Përmbajtja:
Gnosa në botën Islame
Konceptet e Irfanit, Sufizmit, Hikmetit dhe filozofisë
Origjinaliteti i Gnosës Islame
Gnosa dhe arsyeja
Gnosa dhe ligji fetar
Në emër të Allahut, të Gjithmëshirshmit, Mëshirëbërësit Në hapësirën kozmike, qeniet njerëzore janë si topa të çliruara në hapësirë që kanë brenda vetes një energji potenciale të fshehtë për fluturim në një botë pafundësisht madhështore.
Por tërheqja gravitacionale e kënaqësive botërore i tërheq ata drejt thellësive të botës materiale, si rezultat i të cilës ata bien dhe bëhen të degjeneruar; dhe tendencat vetjake dhe ngacmimet Satanike që janë mishëruar në civilizimet materialiste dhe kulturat rrisin shpejtësinë e rënies së tyre.
Në mes të gjithë kësaj ka disa individë dhe grupe njerëzish sytë e zemrat e të cilëve janë hapur për të vërtetat shpirtërore dhe veshët e shpirtërave të të cilëve janë bërë të njohur me mesazhet hyjnore që kanë vendosshmërinë të largohen nga ndotja e dëshirave të tyre shtazore, që i hapin krahët e tyre në horizontin e ndriçuar të pronës engjëllore dhe në kursin e zhvillimit të tyre ata fillojnë ngjitjen në zanafillën e të gjitha bukurive, mrekullive, fuqive dhe gëzimeve dhe burimeve të pafundme të përsosjeve dhe me një fjalë, ngritjen drejt Zotit.
Ashtu si topat që hidhen poshtë në tokë, ata janë zhgënjyer me fundin e materializmit dhe sërisht, me shpejtësinë e njejtë me të cilën zbritën, ata lëvizin në drejtim të kundërt dhe ngrihen drejt botës së madhërishme.
Në mënyrë të ngjajshme ky proçes do të ndodhë vazhdimisht. Ky reaksion mund të vëzhgohet mirë, në ditët e sotme, mes grupeve të njerëzve që janë zhgënjyer me kulturën e korruptuar perëndimore dhe që ndjejnë në veten e tyre një etje të madhe, një dëshirë të madhe për vlerat shpirtërore dhe enden andej këndej për të gjetur kokën e burimit të këtij uji të kthjellët.
Por për fat të keq, shumica e tyre bien në hendeqet e shtruara nga magjistarët që në vend të nektarit të njohurisë derdhin helmin e mallkimit në fytet e tyre.
Ata i çojnë nga gropa në humnerë dhe përmes një dere të prapme në mbretërinë e gërmadhës dhe shkatërrimit.
Lëvizja centrifugale e kulturës materialiste dhe kthimi pas, drejt kulturës shpirtërore nuk është thjeshtë e kufizuar me tendencat individuale. Tani jemi duke dëshmuar lëvizjet drejt Islamit në të gjitha këndet e botës, edhe në vendet më të ndotura dhe më të korruptuara të tokave të mjerueshme.
Këto lëvizje janë përshpejtuar nga një revolucion i madh Islam të drejtuar nga një njohës i dalluar, që duke marrë përparësinë e talenteve në lulëzim të popullit, ishte në gjendje të fitojë mbi forcat Satanike në rrezet e dritës të mësimeve Islame.
Për kundër pengesave të mëdha në rrugën e tij në të gjitha anët, ai akoma përparon përpara.
Por, megjithatë, kjo nuk është hera e parë që një njeri hyjnor dhe njohës i Zotit ka ndërmarrë kryesimin e lëvizjes popullore, nuk është e lehtë për të gjetur një shembull tjetër me një horizont dhe thellësi të tillë me qëndrueshmëri dhe stabilitet të tillë. Megjithatë, ky fenomen në të kundërtën mund të jetë gjithashtu një motiv shumë i fortë për zbulimin e rolit të tendencave shpirtërore, veçanërisht rolin e njohurisë Islame, në ndryshimet pozitive dhe të dëshirueshme në jetën e qenies njerëzore.
Gnosa në botën Islame
Prej lashtësisë, në botën Islame ka pasur tendenca në emër të gnosës (irfan) dhe sufizmit (tasavuf), dhe prej shekullit të 4/10 deri në shekullin e 8/14 ata arritën bashkimin e shumë vendeve si Irani dhe Turqia.
Sot ka shumë shkolla sufiste nëpër të gjithë botën.
Tendenca të ngjajshme mund të gjinden gjithashtu mes pasuesve të feve të tjera.
Për sa i përket këtij aspekti të përbashkët, është e natyrshme të ngrehet pyetja nëse ka me të vërtetë një gjë të tillë si gnosa Islame në Islam ose muslimanët e kanë marrë këtë prej të tjerëve, kështu që ajo çfarë quhet gnosa Islame është në të vërtetë gnosa e muslimanëve, jo një njohuri e vërtetë Islame. Nëse ka një gjë të tillë si gnosa Islame, a është pikërisht kjo gjëja që ekziston vazhdimisht mes muslimanëve ose ajo u është nënshtruar ndryshimeve? Duke iu përgjigjur këtyre pyetjeve, disa e kanë mohuar apsolutisht ekzistencën e njohurisë në Islam dhe e kanë parë atë si risi heretike për tu hedhur poshtë.
Të tjerë e konsiderojnë atë se ka arrdhur nga jashtë kontekstit të Islamit, derisa e mbrojnë atë të jetë në pajtim me të. Në këtë drejtim disa kanë thënë se sufizmi është risi e pranueshme në Islam si murgësia në krishterizëm.
Në lidhje me këtë, Kurani i famshëm deklaron:
Ndërsa murgësinë ata vetë e shpikën; Ne atë nuk ua bëmë obligim atyre, mirëpo edhe pse kishin për qëllim me të vetëm të arrijnë kënaqësinë e Allahut. (57:27)
Përfundimisht ka një grup që e konsideron njohurinë jo vetëm një pjesë të Islamit, por thelbin dhe shpirtin e tij që vjen nga Kurani dhe syneti i profetit ashtu si pjesët e tjera të Islamit.
Nuk është se ai u përshtat nga shkollat dhe drejtimet e tjera të mendimit dhe aspektet e përbashkëta të njohurisë në Islam dhe feve të tjera nuk ka arsye për të mbrojtur se gnosa Islame rrjedh prej tyre, ashtu si ngjajshmëritë mes ligjit fetar (sheriatit) Islam dhe ligjeve fetare hyjnore të feve të mëparshme nuk do të thotë se i pari rrjedh prej të dytit.
Ne miratojmë përgjigjen e fundit të pyetjes dhe shtojmë se pohimi i origjinës së njohurisë Islame nuk është për tu anashkaluar si do që të jetë quajtur njohuri ose sufizëm në Islam.
Gjithashtu ai nuk është një lloj i besimit ose lidhje e gjetur mes grupeve në lidhje me Islamin që mund të konsiderohen besime dhe praktika të vërteta Islame; për ndryshe, Islami duhet të jetë një komplet kontradiktor i besimeve me një komplet vlerash konfliktuoze ose do të ketë Islame konfliktuoze dhe kontradiktore.
Në këtë rast, me pranimin tonë të origjinës së njohurisë Islame, një njohuri shkalla më e lartë e së cilës u arrit nga Profeti i nderuar, Paqja dhe Bekimet e Allahut qofshin mbi të dhe familjen e tij dhe mbi pasardhësit e tij të vërtetë ne nuk e mohojmë ekzistencën e elementeve të huaja mes njohësve dhe sufistëve muslimanë.
Shumica e pikëpamjeve dhe metodave të sjelljes të rregullave sufiste janë të diskutueshme.
Konceptet e Irfanit, Sufizmit, Hikmetit dhe filozofisë
Para se ta shpjegojmë origjinalitetin e njohurisë Islame, për të shmangur konfuzionin dhe keqkuptimin është e nevojshme të jepet një shpjegim i termeve gnosë (irfan) dhe sufizëm (tasavuf).
Termi gnosë (irfan) si dhe termi tjetër i familjes së njejtë, marifah që fjalë për fjalë do të thotë njohje, por kuptimi i tij teknik është i veçantë me diturinë e një lloji të caktuar që nuk mund të arrihet as përmes kuptimeve as me eksperiencë, as përmes arsyes dhe as me tregim, por më mirë fitohet me dëshmi të brendëshme dhe zbulime të brendshme.
Pastaj, ata janë përgjithësuar në disa propozime që përshkruajnë këto dëshmi dhe zbulime. Duke konsideruar faktin se fitimi i dëshmive dhe zbulimeve të tilla që varen nga ushtrime të veçanta dhe disiplinë shpirtërore quhen gjithashtu njohuri (irfan), ajo është e njohur me cilësimin amali (praktike), si njohuri praktike, ose mënyra e udhëtimit shpirtëror (sejr ve suluk), ashtu si propozimet që përshkruajnë dëshmitë janë quajtur njohuri teorike dhe gjithashtu si Filozofia e Ndriçimit [1] është përzier në një masë me argumentimin racional.
Shpreja sufizëm (tasavuf) që sipas shumicës së mundëshme ngjajshëm, rrjedh nga fjala suf (lesh), që do të thotë veshja e rrobave prej leshi, që simbolizon jetën e vështirë larg nga konfortet dhe hedonizmi, është përdorur në mënyrë më të përshtatur për njohurinë praktike, si termi njohuri (irfan) është më i përshtatshëm me njohurinë teorike. Në këtë mënyrë, në sferën e njohurisë, mund të identifikohen të paktën tre elemente. Njëra është, udhëzimet specifike praktike që janë dëshmuar për të drejtuar njeriun në njohurinë intuitive dhe të brendëshme dhe në diturinë e vetëdijshme nga prania në lidhje me Zotin e Lartësuar dhe emrat e Tij më të bukur dhe veçoritë e Tij më fisnikë dhe manifestimet e tyre. E dyta është, gjendjet specifike shpirtërore dhe fizike dhe tiparet e karakterit dhe përfundimisht zbulimet dhe dëshmitë e arritura nga udhëtari.
E treta është, propozimet dhe deklarimet që tregojnë këto gjetje intuitive direkte dhe madje për ata që nuk e kanë përhapur bulçimën e njohurisë praktike, mund të jetë më shumë ose më pak e kuptuar, megjithëse gjetja e të vërtetës dhe thelbit të tyre është specifike për njohuritë e vërteta.
Duke u marrë me këto shpjegime bëhet e qartë se gnosa e vërtetë është ajo që ndjek një program specifik praktik dhe arrin një njohuri intuitive dhe direkte për Zotin e Lartësuar dhe veçoritë dhe veprimet e Tij.
Gnosa teorike, në fakt është një përllogaritje dhe interpretim i kësaj njohurie, që natyrisht ka shumë shkelje.
Nëse nuk jemi shumë të saktë me terminologjinë dhe e zgjerojmë sferën e veprimtarisë ne mund ta përdorim termin njohuri për të gjithë udhëtimin shpirtëror që ndërmeret për të gjetur të vërtetën dhe për të arritur lumturinë, si dhe pohimet dhe dëshmitë përfunduese shpirtërore.
Në këtë mënyrë gnosa do të përfshijë madje llojet e njohurisë të gjetura në Budizëm dhe Hinduizëm dhe gnosa e disa fiseve të Siberisë dhe fiseve vendase të Afrikës, siç mund të zbatohet termi fe, me llojin e njejtë të kuptimit të zgjeruar të Budizmit, totemizmit dhe të tjerë.
Këtu është e përshtatshme të tregohen konceptet e diturisë dhe filozofisë gjithashtu. Shprehja hikmah (dituri), që është një fjalë me origjinë arabe, do të thotë një njohuri e mirë dhe e caktuar (marifah) dhe shpesh e zbatuar me njohurinë praktike, si ndjenja në të cilën është përdorur në Kuranin e Madhëruar (17:39).
Megjithatë në terminologjinë e sotme ajo ka kuptimin e filozofisë hyjnore si dhe filozofisë praktike dhe shkencës së etikës dhe në etikë ai është përdorur në kuptimin e një veçorie të shpirtit lidhur me përdorimin e arsyes dhe si mjeti mes ekstremeve të shkathtësisë dhe çmendurisë.
Për çdo rast, ai nuk është zbatuar me filozofitë ateiste ose skepticizmin, me të kundërtën e filozofisë që rrjedh nga rrënjët greke që nënkupton çdo përpjekje intelektuale ose racionale për të kuptuar problemet e të gjithë ekzistencës, edhe nëse kjo çon në përjashtimin e njohurisë së caktuar dhe të krijuar, ose edhe përjashtimin e ekzistencës objektive.
Origjinaliteti i Gnosës Islame
Çdo kush që merret me kujdes me ajetin e Kuranit Famëlartë, fjalët e Profetit fisnik dhe njerëzve të pastër nga familja e tij, Bekimet e Allahut qofshin mbi ta, të gjithë ata, pa dyshim do të mund të gjejnë shumë tema madhështore dhe të thelluara në sferën e njohurisë teorike, si dhe urdhëra të panumërta dhe udhëzime praktike në lidhje me udhëtimin shpirtëror të njohurisë.
Për shembull, ne mund t’i referohemi ajetit në lidhje me të vetmin thelb hyjnor, tiparet dhe veprimet në Surat al-Tavhid (ikhlas) si dhe fillimit të Surat al-Hadid dhe ajetit të fundit të Surat al-Hashr dhe sikurse ajeti që duke treguar praninë hyjnore nëpër botën e qenies dhe përgjithësimin e tij mbi të gjitha qeniet dhe lartësimin ekzistencial dhe përuljet e të gjitha krijesave për Zotin e Lartësuar.
Gjithashtu, ka ajete që përfshinë urdhërat dhe mënyrat speciale që mund të quhen mënyra të udhëtimit shpirtëror Islam, siç është ajeti përkitazi me synimin dhe meditimin, kujtesën konstante (vikr) dhe kujdesin, zgjimi në orët e agimit dhe qëndrimi zgjuar gjatë natës, agjërimi, përkuljet dhe madhërimet e zgjatura gjatë natës, përulja dhe nënshtrimi, qarja dhe të ulurit poshtë kur recitohet dhe dëgjohet ajeti i Kuranit, sinqeriteti në adhurim dhe paraqitja e veprave të mira me dashuri dhe dhembshuri ndaj Zotit për ta arritur afërsinë ndaj Tij dhe kënaqësinë e Tij si dhe ajetin përkitazi me besimin tek Zoti, kënaqësia Hyjnore dhe nënshtrimi para Zotit.
Çështjet që mund të gjinden mes tregimeve për Profetin e nderuar dhe Imamët e pastër, Bekimi i Allahut qoftë mbi të gjithë ata dhe në lutjet dhe përkushtimet intime lidhur me temat e mësipërme janë të pallogaritshme.
Në pikëpamjen e këtyre ajeteve të sakta dhe shpjegimeve të çmueshme të Profetit të nderuar dhe famijes së tij të panjëllosur, Bekimet e pafundta të Zotit qofshin mbi ta, dy grupe shkuan në ekstreme kundërshtare.
Një grup njerëzish mendje ngushtë dhe të cekët u japin një kuptim të thjeshtë dhe të parëndësishëm këtyre ajeteve dhe madje e konsiderojnë Zotin të ketë deklarata të dykuptimta dhe pasardhës dhe paraardhës fizik dhe i shprazin ajetet dhe tregimet e përmbajtjeve madhështore dhe të mrekullueshme.
Këta janë lloji i njerëzve dhe përgjithësisht përjashtojnë ekzistencën e çdo gjëje në emër të njohurisë me tekstet Islame.
Grupi tjetër në ndikimin e faktorëve të ndryshëm shoqëror ka zbuluar dhe ka pranuar disa elemente të huaja të çuditshme nga të tjerët, si rezultat i të cilave ata kanë besuar gjëra që nuk mund të konsiderohen të kenë origjinën nga tekstet fetare dhe përmbajtjet e Librit hyjnor dhe Synetit.
Ndërsa, disa prej tyre mund të jenë në kundërshtim me tekstet e sakta që nuk janë të afta për interpretim ekzoterik.
Gjithashtu, për sa i përket praktikës ata kanë zbuluar ritet dhe zakonet e tyre, nga njëra anë, ose i kanë huazuar ato nga sektet jo-Islame. Në anën tjetër ata besojnë në varjen e detyrimeve për njohurinë e përkryer.
Sigurisht ata që kanë një mendim veçanërisht të favorizueshëm të të gjitha njohurive dhe atyre sufiste kanë dhënë arsyet dhe interpretimet për të gjitha këto çështje.
Por është e drejtë të thuhet se të paktën disa nga këto përmbajtje nuk kanë një justifikim të pranueshëm dhe ne nuk duhet të jemi kaq të mbishtypur me madhështinë dijetare dhe shpirtërore të disa figurave që ne pranojmë çfarë do që ata thonë ose shkruajnë me sytë dhe veshët e mbyllur dhe i pranojmë ata dhe e mohojmë të drejtën e të tjerëve për të kritikuar dhe për të kërkuar në punët e të tjerëve.
Sigurisht, është e qartë se pranimi i të drejtës për të kritikuar nuk do të thotë të kalosh gjykimet e papërpunuara ose të keq konsideruara, ose shprehjen e padrejtë të paragjykimit, ose dështimit për t’ia kushtuar vëmendjen çështjeve pozitive dhe të vlefshme.
Në këtë rast, ne duhet të kërkojmë çfarë është e drejtë dhe e vërtetë dhe të ecim në rrugën e drejtësisë dhe të mirësisë dhe të shmangim optimizmin dhe pesimizmin ekstrem të paarsyeshëm dhe të kërkojmë ndihmë nga Zoti për të njohur të vërtetën dhe për të qenë këmbëngulës në rrugën e të Vërtetës. Është e vetkuptueshme se për të vëzhguar të gjitha çështjet përkitaze me gnosën, sufizmin, diturinë dhe filozofinë dhe ndërlidhjet e tyre dhe çdo lidhje të tyre me Islamin nuk është një detyrë për tu paraqitet brenda kornizave të një artikulli të vetëm.
Kështu në lidhje me natyrën përmbledhëse të vërejtjeve, ne do të meremi me çështjet më të rëndësishme dhe ta shtyjmë për më vonë zbulimin e më tejshëm në rast të diskutimit më të zgjatur.
Gnosa dhe arsyeja
Një nga problemet më themelore që është çështje e përmbajtjes mes përkrahësve dhe oponentëve të gnosës është nëse arsyeja mund të bëjë ose jo çdo lloj gjykimi për atë që ëshë dhënë përmes njohurisë, që me hamendje është arritur nga zbulimet dhe dëshmitë e brendshme ose nëse për shembull, arsyeja mund të përgënjeshtrojë apo jo disa prej tyre. Përgjigja e kësaj pyetje është e rëndësishme në lidhje me faktin se shumë njohuri bëjnë pohime që nuk mund të japin shpjegim të arsyeshëm.
Ato deklarojnë se i kanë zbuluar këto gjëra përmes mënyrës së brendëshme dhe se arsyeja nuk ka aftësinë për t’i kuptuar ato dhe natyrisht, se arsyeja kështu nuk ka të drejtë për t’i përgënjeshtruar ose refuzuar ato Tema më e rëndësishme e këtij lloji të kundërshtimit është ajo e unitetit të ekzistencës (vahdat al-vuxhud), që është parashtruar në forma të ndryshme.
Njëra është se, thelbësisht nuk ka asgjë, nuk ka pasur asgjë dhe nuk do të ketë asgjë përveç Zotit të Lartësuar. Çfarë do që mund të jetë thënë veç Tij, nuk është thënë asgjë përveç iluzioneve dhe fantazive.
Formë tjetër e këtij propozimi është se asgjë nuk ekziston jashtë thelbit të Zotit ose jashtë diturisë së Tij.
Në këtë mënyrë, një lloj shumëfishimi mund të pranohet në identitet. Formë tjetër e këtij deklarimi që është më i përhapur, është se udhëtari në fund të udhëtimit të tij arrin stacionin e shfarosjes (fana’), dhe asgjë nuk mbetet prej tij veç emrit.
Përfundimisht forma më e moderuar e deklarimit është se udhëtari arrin një stacionin në të cilin nuk sheh asgjë veç Zotit dhe të gjitha gjërat zhduken tek Zoti.
Në terminologjinë më të saktë ai dëshmon zhdukjen e të gjitha gjërave në ekzistencën e Zotit të Lartësuar, si shuarjen e dritës së dobët para dritës së Diellit.
Në raste të këtilla, përgjithësisht oponentët kanë përparësinë e argumenteve të arsyeshme dhe propozuesit qartë thonë se këto lloj çështjesh kalojnë limitet e arsyes.
Në këtë mënyrë ata kalojnë kufirin e shpjegimit të arsyeshëm të pohimeve të tyre në lidhje me këto zhvillime, do të shtrohej kjo pyetje bazë:
A ka të vërteta për të cilat arsyeja është e paaftë për të kuptuar dhe nuk ka të drejtë për të refuzuar? Ajo çfarë mund të thuhet si përmbledhje këtu është se megjithëse arsyeja meret me konceptet dhe funksionin e arsyes nuk meret me njohjen e vërtetës së ekzistencës objektive ose origjinën e çdo gjëje objektive duke lënë manësh ekzistencën e lartësuar Hyjnore, por gjykimet pozitive dhe negative të arsyes kur ato janë vetë-evidentuese ose mund të çojnë në vetë-evidencë, janë të pamohueshme dhe përmes koncepteve mund të zbatohen me gjërat objektive. Supozimi i gabimit të gjykimeve të tilla përfshin kontradiktën.
Me fjalë të tjera megjithëse funksioni i arsyes nuk është gnosa e origjinës së ekzistencës, me cilësimet e lartëpërmendura, nuk mund të ketë dyshim për vlefshmërinë e gjykimeve për fenomenin.
Si për çështjen e unitetit të ekzistencës duhet të thuhet se mohimi i ekzistencës së gjërave të tjera veç Zotit dhe mohimit absolut i shumëfishimit jo vetëm që përfshin mohimin e vlefshmërisë të gjykimeve të arsyes por gjithashtu përfshin mohimin e vlefshmërisë së njohurisë në prezencën që i përket aspekteve aktive dhe pasive të shpirtit.
Në këtë mënyrë, si mund të mbrojmë që dëshmitë dhe zbulimet të kenë ndonjë vlefshmëri në lidhje me faktin se evidenca më e mirë për vlefshmërinë e tyre është të qenurit të pranishëm me vetëdije? Kështu, uniteti i ekzistencës në këtë interpretim nuk është aspak i pranueshëm.
Megjithatë ne mund të konsiderojmë një interpretim të pranueshëm që është parashtruar në filozofinë transhedentale [2] nga e cila është arritur se ekzistenca e krijesave në lidhje me Zotin e Lartësuar, është ekzistencë relative dhe e varur dhe për të qenë më të saktë mund të thuhet se ajo është pikërisht lidhja dhe varësia dhe se ajo nuk varet prej tyre.
Ajo që është zbuluar nga gnosa është pikerisht ky mohim i pavarësisë së gjërave të tjera [përveç Zotit], të cilin ata e quajnë mohimin e ekzistencës së tyre të vërtetë.
Këtu pyetja mund të shtrohet në formë tjetër: A mund ta konsiderojmë gjykimin e arsyes prioritet të intuitës dhe zbulimit? Si përgjigje duhet të thuhet se dituria e pastër në paraqitje në të vërtetë është zbulimi i vetë realitetit.
Kështu që është e pakundërshtueshme.
Si do qoftë, gnosa në paraqitje zakonisht shoqërohet nga një interpretim subjektiv në mënyrë të tillë që çdo dallim mes tyre kërkon kujdes të madh. Këto interpretime subjektive që përfshijnë dituri konceptuale janë të dështuara.
Ato që refuzohen nga provat e arsyeshme janë interpretime të pasakta subjektive të vëzhgimeve dhe njohurive me pretekst, jo objektet e njohurisë në vetë paraqitjen e tyre. Në rastin e unitetit të ekzistencës, asaj që është kuptuar përmes dëshmive është kufizuar me ekzistencën e pavarur të Zotit të Lartësuar që si pasojë e pakujdesisë është quajtur ekzistencë e vërtetë, sipas të cilës ekzistenca e vërtetë është mohuar nga ekzistencat e tjera.
Është e vlefshme të përmendet se njohuritë madhështore Islame kanë deklaruar qartë se disa zbulime janë satanike, të pavlefshme dhe mund të pranohen përmes ndonjë evidence dhe mund të ndryshojnë përfundimisht nga të tjerët duke i vendosur ata nën vëzhgimin e argumenteve të caktuara racionale Librin Hyjnor dhe Sunetin. Është e qartë se një investigim mbi të gjitha llojet e zbulimeve, dëshmive dhe llojeve të njohurisë në paraqitje dhe të mënyrave – në të cilat ato reflektohen në mënyrë cilësore në mendje, shkaqet për pasaktësinë e disa interpretimeve subjektive dhe mënyra për të dalluar të saktën nga e pasakta, janë përtej mundësisë së ketij artikulli.
Gnosa dhe ligji fetar
Problem tjetër i rëndësishëm që ia vlen për tu marë me të në fund të këtij artikulli është lidhja mes njohurisë praktike dhe perceptimeve të ligjit fetar, ose lidhja mes tarikatit dhe sheriatit.
Një grup ka imagjinuar se gnosa praktike është një mënyrë e pavarur për të zbuluar të vërtetat, për tu përdorur pa iu drejtuar ligjit fetar dhe se Islami ose e vërteton atë (me risi të pranueshme) ose; të paktën nuk i paraqet asnjë pengesë atij.
Ata kanë vazhduar në këtë drejtim me çështjen e mbrojtjes – se thelbësisht ata e kanë konsideruar atë si të panevojshme për ta zbatuar në ndonjë fe për të arritur stacionet njohëse ndërsa të tjerë e kanë konsideruar zbatimin e çdo lloj feje dhe në një formë më të moderuar, zbatimin e një feje hyjnore si të mjaftueshëm.
Megjithatë nga pikëpamja Islame, udhëtimi shpirtëror njohës nuk është përgjatë një rruge të pavarur nga dhe veç nga ajo e ligjit fetar; ndërsa ajo është një pjesë më e qartë dhe e pakapshme e tijj. Nëse e kufizojmë termin sheriat me perceptimet e jashtme, duhet të thuhet se tarikati është përgjatë sheriatit, ose në brendi të tij dhe mund të realizohet vetëm me vëzhgimin e perceptimeve të sheriatit.
Për shembull, sheriati përcakton perceptimet për lutësin ritual; dhe tarikati ndërmerr mënyrat e koncentrimit dhe prania e zemrës tek lutësi; dhe kushtet për përsosjen e adhurimit.
Në sheriat paraqitja e adhurimit për të shmangur ndëshkimin hyjnor dhe për të arritur bekimet e parajsës është e mjaftueshme. Si do qoftë, gnosa thekson pastrimin e qëllimeve të çdo gjëje tjetër përveç Zotit.
Kjo është ajo që njihet në gjuhën e Ahl al-Bejtit, paqja qoftë mbi ta, “si adhurimi i të lirit”.
Gjithashtu, idolateria (shirk) sipas sheriatit është idolateri ekzoterike duke adhuruar idolet dhe fshehtësinë.
Duke pasur shpresë në çdo gjë tjetër veç Zotit, frikë nga të tjerët veç Atij, nëse të gjitha këto janë marrë si fundamentale dhe të pavarura dhe të pabazuara në bindjen tek urdhërat hyjnore, ato do të konsiderohen lloje të idolaterisë.
Prandaj të gjitha llojet e risive (bidateve) dhe ritet arbitrare nuk janë vetëm të padëshirueshme por mund të jenë pengesa për arritjen e njohurisë së vërtetë, duke lënë përdorimin e gjërave që kanë qenë të ndaluara në mënyrë të qartë dhe të përcaktuar. Megjithatë ai mund të jetë rasti që disa vepra mund të sjellin gjendje kalimtare të ashtuquajtura njohëse, ata nuk kanë përfundim të mirë.
Ata mund të jenë kurth i Shejtanit për rënien përfundimtare dhe ne nuk duhet të mashtrohemi nga ata. Duhet të përfundojmë se rruga e vërtetë është ajo që Zoti i Lartësuar e ka pohuar:
Pas të vërtetës nuk ka tjetër pos iluzione, e si ia ktheni shpinën (të vërtetës)? (10:32).
Paqja qoftë mbi ata që ndjekin Udhërrëfimin. Shenime: