesa mbi jetën e Imam Xhafer Sadikut

7: Historia e Eminit në librin "el-Egani", të Ebu`l-Ferexhit

 11. Shiizmi në shekullin e tretë pas Hixhrit

Me fillimin e shekullit të tretë pas Hixhrit, shiitët arritën të merrnin frymë lehtësisht. Arsye për këtë ishte përkthimi i librave të filozofisë nga greqishtja dhe nga gjuha siriane dhe si rrjedhojë, stimulimi i popullit për t`i mësuar shkencat logjike. Përveç kësaj vlen të përmendet liria për debate logjike mes shkollave të ndryshme islame që e kishte dhënë Kalifi abbasid Me`muni, i cili ishte pjesëtar i shkollës Mutezile dhe shfaqte interesim për diskutimet e tilla. Dijetarët dhe filozofët shiitë e shfrytëzuan këtë liri dhe bënë punë të jashtëzakonshme në çështjet shkencore si dhe në promovimin e mësimeve të Ehl-i Bejtit.

Një tjetër arsye për këtë liri të shiitëve ishte edhe fakti se Kalifi Me`mun, për qëllime politike e shpalli këshilltar dhe zëvendës të tij, Imamin e tetë të shiizmit. Në këtë mënyrë shiitët dhe përkrahësit e tyre shpëtuan për një kohë nga padrejtësitë e shtetit dhe e shfrytëzuan lirinë e tyre. Sidoqoftë, kjo situatë nuk zgjati aq shumë. Ana e mprehtë e shpatës përsëri u kthye kundër shiitëve. U harrua gjithçka dhe filloi të përsëritej e kaluara, në veçanti nga ana e Kalifit abbasid, Mutevekkilit (232-247) i cili ushqente një urrejtje të veçantë ndaj Aliut dhe ndjekësve të tij. Shkatërrimi i varrit të Imamit të tretë në Qerbela u bë me urdhërin e po këtij Kalifi.¹

1: Ebu`l-Fida dhe librat e tjerë të historisë

12. Shiizmi në shekullin e katërt pas Hixhrit

 Në shekullin e katërt, me dobësimin e Kalifatit abbasid dhe me paraqitjen e sunduesve të familjes Buvejh, pati ndryshime pozitive që ndihmuan në përhapjen dhe forcimin e shkollës shiite.

Sunduesit e familjes së Buvejhit që ishin shiitë, kishin një ndikim të jashtëzakonshëm në kryeqytetin e Kalifatit dhe madje tek vetë Kalifi.

Ky ndikim u mundësoi shiitëve ta shpallnin besimin e tyre në mënyrë të hapur përpara njerëzve që më parë i kishin shkelur ato duke e shfrytëzuar fuqinë e Kalifatit.

Sipas historianëve, në shekullin e katërt pjesa më e madhe e gadishullit arab, në përjashtim të qyteteve të mëdha, ishte e populluar nga shiitët. Përveç kësaj, edhe banorët e qyteteve si Hexheri (në Bahrein), Ummani, Sa`de ishin ndjekës së shiizmit. Shiitët ishin të pranishëm në numër të madh madje edhe në qytete historikisht sunnite si Basra që kishte qenë një bastion i rëndësishëm i sunnitëve përballë Kufes shiite. Përveç këtyre, një numër i konsiderueshëm shiitësh jetonte në Trablus, Nablus, Taberijje dhe Halep. Edhe një pjesë e popullsisë në Ahvaz dhe në Halixh-i Fars (Gjiri Persik) të Iranit ishin shiitë. ¹

Në fillim të këtij shekulli, Nasir Otrusi, i cili kishte vite që punonte në veri të Iranit për ta përhapur fenë, e pushtoi zonën e Taberistanit dhe themeloi një dinasti që do të vazhdonte disa breza. Përpara tij, Hasan bin Zejd-i Aleviu kishte sunduar në Taberistan për vite me rradhë.²

Dinastia fatimide që ishte nga ithtarët e shkollës Ismailijje të shiizmit, e morri ne dorë sundimin e  Egjiptit dhe themeloi një dinasti të gjatë (296-527) dhe stabile. ³

Në shumë qytete të mëdha si Bagdati, Basra dhe Nishapuri vinte deri në konflikte mes sunnitëve dhe shiitëve ku spesh shiitët dilnin edhe fitimtarë.

 1: el-Hazaratu`l-Islamije, vëll.1, fq.97

2: Muruxhu`z- Zeheb, vëll.4,fq.373; Milel ve Nihel, vëll.1,fq.254

3: Tarih al-Ebu`l-Fida, vëll.2, fq.63 dhe vëll.3, fq.50

 13.  Shiizmi nga shekulli i pestë deri në shekullin e nëntë pas Hixhrit

Mes shekullit të pestë dhe të nëntë pas Hixhrit, vazhdoi po ai ritëm i përhapjes dhe shtimit të popullsisë shiite. Ndërkohë, udhëheqësit e fuqishëm të kohës që e ndiqnin shkollën shiite, jepnin kontribut të madh për përhapjen e këtij mësimi.

Mësimi ismailit lëshoi rrënjë të forta në kështjellat e Elemutit dhe ithtarët e kësaj rryme jetuan krejtësisht të lirë në Iranin qendror për njëqind e pesëdhjetë vite me rradhë.¹ Në anën tjetër, Sejjidët Merashi sunduan për një kohë të gjatë në zonën e Mazenderanit.²

Shah Hudabende, njëri nga sunduesit mongolë, e zgjodhi shiizmin. Si pasojë e kësaj, sunduesit e tjerë mongolë të Iranit që erdhën pas tij, e përhapen këtë shkollë të fesë. Të ngjashëm ishin edhe fiset turke Ak Kojunllu dhe Kara Kojunllu të cilët sunduan në Tebriz dhe e zgjeruan sundimin e tyre deri në kufirin e Persisë dhe Kirmanit.³ Në të njejtën mënyrë, edhe sundimi i dinastisë Fatimide në Egjipt u shtri në një periudhë të gjatë kohore.

Siç mund të paramendohet, fuqia e shiitëve ndryshonte sipas sunduesve të kohës. Me rrëzimin e dinastisë Fatimide në Egjipt dhe me ardhjen në pushtet të familjes Ejjub, shiitët që jetonin në krahinën e Egjiptit e humbën lirinë e tyre të besimit dhe një pjesë e konsiderueshme prej tyre u ekzekutua.⁴  Njëri prej këtyre ishte edhe gjeniu i jurispudencës shiite  Muhammed bin Muhammed Mekkiu i njohur si Shehid-i Evvel (dëshmori i parë), i cili u ekzekutua në vitin 786 hixhri në Dimeshk me akuzën e të qënit shiit.⁵

Edhe Shejh Shihabuttin Suhreverdiu, u vra në Halep sepse merrej me filozofi.⁶

Si përfundim mund të thuhet se në këta pesë shekuj popullsia shiite u shtua. Por fuqia dhe liria e tyre e besimit vazhdoi të ishte e varur nga politika e ditës dhe nga sekti të cilit i takonin sunduesit e kohës. Në këtë periudhë kohore, shiizmi nuk u shpall shkollë zyrtare e fesë në asnjë shtet.

 1: Tarih Razvatu`s-Safa dhe Tarih al-Habibu`s-Sijer

2: Tarih al-Kamil dhe Tarih al-Ebu`l-Fida, vëll.3

3: Tarih al-Habibu`s-Sijer

4: Tirah al-Habibu`s-Sijer, Tarih al-Ebu`l-Fida dhe librat e tjerë të historisë

5: Rezvatu`l-Xhennat ve Rijazu`l-Ulema, transmetuar nga Rejhantu`l-Edeb, vëll.2, fq.365

6: Librat Ravzat, Mexhalis dhe Vefajetu`l-A`jan

 14.  Shiizmi në shekullin e dhjetë dhe të njëmbëdhjetë pas Hixhrit

Në vitin 906 Shejh Saffiji nga Erdebili,i cili vdiq në vitin 735 dhe ishte njëri nga shejhët e sekteve shiite, duke mbledhur 300 dervishë nga ndjekësit e babait të tij, filloi një kryengritje për ta rrëzuar sistemin feudal të Iranit dhe për të krijuar një shtet të fortë shiit.

Pas luftërave të përgjakshme që i pati kundër sunduesve të zonës dhe në veçanti kundër dinastisë otomane, ai arriti që ta bashkonte Iranin në një tërësi të vetme dhe ta zyrtarizonte shiizmin si fe zyrtare të këtij shteti.¹

Pas vdekjes së shahut safevid Ismailit, pasardhësit e tij sunduan deri në mesin e shekullit të dymbëdhjetë pas Hixhrit. Të gjithë këta sundues e pranuan dhe e konfirmuan shiizmin dymbëdhjetës (Imamije) si fe zyrtare. Në periudhën e tyre më të lavdishme (atë të Shahut Abbas-i Kebir) e zgjeruan shtetin dhe e rritën popullsinë shiite në dyfishin e numrit të sotëm të saj.²

Në këta dyqind e pesëdhjetë vjet, shoqëria shiite e vazhdoi rritjen e saj edhe në shtetet e tjera islame.

 1: Razvatu`s-Safa, Habibu`s- Sijer dhe librat e tjerë të ngjashëm

2: Razvatu`s-Safa dhe Habibu`s- Sijer

 15. Shiizmi nga shekulli i dymbëdhjetë deri në shekullin e katërmbëdhjetë pas Hixhrit

Në tre shekujt e fundit, shiizmi e vazhdoi rritjen dhe pëparimin e tij me një ritëm të ngjashëm. Shekulli i katërmbëdhjetë hixhri në të cilin jetojmë është periudha e njohjes së shiizmit dymbëdhjetës si fe zyrtare në Iran. Edhe pjesën më të madhe të popullsisë muslimane në Jemen dhe në Irak e përbëjnë shiitët. Në të gjitha shtetet muslimane në botë ekziston një komunitet shiit. Numri i përgjithshëm i tyre në botë sot¹ arrin afër njëqind milion.

 1: Flitet për vitet e shtatëdhjeta të shekullit të njëzetë

 NDARJET NË SHIIZËM

 Kjo temë do të trajtohet në gjashtë kapituj:

1. Zanafilla e ndarjes dhe zhdukja e disa grupeve


2. Shkolla Zejdijje


3. Shiitët ismailitë dhe nëndegët e tyre


4. Sektet Nazarijje, Mustakijje, Duruzijje dhe Muknia


5. Dallimet e shiizmit Dymbëdhjetës (Imamijje) nga shkollat Zejdijje dhe Ismailijje


6. Një përshkrim i shkurtër i historisë së shiizmit Dymbëdhjetës

1. Zanafilla e ndarjes dhe zhdukja e disa grupeve

 Në çdo shkollë të fesë ekzistojnë koncepte dhe tema që e përbëjnë esencën e saj si dhe koncepte të tjera të dorës së dytë që sipas rëndësisë rradhiten pas atyre të parave. Nëse ithtarët e një shkolle të caktuar pajtohen në konceptet themelore mirëpo nuk arrijnë marrëveshje për vetitë dhe karakteristikat e koncepteve dytësore, vjen deri në ndarje të reja.

Në të gjitha fetë monoteiste (si Judaizmi, Krishterimi, Islami) dhe madje në degët e tyre ka ardhur deri në ndarje dhe në krijimin e nëndegëve të reja. Në shiizëm nuk pati ndarje gjatë periudhës së tre Imamëve të parë. Pas vrasjes së Imamit të tretë shumica e shiitëve iu bindën djalit të tij Ali bin Husejnit (pqmt) si Imam të rradhës përveç një grupi shumë të vogël, të quajtur "Kijsanijje" që e pranoi për Imam djalin e tretë të Imam Aliut (pqmt), Muhammed bin Hanefijjen. Ata besuan se ai ishte Imami i katërt dhe në të njejtën kohë Mehdiu i pritur, i fshehur në malin Razva.

Pas vdekjes së Imam Sexhxhadit (Ali bin Husejnit) shumica shiite iu bind djalit të tij Muhammed Bakirit (pqmt) derisa një grup tjetër më i vogël,iu bind djalit tjetër të tij, Zejdit. Ky grupim u bë i njohur me emrin Zejdije.

Me vdekjen e Imam Muhammed Bakirit (pqmt) shumica e besuan Imam Xhafer Sadikun si pasardhës dhe pas vdekjes së këtij të fundit, iu bindën djalit të tij Musa Kadhimit (pqmt). Sidoqoftë një grup tjetër, që do të njihej me emrin Ismailijje, e pranoi për Imam, Ismailin, djalin e madh të Imam Xhaferit, i cili vdiq që në të gjallë të të atit. Një tjetër pakicë iu bind djalit tjetër të Imam Xhaferit (pqmt), të quajtur Abdullah Eftah kurse një tjetër djalit të tij Muhammedit. Kishte edhe të tillë që, në kundërshtim me të parët, e konsideruan Imam Xhaferin (pqmt) si Imam të fundit.

Me kalimin në jetën e amshueshme të Imam Musa Kadhimit (pqmt), derisa shumica e shiitëve e pranuan si Imam të tetë, Imam Rizanë (pqmt), një grup ndaloi tek Imami i shtatë dhe u bë i njohur me emrin Vakifijje. Nga Imami i tetë deri tek Imami i dymbëdhjetë, kthimi i të cilit pritet, nuk pati ndarje të konsiderueshme. Pati vetëm disa lëvizje të vogla me tendenca të ndarjes, që nuk zgjatën shumë dhe u shpërndanë vetvetiu.

Për shembull djali i Imamit të dhjetë, Xhaferi, u vetëshpall Imam pasi që vëllai i tij e kishte zënë tashmë vendin e të atit si Imam pasardhës. Ndonse një grup i vogël e ndoqi atë, kjo lëvizje zgjati pak dhe u shpërnda vetvetiu. Edhe vetë Xhaferi u tërhoq pas një kohe. Ngjashëm me këto fenomene , ka patur gjatë historisë edhe debate të ndryshme dhe mosmarrëveshje në mesin e dijetarëve shiitë në çështjet e filozofisë dhe të jurispudencës. Mirëpo debatet e tilla nuk mund të konsiderohen në asnjë mënyrë si ndarje të mëtejme.

Të gjitha sektet që kultivonin një teologji në kundërshtim me normat dhe me rrjedhën e përgjithshme të shiizmit, u zhdukën pas një kohe të caktuar. Nga të gjitha këto vetëm grupet Zejdijje dhe Ismailijje kanë arritur të mbijetojnë. Ithtarët e këtyre shkollave të shiizmit jetojnë kryesisht në Jemen, Indi, Liban dhe në disa shtete të tjera në botë. Kjo është arsyeja përse do të ndalemi vetëm në përshkrimin e këtyre dy grupeve bashkë me shumicën shiite (shiizmi dymbëdhjetës - Imamijje).

 2. Shkolla Zejdijje

 „Zejdi" quhen ithtarët e Zejdit, djalit të katërt të Imam Ali bin Husejnit (pqmt). Zejdi filloi një kryengritje kundër sundimtarit emevit, Hisham bin Abdulmelikut dhe mblodhi rreth vetes një numër të konsiderueshëm njerëzish të cilët e pranuan për Imam. Vetë Zejdi, u vra në luftën e zhvilluar në Kufe kundër ushtarëve të Kalifit.

Ndjekësit e tij e konsiderojnë atë Imam të pestë të Ehl-i Bejtit. Pas Zejdit, vendin e tij e morri i biri Jahjai i cili u vra gjithashtu në një kryengritje kundër kalifit emevit Velid bin Jezidit. Pasardhës të tij si Imamë të zejdive ishin Muhammed bin Abdullahu dhe Ibrahim bin Abdullahu të cilët poashtu vdiqën në kryengritje, kësaj rradhe kundër Kalifit abbasid Mansur Devanikit.

Shkolla Zejdijje nuk ishte e organizuar deri në kohën e Nasir Utrushit, i cili ishte pasardhës i vëllait të Zejdit dhe që pas përndjekjes nga pushtetarët u largua nga Horasani për në Mazenderan, ku pas një përpjekjeje të gjatë trembëdhjetëvjeçare e konvertoi popullsinë në Islam dhe në shkollën Zejdijje për ta pushtuar përfundimisht me ndihmën e tyre, Taberistanin. Pasardhësit e tij e udhëhoqën popullin për një kohë të caktuar.

Sipas shkollës Zejdijje, çdo fatimid (pasardhës i Fatimesë pqmt) i ditur, i guximshëm, bujar dhe besimtar që ngre krye kundër padrejtësisë, ka të drejtë të jetë Imam.

Në fillimet e saja shkolla Zejdijje, duke përfshirë këtu edhe vetë Zejd bin Aliun, i pranonte si Imamë dy Kalifët e parë (Ebu Bekrin dhe Omerin). Por pas një kohe të caktuar këta dy emra u hoqën nga lista për t`u themeluar përfundimisht besimi se Imamati fillonte me Aliun (pqmt). Në Principet e Fesë (Usul al-Din), shkolla Zejdije është shumë afër shkollës Mutezile kurse në çështjet e Praktikës së Fesë (Furu al-Din) ka ngjashmëri të mëdha me shkollën hanefite të ligjit. Mes të dyjave ekzistojnë vetëm ndryshime shumë të vogla. ¹

 1: Informatat e përmendura në këtë pjesë janë të marra nga libri "Minel dhe Nihel" i Shehristaniut dhe nga libri "Kamil" i Ibn Kethirit

 3.Shiitët ismailitë dhe nëndegët e tyre

 Batinijje: është emri që u jepet atyre që e pranuan Ismailin, djalin e madh të Imam Xhaferit si Imam të rradhës pas tij.¹ Ismaili vdiq para të atit. Gjatë përcjelljes së trupit të tij, Imam Xhaferi (pqmt), ua tregoi të pranishmive trupin e Ismailit për ta vërtetuar vdekjen e tij dhe madje e bëri dëshmitar për këtë gjykatësin e Medines.

Një pjesë nga adhuruesit e Ismailit besuan se Ismaili nuk kishte vdekur dhe se do të kthehej një ditë dhe se në të vërtetë ai ishte Mehdiu i shumëpritur i muslimanëve.  Sa për insistimet e Imam Xhaferit për ta vërtetuar vdekjen e tij, thanë se ishin manovra të qëllimshme si pasojë e frikës nga sunduesi Abbasid, Mansuri.

Një pjesë tjetër e adhuruesve të tij pranuan se Ismaili ishte Imam i rradhës dhe se pas vdekjes së tij, Imamati i takonte të birit, Muhammedit. Kishte edhe një grup të tretë që e kishte po këtë besim dhe që pretendonte se Imami i rradhës pas Ismailit duhej të ishte i biri Muhammedi.

Dy grupimet e para u zhdukën për arsye të shumta dhe në ditët e sotme ka mbetur vetëm grupimi i tretë i cili edhe më tej pësoi ndarje të tjera brenda vetes.

Ismailitët kanë një filozofi me elemente të "sabiinëve" (adhuruesve të yjve) dhe të gnosës indiane. Në çështjet e mësimeve islame ata besojnë se për çdo fenomen të jashtëm (zahir), ka një të vërtetë të brendshme (batin) dhe për çdo shpallje (tenzil) ka një komentim (tevil) që do të thotë se çdo fjalë ose vepër përveç formës së  jashtme ka edhe një kuptim të brendshëm. Sipas tyre toka kurrë nuk është pa një "Dëshmi"(huxhxhah) të Zotit në të, dhe kjo "Dëshmi" mund të jetë folëse (natik) ose e heshtur (samit). "Dëshmia" folëse është Profeti kurse ajo e heshtur është Imami që është pasardhësi i tij.

Themeli i konceptit të "Dëshmisë" së Zotit mbështetet në numrin shtatë në mënyrë që pas çdo Profeti, i cili në vete e përmbledh udhëheqësinë (velajetin) dhe profetësinë, vijnë me rradhë shtatë trashëgimtarë (vasi). Të gjithë këta e kanë vetëm veçorinë e "trashëgimisë" përveç të shtatit i cili e përmbledh në vete profetësinë, trashëgiminë dhe udhëheqësinë.

Sipas ismailitëve, Profeti Adem (pqmt) u dërgua me profetësinë dhe udhëheqësinë. Pastaj erdhën të shtatë pasardhësit e tij prej të cilëve i shtati është Nuhu (pqmt), që i kishte të përmbledhura në vete profetësinë, udhëheqësinë dhe pasardhësinë. Pasardhësi i shtatë i Nuhut(pqmt) ishte Ibrahimi (pqmt), pasardhës i shtatë i Ibrahimit (pqmt), Musa (pqmt), pasardhës i shtatë i Musës (pqmt), Isa (pqmt) dhe pasardhës i shtatë i tij, Muhammedi (pqmtmpt). Sipas ismailitëve, të cilët nuk e pranojnë Hasan bin Aliun si Imam, pas Muhammedit (pqmtmpt) vijnë Aliu , Husejni, Ali bin Husejni (Zejnel Abedini), Muhammed Bakiri, Xhafer Sadiku (paqja qoftë mbi ta) dhe Ismaili. Pas Ismailit kanë ardhur shtatë pasardhës emrat e të cilëve janë të fshehtë. Shtatë pasardhësit e rradhës pas tyre janë shtatë sundimtarët e parë të dinastisë fatimide të Egjiptit ndër të cilët i pari është themeluesi i kësaj dinastie Ubejdullah Mehdiu.

Përveç konceptit të "Dëshmisë" së Zotit, ismailitët besojnë edhe në ekzistencën e mëkëmbësve të kësaj "Dëshmie" që do të jenë apostujt e saj. Sidoqoftë një pjesë prej ismailitëve (p.sh Duruzije) besojnë se vetëm gjashtë nga dymbëdhjetë mëkëmbësit janë prej imamëve kurse gjashtë prej të tjerëve.

Në vitin 278 pas Hixhrit (disa vite para shfaqjes së Ubejdullah Mehdiut në Afrikën veriore) në rrethinat e Kufes u paraqit një njeri nga Huzistani që nuk e prezantoi kurrë veten e tij. Ky person që i kalonte netët e tija me adhurim, ditët e tija duke agjëruar dhe që punonte vetë për ta nxjerrë bukën e gojës, e ftoi popullin në sektin ismailit për vite me rradhë dhe e fitoi mbështetjen e një numri të caktuar të njerëzve. Nga ndjekësit e tij zgjodhi një grup prej dymbëdhjetë vetësh dhe i quajti "Nukaba" (mëkëmbësit). Më vonë vendosi të shkonte në Damask dhe u largua nga Kufa. Pas kësaj nuk u dëgjua më asnjë lajm për të.

Vendin e personit të panjohur e morri Ahmedi, i njohur me emri Kirmit. Ky vazhdoi ta përhapte mësimin Batinije (Ezoterizëm)  dhe sipas historianëve, në vend të pesë namazeve ditore solli një lloj të ri të adhurimit, e hoqi nga përdorimin pastrimin pas marrëdhënies seksuale dhe e lejoi konsumimin e verës. Përveç tij edhe një grup tjetër nga po kjo rrymë vazhdoi ta ftonte popullin në këtë besim dhe mblodhi një numër të konsiderueshëm ndjekësish.

Këta nuk e respektonin jetën dhe pronën e njerëzve që nuk ishin batini. Për këtë arsye organizuan kryengritje të shumta në Irak, Bahrejn, Jemen dhe Shamat ku derdhën gjak dhe e plaçkitën popullin. Shumë herë ua prenë rrugën pelegrinëve, vranë dhjetëra mijëra prej tyre dhe ua plaçkitën pronat që i kishin marrë me vete.

Një nga sunduesit e mëdhenj batini, Ebu Tahir Kirmitiu e pushtoi Basrën në vitin 311 dhe nuk i kurseu forcat e tija për ta vrarë dhe për ta plaçkitur popullin e këtij qyteti. Në vitin 317 vendosi të shkonte për pelegrinazh në Mekke ku hyri pa shumë rezistencë nga forcat e shtetit dhe i masakroi pelegrinët, me çfarë e dhunoi ndalesën e derdhjes së gjakut në Shtëpinë e Shenjtë të Zotit. Ai nuk u mjaftua me kaq, por e ndau mbulesën e Qabes mes ndjekësve të tij, e nxorri nga vendi derën e saj dhe e morri me vete Gurin e Zi drejt Jemenit. Guri mbeti për 22 vite me rradhë në duart e tij.

Veprat e tilla të batinive bënë që muslimanët dalngadalë të distancoheshin prej tyre dhe t`i konsideronin ata jashtë Islamit. Madje edhe themeluesi i dinastisë fatimide Ubejdullah Mehdiu i cili e prezantoi veten si Mehdiu i pritur dhe Imam i ismailitëve, shpalli se ishte larg Kirmitiut dhe se nuk i miratonte veprimet e tija.

Sipas historianëve dallimi më thelbësor i sektit Batinije është komentimi ezoterik i ligjeve dhe i diturisë islame si dhe konsiderimi i formës së jashtme të Ligjit islamik si diçka për njerëzit e zakonshëm dhe me intelekt të dobët. Sido që të jetë, nuk munguan rastet kur nga imamët e tyre erdhën edhe dekrete të reja ligjore.

 1: Informatat e përdorura në këtë pjesë janë të marra nga veprat "Ravzat-us Safa"; "Habibu`s-Sijer"; "Tarih al-Ebu Fida"; nga libri "El-Kamil" I Ibn Ethirit; nga libri "Milel dhe Nihel" i Shehristaniut dhe disa pjesë të vogla nga libri i historisë "Aka Hanijje".

 4.Grupet: Nizarije, Mustalije, Duruzije dhe Muknia

 Që nga Ubejdullah Mehdiu i cili në vitin 296 pas Hixhrit e themeloi dinastinë fatimide deri tek pasardhësi i shtatë i tij Mustansir-Billah Sa`d bin Aliu, të gjithë udhëheqësit e kësaj dinastie sunduan si përfaqësues të shkollës ismailite.  Pas sunduesit të shtatë, dy djemtë e tij, Nizari dhe Mustaliu patën një konflikt të përgjakshëm në lidhje me udhëheqësinë ku Mustaliu doli fitimtar dhe urdhëroi burgosjen e të vëllait i cili vdiq në burg pas një kohe.

Pas kësaj lufte për pushtet ismailitët u ndanë në dy nëndegë të emëruara respektivisht Nizarije dhe Mustalije, sipas dy vëllezërve.

 Nizarije: quhet grupi i ndjekësve të Hasan Sabbahut, të cilët për faktin se ishin përkrahës të Nizarit, u dëbuan prej Egjipti nga ana e Mustaliut dhe më pas u larguan për në Iran, ku pushtuan disa kështjella ndër të cilat edhe kështjella e Elemudit. Në vendin e Hasan Sabbahut që vdiq në vitin 518 pas Hixhrit, erdhi Bozorg Umid-Rudbariu dhe më pas djali i tij "Kija Muhammedi", të cilët e ndoqën rrugën e Hasanit dhe e ftuan popullin në besimin nizarit. Më vonë, sunduesi i katërt i Elemudit, Hasan Ali Zikruhus-Selami ndryshoi kahje dhe e adoptoi besimin e sektit Batinije.

Sundimi i këtij të fundit vazhdoi deri në kohën kur sunduesi mongol Hulagu Kani e sulmoi Iranin, i pushtoi territoret ismailite bashkë me Elemudin dhe bëri shkatërrime të mëdha derisa kështjellat e tyre u rrafshuan përtokë. Pastaj në vitin 1255 pas Hixhrit Aka Han Mahallati u rebelua kundër  Shah Kaxharit dhe pas disfatës në Kirman, u largua drejt Bombajit. Atje themeloi një lëvizje misionare nën imamatin e vet për ta ftuar popullin në sektin Nizar të batinive. Kjo lëvizje vazhdon edhe në ditët e sotme dhe sekti Nizarije tashmë quhet "Aka Hanijje".

Mustalije: është grupim i degës fatimide që përbëhet prej ndjekësve të Mustaliut. Sundimi i tyre vazhdoi përgjatë kalifatit fatimid të Egjiptit dhe morri fund në vitin 557 pas Hixhrit. Pas një kohe të shkurtër, sekti Behre u shfaq në Indi me principet njejta dhe ekziston akoma në ditët e sotme.

Duruzije (Druzët):  janë të vendosur në malet Duruz të Shamatit dhe deri në periudhën e sunduesit të gjashtë fatimid ishin përkrahës të dinastisë fatimide. Në kohën e sunduesit të gjashtë fatimid, me ftesën e Anush Tekinit  iu bashkangjitën sektik Batinije. Druzët u mblodhën rreth personit të El Hakim Billahut i cili sipas burimeve tjera u vra. Sipas druzëve ai u zhduk dhe u ngrit në qiell për t`u kthyer një ditë mes njerëzve.

Muknia: Sipas historianëve, përkrahësit e Ata Mervit që ishin ithtarë të Ebu Muslimit, u bënë të njohur në fillim me emrin Muknia. Atai tha në fillim se shpirti i Ebu Muslimit ishte në trupin e tij kurse më vonë pretendonte se ishte Profet dhe madje Zoti vetë. Më në fund u gjend i rrethuar në kështjellën e Kishit dhe pasi kuptoi se do të vritej, bashkë me disa ithtarë të tij u hodh në zjarr. Ndjekësit e tij hoqën dorë prej tij pas një kohe dhe u bashkangjiten me grupin Batinije të Ismailizmit.

5.Dallimet e shiizmit dymbëdhjetës (Imamije) nga shkollat Zejdije dhe Ismailije

 Shumica prej të cilës u ndanë sektet e përmendura më sipër quhet shiizmi imamit  ose shiizmi dymbëdhjetës (ithna asharijja). Shiitët dymbëdhjetës nuk u ndanë nga  shumica muslimane në lidhje me mësimet islame përveç në dy pika themelore që çuan edhe në krijimin e kësaj ndarjeje. Këto dy pika janë çështja e udhëheqësisë (kalifati) dhe ajo e Merxhijetit¹ në lëminë e diturisë të cilat shiitët dymbëdhjetës i pranojnë si të drejtë ekskluzive të Ehl-i Bejtit.

Shiitët  besojnë se kalifati islam, që në vete e përmban edhe udhëheqësinë ezoterike dhe shpirtërore të muslimanëve, ishte e drejtë e Aliut (pqmt) dhe e pasardhësve të tij dhe se këta udhëheqës, duke u themeluar në thëniet e Profetit dhe të vetë atyre, janë dymbëdhjetë persona në numër. Ata gjithashtu besojnë se krahas dimensionit të përsosur ezoterik, ana e jashtme (ekzoterike) e Kur`anit që i përfshin në vete rregullat dhe dispozitat e ligjit islamik, do të vazhdojë ta ruajë vlefshmërinë e saj deri në ditën e gjykimit. Sipas shiitëve, këto dispozita ligjore duhet të merren vetëm nëpërmjet të Ehl-i Bejtit.

Informatat e mësipërme janë të mjaftueshme për të hedhur dritë mbi dallimet e shiizmit dymbëdhjetës nga shiizmi zejdit. Përkundër shiitëve dymbëdhjetës, zejditët nuk e kufizuan imamatin tek Ehl-i Bejti, nuk e pranuan ekzistencën e vetëm dymbëdhjetë imamëve dhe nuk vepruan sipas jurispudencës së përcjellë nga Ehl-i Bejti.

Dallimi mes shiizmit dymbëdhjetës dhe ismailitëve është fenomeni i numrit shtatë rreth të cilit rrotullohet numri i imamëve dhe profetëve në ismailizëm dhe besimi i tyre se profetësia nuk mbaron me Muhammedin (pqmtmpt) dhe se ligji islam është i hapur për ndryshime dhe madje mund të refuzohet krejtësisht. Për dallim nga ata, shiitët dymbëdhjetës besojnë se Muhammedi (pqmtmpt) ishte "Vula e Profetëve" dhe se pas tij erdhën dymbëdhjetë trashëgimtarë (vasi). Sipas tyre Kur`ani e ka dimensionin e tij ekzoterik (të jashtëm) dhe ezoterik (të brendshëm) dhe dimensioni i jashtëm i ligjit kurrë nuk e humb vlefshmërinë e tij.

 1 shënim i përkthyesit: shiko shënimin no.1 në fund të kapitullit të dytë

Shënim:

 Në pjesën për ndarjet në Shiizëm nuk janë të përmendura degët e dy shekujve të fundit Shejhije dhe Kerim Hannije të shiizmit dymbëdhjetës për shkak të dallimeve jothelbësore, kryesisht të natyrës teorike të komentimit të disa çështjeve të caktuara që ekzistojnë mes tyre.

Në të njejtën mënyrë, për shkak të mosthemelimit në një logjikë të rregullt dhe konkrete, nuk është i përfshirë edhe sekti "Alijullahi" i njohur edhe me emrin Gulat, të cilët ngjashëm me ismailitët besojnë vetëm në dimensionin ezoterik të islamit.

 6. Një përshkrim i shkurtër i historisë së shiizmit dymbëdhjetës

 

Siç u theksua qartë në pjesët paraprake, shumica e shiitëve janë ata që besuan në ekzistencën e dymbëdhjetë imamëve. Këta ishin fillimisht miqtë dhe ndjekësit e Aliut (pqmt), të cilët pas vdekjes së Profetit(pqmt) u ndanë nga shumica si pasojë e kundërshtimit të tyre në lidhje me çështjen e kalifatit dhe të Merxhijetit të diturisë, që ata i konsideronin si të drejtë të Ehl-i Bejtit.

Shiitët jetuan në vështirësi dhe nën diskriminim të vazhdueshëm në kohën e "Kalifëve të Drejtë" (11 - 35 hixhri/ 632-656 pas Krishtit) ¹ për ta humbur më pas plotësisht sigurinë e jetës dhe pronave të tyre në kohën e kalifëve të dinastisë emevite (40-132 hixhri/661-750 pas Krishtit). Mirëpo me rritjen e presionit dhe shkeljes, u rrit edhe besimi i tyre i cili përfitoi shumë (në aspektin psikologjik) nga fakti i të qenit i diskriminuar. Shiitët përfituan nga zbrazëtira e krijuar me kalimin e kalifatit në duart e dinastisë abbaside dhe patën një liri të përkohshme. Sidoqoftë, kjo situatë nuk zgjati shumë dhe të drejtat e shiitëve u kufizuan përsëri dhe vazhduan me po atë ritëm deri në fund të shekullit të tretë pas Hixhrit.

Me fillimin e shekullit të katërt pas Hixhrit dhe me ardhjen në fron të sunduesve të Buvejhut, që ishin ithtarë të shiizmit, shiitët u forcuan dhe e fituan lirinë e veprimit si pasojë e të cilës filluan revolucione të ndryshme. Kjo vazhdoi kështu deri në fund të shekullit të pestë. Me fillimin e shekullit të gjashtë, për shkak të problemeve të përgjithshme të krijuara si pasojë e sulmeve mongole dhe kryqëzatave, shteti islam nuk i bëri kufizime të veçanta komunitetit shiit. Në veçanti konvertimi në shiitë i një pjese të sunduesve mongolë të Iranit dhe themelimi i dinastisë merashite në Mazenderan solli krijimin e komuniteteve milionëshe shiite  në të gjitha krahinat e shtetit islam dhe veçanërisht në Iran. Kjo zgjati deri në fundin e shekullit të nëntë.

Në shekullin e dhjetë, me themelimin e dinastisë safavide në Iran, shiizmi e fitoi statusin e fesë zyrtare që vazhdon ta mbajë edhe sot (në shekullin katërmbëdhjetë pas Hixhrit). Përveç kësaj, sot ka me dhjetëra milionë shiitë që jetojnë anembanë botës.

 1 (shënim i përkthyesit): Këtu duhet përjashtuar periudhën e kalifatit të Aliut (pqmt) i cili është vetë imami i parë shiit.

 

 

Pjesa e dytë:

METODA SHIITE E MENDIMIT FETAR

 Përmbajtja:

1. Kuptimi i mendimit fetar


2. Burimi themelor i mendimit fetar në Islam


3. etodat që i përcakton Kur`ani për mendimin fetar


4. Dallimi mes tri metodave

Metoda e parë: doktrina1 fetare

1. Dimensioni jashtëm i doktrinës fetare dhe pjesët e saj: Kur`ani dhe hadithet e Profetit dhe Ehl-i Bejtit (pqmt)


2. Hadithet e përcjellura nga shokët e Profetit


3. Përsëri mbi Kur`anin dhe Traditën profetike


4. Dimensioni i jashtëm(ekzoterik) dhe i brendshëm (ezoterik) i Kur`anit


5. Komentimi i Kur`anit


6. Vazhdimi i temës mbi hadithet


7. Metoda shiite në veprimin sipas haditheve


8. Edukimi dhe arsimimi i përgjithshëm në Islam


9. Shiizmi dhe shkencat e transmetuara

 1 shënim i përkthyesit: Doktrinë: Teori shkencore ose filozofike; tërësia e parimeve të një shkence a të një dege të saj (Fjalori i gjuhës së sotme shqipe; botimi 1981, fq.356)

 Metoda e dytë: hulumtimi intelektual

1. Kelami¹ (teozofia) dhe mendimi filozofik


2. Iniciativa shiite në kelamin dhe në mendimin filozofik islam


3. Veprimtaria e ngjeshur shiite në filozofi dhe në shkencat e tjera logjike


4. Arsyeja e mbijetesës së filozofisë në botën shiite


5. Disa shembuj nga gjenitë shiitë

 1 shënim i përkthyesit: Kelami (ose Kalami) është filozofia islame e hulumtimit të principeve teologjike nëpërmjet të dialektikës. Fjala "kelam" do të thotë "fjalë" ose "e folur". Dijetari i kelamit quhet mutakallim.

Metoda e tretë: zbulimi shpirtëror

1. Njeriu dhe perceptimi (të kuptuarit) gnostik


2. Lindja e gnosës në Islam


3. Udhëzimet në lidhje me njohjen gnostike në Kur`an dhe në Traditë

METODA SHIITE E MENDIMIT FETAR

1. Kuptimi i mendimit fetar

Njësoj siç quhet mendim matematikor çdo mendim i cili në lëminë e matematikës gjen zgjidhje për një problem ose për një situatë të caktuar, njësoj edhe mendimi fetar është të menduarit dhe hulumtimi i cili çon në zgjidhjen e një çështjeje që ka të bëjë me fenë.

2. Burimi themelor i mendimit fetar në Islam

 Njësoj si çdo lloj tjetër i mendimit dhe hulumtimit edhe mendimi fetar ka nevojë për një burim në të cilin do të mbështetet dhe nga i cili do të vijnë elementet e tij. Siç dihet, zgjidhja e një problemi matematikor nuk mund të bëhet ndryshe ,veçse nëpërmjet diturive të caktuara matematikore. Në të njejtën mënyrë burimi i vetëm për zgjidhjen e çështjeve fetare në Islam, është Kur`ani fisnik, i cili është në të njejtën kohë edhe dëshmia më e qartë dhe bindëse e profetësisë së Muhammedit (pqmt). Përmbajtja tij është njëherit edhe mesazhi i Islamit. Siç do të përmendet në vazhdim, fakti se Kur`ani është burimi i vetëm i mendimit fetar, nuk i bën të pavlefshme burimet dhe dëshmitë e tjera autentike të këtij mendimi. 

 3. Metodat që i përcakton Kur`ani për mendimin fetar    

Kur`ani fisnik, ka prezantuar tri rrugë për të menduarit dhe hulumtimin e mësimeve islame. Këtu përfshihen doktrina fetare, hulumtimi intelektual dhe zbulimi shpirtëror.

Në vargje të caktuara të Kur`anit ku Zoti u drejtohet të gjithë njerëzve, kërkohet në mënyrë të prerë besimi në çështje të caktuara si njëshmëria e Tij, profetësia dhe dita gjykimit, praktikimi i riteve të caktuar si namazi , agjërimi dhe bashkë me këto, largimi nga disa vepra të caktuara që ndalohen.  Sikur Kur`ani të mos i shpallte të vlefshme këto urdhëra, nuk do të kërkonte nga njerëzit bindje për to. Duhet theksuar se urdhërat e tilla të Kur`anit janë një rrugë që duhet ndjekur në të menduarit fetar islam. Fjalitë e tipit "Besoni në Zot" dhe "falni namazin" konsiderohen dimension i jashtëm i doktrinës fetare.

Në anën tjetër mund të vërehet se Kur`ani në shumë vargje të tija udhëzon drejt dëshmive logjike, e stimulon të menduarit në lidhje me shenjat e Zotit që ekzistojnë në univers dhe në krijimin e njeriut. Madje në vetë përmbajtjen e tij ai i përdor dëshmitë logjike për t`i vërtetuar realitetet e parashtruara. Duhet pranuar se asnjë nga shkrimet e shenjta gjatë historisë nuk e ka stimuluar mendimin racional dhe shkencor aq sa Kur`ani.

Me shprehjet e tilla Kur`ani e theksoi hapur rëndësinë e dëshmive logjike dhe mendimit racional. Më saktë, Kur`ani kurrë nuk tha se njerëzit duhej që së pari t`i pranonin mësimet islame si të vërteta dhe pastaj të përpiqeshin t`i vërtetonin me dëshmi logjike. Përkundrazi, Kur`ani duke u mbështetur plotësisht në vërtetësinë e tij, thotë se njeriu duhet së pari ta provojë vërtetësinë e mësimeve islame dhe pastaj t`i pranojë ato. Domethënë gjërat që i dëgjon njeriu nga ftesa islame, duhet së pari t`i hulumtojë në botën përreth tij sepse ajo botë, është njëherit edhe dëshmia më e vërtetë e kësaj ftese. Thënë shkurt, Kur`ani nuk i kërkon njeriut të besojë verbër dhe pastaj të sjellë dëshmi. I kërkon që besimin e tij ta përfitojë nga dëshmitë logjike dhe nga mendimi racional. Me këtë  Kur`ani ka vërtetuar se mendimi filozofik është një mënyre e mjaftueshme në këtë drejtim.

Me stilin e tij tërheqës Kur`ani rrëfen se dituria e vërtetë buron nga njohja e Njëshmërisë së Zotit dhe njohja e cilësive (atributeve) të Tij. Gjithashtu thekson se njohja e vërtetë e Zotit u takon individëve të zgjedhur nga vetë Ai në mesin e njerëzve. Ata janë persona të shkëputur nga shoqëria, që kanë harruar gjithçka tjetër në botë. Si rezultat i pastërtisë dhe i besimit të tyre ata i kanë përqëndruar të gjitha forcat drejt botës sublime dhe i kanë të ndriçuar sytë e tyre me dritën e Zotit. Ata janë personat që e kanë parë të vërtetën e materjes, fuqinë dhe mbretërinë qiellore. Sepse këta me besimin dhe pastërtinë e tyre shpirtërore e kanë arritur nivelin e "bindjes" së plotë (jakin) dhe si rezultat i kësaj bindjeje e kanë zbuluar të vërtetën mbi fuqinë që sundon në tokë e në qiej, mbi urtësinë dhe mbi jetën e përtejme.

Këto ide vërtetohen shumë qartë në vargjet e mëposhtme të Kur`anit:

...e  Ne s`dërguam as `dhe një profet të vetëm para teje pa e frymëzuar se s`ka tjetër Zot veç Meje; andaj më adhuroni! Enbija (Profetët) 21:25

...i lartësuar është Zoti nga gjërat që ia përshkruajnë ata përveç robërve të tij të pastër e t`sinqertë...Saffat (Të rradhiturit) 37:159-160

 ...dhe thuaj: unë s`jam veçse një i vdekshëm si ju, por më është shpallur se Zoti juaj është një Zot. Andaj ai që shpreson të takohet me Perëndinë, le të bëjë punë të mira dhe të mos i bëj shok Zotit të tij në adhurim... Kehf (Shpella) 18:110

 ...dhe adhuroje Zotin tënd derisa të të vijë e pashmangshmja Hixhr (Shkëmbi) 15:99

...dhe kështu ne ia treguam Ibrahimit mbretërin e qiejve dhe të tokës, që të bëhej nga ata që besonin me bindje En`am (Kopeja) 6:75

... dhe pa dyshim shkrimi i të drejtëve është në Ilijjin...
         dhe nga do ta dije ti ç`është Ilijjini? është një libër i shkruar që veç të afërtit me Zotin e dëshmojnë... Mutaffafin (Vjedhja) 83:18-21

Jo! Sikur të dinit me bindje sigurisht do ta shihnit Ferrin...Takathur (Gara) 102: 5-6

 

4. Dallimi mes tri metodave

 Siç u shpreh qartë më sipër, Kur`ani jep tri metoda për hulumtimin e mësimit islam dhe për të kuptuarit të të vërtetës së besimit. Këtu përfshihen dimensioni i jashtëm i doktrinës fetare, hulumtimi intelektual dhe zbulimi shpirtëror. Të gjitha këto metoda përveç ngjashmërive të tyre kanë edhe dallime të theksuara nga njëra tjetra.

Metoda e parë është dimensioni i jashtëm i doktrinës fetare që falë gjuhës së thjeshtë në të cilën shprehet është e kapshme per masën dhe përbën një burim prej të cilit gjithkush mund të përfitojë sipas kapacitetit të tij. ¹ Përkundër kësaj, dy metodat e tjera të hulumtimit janë për një grup të posaçëm njerëzish dhe nuk janë të arritshme për masat e gjëra.

Me dimensionin e jashtëm të doktrinës fetare nënkuptohet doktrina e mësimeve islame dhe praktikimi i tyre në jetën e përditshme. Nëpërmjet kësaj mund të arrihen në përfundime dhe të përfitohen kornizat e moralit islam dhe ato të jurispudencës. Mirëpo metoda tjetër nuk është e tillë. Sepse nëpërmjet intelektit njeriu mund t`i zbulojë vijat e përgjithshme të çështjeve të moralit, jurispudencës dhe praktikës islame, por nuk mund t`i përfitojë hollësitë e këtyre çështjeve. Një njohje e tillë nuk mund të arrihet as me disciplinimin e egos. Sepse kjo është një dituri që i falet individit nga ana e Zotit dhe rezulton me zbulimin e të Vërtetës. Përfundimin e kësaj njohjeje dhe të vërtetat që ia zbulon ajo njeriut, nuk mund të maten dhe as të kufizohen. Këta janë persona që kanë hyrë nën mbrojtjen dhe udhëzimin e Zotit ngaqë kanë hequr dorë nga gjithçka tjetër veç Tij.

 1: Lidhur me këtë në një hadith të përcjellur në burimet sunnite dhe shiite Profeti (pqmt) ka thënë: "Ne profetët flasim me popullin sipas nivelit të mendjes së tyre" (Bihar-ul Envar vëll.1, fq.37; Usul-i Kafi vëll.1, fq.203)

Metoda e parë: doktrina fetare

1. Dimensioni i jashtëmi doktrinës fetare dhe ndarjet e saj

Siç u theksua më parë, burimi i mendimit islam, Kur`ani e ka shpallur autoritativ mbi njerëzit dimensionin e jashtëm (ekzoterik) të vargjeve të tij. Në po të njejtën mënyrë, këto vargje dimensioni i të cilëve është autoritativ mbi besimtarët, e shprehin qartë të vërtetën se thëniet e Profetit (pqmt) rradhiten menjëherë pas Kur`anit nga rëndësia dhe autoriteti që kanë. Në lidhje me këtë, mund të jepen si shembull vargjet e mëposhtme:

 1-  Kapitulli Nahl (Bleta) vargu 44:

dhe ne ta kemi shpallur Porosinë, që të mund t`u tregosh atyre se ç`është e dërguar për to që të mendojnë...

2-  Kapitulli Xhuma (Dita e premte) vargu 2:

Është Ai që dërgoi në mesin e njerëzve të padijshëm një të Dërguar nga mesi i tyre që t`ua lexojë Shenjat e Tij, t`i pastrojë ata dhe t`ua mësojë Librin dhe Urtësinë ndonse më parë ata ishin në një gabim të qartë...

3-  Kapitulli Ahzab (Fiset e bashkuara) vargu 21:

Pa dyshim i Dërguari i Zotit është një shembull i bukur...

Është më se e qartë se sikur fjalët, sjellja dhe madje heshtja e të Dërguarit të mos kishin një vlefshmëri dhe autoritet si ai Kur`anit, vargjet e lartëpërmendura nuk do të kishin asnjë kuptim. Sipas kësaj nëse thëniet e të Dërguar (pqmt) dëgjohen prej tij pa ndonje ndërmjetës ose përcillen nëpërmjet një rruge të besueshme, atëherë ata janë autoritative dhe obliguese mbi besimtarin.

Është e shprehur me insistim nga ana Profetit (pqmtmpt) se edhe thëniet e Ehl-i Bejtit kanë të njejtën vlefshmëri dhe po atë autoritet mbi besimtarët, që e kanë edhe thëniet e vetë atij. Kjo thënie  e Profetit (pqmtmpt) si dhe shumë  thënie të tjera, e theksojnë të vërtetën se fjalët e Ehl-i Bejtit rradhiten menjëherë pas fjalëve  të tij sipas rëndësisë. Ata e kanë pozitën e Merxhijetit në lëminë e diturisë dhe nuk gabohen në shpjegimin e parimeve dhe mësimeve islame. Fjala e tyre duhet të ndiqet, qoftë ajo e dëgjuar personalisht ose e transmetuar nga persona të besueshëm.

Me këtë u qartësua se dimensioni i jashtëm i doktrinës fetare, i cili është një burim dhe dëshmi e mendimit fetar islam, përbëhet nga dy pjesë, gjegjësisht nga Kur`ani dhe Tradita profetike.

Me Kur`anin nënkuptohet forma e jashtme e vargjeve të tij (dhe jo kuptimi ezoterik i tyre) kurse me Traditën, thëniet (hadithet) e Profetit dhe të Ehl-i Bejtit (pqmt) .

 2. Thëniet e përcjellura nga shokët e Profetit (pqmtmpt)

Thëniet e përcjellura nga shokët e Profetit (pqmtmpt) pranohen vetëm përderisa ata përmbajnë një thënie të Profetit dhe nuk bien kundër me thëniet e Ehl-i Bejtit. Duhet theksuar se thëniet që shprehin një mendimi dhe gjykim personal të njërit prej tyre, nuk mund të jenë obliguese për besimtarët. Gjykimi që kanë dhënë shokët e Profetit (pqmtmpt) është i njejtë si gjykimi i cilitdo musliman tjetër. Është një e vërtetë historike se edhe vetë shokët e Profetit silleshin mes veti si muslimanët e tjerë dhe mbanin përgjegjësi për veprat e tyre.

3. Sërish mbi Kur`anin dhe Traditën

Kur`ani është burimi kryesor i çdo mendimi islam prej të cilit të gjitha burimet tjera e fitojnë vlefshmërinë. Pikërisht për këtë arsye  Kur`ani duhet të jetë i kuptueshëm për masat e gjëra të njerëzve.

Kur`ani e prezanton veten si një dritë dhe ndriçues të të gjitha gjërave. Kur i sfidon njerëzit, kërkon nga ata që të mendojnë thellë mbi vargjet e tij dhe insiston në atë se nuk ka asnjë kontradiktë dhe dobësi në to, duke i sfiduar që të sjellin një libër të njejtë me të, sikur të munden. Sikur Kur`ani të mos ishte i kuptueshëm për të gjithë, është më se e qartë se vargjet e këtilla do të ishin krejt pa vend dhe pa kuptim.

Kur e themi këtë duhet theksuar se kuptueshmëria e Kur`anit për masat e gjëra nuk është aspak kontradiktuese me thëniet e përmendura më lartë se Profeti dhe Ehl-i Bejti i tij (pqmt) janë autoritetet (marxha) absolute të mësimeve islame. Kjo sepse Kur`ani i shpreh në përmbajtjen e tij vetëm kornizat e përgjithshme të ligjit dhe mësimeve islame. Njohja e hollësishme e tyre është përsëri e varur nga Tradita profetike dhe rrjedhimisht nga Ehl-i Bejti.

Kurse për çështjet që kanë të bëjnë me doktrinën ose me etikën islame, ndonse të shprehura në një mënyrë të kuptueshme për masat e gjëra, duhet përsëri ndjekja e metodës së Ehl-i Bejtit në zbërthimin e kuptimeve të tyre. Komentimi i vargjeve kur`anore nuk duhet bërë sipas gjykimit personal të individit por me ndihmën e vargjeve të tjera të Kur`anit. Imam Aliu (pqmt), në lidhje me këtë çështje thotë: Një pjesë e Kur`anit flet për pjesën tjetër të tij; një pjesë e tija dëshmon për tjetrën.. ¹.

Gjithashtu edhe Profeti (pqmtmpt) ka thënë: Një pjesë e Kur`anit e vërteton pjesën tjetër të tij. ²

Dhe në një rast tjetër thotë: Ai që e komenton Kur`anin sipas dëshirës dhe mendimit të tij, e ka përgatitur vendin e tij në zjarr. ³

Një shembull shumë i lehtë dhe i qartë për komentimin e Kur`anit nëpërmjet vetë Kur`anit është pjesë ku flitet për dënimin që Zoti ia dërgoi popullit të Lutit. Në një varg thuhet "Dërguam për ta një shi të lig"⁴kurse në një tjetër varg lidhur me po këtë temë thuhet :  "Lëshuam gurë mbi ta"⁵. Kur t`i vlerësojmë bashkë të dy vargjet, mund të arrijmë lehtë në përfundimin se "shiu i lig" janë në fakt gurët qiellorë (meteorët).

Nga thëniet e transmetuara nga Ehl-i Bejti , nga shokët e Profetit (pqmtmpt) ose nga gjenerata e tabiinëve ⁶ mund të shihet qartë se komentimi i Kur`anit nëpërmjet Kur`anit është një metodë unike për Ehl-i Bejtin.

1:Nehxhu`l-Balaga; Fjalimi 103

2:Ed Durru`l-Mensur, vëll.2; fq.6

3:Tefsir-i Safi; fq.8; Bihar`ul Envar vëll.19;fq.28

4: Araf (Lartësitë) 7:127

5: Hixhr (Shkëmbi) 15:74

 4. Forma e jashtme dhe dimensioni ezoterik (i brendshëm) i Kur`anit

Nga ajo që u tha deri më tani mund të arrihet në përfundimin se Kur`ani, me shprehjet e tija verbale, i shpjegon mësimet fetare dhe në të njejtën kohë i jep direktiva besimtarit në lidhje me veprat dhe me besimin. Mirëpo mësimet e Kur`anit nuk mbarojnë me kaq. Fshehur nën këto fjalë, në dimensionin ekzoterik të shprehjeve të tij, Kur`ani përmban mësime të niveleve të thella shpirtërore të cilat mund të perceptohen vetëm nga zemrat e pastra të robërve të vërtetë të Zotit.

Mësuesi i shenjtë i Kur`anit, Profeti (pqmtmpt) thotë kështu: "Kur`ani ka një formë të jashtmë të bukur e tërheqëse dhe një dimension të gjërë ezoterik"¹

Në një tjetër rast, ai shprehet kështu: Kur`ani ka një kuptim ezoterik dhe ai kuptim ezoterik ka edhe shtatë kuptime tjera ezoterike përtej vetes"²

Thënie të ngjashme në lidhje me dimensionin e thellë ezoterik të Kur`anit mund të gjenden edhe në fjalët e Imamëve të Ehl-i Bejtit (pqmt) ³

Burimi i vërtetë i këtyre thënieve është një shembull i dhënë nga Zoti i Lartëmadhëruar në vargun e shtatëmbëdhjetë të kapitullit Ra`d (Vetëtima). Ai e krahason begatinë e qiellit me shiun nga i cili është e varur jeta e njerëzve në tokë. Me rënien e shiut vijnë edhe vërshimet dhe uji e kaplon tokën gjithandej. Në rrjedhën e vërshimeve, ndonse pjesa e sipërme është e mbuluar me shkumë, në thellësi rri fshehur uji që sjell jetë.

(shënim i përkthyesit: Kapitulli Ra`d,vargu 17: Kur Zoti zbret shi nga qiejt dhe vërshime i mbulojnë luginat, një pjesë e shkumës del mbi ujin. Kjo shkumë është njësoj si ajo që shfaqet kur e nxeh diçka në zjarr për të bërë stoli a për diç tjetër. Për Zotin, e Vërteta dhe gënjeshtra janë kështu. Shkuma zhduket por ajo që është e mirë për njeriun mbetet mbi dhe...)

Njësoj siç thekson edhe ky shembull, perceptimi i njerëzve ndryshon nga njëri tek tjetri, kur bëhet fjalë për të kuptuarit e mësimeve fetare që i japin jetë brendisë dhe shpirtit të njeriut.

Një pjesë e njerëzve nuk i japin vlerë asgjëje tjetër përveç materjes dhe jetës materiale të kësaj bote të kalueshme. Ata nuk ndjejnë afërsi me diçka përveç në rastet kur ka mundësi për përfitime dhe nuk kanë frikë nga asgjë përveç varfërisë materiale. Ndonse janë në nivele të ndryshme nga njëri tjetri, të gjithë këta njerëz e kanë një ide të përbashkët mbi besimet fetare, që përbëhet nga një e besuar e përgjithshme dhe nga një praktikim i thatë dhe i pajetë i riteve të shenjta. Për ta thënë më shkurt, këta janë njerëz që e adhurojnë Zotin vetëm me shpresën e shpërblimit të përjetshëm ose nga frika e një dënimi të tillë në botën tjetër.

Në anën e kundërt të kësaj tendence, janë njerëzit që lumturinë nuk e gjejnë në adhurimin e jetës së shkurtër dhe ëmbëlsisë kaluese të kësaj bote. Humbjet, fitimet, lumturitë dhe dhimbjet e jetës nuk janë për ta asgjë më tepër sesa një mirazh i gënjeshtërt. Për këta njerëz, tregimet mbi jetën dhe mbi bëmat e njerëzve të kaluar janë shembuj prej të cilëve merret një mësim i mirë.

Këta persona në mënyrë shumë të natyrshme kthehen me zemrat e tyre nga bota e amshueshme. Bukuritë dhe fenomenet e kësaj bote i shohin vetëm si shenja dhe dëshmi por kurrë nuk i konsiderojnë të veçanta dhe fisnike.

Në këtë mënyrë ata duke i ndjekur shenjat  Zotit që janë në tokë e në qiej e perceptojmë në shpirtin e tyre madhështinë e Tij të pafund. Zemra e tyre e pastër është e vënë në të kuptuarit e të fshehtave të krijimit. Ata në vend që të burgosen në puset e ngushta të egoizmit të tyre, lartësohen në qiejt e pafund të përjetësisë.

Dhe kur dëgjojnë se Zoti nëpërmjet shpalljes hyjnore e ka ndaluar adhurimin e idhujve , ata jo vetëm që e kuptojnë formën e jashtme dhe mekanike (përuljen përpara idhujve) të kësaj ndalese por e perceptojnë atë në kuptimin e plotë të saj duke kuptuar se njeriu nuk duhet t`i bindet askujt tjetër veç Zotit. Sepse bindja është në të vërtetë robëri dhe dorëzim. Pastaj nga kjo nxjerrin një tjetër kuptim edhe më të thellë që është mospasja frikë nga askush tjetër veç Zotit dhe të mos shpresuarit prej askujt tjetër veç Tij. Kurse një kuptim tjetër edhe më i lartë është mosdorëzimi përballë uni-t. Dhe më në fund, vjen kuptimi më i lartë, që është përqëndrimi i vëmendjes vetëm tek Ai dhe të harruarit e gjithçkaje tjetër.

Dhe kur Kur`ani e shpall faljen e namazit një obligim, ata e kuptojnë  nga forma e jashtme e kësaj shpalljeje domosdoshmërinë e praktikimit të kësaj vepre. Mirëpo përveç kësaj ata e kanë të qartë edhe kuptimin ezoterik të çështjes, që është nevoja e të adhuruarit të Zotit nga brendia e shpirtit. Pastaj ata nxjerrin një kuptim edhe më të thellë nga kjo: atë se përpara të Vërtetës njeriu duhet ta harrojë veten dhe të merret vetëm me përmendjen e Zotit.

Siç u përmend edhe më lartë dhe siç mund të kuptohet lehtësisht, kuptimet ezoterike të përmendura më sipër nuk janë forma e jashtme e këtyra urdhërave dhe ndalimeve. Duhet theksuar edhe faktin se perceptimi i kuptimeve ezoterike, është diçka e pashmangshme për një njeri që e sakrifikon uni-n e tij për hir të idealeve që ka.

Nga ç`u shpjegua më sipër e dimë se Kur`ani ka një formë të jashtme dhe një dimension të brendshëm ezoterik. U tha gjithashtu se këta elemente nuk e zhvleftësojnë njëri-tjetrin në asnjë mënyrë. Dimensioni ezoterik mund të shpjegohet si shpirti që i jep jetë trupit në të cilin gjendet. Ky është një shembull i qartë. Po aq i kuptueshëm është fakti se Islami si fe e përjetshme dhe universale që synon edukimin e individit dhe të tërë njerëzimit, nuk do të hiqte dorë kurrë nga ligjet fetare dhe nga besimet e thjeshta që janë në të vërtetë mbrojtësit e këtij ligji.

Si është e mundur që të zhvillohet një popull pa rregulla, që thotë se është me rëndësi pastërtia e zemrës së një njeriu dhe jo veprat e tij? A thua është e mundur të dalin në pah fjalë dhe vepra të fëlliqura nga një zemër e pastër? Zoti i Lartëmadhëruar thotë në Kur`an:  të pastrit u takojnë të pastërve dhe të fëlliqurit të fëlliqurve. ¹

Në një tjetër varg thuhet: Toka e mirë jep fruta të bukur kurse toka e thatë s`jep gjë veç frutave të prishur. ²

Nga ç`u tha deri më tani mund të kuptohet se Kur`ani ka një formë të jashtme dhe një dimension të thellë ezoterik dhe se në të njejtën mënyre edhe thëniet profetike që e komentojnë dhe e shpjegojnë atë, i kanë këto veçori.

 1: Nur (Drita) 24:26

2: A`raf (Lartësitë) 7:58

5. Tevili i Kur`anit

Përgjatë historisë islame,  për shumicën e dijetarëve sunnitë ka qenë shumë normale që në rastet kur Kur`ani sillej si një dëshmi për të mbështetur ide të caktuara,  vargjet e tij të komentoheshin në një kuptim krejt të kundërt me formën e tij të jashtme. Ky komentim që ishte në kundërshtim me formën e jashtme të vargut, emërtohej "tevil" (zbërthim). Duke u nisur nga kjo, edhe fjala "tevil" që përmendet në Kur`an, pranohej në këtë kontekst.

Në librat e sunnizmit dhe në librat e shkollave të ndryshme islame mund të haset shpesh që një vargu të Kur`anit t`i bëhet tevil dhe të komentohet krejt ndryshe nga forma e jashtme në rastet kur një temë e vërtetuar sipas koncenzusit të dijetarëve ose nëpërmjet një burimi tjetër të bjerë ndesh me kuptimin e jashtëm të atij vargu.  Madje ndonjëherë ngjante që në konfliktin e dy ideve të kundërta të silleshin si dëshmi vargjet e Kur`anit dhe secila anë t`i bënte tevil vargut të sjellë nga ana e kundërt.

Kjo metodë ka depërtuar pak shumë edhe në shiizëm dhe mund të haset në disa vepra të fushës së kelamit (teozofisë). ¹ Mirëpo sikur të mendohet pak më thellë mbi vargjet e Kur`anit dhe mbi thëniet e transmetuara nga Ehl-i Bejti, do të arrihet në përfundimin se Kur`ani, me atë gjuhë melodioze të tij, nuk ka përdorur një ton misterioz dhe asnjëherë nuk ka dalë jashtë strukturës normale të fjalisë. Me fjalën "tevil" të përmendur në Kur`an, nuk nënkuptohet një kuptim i fshehur tek fjalët  por më tepër një seri të vërtetash dhe perceptimesh që zakonisht janë përtej kapacitet të njerëzve të zakonshëm për t`i nxënë ato dhe që në të vërtetë janë burimet e mësimeve të Kur`anit në lidhje me praktikën fetare dhe me doktrinën islame.

Pa dyshim, e tërë përmbajtja e Kur`anit ka një tevil të vetin mirëpo ky tevil nuk mund të perceptohet vetëm nëpërmjet të të menduarit dhe nuk mund të shprehet me fjalë. Ky është një kuptim i zbuluar vetëm për profetët e Zotit dhe për dijetarët<sup>2</sup> e rrugës së tij që janë të larë nga veset njerëzore. Dhe pa dyshim, tevili i Kur`anit do të shpallet hapur në Ditën e Fundit.

Shpjegim: E dimë shumë mirë se faktorët që e shtynë njeriun të fliste dhe të prodhonte fjalë, ishin nevojat e tija shoqërore dhe materiale. Njeriu në jetën e tij sociale i përdor detyrimisht fjalët dhe tingujt e deri diku edhe duart dhe mimikën për t`i shprehur qëllimet e tij dhe gjërat që i ka brenda vetes. Për këtë shkak, një i verbër nuk mund të merret vesh me një shurdhmemec sepse ai nuk mund t`i dëgjojë fjalët që i thotë një i verbër dhe në anën tjetër i verbëri nuk mund t`i shohë shenjat që i pari i bën me duart e tija. Pra mund të thuhet se përmbushja e nevoja materiale është arsyeja e krijimit të terminologjise dhe e emërtimit të sendeve nga njeriu. Janë krijuar fjalë për gjërat materiale, për ato që i ngjasojnë materjes, për gjendjet dhe për gjithçka tjetër.

Në rastet kur duhet t`i përshkruhet tingulli një njeriu që s`dëgjon, gjithmonë përdoret një krahasim dhe një shembull i përafërt për ta qartësuar çështjen. E njejta ngjan kur duhet t`ia shpjegojmë ngjyrat një të verbëri ose ndjenjën e seksualitet një fëmije që nuk ka hyrë akoma në moshën e pubertetit. Në të gjitha rastet e përmendura krahasojmë dhe e tregojmë ngjashmërinë me një shembull tjetër të përafërt në kuptim.

Sipas kësaj logjike të njejtë, nëse supozohet se ekzistojnë disa të vërteta jomateriale dhe se në çdo kohë vetëm një numër i vogël njerëzish do të jenë të aftë për t`i perceptuar ato, do të ishte e vështirë që ata të kuptoheshin dhe të shpjegoheshin vetëm nëpërmjet të të menduarit logjik. Këto të vërteta nuk mund të shprehen ndryshe përveçse nëpërmjet krahasimit dhe simboleve.

Zoti i Lartëmadhëruar thotë në Kur`an: Pa dyshim, ne e zbritëm arabisht Kur`anin që të mendoni e të kuptoni. Dhe s`ka dyshim se ai është në librin Amë që gjendet pranë Nesh dhe është i madhërishëm e i thellë (në kuptim)... ³

Në një varg tjetër thuhet: ..dhe s`ka dyshim se ky është  Kur`ani i bukur dhe famëlartë që është i shkruar në një libër të fshehur. Atë s`e prek kush përveç të pastërve... ⁴

Më tej Kur`ani flet për Profetin dhe për Ehl-i Bejtin e tij dhe thotë: Pa dyshim Zoti dëshiron të pastrojë çdo njollë nga ju, o Njerëzit e Shtëpisë... ⁵

Nga këto vargje mund të shihet qartë se Kur`ani vjen nga një burim që është përtej perceptimit njerëzor dhe se ky kuptim nuk do t`i zbulohet askujt tjetër përveç robërve të zgjedhur e të pastër të Zotit si shembulli i Ehl-i Bejtit të Profetit (pqmt).

Në një varg tjetër Zoti thotë: Jo, ata e mohuan diçka që s`e kaplonte dituria e tyre dhe tevili i të cilës s`kishte ardhur akoma... ⁶

Më tej në një varg tjetër të Kur`anit thuhet: Një ditë, do të vijë tevili i Kur`anit dhe atëherë do ta pranojnë vërtetësinë e ftesës së Profetëve, ata që harruan..⁷

1:(shënim i përkthyesit)shiko shënimin e parë në nënkapitullin "Metoda e dytë: hulumtimi intelektual"

2:(shënim i përkthyesit) në origjinal përdoret fjala "evlija" që në kuptim të drejtpërdrejtë do të thotë "miqtë e Zotit" dhe me të cilën nënkuptohen njerëzit që e njohin Zotin përmes besimit të tyre të thellë dhe të palëkundur. I jemi shmangur përdorimit të kësaj shprehjeje (dmth. miqtë e Zotit) për të mos shkaktuar ndonjë keqkuptim dhe në vend të saj e kemi përdorur fjalën "dijetarët".

3: Zuhruf (Ornamentet) 43:3-4

4: Vakia (Ndodhia) 56:77-79

5: Ahzab (Fiset e bashkuara) 33:33

6: Junus 10:39

7: Araf (Lartësitë) 7:53

 6. Vazhdimi i temës në lidhje me thëniet profetike (hadithet)

Në shiizëm dhe në gjithë botën islame është i padiskutueshëm fakti se thëniet e Profetit (pqmt) janë obligative mbi besimtarët. Mirëpo në njërën anë pakujdesia e treguar nga udhëheqësit e hershëm të shoqërisë islame për t`i mbrojtur këto thënie dhe nga ana tjetër gabimet dhe teprimet e bëra nga shokët e Profetit (pqmt) dhe nga gjenerata e ndjekësve të tyre (tabiinët) për hir të një përhapjeje sa më të madhe, i sollën thëniet e Profetit (pqmt) në një gjendje të mjerueshme.

Kalifët e kohës e ndaluan shkrimin e haditheve, dogjën fletë të tëra ku gjetën hadithe të shkruara dhe madje në disa raste e ndaluan edhe transmetimin e tyre gojor. Për këtë arsye një pjesë e konsiderueshme e tyre u ndryshuan, u dëmtuan, u harruan krejtësisht ose u transmetua vetëm kuptimi i tyre i mbetur në kokën e transmetuesit dhe jo forma tekstuale e thënies.

Nga ana tjetër, shokët e Profetit (pqmtmpt) iu dedikuan përhapjes gojore të haditheve dhe fituan një status shumë të lartë në sytë e muslimanëve të tjerë dhe Kalifëve të kohës vetëm pse e kishin patur nderin që ta dëgjonin së gjalli të Dërguarin (pqmtmpt). Puna arriti aq larg sa shumë shpesh hadithet dominuan mbi Kur`anin dhe madje disa herë vargje të Kur`anit u zhvlerësuan nëpërmjet të haditheve.¹ Në shumë raste njërëzit që transmetonin hadithe udhëtonin me kilometra të tërë vetëm për të dëgjuar një hadith të vetëm.

Në mesin e tyre kishte edhe shumë armiq të muslimanëve që të veshur me rrobat e islamit bën ndryshime në hadithet origjinale ose sajuan hadithe të rreme. Me këtë e ulën vlerën dhe besueshmërinë e hadithit në Islam. ²

Për ta parandaluar këtë fenomen, dijetarët muslimanë kërkuan një zgjidhje të mirë dhe në fund e themeluan shkencën e verifikimit të vërtetësisë së haditheve (Rixhal dhe Dirajet).

Në shiizëm, përveç këtij procesi të klasifikimit dhe verifikimit të haditheve, ka ekzistuar gjithmonë kushti që një hadith i transmetuar mund të pranohet si i besueshëm vetëm përderisa nuk bie ndesh me mësimet e Kur`anit.

Në shumë hadithe të transmetuara nga Profeti dhe nga Ehl-i Bejti i tij (pqmt) është theksuar pavlefshmëria e haditheve që janë në kunderthënie me Kur`anin dhe pranimi i atyre që janë në përshtatshmëri me të. ³

Si rrjedhojë e këtij rregulli, shiitët nuk veprojnë sipas haditheve që bien ndesh me mësimet e Kur`anit. Kurse për hadithet që është e vështire të përcaktohet në e kundërshtojnë ose jo Kur`anin, shiizmi u bindet disa thënieve të transmetuara nga Ehl-i Bejti dhe i lë mënjanë në një status quo pa i pranuar ose refuzuar përfundimisht. ⁴

Duhet pranuar gjithashtu se edhe në botën shiite, ngjashëm si tek një pjese e sunnitëve, mund të gjenden individë që veprojnë sipas çdo hadithi që e lexojnë ose e dëgjojnë.

1: Zhvlerësimi i Kur`anit nëpërmjet të haditheve është diçka që zakonisht ngjan në temat e Usul-it (doktrinës islame). Një grup nga dijetarët e sunnizmit janë përkrahës të këtij fenomeni. Me sa duket nga rasti i Fedekut, edhe Kalifi i parë ishte i të njejtit mendim. Shënim i përkthyesit: Fedeku (ose Fadaku) ështe një copë toke pjellore në rrethinat e Medinës, e fituar si plaçkë lufte pas betejës së Hajberit. Pranohet unanimisht se ajo tokë ishte pronë private e Profetit. Mendimet ndryshojnë kur vjen puna tek trashëgimi i asaj toke. Sipas mendimit shiit, Profeti (pqmtmpt) ia dhuroi këtë tokë Fatimesë që në të gjallë të tij, andaj edhe as që parashtrohet pyetja në mund Fatimeja ta trashëgojë atë. Në anën tjetër, sipas sunnitëve Profeti (pqmtmpt) nuk ia fali atë Fatimesë dhe Fatimeja nuk kishte të drejtë as ta kërkonte si trashëgimi, sepse në disa hadithe të përcjellura nga shokët e Profetit (pqmtmpt), thuhet se profetët nuk lënë trashëgim dhe se gjithçka që mbetet prej tyre është lëmoshë. Ebu Bekri, duke u mbështetur pikërisht në këto thënie profetike, nuk ia dha këtë tokë Fatimesë. Këto hadithe (disa prej të cilëve përcillen edhe në burime shiite) nuk pranohen si të sakta nga shiitët duke e ndjekur principin themelor të verifikimit të haditheve: atë të përshtatshmërisë me Kur`anin. Sipas shiitëve, këto hadithe nuk mund të pranohen si të vërteta sepse bien ndesh me vargjet e Kur`anit që kanë të bëjnë mbi trashëgiminë dhe mbi vargjet ku shprehet qartë se profetët e tjerë kanë lënë trashëgimi. Njëri ndër to është edhe vargu i gjashtë i kapitullit të nëntëmbëdhjetë, ku përcillen fjalët e profetit Zekerija (pqmt), i cili thotë: "..pra më dhuro një trashëgimtar prej Teje që do më trashëgojë e do ta trashëgojë familjen e Jakubit"

 2: Vërtetues i këtij pohimi janë librat që janë shkruar nga dijetarët gjatë historisë, në lidhje me hadithet e sajuara. Dijetarët në këto libra  e klasifikojnë një grup nga transmetuesit  e hadithit me epitetet "Vazza" (sajues hadithes) dhe "Kezzap" (gënjeshtar)

3:Bihar`ul- Envar, vëll.1;fq.139

4:Bihar`ul-Envar, vëll.1; fq 117

7. Metoda shiite e të vepruarit sipas thënieve profetike (haditheve)

Hadithet e dëgjuara pa ndërmjetës nga Profeti ose nga Ehl-i Bejti i tij (pqmt) janë në  nivelin e urdhërave të Kur`anit. Mirëpo kur bëhet fjalë për hadithet e transmetuara nga persona tjerë, metoda ndryshon.

Për temat në lidhje me doktrinën islame, që sipas urdhërit të Kur`anit duhet të themelohen në informata të sigurta dhe bindëse, pranohen vetëm hadithet e transmetuara nga më shumë se një kanal transmetimi dhe ku zinxhiri përcjellës është i dhënë i plotë. Njësoj pranohen edhe  hadithet për besueshmërinë e të cilëve nuk ka asnjëfarë dyshimi. Në këtë çështje, hadithet e transmetuara vetëm nga në person (khabar vahid) nuk janë të pranueshme.

Sidoqoftë, gjatë dhënies së dekreteve ligjore, duke u mbështetur në disa dëshmi, lejohet edhe përdorimi i haditheve të llojit të fundit.

Sipas kësaj mund të thuhet se në shiizëm, hadithet e vërtetuara dhe hadithet mutavatir janë plotësisht të obligueshme për t`u ndjekur kurse hadithet e transmetuara vetëm nga një person dhe që konsiderohen autentike, mund të përdoren vetëm në çështjet e ligjit islam.

8. Edukimi dhe arsimimi në Islam

Kërkimi i diturisë konsiderohet si një obligim fetar në Islam. I Dërguari i Zotit ka thënë: "Kërkimi i diturisë është obligim për çdo musliman"¹

Sipas disa haditheve të vërtetuara nga dëshmitarë të besueshëm, kjo dituri përbëhet nga tre besimet themelore të Islamit (Njëshmëria e Zotit, Profetësia dhe Dita e Gjykimit) dhe nga njohuria mbi praktikën dhe ligjin islam bashkë me efektet e tyre direkte dhe indirekte mbi jetën e individit. Kuptohet që kjo dituri duhet të jetë në një minimum të mjaftueshëm sipas nevojave të personit.

Siç mund të paramendohet, është e lehtë të mësohen besimet islame duke u mbështetur në dëshmi intelektuale të dijetarëve. Mirëpo hulumtimi dhe nxjerrja e hollësive të ligjit islam nga burimet amë (Kur`ani dhe Tradita profetike) nuk janë të mundura për secilin dhe u takojnë disa individëve të caktuar, të aftë për këtë punë. Zoti i Madhëruar nuk i obligon robërit e tij me obligime që i kalojnë aftësitë e tyre.

Për këtë arsye, njohja e praktikës dhe ligjit islamik në bazë të hulumtimit dhe dëshmive intelektuale është obligim vetëm për njerëzit e paktë që janë të aftë dhe të arsimuar për këtë punë. Obligimi i të tjerëve është që në bazë të logjikës që parasheh konsultimin e një të padituri me dijetarët, të drejtohen tek dijetarët e ligjit islam që njihen si fakih ose muxhtehid (këtij procesi i thonë taklid²). Duhet theksuar se ky lloj "imitimi" i një dijetari, është i ndryshëm nga imitimi në çështjet e besimit dhe doktrinës islame që është tërësisht i ndaluar.

Në Kur`an Zoti e ndalon imitimin dhe ndjekjen e dikujt në çështjet e doktrinës islame (Usul-u Din) me vargun:

Mos insisto në gjërat që nuk i di... ³

Në lidhje me këtë çështje, duhet theksuar se në shiizëm nuk lejohet ndjekja dhe "imitimi" i një dijetari të vdekur. Kjo do të thotë se një njeri i paaftë për t`i hulumtuar dhe për t`i nxjerrë personalisht ligjet islame nga Kur`ani dhe Tradita, i cili si pasojë e kësaj është i obliguar të ndjekë një dijetar, nuk mund ta praktikojë Islamin, sipas gjykimeve të një dijetari të vdekur. Kjo gjë lejohet vetëm në rastet kur ai e ka ndjekur për një kohë dijetarin në fjalë dhe pastaj dijetari ka vdekur. Në situatat e tilla, personi mund të vazhdojë me ndjekjen e të njejtit dijetar të ligjit islam. Mirëpo duhet theksuar se në pyetjet dhe çështjet  e reja që shfaqen pasi ky dijetar të ketë vdekur, gjykimi i tij nuk mund të ndiqet. Kjo çështje është nga faktorët që e kanë mbajtur gjithmonë të freskët dhe dinamike jurispudencën shiite. Në shiizëm, ekziston përherë një grup njerëzish që punon për t`u bërë ekspert i jurispudencës dhe që bën hulumtime në lidhje me ligjin islam.

E kundërta ndodh në sunnizëm ku kërkohet ndjekja e njërit nga katër dijetarët që kanë jetuar në shekullin e pestë pas Hixhrit ( Ebu Hanife, Malik, Shafi dhe Ahmet bin Hanbel) dhe nuk pranohet assesi ndjekja e dikujt tjetër përveç këtyre ose hulumtimi i burimeve dhe ndjekja e gjykimit personal si rezultat i këtij hulumtimi. Si pasojë, jurispudenca sunnite ka stagnuar në nivelin që e ka patur para 1200 vjetësh ndonse kohëve të fundit ka edhe të tillë që e kanë lënë mënjanë këtë ndjekje,i janë vënë hulumtimit të burimeve dhe i kanë dhënë dekretet e tyre.

1:Bihar`ul-Envar, vëll.1; fq. 55

2: shënim i përkthyesit: Taklid  që në përkthim të drejpërdrejtë do të thotë imitim është emri që në shiizëm i jepet fenomenit të ndjekjes së një dijetari të jurispudencës islame (fakih) dhe praktikimit të islamit sipas gjykimeve të tij të nxjerra pas hulumtimit të Kur`anit dhe Traditës profetike. Ky lloj i ndjekjes është i lejuar vetëm në çështjet që kanë të bëjnë me praktikën e përditshme islame (p.sh ritualet fetare, rregullat martesore, ligjet sociale etj) dhe është rreptësisht i ndaluar kur bëhet fjalë për elementet e besimit dhe të doktrinës islame (p.sh besimi në Njëshmërinë e Zotit, Profetësin, Ditën e Gjykimit) që duhet të jenë si pasojë e hulumtimit dhe e bindjes personale të njeriut dhe jo si pasojë e imponimit ose imitimit të dikujt tjetër.

Në vazhdim të tekstit do të përdoret fjala "ndjekje" si përkthim më adekuat për termin arab taklid.

3: Isra (Udhëtimi i natës) 17:36

 9.Shiizmi dhe shkencat e transmetuara

Shkencat islame që u shfaqën si pasojë e punës së gjatë të dijetarëve përgjatë shekujve ndahen në shkenca të transmetuara dhe shkenca logjike. Shkencat, përmbajtja e të cilave mbështetet në transmetimin e dijes (si gjuhësia, shkenca e haditheve, historia etj) quhen shkenca të transmetuara dhe të tjerat, ku vepra krijohet si pasojë e logjikës dhe të menduarit quhen shkenca logjike.

Nuk ka as pikë dyshimi se faktori më i rëndësishëm për shfaqjen e shkencave të transmetuara në Islam, është Kur`ani. Pothuajse të gjitha shkencat e transmetuara e kanë zanafillën nga ky libër i shenjtë.

Këto shkenca kanë dalë në pah si pasojë e analizimit dhe hulumtimit të burimeve fetare dhe nga këto gramatika, retorika dhe metafora kanë dhënë kontribut në zhvillimin e letërsisë arabe kurse në zhvillimin e praktikës islame patën efekt shkencat si komentimi i Kur`anit (tefsir), hadithet, shkencat e verifikimit të haditheve (rixhal dhe dirajet) si dhe hulumtimet e kryera në lëmitë e doktrinës islame dhe ligjit fetar.

Edhe shiizmi ka patur një kontribut të madh në themelimin dhe zhvillimin e këtyre shkencave. Madje një numër i madh i tyre janë themeluar nga vetë shiitët. Si shembulli kësaj është Ebu`l Esved Dueliu, një shok i Profetit (pqmtpt), i cili shkroi mbi gramatikën arabe, me dëshirën dhe me stimulimin e Imam Aliut (pqmt). Njëri nga themeluesit e retorikës ishte Sahib ibn Abbad, një shiit që ishte vezir i dinastisë së Buvejhëve. Fjalori i parë i arabishtes është Kitab al-ajn i përmbledhur nga dijetari i famshëm shiit Halil bin Ahmed Basriu, i cili ishte gjithashtu edhe mësuesi i gjeniut të gramatikës arabe, Sibuvejhut.

Përveç kësaj recitimi i Kur`anit në stilin Asim, e ka zanafillën tek Imam Aliu (pqmt). Në të njejtën mënyrë edhe Abdullah ibn Abbasi, që është njëri ndër më të diturit nga shokët e Profetit (pqmtmpt) në lidhje me komentimin e Kur`anit, është nxënës i Aliut (pqmt). Për më tepër, është e njohur se të katër themeluesit e shkollave sunnite të ligjit, kanë mësuar nga Imami i pestë dhe i gjashtë i shiizmit.

Zhvillime të mëdha u bënë edhe në lëminë e jurispudencës gjatë periudhës së Vehid Behbehaniut, në veçanti me kontributin e madh të Shejh Murtadha Ensariut. Jurispudenca sunnite nuk mund as të krahasohet me këtë zhvillim të beftë.

 Metoda e dytë: hulumtimi intelektual

 1.Kelami dhe mendimi filozofik

Siç e kemi theksuar shumë herë tashmë, Kur`ani e mbështet mendimin logjik dhe e verifikon atë si pjesë të mendimit fetar të Islamit. Duhet theksuar se ky verifikim është i dyanshëm, që do të thotë se edhe mendimi logjik e verifikon Profetësinë e Muhammedit (pqmtmpt) dhe vlefshmërinë e dimensionit të jashtëm të Kur`anit e të thënieve të Profetit dhe të Ehl-i Bejtit të tij fisnik (pqmt).

Dëshmitë intelektuale nëpërmjet të cilave njeriu i vërteton mendimet e tij mund të ndahen në demonstrim (arabisht: burhan) dhe dialektikë (arabisht: xhadal).

Demonstrimi është një dëshmi elementet e të cilës janë të vërteta edhepse mund të mos jenë evidente dhe të vëzhgueshme. Me fjalë të tjera, elementet e demonstrimit janë gjëra të cilat njeriu do t`i perceptonte nëpërmjet inteligjencës së tij të dhuruar nga Zoti. Ky lloj i të menduarit, si për shembull fakti se numri tre është më i vogël se numri katër, quhet mendim logjik. Në disa raste ky lloj i të menduarit mund të përdoret për të gjetur përgjigje mbi pyetjet universale të ekzistencës, si origjina dhe fundi i universit dhe i njeriut. Në situata të tilla ky lloj i të menduarit quhet mendim filozofik.

Dialektika në anën tjetër, është një dëshmi intelektuale ku të gjithë elementet ose një pjesë e tyre mbështeten mbi të vërteta evidente dhe të vëzhgueshme. Një shembull i tillë janë ndjekësit e një shkolle të fesë të cilët mendimet e tyre i vërtetojnë duke u bazuar në parimet e asaj feje.

Kur`ani i ka përdorur të dyja këto metoda dhe në të mund të gjenden shumë vargje në lidhje me këtë.

Fillimisht Kur`ani urdhëron mendimin e lirë në lidhje me ekzistencën në përgjithësi, në lidhje me rendin e gjithësisë, qiellin , yjet, ditën, natën, tokën, bimët, shtazët, njeriun dhe gjallesat e tjera duke e lëvduar mendimin e lirë logjik.

Pastaj ai urdhëron përdorimin e dialektikës që zakonisht quhet hulumtim teologjik (kelam) duke vënë kusht aplikimin e kësaj metode në mënyrën më të sjellshme, pa paragjykim dhe duke patur qëllim zbulimin e të vërtetës. Në lidhje me këtë Kur`ani thotë: Fto në rrugën e Zotit tënd me urtësi e me këshilla të mira dhe diskuto me ta në mënyrën më të bukur¹

1: Nahl (Bleta) 16:125

2. Iniciativa shiite në kelamin dhe në mendimin filozofik islam

Është një fakt i pakundërshtueshëm se pakica shiite, që nga dita kur u nda nga shumica sunnite,  është vënë në diskutime filozofike për t`i mbrojtur besimet e saj. Ndonse diskutimet ishin të dyanshme dhe me kontributin e të dyja palëve, shiitët kanë qenë zakonisht ata që e kanë marrë iniciativën duke ia lënë sunnizmin rolin e mbrojtjes. Dhe siç dihet, përparësia në përgatitje dhe në "mobilizimi" të mjaftueshëm intelektual në diskutime, i takon gjithmonë atij që dëshiron ta fillojë diskutimin.

Në këtë mënyrë dijetarët shiitë, që ishin nxënës të shkollës së Ehl-i Bejtit, u bënë mjeshtërit më të mëdhenj të kelamit që e arriti kulmin e zhvillimit të tij me përhapjen e shkollës Mutezile në shekullin e dytë dhe të tretë pas Hixhrit. Për më tepër, zinxhiri i diturisë në shkollat e ndryshme filozofike të sunnizmit, si Asharije dhe Mutezila,kthehet zakonisht deri tek Imam Aliu (pqmt).

Njerëzit që i njohin mirë thëniet e transmetuara të shokëve të Profetit  (historia regjistron së paku rreth dymbëdhjetë mijë persona me këtë status) e dinë shumë mirë se në mesin e këtyre thënieve nuk gjendet asnjë vepër nga lëmia e filozofisë. Është vetëm Aliu (pqmt), thëniet e transmetuara të të cilit karakterizohen me shenjat më të thella të mendimit filozofik.

Shokët e Profetit (pqmtmpt), ndjekësit e tyre (tabiinët) dhe në përgjithësi arabët e asaj kohe, nuk kishin aspak lidhje me filozofinë. Në fjalët e dijetarëve të dy shekujve të parë pas Hixhrit, nuk mund të haset në shembuj të analizave filozofike dhe logjike. Në këtë rreth, vetëm thëniet e  Imamëve të shiizmit, në veçanti ato të Imamit të parë, Aliut(pqmt) dhe të tetit, Imam Rizasë (pqmt) kanë qenë burime të vërteta të mendimit filozofik në Islam. Këta janë personat që e stimuluan një pjesë të nxënësve të tyre që të merreshin me veprimtari të tilla.

Arabët nuk ishin të njohur me filozofinë deri kur në fillimet e shekullit të dytë pas Hixhrit, e hasën këtë lloj mendimi në librat e përkthyer nga greqishtja.  Në vazhdim të kësaj, në periudhat e hershme të shekullit të tretë u përkthyen një numër i madh librash nga greqishtja dhe gjuha siriane dhe për herë të parë popullit iu prezantua mendimi filozofik.

Ekspertët e jurispudencës islame (fakihët) dhe teologët (mutekellim) nuk i pritën me shumë entuziazëm mysafirët e posaardhur, filozofinë dhe shkencat logjike. Mirëpo ky kundërshtim i tyre nuk pati ndonjë efekt të madh, për shkak të përkrahjes që këto shkenca të reja kishin nga pushteti i kohës. Sidoqoftë, pas një kohe të shkurtër gjërat ndryshuan dhe erdhën ndalesa për shkencat e reja dhe një numër i madh librash të kësaj lëmie u shkatërruan. Letrat e një grupi të fshehtë që u vetëquajt "Vëllazëria e Pastërtisë" janë dëshmitare të gjendjes së vështirë që mbretëronte në atë epokë.

Pas këtyre vështirësive, filozofia u rilind në shekullin e katërt pas Hixhrit me veprimtarinë e Ebu Nasr Farabiut dhe e arriti zhvillimin e plotë të saj në shekullin e pestë falë veprës së Ibn Sinasë (i njohur në Evropë me emrin Avicena). Në shekullin e gjashtë pas Hixhrit,  Shejh Suhraverdiu e sistematizoi filozofinë e iluminizmit (ishrak) dhe për këtë arsye u ekzekutua, sipas urdhërit të sulltan Salahadin Ejjubit. Pas kësaj filozofia dalngadalë u shua në mesin e shumicës sunnite dhe nuk prodhoi asnjë mendimtar të madh deri në shekullin e shtatë kur Ibn Ruzhdi (Averoes) që jetonte në krahinën e largët të Andaluzisë, dha përpjekje për ringjalljen e filozofisë në mesin e muslimanëve.

 3. Veprimtaria e ngjeshur shiite në filozofi dhe në shkencat e tjera logjike

Njësoj siç ishte një faktor i rëndësishëm në themelimin e filozofisë në botën islame, shiizmi dha një kontribut të madh edhe në zhvillimin dhe përhapjen e filozofisë dhe të shkencave logjike. Për këtë arsye, ndonse filozofia u shua në mesin e shumicës sunnite pas vdekjes së Ibn Ruzhdit, ajo kurrë nuk pushoi së ekzistuari në shiizëm dhe prodhoi mendimtarë të famshëm si Nasir al-Din Tusiu, Mir Damadi dhe Sadr al-Din Shiraziu të cilët dhanë përpjekje të mëdha për zhvillimin e mendimit filozofik. Në të njejtën mënyrë u shfaqën edhe dijetarë të shkencave logjike si Nasir al-Din Tusiu (i cili krahas të qenit filozof ishte edhe matematicient) dhe Birxhendiu.

Të gjitha këto shkenca dhe në veçanti metafizika dhe teozofia u zhvilluan dhe u thelluan falë veprimtarisë së ngjeshur shiite. Kjo do të ishte akoma më e qartë po të krahasoheshin veprat e Tusiut, Shems al-Din Turkahut, Mir Damadit dhe Sadr al-Din Shiraziut me veprat e epokave përpara tyre.

4. Arsyeja e mbijetesës së filozofisë në  botën shiite

Siç u tha më lartë, zanafilla e mendimit filozofik, që u përhap në botën islame nga shiizmi,  janë thesaret e dijes që i lanë pas Imamët e shiizmit. Arsyeja e ekzistencës së vazhdueshme dhe mbijetesës së filozofisë në botën shiite janë përsëri po këto thesare të cilët shiitët i konsiderojnë si të shenjtë dhe të paçmueshëm. Do të mjaftonte krahasimi i veprave filozofike me thëniet e Ehl-i Bejtit, për ta kuptuar këtë fakt. Sepse me kalimin e kohës, mund të shihet se filozofia islame, gjithë më tepër iu afrua mësimeve të Ehl-i Bejtit, aq sa në shekullin e njëmbëdhjetë pas Hixhrit (shek.17 pas Krishtit) dallimet mes të dyjave nuk ishin tjetër veçse dallime të vogla në emërtimin dhe interpretimin e disa principeve të filozofisë.

 5. Disa shembuj nga gjenitë shiitë

 "Thikkat`ul-Islam" Muhammed bin Jakub Kulejni: (i vdekur në vitin 1329 pas Hixhrit) është i pari ndër dijetarët e shiizmit që thëniet e Imamëve, të përmbledhura në librat e quajtur "Doktrina" (Asl) i ka rradhitur në kapituj sipas vendit të tyre në jurispudencën dhe në praktikën islame. Libri i Kulejniut i njohur si "Kafi", ndahet në tri pjesë: Doktrina (usul), Praktika (furu) dhe "tema të  ndryshme" (ravza) dhe përmban gjashtëmbëdhjetë mijë e njëqind e nëntëdhjetë e nëntë thënie nga Profeti dhe Ehl-i Bejti i tij. Ky është njëherit edhe libri më i famshëm dhe më i besueshëm i haditheve në botën shiite. Është njëri nga "Katër librat" që janë edhe burimet kryesore shiite të hadithit. Tre librat e tjerë të këtij grupi janë: "Men La Jahdhuruh al-Fakih" (Për atë që nuk është në prezencë të një juristi) i Shejh Muhammed bin Babevejh-i Kummiut (i njohur si Shejh Saduk), Tehdhibu`l Ahkam ("Përzgjedhja e Ligjeve për të shpjeguar Mjaftueshmërinë") i Shejh Muhammed Tusiut dhe "al-Istisbar" i po të njejtit autor.

Ebu`l Kasim Xhafer bin Hasan bin Jahja Hilli: i njohur edhe si "Muhakkik" është një gjeni i jurispudencës dhe njëri ndër përfaqësuesit më në zë të saj. Dy veprat e tij të quajtura "Kitab-i mukhtasar-i nafi" dhe "Kitab-i sheraji" janë vepra që shihen me adhurim dhe me një respekt të madh nga dijetarët shiitë, ndonse ka shtatë shekuj që janë shkruar. Hilliu, vdiq në vitin 676 pas Hixhrit.

Pas Hilliut nuk mund të lihet pa u përmendur edhe Shemsuddin Muhammed bin Mekkiu, që u ekzekutua në Dimeshk me akuzën e të qenit shiit dhe që njihet si "dëshmori i parë " (shehid-i evvel). Libri "Lum`ah-i Dimeshkijeh" që ai e shkroi brenda shtatë ditësh teksa ndodhej në burg, është një vepër që nuk mund të kalohet pa u përmendur.

Përveç tyre vlen të përmendet edhe Shejh Xhafer "Kashifu`l-Gita" Nexhefiu. I vdekur në vitin 1227 pas Hixhrit, ai është autor i veprës Keshfu`l-Gita.

Një tjetër dijetar i madh është Shejh Murtaza Ensari Tusteriu i vdekur në vitin 1281 pas Hixhrit, i cili dha një kontribut të madh në zhvillimin e jurispudencës islame dhe veçanërisht në "principet e praktikës" (usuli amelijje). Ndonse kanë kaluar njëqind vjet nga ajo kohë, metoda e tij është akoma aktuale në mesin e ekspertëve të jurispudencës.

Në mesin e gjenive të shiizmit, një vend të rëndësishëm zë padyshim Nasir al-Din Tusiu, i cili ndërroi jetë në vitin 676 pas Hixhrit. Ai është personi i parë që kelamin e formoi si një shkencë të mirëfilltë. Një nga kryeveprat e tija është "Texhridu`l-Akaid", autoriteti i të cilit mbetet i paprekur ndonse kanë kaluar më se shtatëqind vjet nga koha kur është shkruar. Për këtë libër janë shkruar një numër i madh komentesh dhe analizash, qoftë nga dijetarët shiitë ose nga ata sunnitë. Përveç gjenialitetit të tij në degën e kelamit, Tusiu dha kontribute të mëdha në shkencat logjike si filozofia dhe matematika, për çfarë dëshmojnë veprat e tij. Përveç këtyre, ai është faktori kryesor në themelimin e observatorit astronomik në qytetin Marage, në lindje të Iranit.

Sadr al-Din Muhammed Shirazi (972-1050 p.H) i njohur edhe si Mulla Sadra është dijetari i parë, i cili pas shumë shekuj ekzistence, i solli filozofisë islame harmoni dhe një rend sistematik. Me këtë ai e mundësoi diskutimin e shumë temave që nuk ishin diskutuar kurrë deri atëherë. Përveç kësaj ai i përfshiu në diskutimet filozofike edhe disa koncepte gnostike të cilat deri atëhere mendohej të ishin përtej arsyes dhe perceptimit njerëzor. Dhe ç`është më e rëndësishmja, ai hodhi dritë mbi shumë mësime fetare kuptimet e të cilave nuk ishin të qarte deri atëhere, si dhe i zbërtheu shumë thënie të Imamëve të cilat deri atëherë konsideroheshin si të pazbërthyeshme dhe alegorike. Në këtë mënyrë u krijua një harmoni mes gnosës, filozofisë dhe ezoterikës së religjionit dhe të treja filluan të ndiqnin një shteg të përbashkët.

Duhet theksuar se në lidhje me këtë u hodhën hapa të rëndësishëm edhe para kohës së Mulla Sadrës nga ana e Shejh Suhraverdiut, themeluesit të shkollës së iluminizmit (hikmet al-ishrak) dhe nga ana e Shems al-Din Muhammed Turke. Sidoqoftë, kredoja për përfundimin e harmonizimit të filozofisë dhe gnostikës i takoi Mulla Sadrës.

Nëpërmjet kësaj ai e propozoi teorinë e "lëvizjes substanciale"¹ , "dimensionin e katërt" dhe një sërë teorish të tjera në këtë lëmi. Shkroi rreth pesëdhjetë libra dhe analiza. Kryevepra e tij në lëminë e filozofisë është libri "Asfar" që përbëhet nga katër vëllime.

1: (shënim i përkthyesit): "Lëvizja substanciale" është një koncept qendror i filozofisë së Mulla Sadrës që themelohet në hipotezën se gjithçka në natyrë, duke përfshirë edhe trupat qiellorë, transformohet dhe është në ndryshim të vazhdueshëm të substancës. Për dallim nga Aristoteli dhe Avicenna që pranonin ndryshim vetëm në katër kategori (sasi, cilësi, pozitë dhe vend), Mulla Sadra e definon ndryshimin si një realitet gjithëpërfshirës që e dominon kozmosin duke përfshirë edhe kategorinë e substancës.

 Metoda e tretë: zbulimi shpirtëror

 1. Njeriu dhe perceptimi (të kuptuarit) gnostik*

 *Gnosa (nga "gnosis" në greqishten e vjetër) është dituria shpirtërore mbi atë që është e pafundme dhe e pakrijuar.

Ndonse pjesa më e madhe e njerëzve e lënë mënjanë dimensionin shpirtëror për t`iu kushtuar plotësisht jetës së përditshme dhe zgjidhjes së problemeve teknike, në brendinë e tyre gjithmonë mbetet aftësia dhe instinkti për ta kërkuar të Vërtetën. Është pikërisht ky instinkt që zgjohet tek disa njerëz dhe i udhëheq ata drejt perceptimit të të vërtetave shpirtërore.

Çdo njeri beson në ekzistencën e një të Vërtete absolute edhe përkundër skeptikëve që çdo të vërtetë e shohin si një iluzion. Kur ndonjëherë njeriu e vështron gjithësinë përreth tij me një mendje të qetë dhe të pastër, e kupton mosvazhdimësinë dhe kalueshmërinë e copave që e përbëjnë atë. Në një rast të tillë, gjithësia dhe të gjitha gjërat që ngjajnë në të kthehen në pasqyra që e tregojnë një të Vërtetë absolute. Kënaqësia dhe madhështia e zbulimit të kësaj të Vërtetë, e ul në sytë e njeriut vlerën e gjithçkaje tjetër dhe ai tërhiqet nga kënaqësitë e kalueshme të jetës.

Kjo është "bukuria" hyjnore që e tërheq vëmendjen e një besimtari drejt një bote të sipërme dhe që në zemrën e tij e vendos dashurinë e Zotit. Kjo bukuri dhe tërheqësi e bën njeriun të harrojë gjithçka tjetër, t`i hedhë mënjanë dëshirat dhe shpresat afatgjata dhe të merret me adhurimin dhe falënderimin e Zotit që nuk shihet me sy por që është më i qartë se gjërat që shihen e dëgjohen. Është pikërisht kjo "magji" e së brendshmes që solli në themelimin e feve në shoqërinë njerëzore. Gnostik (arif) i thonë atij që e adhuron Zotin si pasojë e diturisë dhe dashurisë që ka për Të dhe jo me shpresë të shpërblimit ose me frikë nga dënimi i Tij. Prandaj perceptimi gnostik nuk duhet të kuptohet si një drejtim i ri fetar por si thelbi i të gjitha feve. Gnosa është një nga rrugët e adhurimit që më shumë se në frikën nga Zoti, themelohet në njohjen e Tij dhe në dashurinë për Të.

Ka shumë njerëz në fetë monoteiste dhe madje në politeizëm që e kanë ndjekur këtë rrugë. Në politeizëm, si dhe në Judaizëm, Krishterim, Zoroastrianizëm (adhuruesit e zjarrit) dhe në Islam, ekzistojnë gnostikët dhe jo gnostikët.

2. Lindja e gnosës në Islam

Nga ç`mund të shihet nëpër librat e haditheve, i vetmi ndër shokët e Profetit (pqmtmpt) që flet për të vërtetat shpirtërore dhe që shpalos një thesar të tërë dijesh mbi këtë temë, është Aliu (pqmt). Në thëniet dhe veprat e mbijetuara të shokëve të tjerë të Profetit (pqmtmpt) nuk gjendet asnjë gjurmë nga ide të tilla. Pas Imam Aliut (pqmt), të gjithë gnostikët e Islamit dolën nga mesi i miqve dhe ndjekësve të tij si  Selman Persiani, Uvejs Karaniu, Kumejl bin Zijadi, Rushejd Haxheriu dhe Mejsem Tammari. Pas kësaj gjenerate, në shekullin e dytë pas Hixhrit u shfaqën persona si Tavus Jemani, Malik bin Dinari, Ibrahim Edhemi dhe Shakik Belkhiu që ndonse nuk e fshehën asketizmin e tyre dhe u konsideruan nga njerëzit si shenjtorë të Zotit, kurrë nuk folën hapur për gnosën dhe për perceptimin gnostik. Këta njerëz nuk e fshehën kurrë simpatinë dhe lidhjen shpirtërore që kishin me grupin paraprak.

 Më vonë, nga fundi i shekullit të dytë pas Hixhrit u shfaqën gnostikë si Bajazid Bestamiu, Maruf Kerhi, Xhunejd Bagdadiu që u rradhitën në sektet gnostike dhe folën hapur për gnosën.  Ata i shprehën disa të vërteta shpirtërore që erdhën si rezultati i vizioneve të tyre gnostike dhe që për shkak të mënyrës se si u thanë, bënë që dijetarët dhe juristët e asaj kohe të ngriheshin kundër tyre. Kjo solli deri në burgimin e shumë prej gnostikëve në qeli nëntokësore dhe madje në dënimin e disave prej tyre me vdekje. Mirëpo përkundër kësaj, si pasojë e rezistencës që treguan, sektet e tyre vazhduan të zhvilloheshin dhe e arritën kulminacionin në shekullin e shtatë dhe të tetë pas Hixhrit. Një pjesë e madhe e sekteve e kanë vazhduar ekzistencën deri në ditën e sotme.

Pjesa më e madhe e gnostikëve që përmenden nëpër libra janë ndjekës të sunnizmit. Sektet e sotme që kanë shumë praktika që s`gjenden në Traditën e Profetit (pqmtmpt),e kanë zanafillën tek ata persona. S`do mend se një pjesë e praktikës dhe idealeve të tyre është infiltruar edhe në shiizëm.

Një pjesë e mendimtarëve insitojnë në mendimin se në mes "rrugës" (tarikah) gnostike të disciplinimit të egos dhe Ligjit islam, nuk ka asnjëfarë lidhjeje dhe se e para është një shpikje e vetë muslimanëve e cila gjithsesi pranohet nga Zoti si një vepër e virtytshme. Njësoj si murgjëria që nuk ekzistonte në ftesën fillestare të Krishtit (pqmt) por që më pas u shpik nga të krishterët. ¹

Për këtë arsye udhëheqësit e tarikateve (shejhët) përfshinë shumë praktika të reja në metodat e tyre dhe ua lejuan këto të fundit ndjekësve të tyre. Si rezultat, doli në shesh një "program" i larmishëm mistik.

Përmendja (dhikri), veshja e veçantë, muzika dhe përhumbja gjatë ritualeve të përmendjes janë vetëm disa nga praktikat e lartëpërmendura. Në disa grupe puna arriti shpesh aq larg, sa "rruga" ra ndesh me ligjin islam. Me këtë, pjesa më e madhe e grupeve u lidhën praktikisht me doktrinën e ezoterizmit (Batinijje).

Mirëpo nesë analizohen burimet kryesore të Islamit, duke i patur parasysh këndvështrimet shiite mbi çështjen në fjalë, do të arrihet në përfundimin se e vërteta është plotësisht e kundërt me mendimin e shprehur më sipër. Në një rast të tillë do të shihet qartë se është e pamundur të thuhet se Islami nuk ka qenë udhërrëfyesi shpirtëror i gnostikëve dhe se nuk i ka definuar binarët nëpër të cilët duhet të zhvillohet gnosa.

1:  Zoti thotë kështu: Dhe sa për murgjërinë që e shpikën, atë nuk ua urdhëruam Ne. Atë e bënë veç për ta fituar kënaqësinë e Zotit. Hadid (Hekuri) 57:27

3. Udhëzimet në lidhje me njohjen gnostike në Kur`an dhe në Traditë

Në shumë vargje të tij, Kur`ani i këshillon njerëzit që të thellohen në të menduarit e tyre në lidhje me Zotin dhe të mos mjaftohen me mendime sipërfaqësore. Shumë shpesh Kur`ani thekson se bota e ekzistencës dhe gjithçka që zhvillohet në të, nuk është tjetër veçse një dëshmi e qartë dhe një shenjë e Krijuesit.

Nëse mendojmë pak për fjalët "dëshmi" dhe "shenjë" do të shohim se thelbi i kuptimit të tyre është në faktin se ata nuk flasin për veten e tyre por për një objekt tjetër, drejt të cilit udhëzojnë. Për shembull njeriu që e sheh lambën e kuqe nuk i vë vesh përbërjes dhe formës së saj por vetëm ekzistencës së rrezikut për të cilin paralajmëron drita e kuqe. Në qoftë se ai fillon të meret me vetë lambën, në kokën e tij nuk do të mbetet gjë tjetër veç formës së lambës ose ngjyrës së qelqit që e mbulon.

Sipas po kësaj logjike, sikur të pranohet se gjithçka në univers është një dëshmi dhe një shenjë drejt Zotit, atëherë mund të thuhet se asnjë nga këto fenomene nuk ka ekzistencë të pavarur. Pa dallim se çfarë këndvështrimi kemi mbi çështjen, këto shenja dhe dëshmi nuk shfaqin asgjë tjetër veç Zotit.

Personi, që në dritën e Kur`anit do ta vështronte ekzistencën me një sy të tillë, nuk do të shihte në të gjë tjetër veç Zotit. Si rezultat i kësaj, një person i tillë nuk do të kënaqej me bukurinë e jashtme dhe sipërfaqësore të universit por do ta shihte Bukurinë dhe Dashurinë e Përjetshme që e manifeston veten edhe nëpërmjet fenomeneve krejt të kufizuara të këtij universi. Si në shembullin me lambën e kuqe, ajo që perceptohet dhe shihet nëpërmjet shenjave dhe dëshmive është Zoti, Krijuesi i universit dhe jo universi vetë.

Marrëdhënia e Zotit me universin është më shumë e ngjashme me (1+0) sesa me (1+1), që do të thotë se universi është një hiç përpara Zotit dhe nuk i shton asgjë Atij. Është pikërisht në çastin perceptimit të kësaj të vërtete, që shkatërrohet ideja e ekzistencës së pavarur të njeriut dhe ai ia dorëzon zemrën e tij Dashurisë Hyjnore. Duhet kuptuar që ky perceptim nuk vjen nëpërmjet organeve shqisore si syri ose veshi dhe as nëpërmjet fuqisë së intelektit ose imagjinatës. Sepse të gjithë këto instrumente janë vetë shenja dhe dëshmi që udhëzojnë drejt diçkaje dhe si pasojë nuk kanë ndonjë rëndësi të veçantë në udhëzimin shpirtëror. ¹

Me të lexuar vargun: "O ju që besuat! Ju jeni përgjegjës për shpirtrat tuaj. Nuk mund t`ju dëmtojë i ligu përderisa jeni të udhëzuar"<sup>2</sup>, personi që e ka arritur vizionin dhe perceptimin e Zotit dhe që nuk ka qëllim tjetër veç të kujtuarit të Tij dhe të harruarit të gjithçkaje tjetër, do ta kuptonte se rruga e vetme që do ta udhëzonte është rruga e njohjes së vetvetes. Udhërrëfyesi i vërtetë i tij, që është vetë Zoti, e obligon atë që ta njohë veten, t`i lërë mënjanë të gjitha rrugët e tjera, të përqëndrohet në njohjen e vetvetes dhe ta shohë Zotin nëpërmjet dritares së shpirtit për të arritur tek qëllimi i vërtetë i kërkimit të tij. Prandaj Profeti (pqmt) ka thënë: "Ai që e njeh veten, e njeh edhe Zotin"³dhe "Ai nga ju që e njeh më mirë Zotin, është ai që e njeh veten tij më së miri."

Dhe sa për metodën e ndjekjes së kësaj rruge, Kur`ani ka disa vargje ku i urdhërohet njeriut ta kujtojë Zotin. Shembull për këtë është vargu: "Më kujtoni Mua dhe Unë do ju kujtoj" <sup>4</sup> dhe shumë vargje të tjera të ngjashme. Përveç kësaj, njeriu është i urdhëruar të bëjë vepra të mira që përmenden në Kur`an dhe në Traditën profetike. Në fund të këtij diskutimi Zoti thotë: "S`ka dyshim se tek i Dërguari i Zotit do të gjeni një shembull të bukur"⁵

Si mund të mendohet se Islami do të zbulonte një rrugë të caktuar që çon drejt Zotit dhe do të kalonte pa i këshilluar njerëzit për të? Ose si mund që të përmendet një rrugë e tillë dhe të mos shpjegohen metodat e ndjekjes së saj kur Zoti e thotë qartë në Kur`an: "Dhe ne ta shpallim Librin si një shpjegim për gjithçka". ⁶

1: Imam Aliu (pqmt) thotë: "Ajo që mund të perceptohet nuk është Zoti. Zoti është Ai, që i kthen shenjat drejt vetes.  Bihar`ul-Envar (Oqeani i dritave) vëll.2, fq.186

2: Maide (Tryeza) 5:105

3: Gureru`l-Hikem, vëll.2, fq.665

4: Bakara (Lopa) 2:152

5: Ahzab (Fiset e bashkuara) 33:21

6: Nahl (Bleta) 16:89

  

 

Pjesa e tretë:

MËSIMET ISLAME NGA KËNDVËSHTRIMI SHIIT

Njohja e Zotit

Kjo pjesë do të shqyrtohet në tetë nënkapituj:

1.  Vizioni mbi botën nga këndvështrimi i qenies dhe realitetit (Domosdoshmëria e ekzistencës së Zotit)


2. Vizioni mbi botën nga këndvështrimi i marrëdhënies mes njeriut dhe universit


3. Esenca dhe Cilësitë Hyjnore


4. Kuptimi i cilësive të Zotit


5. Shpjegim në lidhje me Cilësitë


6. Cilësitë e veprimit


7. Fati dhe Paracaktimi


8. Njeriu dhe vullneti i lirë

1. Vizioni mbi botën nga këndvështrimi i qenies dhe realitetit   (domosdoshmëria e ekzistencës së Zotit)

Vetëdija dhe aftësia e të kuptuarit që janë të mbjella në esencën e njeriut, gjithmonë ia bëjnë të qartë atij ekzistencën e gjërave të krijuara si dhe ekzistencën e Krijuesit. Është shumë e qartë se, në kundërshtim me mendimin e disave që e shohin botën dhe ekzistencën tonë si një iluzion, gjëja e parë që e percepton njeriu nëpërmjet arsyes, është ekzistenca e tij dhe ekzistenca e gjithçkaje që sheh përreth. Ky është një perceptim që e shoqëron njeriun gjatë gjithë jetës së tij dhe kurrë nuk bie pre e dyshimit.

Ky perceptim i ekzistencës që njeriu e vërteton nëpërmjet intelektit të tij,  është stabil dhe nuk mund të mohohet. Sipas kësaj edhe vështrimi mohues i sofistëve dhe skeptikëve nuk mund të vërtetohet si i saktë për arsye të vetë ekzistencës njerëzore. Bota gjigante e ekzistencës është e mbuluar nga një realitet gjithëpërfshirës që ia zbulon veten intelektit.

Sidoqoftë, do të vërejme se të gjitha fenomenet e botës që posedojnë një realitet të vetin, herët ose vonë e humbasin atë dhe zhduken. Nga kjo mund të kuptohet se bota e dukshme dhe pjesët e saja nuk janë esenca e realitetit por mbështeten në një Realitet të përhershëm nëpërmjet të cilit e fitojnë realitetin e tyre dhe hyjnë në botën e ekzistencës. Ata e vazhdojnë ekzistencën e tyre përderisa janë të lidhur për këtë "burim" dhe zhduken në çastin që ndahen prej tij. ¹ Ky Realitet i Pandryshueshëm dhe i pavdekshëm është ai që e quajmë Zot (ose Qenia e Domosdoshme).

1: Zoti i Lartëmadhëruar duke treguar drejt këtij lloji të të menduarit thotë në Kur`anin Fisnik: Profetët e tyre thanë: A mund vallë të dyshohet për Zotin, Krijuesin e tokës dhe të qiejve? Ibrahim 14:10

 2. Vizioni mbi botën nga këndvështrimi i marrëdhënies mes njeriut dhe universit

Metoda e ndjekur në pjesën e kaluar për vërtetimin e ekzistencës së Zotit është shumë e thjeshtë dhe mund të praktikohet pa vështirësi nëpërmjet intelektit njerëzor. Mirëpo për arsyen se shumica e njerëzve janë të zënë me çështje materiale dhe me kënaqjen e dëshirave të tyre, është shumë e vështirë që të kthehen drejt natyrës së tyre të thjeshtë dhe të pastër.

Për këtë arsye Islami, i cili e prezanton veten si fe universale, në të cilën të gjithë janë të barabartë, u ka mundësuar njerëzve të tillë një rrugë tjetër për ta vërtetuar ekzistencën e Zotit. Islami përpiqet të flasë me njerëzit dhe t`ua qartësojë Zotin, pikërisht nëpërmjet metodave me të cilat ata janë larguar nga kjo natyrë e tyre fillestare.

Kur`ani i udhëzon njerëzit në lidhje me njohjen e Zotit në disa mënyra të ndryshme. Në mesin e këtyre dominon theksi i Kur`anit mbi të menduarit në lidhje me krijimin e botës  dhe me rregullat që dominojnë në të. Sepse pavarësisht rrugës që e ndjek njeriu në jetën e tij të shkurtër, ai kurrë nuk mund të dalë jashtë botës së ekzistencës dhe jashtë rregullave të saj. Intelekti i njeriut dhe fuqia e tij e të kuptuarit nuk mund të mos i shohë skenat e mrekullueshme në qiej dhe në tokë.

Siç e dimë tashmë, kjo botë e madhe e ekzistencës bashkë me pjesët përbërëse të saj, është në një ndryshim të vazhdueshëm dhe shfaqet përherë në një formë të re, nën ndikimin e faktorëve që veprojnë pa përjashtim. ¹ Nga planetet e largëta deri tek copëzat më të vogla, çdo pjesë e ekzistencës posedon një rend të brendshëm dhe lëviz në mënyrën më të përsosur nën ndikimin e ligjeve të caktuara. Ky aktivitet zgjatet nga shkalla më e ulët deri tek shkalla më e lartë e ekzistencës për të arritur më në fund përsosmërinë.

Mbi këtë rend që dominon me gjërat, qëndron rendi i përgjithshëm dhe përfundimisht rendi kozmik që i sjell bashkë copëzat e pafundme të universit dhe i lidh rendet e veçanta me njëri-tjetrin dhe që në planin afatgjatë nuk lejon përjashtime dhe gabime.

Rendi i krijimit është i tillë që e vendos njeriun në një pjesë të tokës dhe e krijon në një mënyrë të tillë që ai të mund të jetojë në harmoni me ambientin. Pastaj e krijon ambientin në një mënyrë që do ta rriste njeriun si një tutor i kujdesshëm. Dielli, hëna, yjet, uji, toka, dita, nata,stinët e vitit, retë, era, shiu, pasuritë nëntokësore dhe ato mbi sipërfaqen e tokës, thënë shkurt të gjitha forcat e natyrës, e përdorin energjinë dhe burimet e tyre për t`i mundësuar njeriut rehati dhe harmoni. Kjo marrëdhënie e njejtë dhe po kjo harmoni mund të shihet në mes të gjithë fenomeneve në natyrë, në mes njeriut dhe gjallesave të tjera si dhe brenda vetë shoqërisë njerëzore.

Kjo harmoni e njejtë mund të vëzhgohet edhe në strukturën e brendshme të ekzistencës. Nëse krijimi i ka dhënë njeriut bukë për të ngrënë, i ka dhënë në të njejtën kohë edhe këmbë për ta kërkuar, duar për ta kapur, një gojë për ta ngrënë dhe dhëmbë për ta përtypur. E ka lidhur njeriun me disa faktorë që janë si unazat e një zinxhiri dhe që kanë për qëllim përfundimtar përsosjen e tij.

Shkencëtarët gjithmonë kanë theksuar se zbulimet e tyre të bëra prej mijevjeçarësh janë vetëm grimca shumë të imëta në krahasim me të fshehtat e krijimit dhe veç një pikë fillestare në të kuptuarit e të vërtetës ku çdo zbulim i ri sjell me vete edhe pyetje të pafundme që duhet të zgjidhen.

Mund të thuhet vallë se i gjithë ky sistem i ekzistencës që me mrekullinë e tij e bën të qartë ekzistencën e një fuqie dhe diturie të madhe, të jetë pa një krijues dhe krejt pa arsye?  Ose të thuhet se i gjithë ky rend i veçantë dhe i përgjithshëm dhe rendi i tërësishëm kozmik, që e bën universin një njësi të vetme funksionale e që punon sipas ligjeve që s`bëjnë përjashtim, të jetë krijuar vetëm si pasojë e rastësisë? Ose të thuhet se secili nga fenomenet në kozmos ka vendosur vetë për ekzistencën e tij? Ose të thuhet se ky univers që është një tërësi e vetme dhe që posedon një unitet të vetin, harmoni dhe marrëdhënie të pjesëve të tij, të jetë rezultat i disa urdhërave të ndryshëm të ardhur nga burime të ndryshme?

Është e qartë se një njeri inteligjent, që çdo fenomen e lidh me një shkak dhe që ndonjëherë harxhon periudha të gjata kohore për hulumtim dhe për kërkimin e dijes, nuk do ta pranonte kurrë mundësinë e ekzistencës së universit pa një Shkak. Një njeri i tillë e di se në një mur ku tullat janë të vendosura njëra mbi tjetrën nuk ka vend për rastësi por vetëm për një fuqi dhe dijeni që në një mënyrë të planifikuar i vendos tullat. Një person i tillë nuk mund ta pranojë se rendi kozmik është pasojë e një aksidenti dhe krejt i paarsyeshëm.

Sipas kësaj, mund të përfundojmë se universi bashkë me rregullat që dominojnë në të, është vepra e një Krijuesi të gjithëfuqishëm, që e krijoi ekzistencën dhe që e lëviz atë drejt fundit të saj, si rezultat i fuqisë dhe diturisë së Tij të pashterrshme. Të gjitha shkaqet që shkaktojnë pasoja në univers, e kanë zanafillën tek Ai. Gjithçka që ekziston ka nevojë për ekzistencën e Tij kurse Ai nuk ka nevojë për asgjë dhe nuk kufizohet në kushte dhe në shkaqe.

Përfundimi: Njëshmëria e Zotit

Të gjithë realitetet e universit janë të kufizuar, që do të thotë se gjithçka ka ekzistencë si pasojë e një shkaku dhe zhduket në kushtet kur nuk ekziston ky shkak. Realiteti i ekzistencës është i kufizuar dhe nuk mund të ekzistojë përtej këtyre kufijve. Është vetëm Zoti, ai për të cilin nuk mund të paramendohen kufij. Sepse Ekzistenca e Tij nuk është e varur nga kushtet dhe shkaqet dhe nuk mund të kufizohet prej tyre.

Në çastin që do të pranojmë se një objekt është i pafundëm, atëherë duhet të pranojmë se nuk ekziston asgjë tjetër veç tij. Sepse po të pranohet ekzistenca e një objekti të dytë, ai nuk do të jetë tjetër veçse objekti i parë që kemi paramenduar sepse nuk mund të mendohet për numër dhe sasi kur flasim për një objekt të pafundëm. Sepse në këtë rast, çdo objekt i dytë që do ta mendonim duhet të jetë i ndarë dhe i ndryshëm nga objekti i parë dhe me këtë të dy objektet do të ishin të kufizuar sepse secili objekt do t`i vendoste kufij objektit tjetër. ²

 1: Zoti në Kur`anin Fisnik thotë:  "Pa dyshim ka dëshmi në tokë dhe në qiej për ata që besojnë. Ka dëshmi edhe në krijimin tuaj dhe në krijimin gjallesave për ata që besuan me sinqeritet dhe kuptuan. Dhe në lëvizjen e ditëve dhe netëve pas njëri-tjetrit ka një dëshmi për ata që mendojnë. Edhe në zbritjen e shiut nga Zoti për ta ngjallur tokën pasi të ketë vdekur, edhe në lëvizjen e erërave andej nga do Ai. Pra këto janë dëshmitë e Zotit që Ne t`i lexojmë si të vërteta. Cilës fjalë mund t`i besohet vallë, kur të ketë ardhur fjala dhe dëshmia e Zotit?" Xhathija (Gjunjëzimi) 45:3-6

 2: Gjatë luftës së Xhemelit (Devesë) erdhi një arap tek Imam Aliu (pqmt) dhe tha: "O udhëheqës i besimtarëve, ti thua se Zoti është një?". Të gjithë njerëzit u drejtuan nga ai duke ia kujtuar se sa i zënë ishte Imami , kurse ai vetë tha: "Lëreni të qetë! Sepse pyetja që bëri ai, ka të bëjë pikërisht me qëllimin e kësaj lufte të sotme" . Pastaj iu përgjigj njeriut: "Fjalia "Zoti është një" mund të ketë katër kuptime. Dy prej tyre janë të sakta dhe dy të gabuara. Kuptimi i parë i gabuar është të menduarit për numër dhe shifra kur ta themi këtë fjali. Ky kuptim është i gabuar sepse një Qenie që nuk ka të dytë, nuk mund të numërohet. A nuk e di vallë se janë jobesimtarë ata që thonë se Zoti është i treti nga të tre? (mendohet për të krishterët). Dhe ndonjëherë thuhet p.sh "filani është një pjesëtar i këtij populli" dhe nënkuptohet se ai i përket një lloji të caktuar. Edhe ky kuptim është i gabuar kur të flitet për Zotin. Sepse kjo do të ishte përngjasim i Zotit me dikë dhe Zoti është përtej ngjashmërisë me dikë tjetër. Sa për dy kuptimet e sakta, i pari është të thuash "Zoti është një" dhe me këtë të nënkuptosh se Ai nuk ka të ngjashëm. Pikërisht i tillë është Zoti. Dhe kuptimi i dyti është të thuash "Zoti është një" dhe me këtë të nënkuptosh se tek Ai nuk ndodh asnjë ndarje ose copëtim dhe asnjë shumësi në aspektin material dhe intelektual. Pikërisht i tillë është Ai. Biharu`l-Envar (Oqeani i dritave) vëll.2, fq 186)

3. Esenca dhe Cilësitë Hyjnore

Nëse e analizojmë një njeri, do të vërejmë se ai ka një esencë njerëzore (karakter) dhe cilësi nëpërmjet të cilave prezantohet kjo esencë, si të qenit i lindur në një vend të caktuar, të qenit djali i një personi, të qenit dijetar ose të qenit shtatlartë dhe i pashëm.

Disa cilësi, si shembulli i parë dhe i dytë (vendlindja dhe prindi) nuk mund të paramendohen të ndara nga esenca kurse disa të tjera, si të qenit i ditur dhe i fortë, janë të ndashme dhe të ndryshueshme në varësi prej personit që i posedon. Sidoqoftë të gjitha këto cilësi, janë jashtë esencës dhe janë të ndara nga ajo.

Pikërisht kjo pikë, gjegjësisht dallimi mes esencës dhe cilësisë si dhe dallimet e mëtejme që ekzistojnë në mesin e cilësive të ndryshme, është dëshmia më e mirë se një esencë që posedo cilësi, si dhe cilësia që e përcakton një esencë, janë që të dyja të kufizuara dhe kanë fund. Sepse po të ishte e pafundme esenca, ajo do t`i përfshinte brenda vetes edhe cilësitë dhe cilësitë e ndryshme do ta përfshinin njëra tjetrën me çfarë të gjitha do të ishin një dhe e njejta gjë. Për shembull, sikur fuqia të ishte një cilësi e personit në fjalë, atëhere të qenit i fuqishëm, i ditur, i gjatë dhe i pashëm do të ishte e njejta gjë sepse të gjitha këto cilësi do të ishin vetëm pasqyrë e njëra tjetrës.

Nga kjo që u tha deri këtu mund të kuptohet lehtë se nuk mund të flasim për cilësi kur bëhet fjalë për Esencën e Zotit. Sepse cilësia, nuk mund t`i jepet diçkaje, pa e përkufizuar atë dhe Esenca e Zotit është përtej kufizimeve. (Madje edhe përtej përkufizimit për transcendencën<sup>1</sup> e tij që fundja s`është tjetër veçse një cilësi.)

1: shënim i përkthyesit: Transcendencë: është gjendja në të cilën diçka është përtej ekzistencës fizike dhe krejt e pavarur prej saj.

4. Kuptimi i cilësive të Zotit

Është fakt i pakundërshtueshëm se shumë përsosmëri në botën e ekzistencës paraqiten në formë të cilësive. Këto janë cilësi pozitive që pavarësisht objektit të cilit i ngjiten, e përsosin atë dhe e rrisin vlerën e tij. Kjo duket shumë qartë kur krahasohet njeriu i gjallë me një gjë të pajetë si guri.

Nuk ka dyshim se këto cilësi i ka krijuar Zoti dhe pastaj ua ka falur të tjerëve. Sikur Ai vetë të mos i posedonte këto cilësi, nuk do të mund t`ia falte ato diçkaje dhe nëpërmjet tyre ta përsoste atë. Prandaj, sipas një logjike të shëndoshë, duhet pranuar se Zoti, Krijuesi, posedon fuqi, dituri dhe çdo përsosmëri tjetër.

Për më tepër, siç u përmend më parë, shenjta e fuqisë dhe diturisë së Tij, dhe si pasojë, shenjat e jetës, mund të shihen qartë në gjithësi.

Mirëpo për arsyen se Esenca e Zotit është e pafundme dhe pa kufi, ato që duken si cilësitë e Tij, janë në të vërtetë Esenca e Zotit dhe janë e njejta gjë. ¹ Dallimi që mund të shihet në mes Esencës dhe Cilësive si dhe në mesin e cilësive të ndryshme, nuk është tjetër veçse një dallim konceptual. Në thelb, ka vetëm një Realitet të vetëm që është Një dhe i Pandashëm.

 Me qëllim të shmangies së këtij gabimi ku Esenca e Zotit kufizohet duke i përcaktuar cilësi ose duke ia mohuar përsosmërinë, Islami i ka urdhëruar ndjekësit e saj të mbajnë një baraspeshë mes afirmimit dhe mohimit (të cilësive).² I ka urdhëruar të besojnë se Zoti ka dituri, por jo si dituria e të tjerëve. Ai ka fuqi, por jo si fuqia e të tjerëve. Ai dëgjon por jo me veshë. Ai sheh, por jo me sy si ato të njeriut.

1: Imam Sadiku (pqmt) thotë: "Zoti është një Qenie e pandryshueshme. Dituria e Tij është vetë Ai, edhe kur të mos ketë asgjë për të ditur. Të dëgjuarit e Tij është vetë Ai, kur të mos ketë asgjë për të dëgjuar. Të parit e Tij është vetë Ai, edhe kur të mos ketë gjë për të parë. Fuqia e tij është vetë Ai, edhe kur të mos ketë gjë tjetër mbi të cilën mund të ushtrohet fuqi." Biharu`l-Envar (Oqeani i dritave) vëll.2, fq.125. Ekziston një numër i madh hadithesh të përcjellë nga Ehl-i Bejti në lidhje me këtë temë. Mund të shihen librat si Nehxhu`l-Balaga (Shtegu i rrjedhshmërisë), Ujun-u Ahbari`r-Riza, Tevhid-i Shejh Saduk dhe Biharu`l-Envar (Oqeani i dritave) vëll.2.

2: Imam Muhammed Bakiri, Imam Xhafer Sadiku dhe Imam Rizai (paqja dhe mëshira e Zotit qoftë mbi ta) thonë: "Zoti i Madhëruar është një dritë që nuk përzihet me errësirën, një dituri që s`i gjendet padija dhe një jetë që nuk ka vdekje". Përsëri Imam Rizai (pqmt) thotë: Vështrimi i njerëzve në lidhje me cilësitë e Zotit mund të ndahet në tre grupe: Njëri grup i përcakton Atij cilësi duke e ngjasuar me krijesat. Një grup tjetër, nuk pranon asnjë cilësi për Zotin. Kurse grupi i tretë dhe i drejtë është ai që i vërteton cilësitë e Zotit pa e ngjasuar atë me dikë. Biharu`l-Envar (Oqeani i dritave) vëll.2, fq.94

 5. Shpjegim në lidhje me Cilësitë

Cilësitë mund të ndahen në cilësi të përsosmërisë dhe të papërsosmërisë. Siç u tha edhe më parë, cilësitë të cilat e shtojnë vlerën e objektit të cilit i përcaktohen, quhen cilësi të përsosura. Kjo e vërtetë del në pah kur të krahasohet një krijesë e gjallë, e ditur dhe e fuqishme me një krijesë tjetër që nuk i posedon këto cilësi. Cilësitë e papërsosmërisë s`janë tjetër veçse e kundërta e cilësive të përsosmërisë.

Nëse i analizojmë me kujdes cilësitë si injoranca, paaftësia, shëmtia dhe sëmundja, do të shohim se përmbajnë në vete një negativetet të ngjizur thellë në konceptet e tyre dhe shprehin një mangësi lidhur me ekzistencën. Sipas kësaj mund të arrihet në përfundimin se mosekzistenca e një cilësie të papërsosmërisë flet për ekzistencën një cilësie të përsomërisë. Për shembull, mosekzistenca e injorancës dhe dobësisë flet për prezencën e fuqisë dhe dijes.

Për këtë arsye Kur`ani Fisnik ia ka dhënë Zotit të gjitha cilësitë e përsosura dhe ia ka mohuar Atij cilësitë e papërsosmërisë. Si shembull mund të jepen vargjet: "Ai është që di, i Gjithëfuqishmi"; "Ai është i Gjalli"; "Atij as i vjen gjumi as nuk fle"; "Dijeni se ju nuk mund ta sillni Zotin në një pozitë të keqe".

Ajo që nuk duhet harruar asnjëherë është fakti se Zoti i Lartëmadhëruar është një Realitet Absolut i pafundëm dhe pakufishëm. Sipas kësaj, çdo cilësi e përsosmërisë që i ngjitet Atij, nuk mund të kufizohet. Ai nuk është materje dhe nuk kufizohet në kohë dhe hapësirë. Ndonse i posedon të gjitha cilësitë pozitive, Ai është përtej cilësive dhe gjendjeve që i posedojnë krijesat. Çdo cilësi që në të vërtetë i takon Atij është e pastër nga koncepti i kufizimit, sepse Ai thotë: Nuk ka të ngjashëm me Të. ¹

 1: Shura (Këshilli) 42:11

6. Cilësitë e veprimit

Përveç tjerash, Cilësitë Hyjnore mund të ndahen edhe në cilësi të Esencës dhe cilësi të veprimit. Ndonjëherë një cilësi varet vetëm nga gjëja e cilësuar, si shembulli i jetës, dijenisë dhe fuqisë që varen nga vetë njeriu që është i gjallë, i ditur dhe i aftë. Këto cilësi mund të përcaktohen tek njeriu, pavarësisht faktorëve të tjerë.

Mirëpo në rastë të caktuara, një cilësi nuk varet vetëm nga gjëja e cilësuar por që të mund të cilësojë i duhet edhe ekzistenca e një faktori të jashtëm, si në rastin e të shkruarit, të folurit, të dëshiruarit etj. Një njeri mund të shkruajë vetëm nëse ka një pendë, ngjyrë dhe letër dhe mund të bisedojë vetëm përderisa ka një njeri tjetër me të cilin mund të bisedohet. Në të njejtën mënyrë, ai mund të dëshirojë vetëm kur të ketë diçka për të dëshiruar. Vetëm ekzistenca e njeriut nuk është e mjaftueshme për realizimin e këtyre cilësive.

Nga kjo analizë bëhet e qartë se Cilësitë hyjnore që janë të njejta me Esencën e Zotit, siç u tha qartë më lartë, mund të jenë vetëm të llojit të parë. Sa për cilësitë e llojit të dytë, që varen nga një faktor i jashtëm, nuk mund të thuhet se janë cilësi të Esencës dhe të njejta me të, sepse gjithçka që është e ndarë nga Zoti është e krijuar prej Tij dhe si e tillë, vjen pas Tij.

Cilësitë që i i jepen Zotit si krijues, veprues, jetëdhënës, ngjallës, sjellës i vdekjes, begatues etj. nuk janë një me Esencën dhe janë të ndara prej saj, si Cilësi të Veprimit.

Cilësi të Veprimit, janë të gjitha cilësitë që nuk lindin nga Esenca por nga veprimi i kryer prej saj. Për shembull, cilësia e Krijuesit, është një cilësi që i jepet Zotit pasi të jetë bërë krijimi dhe pasi krijesat ta kenë perceptuar atë. Këto cilësi nuk varen nga Esenca e Shenjtë e Zotit por nga krijimi i tij dhe si të tilla, nuk shkaktojnë asnjëfarë ndryshimi në Esencë.

Shiizmi i konsideron cilësinë e vullnetit (iradah) dhe atë të të folurit (kelam) me kuptimin e tyre të jashtëm, si Cilësi të Veprimit (me vullnet nënkuptohet dëshira kurse me të folur, deklarimin e diçkaje me anë të fjalëve). Përkundër kësaj, pjesa më e madhe e sunnitëve i konsiderojnë këto cilësi si shenja të diturisë dhe me këtë i pranojnë si Cilësi të Esencës.

7. Fati dhe Paracaktimi

Ligji i kauzalitetit (çdo shkak sjell një pasojë) mbisundon në tërë botën e ekzistencës pa ndonjë përjashtim. Sipas këtij sistemi, çdo qenie në univers, ështe e lidhur në ekzistencën e saj, me një shkak. Nëse tërësia e shkaqeve realizohet, atëherë ekzistenca e atij fenomeni ose efekti të parashikuar, është e përcaktuar dhe e domosdoshme. Në të kundërt, në mungesë të këtyre shkaqeve, fenomeni në fjalë është i pamundur. Analiza e dy pikave të dhëna më poshtë do ta qartësojë këtë fenomen edhe më shumë:

1- Nëse e krahasojmë marrëdhënien e një fenomeni (ose pasoje) me tërësinë e shkaqeve dhe me çdo shkak ndarazi, do të shohim se tërësia e shkaqeve i sjell fenomenit domosdoshmërinë e ekzistencës kurse çdo shkak në vetë i sjell vetëm mundësinë e ekzistencës së këtij fenomeni dhe jo domosdoshmërisht vetë ekzistencën.

Atëherë mund të themi se bota e ekzistencës varet nga domosdoshmëria sepse çdo pjesë e e saj është në një lidhje të domosdoshme me tërësinë e shkaqeve për vetë faktin se ekziston. Sidoqoftë, karakteri i mundësisë (dhe jo domosdoshmërisë) është i ruajtur në pjesët e ndara të tërësisë së shkaqeve, nëse çdo shkak konsiderohet ndarazi.

Këtë rregull të domosdoshmërisë Kur`ani Fisnik e ka quajtur Fati Hyjnor (kada), sepse kjo domosdoshmëri rrjedh nga Burimi që i jep ekzistencë universit dhe si e tillë, është një urdhër dhe Dekret Hyjnor, i cili do të realizohet me çdo kusht. Ky urdhër është i themeluar në drejtësi dhe nuk pranon përjashtime. Zoti i Plotëfuqishëm thotë: "Pa dyshim Atij i takon urdhëri dhe krijimi"¹; "Kur ai dëshiron diçka, vetëm i thotë: "Bëhu!" dhe ajo bëhet" ²; "Zoti urdhëron dhe nuk ka asnjë fuqi që mund ta kthejë urdhërin e Tij"³

2- Çdo pjesë e një tërësie të shkaqeve i jep pasojës një dimension të duhur dhe e formëson atë. Realizimi i pasojës është i varur nga tërësia e këtyre dimensioneve që përcaktohen nga tërësia e shkaqeve. Për shembull, gjërat që e shkaktojnë frymëmarrjen tek njeriu, nuk veprojnë në mënyrë absolute dhe të pakushtëzuar por përkundrazi, dërgohet një sasi e caktuar ajri nëpërmjet hundës,gojës dhe kanaleve të frymëmarrjes për të arritur më në fund tek mushkëritë në një mënyrë dhe kohë të caktuar. Në po këtë mënyrë, shkaqet e të parit të njeriut (duke përfshirë edhe vetë njeriun) nuk i japin një vështrim të pakufishëm dhe të pakushtëzuar por përkundrazi, një aftësi të të parit, që në varësi prej organeve që i posedon, janë të kufizuara për njeriun. Kjo e vërtetë mund të shihet në të gjiitha fenomenet në univers.

Këtë të vërtetë, Kur`ani e ka quajtur "Paracaktim" (Kader) dhe e ka lidhur me Zotin e Plotëfuqishëm që është origjina e krijimit siç është thënë në vargun: Pa dyshim, Ne krijuam gjithçka sipas një paracaktimi (Kaderi). ⁴

"Nuk ka asgjë thesaret e të cilës nuk janë tek Ne. Dhe ne s`e dërgojmë atë veçse në sasi të caktuara"⁵

Njësoj siç nuk mund të shmanget ekzistenca e një fenomeni sipas  Fatit Hyjnor, në të njejtën mënyrë sipas besimit të Paracaktimit çdo fenomen që ndodh në univers në asnjë mënyrë nuk mund të dalë jashtë kufijve të cilët Zoti i ka paracaktuar për të.⁶

1: Araf (Lartësitë) 7:54

2: Bakara (Lopa) 2:117

3: Rad (Vetëtima) 13:41

4: Kamer (Hëna) 54:49

5: Hixhr (Shkëmbi) 15:21 Imam Xhafer Sadiku (pqmt) thotë: "Kur Zoti dëshiron dëshiron diçka, ai ia cakton masën. Kur të vendosë, ia cakton Fatin. Dhe kur ia cakton Fatin, e realizon atë. Biharu`l-Envar (Oqeani i dritave) vëll.3, fq.34

6: Në lidhje me këtë temë mund të shihet vepra "Qenia njerëzore dhe caktimi hyjnor" nga Murtadha Mutahhari, botim i librarisë "Dielli" (Mars 2009), shqipëruar nga Edin Q. Lohja

8.Njeriu dhe vullneti i lirë

Veprimet e njeriut janë një pjesë e botës së ekzistencës dhe si çdo fenomen në univers, janë të lidhura për një shkak të caktuar. Dhe ngaqë njeriu është një pjesë e universit që është në lidhje me pjesët e tjera të tij, nuk mund të themi se pjesët e tjera të ekzistencës nuk mund të kenë kurrfarë efekti mbi të.

Për shembull, kur njeriu dëshiron të hajë një copë bukë, përveç duarve, syve, gojës, diturisë, fuqisë dhe vetëdijes, duhet që fillimisht të ketë bukë në ambientin ku jeton, buka të jetë e arritshme, të mos ketë asnjë pengesë teknike dhe të gjitha kushtet kohore dhe hapsinore të përmbushen që një veprim i tillë të realizohet. Nëse vetëm njëri nga këto parakushte të nevojshme mungon, atëherë realizimi i këtij fenomeni është i pamundur dhe në rastin e kundërt, në situatat kur të gjitha parakushtet ekzistojnë, ekzistenca e këtij fenomeni është e domosdoshme.

Domosdoshmëria e realizimit të këtij fenomeni duke u bazuar në tërësinë e shkaqeve, nuk është aspak kontradiktore me mundësinë e realizimit të fenomenit duke u bazuar tek njeriu, që fundja është një element i tërësisë së shkaqeve. Sepse njeriu posedon vullnet të lirë për ta kryer veprimin. Domosdoshmëria e realizmit të këtij fenomeni sipas tërësisë së shkaqeve, nuk mund të imponojë domosdoshmëri dhe determinizëm në marrëdhënien mes fenomenit dhe çdo shkaku, (njëri prej të cilëve është edhe vetë njeriu) ndarazi.

Edhe perceptimi i thjeshtë dhe i pastër i natyrës njerëzore e vertëton këtë fakt. Mund të shohim për shembull se njerëzit mund të bëjnë dallim mes veprimeve si ecja, pija dhe ngrënia në njërën anë dhe gjërave si shëndeti, sëmundja, shtatlartësia dhe mosha në anën tjetër. Grupi i parë i gjëravë, që është i lidhur me dëshirën e njeriut, konsiderohet si veprim i vullnetit të lirë njerëzor dhe si i tillë ai lëvdohet, kritikohet, urdhërohet ose ndalohet. E njejta nuk ndodh kurrë me fenomenet e grupit të dytë, mbi të cilat njeriu nuk ka asnjëfarë autoriteti dhe efekti të drejtpërdrejtë.

Në kohërat e hershme të Islamit, në mesin e teologëve sunnitë kishte dy këndvështrime në lidhje me çështjen e veprimeve njerëzore. Njëri grup, që e përkrahte idenë se veprimet e njeriut janë pasojë e dëshirës së pakthyeshme të Zotit, i konsideronte të paracaktuara veprimet njerëzore dhe vullnetin e lirë e shihte si një koncept të pavlerë dhe jologjik. Në anën tjetër, ishte grupi i cili e konsideronte njeriun krejtësisht të pavarur nga Dëshira Hyjnore dhe krejt jashtë ligjeve të Paracaktimit (Kader).  

Por sipas mësimeve të Ehl-i Bejtit të Profetit (pqmt), që janë në përshtatshmëri me Kur`anin, njeriu është i lirë (mukhtar) në veprimet e tij, por jo i pavarur (mustakil). Në vend të kësaj, mund të thuhet se Zoti i Plotëfuqishëm ka dëshiruar që veprat të realizohen sipas dëshirës së lirë.

Sipas analizës sonë të mësipërme, Zoti e ka dëshiruar dhe e ka bërë të domosdoshëm veprimin (fenomenin) nëpërmjet tërësisë së shkaqeve, një pjesë e të cilës është edhe vullneti i lirë i njeriut. Sipas kësaj, veprimi është i domosdoshëm, por njeriu posedon vullnet të lirë që do të thotë se veprimi bëhet i domosdoshëm në varësi prej tërësisë së shkaqeve kurse vetëm i mundshëm dhe i lirë për t`u zgjedhur, kur flitet për relacionin mes veprimit dhe njërit prej shkaqeve të tërësisë, siç është njeriu. Imami i gjashtë (pqmt) ka thënë: "Nuk është as determinizëm as vullnet i lirë, por diçka mes të dyjave" ¹

1: Biharu`l-Envar (Oqeani i dritave) vëll.4, fq.197 Nëpërmjet Jezid Shamiut transmetohet se Imam Muhammed Bakiri, Imam Xhafer Sadiku dhe Imam Ali bin Musa Ridha (paqja dhe mëshira e Zotit qoftë mbi ta) kanë thënë: "Mëshira e Zotit s`është e tillë që t`i detyrojë robërit e tij të mëkatojnë dhe pastaj t`i dënojë ata. Dhe Fuqia e Tij, e tejkalon pamundësinë e realizimit të diçkaje që ai e ka urdhëruar."  Bihar`ul-Envar (Oqeani i dritave) vëll.3, fq.6

Përsëri Imam Xhaferi (pqmt) thotë: "Zoti është tepër i Madh që t`i obligojë njerëzit me diçka që është përtej aftësisë së tyre dhe tepër i Fuqishëm që të mund të ngjajë diçka që Ai s`e dëshiron" Bihar`ul-Envar (Oqeani i dritave) vëll.3, fq.15

 Njohja e Profetit

 Kjo pjesë do të shqyrtohet në njëmbëdhjetë nënkapituj:

1. Drejt qëllimit: udhëzimi i përgjithshëm


2. Udhëzimi i veçantë


3. Arsyeja dhe Ligji


4. Urtësia misterioze që quhet "shpallje"


5. Profetët dhe pagabueshmëria


6. Profetët dhe fetë e shpallura


7. Profetët dhe dëshmitë e shpalljes dhe të profetësisë


8. Numri i profetëve


9. Profetët e mëdhenj që sollën Ligje


10. Profetësia e Muhammedit (pqmtmpt)


11. I Dërguari i Zotit (pqmtmpt) dhe Kur`ani

1. Drejt qëllimit: udhëzimi i përgjithshëm

Një kokër gruri që do të mbillej në tokë, në kushte të volitshme, do të zhvillohej duke kaluar nëpër etapa të ndryshme gjatë zhvillimit. Në çdo çast të këtij kalimi nëpër etapa, kokra e grurit e ndjek një shteg të caktuar për t`u pjekur më në fund në formë të një kalliri. Nëse një tjetër kokër gruri shkëputet nga ky kalli dhe bie në tokë, e ndjek me përpikmëri po të njejtën rrugë të zhvillimit.

Fara e ndonjë fruti që do të hidhej në tokë, do ta çante mbështjellësen e saj dhe do të fillonte të zhvillohej dhe do të kalonte nëpër etapa të ndryshme derisa ta merte më në fund formën e një peme të blertë me degë. Në të njejtën mënyrë, edhe kur sperma e një kafshe depërton brenda vezës, ajo zhvillohet në një rrugë të caktuar, me etapa që dihen mirë.

Ky rend mund të shihet tek të gjitha gjallesat në botë dhe përfaqëson një karakteristikë të pandarë të tyre. Nuk ndodh asnjëherë që një kokër gruri të zhvillohet për t`u bërë një dhi ose elefant sikurse nuk ndodh që nga mitra e një shtaze të dalë një kalli gruri ose një pemë gështenje. Në rastet kur zhvillimi s`është i plotë (kur p.sh gruri nuk ka kalli ose një dhi lind pa një sy), pranohet pa dyshim se kjo vjen si pasojë e ndonjë efekti të jashtëm dhe jonatyror.

Dinamizmi i përhershëm dhe zhvillimi i planifikuar që mund të vëzhgohet në botën materiale, është një fakt i pakundërshtueshëm për njerëzit racionalë.  Nga ky vëzhgim tejet i qartë mund të arrihet në dy përfundime:

1. Në zhvillimin e të gjitha llojeve të gjallesave ekziston një marrëdhënie mes etapave të ndryshme të zhvillimit. Duket sikur gjallesat gjatë zhvillimit të tyre, vihen në lëvizje nga një forcë që i shtyn përpara dhe që i tërheq drejt drejtimit të caktuar.


2. Nëse meret parasysh kjo marrëdhënie mes etapave, atëherë mund të thuhet se etapa e fundit e zhvillimit të një specieje, është qëllimi përfundimtar drejt të cilit me "vetëdije" lëviz gjallesa, që në etapën më të hershme të zhvillimit. Për shembull, që në çastin e parë të zhvillimit, fara e një peme ka për qëllimi të zhvillohet në një pemë me trung dhe me degë. Në të njejtën mënyrë edhe sperma që e fertilizon vezën, zhvillohet drejt të qenit një kafshë me të gjitha karakteristikat e saj.

Kur`ani, që tregon se krijimi dhe mbrojtja e gjallesave i takon vetëm Zotit, e konsideron këtë zhvillim dhe lëvizje të tyre si pasojë të Udhëzimit Hyjnor. Kjo mund të shihet në vargjet në vijim:

Zoti është ai që krijon gjithçka dhe që gjithçkaje i jep udhëzim. ¹

Ai është që krijon dhe vë rend. Ai është Zoti që përcakton dhe udhëzon. ²

Dhe në disa vargje të tjera, ku flitet për qëllimin e këtyre vargjeve, thuhet:

..dhe gjithçka ka një qëllim drejt të cilit kthehet.. ³

..dhe Ne s`i krijuam për lojë qiejt e tokën dhe gjithçka që gjendet mes tyre. I krijuam veç me qëllime të vërteta. Por shumë prej tyre s`e dinë. ⁴

 

1: Ta`ha 20:50

2: A`la (më i Larti) 87:2-3

3: Bakara (Lopa) 2:149

4: Duhan (Tymi) 44:38-39

2. Udhëzimi i veçantë

 S`ka dyshim se edhe njeriu nuk bën përjashtim nga rendi i përmendur më sipër. Udhëzimi i njejtë që dominon tek të gjitha speciet e tjera, dominon edhe në ekzistencën e njeriut. Njësoj si çdo krijesë tjetër që në përshtatshmëri me natyrën e saj rritet dhe merr udhë drejt përsosmërisë, njësoj edhe njeriu, me ndihmën e po atij udhëzimi, përparon drejt pikës së tij të përsosjes.

Përkrah karakteristikave të përbashkëta që njeriu i ndan me krijesat e tjera, ai e ka edhe intelektin, që është dhe karakteristika e tij më unike. Është pikërisht intelekti që i mundëson njeriut të mendojë dhe të mund të përfitojë nga gjërat që janë rreth tij. Është përsëri intelekti njerëzor, që i lejon njeriut të fluturojë në hapësirë, të zhytet nën sipërfaqen e ujit, të dominojë mbi të gjitha gjërat e gjalla ose të pajeta në rrethin e tij dhe madje të përfitojë nga njerëzit e tjerë me aq sa mundet.

Si rrjedhojë e natyrës së tij fillestare njeriu e sheh lumturinë dhe përsosmërinë vetëm në lirinë e pakushtëzuar. Mirëpo për shkakun se është një krijesë shoqërore dhe për arsyen se një pjesë të madhe të nevojave të tij nuk mund t`i përmbushë pa ndihmën e të tjerëve, njeriu detyrimisht e pranon bashkëpunimin dhe bashkimin me anëtarët e tjerë të llojit të tij. Me këtë ai e pranon bashkejetësën shoqërore dhe i bindet barazisë që dominon në shoqëri.

Kjo e vërtetë mund të shihet shumë qartë në sjelljen e fëmijëve. Në fillim, fëmija nuk di tjetër përveç vajit dhe agresivitetit, për t`i përmbushur nevojat e tija dhe nuk pranon t`i bindet asnjë rregulli. Mirëpo duke u rritur e kupton dalngadalë se nuk mund t`i përmbushë të gjitha nevojat duke qarë dhe me këtë fillon t`i perceptojë një nga një rregullat e shoqërisë në të cilën jeton dhe të bëhet një pjesëtar i saj. Dhe në çastin kur fiton një pjekuri të mjaftueshme, ai i pranon rregullat shoqërore dhe u bindet atyre. Kur njeriu i percepton rregullat shoqërore dhe u bindet atyre, ai e sheh edhe nevojën e ligjeve që do të sjellin një rend, duke i qartësuar detyrat e çdo individi dhe dënimin e shkelësve të ligjit. Njeriu i pranon ligjet, nëpërmjet të cilave çdo njeri do të jetë i lumtur dhe do të gëzojë rehati në proporcion me rolin që ka në shoqëri. Këta ligje janë ligjet e njejta universale, të cilat njeriu i ka kërkuar që nga fillimi i ekzistencës së tij dhe të cilat e kanë tërhequr atë si një nga dëshirat e tija më të mëdha. Sikur realizimi i një ligji të tillë të mos ishte i mundur, nuk do të ekzistonte në shpirtin e çdo shoqërie njerëzore, që nga fillimi i historisë e deri sot. ¹

Në lidhje me këtë jetesë shoqërore të njeriut, Zoti thotë në Kur`an: "Ne e kemi ndarë në mesin e tyre begatinë dhe i kemi bërë disa më të lartë se të tjerët, që të mund të përfitojnë nga njëri tjetri". ² 

Kurse në lidhje me egoizmin njerëzor dhe me dëshirën e njeriut për të poseduar gjithçka, thuhet: "S`ka dyshim se njeri u krijua i dobët. Kur i vjen e keqja ankohet dhe qan, e kur t`i vijë e mira bëhet vetjak.³

1: Çdo pjesëtar i racës njerëzore, sado i lig që të jetë, si pasojë e natyrës së tij ka dëshirë që bota të jetë në lumturi dhe paqe. Në filozofi, dëshira dhe prirja janë cilësi të dyanshme. Njësoj si dëshira dhe objekti i dëshiruar ose dashuria dhe objekti i dashuruar. Është shumë e qartë se sikur të mos ekzistonte e dëshiruara, dëshira nuk do të ekzistonte. Po të mos ekzistonte përsosmëria, mangësia nuk do të kishte kuptim.

2: Zuhruf (Ornamentet) 43:32

3: Mearixh (Shkallët që lartësohen) 70:21

3. Arsyeja dhe Ligji

Po të jemi më të kujdesshëm në analizën tonë, do të vërejmë se njeriu është përherë në kërkim të një ligji që do të sillte lumturi në botë, që individët dhe grupet do ta pranonin si të vlefshëm dhe që do të krijonte një shoqëri të paqtë ku gjithkush do ta kishte vendin e tij dhe nuk do të diskriminohej. Është një fakt historik se deri tani, akoma nuk ka patur një ligj me këto cilësi, që të ketë qenë fryt i mendjes njerëzore. Sikur ligjet e ekzistencës t`ia linin këtë detyrë mendjes  së njeriut, pa dyshim historia do të dëshmonte për ligje të tilla universale. Në një rast të tillë, çdo mendje e shëndoshë do ta kuptonte këtë ligj në hollësi, njësoj siç mund ta kuptojnë të gjithë, nevojën e ekzistencës së një ligji.

Me fjalë të tjera mund të themi se sikur të ishte në natyrën e ekzistencës obligimi që njeriu të krijojë një ligj të përsosur që do të sillte lumturi në shoqërinë njerëzore dhe që do ta udhëzonte njeriun drejt përsosmërisë, atëherë çdo individ do të mund ta kuptonte atë. Njësoj siç mund t`i kuptojë dobitë dhe dëmet që sjellin gjërat në jetë. Mirëpo një ligj i tillë i përsosur nuk ka ekzistuar asnjëherë. Ligjet që janë krijuar spontanisht ose që janë imponuar nga një udhëheqës, nga një person ose nga një komb i tërë, kanë qenë të pranueshme për një pjesë të njerëzve, por gjithmonë të papranueshme për një grup tjetër. Një grup ka patur dijeni mbi to dhe një tjetër jo. Thënë shkurt, asnjëherë të gjithë njerëzit, që janë të barabartë për nga krijimi dhe natyra e tyre, nuk kanë qenë të një mendjeje në lidhje me ndonjë ligj të caktuar.

4. Urtësia misterioze që quhet shpallje

Nga ajo që u tha më sipër, mund të arrijmë në përfundimin se një ligj i përsosur që do t`i sillte lumturi dhe rend shoqërisë njerëzore, nuk mund të krijohet nga arsyeja. Mirëpo si pasojë e udhëzimit të përgjithshëm gjithëpërfshirës, që u përmend më sipër, ekziston tek njeriu një vetëdije në lidhje me nevojën e një ligji të tillë. Sipas kësaj, duhet të ekzistojë tek qeniet njerëzore një mjet (përveç arsyes) që do të jetë në gjendje të perceptojë një ligj të tillë për t`i kuptuar detyrat dhe qëllimet e vërteta të njeriut. Ky lloj i perceptimit, që s`është as mendim dhe as ndjenjë, emërtohet "shpallje". Por duhet theksuar se domosdoshmëria e ekzistencës së këtij perceptimi të veçantë, nuk do të thotë se ai duhet të ekzistojë tek çdo njeri. Është njësoj si instinkti seksual që ekziston tek të gjithë njerëzit, por që është i perceptuar dhe i qartë vetëm për ata që e kanë arritur moshën e pubertetit. Perceptimi i quajtur "shpallje" mund të konsiderohet si një fuqi e fshehtë derisa të mos shfaqet tek personi. Është njësoj si dëshira seksuale që nuk shfaqet tek njeriu që nuk e ka arritur moshën e pubertetit.

Në lidhje me Ligjin e shpallur Hyjnor dhe me pamundësinë e perceptimit të tij logjik, Kur`ani thotë:

Ne të frymëzojmë ty siç e frymëzuam Nuhun dhe profetët pas tij. Njësoj siç e frymëzuam Ibrahimin dhe Ismailin dhe Is`hakun dhe Jakubin me fis, dhe Isën, Ejjubin, Junusin, Harunin dhe Sulejmanin. Dhe ia shpallëm Davudit Psalmet... Ne kemi frymëzuar profëtë të tjerë që t`i kemi thënë e të tillë që s`ti kemi treguar më parë. Zoti i foli edhe Musës...

I dërguam profetët si sjellës sihariqesh dhe si paralajmërues, që njerëzimi të mos ketë argumente kundër Zotit... ¹

1: Nisa (Gratë) 4: 162-164

5. Profetët dhe pagabueshmëria

Dërgimi i profetëve është vërtetim i teorisë së shpalljes dhe kompletues i saj. Sepse të dërguarit e Zotit, pasi folën hapur për profetësinë e tyre dhe shpalljen, sollën përherë argumente të qarta dhe bindëse për ta vërtetuar pretendimin e tyre, me çfarë ata ia shpallën popullit fenë e Zotit, që është edhe çelësi i vërtetë i lumturisë. Për faktin se shpallja hyjnore dhe profetësia ka qenë një bekim i kufizuar tek një ose disa persona në çdo epokë, detyra e përhapjes së kësaj shpalljeje dhe obligimi i udhëzimit të pjesës tjetër të njerëzve, u ka takuar këtyre personave të zgjedhur.

Në këtë pikë kuptohet domosdoshmëria e pagabueshmërisë së profetëve. Një profet duhet të jetë i mbrojtur nga çdo gabim dhe mëkat gjatë pranimit, gjatë mbrojtjes dhe gjatë përhapjes së shpalljes. Kjo sepse pranimi i shpalljes, mbrojtja e saj dhe përhapja janë tre principe të udhëzimit ontologjik (ekzistencial) dhe gabimi në ekzistencë (ose krijim) do të ishte i pakuptimtë.

Përveç kësaj, mëkati dhe sjellja në kundërshtim me shpalljen janë të pamundura për një profet sepse kjo do të ishte në kundërshtim me vetë fenë që e përhap. Kjo do ta shkatërronte vlefshmërinë e shpalljes dhe besimin e njerëzve tek ajo.

Në lidhje me pagabueshmërinë e profetëve, Kur`ani thotë:

"Ne i zgjodhëm ata dhe i udhëzuam në rrugë të drejtë..." ¹

"Ai është që e di të fshehtën dhe që nuk ia shfaq askujt përveç të dërguarve të tij të zgjedhur. Ai vendos mbrojtës përpara dhe pas tyre që ta dijë se ata e përcjellin si duhet shpalljen e Zotit të tyre. Zoti i ka kapluar ata me diturinë e Tij dhe gjendjen e tyre e di mirë." ²

1: En`am (Kopeja) 6:87

2: Xhin 72:26-28

6. Profetët dhe fetë e shpallura

Ajo që e arrijnë profetët nëpërmjet Shpalljes Hyjnore dhe që pastaj e përhapin në mesin e njërezve, quhet fe (arabisht: din). Kjo s`është tjetër veçse një program jetësor i përbërë nga detyrat e njeriut, nëpërmjet të cilave ai mund ta arrijë lumturinë e vërtetë. ¹

Feja e shpallur përbëhet nga doktrina dhe praktika. Doktrina përbëhet nga një sërë besimesh dhe të vërtetash mbi të cilat njeriu duhet ta themelojnë jetën e tij. Këto janë principet universale të Njëshmërisë (arabisht: tevhid), Profetësisë (arabisht: nubuvet) dhe Ringjalljes (arabisht: me`ad). Asnjë fe nuk mund të fitojë përkrahje po të ketë lëkundje dhe dyshime mbi këto tri çështje.

Kurse praktika në anën tjetër, përbëhet nga ritualet dhe nga përkufimizet në lidhje me marrëdhënien e njeriut me të tjerët. Andaj edhe detyrimet praktike të njeriut, të theksuara në Ligjin Hyjnor, mund të ndahen në moral dhe vepra. Morali dhe veprat që kanë të bëjnë me Zotin janë gjithashtu dy llojesh. Në grupin e parë hyjnë elemente si besimi, sinqeriteti, dorëzimi në duart e Zotit, falënderimi dhe modestia kurse në grupin e dytë lutjet ditore (namazet), agjërimi dhe flijimi (që konsiderohen rituale adhurimi dhe që e simbolizojnë lidhjen e njeriut me Zotin).

Edhe morali dhe veprat që kanë të bëjnë me shoqërinë njerëzore mund të ndahen në dy. Në njërin grup janë dashuria për njerëzit e tjerë, sinqeriteti, drejtësia dhe bujaria kurse në grupin e dytë mund të rradhiten lidhjet shoqërore të njeriut, tregtia dhe këmbimi.

Përveç kësaj, një pikë që duhet konsideruar si rrjedhojë e faktit se njeriu është një krijesë që vazhdimisht zhvillohet për ta arritur përsosmërinë dhe si rrjedhojë e përparimit të shoqërisë njerëzore nëpër kohë, është zhvillimi që duhet të bëhet në Ligjet e shpallura Hyjnore. Kur`ani i Shenjtë e vërteton këtë zhvillim, domosdoshmërinë e të cilit mund ta perceptojë arsyeja njerëzore. Nga vargjet e tij, mund të arrihet në përfundimin se çdo Ligj Hyjnor është më i kompletuar se Ligji përpara tij.  Për shembull, në vargun në vijim thuhet:

"..dhe ty ta shpallëm Librin, që i vërteton Librat që erdhën para tij dhe që i mbron ato.." ²

Kuptohet që, siç e konfirmon shkenca dhe siç e ka thënë tashmë Kur`ani, jeta e shoqërisë njerëzore në botë nuk është e pafundme. Si pasojë, edhe principet e përgjithshme që i rregullojnë detyrat e njeriut nga aspekti doktrinal dhe praktik, duhet të përfundojnë në një pikë të caktuar. Sipas kësaj, edhe profetësia dhe Ligji Hyjnor një ditë do të marrin fund, kur ta kenë arritur fazën finale të përsosjes së doktrinës dhe të përhapjes së praktikës fetare. Andaj edhe Kur`ani Fisnik, në mënyrë që ta qartësojë idenë se Islami është feja e fundit dhe më e kompletuara ndër fetë e shpallura hyjnore, e prezanton veten si librin e shenjtë që nuk mund të shpallet i pavlefshëm, Muhammedin (pqmtmpt) si "Vulën e Profetëve" dhe Islamin si një fe, që i përfshin të gjitha përgjegjësitë njerëzore. Kjo mund të shihet në vargjet në vijim:

"Pa dyshim, është një Libër i pacënueshëm. As nga para s`i afrohet gënjeshtra, as nga prapa."³

"Muhammedi s`është babai i ndonjërit prej juve por i Dërguar i Zotit dhe Vula e Profetëve." ⁴

1: Për këtë temë mund të shihet pjesa hyrëse së librit.

2: Maide (Tryeza) 5:48

3: Ahzab (Fiset e bashkuara) 33:40

4: Nahl (Bleta) 16:89 

7. Profetët dhe dëshmitë e shpalljes dhe të profetësisë

Shumë dijetarë, që kanë bërë hulumtime në lidhje me çështjen e shpalljes dhe profetësisë, janë përpjekur t`i shpjegojnë këto fenomene dhe pyetjet e lidhura me to, nëpërmjet principeve të psikologjisë shoqërore. Ata thonë se profetët e Zotit ishin njerëz me një natyrë të pastër dhe me një vullnet të fortë, të cilët ushqenin një dashuri të madhe për njerëzimin. Për t`i bërë njerëzit të përparonin shpirtërisht dhe materialisht dhe për t`i reformuar shoqëritë e prapambetura, ata përpiluan ligje dhe i ftuan njerëzit që t`i pranonin ato. Dhe ngaqë njerëzit e asaj kohe nuk do të pranonin arsyetime logjike, sipas këtyre dijetarëve, profetët dolën me pretendimin se idetë e tyre vijnë nga bota e përtejme. Secili profet e quajti shpirtin e tij "Shpirti i Shenjtë" dhe mësimet që pretendonte se vinin nga bota e përtejme i emërtoi "shpallje dhe profeci". Detyrat që buronin nga ky mësim u quajtën "Ligji i shpallur" kurse përmbledhja e shkruar e këtyre mësimeve u quajt "Libri i shpallur".

Mirëpo secili që do t`i analizonte në mënyrë objektive librat e shenjtë (në veçanti Kur`anin) dhe jetët e profetëve, nuk do të kishte fare dyshim se një pretendim i tillë është tërësisht i gabuar. Të dërguarit e Zotit nuk ishin  njerëz të politikës por "njerëz të Zotit", të mbushur me sinqeritet dhe pastërti. Atë që e morrën nga Zoti e shpallën pa i hequr e pa i shtuar ndonjë gjë dhe sipas shpalljes vepruan. Ajo që pretendonin se e kishin, ishte një vetëdije e mistershme, të cilën bota e të padukshmes ua kishte falur. Nëpërmjet kësaj ata u furnizuan nga Zoti me njohurinë e botës dhe të përtejmes dhe e përhapën këtë në mesin e njerëzve.

Është shumë e qartë se për vërtetimin dhe konfirmimin e thirrjes profetike ka nevojë për dëshmi dhe demonstrime. Fakti se Ligji i sjellë nga profetët përshtatet me logjikën e shëndoshë, nuk është i mjaftueshëm për ta konfirmuar vërtetësinë e një thirrjeje profetike. Një njeri që thotë se është profet, përveç vërtetësisë së Ligjit që e sjell, pretendon edhe se ka një lidhje me botën e përtejme dhe se i është dhënë nga Zoti, e drejta e propagandimit të fesë. Ky pretendim në vete ka nevojë për argumente. Kjo është përse njerëzit me mentalitet të thjeshtë përherë kërkuan mrekulli nga profetët e Zotit si argument për ta konfirmuar pretendimin e tyre.

Kuptimi i kësaj logjike të thjeshtë dhe të saktë është se shpallja të cilën profeti pretendon se e ka, nuk mund të jetë diçka që mund ta ketë edhe dikush tjetër. Është e nevojshme ekzistenca e një fuqie të padukshme, të cilën Zoti ia fal të dërguarit të Tij dhe nëpërmjet të të cilës profeti i dëgjon fjalët e Zotit dhe obligohet t`ia përcjell këtë porosi njerëzimit. Nësë kjo është e vërtetë, atëherë profeti duhet t`i kërkojë Zotit një tjetër mrekulli, që njerëzit të besojnë në thirrjen e tij.

Me këtë bëhet e qartë se të kërkuarit e një mrekullie nga profetët është krejt në përshtatshmëri me logjikën dhe është një obligim i profetëve të Zotit, që të bëjnë mrekullira në fillimin e misionit të tyre ose në rastet kur njerëzit i kërkojnë një gjë të tillë, për ta vërtetuar profetësinë e tij. Kur`ani e ka afirmuar këtë logjikë duke përcjellur mrekulli të shumë profetëve në fillimin e misionit të tyre ose pas kërkesës së ndjekësve të tyre për diçka të tillë.

Siç mund të pritet, shumë hulumtues modernë dhe shkencëtarë i kanë mohuar mrekullitë por mendimet e tyre nuk bazohen në arsye të mjaftueshme. Nuk ka arsye për të besuar se shkaqet, që janë zbuluar deri sot për fenomene të ndryshme nëpërmjet hulumtimit dhe eksperimeteve, janë permanente dhe të pandryshueshme ose të besohet se asnjë fenomen nuk mund të realizohet përveç nëpërmjet tyre. Mrekullitë që përcillen në lidhje me të dërguarit e Zotit nuk janë të pamundura ose kundër arsyes (siç është për shembull pretendimi se numri tre është numër çift) por janë vetëm fenomene përtej asaj që konsiderohet "e zakonshme". Fenomene të tilla janë transmetuar edhe në lidhje me shumë njerëz që jetonin një jetë asketike.

8. Numri i profetëve

Është e njohur nga historia se në të kaluarën janë paraqitur shumë profetë, gjë që konfirmohet edhe në Kur`an. Kur`ani i përmend disa prej tyre me emrat ose me cilësitë e tyre por nuk e jep numrin e tyre të saktë. Numri i saktë i tyre nuk jepet as në ndonjë thënie të Profetit (pqmtmpt) që konsiderohet unanimisht autentike. Në një thënie të Profetit (pqmtmpt), të transmetuar vetëm nga Ebu Zer Gifariu, thuhet se numri i të dërguarve të Zotit është 124 000.

9. Profetët e mëdhenj që sollën Ligje

Nga ajo që mund shihet në Kur`an, mund të arrihet në përfundimin se jo të gjithë profetët e Zotit kanë sjellë Ligje Hyjnore. Vetëm pesë prej tyre, gjegjësisht Nuhu (Noa), Ibrahimi (Abraham), Musa (Mojsiu), Isa (Krishti) dhe Muhammedi (paqja dhe mëshira e Zotit qoftë mbi ta) kanë sjellë ligje, kurse të tjerët i kanë ndjekur ligjet e tyre. Në Kur`an thuhet:

"Ai e ka zgjedhur për ju atë fe që ia frymëzoi Nuhut dhe që ta frymëzojmë ty tani. Po atë fe që ua patëm frymëzuar, Ibrahimit, Musës dhe Isës." ¹

Ky varg është shumë kuptimplotë. Sikur të kishte profetët të tjerë të pajisur me një Ligj Hyjnor, emri i tyre do të përmendej në këtë varg. Në një tjetër varg thuhet:

"...dhe kur ne morrëm fjalë nga profetët dhe nga ti (Muhammed), nga Nuhu, nga Ibrahimi, nga Musa dhe nga Isa...Prej të gjithëve morrëm një betim të fortë...²

 1: Shu`ra (Këshilli) 42:12

2: Ahzab (Fiset e bashkuara) 33:7

10. Profetësia e Muhammedit (pqmtmpt)

Profeti i fundit që solli një libër të shenjtë dhe një ligj hyjnor dhe të cilin muslimanët e ndjekin, është Muhammedi (paqja qoftë mbi të dhe mbi pasardhësit e tij). Profeti (pqmtmpt) u lind pesëdhjetë e tre vjet para Hixhrit, në qytetin e Mekës në Hixhaz, si pjesëtar i familjes "Beni Hashim" të fisit Kurejsh, që konsiderohej fisi më aristokrat në mesin e arabëve.

Babai i tij quhej Abdallah (Abdullah) kurse nëna, Amina (Emine). Ai i humbi të dy prindërit që në fëmijërinë e tij të hershme dhe u morr nën kujdesin e gjyshit të tij, Abd al-Muttalibit, i cili vdiq pas një kohe të shkurtër. Pas kësaj, xhaxhai i Profetit, Ebu Talibi e morri përsipër kujdesin e Muhammedit (pqmtmpt). Profeti (pqmtmpt) u rit në shtëpinë e xhaxhait të tij dhe që në fëmijëri, e shoqëroi atë në udhëtimet e tija me karavanet tregtare.

Profeti (pqmtmpt) nuk ishte njeri i shkolluar dhe nuk dinte shkrim lexim. Sidoqoftë, pasi u rrit, ai u bë i famshëm për urtësinë e tij, moralin e bukur dhe besueshmërinë. Si rezultat i këtij imazhi që krijoi tek njerëzit, një nga gratë e fisit Kurejsh, e njohur për pasurinë që kishte, e emëroi atë udhëheqës të karavanëve të saj dhe ia dha detyrën e menaxhimit të tregtisë që bënte.

Profeti (pqmtmpt) udhëtoi vetëm njëherë drejt Damaskut me karavanët e saj dhe falë aftësive të tija u kthye me një profit të jashtëzakonshëm. Nuk zgjati shumë derisa kjo grua i propozoi martesë dhe Profeti (pqmtmpt) e pranoi propozimin e saj. Pas martesës, ai filloi të punonte si menaxhues i pasurisë dhe i tregtive të të shoqes deri në moshën dyzet vjeçare, duke fituar famë për urtësinë dhe besueshmërinë që kishte. Sidoqoftë, ai kurrë nuk i adhuroi idhujt që ishte e zakonshme të adhuroheshin në mesin e arabëve të Hixhazit. Madje shumë shpesh tërhiqej në vetmi për përsiatje shpirtërore, në të cilat fshehurazi e adhuronte Zotin.

Në moshën dyzetvjeçare, në një çast të tillë përsiatjeje në shpellën Hira, të malit Tihamah afër Mekës, ai u zgjodh nga Zoti si profet dhe u obligua me misionin e përhapjes së kësaj feje të re. Atë ditë iu shpall kapitulli i parë i Kur`anit (Kapitulli "Alak"; shqip: "Gjaku i mpiksur"). Po atë ditë duke u kthyer në shtëpi e takoi rrugës kushëririn e tij, Aliun (pqmt) dhe pasi e dëgjoi atë që kishte ndodhur, Aliu (pqmt) e pranoi fenë e re. Pasi u kthye në shtëpi, të njejtën ia rrëfeu edhe të shoqes, e cila poashtu e pranoi Islamin.

Në rastin e parë kur i ftoi njerëzit ta pranonin mesazhin e tij, Profeti (pqmtmpt) u përball me një reagim të ashpër dhe të dhimbshëm. Pas kësaj ai vazhdoi t`i përhapte fshehurazi mësimet islame derisa iu urdhërua nga Zoti, t`i ftonte të afërmit e tij në Islam. Por kjo thirrje nuk solli ndonjë dobi, përveç besimit të Ali ibn Ebu Talibit, që kishte besuar tashmë. (Sipas thënieve të transmetuara nga pasardhësit e Profetit (pqmtmpt) dhe nga poezitë e shkruara nga Ebu Talibi, shiitët besojnë se edhe ai e pranoi Islamin, por e fshehu besimin e tij që të mund ta mbronte Profetin (pqmtmpt) nga sulmet e fisit të tij, në të cilin Ebu Talibi ishte njeri me autoritet).

Pas kësaj periudhe, sipas urdhërit Hyjnor, Profeti (pqmtmpt) filloi ta shpallte hapur mesazhin e tij. Me shpalljen e hapur, filloi një reagim jashtëzakonisht i ashpër nga mekasit që përfshinte përndjekje dhe tortura ndaj Profetit (pqmtmpt) dhe ndjekësve të tij. Ashpërsia e tyre arriti në një nivel aq të padurueshëm, sa shumë prej muslimanëve i lanë shtëpitë dhe pronat e tyre dhe u shpërngulën për në Abisini (Etiopi). Profeti (pqmtmpt) dhe xhaxhai i tij, bashkë me familjarët e tjerë qëndruan të ngujuar tre vjet me rradhë në vendin e quajtur "lugina e Ebu Talibit". Askujt nuk i lejohej të kontaktonte me ta dhe atyre s`u lejohej të dilnin nga ky vend.

Ndonse në fillim të misionit të tij, Profeti (pqmtmpt) ishte viktimë e shtypjeve dhe torturave të ndryshme kurejshe që shkonin deri ne sulme fizike, tallje dhe ofendime nga më të ndryshmet, pati raste kur u përball edhe me sjellje të butë nga ana e tyre. Një butësi kjo, që kishte për qëllim largimin e tij nga misioni që kishte nisur. Ata i premtuan shuma të mëdha parash dhe madje udhëheqësinë e fisit. Por për Profetin (pqmtmpt), premtimet e tyre dhe shtypjet që i bënin, ishin vetëm një arsye më tepër që e forconte vullnetin që kishte për ta përmbushur misionin e tij. Në një rast, kur erdhën tek Profeti (pqmtmpt) duke i premtuar një pasuri të madhe, ai u përgjigj në mënyrë metaforike duke thënë se nuk do të mund ta kthenin nga rruga e Zotit edhe sikur t`ia jepnin diellin në njërën dorë dhe hënën në dorën tjetër.

Në vitin e dhjetë të profetësisë, kur ngujimi në luginën e Ebu Talibit kishte mbaruar tashmë, Profeti (pqmtmpt) e humbi xhaxhain dhe mbrojtësin e tij më të madh, Ebu Talibin si dhe të shoqen Hatixhen. Kjo do të thoshte se tashmë nuk kishte mbrojtje për jetën e tij dhe as ndonjë strehë për t`u fshehur. Më në fund, idhujtarët e Mekës përpiluan një plan për ta vrarë. E rrethuan shtëpinë e tij nga të gjitha anët që të mund të hynin brenda dhe ta vrisnin derisa ishte akoma në gjumë. Por Zoti i Madhëruar e lajmëroi Profetin (pqmtmpt) për planin e tyre dhe e urdhëroi të largohej për në Jethrib (sot e njohur si Medine). Profeti (pqmtmpt) ia dha Aliut (pqmt) detyrën që të shtrihej në shtratin e tij dhe me ndihmën e Zotit, duke kaluar mes rrethuesve të tij, u largua drejt një shpelle afër Mekës. Pas tri ditësh kërkimi, kur armiqtë e tij i humbën shpresat se mund ta gjenin, ai doli nga shpella dhe u nis për në Jethrib.

Populli i Jethribit, udhëheqësit e të cilëve e kishin pranuar Islamin dhe i ishin bindur Profetit (pqmtmpt) tashmë, e pranuan atë krahëhapur dhe i dorëzuan jetët dhe pronat e tyre nën udhëheqësinë e tij. Për herë të parë në Jethrib, Profeti (pqmtmpt) formoi një komunitet të vogël musliman dhe nënshkroi marrëveshje me fiset çifute në qytet dhe rreth tij, si dhe me disa fise arabe në regjion. Ai filloi ta përhapte mesazhin e Islamit dhe Jethribi shumë shpejt u bë i famshëm si  "Qyteti i Profetit" (Madinat al-rasul).

Islami filloi të rritej nga dita në ditë. Muslimanët, të cilët jetonin në shtypjen dhe armiqësinë kurejshe në Mekë, gradualisht filluan të emigronin drejt Medines. Ky grup u bë i njohur si "emigrantët" (muhaxhirun) kurse grupi që e i dha strehë Profetit (pqmtmpt) në Jethrib u bë i njohur me emrin "ndihmuesit" (ensar).

Islami po rritej me shpejtësi dhe po kështu rritej edhe urrejtja e politeistëve të Mekës dhe e fiseve çifute të Hixhazit, ndaj muslimanëve. Nëpërmjet hipokritëve, të infiltruar në mesin e muslimanëve, ata shkaktuan shumë probleme që më në fund e sollën çështjen deri në luftë frontale. Muslimanët bënë shumë beteja kundër arabëve politeistë dhe çifutëve dhe dolën fitues në pjesën më të madhe të tyre. Numri i betejave të mëdha dhe të vogla ishte më se tetëdhjetë. Profeti (pqmtmpt) ishte prezent në të gjitha betejat e mëdha si ajo e Bedrit, Uhudit, Hendekut, Hajberit, Hunejnit, ku fitorja u arrit kryesisht falë aftësive luftarake të Aliut (pqmt). Ai ishte personi i vetëm që asnjëherë nuk u tërhoq nga fushëbeteja. Në luftërat e bëra gjatë dhjetë viteve pas emigrimit të muslimanëve, u vranë më pak se dyqind muslimanë ndërsa në anën e jobesimtarëve ky numër ishte pak më pak se njëmijë.

Si rezultat i aktivitetit të Profetit (pqmtmpt) dhe të kontributit të palodhshëm të "emigrantëve" dhe "ndihmuesve" gjatë kësaj periudhe dhjetëvjeçare,  Islami u përhap në tërë gadishullin arabik. U dërguan letra mbretërve të shteteve tjera si Persia, Bizanti dhe Abisinia duke i ftuar që ta pranonin Islamin. Gjatë gjithë kësaj kohe, Profeti (pqmtmpt) jetoi përherë si i varfër dhe ishte krenar për këtë gjë. ¹ Ai kurrë nuk e kaloi një çast së koti. Koha e tij ishte e ndarë ne tri pjesë: njëra ishte për Zotin, njëra për të dhe për familjen e tij dhe njëra për njerëzit. Gjatë gjithë kësaj kohe, ai u morr me përhapjen e mësimit të Islamit dhe me administrimin e shoqërisë muslimane, duke i eliminuar fenomenet e dëmshme dhe duke krijuar lidhje të reja për mirëqenien e muslimanëve.

Pas dhjetë viteve në Medine, Profeti u sëmur dhe vdiq pas disa ditësh. Sipas transmetimeve të shumta fjalët e tij të fundit ishin këshilla në lidhje me trajtimin e butë të skllevërve dhe grave.

1: Në një thënie të tij të famshme, Profeti (pqmtmpt) ka thënë: "Varfëria është krenari ime". Mbi temat e kësaj pjesë mund të shihen biografitë e shkruara nga Ibn Hishami dhe Halebiu si dhe vëllimi i gjashtë i përmbledhjes Bihar`ul-Envar (Oqeani i dritave).

11. I Dërguari i Zotit (pqmtmpt) dhe Kur`ani

Njësoj siç kishte ngjarë edhe me profetët e tjerë, edhe prej Muhammedit (pqmtmpt) u kërkua të bënte mrekulli. Edhe ai vetë e konfirmonte faktin se profetët kishin fuqi të bënin mrekullira. Janë të njohura disa mrekulli të Profetit (pqmtmpt), transmetimi i të cilave është i besueshëm dhe mund të pranohet si i saktë. Por mrekullia e tij e përjetshme, që vazhdon të jetojë edhe sot, është libri i shenjtë i Islamit, Kur`ani, që përmban gjashtëmijë e ca qindra vargje dhe është i ndarë në njëqind e katërmbëdhjetë kapituj të shkurtër dhe të gjatë. Vargjet e Kur`anit u shpallën gradualisht përgjatë misiont njëzetetrevjeçar të Profetit (pqmtmpt). Ndonjëherë disa vargje dhe ndonjëherë një kapitull i tërë, u shpallën nën kushte të ndryshme, si ditën ashtu edhe natën, në udhëtim ose në shtëpi, në luftë e në paqe, në ditë të vështira dhe në çaste rehatie.

Në shumë vargje të tij Kur`ani vetëprezantohet si një mrekulli. Ai i ftonte arabët e asaj kohe që të sillnin shkrime dhe fjalë që mund të krahasoheshin përnga bukuria me të. Asokohe arabët ishin të mirënjohur për nivelin e lartë të oratorisë dhe letërisës që kishin arritur dhe renditeshin ndër popujt më të zhvilluar në këtë drejtim. Kur`ani thotë se sikur të ishte i vërtetë pretendimi se ai ishte vepër e Profetit (pqmtmpt), atëherë arabët duhet të ishin të aftë për të prodhuar një vepër të ngjashme me të ose thjesht dhjetë kapituj si ato të Kur`anit ose akoma më pak, vetëm disa vargje si të tijat, duke përdorur çfarëdo që dëshironin. ¹

Oratorët dhe poetët më të mëdhenj arabë të asaj kohe mundën vetëm të thonin se ky libër ishte një magji dhe se për këtë arsye, ata nuk mund të sillnin diçka më të mirë se ai. ²

Kur`ani jo vetëm që i sfidonte njerëzit me rrjedhshmërinë gjuhësore por të njejtën e bënte edhe nga aspekti ideologjik duke e sfiduar logjikën njerëzore me kuptimet që fshiheshin në vargjet e tij. Nëse e hulumtojmë me kujdes këtë çështje, do të shohim se Zoti e ka krijuar programin e tij madhështor dhe të pafundëm dhe ka përfshirë në të çdo aspekt të besimit, etikës dhe veprimtarisë njerëzore. Këto ai i ka shpallur "të vërteta" dhe fenë që mbështetet në to e ka quajtur "feja e të vërtetës" (din-i hakk). Islami ëstë një fe, principet e të cilës janë të mbështetura në të vërtetën dhe në mirëqenien e njerëzve dhe jo në dëshirat e shumicës ose interesat e një sunduesi të vetëm.

Themeli i këtij programi madhështor është i përmbledhur në një princip të vetëm, që është besimi në Njëshmërinë e Zotit.  Të gjitha principet e shkencave islame rrjedhin nga thelbi i Njëshmërisë dhe virtytet e vlefshme morale dhe etike të njeriut, në anën tjetër, deduktohen nga shkencat islame. Pas kësaj, hulumtohen principet dhe detajet e veprave njerëzore, pas të cilës detyrat e tyre në shoqëri organizohen duke u mbështetur në principin themelor të Njëshmërisë. Marrëdhëniet dhe vazhdimësia në mes doktrinës fetare (principeve) dhe praktikës në Islam, janë të organizara në mënyrë që çdo praktikë islame e çfarëdo çështjeje, do të kthehej domosdo drejt principit të Njëshmërisë duke e bërë Njëshmërinë një themel të çështjes në fjalë.

Është shumë logjike se përgatitja e një feje të tillë kaq gjithëpërfshirëse dhe madje përgatitja e  vetëm një indeksi themelor për të është përtej fuqisë së autoriteteve më të larta ligjore në botë. Dhe në rastin tonë, flasim për një njeri të vetëm, i cili për një kohë tejet të shkurtër u gjend i rrethuar me mijëra vështirësi dhe rreziqe për jetën dhe pronën e tij. Një njeri që u gjend në beteja të përgjakshme dhe u përball me pengesa të jashtme e të brendshme dhe ç`është më e rëndësishmja, një njeri që u gjend i vetmuar përballë botës.

Përveç kësaj, Profeti (pqmtmpt) nuk ishte njeri i arsimuar dhe nuk dinte shkrim-lexim. Ai i kaloi dy të tretat e jetës së tij në mesin e një populli që nuk kishte dituri dhe civilizim. Ishte një popull që jetonte në një tokë të shkretë e pa ujë dhe në kushtet më të vështira shoqërore, të mësuar me dominimin e vazhdueshëm të shteteve fqinje.

Përveç të lartëpërmendurave, Kur`ani i sfidon edhe në një mënyre tjetër njerëzit. Ai u shpall gradualisht gjatë një periudhe prej njëzet e tre vjetësh, në kushte krejt të ndryshme nga njëra tjetra. Kjo mund të ishte një situatë paqeje ose lufte, fuqie ose dobësie, rehatie ose vështirësie. Sikur të mos kishte ardhur nga Zoti por të ishte i krijuar nga njeriu, pa dyshim do të shiheshin në të shumë pjesë kontradiktore dhe jo të përsosura. Përfundimi i tij do të ishte pa dyshim më i përsosur se fillimi, sepse logjika njerëzore e pranon përsosmërinë graduale të njeriut. Përkundrazi, vargjet e para të shpallura në Mekë janë të një cilësie të njejtë me vargjet medinase dhe nuk ka një dallim të tillë mes fillimit dhe mbarimit të Kur`anit. Kur`ani është një libër, pjesët e të cilit i ngjajnë njëra tjetrës. Fuqia e tij e shprehjes është e një cilësie mahnitëse gjatë gjithë përmbajtjes së tij.

Njohja e Amshimit

1. Njeriu përbëhet nga trupi dhe shpirti


2. E vërteta e shpirtit nga një këndvështrim tjetër


3. Vdekja në këndvështrimin islam


4. Berzahu


5. Dita e Gjykimi dhe Ringjallja


6. Një tjetër shpjegim


7. Vazhdimësia e krijimit

1. Njeriu përbëhet nga trupi dhe shpirti

Ata që i njohin pak shumë mësimet e Islamit, e dinë se në Librin e Shenjtë dhe në thëniet e Profetit (pqmtmpt) ka shumë raste ku flitet për shpirtin dhe trupin. Ndonse trupi dhe objektet materiale janë tejet të lehta për t`u perceptuar me anë të shqisave, shpirti është një çështje tjetër shumë më e komplikuar.

Filozofët dhe teologët që e diskutuan këtë çështje, qofshinn sunnitë ose shiitë, kanë patur pikëpamje shumë të ndryshme në lidhje me realitetin e shpirtit. Por diçka që dihet është se sipas Islamit, trupi dhe shpirti janë dy realitete që e kundërshtojnë njëri tjetrin. Nëpërmjet vdekjes trupi i humb karakteristikat e jetës dhe shpërbëhet gradualisht, gjë që nuk ndodh me shpirtin. Kur shpirti i bashkangjitet trupit, trupi bëhet i gjallë dhe kur shpirti ndahet prej tij (gjatë vdekjes), trupi ndalon së funksionuari ndonse shpirti vazhdon të jetojë edhe më tej.

Nga ç`mund të mësohet prej vargjeve të Kur`anit dhe prej thënieve të Imamëve të Ehl-i Bejtit, shpirti është një qenie jomateriale por që ka një lloj lidhjeje me materjen. Në Kur`an, Zoti i Plotëfuqishëm thotë:

"Pa dyshim Ne e krijuam njeriun nga balta dhe pastaj e vendosëm atë si një pikë uji në vend të sigurt. Më pas atë pikë uji e bëmë gjak të mpiksur, nga ai gjak i mpiksur i bëmë mishin, atë copë mishi e kthyem në eshtra dhe pastaj i mbathëm eshtrat me mish dhe e bëmë atë një krijesë tjetër..." ¹  

Nga rradhitje e këtyre vargjeve mund të shihet se fillimisht Kur`ani e shpjegon krijimi i materjes dhe pastaj kur i referohet krijimit të shpirtit, ai e quan atë një krijim krejt tjetër.

Në një tjetër varg, si përgjigje për skeptikët që pyesin se si është e mundur që trupi i njeriut, i kalbur dhe i shkatërruar pas vdekjes, të mund të krijohet nga e para dhe të kthehet përsëri në njeri, thuhet:

Thuaj: ëngjëlli i vdekjes që është përgjegjës mbi ju, do t`ju mbledhë dhe pastaj tek Zoti juaj do të ktheheni." ²

Kjo do të thotë se trupi i njeriut shkatërrohet në copëza të vogla të shpërndara por vetë njeriu, gjegjësisht shpirti i tij, është i ndarë prej trupit nga ëngjëlli i vdekjes dhe jeton i mbrojtur në botën e amshimit.

Përveç vargjeve të tilla, Kur`ani me një shpjegim shumë të qartë e shpreh jomaterialitetin e shpirtit kur thotë:

"Do t`të pyesin për shpirtin, thuaj: shpirti është nën urdhërin e Zotit tim" 3

Në një varg tjetër, ku flitet për urdhërin e Zotit, Ai thotë:

"Kur Ai dëshiron diçka, urdhëri i tij është: "Bëhu!" dhe ajo bëhet. Andaj Atij i takon lavdia, që ka sundim mbi gjithçka." ⁴

Kuptimi i këtyre vargjeve është se urdhëri i Zotit në krijimin e sendeve nuk është një proces gradual dhe nuk është i kufizuar në kohë dhe hapësirë. Andaj edhe shpirti, që nuk është tjetër veçse një urdhër i Zotit, nuk është materje dhe nuk përmban karakteristika materiale. Kjo do të thotë se ai nuk i ka karakteristikat e copëtimit, ndryshimit dhe gjendjes në kohë dhe hapësirë.

 1: Muminun (Besimtarët) 23: 12-14

2: Sexhde 32:11

3: Isra (Udhëtimi i natës) 17:85

4: Ja`sin 36: 82-83

2. E vërteta e shpirtit nga një këndvështrim tjetër

Hulumtimi dhe përsiatja intelektuale e konfirmojnë këndvështrimin e Kur`anit të Shenjtë në lidhje me shpirtin. Secili nga ne është i vetëdijshëm për ekzistencën e një realiteti brenda vetes, që e quan "unë" dhe që vazhdon të ekzistojë brenda njeriut deri në fund të jetës së tij. Ndonjëherë madje, njeriu mund edhe ta harrojë ekzistencën e pjesëve të ndara të trupit të tij mirëpo vetëdija e "unit" nuk i ndahet asnjëherë përderisa të ekzistojë ai vetë. Ky perceptim nuk mund të ndahet ose të shpërbëhet. Ndonse trupi i njeriut është në një lëvizje të vazhdueshme dhe gjithmonë ndryshon në kohë dhe hapësirë, realiteti i "unit" mbetet i pandryshuar. Ky realitet nuk është objekt ndryshimesh dhe transformimesh. Andaj është e qartë se sikur "uni" të ishte një ekzistencë materiale, ai do t`i kishte edhe karakteristikat e materjes që janë copëtueshmëria, ndryshimi dhe pozita në kohë dhe hapësirë.

Trupi i posedon të gjitha karakteristikat e materjes dhe për shkak të marrëdhënies mes trupit dhe shpirti, këto karakteristika zakonisht konsiderohen edhe karakteristika të shpirtit. Por sikur të mendohej pak, do të shihej qartë se një çast i caktuar në kohë ose ai që vjen pas tij, një pikë në hapësirë dhe një pikë tjetër e largët, drejtimi i lëvizjes dhe të ngjashmet, janë të gjitha karakteristika të trupit. Shpirti është i pavarur nga këto fenomene por mund të themi se këto fenomene, nëpërmjet trupit, arrijnë vetëm të reflektohen tek shpirti i njeriut. Me të njejtën logjikë mund të konsiderohen edhe dituria dhe forca e vetëdijes, që janë karakteristika vetëm të shpirtit. Sikur dituria të ishte një cilësi materiale, ajo do t`i posedonte karakteristikat e materjes dhe do të ishte e ndashme dhe e ndryshueshme në varësi prej kohës dhe hapësirës.

Nuk ka dyshim se ky diskutim intelektual mund të zgjasë shumë më tepër sepse ka shumë çështje të rëndësishme të cilët nuk kemi hapësirë për t`i përpunuar në këtë libër. Hulumtimi i shkurtër që shfaqet në këtë libër është vetëm një shpjegim i përgjithësuar i besimit islam në lidhje me trupin dhe shpirtin. Analiza më të thella të kësaj çështjeje mund të gjenden në shumë libra të filozofisë.

3. Vdekja në këndvështrimin islam

Ndonse këndvështrimet sipërfaqësore mbi ekzistencën e njeriut e konsiderojnë vdekjen vetëm si shkatërrimin e njeriut dhe e shohin jetën vetëm si periudhën nga lindja deri në vdekje, Islami e interpreton vdekjen si kalimin e njeriut nga një fazë e jetës së tij në një tjetër. Sipas Islamit, njeriu posedon një jetë të pafundme. Vdekja, që është edhe ndarja e shpirtit nga trupi, e bart njeriun në një fazë tjetër të jetës së tij, ku mirëqenia ose dëshpërimi varen nga veprat e mira dhe të liga në fazën paraprake. Profeti (pqmtmpt) ka thënë: "Ju jeni të krijuar për të qenë dhe jo për t`u zhdukur. Kurse vdekja veç do t`ju çojë nga një shtëpi në një tjetër." ¹

1: Bihar`ul Envar (Oqeani i dritave) vëll.2, fq.161; përcjellë nga vepra "Itikadat" e Shejh Sadukut.

4. Berzahu

Nga ajo që mund të kuptohet nga Kur`ani dhe nga Tradita profetike, mund të arrihet në përfundimin se ndërmjet vdekjes dhe ringjalles së përgjithshme, ekziston një kohë e kufizuar, që është edhe faza e mesme mes jetës në këtë botë dhe asaj të përjetshmes. ² Pas vdekjes, njeriu merret në pyetje në lidhje me besimet e tija dhe veprat e mira dhe të liga që i ka kryer në këtë botë. Pas një përmbledhjeje të shkurtër dhe gjykimit, ai fiton një jetë të lumtur ose të dhimbshme në të cilën do ta presë ditën e gjykimit. ³

Situata e njeriut në periudhën e berzah-ut është e ngjashme me situatën e një personi që thirret para autoriteteve gjyqësore për t`u hulumtuar veprat që ka bërë. Ai merret në pyetje dhe hulumtohet derisa të kompletohet dosja e tij. Pastaj ai e pret gjykimin përfundimtar.

Shpirti i njeriut në "fazën kaluese" (berzah) është i njejtë si në jetën e tij paraprake. Në ka qenë njeri i virtyteve, ai jeton një jetë të lumtur dhe të rehatshme në prani të njerëzve të pastër dhe shumë pranë Prezencës Hyjnore. Në ka qenë njeri i lig, do të jetojë një jetë përplot dhimbje dhe në shoqëri të forcave djallëzore dhe "udhëheqësve të atyre që devijuan". Zoti në Kur`an thotë:

"Mos mendoni se të rënët në rrugën e Zotit kanë vdekur! Jo, ata jetojnë dhe shpërblehen tek Zoti i tyre. Janë të lumtur me bekimet që Ai ua fal dhe u japin sihariqe atyre që mbetën pas se nuk do të ketë frikë për ta dhe nuk do të vuajnë. Ata i gëzojnë të mirat e Zotit dhe Ai, nuk i çon dëm veprat e besimtarëve." ⁴

Kurse për ata që pasurinë e tyre në botë e fituan me rrugë të jashtëligjshme, Ai thotë:

"Dhe kur ndonjërit prej tyre i vjen vdekja, ai thotë: "Zoti im! Më kthe prapë që të mund t`i bëj mirë gjërat që i lashë pas." Por jo, kjo është veç një fjalë goje dhe pas tyre është një pengesë deri në ditën kur të ngrihen prapë." ⁵

1: shënim i përkthyesit: Në disa përkthime, duke përfshirë këtu edhe përkthimin e Sejjid Husejn Nasr në anglisht, fjala "berzah" përkthehet me fjalën "purgator" të traditës katolike. Duhet theksuar se përkthimet e tilla i dedikohen botës perëndimore, kryesisht jomuslimane dhe andaj përdoren shpesh edhe kuptime të përafërta për të shpjeguar disa terme të caktuara. Në thelb, "berzahu" islam dallon në shumë gjëra nga koncepti katolik i "purgatorit". Këto dallime janë të shprehura qartë në kapitullin e mësipërm.

2: Bihar`ul-Envar (Oqeani i dritave) vëll.2 kapitulli i Berzahut (Babu`l-Berzah)

3: Bihar`ul-Envar (Oqeani i dritave) vëll.2 kapitulli i Berzahut (Babu`l-Berzah)

4: Al-i Imran (Familja e Imranit) 3:169-171

5: Muminun (Besimtarët) 23:99-100

5.Dita e Gjykimit dhe Ringjallja

Në mesin e shkrimeve të shenjta, Kur`ani është i vetmi që ka folur me detaje në lidhje me Ditën e Gjykimit. Ndonse Torah-u nuk e ka përmendur këtë ditë dhe Ungjilli vetëm ka aluduar në të, Kur`ani e ka përmendur atë me qindra herë duke e quajtur me emra të ndryshëm. Ai e ka përshkruar gjendjen e njerëzve në Ditën e Gjykimit, ndonjëherë shkurtimisht dhe ndonjëherë në hollësi. Kur`ani i ka përkujtuar besimtarët se besimi në Ditën e Gjykimit është po aq i rëndësishëm sa dhe besimi në Zot dhe e ka konsideruar këtë besim si njërin nga tre principet e Islamit. Kur`ani e ka thënë qartë se ai që e mohon Ringjalljen është jashtë kornizave të Islamit dhe nuk ka tjetër përcaktim për të veç dënimit të përjetshëm.

Kjo është edhe e vërteta sepse po të mos ishte gjykimi i Zotit, shpërblimi ose dënimi, mesazhi fetar, që përbëhet nga dekretet hyjnore me ndalesa dhe urdhëra të Zotit, nuk do të kishte kurfarë efekti. Në këtë rast, ekzistenca ose jo e profetësisë dhe e misionit profetik do të ishte krejt irelevante dhe e parëndësishme. Në të vërtetë, mosekzistenca e diçkaje të tillë do të ishte e preferuar sepse është e pamundur të ndiqet një Ligj Hyjnor pa i pranuar kufizimet dhe pa e humbur atë që duket si "liri". Sikur bindja ndaj Ligjit të mos kishte asnjë pasojë, njerëzit asnjëherë nuk do të pranonin të largoheshin nga liria e tyre e natyrshme për të bërë një veprim. Nga kjo kuptohet se rëndësia e të kujtuarit të Ditës së Gjykimit është po aq e madhe sa rëndësia e vetë thirrjes fetare.

Nga ky përfundim bëhet i qartë fakti se besimi në Ditën e Gjykimit është faktori më efektiv që e shtyn njeriun drejt virtyteve dhe që e bën atë të largohet nga cilësitë e liga dhe mëkatet e mëdha, njësoj siç e bën të lig dhe të pamoralshëm, largimi nga ky besim. Zoti në Librin e Tij ka thënë:

"Ka një mallkim të madh për ata që u ndanë nga rruga e Zotit sepse e harruan Ditën e Gjykimit." ¹

Siç mund të shihet nga ky varg i shenjtë, harrimi i Ditës së Gjykimit konsiderohet si thelbi i çdo devijimi nga rruga e Zotit. Përsiatja mbi qëllimin e krijimit të njeriut, universit dhe Ligjit Hyjnor, e bën të qartë domosdoshmërinë e një Dite të tillë.

Kur ta vëzhgojmë ekzistencën, do të shohim se nuk ka ndonjë vepër (që domosdoshmërisht është edhe lëvizje) pa ndonjë fund të parashikueshëm dhe pa një qëllim. Asnjë vepër nuk mund të konsiderohet ndarazi dhe e pavarur nga qëllimi. Përkundrazi, një vepër është përherë e drejtuar drejt qëllimit dhe ekziston në varësi prej tij. Madje edhe në veprat krejt sipërfaqësore (si ato instinktive) që mund të duken të paqëllimshme, ekziston një qëllim final që është në përshtatshmëri me vetë veprën që bëhet. Në veprat instinktive, që janë zakonisht një lloj lëvizjeje, fundi drejt të cilit drejtohet lëvizja është edhe qëllimi i veprës. Madje edhe në lojën e fëmijevë ka gjithmonë një fund imagjinar, arritja e të cilit është qëllimi i lojës. Krijimi i njeriut dhe botës është një vepër e Zotit dhe Zoti është shumë përtej të vepruarit pa vetëdije dhe pa qëllim. Nuk mund të paramendohet që Zoti të krijojë, të marrë jetë, të rikrijojë nga e para dhe prapë të marrë jetë domethënë të krijojë e të shkatërojë, pa patur një fund të caktuar dhe një qëllim të përhershëm të cilin Ai e kërkon në këto vepra. S`do mend se përfitimi nga këto vepra nuk është për vetë Zotin, i cili është i pavarur nga çdo nevojë por për vetë krijesat e tija. Mund të thuhet pra, se njeriu dhe bota janë të drejtuara drejt një realiteti të përhershëm dhe drejt një gjendjeje më të përsosur të ekzistencës që nuk njeh shkatërrim.

Gjithashtu, kur ta hulumtojmë me kujdes gjendjen e njerëzve nga këndvështrimi i edukimit fetar, do të shohim se si rezultat i udhëzimit Hyjnor dhe përparimit, njerëzit ndahen në dy kategoritë e të virtytshmive dhe të ligëve. Sidoqoftë, në këtë jetë nuk bëhet një ndarje mes këtyre grupeve. Përkundrazi, suksesi dhe lavdia shumë shpesh u takon atyre që janë të ligj dhe të padrejtë. Vepra e mirë shoqërohet gjithmonë me vështirësi, shtypje dhe vuajtje. Për këtë shkak, koncepti i Drejtësisë Hyjnore e bën të domosdoshme ekzistencën e një bote tjetër, në të cilën çdo individ e fiton shpërblimin që e meriton dhe çon një jetë sipas meritave të tija.

Me këtë mund të shihet se analiza e kujdesshme e qëllimit të krijimit dhe qëllimit të Ligjit Hyjnor na çon në përfundimin se Dita e Gjykimit do të vijë domosdoshmërisht për çdo person. Zoti i Madhëruar e bën të qartë këtë në Librin e Tij duke thënë:

"... dhe Ne s`i krijuam për lojë qiejt e tokën dhe gjithçka që gjendet mes tyre. I krijuam veç me qëllime të vërteta. Por shumë prej tyre s`e dinë. ²

... dhe Ne s`i krijuam për lojë qiejt e tokën dhe gjithçka që gjendet mes tyre Ashtu mendojnë jobesimtarët. Mjerë ata që do të digjen në zjarr! Mos duhet vallë që t`i trajtojmë ata që besuan dhe bënë vepra të mira njësoj si ata që bënë dhunë mbi tokë? Ose mos duhet të jetë i njejtë i virtytshmi me të ligun?" ³

Në një varg tjetër thuhet:

"Mos vallë ata që bëjnë vepra të liga mendojnë se do veprojmë me ta njësoj si me besimtarët që vepruan mirë dhe se do të jenë të njejtë në jetën dhe në vdekjen e tyre? Sa gabim e kanë! Zoti i ka krijuar qiejt e tokën me të vërtetën dhe çdo shpirt do të shpërblehet me atë që ka fituar për vete. Askujt s`do ti bëhet padrejtësi. 4

1: Sad 38:26

2: Duhan (Tymi) 44:48

3: Sad 38:27

4: Xhathija (Gjunjëzimi) 45:21-22

6. Një tjetër shpjegim

Gjatë diskutimit mbi kuptimin e jashtëm dhe të brendshëm të Kur`anit, e theksuam se mësimet e Islamit janë shprehur në Kur`an me disa metoda të ndryshme që në përgjithësi mund të ndahen në dimensionin ekzoterik (të jashtëm) dhe ezoterik (të brendshëm). Shpjegimi ekzoterik është në nivelin normal të të menduarit dhe i kuptueshëm për shumicën kurse dimensioni ezoterik i takon vetëm elitës dhe mund të kuptohet vetëm me vizione që vijnë nëpërmjet praktikave të jetës shpirtërore.

Shpjegimi i këndvështrimit të jashtëm e shfaq Zotin si sunduesin absolut të botës së krijuar, që i takon atij vetë. Zoti ka krijuar shumë ëngjëj që i ekzekutojnë urdhërat e tij në çdo copë të krijimit. Çdo pjesë e krijimit dhe rendi i saj është i lidhur me një grup ëngjëjsh të cilët janë mbikqyrës të asaj pune. Po në këtë shpjegim, qenia njerëzore është krijim i Tij dhe njeriu është një shërbetor i Zotit që duhet t`i ndjekë urdhërat dhe ndalesat e Tija. Sipas kësaj, profetët janë bartësit e mesazhit të Tij dhe përcjellësit e ligjeve të cilat Ai i ka dërguar që njerëzimi t`u bindet. Zoti ka premtuar shpërblim për besimin dhe bindjen dhe dënim të dhimbshëm për mosbesimin dhe mëkatin dhe Ai e mban fjalën. Koncepti i Drejtësisë së Zotit kërkon që të dy grupet e ndryshme të të virtytshmive dhe të ligëve, të cilët në këtë botë nuk kanë një trajtim sipas meritave të tyre, të ndahen nga njëri tjetri në mënyrë që të virtytshmit ta shijojnë shpërblimin e merituar dhe të ligët ta vuajnë dënimin që u takon.

Nga kjo rrjedh se sipas Drejtësisë së Zotit dhe sipas premtimeve që Ai i ka bërë, të gjithë njerëzit do të ringjallen një ditë dhe të gjitha besimet dhe veprat e tyre do të hulumtohen në hollësi. Zoti do t`i gjykojë të gjithë sipas të vërtetës duke ia dhënë secilit atë që e meriton. Ai do të jetë ushtrues i drejtësisë në emër të të shkelurve. Ai do t`ia falë secilit shpërblimin e veprave të tija. Njëri grup do të jetë banor i parajsës së përjetshme derisa grupit tjetër do t`i takojë ferri.

Ky është shpjegimi i jashtëm (ekzoterik) i Kur`anit dhe nuk ka dyshim se ai është i saktë. Mirëpo gjuha e përdorur në të përbëhet nga terme dhe imazhe që kanë të bëjnë me jetën sociale të njeriut dhe me mendimet e tija, në mënyrë që dobia e këtij shkrimi të jetë sa më e pergjithshme dhe rrezja e veprimit të tij sa më e gjërë.

Sidoqoftë, ata që kanë depërtuar sado pak në dimensionin shpirtëror të gjërave dhe që janë pak shumë të njohur me gjuhën ezoterike të Kur`anit, nga këto thënie kuptojnë diçka që është përtej perceptimit të zakonshëm të njerëzve. Kur`ani i Shenjtë, në shprehjen e tij të thjeshtë dhe të kuptueshme, herë pas here aludon në kuptimin ezoterik dhe në qëllimin e vërtetë të mesazhit të tij. Nëpërmjet shumë aludimeve të tilla, Kur`ani shprehet se bota e krijuar, me të gjitha pjesët e saja (një prej të cilave është edhe njeriu), sillet në një "lëvizje ekzistenciale" në drejtim të përsosmërisë dhe Zotit. Do të vijë një ditë, kur kjo lëvizje do të përfundojë dhe do ta humbasë ekzistencën e saj të ndarë dhe të pavarur përpara Madhështisë Hyjnore.

Njeriu, që është një pjesë e universit, përsosmëria e veçantë e të cilit vjen nga vetëdija dhe dituria, gjithashtu lëviz drejt Zotit. Kur ta arrijë fundin e kësaj rruge, ai do ta dëshmojë shumë qartë të Vërtetën dhe Njëshmërinë e Zotit të pashoq. Ai do të shohë se fuqia, sundimi dhe çdo cilësi tjetër e përsosmërisë i takon vetëm Esencës Hyjnore, realiteti i të cilës do t`i shpallet njeriut ashtu si është. Ky është hapi i parë në botën e përjetshme. Dhe nëse njeriu nëpërmjet besimit dhe veprave të tija të mira, do të jetë i aftë të krijojë një lidhje, afërsi dhe "miqësi" me Zotin dhe me krijesat e rrethit të tij, atëherë me një kënaqësi të papërshkrueshme në gjuhët njerëzore, ai do të jetojë afër Zotit në shoqëri të krijesave të pastra të botës sipërore. Por nëse për shkak të dëshirave për jetën e kësaj bote dhe për kënaqësitë e saja të kalueshme, ai shkëputet nga bota e përtejme dhe nuk ka një afërsi dhe dashuri me Zotin ose me krijesat e pastra të Prezencës së Tij, njeriu do të jetë pre e një vuajtjeje të përjetshme. Është e vërtetë se veprat e mira ose të liga të njeriut në këtë botë janë të kalueshme dhe zhduken. Por forma këtyre veprave mbetet e gdhendur në shpirtin njerëzor dhe e shoqëron atë gjithkah. Këto vepra janë kapitali i njeriut për jetën e tij të ardhshme, qoftë ajo e ëmbël ose e hidhur.

Në këto përfundime mund të arrihet nga vargjet në vijim:

"Drejt Zotit tënd është kthimi..." ¹

"Ki kujdes sepse gjithçka vjen tek Zoti më në fund." ²

"Vendimi në atë ditë është i Zotit." ³

"O shpirt besimtar, i larë nga dyshimet! Kthehu tek Zoti yt, i kënaqur dhe i shpërblyer me bekimin e Tij. Eja në mesin e robërve të mi dhe hyr në Parajsën time!" ⁴

Në lidhje me mënyrën se si do t`u folet disa njerëzve të caktuar në Ditën e Gjykimit, thuhet:

Ti ishe i pakujdesshëm.Por ta kemi hequr mbulesën nga sytë dhe shikimi yt është i mprehtë tashmë. ⁵

Në lidhje me interpretimin e kuptimit të Kur`anit (dhe të të vërtetës prej të cilës ai rrjedh) Zoti thotë:

Mos kërkojnë vallë diçka tjetër veç realizimit të saj? Në ditën kur të realizohet, ata që e patën harruar atë, do të thonë: "Të dërguarit e Zotit e sollën të vërtetën! A kemi tani ndërmjetës, që të ndërmjetësojë për ne që t`i korigjojmë gjërat që i bëmë?" Ata i kanë humbur shpirtrat e tyre dhe ajo që e përgatitën i la në baltë." ⁶

Në një varg tjetër thuhet:

"Atë ditë, Zoti do t`ua paguajë meritat dhe do ta dinë se Zoti është e Vërteta e Qartë." ⁷

"O njeri! Pa dyshim je duke bërë për Zotin tënd një gjë, që do ta takosh (në praninë e Tij)." ⁸

"Secili që ka shpresë ta takojë Zotin e tij, le ta dijë se koha që Ai ka caktuar do të vijë." ⁹

"Dhe kushdo që shpreson ta takojë Zotin e tij, le të bëjë vepra të mira dhe të mos i bëjë shok në adhurim!" ¹⁰

Por kur gjëma e madhe të vijë, Dita kur njeriu do t`i kujtojë veprat e tij dhe kur ferri do t`i qëndrojë përpara i qartë për t`u parë... Për atë q`u rebelua dhe e zgjodhi jetën e botës, ferri do të jetë shtëpi. Por për atë që pati frikë të ngrihet kundër Zotit dhe e largoi shpirtin nga epshet, shtëpi kopshtet do të jenë." ¹¹

Në lidhje me cilësitë e shpërblimeve për veprat njerëzore, Zoti thotë:

"O ju që s`besuat! Sot mos kërkoni arsyetim për veten tuaj. Ju do të paguani veç për atë që keni bërë." ¹²

1: Alak (Gjaku i mpiksur) 96:8

2: Shura (Këshilli) 42: 53

3: Infitar (Kataklizma) 82:19

4: Faxhr (Agimi) 89:27-30

5: Kaf 50:22

6: Araf (Lartësitë) 7:53

7: Nur (Drita) 24:25

8: Inshikak (Zbërthimi) 84:6

9: Ankebut (Merimanga) 29:5

10: Kehf (Shpella) 18:110

11: Naaziat (ata që tërhiqen zvarrë) 79:34-41

12: Tahrim (Ndalesa) 66:7

7. Vazhdimësia e krijimit

Universi që mund ta shohim rreth nesh nuk ka një jetë të pafundme. Një ditë do të vijë kur jeta e kësaj bote dhe e banorëve të saj do të përfundojë ashtu siç e konfirmon edhe Kur`ani. Zoti thotë:

"Ne s`i krijuam qiejt e tokën veçse me të vërtetën dhe me një afat të caktuar"¹

Dikush mund të pyesë në ka ekzistuar përpara kësaj bote dhe këtij civilizimi, një racë tjetër njerëzore ose të pyesë në do të ketë pas përfundimit të kësaj botë dhe zhdukjes së banorëve të saj, një tjetër botë. Nuk ka një përgjigje të drejtpërdrejtë në Kur`an për këtë pyetje, përveç disa aludimeve në lidhje me vazhdimësinë e krijimit. Por në thëniet e përcjellura nga Profeti dhe Imamët (paqja qoftë mbi ta) thuhet se krijimi nuk është i kufizuar me botën që e shohim ne. Shumë botëra kanë ekzistuar në të kaluarën dhe do të ekzistojnë në ardhmëri. Imami i gjashtë ka thënë: "Mbase mendoni se Zoti s`ka krijuar njerëzim tjetër përveç juve. Jo! Betohem në Zotin se Ai ka krijuar mijëra e mijëra të tjerë para jush dhe ju jeni të fundit mes tyre." ²

1: Ahkaf (Kodrat e rërës) 46:7

2: Biharu`l-Envar (Oqeani i dritave) vëll.14, fq.79

Njohja e Imamit

1. Kuptimi i Imamit


2. Kalifati në shtetin islam dhe Imamati


3. Konfirmimi i kapitullit të kaluar


4. Imamati në mësimet fetare


5. Dallimi ndërmjet Profetit dhe Imamit


6. Imamati në dimensionin e brendshëm (ezoterik) të fesë


7. Imamët dhe udhëheqësit e Islamit


8. Një histori e shkurtër e jetës së Imamëve


9. Një vështrim i përgjithshëm mbi rishfaqjen e Mehdiut


10. Një vështrim i veçantë mbi rishfaqjen e Mehdiut

1. Kuptimi i Imamit

"Imam" ose "udhëheqës" është titulli që i jepet një personi, i cili e merr përsipër udhëheqësinë e një komuniteti në një lëvizje të caktuar shoqërore, në një ideologji politike ose në një mendim të caktuar fetar. Gjithsesi, për hir të lidhjes që ka me njerëzit që i udhëheq, një udhëheqës duhet të sillet në përshtatshmëri me aftësitë e njerëzve edhe në çështjet parimore por edhe në ato dytësore.

Siç u tha qartë në kapitujt paraprakë, feja e shenjtë islame jep këshilla në lidhje me jetërat e njerëzve duke i konsideruar të gjitha aspektet e përditshmërisë njerëzore. Islami e hulumton jetën njerëzore nga këndvështrimi shpirtëror dhe e udhëzon njeriun sipas kësaj. Me këtë intervenon në rrafshin e ekzistencës formale dhe materiale të jetës së një individi. Në të njejtën mënyrë, intervenon edhe në rrafshin e marrëdhënieve të tija shoqërore (si çështja e qeverisjes).

Sipas kësaj, Imamati dhe udhëheqësia fetare në Islam mund të studiohen nga tri perspektiva: ajo e qeverisjes islame, e shkencave dhe mësimeve fetare dhe ajo e udhëheqësisë shpirtërore. Sipas shiizmit, për shkakun se shoqëria islame ka nevojë për udhëzim në të tre aspektet e përmendura, personi që do të jetë në pozitën e udhëzuesit dhe udhëheqësit në këtë çështje, duhet të emërohet nga Zoti ose nga Profeti. Sepse fundja edhe Profeti  vetë, u emërua me një Urdhër Hyjnor.

2. Kalifati në shtetin islam dhe Imamati

Njeriu nëpërmjet natyrës së tij e kupton pa ndonjë vështirësi faktin se asnjë shoqëri e organizuar si shteti, qyteti, fshati, fisi dhe madje as familja e përbërë prej disa personave, nuk mund të ekzistojë pa ndonjë udhëheqës që e vë në lëvizje këtë shoqëri, dëshira e të cilit e qeveris dëshirën e çdo individi në të dhe që i shtyn individët t`i plotësojnë detyrat e tyre. Pa një udhëheqës të tillë, shoqëria do të copëtohej dhe pas një kohe të shkurtër parregullësia do të sundonte gjithandej. Andaj, personi që është udhëheqës ose qeverisës i një shoqërie të madhe ose të vogël dhe që e dëshiron vazhdimin e ekzistencës së saj, do të emëronte një pasardhës për rastet kur ai vetë do të mungonte përkohësisht ose përgjithmonë nga pozita e tij. Ai kurrë nuk do të ishte i pakujdesshëm ndaj qeverisjes së tij dhe indiferent ndaj ekzistencës së saj ose shkatërrimit. Udhëheqësi i një familjeje, i cili ndahet nga shtëpia për disa ditë ose disa muaj, pa dyshim do të emëronte dikë tjetër si zëvendës, të cilit do t`ia besonte obligimet e shtëpisë. Kryetari i një instituti, drejtori i një shkolle ose pronari i një shitoreje pa dyshim do të emëronin dikë për t`i zëvendësuar.

Në të njejtën mënyrë edhe Islami, siç thuhet në Librin e Shenjtë dhe në Traditën e Profetit (pqmtmpt), është i themeluar në këtë natyrë dhe logjikë fillestare të gjërave. Islami është një fe që merret shumë me jetën shoqërore të njerëzve dhe kjo gjë është konfirmuar nga çdo hulumtues. Kujdesi i veçantë që Zoti dhe Profeti (pqmtmpt) ia kanë kushtuar natyrës shoqërore të kësaj feje nuk mund të mohohet në asnjë mënyrë. Kjo është një veçori e pakrahasueshme e Islamit. Profeti (pqmtmpt) kurrë nuk ishte indeferent ndaj çështjes së formimit të grupeve shoqërore kudo që Islami të depërtonte. Sa herë që një qytet ose një fshat binte nën sundimin e muslimanëve, ai emëronte një udhëheqës ose guvernator, në duart e të cilit do t`i besonte çështjet e muslimanëve të atjeshëm. Në ekspedita shumë të rëndësishme ushtarake të luftërave të shenjta, ai emëronte më shumë se një udhëheqës, me një rend të caktuar në pasardhësi. Madje në betejën "Mut`ah", ai emëroi katër komandantë që do ta zëvendësonin njëri tjetrin në rast vdekjeje.

Profeti gjithmonë u morr edhe me çështjen e zëvendësimit dhe kurrë nuk harroi të emëronte një zëvendës në rastet kur ishte e nevojshme diçka e tillë. Sa herë që largohej nga Medina, ai emëronte një udhëheqës në vend të tij. Madje edhe në rastin kur emigroi nga Meka në Medine fare pa e ditur se çfarë e priste më tej, ai e emëroi Aliun (pqmt) si zëvendës të tij, që të merrej me çështjet e tija personale për ato ditë që Aliu (pqmt) do të mbetej pas dhe për t`ua dorëzuar njerëzve gjërat që ia kishin dhënë në besë Profetit (pqmtmpt). Në të njejtën mënyrë, edhe pas vdekjes së tij ishte përsëri Aliu që u morr me pagesën e borxheve të Profetit dhe me menaxhimin e punëve të tija. Shiitët besojnë se pikërisht për këtë arsye Profeti nuk mund të kishte vdekur pa emëruar dikë si pasardhës të vetin dhe pa zgjedhur për muslimanët një udhëheqës, që do t`i qeveriste çështjet e tyre dhe që do ta vinte në lëvizje shoqërinë islame.

Natyra e pastër njerëzore dhe logjika nuk dyshojnë në rëndësinë dhe vlerën e faktit se krijimi i një shoqërie njerëzore varet nga një sërë rregullash dhe traditash që pranohen nga shumica dhe në faktin se ekzistenca dhe vazhdueshmëria e kësaj shoqërie varet nga një qeverisje e drejtë që përpiqet t`i aplikojë këto rregulla në tërësinë e tyre. Gjithkush që posedon intelekt nuk e anashkalon këtë fakt. Gjithashtu nuk mund të dyshohet edhe në spektrin gjithëpërfshirës të Ligjit Islam, në rëndësinë që Profeti (pqmtmpt) ia jepte atij dhe në sakrificat e mëdha që ai i bëri për hir të mbrojtjes dhe praktimit të tij. Përveç tjerash, askush nuk mund të polemizojë në lidhje me gjenialitetin mendor, përsosmërinë intelektuale dhe qartësinë vizionare të Profetit (pqmtmpt).

Sipas thënieve të besueshme të Profetit (pqmtmpt) të transmetuara në përmbledhjet me hadithe të sunnitëve dhe shiitëve, Profeti (pqmtmpt) i parashikoi trazirat që do ta kaplonin shoqërinë islame pas vdekjes së tij, format e devijimit që do të depërtonin në botën islame dhe madje edhe udhëheqësit që do ta sakrifikonin fenë e pastër për hir të qëllimeve të tyre të ndyra dhe të paskrupullta. Si është e mundur që Profeti (pqmtmpt) të flasë për hollësitë e gjërave që do të ndodhnin me qindra vjet pas tij dhe të mos ketë përmendur asgjë për situatat që do të pasonin menjëherë pasi ai të vdiste? Si është e mundur që të merrej me çështje shumë të natyrshme dhe të përditshme si ngrënia, pija dhe gjumi dhe të jepte me qindra urdhëra në lidhje me to, por të ishte krejtësisht i heshtur në lidhje me këtë çështje të rëndësishme dhe të mos emëronte një pasardhës?

Edhe sikur ta pranonim për një çast hipotezën se zgjedhja e udhëheqësit të shoqërisë islame është një detyrë që Ligji ua ngarkon njerëzve, prapëseprapë do të duhej që Profeti të kishte dhënë një shpjegim të qartë mbi këtë çështje. Ai do të duhej t`i kishte dhënë popullit këshilla të mjaftueshme në mënyrë që të ishin të vetëdijshëm në lidhje me çështjen nga e cila varej ekzistenca dhe zhvillimi i shoqërisë islame. Sidoqoftë, nuk ka asnjë gjurmë të një shpjegimi të tillë nga ana e tij.  Sikur të kishte diçka të tillë, udhëheqësit që erdhën pas tij, nuk do të ishin indiferentë ndaj këtyre gjërave. Në të vërtetë, Kalifi i parë ia la trashëgim udhëheqësinë Kalifit të dytë, i cili e emëroi të tretin nëpërmjet një këshilli prej gjashtë personash që ai vetë e përcaktoi dhe e formoi.  Muavije ibn Ebu Sufjani e detyroi Imam Hasanin (pqmt) të bënte paqe dhe në këtë mënyrë ia grabiti kalifatin. Pas kësaj, kalifati islam u kthye në një monarki të trashëgueshme. Gradualisht, shumë koncepte fetare me të cilat karakterizohej periudha e hershme islame (si lufta e shenjtë, urdhërimi i të mirës dhe pengimi i të keqes) u dobësuan dhe madje u zhdukën nga jeta politike e shoqërisë, duke ia humbur vlerën tërësisht përpjekjeve të Profetit të Islamit (pqmtmpt). ¹

Shiizmi e ka studiuar natyrën fillestare të njeriut dhe traditën e vazhdueshme të urtësisë që mbijetoi në mesin e njerëzve. Ka hulumtuar mbi qëllimin themelor të Islamit, mbi metodat e përdorura nga Profeti (pqmtmpt) gjatë udhëzimit të njerëzve, mbi trazirat që e kapluan Islamin dhe që çuan në ndarjen e muslimanëve dhe mbi mbijetesën e shkurtër të qeverisjes muslimane në shekujt e hershëm të Islamit, që karakterizohej me një indiferencë dhe mungesë të principeve fetare. Si rezultat i këtyre hulumtimeve, shiizmi arrin në përfundimin se ka thënie të mjaftueshme nga Profeti (pqmtmpt) që e përcaktojnë procesin e zgjedhjes së Imamit ose pasardhësit të tij. Ky përfundim përkrahet nga vargje kur`anore dhe nga hadithet si ai i "luginës" (Gadir), hadithi "Safinah", hadithi i dy gjërave të çmueshme (Thakalejn), hadithi i "të vërtetës" (Hakk), hadithi i "pozitës" (Manzilah), hadithi i "ftesës së të afërmve" (davet-i-ashirah-i-akrabain) dhe të tjera si këto (shiko shënimin) ². Siç mund të pritet, një numër i madh i këtyre thënieve profetike, ndonse pranohen edhe nga sunnizmi, nuk kuptohen njësoj si në shiizëm. Përndryshe e tërë çështja e pasardhësisë së Profetit (pqmtmpt) nuk do të hapej kurrë. Ndërsa për shiitët, këto hadithe janë dëshmi të sakta të qëllimit të vërtetë të Profetit (pqmtmpt) në lidhje me pasardhësinë e tij, sunnitët e interpretojnë çështjen më ndryshe duke u përpjekur ta lënë të hapur dhe të pazgjidhur këtë pyetje.

1: Në lidhje me qeverisjen islame dhe me imamatin pas vdekjes së Profetit (pqmtmpt), mund t`u referoheni burimeve në vijim: Tarih al-Jakub, vëll.2, fq.26-61; Sire-i Ibn Hisham, vëll.2, fq.223-271; Tarih al- Ebu`l Fida, vëll.1, fq.126; Gajetu`l-Meram, fq.664; Musned-i i Ahmed ibn Hanbelit etj.

2: Shumë vargje kur`anore janë sjellë si dëshmi për ta vërtetuar imamatin e Ali ibn Ebu Talibit. Ndër to është vargu 55 i kapitullit Maide (Tryeza). Zoti në të thotë:

"Përgjegjësit mbi ju janë Zoti, i Dërguari dhe besimtarët që falen dhe që japin zeqatin duke qenë në ruku."

Komentuesit e Kur`anit, qofshin shiitë ose sunnitë, pajtohen në pikën se ky varg u shpall për Ali ibn Ebu Talibin dhe shumë thënie të tjera sunnite dhe shiite e përkrahin këtë këndvështrim. Ebu Zerr Gifariu thotë: "Një ditë po faleshim në kohë të drekës me Profetin kur një nevojtar hyri brenda duke kërkuar ndihmë por askush nuk i dha gjë. "Zoti im! Dëshmo se në xhaminë e Profetit tënd s`u gjet kush për t`më dhënë diçka", tha njeriu dhe atë çast Ali ibn Ebu Talibi që ishte në ruku (pozita në namaz kur personi është i përkulur përpara me duart mbi gjunj) ia zgjati gishtin lypësit. Ai ia morri unazën dhe iku. Profeti (pqmtmpt), që ishte duke e parë këtë, e ngriti kokën dhe tha: "O Perëndi, kur vëllai im Musa të kërkoi t`ia zgjerosh gjoksin, t`ia lehtësosh punën, t`ia lirosh gjuhën që ta kuptojnë më mirë dhe që t`ia falësh Harunin si ndihmës nga familja e tij, ti i the se ia jepje të vëllain që ta bëje më të fortë". Pastaj vazhdoi: "Zoti im, edhe unë jam i Dërguari yt, ma zgjero zemrën, ma lehtëso punën dhe ma bëj Aliun ndihmës dhe zëvendës (vezir)". Ebu Zerri në vazhdim thotë: "Profeti s`i kishte përfunduar fjalët akoma kur u shpall ky varg." Zehairu`l-Ukba; Tarih al-Tabari (Historia nga Tabariu) fq.16

Po ky hadith përcillet edhe në veprën "ed-Durru`l-Mensur" vëll.2, fq.293. Edhe Behraniu në veprën e tij "Gajetu`l-Meram" në faqen 103, përcjell 24 hadithe nga burimet sunnite dhe 19 hadithe nga burimet shiite që e vërtetojnë faktin se ky varg u shpall për Aliun (pqmt).

Një tjetër varg i shpallur në lidhje me Aliun (pqmt) është vargu në vijim:

"Sot jobesimtarët kanë humbur shpresat kundër fesë suaj andaj mos i kini frikë ata por Mua! Sot e kam përsosur besimin tuaj dhe kam zgjedhur fe për ju Islamin." Maide (Tryeza) 5:3

Kuptimi i qartë i këtij vargu është se para asaj dite, jobesimtarët kishin shpresë se do të vinte një ditë kur Islami do të vdiste por Zoti duke bërë që të realizohej një ngjarje e caktuar, i bëri ata t`i humbnin të gjitha shpresat se Islami mund të shkatërrohej ndonjëherë. Ky rast ishte arsyeja e forcimit dhe përsosmërisë së Islamit dhe duke gjykuar sipas kësaj, nuk mund të bëhej fjalë për një rast të vogël si shpjegimi i ndonjë elementi të parëndësishëm të ligjit. Përkundrazi, duhej të ishte një rast aq i rëndësishëm saqë vazhdimësia e Islamit do të varej prej tij.

Ky varg duket i lidhur me një varg tjetër që gjendet në fund të po atij kapitulli:

"O i Dërguar! Bëje të ditur atë që të është shpallur nga Zoti yt sepse po të mos e bësh, s`do ta kesh përcjellur mesazhin e Tij. Zoti do t`të mbrojë nga njerëzit." Maide (Tryeza) 5:67

Ky varg e bën të qartë se Zoti e ngarkoi Profetin (pqmtmpt) me një mision shumë të rëndësishëm, mospërmbushja e të cilit do t`i rrezikonte themelet e Islamit dhe të profetësisë. Por çështja ishte aq e rëndësishme sa Profeti (pqmtmpt) duke patur frikë nga kundërshtimi i njerëzve e shtyu shpalljen e saj, derisa erdhi një urdhër i prerë nga Zoti për ta ushtruar urdhërin e tij pa e shtyrë më tej dhe pa e patur frikë askënd. Kjo çështje nuk mund të ishte një përcaktim ligjor në kuptimin e zakonshëm sepse shpallja e një ose disa elementeve të ligjit nuk është aq jetike sa mosrealizimi qoftë edhe i njërës prej tyre të mund ta shkatërronte Islamin. As nuk mund të thuhet se Profeti i Islamit (pqmt) i trembej dikujt në shpalljen e neneve të ligjit.

Këto informata dhe dëshmi ua shtojnë vlerën traditave shiite që pretendojnë se këta vargje janë shpallur në Luginën e Khum-it (Gadir Khum) dhe se merren me emërimin e Ali ibn Ebu Talibit (pqmt) për pasardhës të Profetit. Për më tepër, ekziston një numër i madh komentuesish të Kur`anit, si shiitë ashtu edhe sunnitë, që e konfirmojnë këtë pikë.

Ebu Said Hudriu thotë: "Profeti (pqmtmpt) në Luginën e Khum-it i ftoi  njerëzit t`i bindeshin Aliut (pqmt) dhe e ngriti aq lart dorën e tij sa pjesa nën sqetullën e Profetit (pqmtmpt) mund të shihej. Pastaj u shpall vargu: "Sot e kam përsosur besimin tuaj dhe kam zgjedhur fe për ju, Islamin." Pastaj Profeti (pqmtmpt), duke e shprehur lumturinë e tij për përsosjen e Islamit dhe për emërimin e Aliut (pqmt) tha: "Zoti është i madh". Dhe pastaj vazhdoi: "Mik dhe udhëheqës i kujt të jem unë, mik dhe udhëheqës i tij është dhe Aliu. Zoti im!Duaje atë që është mik i tij dhe bëhu armik i atyre që i bëhen armiq."

Për të përmbledhur mund të themi se armiqtë e Islamit, të cilët bënë gjithçka të mundshme për ta shkatërruar atë, kishin vetëm një shpresë të fundit për ta arritur qëllimin e tyre. Ata mendonin se ngase Profeti (pqmtmpt) ishte mbrojtës i Islamit, Islami do të shkatërrohej pas vdekjes së tij dhe do të zhdukej përgjithmonë. Por në Luginën e Khum-it dëshirat dhe planet e tyre u shkatërruan kur Profeti (pqmtmpt) e prezantoi Aliun (pqmt) si udhëzues dhe udhëheqës të Islamit. Pas Aliut (pqmt), kjo detyrë e rëndësishme i mbeti pasardhësve të tij.

Disa nga hadithet, që flasin për emërimin e Aliut (pqmt) në Luginën e Khum-it dhe për rëndësinë e Ehl-i Bejtit, jepen më poshtë:

Hadithi i Luginës (Hadith-i Gadir): Profeti i Islamit (pqmtmpt) në kthimin nga "pelegrinazhi i lamtumirës" ndaloi në Luginën e Khum-it (Gadir-i Khum), i mblodhi muslimanët dhe pas një ligjerate, e zgjodhi Aliun për udhëheqës dhe udhëzues të muslimanëve.

Barai thotë: "Isha në shoqëri të Profetit (pqmtmpt) gjatë "pelegrinazhit të lamtumirës". Kur arritëm në luginën e Khum-it ai urdhëroi që të pastrohej vendi. Pastaj ia morri dorën Aliut (pqmt) dhe e vendosi atë në të djathtë të tij. Pastaj tha: "A jam unë ai të cilit i bindeni?" Të gjithë u përgjigjën njëzëri: "U bindemi urdhërave të tu". Pastaj ai vazhdoi: "Udhëheqës (maula)* i kujt të jem unë, udhëheqës i tij është edhe Aliu. Zoti im, bëhu mik i atij që e do dhe armik i armiqve të tij.". Pastaj Omer b. Hattabi erdhi tek Aliu (pqmt) dhe i tha: "Të uroj o Ali! Sot u bëre udhëheqësi im dhe i të gjithë besimtarëve."

"El-Bidajetu ve`n Nihaje" (Fillimi dhe fundi), vëll.5, fq.208 dhe vëll.7, fq.346; vepra "Fusulu`l-Muhimme" e Ibn Sabbakut, vëll.2, fq.23; vepra "Hasais" e Nesaiut fq.31, botimi i Nexhefit viti 1369 (hixhri).

Behraniu në veprën e tij "Gajetu`l-Meram" në faqen 79 e përcjell po  këtë hadith nga 89  linja të transmetimit nga burimet sunnite dhe dyzet e tre nga librat e shiizmit.

*shënim i përkthyesit:  Fjala "maula"(ose mevla) është një fjalë me disa kuptime dhe për këtë arsye përkthehet dhe interpretohet ndryshe nga grupe të ndryshme muslimane. Për shembull sunnitët e interpretojnë zakonisht në kuptimin "mik" ose "shok" dhe me këtë pretendojnë se Profeti (pqmtmpt), duke i thënë këto fjalë nuk nënkuptonte një emërim të Aliut (pqmt) si pasardhës të tij por vetëm një shprehje të dashurisë që kishte për të. Në anën tjetër, shiitët e pranojnë se pas një vargu të tërë hadithesh që aludonin në madhështinë dhe rëndësinë e Aliut (pqmt) në krahasim me të tjerët, ky ishte rasti kur ai u emërua hapur si pasardhës i Profetit (pqmt). Hadithet e tjera që flasin për madhështinë e Aliut (pqmt) dhe për rëndësinë e Ehl-i Bejtit, do të jepen në vijim të veprës.

Hadithi i "Sefines": Ibn Abbasi përcjell se Profeti (pqmtmpt) ka thënë: Shembulli i Ehl-i Bejtit tim është si shembulli i anijes së Nuhut. Ata që ngjiten në këtë anije shpëtojnë, ata që mbeten pas, mbyten. Zehairu`l-Ukba fq.20; es-Sevaiku`l-Muhrika (botimi i Kairos) fq.150 dhe fq.84; Tarihu`l-Hulefa fq.307; Nuru`l-Ebsar (botim egjiptian) fq.114; Behraniu në veprën e tij "Gajetu`l-Meram" në faqen 237 e përcjell këtë hadith nga njëmbëdhjetë kanale sunnite dhe shtatë kanale shiite.

 Hadithi i "dy gjërave të çmueshme" (Thakalejn): Zejd ibn Erkami përcjell nga Profeti (pqmtmpt) i cili ka thënë: Zoti më ka ftuar drejt tij dhe unë duhet ta pranoj ftesën. Por në mesin tuaj lë dy gjëra të mëdha dhe të çmueshme: Librin e Zotit dhe Ehl-i Bejtin tim. Kini kujdes se si silleni ndaj tyre! Këta nuk ndahen nga njëra tjetra derisa të më arrijnë mua në "Keuther" (në parajsë)".

El bidajetu ve`n-Nihaje (Fillimi dhe fundi),  vëll.5, fq.209; Zehairu`l-Ukba fq.16; Fusulu`l-Muhimme, fq.22; Hasais fq.30; Es-savaikul Muhrika fq.147. Vepra "Gajetu`l Meram" numëron 32 hadithe të tilla nga sunnitët dhe 82 nga burimet shiite.

"Hadithi i dy gjërave të çmueshme" (Hadith-i Thakalejn) është njëri ndër hadithet më të besueshme, i cili është transmetuar nëpërmjet shumë zinxhirëve të transmetimit me versione të ndryshme. Shiitët dhe sunnitët pajtohen tërësisht në lidhje me autenticitetin e tij. Shumë pika të rëndësishme mund të qartësohen nëpërmjet këtij hadithi:

1. Njësoj siç do të mbetet Kur`ani deri në Ditën e Gjykimit, ashtu edhe Ehl-i Bejti (në përkthim të drejtpërdrejtë "njerëzit e shtëpisë") i Profetit (pqmtmpt) do të mbetet. Nuk do të ekzistojë asnjë periudhë në kohë që nuk do ta ketë figurën e quajtur Imam që është udhëheqësi dhe udhëzuesi i vërtetë i njerëzimit.


2. Profeti i Islamit (pqmt) iu përgjigj të gjitha nevojave të shoqërisë islame me këto dy amanete. Ai i prezantoi personat nga Ehl-i Bejti i tij si autoritete të diturisë dhe i shpalli fjalët e tyre të vlefshme për t`u ndjekur.


3. Ehl-i Bejti dhe Kur`ani nuk duhet të ndahen nga njëri tjetri. Asnjë musliman nuk ka të drejtë ta mohojë diturinë e tyre dhe të largohet nga udhëzimi që ata i mundësojnë.


4. Nëse njerëzit i ndjekin fjalët e Ehl-i Bejtit dhe u binden atyre, kurrë nuk do të devijojnë. Zoti do të jetë gjithnjë me ta.


5. Përgjigjet e pyetjeve fetare dhe intelektuale të njeriut janë në duart e pjesëtarëve të zgjedhur të Ehl-i Bejtit. Gjithkush që i ndjek nuk do të bjerrë në gabim dhe do ta arrijë lumturinë e vërtetë. Që do të thotë se pjesëtarët e Ehl-i Bejtit janë të larë nga gabimet dhe mëkatët dmth. janë të pagabueshëm. Nga kjo mund të arrihet në përfundimin se me fjalën "Ehl-i Bejt" (njerëzit e shtëpisë) nuk nënkuptohen të gjithë të afërmit dhe pasardhësit e Profetit (pqmtmpt) por vetëm individë të caktuar, që janë të përsosur në dituritë fetare dhe janë të mbrojtur nga gabimet dhe mëkatët dhe me këtë janë të aftë për t`i udhëzuar dhe udhëhequr njerëzit. Për shiitët, këta njerëz janë Ali ibn Ebu Talibi dhe të njëmbëdhjetë pasardhësit e tij, të cilët u emëruan njëri pas tjetrit në detyrën e imamatit. Kjo gjë konfirmohet edhe në burimet shiite të hadithit. Për shembull Ibn Abbasi ka thënë: "I thashë Profetit (pqmtmpt) "Kush janë pasardhësit e tu, dashuria për të cilët është një obligim për muslimanët? Ai tha: Aliu, Fatimeja, Hasani dhe Husejni." (Jenabiu`l-Mevedde fq.311)

Kurse Xhabiri transmeton nga Profeti (pqmtmpt) i cili thotë: Zoti i vendosi pasardhësit e profetëve në "kurrizin" e tyre por pasardhësit e mi i vendosi në "kurrizin" e Aliut." (Jenaibu`l-Mevede fq.318)

Hadithi i të vërtetës (Hadith-i Hakk): Ummu Seleme thotë se e ka dëgjuar Profetin (pqmtmpt) duke thënë: Aliu është me të Vërteën (Hakk) dhe me Kur`anin dhe njësoj edhe e Vërteta dhe Kur`ani janë me Aliun. Këto nuk ndahen derisa të vijnë tek unë në Keuther".

Vepra "Gajetu`l-Meram", në faqen 539 e përmend këtë hadith nga 14 burime sunnite dhe nga 10 burime shiite

Hadithi i pozitës (Hadith-i Manzilah): Sa`d bin Vakkasi thotë se Profeti (pqmtmpt) iu drejtua Aliut (pqmt) me fjalët: "A nuk të mjafton Ali, që të jesh për mua njësoj siç ishte Haruni për Musanë, me dallimin e vetëm se pas meje nuk do ketë tjetër profet?"

El Bidajetu ve`n Nihaje (Fillimi dhe Fundi) vëll.7, fq.339; Zehairu`l-Ukba fq.63; Fususu`l-Hikam fq.21; "Kifajetu`t-Talib" fq.148-154; "El-Hasais" nga Nisaiu, fq.19-25; Në veprëm "Gajetu`l-Meram" në faqen 109, përmenden 109 burime sunnite dhe 70 burime shiite për këtë hadith

Hadithi i ftesës për të afërmit: Një ditë Profeti (pqmtmpt) i ftoi të afërmit e tij për drekë dhe pas ushqimit u tha: "Nuk njoh askë tjetër që i ka sjellë këtij populli diçka më të mirë se ajo që unë ju kam sjellë juve. Zoti më ka urdhëruar që t`ju tërheq drej Tij. Kush është ai që do më ndihmojë në këtë punë e që do bëhet vëllai, trashëguesi (vasi) dhe pasardhësi (kalif) im në mesin tuaj?" Të gjithë qëndruan të heshtur përveç Aliut (pqmt), që ndonse ishte më i riu në atë mes, tha: "Unë do të jem trashëguesi dhe ndihmësi yt." Atëherë Profeti (pqmtmpt) e përqafoi dhe tha: "Ai është vëllai, trashëguesi dhe zëvendësi im. Atij duhet t`i bindeni." Më pas njerëzit filluan të shpërndaheshin me të qeshur, duke i thënë Ebu Talibit: "Muhammedi të urdhëroi t`i bindesh tët biri." Tarih al Ebu`l-Fida (Historia nga Ebu`l-Fida) vëll.1, fq.116

Hadithet e tilla janë të shumta. Për shembull Huzejfe përcjell se Profeti (pqmtmpt) ka thënë: "Sikur ta bënit Aliun zëvendësin tim, gjë që nuk besoj se do ta bëni, do të gjenit tek ai një udhëzues që do t`ju çojë në rrugën e drejtë." "Hiljetu`l-Evlija" nga Ebu Nuajmi vëll.1, fq.64; "Kifajetu`t Talib" (botimi i Nexhefit) viti 1356 (hixhri), fq.67

Ibn Murdevejhu përcjell se i Dërguari i Zotit (pqmt) ka thënë: "Ai që dëshiron të jetojë si unë, të vdesë si unë dhe të jetë nga njerëzit e Parajsës, le ta dojë Aliun pas meje dhe le t`i bindet Ehl-i Bejtit tim.Sepse ata janë pasardhësit e mi dhe janë të krijuar nga balta ime. Dituria ime u është falur atyre. Mallkimi qoftë mbi njerëzit që i mohojnë virtytet e tyre sepse ata kur s`do ta kenë ndërmjetësimin tim." marrë nga vepra vëll.5, fq.94 e veprës "Kenzi`l-Ummal", që është shkruar sipas "Musned"-it të Ahmet bin Hanbelit

 3. Konfirmimi i kapitullit të kaluar

Profeti (pqmtmpt) në ditët e fundit të sëmundjes dhe në praninë e disa prej shokëve të tij kërkoi një fletë dhe një pendë, për të shkruar diçka që do t`i mbante muslimanët në rrugën e drejtë. Mirëpo disa nga ata që ishin të pranishëm në këtë ngjarje, duke e mbajtur qëndrimin "Kur`ani na mjafton për gjithçka", thanë se Profeti (pqmtmpt) ishte tepër i sëmurë për të bërë diçka të tillë. U bë një rrëmujë aq e madhe mes shokëve të Profetit (pqmtmpt) mbi këtë çështje sa ai i urdhëroi të dilnin që të gjithë sepse e kishin harruar urdhërin e Kur`anit për të qenë të qetë në praninë e Profetit (pqmtmpt). ¹

Duke i konsideruar gjërat që u thanë më sipër dhe ngjarjet që ndodhën pas vdekjes së Profetit (pqmtmpt), në veçantinë faktin se Aliu (pqmt) as që u pyet në lidhje me pasardhësin e Profetit (pqmtmpt), shiitët besojnë se Profeti (pqmtmpt) kishte dëshirë t`i diktonte qëndrimet e tija definitive në lidhje me personin që duhej ta trashëgonte por u pengua nga kjo gjë.

Qëllimi i fjalëve të disa personave nuk ishte tjetër veçse të shkaktohej rrëmuja që nuk do ta lejonte Profetin (pqmtmpt) ta shpallte vendimin e tij përfundimtar. Pengimi i tyre nuk është ajo që duket nga jashtë, domethënë një droje se mbase i Dërguari (pqmtmpt) mund të thoshte diçka të gabuar si pasojë e sëmundjes së tij.  Kjo ngase Profeti (pqmtmpt) përgjatë sëmundjes së tij, asnjëherë nuk kishte thënë fjalë të pakuptimta ose pa vend. Asnjë thënie e tillë nuk është transmetuar prej tij. Për më tepër, sipas principeve islame, Profeti (pqmtmpt) ishte i mbrojtur nga gabime të tilla dhe ishte i pagabueshëm.

Dhe sikur të pranojmë se flitet për një kllapi të Profeti (pqmtmpt) si pasojë e sëmundjes, duhet të themi se atëherë nuk ka vend për frazën "libri i Zotit na mjafton" që vjen në vijim. Për të vërtetuar se Profeti (pqmtmpt) mund edhe të fliste përçart në kushte të jashtëzakonshme, sëmundja e tij do të përdorej si arsye dhe jo pretendimi se në prezencë të Kur`anit nuk ka nevojë për fjalët e tija. Sepse nuk mund të fshihet nga muslimanët se vetë teksti i Librit të Zotit urdhëron bindje ndaj Profetit (pqmtmpt) dhe i konsideron fjalët e tija si fjalët e vetë Zotit. Sipas Kur`anit, muslimanët duhet t`u binden të dyjave.

Një rast i ngjashëm me këtë, ndodhi gjatë ditëve të fundit të Kalifit të parë, i cili në testamentin e tij e emëroi vetë kalifin që do të udhëhiqte në vijim. Derisa sipas dëshirës së tij, Osmani e shkruante testamentin, Kalifit i ranë të fikët. Mirëpo si për çudi, Kalifi i dytë nuk i përsëriti fjalët që i kishte thënë në rastin e ngjashëm të Profetit (pqmtmpt), që përcillen në hadithin e "Pendës dhe fletës". ²

Madje në një rast të transmetuar nga Ibn Abbasi, ³ai thotë: "Aliu e meritonte Kalifatin por Kurejshi nuk do ta pranonte një gjë të tillë sepse Aliu do t`i detyronte njerëzit ta pranonin të vërtetën e pastër dhe ta ndiqnin rrugën e drejtë. Nën udhëheqësinë e tij, ata nuk do të mund t`i dhunonin kornizat e drejtësisë dhe për këtë arsye do ta luftonin atë." ⁴

Në principet e besimit islam është më se e qartë se devijuesit duhet të kthehen drejt të vërtetës dhe se askush nuk ka të drejtë ta lërë mënjanë të vërtetën për hir të dikujt që është larguar prej saj. Kur Kalifi i parë u informua se disa nga muslimanët nuk kishin pranuar ta paguanin tatimin fetar, ai urdhëroi një ekspeditë ushtarake kundër tyre dhe tha: "Unë do të luftoj me ta nëse s`ma japin mua "litarin"(bindjen) e njejtë që ia dhanë Profetit. ⁵ Nga kjo mund të kuptohet se e vërteta duhet të mbrohet me çdo kusht. Pa dyshim legjitimiteti i Kalifatit është shumë më i rëndësishëm se bindja. Andaj shiitët besojnë se principi i njejtë që vlente në lidhje me Kalifin e parë duhet të aplikohej nga shoqëria e hershme islame edhe në lidhje me pasardhësin e Profetit (pqmtmpt).

1: El-Bidajetu ve-n-Nihaje (Fillimi dhe Fundi) vëll.5,fq.227; Komenti (Sherh) i Nehxh`ul -Belagasë nga Ibn Ebi`l-Hadidi, vëll.1, fq.133; el-Kamil Fi`t-Tarih, vëll.2, fq.217; "Historia e profetëve dhe mbretërve" (Tarihu`r-Rusul-i ve`l-Muluk)  nga Tabariu, vëll.2, fq.436

2: Vepra "el-Kamil" e Ibn Esirit, vëll.2, fq.292; Komenti i Nexhul Belaga-së nga Ibn Ebi`l-Hadidi, vëll.1, fq.54

3: Komenti i Nexhul Belaga-së nga Ibn Ebi`l-Hadidi, vëll.1, fq.134

4: "Historia" nga Jakubi (Tarih-al Jakubi) vëll.2, fq.137

5: El-Bidajetu ve`n-Nihaje (Fillimi dhe fundi) vëll.6, fq.311

4. Imamati në mësimet fetare

Në kapitullin mbi profetësinë u përmend se sipas nevojshmërisë që sjell ligji i "udhëzimit të përgjithshëm", çdo gjallesë, nëpërmjet krijimit dhe zhvillimit të vazhdueshëm, gjithmonë lëviz në drejtim të përsosmërisë së saj.

Edhe njeriu nuk bën përjashtim nga ky rregull. Njeriu duhet të udhëzohet nëpërmjet "instinktit" për ta kërkuar të vërtetën dhe nëpërmjet të të menduarit në lidhje me jetën e tij dhe shoqërinë, në një mënyrë që do t`i sillte mirëqenie në këtë botë dhe në tjetrën. Me fjalë të tjera, për ta arritur lumturinë e vërtetë dhe përsosmërinë, njeriu duhet të pranojë një sërë doktrinash dhe detyrash praktike dhe ta formësojë jetën e tij sipas tyre.

Për më tepër, u tha tashmë se çelësi për ta kuptuar këtë program absolut jetësor (që quhet "fe") nuk fshihet në logjikën njerëzore por në shpalljen hyjnore dhe profetësinë, të cilat manifeston tek personat e pastër në mesin e njerëzve, të quajtur "profetë". Janë profetët ata që nëpërmjet shpalljes e pranojnë diturinë mbi detyrat njerëzore dhe këtë ua përcjellin të tjerëve, të cilët nëpërmjet përmbushjes së tyre mund ta arrijnë përsosmërinë dhe lumturinë e vërtetë.

Është shumë e qartë se sipas po kësaj logjike, që e pranon nevojën e një diturie për t`i udhëzuar njerëzit drejt lumturisë dhe përsosmërisë, mund të vërtetohet edhe nevoja e ekzistencës së personave, të cilët do ta ruajnë të paprekur këtë dituri dhe që do t`i udhëzojnë njerëzit kur të jetë e nevojshme. Njësoj siç e bën të nevojshme Mëshira Hyjnore ekzistencën e personave të pajisur me diturinë në lidhje me detyrat njerëzore, e bën të nevojshme që këto detyra njerëzore me origjinë hyjnore, të mbeten gjithnjë në botë, në mënyrë që t`u prezantohen dhe t`u shpjegohen njerëzve kurdo që të jetë e nevojshme. Thënë shkurt, duhet gjithnjë të ketë individë që do ta ruajnë fenë e Zotit dhe që do ta përhapin sipas nevojës.

Njeriu i zgjedhur nga Zoti, i cili e bart përgjegjësinë e ruajtjes dhe mbojtjes së Mesazhit Hyjnor pasi të jetë shpallur ai, quhet "Imam", njësoj siç quhet "Profet" personi që e bart shpirtin profetik dhe që e ka për detyrë ta pranojë nga Zoti Ligjin Hyjnor. Imamati dhe profetësia mund të jenë tek një person i vetëm ose të jenë ndarë.

Dëshmitë e dhëna më sipër në lidhje me pagabueshmërinë e profetëve, vlejnë edhe për pagabueshmërinë e Imamëve, sepse Zoti duhet të bëjë që të ruhet e paprekur feja e tij në mënyrë që të mund të jetojë në mesin e njerëzvë. Kjo është e pamundur pa mbrotjen hyjnore nga gabimi.

5. Dallimi ndërmjet Profetit dhe Imamit

Argumenti i kaluar në lidhje me pranimin e ligjeve hyjnore nga ana e profetëve e vërteton vetëm themelin e profetësisë. Ky argument nuk e vërteton vazhdueshmërinë dhe qëndrueshmërinë e profetësisë, ndonse fakti se këto ligje janë të ruajtura deri më sot, lë të kuptohet vazhdueshmëria e tyre. Andaj ekzistenca e vazhdueshme e një profeti në mesin e njerëzve nuk është nevojë e domosdoshme. Kurse në rastin e Imamit ndodh e kundërta. Ekzistenca e Imamit, i cili është mbrojtësi i fesë hyjnore, është një nevojë e vazhdueshme e shoqërisë. Shoqëria njerëzore nuk mund të ekzistojë pa figurën e quajtur Imam në shiizëm, ndonse ai mund të jetë i njohur ose jo. Zoti në Librin e Tij thotë:

"Nëse ata (jobesimtarët) nuk e besojnë, Ne ua kemi besuar atë njerëzve që kanë bindje" ¹

Siç u përmend më sipër, funksioni i profetit dhe imamit mund të gjenden tek një person i vetëm, i cili emërohet si i tillë, gjegjësisht si pranues i Ligjit Hyjnor dhe si ruajtës e shpjegues i tij. Megjithatë ndonjëherë këta dy funksione mund të jenë të ndara, si në periudhat kur nuk ka një profet të gjallë por vetëm një Imam të vërtetë që jeton në mesin e njerëzve. Është e qartë se numri i profetëve është i kufizuar dhe se ata nuk kanë ekzistuar në çdo periudhë.

Gjithashtu vlen të përmendet se në Librin e Zotit, disa nga profetët janë quajtur Imamë, siç ndodh me Ibrahimin për të cilin thuhet:

..dhe kujto kur Zoti i tij e sprovoi Ibrahimin me urdhëra, ai i plotësoi dhe Zoti i tha:"Pa dyshim ty të kam bërë Imam (udhëheqës) për njerëzimin". Ibrahimi tha: "po nga pasardhësit e mi?" Ai ia ktheu: "Premtimi im s`i përfshin mëkatarët" ²

"..dhe i bëmë ata Imamë (udhëheqës) që do udhëzonin me urdhërin Tonë... ³

1: En`am (Kopeja) 6:89

2: Bakara (Lopa) 2:12

3: Enbija (Profetët) 21:73

 6. Imamati në dimensionin e brendshëm (ezoterik) të fesë

Njësoj siç është Imami udhëheqës dhe udhëzues i njerëzve në përditshmërinë e tyre, ai është edhe udhëzuesi i tyre shpirtëror. Ai është udhëheqës i karavanit njerëzor, i cili në dimension shpirtëror të tij hapëron drejt Zotit.

Për ta qartësuar këtë të vërtetë, është e nevojshmë të bëhen dy shpjegime hyrëse. Fillimisht, duhet theksuar se sipas të gjitha feve monoteiste, mënyra e vetme e të fituarit të lumturisë ose vuajtjes së përjetshme janë veprat tona të mira ose të liga, të cilat njeriu i njeh falë udhëzimeve hyjnore si dhe falë intelektit të tij të dhënë nga Zoti.

Pika e dytë me rëndësi është se Zoti nëpërmjet shpalljes dhe profetësisë i ka lëvduar ose dënuar veprat njerëzore në një mënyrë tejet të kuptueshme për njerëzit dhe për shoqërinë në të cilën ata jetojnë. Ai u ka premtuar të virtytshmive një jetë të pafundme dhe të lumtur, ku përmbushen të gjitha dëshirat dhe ku arrihet përsosmëria. Kurse njerëzit e ligj i ka paralajmëruar për një jetë të dhimbshme ku përjetohet çdo lloj dëshpërimi dhe dhimbjeje.

Pa dyshim, Zoti i cili është mbi gjithçka që mund të imagjinohet, nuk posedon një "mendim" të formësuar nga një strukturë shoqërore, siç është rasti me njerëzit. Marrëdhënia mes të zotit dhe shërbetorit, mes sunduesit dhe të sunduarit, urdhërit dhe ndalesës, shpërblimit dhe dënimit nuk ekzistojnë veçse në jetën tonë sociale. Urdhëri Hyjnor është vetë sistemi i krijimit, në të cilin ekzistenca dhe pamja e gjithçkaje lidhet vetëm me krijimin e saj nga Zoti sipas marrëdhënieve të vërteta me të. Për më tepër, siç është thënë në Kur`an dhe në thëniet profetike, feja është diçka përtej perceptimit të zakonshëm të njeriut, të cilën Zoti e ka shpallur në një gjuhë të kuptueshme për nivelin tonë intelektual. ¹

Nga kjo mund të arrihet në përfundimin se ekziston një marrëdhënie mes të mirës dhe të keqes në njërën anë dhe jetës së amshueshme në anën tjetër. Thënë më thjeshtë, çdo vepër e mirë ose e keqe sjell një pasojë reale në shpirtin e njeriut, e cila e përcakton karakterin e jetës së tij të ardhshme. Pa dallim nëse ai e kupton ose jo, njeriu është si një fëmijë që edukohet. Në urdhërat e mësuesit fëmija nuk sheh tjetër veçse një sërë urdhërash dhe ndalesash kuptimin e të cilave ai vetë nuk e kupton. Mirëpo kur rritet, si pasojë e shprehive shpirtërore dhe mendore të arrituar në këtë edukim, ai ia del mbanë të ketë një jetë të lumtur shoqërore. Sikur të mos u bindej urdhërave të mësuesit, ai do të përjetonte vuajtje dhe dhimbje në ardhmëri.

Një tjetër krahasim është ai i të krahasuarit të njeriut me një person të sëmurë, i cili nën përkujdesjen e mjekut i mer rregullisht ilaçet, ushqehet mirë dhe i bën ushtrimet me të cilat është i obliguar. Rezultat i kësaj bindjeje është krijimi i një harmonie fizike që sjell shëndetin dhe që e bën njeriun të lumtur dhe të kënaqur nga ana fizike.

Për të përmbledhur mund të themi se njeriu brenda përditshmërisë së tij posedon edhe një jetë të brendshme shpirtërore, që është e lidhur me veprat e tija dhe që zhvillohet në varësi prej tyre. Lumturia ose vuajtja e tij në amshim është krejtësisht e varur nga kjo jetë e brendshme e tij.

Edhe Kur`ani e konfirmon këtë këndvështrim. Në shumë vargje të tij, ai e vërteton ekzistencën e një jete tjetër dhe të një shpirti tjetër për të virtytshmit dhe për të ligët². Ai flet për një jetë më të lartë se jeta jonë dhe për një shpirt më të ndriçuar se i yni. Thuhet shumë qartë se veprat e njeriut kanë një ndikim të përhershëm mbi shpirtin e tij që e shoqëron gjithmonë. Kjo temë përmendet edhe në shumë thënie profetike. ³

Duhet mbajtur mend se shumë shpesh ndonjëri nga ne e udhëzon një tjetër në një të mirë ose të keqe duke mos vepruar vetë sipas gjërave që thotë. Në udhëheqësinë e profetëve dhe Imamëve të udhëzuar nga Urdhëri Hyjnor, një gjë e tillë nuk ngjan kurrë. Ata vetë e praktikojnë fenë, udhëheqësinë e të cilës e kanë marrë përsipër. Jeta shpirtërore drejt të cilës udhëzojnë është vetë jeta e tyre shpirtërore sepse Zoti nuk e vendos udhëzimin e të tjerëve në duart e një personi të cilin Ai vetë nuk e ka udhëzuar. Ky Udhëzim Hyjnor nuk mund të shkatërrohet.

Nga kjo analizë mund të arrihen tre përfundimet në vijim:

1. Në çdo komunitet fetar, profetët dhe imamët janë të parët në përsosjen dhe realizimin e jetës shpirtërore dhe fetare për të cilën flasin. Kjo sepse ata duhet t`i praktikojnë mësimet e tyre dhe të marrin pjesë në jetën shpirtërore që e rrëfejnë.


2. Ngaqë janë të parët e njerëzve dhe udhëheqësit e shoqërisë, ata janë edhe më të virtytshmit dhe më të përsosurit në mesin e tyre.


3. Personi mbi të cilin nëpërmjet Urdhërit Hyjnor qëndron përgjegjësia e udhëzimit të njerëzve, njësoj siç është udhëheqës i jetës së përditshme dhe i veprave të jashtme, është gjithashtu edhe udhëzues i jetës shpirtërore. Bota e brendshme e njeriut dhe praktika fetare varen krejtësisht nga udhëzimi i tij.⁴

1: Betohem në këtë libër që shpjegon gjithçka se Ne e sollëm Kur`anin në gjuhë arabe që të mendoni e të kuptoni. Dhe pa dyshim, ai është pranë Nesh në "librin amë" dhe është i lartësuar dhe plot urtësi. Zuhruf (Ornamentet) 43:2-4.

2:  Çdo shpirt do të vijë i shoqëruar me një ëngjëll dhe një dëshmitar. "Ti ishe i pakujdesshëm për këtë ditë", do t`i thuhet. "Por tani mbulesa u ngrit nga sytë e tu dhe të qartë e ke vështrimin." Kaf 50:21. Qoftë burrë a grua, secili që beson e që bën vepra të mira do të shpërblehet me një jetë të lumtur. Nahl (Bleta) 16:97. Kur të ftoheni drejt gjërave që do t`ju japin jetë, pranojeni ftesën e Profetit.. Enfal (Plaçkat e luftës) 8:24. Ajo është një ditë ku gjithkush do t`i gjejë para vetes veprat e mira dhe të ligat q`i ka bërë. Al-i Imran (Familja e Imranit) 3:30. Nuk ka dyshim se Ne jemi ata që i ngjallim të vdekurit dhe që e shënojmë atë që e dërguan më parë dhe atë q`u mbeti pas. Të gjitha i kemi shënuar në një Libër të Qartë. Jasin 36:12

3: Për shembull në rastin e Miraxhit (ngritjes qiellore), Zoti iu drejtua të Dërguarit (pqmtmpt) me fjalët: Ai që dëshiron të veprojë për të më kënaqur Mua duhet të ketë tri cilësi: një falënderim të papërzier me injorancën, një të kujtuar mbi të cilën s`bie pluhuri i harresës dhe një dashuri ku s`preferohet dashuria e një krijesë në vend të dashurisë Sime. Po të më dojë Mua, edhe Unë e dua atë, e hap syrin e zemrës së tij me pamjen e Madhështisë Sime dhe nuk e fsheh nga krijesat e Mia të zgjedhura. Flas me të në errësirë e në dritë derisa biseda e tij me krijesat të marrë fund. E bëj ta dëgjojë fjalën Time dhe atë të ëngjëjve të Mi dhe e mbath me rrobat e modestisë derisa krijesat e tjera të turpërohen para tij. Pastaj ai endet mbi tokë i falur. Unë e mbush zemrën e tij me vetëdijë dhe vizion dhe nuk fsheh prej tij asgjë nga Parajsa dhe Zjarri. Unë ia tregoj atij gjërat që njerëzit i përjetojnë në ditën e gjyikimit." Bihar`ul-Envar (Oqeani i dritave) vëll.17, fq.9. Imam Sadiku (pqmt) thotë: I Dërguari (pqmtmpt) u takua me Harithath ibn Malik ibn Numanin dhe e pyeti: "Si je Harithah?". Ai ia ktheu: "Po jetoj si një besimtar i vërtetë o Profeti i Zotit." Profeti (pqmtmpt) e pyeti prapë: "Gjithçka posedon një të vërtetë të vetën. Cila është e vërteta e fjalës tënde?" Ai tha: "O i Dërguar, shpirti im është larguar prej botës. Netët i kaloj zgjuar dhe ditët në etje. Më bëhet sikur e shoh Fronin e Zotit tim, gjykimi është vendosur dhe më vjen sikur i vështroj njerëzit e parajsës tek e vizitojnë njëri tjetrin në qiej dhe sikur i dëgjoj njerëzit e zjarrit tek klithin." Pastaj Profeti (pqmtmpt) tha: "Ky është një rob zemrën e të cilit Zoti e ka ndriçuar." vepra "Vafi" e Fejz Kaçaniut pjesa e tretë, fq.33

4: "I bëmë atë udhëheqës, që do udhëzojnë me urdhërin Tonë dhe i frymëzuam për vepra të mira." Enbija (Profetët) 21:73. Dhe dërguam udhëheqës nga mesi i tyre, që i udhëzuan në rrugën e drejtë derisa ata qëndruan me durim. Sexhde32:24

7. Imamët dhe udhëheqësit e Islamit

Argumentet e dhëna në kapitujt e mëparshëm na çojnë drejt përfundimit se pas vdekjes së Profetit (pqmtmpt), në komunitetin musliman vazhdimisht ka ekzistuar dhe vazhdon të ekzistojë një Imam (një udhëheqës i zgjedhur nga Zoti). Shumë thënie profetike përcillen në shiizëm në lidhje me përshkrimin e Imamëve, në lidhje me numrin e tyre, me faktin se të gjithë do të jenë nga Kurejshi dhe  Ehl-i Bejti ("Njerëzit e shtëpisë" së Profetit; shiko shënimin në hyrjen e librit) si dhe në lidhje me atë se Mehdiu (pqmt) i premtuar do të jetë nga mesi i tyre dhe i fundit nga të dymbëdhjetët. ¹

Ka gjithashtu edhe një numër të madh hadithesh që flasin  për imamatin e Aliut (pqmt) dhe në anën tjetër, thënie të Profetit (pqmtmpt) dhe të Aliut (pqmt) që flasin për imamatin e Imamit të Dytë.² Në të njejtën mënyrë, të gjithë Imamët kanë lënë porosi të qarta në lidhje me pasardhësit e tyre. Sipas këtyre thënieve nga burimet e shiizmit dymbëdhjetës, Imamët janë dymbëdhjetë në numër dhe emrat e tyre janë:

1. Ali ibn Ebu Talib


2. Hasan ibn Ali


3. Husejn ibn Ali


4. Ali ibn Husejn


5. Muhammed ibn Ali


6. Xhafer ibn Muhammed


7. Musa ibn Xhafer


8. Ali ibn Musa


9. Muhammed ibn Ali


10. Ali ibn Muhammed


11. Hasan ibn Ali


12. Muhammed ibn Hasan (Imam Mehdi)

1: Xhabir ibn Semur rrëfen se një ditë Profeti (pqmtmpt) tha: "Kjo fe do të mbetet e fuqishme derisa të jetë në duart e dymbëdhjetë kalifëve." Xhabiri vijon: "Njerëzit thirrën tri herë "Zoti është më i madhi" dhe filluan të qanin. Pastaj Profeti (pqmtmpt) tha diçka me zë pak më të ulët. E pyeta babain tim se çfarë kishte thënë. Më tha: "të gjithë prej tyre janë prej Kurejshti"." Sahih"-u i Ibn Davudit vëll.2, fq.207; "Musned"-i i Ahmedit vëll.5, fq.92. Selman Persiani (Farisiu) rrëfen: "Një ditë shkova tek Profeti (pqmtmpt) i cili e kishte Husejnin (pqmt) në prehër. Ia puthte sytë dhe buzët e i thoshte: "Ti je zotëri dhe djal i një zotërium ti je imam dhe djal i një imami, ti je "dëshmi" e Zotit (huxhxhet) dhe djali i atij që është "dëshmi", ti je babai i nëntë "dëshmive", i fundmi i të cilëve është "Kaimi" (Mehdiu)". vepra "Jenabiu`l-Mevedde" botimi i shttë, fq.308

2: Mund të shihen veprat: "El Gadir" nga Allame Emini; "Gajetu`l-Meram" nga Sejjid Hashimi Bahraniu; "Isbatu`l-Hudat" nga Muhammed bin Hasan-i Hurr-i Amiliu; "Zehairu`l-Ukba" nga Muhibbuddin Ahmed bin Abdullah Taberiu; "El Menakib" nga Harezmiu; "Tedhkiretu`l-Havvas" nga Sibt ibn Xhevziu; "Jenabiu`l-Mevedde" nga Sulejman Ibrahim Hanefiu; "Fusulu`l-Muhimme" nga Ibn Sabbaku; "Delailu`l-Imame" nga Muhammed bin Xherrir Taberiu; "En Nass-u ve`l Ixhtihad" nga Sherefudin Museviu; "Usul-i Kafi"vëll.1 nga Muhammed bin Jakub-i Kulejniu dhe "El-Irshad" nga Shejh Mufidi.

8. Një histori e shkurtër e jetës së Imamëve

Imami i parë

"Udhëheqësi i besimtarëve" Aliu (pqmt) ishte djali i Ebu Talibit, udhëheqësit të fisit Hashim. Ebu Talibi ishte xhaxhai i Profetit (pqmtmpt) dhe personi i cili e morri nën mbrojtje atë dhe e rriti bashkë me fëmijët e tij. Kur Profeti (pqmtmpt) u zgjodh për misionin e tij hyjnor, Ebu Talibi vazhdoi ta përkrahte dhe ta mbronte duke iu bërë mburojë kundër sulmeve të arabëve jobesimtarë dhe në veçanti të fisit të Kurejshëve.

Sipas burimeve më të besueshme, Aliu (pqmt) lindi dhjetë vjet para shpalljes së profetësisë. Kur ishte gjashtë vjeç, për shkak të një thatësire që mbretëronte në rrethinat e Mekës, pas kërkesës së Profetit (pqmtmpt) u largua nga shtëpia e babait të tij dhe u vendos në shtëpinë e Profetit (pqmtmpt), nën përkujdesjen e të cilit edhe u rrit. ¹

Disa vite më vonë, kur Profeti (pqmtmpt) u bekua me dhuratën e shenjtë të profetësisë dhe e pranoi shpalljen e parë në shpellën Hira, ai u kthye në shtëpi dhe e rrëfeu ngjarjen. Pas kësaj Aliu (pqmt) e pranoi besimin e ri. ² Në një rast tjetër kur gjatë një mbledhjeje Profeti (pqmtmpt) i ftoi të afërmit e tij ta pranoni besimin islam, ai tha se personi i parë që do ta pranonte ftesën e tij do të ishte pasardhës, trashëgues dhe zëvendës i tij. Personi i vetëm që u ngrit dhe e pranoi besimin ishte Aliu (pqmt), fjalën e të cilit Profeti (pqmtmpt) e pranoi.  Sipas kësaj, Aliu (pqmt) ishte mashkulli i parë që e pranoi Islamin dhe i pari nga ndjekësit e Profetit (pqmtmpt) i cili nuk kishte adhuruar asnjë perëndi tjetër përveç Zotit të vetëm. ³

Aliu (pqmt) ishte gjithmonë në shoqëri të Profetit (pqmtmpt) para se ai të shpërngulej për në Medine. Në natën e shpërnguljes (hixhër), kur mekkasit e kishin rrethuar shtëpinë e Profetit (pqmtmpt) për ta vrarë, Aliu (pqmt) u shtri në shtratin e tij që i Dërguari (pqmtmpt) të mund të largohej i paprekur. ⁴ Pas ikjes së tij, Aliu u obligua që t`ua ktheu njerëzve gjërat që ia kishin lënë Profetit (pqmtmpt) në besë. Pastaj edhe ai u largua drejt Medines bashkë me nënën e tij, të bijën e Profetit (pqmtmpt) dhe me dy gra të tjera. ⁵

Edhe në Medine Aliu ishte vazhdimisht në shoqëri të Profetit si në jetën private ashtu edhe publike. Profeti (pqmtmpt) ia dha Aliut (pqmt) Fatimenë, vajzën e tij nga Hatixheja dhe kur shpalli vëllazëri në mesin e shokëve të tij, e zgjodhi Aliun (pqmt) për vëlla të vetin. ⁶

Aliu morri pjesë në të gjitha betejat ku luftoi Profeti (pqmtmpt) përveç betejës së Tebukut kur Profeti (pqmtmpt) e emëroi atë mëkëmbës të vetin në Medine. ⁷ Ai nuk u dorëzua në asnjë betejë dhe kurrë nuk ia ktheu shpinën armikut për të ikur. Asnjëherë nuk veproi kundër urdhërave të Profetit (pqmtmpt) andaj edhe ai ka thënë: "Aliu kurrë nuk ndahet nga e Vërteta dhe as e Vërteta prej tij." ⁸

Në kohën kur vdiq i Dërguari (pqmtmpt), Aliu (pqmt) ishte tridhjetë e tre vjeç. Ndonse ishte më i spikaturi në aspektin e diturisë fetare, ai u largua nga Kalifati me pretekstin se ishte shumë i ri dhe se kishte shumë armiq në mesin e njerëzve për shkak të numrit të madh të politeistëve mekkas që i kishte vrarë nëpër beteja kundër tyre. Me këtë Aliu (pqmt) u largua nga çështjet publike të shtetit dhe u tërhoq në shtëpinë e tij ku filloi t`ua mësonte shkencat islame personave të aftë për këtë. Kështu i kaloi të njëzet e pesë vitet e sundimit të tre kalifëve të parë kur më në fund pas vrasjes së Kalifit të tretë, populli ia dha Aliut (pqmt) bindjen dhe e zgjodhi Kalif.

Gjatë kalifatit të tij që zgjati katër vite e nëntë muaj, Aliu i ndoqi metodat e Profetit (pqmtmpt) dhe e shndërroi kalifatin në një lëvizje shpirtërore rilindëse që bëri shumë reforma. Siç mund të pritej, këto reforma do të binin ndesh me interesat e disa personave dhe si pasojë, një grup nga shokët e Profetit (në mesin e të cilëve binin në sy Talha, Zubejri, Aisheja dhe Muavije ibn Ebu Sufjani) me pretekstin e hakmarrjes për vrasjen e Kalifit të tretë, do të rebeloheshin kundër Aliut.

Për t`i dhënë fund kësaj ndarjeje dhe lufte civile, Aliu (pqmt) luftoi kundër Talhasë, Zubejrit dhe Aishes në betejnë e quajtur "Beteja e devesë" (Xhemelit). Ai bëri një betejë tjetër kundër Muavijes në kufirin mes Irakut dhe Sirisë, që zgjati një vit e gjysëm dhe u bë e famshme si "Beteja e Siffinit". Ai luftoi edhe kundër Harixhive <sup>9</sup> në betejën e njohur me emrin "Nehrevan". Siç mund të shihet, pjesa më e madhe e përpjekjeve të Aliut (pqmt) shkoi për t`i shuar trazirat e brendshme të shtetit islam. Më në fund, në mëngjesin e nëntëmbëdhjetë të muajit të Ramazanit, në vitin 40 pas Hixhrit, një harixhi e plagosi rëndë teksa Aliu (pqmt) ishte duke e falur namazin e sabahut në xhaminë e Kufes. Dy ditë pas këtij rasti, Aliu (pqmt) ra dëshmor. ¹⁰

Sipas asaj që dëshmon historia, qoftë nga fjalët e miqve, qoftë nga ato të armiqve të tij, Aliu (pqmt) ishte një person pa mungesën më të vogël në vlerat njerëzore. Përveç kësaj, posedonte virtyte të përsosura të një muslimani që ishin një shembull edukimit dhe trajnimit të dhënë nga vetë Profeti (pqmtmpt). Është vështirë të gjendet ndonjë personalitet tjetër në histori për të cilin janë shkruar aq shumë gjëra sa për Aliun, qoftë kjo në shiizëm, në sunnizëm ose në burime jashtë Islamit. Në shkenca dhe në dituri, Aliu (pqmt) ishte më i dituri në mesin e shokëve të Profeti (pqmtmpt) dhe në mesin e të gjithë muslimanëve të tjerë. Ai ishte i pari në Islam, që në ligjëratat e tija ua hapi rrugën demonstrimeve logjike dhe diskutoi hapur në lidhje me "shkencat hyjnore" dhe metafizikën. Ai foli në lidhje me dimensionin e brendshëm (ezoterik) të Kur`anit dhe e themeloi gramatikën arabe për ta mbrojtur shprehjen gjuhësore të tij. Ai ishte në të njejtën kohë edhe oratori më i mirë ndër arabët.

Guximi i Aliut (pqmt) është i njohur gjërësisht. Në të gjitha luftërat ku morri pjesë gjatë jetës së Profetit (pqmtmpt) dhe pas tij, ai kurrë nuk tregoi frikë. Ndonse në beteja si Uhudi, Hunejni, Hajberi dhe Hendeku pjesa më e madhe e shokëve të Profetit (pqmtmpt) u trembën dhe filluan të iknin, ai kurrë nuk ia ktheu shpinën armikut për të ikur. Nuk ka asnjë luftëtar që u përball me Aliun (pqmtmpt) në dyluftim dhe që mbeti gjallë. Por edhe përkrah kësaj fuqie, ai kurrë nuk i vrau të dobëtit dhe nuk i sulmoi ata që ikën nga fushëbeteja. Ai asnjëherë nuk organizoi sulme të papritura dhe nuk ia preu ujin armikut. Është një fakt historik se në betejën e Hajberit, e kapi derën e kështjellës dhe e hapi me duart e tija. ¹¹

Në ditën e çlirmit të Mekës, Profeti (pqmtmpt) urdhëroi që të shkatërroheshin idhujt. Idhulli i quajtur "Hubal" ishte idhulli më i madh prej guri që gjendej në Mekke dhe ishte i vendosur në kulmin e Qabes. Pas urdhërit të Profetit (pqmtmpt), Aliu (pqmt) duke shkelur mbi supet e tij u ngjit mbi Qabe dhe e rrëzoi idhullin. ¹²

Aliu (pqmt) ishte i pakrahasueshëm edhe në asketizmin dhe adhurimin e tij për Zotin. Si përgjigje për disa njerëz që ankoheshin nga zemërimi i Aliut (pqmt) ndaj tyre, Profeti (pqmtmpt) tha: "Mos flisni keq për Aliun sepse ai e do Zotin" ¹³. Njëri nga shokët e Profetit (pqmtmpt) që quhej Ebu Derda, e pa trupin e Aliut të shtrirë përtokë në gjendje të palëvizshme. Shkoi në shtëpinë e tij për ta informuar të bijën e Profetit (pqmtmpt) por ajo ia ktheu: "Kushëriri im s`ka vdekur. Vetëm sa i ka humbur ndjenjat nga frika e Zotit. Kjo gjendje e kaplon shpesh atë."

Ka shumë tregime që flasin për mëshirën e Aliut (pqmt) ndaj të varfërve dhe për zemërgjërësinë drejt atyre që ishin në nevojë. Ai e shpenzonte të tërë pasurinë e tij për t`i ndihmuar të varfërit kurse vetë jetonte në kushtet më të vështira. Aliu (pqmt) e donte bujqësinë dhe e kalonte pjesën më të madhe të kohës së tij duke hapur puse, duke mbjellur pemë dhe duke i gjelbëruar tokat e shkreta. Të gjitha puset që i hapi dhe tokat që i ringjalli, ua fali të varfërve. Këto njiheshin me emrin "Lëmosha e Aliut" dhe gjatë fundit të kalifatit të tij kishin të ardhura të mëdha që arrinin deri në njëzet e katër mijë dinarë. ¹⁴

1: Fusulu`l-Muhimme, botimi i dytë, fq.14; vepra "Menakib" e Harezmiut fq.17

2: Zehairu`l-Ukba, botim i Kairos (viti 1356 p.Hixhrit), fq.58; vepra "Menakib" e Harezmiut, botim i Nexhefit (viti 1385 p.Hixhrit), fq.16-22; "Jenaibu`l-Mevedde", botimi i shtatë, fq.68-72

3: vepra "Irshad" nga Shejh Mufidi, botim i Teheranit (viti 1377 p.Hixhrit) fq.4; Jenaibu`l-Mevedde, fq.122

4: Fusulu`l-Muhimme, fq.28-30; Tedhkiretu`l-Havvas, botim i Nexhefit (viti 1383 p.Hixhrit) fq.34; Jenaibu`l-Mevedde, fq.105; vepra "Menakib" nga Harezmiu, fq.73-74

5: Fusulu`l-Muhimme, fq.34

6: Fusulu`l-Muhimme, fq.20; Tedhkiretu`l-Havvas, fq.20-24; Jenaibu`l-Mevedde, fq.63-64

7:Tedhkiretu`l-Havvas, fq.1; Fusulu`l-Muhimme, fq.21; "Menakib" nga Harezmiu, fq.74

8: "Menakib-i Ali ibn Ebu Talib" nga Muhammed bin Shehrashubi, botim i Kumit, vëll.3, fq.62 dhe 218; Gajetu`l-Meram, fq.539; Jenabiu`l-Mevedde, fq.104

9: shënim i përkthyesit: Harixhi: që në përkthim të drejtpërdrejtë do të thotë "ata që u ndanë", është emërtimi që i jepet grupit, i cili në betejën e Siffinit fillimisht ishte në anën e Imam Aliut dhe që më vonë, duke rënë pre e manipulimeve të Muavije bin Ebu Sufjanit (si rasti i vendosjes së Kur`anit mbi shtiza në çastin kur ushtria e Aliut po e shkatërronte kundërshtarin dhe madje ishte afruar deri tek çadra e Muavijes) u rebeluan kundër Aliut (pqmt) duke qenë shkaktari kryesor i mossuksesit të ushtrisë së Imamit përballë një grupi të cilin e kishte mposhtur tashmë në aspektin ushtarak.

10: Menakib-i Ali ibn Ebu Talib, vëll.3, fq.312; Fusulu`l-Muhimme, fq.113-123; Tedhkiretu`l-Havvas, fq.172-183

11: Tedhkiretu`l-Havvas, fq.27

12: Tedhkiretu`l-Havvas, fq.27; vepra "Menakib" nga Harezmiu, fq.71

13: Menakib-i Ali ibn Ebu Talib, vëll.3, fq.221; "Menakib"-i nga Harezmiu, fq.92

14: Nehxhul Belaga (Shtegu i rrjedhshmërisë) pjesa e tretë, letra no.24

Imami i dytë

Imam Hasani (pqmt) i njohur edhe si Muxhtaba (i zgjedhuri) ishte Imami i dytë. Ai dhe vëllai i tij Husejni (pqmt) janë djemtë e "Udhëheqësit të besimtarëve" Aliut dhe Fatimesë (pqmt), vajzës së Profetit (pqmtmpt). Shumë shpesh Profeti (pqmtmpt) ka thënë: "Hasani dhe Husejni janë bijtë e mi." Sipas kësaj, Imam Aliu (pqmt) u thoshte bijve të tjerë që pati: "Ju jeni bijtë e mi ndërsa Hasani dhe Husejni janë bijtë e të Dërguarit". ¹

Imam Hasani (pqmt) lindi në vitin e tretë pas Hixhrit në Medine² dhe i kaloi shtatë vite të fëmijërisë në prani të Profetit (pqmtmpt) duke u rritur nën përkujdesjen dhe dashurinë e tij. Pas vdekjes së Profeti (pqmtmpt) dhe pas vdekjes së Fatimesë (pqmt) vetëm tre ose gjashtë muaj pas tij, Hasani u rrit nën përkujdesjen e të atit. Pas vdekjes së Aliut (pqmt), sipas urdhërit hyjnor dhe sipas testamentit të tij, Hasani (pqmt) u bë Imam i rradhës dhe për një periudhë gjashtëmujore edhe Kalif i shtetit islam. Gjatë kësaj kohe, Muavije bin Ebu Sufjani, që ishte armik i përbetuar i Aliut (pqmt) dhe i familjes së tij, kundër të cilëve kishte luftuar për vite të tëra për të ardhur në pushtet me pretekstin e hakmarrjes për vrasjen e Kalifit të tretë, u nis drejt Irakut me ushtrinë e tij, me qëllimin e hapur të pushtimit të Kalifatit.

Pas pak kohe filloi lufta në të cilën Muavije gradualisht i korruptoi gjeneralët e ushtrisë së Hasanit (pqmt) duke i blerë me shuma të mëdha parash dhe duke i gënjyer me premtime të rreme derisa ata ngritën krye kundër Imamit. ³ Më në fund, Hasani (pqmt) u detyrua të bënte paqe dhe t`ia linte Muavije ibn Ebu Sufjanit kalifatin, me kushtin që t`i kthehej përsëri atij vetë pas vdekjes së Muavijes dhe me kushtin që ndjekësit e tij të ishin të mbrojtur. ⁴

Me këtë Muavije arriti ta merrte në dorë pushtetin dhe të hynte në Irak (që ishte edhe "kështjella" më e fortë dhe kryeqendra e Aliut dhe më pas Hasanit). Në një fjalim publik ai e shpalli të pavlefshme marrëveshjen që kishte bërë me Hasanin⁵ dhe me këtë filloi një shtypje e ashpër kundër pjesëtarëve të Ehl-i Bejtit dhe shiitëve. Gjatë dhjetë viteve të Imamatit të tij, Hasani (pqmt) jetoi në kushte shumë të vështira dhe nën persekutim të vazhdueshëm, gjithmonë në rrezik për sigurinë e tij dhe atë të familjes së tij. Në vitin e pesëdhjetë pas Hixhrit, ai ra dëshmor duke u helmuar nga e shoqja, e cila, sipas shënimeve të historisë, u motivua nga Muavije bin Ebu Sufjani. ⁶

Në vlerat njerëzore, Imam Hasani (pqmt) ishte një vazhdim i të atit dhe një pasqyrë e gjyshit të tij. Në të gjallë të Profetit (pqmtmpt) ai dhe i vëllai ishin gjithmonë në shoqëri të tij dhe flitet se ai shpesh i mbante në shpatulla. Shumë burime sunnite dhe shiite e kanë përcjellur thënien profetike në vijim: "Këto dy djemtë e mi janë Imamë, qofshin të ulur ose të ngritur." (një aludim në lidhje me udhëheqësinë e jashtme politike) ⁷. Ekziston gjithashtu një numër i madh thëniesh nga Profeti (pqmtmpt) dhe Aliu (pqmt) në lidhje me faktin se Hasani (pqmt) duhet të ishte Imami i rradhës pas Aliut (pqmt).

1: "Menakib"-i nga Ibn Shehrashubi, vëll.4, fq.21 dhe 25; Zehairu`l-Ukba, fq.67 dhe 121

2: "Menakib"-i nga Ibn Shehrashubi, vëll.4, fq.21 dhe 25; "Delailu`l-Imame" nga Muhammed ibn Xherir Taberiu, botim i Nexhefit (viti 1369 pas Hixhrit), fq.60; Fusulu`l-Muhimme, fq.133;  Tedhkiratu`l-Havvas, fq.193; "Tarih" (Historia) nga Jakubi, botim i Nexhefit (viti 1314 p.Hixhrit) vëll.2, fq.20; "Usul al Kafi", vëll.1, fq.461

3: "El-Irshad" nga Shejh Mufidi, fq.172; "Menakib" nga Ibn Shehrashubi, vëll.4, fq.22; Fusulu`l-Muhimme, fq.144

4: "El-Irshad" nga Shejh Mufidi, fq.172; "Menakib" nga Ibn Shehrashubi, vëll.4, fq.33; "El Imametu ves-Sijase" nga Abdullah bin Muslim bin Kutejbe, vëll.1, fq.163; Fusulu`l-Muhimme, fq.145; Tedhkiretu`l-Havvas, fq.197

5: "El-Irshad" nga Shejh Mufidi, fq.173; "Menakib" nga Ibn Shehrashubi, vëll.4, fq.35; "El-Imametu ves-Sijase", vëll.1, fq.164

6: "El-Irshad" nga Shejh Mufidi, fq.171; "Menakib" nga Ibn Shehrashubi, vëll.4, fq.42; Fusulu`l-Muhimme, fq.146; Tedhkiretu`l-Havvas, fq.211

7: "El-Irshad" nga Shejh Mufidi, fq.181; Isbatu`l-Hudat, vëll.5, fq.129 dhe 134

Imami i tretë

Imam Husejni i njohur edhe si Sejjid al Shuhada ("udhëheqësi" i dëshmorëve) ishte djali i dytë i Aliut (pqmt) dhe Fatimesë (pqmt), i lindur në vitin 4 pas Hixhrit. Pas rënies dëshmor të të vëllait, Hasanit (pqmt), ai u bë Imam sipas Urdhërit Hyjnor dhe sipas testamentit të të parit. ¹ Husejni (pqmt) ishte Imam për dhjetë vjet me rradhë. Përveç gjashtë muajve të fundit, Imamati i tij kaloi në kohën e sundimit të Muavijes. Ai jetoi në kushtet më të vështira të shtypjes dhe persekutimit. Arsyeja e parë për këtë ishte fakti se ligjet fetare e kishin humbur rëndësinë e tyre dhe në anën tjetër, sundimi i Emevitëve kishte fituar autoritet dhe fuqi të plotë. Arsyeja e dytë ishte se Muavije dhe bashkëpunëtorët e tij përdorën çdo metodë për ta eliminuar dhe për ta njollosur emrin e Aliut (pqmt) dhe të familjes së tij. Por mbi të gjitha, arsye për këtë shtypje ishte fakti se Muavije bin Ebu Sufjani dëshironte t`ia hapte rrugën e Kalifatit të birit Jezidit, për të cilin për shkak të nivelit të tij ulët dhe mosrespektimit të fesë, nuk kishte simpati në mesin e njerëzve. Për këtë shkak, Muavije duhej që të shtypte çdo opozitë të mundshme që do ta sfidonte pozitën e të birit si Kalif.

Imam Husejni u detyrua t`i duronte këto ditë të vështira dhe t`i toleronte shtypjet e bëra nga Muavije ibn Ebu Sufjani dhe ndihmësit e tij deri në vitin 60 pas Hixhrit, kur Muavije vdiq dhe i biri i tij Jezidi erdhi në fron. ²

Dhënia e "bindjes" (Baj`ah) ishte një traditë e vjetër arabe që praktikohej në çështjet e rëndësishme si udhëheqësia. Ata që sundoheshin nga një person dhe në veçanti personat më të spikatur në mesin e tyre, ia jepnin dorën mbretit ose princit, në shenjë bindjeje dhe përkrahjeje. Mosbindja pas një akti të tillë quhej e turpshme dhe e pandershme dhe njësoj si prishja e një marrëveshjeje, konsiderohej krim. Duke e ndjekur shembullin e Profetit (pqmtmpt), njerëzit besonin se "bindja" kishte peshë dhe kuptim vetëm kur të jepej me dëshirë dhe jo me dhunë.

Muavije u kishte kërkuar të gjitha figurave të elitës bindje për të birin, Jezidin por kurrë nuk i kërkoi një bindje të tillë Imam Husejnit (pqmt). Në fjalët e fundit para vdekjes, ai në veçanti e porositi Jezidin se duhej ta mbyllte njërin sy dhe ta kalonte çështjen pa bërë shumë zhurmë, nëse Husejni (pqmt) nuk pranonte të japë bindjen. ³ Muavije ishte i vetëdijshëm për pasojat fatale që do të kishte një veprim i tillë.

Mirëpo Jezidi që ishte tepër egoist dhe i paskrupullt, e harroi këshillën e të atit dhe menjëherë pas vdekjes së tij, e urdhëroi guvernatorin e Medines që të merrte bindje nga Husejni (pqmt). Në të kundërt, duhej t`ia dërgonte kokën e tij. ⁴

Pasi guvernatori i Medines ia përcolli këtë kërkesë Husejnit (pqmt), ai kërkoi një natë kohë për t`u menduar dhe duke e shfrytëzuar këtë rast, u nis me familjen e tij drejt Mekës. U strehua në tokën e shenjtë të Zotit, e cila sipas Islamit është strehë dhe siguri për gjithkë. Kjo ndodhi nga fundi i muajit Rexheb dhe fillimi i muajit Shaban të vitit 60 pas Hixhrit. Për katër muaj, Imam Husejni (pqmt) u strehua në Mekë dhe ky lajm u përhap me shpejtësi në botën islame. Shumë njerëz, që ishin të lodhur nga padrejtësitë e pushtetit të Muavijes dhe që ishin akoma më të pakënaqur me ardhjen e Jezidit në fron, ia shprehën Husejnit (pqmt) përkrahjen që kishin për të. Në të njejtën kohë filluan të vinin letra nga të katër anët e shtetit dhe në veçanti nga Kufa, që e ftonin Imamin të shkonte në Irak për t`u bërë udhëheqësi i tyre dhe për të filluar një kryengritje kundër tiranisë dhe padrejtësisë. S`do mend se një situatë e tillë ishte tejet e rrezikshme për Jezidin.

Qëndrimi i Imam Husejnit (pqmt) në Mekë vazhdoi deri në stinën e pelegrinazhit kur muslimanët nga të katër anët e botës vinin në Mekë për t`i kryer ritualet e haxhit. Imami e kuptoi se disa nga ndjekësit e Jezidit ishin infiltruar në mesin e pelegrinëve duke dashur ta vrisnin atë gjatë ritualeve të haxhit, me armët që i fshihnin nën rrobat e veçanta për pelegrinët. ⁵

Imam Husejni (pqmt) i la përgjysëm ritualet e haxhit dhe vendosi të largohej. ⁶ Përpara shumë njerëzve u ngrit dhe e shpalli se për një kohë të shkurtër do të nisej drejt Irakut. Në po këtë fjalim ai u e shpalli hapur se do të vritej dhe i ftoi njerëzit që ta përkrahnin atë duke e dhënë jetën në rrugë të Zotit. Një ditë më pas, bashkë me familjen dhe me përkrahësit e tij u nis drejt Irakut.

Imam Husejni (pqmt) ishte i vendosur për të mos ia dhënë bindjen Jezidit dhe ishte i vetëdijshëm për faktin se do të vritej. Ai e kishte të qartë se vdekja e tij ishte e pashmangshme kundër fuqisë së madhe ushtarake të dinastisë emevite të përkrahur nga korrupsioni, degradimi shpirtëror dhe mungesa e vendosmërisë tek njerëzit. Disa persona nga elita e Mekës e paralajmëruan Husejnin (pqmt) për rrezikun që e priste pas një hapi të tillë por ai u përgjigj se nuk do t`i bindej një sundimi ku mbizotëronte tirania dhe padrejtësia. Më tej shtoi se e dinte që do të vritej, pa dallim në do të qëndronte aty ose jo. Tha se do të largohej nga Meka për shkak të respektit që kishte për shtëpinë e Zotit dhe për të mos lejuar që të shkatërrohej shenjtëria e saj duke derdhur gjak në të. ⁷

Gjatë rrugës për në Kufa, kur ishte vetëm disa ditë larg qytetit, ai e morri lajmin se njerëzit e Jezidit e kishin vrarë përfaqësuesin e tij në qytet dhe njërin nga përkrahësit e tij që ishte nga paria e qytetit. Atyre ua kishin lidhur këmbët dhe ishin tërhequr zvarrë nëpër rrugë. ⁸ Qyteti dhe rrethina e tij ishin vendosur nën kontroll të rreptë dhe një numër i madh ushtarësh të Jezidit qëndronin në gatishmëri. Husejni (pqmt) nuk kishte rrugë tjetër përveç përparimit dhe përballjes me vdekjen. Ishte në atë kohë që Imami e shprehi vendosmërinë e tij për të shkuar përpara dhe për të rënë dëshmor.

Rreth shtatëdhjetë kilometra larg Kufa-s, në një shkretëtirë të quajtur Qerbela (Karbala në arabisht), Imami dhe përkrahësit e tij u rrethuan nga forcat e armikut. Tetë ditë qënduran në atë vend derisa rrethi ngushtohej dhe numri i ushtarëve armiq rritej gjithë kohës. Pas një kohe të shkurtër, Imami bashkë me familjen dhe një numër të vogël ndjekësish u rrethuan nga një ushtri që numëronte tridhjetë mijë vetë. Gjatë këtyre ditëve Imami e forcoi pozitën dhe e bëri përzgjedhjen përfundimtare të ndjekësve të tij. Në mbrëmje i mblodhi të gjithë rreth vetes dhe në një fjalim të shkurtër ua bëri të qartë se ajo që i priste ishte vetëm vdekja. Pastaj shtoi se ngaqë armiku e kërkonte vetëm atë, ai ua kishte hequr ndjekësve të tij çdo obligim dhe ata që dëshironin, mund të largoheshin në errësirë për të shpëtuar. Pastaj urdhëroi që të fikeshin dritat dhe shumë prej përkrahësve të tij, që i ishin bashkangjitur për interesa personale, u larguan. Mbeti vetëm një numër i vogël përkrahësish të të Vërtetës (rreth dyzet vetë) dhe disa persona nga fisi i tij.

Imami i mblodhi përsëri ata që kishin mbetur dhe i pyeti sërish. U tha të gjithëve se mund të iknin në errësirë për t`i shpëtuar jetët e tyre. Por kësaj rradhe të gjithë përkrahësit e tij besnikë u ngritën njëri pas tjetrit dhe u përgjigjën se nuk do ta linin vetëm dhe se nuk do të devijonin kurrë nga rruga e të vërtetës, udhëheqës i të cilës ishte vetë ai. Të gjithë o zotuan se do ta mbronin atë dhe familjen e tij deri në pikën e fundit të gjakut dhe derisa të ishin të aftë ta mbanin shpatën. ⁹

Në mbrëmjen e nëntë të muajit Muharrem u bë ultimatumi i fundit (bindje ose vdekje) nga ana e armikut. Imami kërkoi që lufta të shtyhej për të nesërmen, në mënyrë që të mund të bënin adhurim atë natë. ¹⁰

Në ditën e dhjetë të muajit Muharrem të viti 61 pas Hixhrit (680 p.Krishtit) Imami i rradhiti përballë armikut forcat e tija që përbëheshin nga më pak se nëntëdhjetë persona, mes të cilëve dyzet përkrahës të tij, tridhjetë ushtarë që gjatë natës kishin kaluar në anën e Imamit dhe të tjerët pjesëtarë të familjes së tij të afërt. Atë ditë ata luftuan nga mëngjesi deri në mbrëmje dhe më në fund Imami, familjarët e tij dhe të gjithë përkrahësit ranë dëshmorë. Në mesin e atyre që u vranë ishin edhe dy djemtë e Imam Hasanit (pqmt), njëri trembëdhjetë dhe tjetri njëmbëdhjetë vjeç, një fëmijë pesëvjeçar dhe djali më i vogël i Imam Husejnit (pqmt) që ishte akoma foshnje. ¹¹

Pas përfundimit të luftimeve, armiku e sulmoi pjesën ku ishin gratë e familjes së Imamit dhe i dogji çadrat e tyre. I zhveshën dëshmorët, ua masakruan trupin dhe pasi ua prenë kokat i lanë në fushëbetejë pa i varrosur. Pastaj i mblodhën të gjitha gratë dhe fëmijët, të cilët bashkë me kokët e martirëve i detyruan të ecnin drejt Kufa-s. Në mesin e të burgosurve kishte vetëm tre meshkuj: Ali ibn Husejni (pqmt), djali njëzet e dy vjeçar i Imam Husejnit (pqmt) i cili ishte i sëmurë, djali i tij katër vjeçar, Muhammed ibn Aliu (pqmt), i cili më pas do të bëhej Imami i pestë dhe Hasan Muthannai, djali i Imamit të dytë dhe dhëndri i Husejnit (pqmt), i cili kishte mbetur i plagosur rëndë dhe qëndronte i shtrirë në mes të vrarëve. Atë e gjetën në gjendje të vështirë dhe me ndërhyrjen e njërit nga gjeneralët e armiku, ai shpëtoi pa iu prerë koka. Edhe atë e morrën bashkë me të burgosurit dhe e dërguan drejt Damaskut, që ishte kryeqendra e Jezidit.

Ndodhia e Qerbelasë, burgosja e grave dhe fëmijëve të familjes së Profetit (pqmtmpt), lëvizja e tyre nga qyteti në qytet dhe fjalimet e bëra nga bija e Aliut, Zejnebi dhe Imami i katërt, të cilët ndodheshin në mesin e të burgosurve, ua rrëzuan maskën Emevitëve. Një dhunim i tillë i familjes së Profetit (pqmtmpt) e shkatërroi në një grimë të gjithë propagandën që Muavije ibn Ebu Sufjani e kishte bërë për vite me rradhë. Çështja arriti përmasa aq të mëdha saqë edhe Jezidi u përpoq të shfajësohej duke i dënuar në publik veprat e njerëzve të tij. Ngjarja e Qerbelasë ishte njëri nga faktorët më të rëndësishëm që sollën rrëzimin nga pushteti të dinastisë emevite, ndonse ky proces zgjati një kohë. Ajo gjithashtu dha kontribut të madh në forcimin e themeleve të shiizmit. Nga efektet e menjëhershme të kësaj ngjarjeje ishin revolta dhe kryengritje të shumta që u ndoqën nga beteja të përgjakshme dhe që zgjatën dymbëdhjetë vjet. Nga ata që kishin një kontribut të drejtpërdrejtë në vrasjen e Imamit, asnjëri nuk shpëtoi nga hakmarrja e popullit.

Gjithkush që do ta studionte historinë e periudhës së Imam Husejnit (pqmt) dhe Jezidit dhe kushtet që mbretëronin në atë kohë, do ta kuptonte se për Imamin nuk kishte rrugë tjetër përveç vdekjes. Një bindje e dhënë Jezidit do të thoshte të çnderohej haptazi Islami, gjë që për Imamin ishte e pamundur. Sepse Jezidi, jo vetëm që nuk kishte respekt për Islamin por edhe haptazi i dhunonte principet dhe ligjet e tija themelore. Ata që kishin sunduar përpara tij, ndonse i kundërshtonin themelet e fesë, e bënin këtë në emër të fesë dhe së paku në formën e jashtme, e respektonin Islamin. Ata krenoheshin me të qenit shokë të Profetit (pqmtmpt) ose të njerëzve të tjerë të respektuar në shoqërinë muslimane.

Nga kjo mund të arrihet në përfundimin se pretendimi i disa historianëve është i gabuar kur thonë se Hasani (pqmt) dhe Husejni (pqmt) kishin karaktere të ndryshme sepse njëri e kishte zgjedhur të bënte paqe me Muavijen ndonse kishte një ushtri prej dyzetmijë vetësh kurse tjetri vendosi të luftonte kundër Jezidit edhepse ushtria e tij numëronte dyzet burra. Këta gabohen sepse ai Husejn i njejtë që nuk i dha bindje Jezidit as për një ditë të vetme, ksihte jetuar dhjetë vjet nën sundimin e Muavijes në po të njejtën mënyrë që kishte jetuar edhe i vëllai, pa u rebeluar kundër tij.

Duhet pranuar se sikur Imam Hasani (pqmt) ose Husejni (pqmt) të luftonin kundër Muavijes, do të vriteshin pa dhënë ndonjë kontribut për Islamin. Vdekja e tyre nuk do ta kishte efektin e duhur përballë politikave në dukje "të drejta" të Muavijes, që ishte një politikan i aftë i cili gjithnjë e përdorte faktin se kishte qenë shokë i Profetit (pqmtmpt), "shkrues i shpalljes" dhe "daja i besimtarëve" dhe i cili përdorte çdo rast të mundshëm për ta mbathur sundimin e tij me një maskë fetare. Për më tepër, me mundësitë që i kishte, mund ti detyronte të afërmit e tyre t`i vrisnin të dy dhe pastaj të vajtonte dhe të kërkonte hakmarrje për gjakun e tyre, njësoj siç kishte vepruar me Kalifin e tretë.

1: "El Irshad" nga Shejh Mufidi, fq.179; Isbatu`l-Hudat, vëll.4, fq.168-212; vepra "Isbatu`l-Vasijje" e Mesudiut, botim i Teheranit (viti 1320 p.Hixhrit), fq.125

2: "El-Irshad" nga Shejh Mufidi, fq.182; "Historia" nga Jakubi (Tarih al Jakubi), vëll.2, fq.226-228; Fususu`l-Muhimme, fq.163

3: Menakib-i Ibn Shehrashub, vëll.4, fq.88

4: Menakib-i Ibn Shehrashub,vëll. 4, fq.88; "El Irshad" nga Shejh Mufidi, fq.182; "El Imameti ves-Sijase", vëll.1, fq.203; "Historia" nga Jakubi (Tarih al Jakubi), vëll.2, fq.229; Tedhkiretu`l-Havvas, fq.235

5: "El-Irshad" nga Shejh Mufidi, fq.201

6: Menakib-i Ibn Shehrashub, vëll.4, fq.89

7: "El-Irshad" nga Shejh Mufidi, fq.201; Fususu`l-Muhimme, fq.168

8: "El-Irshad" nga Shejh Mufidi, fq.204; Fususu`l-Muhimme, fq.171; Makatilu`t-Talibijjn, botimi i dytë, fq.73

9: "El Irshad" nga Shejh Mufidi, fq.205; Fususu`l-Muhimme, fq.171; Makatilu`l-Talibijjn, fq.73

10: Menakib-i Ibn Shehrashub, vëll.4, fq.98; "El-Irshad" nga Shejh Mufidi, fq.214

11: Biharu`l-Envar (Oqeani i dritave) vëll.10, fq.200, 202 dhe 203

Imami i katërt

Imami i katërt, Ali ibn Husejni (pqmt), i njohur me nofkat Zejn al-abidin (Më i miri i adhuruesve) dhe Imam Sexhxhad (Imami i sexhdeve) ishte djali i Imamit të tretë dhe i gruas së tij, që ishte e bija e mbretit të Iranit, Jazdigirdit. Ai ishte djali i vetëm i Husejnit që e mbijetoi betejën e Qerbelasë, në të cilën u vranë të tre vëllezërit e tij¹: Ali Ekberi, njëzet e pesë vjeç, Xhaferi pesëvjeçar dhe Ali Asgari (ose Abdullahu) i cili ishte akoma foshnje. Edhe Imami i katërt e shoqëroi të atin në udhëtimin e tij që mbaroi tragjikisht në Qerbela por për shkak të një sëmundjeje të rëndë dhe pamundësisë për të luftuar, nuk morri pjesë në luftime. Ai u dërgua drejt Damaskut bashkë me gratë e burgosura të familjes së Husejnit (pqmt). Pas një periudhe burgimi në Damask, ai u dërgua drejt Medines me nderime të mëdha sepse Jezidi përpiqej ta shafajsonte veten. Por vite më vonë, me urdhërin e Kalifit emevit, Abd al Malikut, u burgos sërish dhe u dërgua për në Damask por përsëri u lirua. ²

Pas kthimit të tij në Medine, Imami i katërt u tërhoq krejtësisht nga jeta publike, i mbylli dyert e shtëpisë së tij për të huajt dhe e kaloi kohën e tij me adhurim dhe lutje. Ai ishte në kontakt vetëm me disa persona të elitës shiite si Abu Hamza Thumaliu, Abu Halid Habuli dhe të tjerë, të cilët pasi i mësonin nga Imami, i përhapnin fjalët e tija në mesin e shiitëve. Në këtë mënyrë, shiizmi u përhap mjaft në mesin e njerëzve dhe ky zhvillim i dha frytet e tija në kohën e Imamit të pestë. Një nga veprat e mbetura nga Imami i katërt është libri Sahifah Sexhxhadija (Fletët e Sexhxhadit), një përmbledhje e përbërë nga pesëdhjetë e shtatë lutje që hedhin dritë mbi dituritë më sublime hyjnore dhe që njihen si "Psalmet e familjes së Profetit (pqmtmpt)".

Imami i katërt vdiq (sipas disa burimeve shiite, i helmuar nga Valid ibn Abd al-Maliku me urdhërin e Kalifit emevit Hishamit) në vitin 95 p.Hixhrit (712 pas Krishtit) pas një Imamati që zgjati tridhjetë e pesë vjet. ³

1: Mekaitu`l-Talibijjn, fq.52 dhe 59

2: Tedhkiretu`l-Havvas, fq.324; Isbatu`l-Hudat, vëll.5, fq.242

3: vepra "Menakib" nga Ibn Shehrashubi, vëll.4, fq.176; Delailu`l-Imame, fq.80; Fusulu`l-Muhimme, fq.190

Imami i pestë

Imam Muhammed ibn Aliu (pqmt), i njohur me nofkën Bakir (ai që shpërthen dhe e shpall diturinë) ishte djali i Imamit të katërt, i lindur në vitin 57 pas Hixhrit (675 p.Krishtit).¹ Ai ishte prezent në rastin e betejën e Qerbelasë, ku ishte vetëm katër vjeç. Pas të atit, sipas urdhërit hyjnor dhe sipas testamentit të Imamëve përpara tij, u bë Imam. Vdiq në vitin 114 p.Hixhrit (732 p.Krishtit). Sipas disa burimeve shiite², u helmua nga Valid ibn Abdullahu, nipi i Kalifit emevit, Hishamit.

Gjatë Imamatit të tij, si rezultat i padrejtësive emevite, revolta dhe luftëra filluan në të gjithë botën islame. Për më tepër, Emevitët kishin përçarje të brendshme në lidhje me Kalifatin dhe kjo u dha pak hapësirë dhe liri pjesëtarëve të familjes së Profetit (pqmtmpt). Nga ana tjetër, tragjedia e Qerbelasë dhe shtypja që pësonte Ehl-i Bejti, e mishëruar në personin e Imamit të katërt, tërhoqi shumë muslimanë drejt Imamëve. Kjo mundësoi që një numër i madh shiitësh të shkonin drejt Medines dhe të ishin në prani të Imamit të pestë. Me këtë u krijua mundësia për ta përhapur të vërtetën e Islami dhe mësimet e Ehl-i Bejtit, e cila nuk kishte ekzistuar në periudhat e Imamëve pararendës. Vërtetim i kësaj është numri i madh i haditheve të transmetuara nga Imami i pestë dhe numri i madh i dijetarëve shiitë që i mësuan prej tij shkencat islame. ³

1: "El Irshadi" i Shejh Mufidit, fq.246; Fusulu`l-Muhimme, fq.193; "Menakib"-i i Ibn Shehrashubit, vëll.4, fq.197

2: Usul al Kafi, vëll.1, fq.469; "El-Irshad" nga Shejh Mufidi, fq.245; Fusulu`l-Muhimme, fq.202 dhe 203; "Historia" nga Jakubi (Tarih al Jakubi), vëll.3, fq.63; Tedhkiretu`l-Havas, fq.340; Delailu`l-Imame, fq.94; Menakib-i Ibn Shehrashub, vëll.4, fq.210

3: "El-Irshad" nga Shejh Mufidi, fq.245-253; mund të shihen edhe veprat "Rixhal-i Keshshi" nga Muhammed ibn Omer ibn Abdul Azizi dhe veprat "Rixhal" dhe "Fihrist" të Muhammed ibn Hasan Tusiut.

Imami i gjashtë

Imami Xhafer ibn Muhammedi (pqmt), djali i Imamit të pestë shiit, u lind në vitin 83 pas Hixhrit (702 p.Krishtit) dhe vdiq në vitin 148 (765 p.Krishtit). Sipas burimeve shiite, u helmua si pasojë e intrigave të Kalifit abbasid, Mansurit.¹ Ai u bë Imam pas vdekjes së të atit, sipas urdhërit hyjnor dhe sipas testamentit të atyre që erdhën para tij.

Gjatë kohës së Imamatit të tij, mbretëroi një atmosferë shumë më e volitshme që i lejoi atij t`i përhapte mësimet islame. Kjo erdhi si pasojë e revoltave të shumta si kryengritja e Musvaddahut, që sollën edhe rënien e dinastisë emevite. Kjo atmosferë e favorshme për shiitët ishte edhe fryt i punës së palodhshme të Imamit të pestë që ia hapi rrugën një gjëje të tillë gjatë njëzet viteve të Imamatit të tij, duke i përhapur mësimet e vërteta të Islamit dhe dituritë e Ehl-i Bejtit.

Imami e shfrytëzoi mirë zbrazëtirën që u formua nga fundi i dinastisë emevite dhe fillimi i dinastisës së Abbasidëve. Ai arsimoi shumë dijetarë në lëmi të ndryshme të shkencave logjike dhe atyre të përcjellura, si Zararahu, Muhammed ibn Muslimi, Mumin Taku, Hisham ibn Hakemi, Aban ibn Taglibi, Hisham ibn Salimi, Hurejzi, Hisham Kalbi Nassabahu dhe alkimisti i njohur, Xhabir ibn Hajjami. Madje edhe disa dijetarë të famshëm sunnitë si themeluesi i shkollës hanefite të ligjit, Ebu Hanifeja, Sufjan Thauriu, Kadi Sukuniu dhe Kadi Abu`l-Bakhtari e patën nderin të ishin nxënës të tij.  Thuhet se nga shkolla e tij dolën rreth katër mijë dijetarë të hadithit dhe të shkencave të tjera. ² Numri i thënieve të përcjellura nga Imami i gjashtë dhe i pestë janë më shumë se të gjitha hadithet e tjera të përcjellura nga Profeti (pqmtmpt) dhe dhjetë Imamët e tjerë bashkë.

Megjithatë, gjatë fundit të jetës së tij, Imami kaloi ditë të vështirë si pasojë e kufizimive dhe shtypjes së Kalifit abbasid, Mansurit, i cili i dënoi me torturë dhe vdekje, shumë nga pasardhësit e Profetit (pqmtmpt) që ishin shiitë. Ashpërsia e tij në shumë raste e tejkalonte edhe atë të emevitëve. Sipas urdhërit të tij, shiitët u arrestuan në grupe. Disa prej tyre u hodhën në burgje të errëta dhe u torturuan deri në vdekje derisa të tjerët u vranë menjëherë, u varrosën të gjallë ose u vendosën në themelet e ndërtesave që ndërtoheshin.

Kalifi emevit, Hishami pat urdhëruar që Imami të arrestohej dhe të dërgohej në Damask. Më vonë, ai u arrestua përsëri nga Kalifi abbasid, Saffahu dhe u soll në Irak. Së treti edhe Mansuri e arrestoi dhe e solli në Samara, ku e mbajti gjatë gjithë kohës nën vëzhgim, u soll ashpër me të dhe madje shumë shpesh planifikoi ta vriste. Më në fund, Imamit iu lejua të kthehej në Medine, ku e kaloi pjesën e mbetur të jetës, i tërhequr nga shoqëria. Kjo zgjati derisa vdiq i helmuar nga ana e Mansurit. ³

Pasi i erdhi lajmi i vdekjes së Imamit, Mansuri i shkroi guvernatorit të Medines dhe i urdhëroi që të shkonte për ngushëllim në shtëpinë e tij e t`i pyeste familjarët për testamentin e Imamit. Urdhëroi që t`i pritej koka atij që sipas testamentit ishte emëruar Imam i rradhës. Me këtë Mansuri kishte vendosur ta zgjidhte problemin duke e mbyllur çështjen e Imamatit njëherë e përgjithmonë. Kur u hap testamenti, u pa se Imami kishte zgjedhur katër persona për ta administruar pasurinë e tij: njëri ishte vetë Kalifi Mansur, tjetri guvernatori i Medines, i treti ishte djali i madh i Imamit, Abdullah Aftahu dhe i fundit, djali më i vogël i tij, Musa. Në këtë mënyrë, plani i Mansurit dështoi. ⁴

1: Usul al Kafi, vëll.1, fq.472; Delailu`l-Muhimme, fq.111; "El-Irshad" nga Shejh Mufidi, fq.254; "Historia" nga Jakubi,vëll.3, fq.119; Fusulu`l-Muhimme, fq.212; Tedhkiretu`l-Havvas, fq.346; "Menakib" nga Ibn Shehrashubi vëll.4, fq 280

2: "El-Irshad" nga Shejh Mufidi, fq.254; Fusulu`l-Muhimme, fq.204; "Menakib" nga Ibn Shehrashubi, vëll.4, fq. 247

3: Fusulu`l-Muhimme, fq.212; Delailu`l-Imame, fq.111; Isbatu`l-Vasijje, fq.142

4: Usul al Kafi, vëll.1, fq.310

Imami i shtatë

Imam Musa ibn Xhaferi (pqmt) i njohur me titullin Kadhim (i qeti), lindi në vitin 128 (744 p.Krishtit) dhe vdiq i helmuar në burg në vitin 183 (799 p.Krishtit).¹Ai u bë Imam pas vdekjes së të atit, duke e ndjekur urdhërin hyjnor dhe testamentin e Imamëve pararendës. Imami i shtatë jetoi nën sundimin e kalifëve Mansur, Hadi, Mehdi dhe Harun, të dinastisë abbaside. Jetoi një jetë të vështirë dhe kryesisht në fshehje të vazhdueshme. Kjo vazhdoi derisa Kalifi abbasid Haruni, duke shkuar në haxh u ndal në Medine dhe urdhëroi që Imami të arrestohej teksa ishte duke u falur në xhaminë e Profetit (pqmtmpt). U burgos dhe pastaj u dërgua nga Medineja në Basra dhe nga Basra drejt Bagdadit, ku për vite me rradhë u transferua nga njëri burg në tjetrin. Më në fund, vdiq në burgun "Sindi ibn Shahak" të Bagdadit si pasojë e helmimit dhe u varros në varrezat e Kurejshit, që sot ndodhen në qytetin Kazimejn. ²

1: Usul al Kafi, vëll.1, fq.476; "El-Irshad" nga Shejh Mufidi, fq.270; Fusulu`l-Muhimme, fq.214-223; Delailu`l-Imame, fq.146-148; Tedhkiretu`l-Havvas, fq.348-350; "Menakib"nga Ibn Shehrashubi, vëll.4, fq.324; "Historia" nga Jakubi (Tarih al Jakubi), vëll.3, fq.150

2: "El-Irshad" nga Shejh Mufidi, fq.279-283; Delailu`l-Imame, fq.148 dhe 154; Fusulu`l-Muhimme, fq.222; "Menakib" nga Ibn Shehrashubi, vëll.4, fq.323; "Historia" nga Jakubi (Tarih al Jakubi), vëll.3, fq.150

Imami i tetë

Imam Rizai (Ali ibn Musa) ishte djali i Imamit të shtatë dhe sipas burimeve më të sigurta lindi në vitin 148 (765 p.Krishtit) dhe vdiq në vitin 203 (817 p.Krishtit).¹ Ai u bë Imam sipas urdhërit hyjnor dhe sipas testamentit të Imamëve para tij. Imamati i tij ishte në periudhën e sundimit të Kalifit Harun dhe të djemve të tij Eminit dhe Mamunit. Pas vdekjes së babait të tyre, Mamuni pati një konflikt me Eminin, që u rrit në luftë të përgjakshme dhe që përfundoi me vrasjen e këtij të fundit dhe ardhjen e Mamunit në fron. ² Deri në atë kohë, politika e kalifatit abbasid ndaj shiitëve kishte qenë tejet e ashpër. Vazhdimisht bëheshin kryengritje të përkrahësve të Aliut (pqmt), të cilat shkaktonin beteja të përgjakshme dhe e vështirësonin pozitën e kalifatit abbasid.

Imamët shiitë nuk bashkëpunonin me kryengritësit dhe nuk përziheshin në punët e tyre. Shiitët e asaj kohe, që ishin një numër i konsiderueshëm i popullsisë, vazhdonin t`i shihnin Imamët si udhëheqës të tyre, bindja ndaj të cilëve ishte obligim dhe si Kalifë të vërtetë të Profetit (pqmtmpt). Ata e konsideronin jo të denjë për Imamët e tyre të shenjtë, instancën e kalifatit që tashmë u ngjante më shumë perandorëve persë dhe romakë dhe që udhëhiqej nga një grup njerëzish të interesuar më shumë për të mirat e kësaj bote sesa për praktikimin e mirëfilltë të principeve të Islamit. Vazhdimi i një situate të tillë ishte i rrezikshëm për strukturën e kalifatit dhe një kërcënim që duhej tejkaluar.

Mamuni mendoi një zgjidhje për këto vështirësi që politika shtatëdhjetëvjeçare e paraardhësve të tij nuk kishte mundur ta zgjidhte. Për ta arritur këtë, ai e shpalli Imamin e tetë si zëvendës të vetin, duke shpresuar të tejkalonte dy vështirësi në këtë mënyrë: fillimisht t`u jepte fund rebelimeve të pasardhësve të Profetit (pqmtmpt), duke e ditur se tashmë kishin një njeri të tyre në qeverisje dhe së dyti, për të bërë që njerëzit ta humbnin besimin shpirtëror që kishin tek Imamët. Kjo do të arrihej duke i bërë Imamët të merreshin me punët e kësaj bote dhe me politikat e kalifatit, të cilat gjithmonë ishin konsideruar nga shiitët si të liga dhe të pista. Me këtë, organizimi i tyre fetar do të shkatërrohej dhe ata nuk do të ishin një rrezik për kalifatin. ³ Pasi ta kishin arritur këtë, eliminimi i Imamit nuk do të ishte ndonjë problem i madh për abbasidët.

Për ta vënë ne jetë planin e tij, Mamuni i urdhëroi Imamit që të shkonte nga Medina në Merv. Pasi arriti atje, Mamuni fillimisht ia ofroi kalifatin dhe pastaj pasardhësinë e tij. Imami kërkoi falje dhe i refuzoi të dy ofertat por më në fund u detyrua ta pranonte pozitën e zëvendësit, me kushtin që të mos kishte asnjë autoritet në çështjet qeverisëse si emërimi ose lirimi nga detyra e punonjësve të qeverisë. ⁴

Kjo ndodhi në vitin 200 (814 p.Krishtit). Por shumë shpejt Mamuni e kuptoi se kishte bërë një gabim të madh, sepse përkundër asaj që priste, erdhi deri tek një përhapje shumë e shpejtë e shiizmit dhe një rritje e besimit të njerëzve dhe madje të ushtrisë dhe qeveritarëve tek Imami i tetë. Mamuni kërkoi një zgjidhje për këtë dhe më në fund e gjeti në helmimin e Imamit. Pas vdekjes së tij, Imam Rizai u varros në qytetin Tus të Iranit, i cili sot njihet me emrin Meshhed.

Mamuni tregoi interes të madh në përkthimin e veprave shkencore në arabisht. Ai organizoi mbledhje ku dijetarë të feve dhe sekteve të ndryshme debatuan me njëri tjetrin. Edhe Imami i tetë ishte prezent në takimet e tilla dhe morri pjesë në debate me dijetarët e tjerë. Shumë prej këtyre diskutimeve janë të përcjellura në burimet shiite të haditheve. ⁵

1: Usul al Kafi, vëll.1, fq.486; "El-Irshad" nga Shejh Mufidi, fq.284-296; Delailu`l-Imame, fq.175-177; Fusulu`l-Muhimme, fq.225-246; "Historia" nga Jakubi (Tarih al Jakubi), vëll.3, fq.188

2: Usul al Kafi, vëll.1, fq.488; Fusulu`l-Muhimme, fq.237

3: Delailu`l-Imame, fq.197; "Menakib" nga Ibn Shehrashubi, vëll.4, fq.363

4: Usul al Kafi,, vëll.1, fq.489; "El-Irshad" nga Shejh Mufidi, fq.290; Fusulu`l-Muhimme, fq.237; Tedhkiretu`l-Havvas, fq.352; "Menakib" nga Ibn Shehrashubi, vëll.4, fq.363

5: "Menakib" nga Ibn Shehrashubi, vëll.4, fq.351; vepra "Ihtixhaxh" e Ahmed bin Ali bin Ebu Talib Tabersiut, botimi i Nexhefit (viti 1385 p.Hixhrit), vëll.2, fq.170-237

Imami i nëntë

Imam Muhammed ibn Aliu (pqmt) i njohur me nofkën Taki (ai që i druhet Zotit) ishte djali i Imamit të tetë. Lindi në vitin 195 (809 p.Krishtit) në Medine dhe sipas burimeve shiite, ra dëshmor në vitin 220 (835 p.Krishtit) i helmuar  nga e shoqja, që ishte e bija e Kalifit Mamun. Ai u varros pranë gjyshit të tij, Imamit të shtatë, në Kazimejn.

U bë Imam pas vdekjes së të atit, sipas urdhërit hyjnor dhe sipas porosive të Imamëve pararendës. Kur vdiq i ati, ai gjendej në Medine. Mamuni e thirri në qytetin e Bagdadit, i cili asokohe ishte kryeqendra e kalifatit, dhe e trajtoi me butësi. Ai madje ia dha të bijën për grua dhe e mbajti në Bagdad. Në të vërtetë, qëllimi i tij ishte mbajtja nën vëzhgim të vazhdueshëm nga jashtë dhe nga brenda familjes së Imamit. Imami qëndroi për një kohë në Bagdad dhe pastaj u nis për në Medine, ku jetoi deri kur vdiq Mamuni. Kur Mutasimi u bë Kalif, e thirri përsëri në Bagdad dhe duke e përdorur gruan e tij, e helmoi. ¹

 1: "El-Irshad" nga Shejh Mufidi, fq.297; Usul al Kafi, vëll.1, fq.492-497; Delailu`l-Muhimme, fq. 201-209; "Menakib" nga Ibn Shehrashubi, vëll.4, fq.377-399; Fusulu`l-Muhimme, fq.247-258; Tedhkiretu`l-Havvas, fq.358

Imami i dhjetë

Imam Ali ibn Muhammedi (pqmt) i njohur si Naki (i pastri) dhe Hadi (udhëzuesi) ishte djali i Imamit të nëntë. Lindi në vitin 212 (827 p.Krishtit) në Medine dhe sipas burimeve shiite u helmua nga Kalifi abbasid, Mutazzi, në vitin 254 (868 p.Krishtit). ¹

Gjatë jetës së tij ishte dëshmitar i sundimit të shtatë Kalifëve abbasid: Mamunit, Mutasimit, Vathikut, Mutevekkilit, Muntasirit, Mustainit dhe Mutazzit. I ati vdiq në vitin 220 (835 p.Krishtit), në kohën e sundimit të Mutasimit, në Bagdad. Gjatë asaj periudhe Ali ibn Muhammed Nakiu (pqmt) ishte në Medine. Atje u bë Imam i rradhës në përshtatshmëri me urdhërin hyjnor të Zotit dhe sipas testamentit të Imamëve që kishin ardhur para tij. Ai qëndroi në Medine deri në sundimin e Mutevekkilit, për t`ua mësuar njerëzve shkencat islame. Në vitin 243 (857 p.Krishtit) për shkak të disa akuzave të rreme të bëra për të, Mutevekkili urdhëroi që Imami të sillej nga Medineja në Samara, që asokohe ishte kryeqyteti i kalifatit. Ai i shkroi Imamit një letër përplot me shprehje mirësjelljeje duke e ftuar të vinte në kryeqytet, që të mund të takoheshin. <sup>2</sup> Edhe pas arritjes në Samara, ndaj Imamit u sollën me butësi dhe respekt. Por në të njejtën kohë, Mutevekkili bëri shumë gjëra për t`i hapur probleme dhe për ta turpëruar. Shumë shpesh e thirri atë pranë vetes për ta vrarë dhe disa herë urdhëroi të bastisej shtëpia e tij.

Mutevekkili nuk ka të barabartë në mesin e Kalifëve abbasidë për sa i përket antipatisë ndaj pasardhësve të Profetit (pqmtmpt). Në veçanti e urrente Aliun (pqmt) të cilin e mallkonte haptazi. Madje në shumë festa, bënte që kllounët ta imitonin Aliun (pqmt) dhe të talleshin me të. Në vitin 237 (850 p.Krishtit) ai urdhëroi që të shkatërrohej mauzoleumi i ndërtuar mbi varrin e Imam Husejnit (pqmt) në Qerbela. Madje bëri që toka ku ishte varri të përmbytej nga ujërat dhe më vonë urdhëroi që ajo tokë të punohej, në mënyrë që çdo gjurmë e varrit të tij të zhdukej përgjithmonë. ³

Gjatë sundimit të Mutevekkilit, gjendja e pasardhësve të Aliut (pqmt) në Hixhaz ishte aq e mjerë, sa gratë e tyre nuk kishin rroba të mirëfillta për ta mbuluar trupin. Shumë prej tyre kishin vetëm një mbulesë që e përdornin me rradhë kur të vinte koha e namazit. ⁴ Nën një shtypje të tillë jetonin edhe pasardhësit e Aliut (pqmt) që jetonin në Egjipt. Imami i dhjetë i përballoi me durim torturat e Kalifit abbasid Mutevekkilit derisa Kalifi vdiq dhe u zëvendësua nga Muntasiri, pastaj Mustaini dhe më në fund nga Mutazzi, intriga e të cilit sollën deri në helmimin dhe vdekjen e Imamit.

1: Usul al Kafi, vëll.1, fq.497-502; "El-Irshad" nga Shejh Mufidi, fq.307; Delailu`l-Imame, fq.216-222; Fusulu`l-Muhimme, fq.256-265; Tedhkiretu`l-Havvas, fq.362; "Menakib" nga Ibn Shehrashubi, vëll.4, fq.401-420

2: "El-Irshad" nga Shejh Mufidi, fq.307-313; Usul al Kafi, vëll.2, fq.501; Fusulu`l-Muhimme, fq.261; Tedhkiretu`l-Havvas, fq.359; "Menakib" nga Ibn Shehrashubi, vëll.4, fq.417; Isbatu`l-Vasijje, fq.176; "Historia" nga Jakubi (Tarih al Jakubi), vëll.3, fq.217

3: Makatilu`t-Talibijjn, fq.395

4: Makatilu`t-Talibijjn, fq.395 dhe 396

Imami i njëmbëdhjetë

Imam Hasan ibn Ali "Askeriu" (pqmt) (i quajtur "askeri"ngase jetoi në garnizonin ushtarak të qytetit të Samara-s), djali i Imamit të dhjetë, u lind në vitin 232 (845 p.Krishtit) dhe sipas disa burimeve shiite vdiq nga helmimi në vitin 260 (872 p.Krishtit). ¹ Ai u bë Imam pas vdekjes së të atit sipas urdhërit të Zotit dhe sipas testamentit të Imamëve pararendës. Gjatë shtatë viteve të Imamatit të tij, si pasojë e kufizimeve të mëdha që iu imponuan nga kalifati, u detyrua të jetonte në fshehje të vazhdueshme. Ai nuk kishte mundësi kontakti as me shiitët e zakonshëm. Askush nuk mund të takohej me të përveç një numri të vogël personash nga elita shiite. Përkrah gjithë kësaj, pjesën më të madhe të kohës së tij, e kaloi i burgosur.²

Kishte një shtypje shumë të rreptë ndaj tij sepse në atë kohë komuniteti shiit kishte arritur një nivel të konsiderueshëm edhe në numër edhe në fuqi. Gjithkush e dinte se shiitët besonin në Imamët e tyre dhe dihej mirë se kush ishte Imami. Andaj, instanca e kalifatit e mbante Imamin nën një kontroll më të rreptë se kurrë më parë dhe bëri shumë plane sekrete për ta eliminuar. Për më tepër, Kalifi e kuptoi se shiitët besonin se Imami i njëmbëdhjetë do të kishte një djalë, i cili sipas përshkrimit të stërgjyshërve të tij, ishte Mehdiu (pqmt) i premtuar. Ardhja e Mehdiut (pqmt) është rrrëfyer  në shumë hadithe autentike të përcjellura në sunnizëm dhe në shiizëm. ³ Kjo ishte arsyeja përse Imami i njëmbëdhjetë mbahej nën kontroll shumë më të rreptë se Imamët e tjerë para tij. Kalifi i kohës kishte vendosur që t`i jepte fund me çdo kusht Imamatit shiit dhe ta mbyllte njëherë e përgjithmonë këtë çështje.

Andaj kur Kalifi dëgjoi për sëmundjen e Imamit, ai dërgoi një mjek, disa agjentë të tij dhe disa gjykatës për ta kontrolluar gjendjen e tij dhe situatën brenda shtëpisë së Imamit. Pas vdekjes së Imamit, e kontrolluan tërthorazi shtëpinë dhe dërguan mami që do t`i kontrollonin gratë e shtëpisë. Dy vite me rradhë, agjentët e Kalifit gjurmuan për ta gjetur pasardhësin e Imamit derisa hoqën dorë. ⁴ Imami i njëmbëdhjetë u varros në shtëpinë e tij në Samarra, pranë vendit ku ishte varrosur edhe i ati.

Këtu duhet theksuar se gjatë jetës së tyre, Imamët edukuan me qindra dijetarë të fesë dhe të haditheve dhe janë pikërisht këta njerëz, që na kanë transmetuar ngjarjet në lidhje me ta. Për të mos e zgjatur tepër çështjen, emrat dhe biografitë e këtyre dijetarëve nuk janë të përfshira në këtë libër.⁵

1: "El-Irshad" nga Shejh Mufidi, fq.315; Delailu`l-Imame, fq.223; Fusulu`l-Muhimme, fq.266-272; "Menakib" nga Ibn Shehrashubi, vëll.4, fq.422; Usul al Kafi, vëll.1, fq. 503

2: "El-Irshad" nga Shejh Mufidi, fq.324; Usul al Kafi, vëll.1, fq.512; "Menakib" nga Ibn Shehrashubi, vëll.4, fq.429 dhe 430

3: "Sahih"-u i Tirmidhiut, pjesa mbi Mehdiun (pqmt); "Sahih"-u i Ebu Davudit, vëll.2, "Libri i Mehdiut" (Kitabu`l-Mehdi); "Sahih"-u i Ibn Maxhes, vëll.2 "Bab`ul-Huruxhi`l-Mehdi; Jenaibu`l-Mevedde; vepra "El-Bejan fi Ahbar-i Sahib-iz Zaman" nga Muhammed bin Jusuf Shafiu; vepra "Nuru`l Ebsar" e Sheblenxhiut; vepra "Mishkatu`l-Mesahib" e Muhammed bin Abdullah Hatibit; "Es-Sevaiku`l-Muhrika" nga Ibn Haxheri; "Isafu`r-Ragibin" nga Muhammed Sabani; Fusulu`l-Muhimme; "Sahih"-u i Muslimit; vepra "El-Gijbe" e Muhammed bin Ibrahim Numaniut; vepra "Kemal-ud Din" e Shejh Sadukut; vepra "Isbatu`l-Hudat" e Muhammed bin Hasan Hurr-i Ameliut; dhe vepra "Oqeani i dritave" (Biharu`l-Envar) e Allame Mexhlisiu, vëll.51 dhe 52

4: Usul al Kafi, vëll.1, fq.505; "El-Irshad" nga Shejh Mufidi, fq.319

5: Mund të shihen veprat "Rixhal-i Kesshi", "Rixhal-i Tussi", "Fihrist-i Tusi" dhe veprat e tjera të shkencës së verifikimit të haditheve (Rixhal)

Imami i dymbëdhjetë

Mehdiu (arabisht: "i udhëzuari") i premtuar, cili zakonisht përmendet me titujt e tij "Imami i kohës" (Imam-i Asr) dhe "I zoti i kohës" (Sahib al Zaman), është djali i Imamit të njëmbëdhjetë. Emri i tij është i njejtë me emrin e Profetit (pqmtmpt) dhe është i lindur në Samara në vitin 256 (868 p.Krishtit), ku deri në vitin 260 (872 p.Krishtit) jetoi nën kujdesin e të atit, derisa ky i fundit u vra. Ai u mbajt i fshehur nga njerëzit dhe vetëm disa persona nga elita shiite patën mundësi ta takonin.

Pas vrasjes së babait të tij, u bë Imam dhe sipas urdhërit të Zotit u tërhoq në "fshehtësi" ¹ (ghajbat). Që prej asaj dite ai u shfaq vetëm përpara emisarëve (naib) të tij por edhe kjo ishte në raste të veçanta. ²

Imami fillimisht e zgjodhi për emisar të tij, Osman ibn Said Umariun, që ishte një ndjekës besnik i të atit dhe mik i besueshëm i tij. Nëpërmjet tij, Imami u përgjigjej pyetjeve të shiitëve. Pas Osmanit, djali i tij Muhammed ibn Osman Umariu u zgjodh si emisar i Imamit. Pas vdekjes së këtij të dytit, Ebu`l Kasim Husejn bin Ruh-i Navbahtiu e morri vendin e tij dhe pas vdekjes, u zëvendësua nga Muhammed Semuriu.

Disa ditë para vdekjes së Ali ibn Muhammed Semuriut në vitin 329 (939 p.Krishtit), erdhi fjalë nga Imami, që e lajmëronte atë se do të vdiste brenda gjashtë ditësh dhe se me këtë do të përfundonte periudha e emisarëve të Imamit dhe do të fillonte koha e "fshehtësisë së madhe", që do të zgjaste deri në ditën kur Zoti t`i urdhëronte Imamit që të shfaqej hapur. <sup>3</sup> Sipas kësaj, periudha e "fshehtësisë" u nda në dy pjesë: e para ishte "fshehtësia e vogël" (ghajbat-i sugra) që filloi në vitin 260 (872 p.Krishtit), përfundoi në vitin 329 (939 p.Krishtit) dhe që zgjati shtatë vjet, kurse e dyta është "fshehtësia e madhe", e cila filloi në vitin 329 (939 p.Krishtit) dhe do të zgjasë aq sa të dojë Zoti. Në një hadith, mbi autenticitetin e të cilit nuk ka dyshim nga asnjë palë, Profeti (pqmtmpt) thotë: "Sikur botës t`i ketë mbetur edhe vetëm një ditë kohë, Zoti do ta zgjasë aq shumë atë ditë, derisa të kthehet në të një njeri nga familja ime. Emri i tij do të jetë i njejtë me timin. Ai do ta mbushë botën me drejtësi dhe barazi, njësoj siç u mbush  më parë me tirani dhe shtypje." ⁴

1 shënim i përkthyesit: Me fjalën arabe "ghajbat" nënkuptohet "zhdukja" e Imam Mehdiut (pqmt) nga faqja e dheut, për t`u kthyer një ditë dhe për ta mbushur tokën me drejtësi. Ndonse nuk është përkthimi i drejtpërdrejtë i fjalës "ghajbat", që nuk ka një ekuivalent në gjuhën shqipe, e kemi përdorur fjalën "fshehtësi", si një fjalë kuptimi i të cilës i afrohet fjalës "ghajbat" në arabisht dhe që e posedon po atë thellësi dhe bukuri gjuhësore.

2: Biharu`l-Envar (Oqeani i dritave), vëll.51, fq.342 dhe 343-366; vepra "El-Gijbe" e Muhammed bin Hasan Tusiut, botimi i dytë, fq.214-243; Isbatu`l-Hudat, vëll.6 dhe 7

3: Biharu`l-Envar (Oqeani i dritave), vëll.51, fq. 360-361; "El Gijbe" nga Shejh Tusiu, fq.242

4: Fusulu`l-Muhimme, fq.271

9. Një vështrim i përgjithshëm mbi rishfaqjen e Mehdiut

Në diskutimin mbi profetësinë dhe imamatin u tha se si rezultat i ligjit të udhëzimit të përgjithshëm, që mbisundon në tërë ekzistencën, njeriu është i pajisur me fuqinë e pranimit të shpalljes hyjnore nëpërmjet të profetësisë. Gjë kjo, që e udhëzon atë drejt përsosmërisë dhe mirëqenies së përgjithshme njerëzore. Është shumë e qartë se sikur kjo përsosmëri dhe lumturi të ishin të pamundura për njeriun që posedon një dimension shoqëror, atëherë kjo fuqi e njeriut do të ishte e pakuptimtë. Por nuk ka pakuptimësi në krijimin e Zotit.

Me fjalë të tjera, që nga koha kur ka shkelur së pari në tokë, njeriu e ka patur dëshirën për të jetuar një jetë sociale, të mbushur me lumturi në kuptimin e vërtetë të fjalës dhe përherë është përpjekur për këtë. Sikur kjo dëshirë e tij të mos kishte një ekzistencë objektive, ajo nuk do të ishte e "gdhendur" në natyrën e brendshme të njeriut, në të njejtën mënyrë që nuk do të ekzistonte uria po të mos ekzistonte edhe ushqimi. Njësoj siç nuk do të ekzistonte etja po të mos ekzistonte uji, si dhe tërheqja mes dy gjinive, që s`do ekzistonte po të mos ekzistonte marrëdhënie mes tyre.

Nga kjo rrjedh domosdoshmëria e faktit se në të ardhmen do të ekzistojë një ditë, kur në shoqërinë njerëzore do të dominojë drejtësia dhe kur gjithkush do të jetojë në paqe dhe qetësi. Një ditë kur çdo njeri do të jetë i virtytshëm dhe i përsosur. Nuk ka dyshim se një ndryshim i tillë do të arrihet me duart e njerëzve por me ndihmën e Zotit. Pikërisht udhëheqësi i një shoqërie të tillë dhe njëherit shpëtimtari i njerëzimit, në thëniet profetike është quajtur Mehdi.

Në fetë e ndryshme botërore si Hinduizmi, Budizmi, Judaizmi, Krishterimi, Zoroastrianizmi dhe Islami, ekziston besimi se do të vijë një njeri që do të jetë shpëtimtari i njerëzimit. Këto fe kanë folur kryesisht me optimizëm për ardhjen e tij, ndonse është shumë e natyrshme se në mes tyre ka dallime të caktuara në lidhje me hollësitë e kësaj ngjarjeje. Thënia e Profetit (pqmtmpt), "Mehdiu është nga pasardhësit e mi", mbi të cilin të gjithë muslimanët pajtohen, i referohet kësaj të vërtete.

10. Një vështrim i veçantë mbi rishfaqjen e Mehdiut

Ka shumë thënie të Profetit (pqmtmpt) dhe të Imamëve të përcjellura në burimet sunnite dhe shiite në lidhje me rishfaqjen e Mehdiut. Në to flitet se ai vjen nga pasardhësit e Profetit (pqmtmpt) dhe se me shfaqjen e tij, shoqëria njerëzore dhe jeta shpirtërore e tyre do t`i arrijë kulmet e përsosmërisë. ¹ Për më tepër, ka mjaft hadithe që flasin për atë se Mehdiu (pqmt) është djali i Imamit të njëmbëdhjetë, Hasan Askeriut ² i cili pas lindjes dhe pas një periudhe të gjatë "fshehtësie", do të rishfaqet dhe do ta mbushë botën me drejtësi, njësoj siç do të jetë e mbushur deri atëherë me padrejtësi dhe dhunë.

Kundërshtarët e shiizmit reagojnë ndaj këtij besimi duke thënë se sipas tij, Imami i Fshehur duhet tani të jetë rreth njëmijë e dyqind vjeç, që është e pamundur për një qenie njerëzore.

Mirëpo duhet pranuar se një kundërshtim i tillë themelohet në gjasat e pakta që kjo gjë të realizohet por jo domosdo në pamundësinë e saj. S`do mend se një jetë aq e gjatë është e pamundur. Mirëpo ata që do t`i studionin thëniet e Profetit (pqmtmpt) dhe të Imamëve do të shihnin se ata e rrëfejnë këtë jetesë të Mehdiut (pqmt), si një mrekulli të Zotit. Mrekullitë nuk janë gjëra të pamundshme dhe nuk mund të mohohen shkencërisht. Nuk mund të vërtetohet kurrë se faktorët dhe shkaqet që veprojnë në botë janë vetëm ata që ne arrijmë t`i shohim dhe se nuk mund të ekzistojnë shkaqe të tjera të panjohura për ne. Sipas kësaj, mund të ngjajë që mbi disa persona të caktuar të veprojnë faktorë të veçantë që do t`u mundësonin një jetesë prej disa mijë vjetësh. Për më tepër, mjekësia nuk ka hequr dorë akoma nga kërkimet dhe nga optimizmi i gjetjes së mënyrave për ta zgjatur jetën e njeriut. Më i çuditshëm nga të gjithë është reagimi i tillë i "njerëzve të librit" si të krishterët, çifutët dhe muslimanët sepse të gjithë ata i pranojnë mrekullitë e profetëve që përshkruhen në librat e shenjtë.

Kundërshtarët e shiizmit gjithashtu reagojnë ndaj besimit shiit mbi Mehdiun (pqmt) duke thënë se shiizmi e konsideron Imamin të nevojshëm për t`i shpjeguar ligjet fetare dhe për t`i udhëzuar njerëzit. Të pranohet një situatë e tillë kur Imami është "në fshehtësi", do të ishte mohim i vetë funksionit të Imamit, sepse një Imam i Fshehtë nuk do të ishte i dobishëm për njerëzit. Ata vazhdojnë duke thënë se sikur Zoti të dëshironte të dërgojë Imam, ai do ta krijonte atë në momentin e duhur dhe jo disa mijë vjet më parë.

Njerëzit që thonë diçka të tillë nuk e kanë të qartë kuptimin e vërtetë të Imamit, sepse në diskutimin mbi Imamatin, u shpreh shumë qartë se detyrë e Imamit nuk është vetëm shpjegimi formal i shkencave islame dhe udhëheqësia e jashtme e popullit. Në të njejtën mënyrë që Imami i udhëheq njerëzit në përditshmërinë e tyre, ai e merr përsipër edhe udhëzimin shpirtëror të njerëzve. Është ai, i cili e drejton jetën shpirtërore të njeriut dhe e orienton brendësinë e veprave njerëzore drejt Zotit. Është më se e qartë se prania ose mungesa fizike e tij nuk është një pengesë për këtë. Imami i mbikqyr së brendshmi njerëzit dhe është në lidhje me shpirtërat e njerëzve ndonse nuk mund të shihet me sy. Ekzistenca e tij është e domosdoshme ndonse mund të mos ketë ardhur akoma koha për rishfaqjen e tij fizike dhe për rindërtimin social që ai duhet ta sjellë.

1: Imam Bakiri (pqmt) thotë: "Kur të rishfaqet Kaimi ynë, Zoti e vendos dorën e Tij mbi kokën e njerëzve. Në këtë mënyrë ua mbledh mendjen dhe ata bëhen të mprehtë (në të kuptuar)." Biharu`l-Envar (Oqeani i dritave), vëll.52, fq.328 dhe 336. Imam Sadiku (pqmt) ka thënë: "Dituria ka njëzet e shtatë shkronja. Ajo që kanë sjellë të gjithë profetët s`është më shumë se dy shkronja, ndaj edhe njerëzimi nuk ka parë më shumë se këto dy shkronja deri më sot. Kur të rishfaqet Kaimi që është nga ne, ai do t`i shpallë edhe njëzet e pesë shkronjat e tjera, që do t`i bashkojë me dy të mëparshmet e më në fund, do t`i shpallë hapur të njëzet e shtatat. Biharu`l-Envar (Oqeani i dritave), vëll.52, fq. 336

2: Imam Ali ibn Musa Rizai (Imami i tetë) ka thënë: "Imami pas meje është im bir, Muhammedi, pas tij është djali i tij, Aliu, pas Aliut, i biri Hasani dhe pas Hasanit, djali i tij "Huxhxhet al-Kaimi" (Mehdiu), që do të pritet në "fshehtësinë" e tij dhe që do të ndiqet kur të shfaqet.Sikur t`i mbetet botës edhe një ditë e vetme, Zoti e zgjat aq shumë atë ditë, derisa ai të rishfaqet dhe ta mbushë botën me drejtësi njësoj siç u mbush me mizori më parë. Por kur? Sa për lajmin e "kohës", im at më ka thënë, duke përcjellur nga babai i tij, i cili e dëgjoi nga babai i tij, që e pat dëgjuar nga të parët, të cilët e patën dëgjuar nga Aliu (pqmt) se një ditë Profeti (pqmtmpt) u pyet se kur do të shfaqej Kaimi, që është nga gjaku i tij. Ai tha: "Puna e tij është si puna e kohës së Ringjalljes. Askush s`e di kohën e saj përveç Zotit. Kjo çështje është e rëndë për tokën e për qiejt kurse juve, do t`ju vijë krejt papritmas." Biharu`l-Envar (Oqeani i dritave), vëll.51, fq.154. Sakr ibn Abi Dulafi thotë: "E kam dëgjuar Abu Xhafer Muhammed ibn Ali al-Rizanë (Imami i nëntë) të thotë: "Imami pas meje është djali im Aliu. Urdhëri i tij është urdhëri im, fjala e tij është fjala ime. Imami pas tij është djali i tij Hasani. Urdhëri i tij është urdhëri i babait të tij dhe fjala e tij është fjala e babait të tij." Pas këtyre fjalëve Imami qëndroi i heshtur. I thashë: "O biri i Profetit (pqmtmpt), kush do të jetë Imam pas Hasanit?" Imami, pasi vajtoi gjatë, tha: "Pas Hasanit, djali i tij është Imami i pritur dhe "ai që përkrahet nga e Vërteta" (al-kaim bi`l-hakk). Biharu`l-Envar (Oqeani i dritave), vell.51m fq.158. Musa ibn Xhafer Bagdadiu rrëfen se e ka dëgjuar Imam Ebu Muhammed Hasan ibn Aliun (Imamin e njëmbëdhjetë) të thotë: "Shoh se pas meje do të shfaqen ndarje në mesin tuaj në lidhje me Imamin pas meje. Ai që i pranon Imamët që erdhën pas të Dërguarit të Zotit (pqmtmpt) por e mohon tim bir, është njësoj si ai që i pranon të gjithë profetët por e mohon profetësinë e Muhammedit (pqmtmpt). Dhe ai që e mohon profetësinë e të Dërguarit (pqmtmpt) është njësoj sikur t`i mohojë të gjithë profetët e Zotit, sepse t`i bindet njeriu të fundit nga ne është njësoj si t`i bindet të parit dhe ta mohojë të fundmin është njësoj si ta mohojë të parin. Kini kujdes! Tim bir e pret një "fshehtësi" gjatë të cilës të gjithë njerëzit do të bien në dyshim përveç atyre që do t`i mbrojë Zoti" Biharu`l-Envar (Oqeani i dritave) vëll.51, fq.160

Mesazhi shpirtëror i shiizmit

Mesazhi që shiizmi ka për njerëzit mund të përmblidhet në një fjali të vetme: "Njiheni Zotin!". Ky është një mesazh që e fton njeriun ta ndjekë rrugën e njohjes së Zotit, për të arritur lumturi dhe shpëtim. Ky është mesazhi që fshihet në thënien me të cilën Profeti (pqmtmpt) e filloi misionin e tij: "O njerëz! Njiheni dhe dëshmojeni Zotin me Njëshmërinë e tij që të arrini shpëtimin."

Si një shpjegim përmbledhës të tërë kësaj do të shtonim se njeriu, përnga natyra e tij është i lidhur me shumë qëllime të kësaj bote dhe me kënaqësitë materiale. Ushqimi i shijshëm, pija, rrobat e bukura, pallatet, një bashkëshorte e bukur, miq të sinqertë dhe shumë pasuri janë gjëra që i pëlqejnë njeriut. Përveç këtyre, njeriu ka dëshirë t`i sundojë të tjerët, ta forcojë sundimin e tij dhe të shkatërrojë gjithçka që i kundërshton dëshirat e tija.

Por në natyrën e tij të pastër njerëzore, ai e kupton se të gjitha këto gjëra janë të krijuara për njeriun dhe jo njeriu për ato. Ato duhet ta dëshirojnë njeriun dhe t`i vihen pas e jo njeriu t`u vihet pas atyre. Ta konsiderosh barkun tënd dhe atë që ndodhet pak më poshtë si qëllimin më të madh të jetës, është logjika e bagëtisë. Të çjerrësh e të shkatërrosh në anën tjetër, është logjika e një kafshe të egër. Logjika njerëzore s`është tjetër veçse kërkimi i urtësisë.

Kjo logjikë e themeluar në urtësi, me fuqinë dalluese që ka për ta ndarë të drejtën nga gabimi, na udhëzon drejt të Vërtetës dhe jo drejt asaj që kërkojnë nga ne ndjenjat tona, uni dhe dëshirat. Kjo logjikë e konsideron njeriun si një pjesë të tërësisë së krijimit pa ndonjë pavarësi dhe pa një liri për të qenë egoist. Në kundërshtim me besimin e sotëm se njeriu është zot i krijimit që mund ta sundojë natyrën dhe ta ndryshojë sipas dëshirave të tij, do të shohim se në të vërtetë, njeriu s`është veçse një vegël në duart e Natyrës Universale, që kontrollohet prej saj.

Kjo logjikë e themeluar në urtësi e fton njeriun të përqëndrohet së afërmi në perceptimin e tij mbi ekzistencën e kësaj bote derisa ta ketë të qartë se bota e ekzistencës dhe gjithçka që është në të, nuk rrjedh nga vetvetja por e ka zanafillën nga një Burim i Pafund. Atëherë njeriu do të kuptojë se e gjithë bukuria ose shëmtia, të gjitha krijesat mbi tokë dhe në qiej, që në formën e tyre të jashtme shfaqen si realitete të pavarura, fitojnë realitet vetëm nëpërmjet një të Vërtete tjetër dhe manifestohen vetëm në Dritën e Saj, e jo nëpërmjet vetes së tyre. Njësoj si "të vërtetat" e ditës së sotme që s`do të jenë veçse kujtime të turbullta të ardhmërisë. Në fund të fundit, gjithçka në vetvete s`është me tepër se një përrallë dhe një ëndërr. Vetëm Zoti është e Vërteta në kuptimin absolut dhe është Ai i cili nuk zhduket. Nën mbrojtjen e Qenies së Tij gjithçka tjetër fiton ekzistencë për t`u manifestuar nëpërmjet Dritës së Esencës që Ai e posedon.

Kur njeriu të "mbathet" me një vizion të tillë dhe me një fuqi të tillë të të kuptuarit, atëherë imazhi i ekzistencës së tij të pavarur do të bjerrë përpara syve të tij si një fluskë mbi sipërfaqen e ujit. Do të shohë me sytë e tij se universi dhe gjithçka që është në të varet nga një Qenie e Pafundme që posedon jetë, fuqi, dituri dhe çdo përsosmëri tjetër në një nivel absolut. Njeriu dhe të gjitha krijesat e tjetra në univers, janë nga një pasqyrë që në varësi prej kapacitetit të tyre, e pasqyrojnë botën e përjetshmërisë që qëndron diku përtej.

Është pikërisht ky, çasti në të cilin njeriu e zhvesh cilësinë e pavarësisë dhe madhështisë nga vetja dhe nga çdo krijesë tjetër për t`ia dhënë Pronarit të vërtetë të tyre. Ai ndahet nga gjithçka tjetër për t`u lidhur vetëm me Zotin e Vetëm. Përpara Madhështisë së Tij, ai nuk bën tjetër veç përkuljes në shenjë modestie. Vetëm atëherë bëhet i udhëzuar dhe i drejtuar kah Zoti, që të mund të njohë gjithçka tek Ai. Nëpërmjet udhëzimit hyjnor, ai mbathet me moral të bukur, me vlera shpirtërore dhe me vepra të pastra që nuk janë tjetër veçse vetë Islami, vetë dorëzimi në duart e Zotit, që është edhe feja, e cila fle në natyrën fillestare të gjithçkaje.

Kjo është shkalla më e lartë e përsosmërisë njerëzore dhe niveli i njeriut të përsosur (Njeriut Universal). Është niveli i Imamit që e ka arritur këtë falë Mëshirës Hyjnore. Kurse ata që këtë nivel e arrijnë me përpjekje të shpirtit, pavarësisht kategorive të ndryshme të tyre, janë ndjekësit e vërtetë të Imamit. Me këtë bëhet e qartë se njohja e Zotit dhe e Imamit janë dy gjëra të pandashme njësoj siç është e pandashme njohja e Zotit nga njohja e vetvetes. Sepse ai që e njeh ekzistencën simbolike të vetvetes, e ka kuptuar tashmë ekzistencën e vërtetë që i takon vetëm Zotit, i cili është i pavarur nga gjithçka.

Lavdia i takon vetëm Zotit...