PËRMBAJTJA:
Ndjekja e diturisë
Realiteti i diturisë
Meritat e ndjekjes së diturisë së vërtetë
Cilësitë morale të dijes së vërtetë
Ndalohet kërkimi i dijes për...
Thelbi i arritje së dijes
Përpjekja ndaj egos (xhihadu′n - nefs)
Çfarë është lufta kundër egos?
Hapat e luftës kundër egos
Këshillë për zgjim në përpjekjen ndaj egos
Pendesa (tevbeh)
Realiteti i tevbes
Kushtet thelbësore që nevojiten për tevbeh
Tevbetun nasuh (pendesa e sinqertë)
Sa më herët, aq më mirë...
Thirrje për ta zgjuar zemrën drejt tevbes 
Sinqeriteti (Ikhlas)
Realiteti i ikhlasit
Kush janë mukhlisun (të sinqertët)?
Ikhlasi i vijon veprimit
Realiteti i veprimit është nijjeti
Si të ruajmë Ikhlasin
Durimi (sabr)
Përkufizimi i sabrit
Llojet dhe shkallët e sabrit
Marrëdhënia midis sabrit dhe ma′rifes
Rrjedhimi i sabrit
Nivele më të larta sabri
Shpërblimi i sabrit
Një këshill për të arritur sabr

Ndjekja e diturisë

... dhe frikojuni Zotit, (që) Ai t’ju mësojë... (Kur′an, 2:282)

Pejgamberi i Bekuar i Islamit (s.a.v.s.) ka thënë:

 “Kërkimi i dijes është detyrë për çdo musliman dhe muslimane.” 1

Sipas mësimeve të Islamit, kërkimi i diturisë është ndër veprat më të mëdha të adhurimit, që shpie në rrugën e Shpëtimit.

Mirëpo, qëllimi pas të kërkuarit të diturisë është më i rëndësishëm se vetë dituria. Kërkimi i dijes së vërtetë, me një synim hyjnor, për kënaqësinë e Zotit dhe të shërbyerit ndaj krijesave të Tij, e çon njeriun në Parajsë, në shoqërinë e profetëve dhe eulijave. Ndërsa kërkimi i dijes për motive personale, të kësaj dynjaje, e shpien njeriun në injorancë, mëkate ndaj krijesave të Zotit dhe përfundimisht në Skëterrë.

Realiteti i Diturisë

Profeti Muhammed (s.a.v.s) ka thënë:

“Dituria nuk arrihet përmes të mësuarit intensiv. Përkundrazi, ajo është dritë që Zoti e dërgon në zemrën e kujt dëshiron Ai të udhëzojë.” 2

Të gjitha degët e dijes, pavarësisht nga natyra e tyre, mund të grupohen në dy kategori të mëdha:

(1) Shkencat e botës së përtejme, qëllimi i përfundëm i të cilave është arritja e rangjeve sa më të larta pranë Zotit, të shërbyerit krijesave të Tij dhe fitimi i shpërblimeve të botës tjetër.

(2) Shkencat e kësaj bote, qëllimi i përfundëm i të cilave është ndjekja e synimeve materialiste, pasurisë, statusit shoqëror dhe kënaqja e motiveve egoiste dhe personale.

Kështu, është qëllimi i arritjes së diturisë ai që e klasifikon atë si të kësaj bote apo të përtejmes. Çdo shpirt që vazhdon ta pastrojë veten nga prirjet e liga dhe vetadhurimi, merr frymëzime engjëllore. Atëherë, dituria që ai arrin është dija e vërtetë, e përzotshme, sepse e udhëzon atë në kryerje veprimesh të virtytshme dhe e drejton kah afria e Zotit.

Kjo dije e vërtetë është pishtari udhërrëfyes shpirtëror, që i tregon rrugën e drejtë kah Zoti dhe vendqëndrimin e lumturisë tek Ai. Një shpirt që mbizotërohet nga vetdashurimi dhe prirjet negative merr frymëzime të cilat janë satanike në karakter, duke e shpier në injorancë të plotë (pra mosdijeni për injorancën e vet) dhe duke i vënë perde errësuese që e verbojnë ndaj realiteteve të qëllimit Hyjnor të krijimit, thelbit të Zotit dhe jetës së përtejme.

Kësisoj, çfarëdo dijeje që mund të arrijë, e drejton shpirtin që t’u shkojë pas qëllimeve të kësaj bote, motiveve egoiste dhe veprave të liga, të cilat çojnë përfundimisht në Skëterrë. Profeti i Bekuar (s.a) ka thënë:

“Vërtet, dituria përbëhet nga këto trija: ‘shenja e vendosur’, ‘detyra e duhur’  dhe ‘sunneti (metoda) i rrënjosur’; gjithçka tjetër është e tepërt.” 3

Shprehja ‘shenjë e vendosur’ nënkupton shkencat racionale, doktrinat e vërteta dhe mësimet hyjnore.

‘Detyra e duhur’ ka të bëjë me shkencat e etikës dhe vetpastrimit shpirtëror. ‘Suneti i rrënjosur’ u referohet shkencave me aspekte materiale, të cilat përfshijnë veprime të ndryshme fizike. Nganjëherë, kërkimi i diturisë bëhet ‘detyrë e duhur’ e nganjëherë ‘sunnet i rrënjosur’.

Kur shihen si mjete për të nxjerrë mësime e këshilla, shkencat e mjekësisë, anatomisë, astronomisë etj, të para si shenja dhe simbole hyjnore, bashkë me shkencat e lidhura me historinë dhe qytetërimet, përfshihen në kategorinë e ‘shenjës së sigurt’, sepse nëpërmjet tyre arrihet dhe konfirmohet njohja e Zotit ose dija mbi ringjalljen.

Meritat e ndjekjes së diturisë së vërtetë

Pejgamberi i Bekuar (s.a.v.s) ka thënë:

“Njeriun që del për të kërkuar dijen, Zoti e bën të ecë në një rrugë drejt Xhennetit. Dhe vërtet, engjëjt hapin krahët e tyre për kërkuesit e dijes, nga gëzimi. Çdo krijesë e qiellit dhe e tokës lut falje për kërkuesin e dijes, madje edhe peshqit në det. Epërsia e të diturit (‘alim) mbi të devotshmin (‘abid) është si ajo e hënës mbi yjet, në natën hënëplotë. Të diturit janë trashëguesit e profetëve, se pejgamberët nuk kanë lënë trashëgimi pasurinë, por dijen. Ndaj, kushdo që ndan në të, nxjerr përfitim të madh.4

Cilësitë morale të dijes së vërtetë

Kur arrihet me qëllime të dëlira, joegoiste dhe të përzotshme, dituria e shndërron personalitetin e njeriut, duke e kthyer atë në qenie qiellore. Një person i tillë i ditur bëhet trupëzimi i cilësive të frymësuara hyjnërisht dhe karakteri, fjalët dhe veprat e tija i shpalosin këto cilësi më së miri. Imam Aliu thoshte:

‘O kërkues i dijes, dituria ka shumë merita. Koka e saj është përulësia, syri i saj është liria nga zilia, veshi i saj është të kuptuarit, gjuha e saj është vërtetësishmëria, kujtesa e saj është kërkimi, zemra e saj është nijjeti i mirë, intelekti i saj është njohja (ma`rifeh) e gjërave dhe çështjeve, dora e saj është dhembshuria, këmba e saj është të vizituarit e të diturve, vendosmëria e saj është integriteti, urtia e saj është përzotshmëria, vendqëndrimi saj është shpëtimi, timonieri i saj është mirëqenia, samari i saj është është besnikëria, arma e saj është butësia në të folur, shpata e saj është kënaqja (rida), harku i saj është toleranca, ushtria e saj është diskutimi me të diturit, pasuria e saj është edebi, rezerva e saj është të përmbajturit nga mëkatet, furnizimi i saj për rrugë është virtyti, uji i saj është butësia, udhërrëfyesi i saj udhëzimi Hyjnor dhe shoqëruesi i saj është dashuria e të përzgjedhurve.” 5

I Dërguari i Allahut (s.a.v.s) u pyet:

“Ç’është dituria?” Ai u përgjigj: “Të heshtësh.” Po pastaj? – e pyetën. “Të dëgjosh me vëmendje.” - Po pastaj? “Të mbash mend.” - E pastaj? “Ta zbatosh.” - Po pastaj? “Ta përhapësh.”6 Imam ‘Aliu thoshte: “Tri janë shenjat e të diturit: dija, durimi dhe heshtja.”7

Ndalohet kërkimi i dijes për…

Sipas mësimeve të Ehlu′l-Bejtit të Pejgamberit (a.s.), arritja e dijes për qëllime të kësaj bote ose motive egoiste është e ndaluar. Imam ‘Aliu thoshte:

“Mos kërkoni dituri për këto katër qëllime: 

(1) Vetlavdërim përpara njerëzve të dijes
(2) Debat me injorantët
(3) Shitje mend në tubime
(4) Tërheqje e vëmendjes së të tjerëve për të arritur poste.”8

Thelbi i arritjes së dijes

Aspiruesi i arritjes së dijes duhet fillimisht të kalojë pastrim shpirtëror, të ngulisë tekva në shpirtin e tij, të lirohet nga qëllimet e liga dhe motivet e dynjasë, dhe ta kontrollojë rregullisht veten, për të verifikuar nëse po e arrin diturinë për qëllime të kësaj bote.

Nuk duhet harruar gjithashtu se frika e Zotit është tipari karakteristik i të diturit (‘alim) dhe se ai që nuk ka frikë Zotin është jashtë rangjeve të të diturve, sado shumë të ketë memorizuar dhe sado mbresëlënës të jetë në të folur.

Në çdo hap të kërkimit të dijes, duhet medituar dhe përsiatur thellësisht mbi qëllimin parësor të dijes që po kërkohet.

Duhet pyetur: përse po e arrij këtë dije? Për të siguruar vend më të mirë pune, për të konkurruar me ndonjë koleg apo grup, për të fituar çmime, grada, pozitë shoqërore? Nëse ndiqni studimet e larta, a e bëni vetëm për të shkruar libra dhe punime e për të bërë ligjërata, që të lëvdoheni si njeri i ditur? Apo për kënaqësinë e Zotit dhe shërbimin ndaj krijesave të Tij? Dija që arrini duhet t’ju udhëzojë të jeni më të virtytshëm, të kyeni veprime të sinqerta dhe t’ju bëjë ta doni dhe ta droni Zotin sa më shumë që përparoni. Dija që nuk shpie në kryerje veprash të mira nuk është dije e vërtetë. Dituria që kufizohet tek fjalët dhe është e zbrazët nga zbatimet praktike për t’u shërbyer krijesave të Zotit është niveli më i ulët i dijes dhe humbet me kalimin e kohës.

Vëzhgojeni veten teksa merrni dije. A ju bën ajo më të përunjët dhe durues ndaj miqve e kolegëve? Apo ju bën arrogantë, krenarë dhe grindavecë? A jua vështirëson ajo pranimin e padijes tuaj, në një tubim? A ju bën ajo xheloz ndaj atyre që dinë më shumë? Mos harroni se egoizmi shkrihet dhe përzihet në dijen e vëtetë dhe shenja e jashtme e dijes së vërtetë është se ajo është krejtësisht e lirë nga egoizmi, kotësia, vetadhurimi e arroganca.

Gjatë ndjekjes së rrugës së diturisë, kini gjithmonë besim te Zoti, respektojeni mësuesin dhe mos ndjeni kurrë turp të merrni dije edhe prej më të voglit.

Përsëriteni atë që keni mësuar dhe përsijatuni rreth saj vazhdimisht. Lutjuni gjithmonë Zotit t’ju ndihmojë me mëshirën e Tij hyjnore dhe t’ju frymëzojë me ide të vyera, duke ju mbrojtur nga përdorimi i dijes së arritur për motive të kësaj dynjaje dhe egoizëm.

Përfundim

Imam ‘Aliu ka thënë:

"Kush del për të fituar dije është si ai që lufton në rrugën e Zotit.”9

Përpjekja ndaj egos (xhihadu’n-nefs)

... Pasha nefsin dhe Atë që e përsosi dhe e frymëzoi të kuptonte të gabuarën dhe të duhurën për të; vërtet i sukseshëm është ai që e dëlir (Kur′an, 91:7-9)

Imam Xha’fer es Sadiku ka thënë:

“I Dërguari i Allahut (s.a.v.s.) dërgoi një çetë të ushtrisë në betejë. Pasi u kthyen, ai u tha: ‘Të bekuar janë ata që kanë kryer xhihadin e vogël dhe që u mbetet të kryejnë të madhin.’ Kur e pyetën, ‘Cili është xhihadi i madh?’, Pejgamberi (s.a.v.s) u përgjigj: ‘Lufta kundër egos”.10

Shpirti i njeriut është skena e luftimit të dy forcave konkurruese. Fuqia hyjnore e tërheq atë drejt sferave qiellore dhe e frymëzon për vepra mirësie. Fuqia satanike e tundon drejt lëmeve të errësirës e turpit duke e ftuar në vepra të liga. Kur përpjekjet me karakter hyjnor fitojnë, personi del ngadhënjimtar dhe i bekuar, në shoqërinë e pejgamberëve, eulija’ve dhe të devotshmëve. Mirëpo, kur mbizotërojnë forcat satanike, personi bëhet rebelues, ndjek veset dhe grupohet me jobesimtarët, tiranët, keqbërësit e të mallkuarit.

Çfarë është lufta kundër egos?

Xhihadu’n-nefs është lufta kundër ideve dhe dëshirave të liga, epsheve, zemërimit dhe imagjinatës së pangopur, duke i vendosur këto nën diktatet e intelektit dhe besimit, në bindje ndaj urdhëresave të Zoti; e më në fund, pastrimi i shpirtit nga të gjitha mendimet dhe ndikimet satanike.

Kjo luftë konsiderohet si përpjekja madhore (el-xhihad el-ekber), ngase është shumë më i vështirë se luftimi në mejdan, pasi në përpjekjen ndaj vetes, njeriu duhet të luftojë pareshtur armiq që i ka brenda vetë ekzistencës së tij.

Mësimet etike islame tregojnë se ai që ia del mbanë në këtë luftë mund të ngrihet përmbi dhe përtej nivelit të engjëjve, ndërsa ai që dështon në këtë përpjekje do të zbresë në një nivel më të ulët sesa ai i kafshëve, biles mund të grupohet me ushtritë e shejtanit.

Hapat e luftës kundër egos

1: Përsiatja: I duhet kushuar patjetër një sasi kohe çdo ditë detyrave ndaj Zotit, i Cili na ka sjellë në ekzistencë, na ka dhënë trup e mendje të shëndoshë, duke na pajisur me intelekt dhe aftësi, të cilat janë burime kënaqësie e gëzimi në jetë. Zoti gjithashtu ka dërguar profetë dhe Librin e Tij famëlartë si mjet udhërrëfimi e shpëtimi. Qëllimi i kësaj jete dhe kuptimi i të gjitha këtyre bekimeve është më fisnik se ndjekja e dëshirave të kësaj bote dhe e prirjeve të liga, që janë jetëshkurtra e të përkohshme. Vdekja mund të vijë kurdo. Kjo dynja është vend për të bërë vepra të mira, të cilat rezultojnë në lumturi të përhershme dhe e marrin njeriu në një sferë më të lartë ekzistence. Ndaj, duhet mëtuar mbi fatin e pafuqinë tonë përpara kohës dhe epokës që kalon. Njeriu duhet të pendohet përpara Zotit për humbjen e viteve të çmuara të jetës dhe veprat e shkuara, që do t’i sjellin turpërim ditën e gjykimit. Atëherë ai duhet të fillojë përpjekjen e tij për t’u ngritur mbi këtë gjendje mjerimi dhe ta lusë Zotin për ndihmë, duke e bekuar me shpresë, sinqeritet dhe forcë për të luftuar kundër prirjeve sataniste dhe tipareve negative, dhe të ngrihet përmbi kënaqësitë materiale dhe përfitimet e kësaj dynjaje.

2: Vullneti dhe vendosmëria: Vendosmëria e palëkundur është thelbi i të qenit njeri dhe përbën kushtin elementar për të arritur lirinë nga dëshirat e liga. Vullneti që kërkohet në këtë etapë është sinonim me hedhjen e themeleve për një jetë të mirë. Luftëtari në këtë luftë duhet ta pastrojë veten nga mëkatet, të kryejë të gjitha veprat e detyrueshme (vaxhib), të bëjë nijet që t’i kompensojë ditët e humbura (në gjynah) dhe në fund të vendosë të sillet si person fetar me intelekt dhe si qenie e vërtetë njerëzore. Edukata e tij duhet të jetë një imitim i jetës së Pejgamberit (s.a.v.s) dhe ai duhet ta ndjekë Profetin (s.a.v.s) në të gjitha zgjedhjet dhe vetpërmbajtjet që kryen. Kjo nuk mund të arrihet përderisa të mësojë ligjet e nevojshme të Sheri‘atit dhe t’i ndjekë ato besnikërisht.

3: Vetëhetimi, vetëvlerësimi dhe vetëqortimi: Pasi të zotohet se do të bëhet njeri me vullnet e vendosmëri të fortë, ai duhet të kuptojë se ahireti është vendi ku do t’i shpalosen sekretet. Ndaj, duhet ta etojë veten përditë dhe të çlirohet nga shprehitë dhe dëshirat negative, të arrijë më shumë fisnikëri në sjellje dhe të kryejë vepra edhe më të mira se deri atëherë. Ai duhet të kuptojë se kryerja e mëkateve e largon nga thelbi i tij fisnik njerëzor e duhet t’i lutet Zotit për ndihmë dhe për ndërmjetësimin e Pejgamberit (s.a.v.s) dhe pjesëtarëve të Familjes së tij.

4: Vetëkontrolli: Vendosmëria dhe vetëhetimi në hapat paraprakë duhen trajtësuar në përkushtime specifike vetëkontrolli. Për shembull, ai që ka një zakon të keq shikimi epshor, gjuhë përgojuese apo ego të ekzagjeruar duhet t’i thotë vetes: “nuk do ta shkel Ligjin e Zotit sot” dhe t’i shmangë me vetëdije e ndërgjegje veprime të tilla për një ditë. Duke e kryer një sprovë të tillë me sinqeritet dhe vendosmëri, ai do ta kuptojë se sa e lehtë është kjo detyrë. Ai duhet ta shpërfillë Shejtanin dhe idetë e këqija që do t’ia zmadhojnë këtë detyrë që t’i duket e vështirë apo e pamundur. Kësisoj, dalëngadalë ai mund ta zgjasë këtë periudhë vetëpërmbajtjeje dhe të shohë se sa e lehtë është të heqësh dorë nga një zakon i lig dhe të arrish një meritë të mirë.

5. Të ruajturit nga e keqja: Personi që lufton kundër egos së tij duhet të përqendrohet vazhdimisht mbi qëllimet e tija. Nëse ndonjë çast i vjen ideja e shkeljes së urdhëresave hyjnore, ai duhet ta dijë se ajo i është ngulitur nga Shejtani dhe ushtritë e tij, që duan ta largojnë nga vendimi i tij. Ai duhet t’i mallkojë ata, të kërkojë mbrojtjen mëshiruese të Zotit dhe t’i dëbojë ato ide të liga nga zemra. Ai duhet t’i përgjigjet Shejtanit se atë ditë duhet t’i përmbahet kushtit që i ka vënë vetes dhe se s’do t’u bjerë ndesh urdhrave të Zotit. Kështu, me ndihmën e Zotit, Shejtani do të përzëhet. Duhet qëndruar në këtë gjendje përqendrimi deri në mbrëmje, kur vjen koha e vetëhetimit dhe vlerësimit të veprave të krejt ditës. Ky është çasti për të parë nëse ka qenë krejtësisht i sinqertë ndaj Krijuesit. Nëse është treguar besnik me Zotin, duhet t’i jetë mirënohës Atij. Një person i tillë ka hedhur një hap në drejtim të Tij dhe është bërë objekt i vëmendjes së Tij. Kështu, Zoti do të vazhdojë ta ndihmojë në kryerjen e të gjitha detyrave fetare dhe punëve, duke ia zvogëluar mundimin e përpjekjes ditën në vijim. Nëse e përsërit këtë ushtrim shumë herë, ai do të mësohet me veprime devotshmërie dhe çrrënjosjen e tipareve të liga. Ai do të vërejë se kjo nuk kërkon shumë mund të madh dhe bindja ndaj Zotit do t’i japë kënaqësi shpirtërore. Zoti mos e dhashtë, nëse ka rrëshqitje nga ana e tij, ai duhet t’i kërkojë të falur Zotit dhe t’i përgjërohet Atij sinqerisht se do të jetë më i kujdesshëm në të ardhmen. Zoti Gjithmëshirues do t’ia hapë kapak dyert e mirësisë dhe dhembshurisë, duke e udhëzuar në rrugë të drejtë.

6. Kujtimi: Gjatë tërë rrugëtimit të përpjekjes ndaj egos, njeriu duhet të kujtojë pareshtur Zotin dhe mirësitë e dhuruara prej Tij. Pas çdo hapi ai duhet ta falënderojë Atë për ndihmën, mëshirën dhe udhërrëfimin prej Tij në përmbushjen e qëllimeve të veta. Shkalla e mirënjohjes ndaj Zoti duhet të rritet me ngjitjen e gradave në luftën kundër egos. Ai duhet ta kuptojë se pikërisht falë ndihmës së Zotit dhe përgjigjes së Tij ndaj lutjeve të sinqerta, ai arriti të mënjanonte ndikimin e Shejtanit dhe ushtrive të tija nga sfera e zemrës dhe të arrijë cilësi njerëzore sublime, që duhen nga Zoti.

Këshillë për zgjim në përpjekjen ndaj egos

Është në natyrën njerëzore që ta falënderojë atë që është treguar i mirësishëm ndaj tij. Përsijatuni e thellohuni mbi favoret e dukshme dhe të padukshme që na ka dhuruar nga Zoti.

Të gjitha krijesat e Zotit së bashku nuk na japin dot as një pjesëz të kësaj begatie. Shikoni ajrin që frymëmarrim ditë e natë, nga i cili varet ekzistenca jonë dhe ajo e gjallesave të tjera. Asgjë nuk mund të mbetet në jetë nëse privohet nga ajri i tillë për disa minuta.

Ç’dhuratë e mrekullueshme nga Zoti! Sikur të gjithë njerëzit e botës të punonin së bashku për të krijuar një dhuratë të tillë, nuk do t’ia arrinin.

Po kështu, përsijatuni mbi dhuratat e tjera të Zotit, si shqisat e jashtme – shikimi, dëgjimi, shijimi, prekja dhe aftësitë e brendshme si të menduarit, të përfytyruarit dhe të arsyetuarit, çdonjëra nga të cilat mbart përfitime të pallogaritshme dhe na jepet nga Zoti ynë.

Ai është Krijuesi dhe Mbreti i këtij universi të pamatë. Njeriu, kjo krijesë që zvarritet në një prej planeteve më të vogla, dështon mjerueshëm që të rrokë shtrirjen e botës së tij të vogël, as dielli i të cilit madje nuk mund të krahasohet me diej shumë më të mëdhenj galaksishë të panumërta.

Sistemi ynë diellor nuk është asgjë në krahasim me sisteme të tjera diellore, që i shmangen teleskopëve të fuqishëm të eksploruesve e studiuesve të mëdhenj. Shikoni trurin njerëzor - ç’krijim mahnitës! A munden përpjekjet e kombinuara të të gjitha qenieve njerëzore të krijojnë një neuron të vetëm, të cilin Zoti i Madhërishëm e ka krijuar dhe vazhdon ta krijojë pareshtur? Pa dyshim, ky tru i krijuar nga Zoti meriton të jetë vend vetëm për ide të frymëzuara hyjnërisht e jo mendime të liga.

Çdo gjallesë në këtë gjithësi është brenda rrokjes së vizionit të Tij hyjnor, ndaj kujtojeni Zotin dhe favoret e Tija, e mos jini të pabindur ndaj Tij! Ai i plotëson të gjitha nevojat tona pa patur ndopak nevojë për adhurimin tonë.

Nuk ka ndryshim për Atë nëse i zbatoni urdhëresat e Tij apo jo. Pikërisht për të mirën tonë Ai ka urdhëruar të mirën dhe ndaluar të pahijshmen.

Mposhtini idetë satanike dhe shndërrojini sferat e mendjes tuaj në lëmin hyjnor, duke i shporrur larg forcat e liga dhe ftuar miqtë qiellorë, në mënyrë që Zoti t’ju ndihmojë dhe mbrojë në rreziqet që kanosen t’ju kaplojnë në këtë betejë.

Mos kini pritshmëri prej askujt, veç Zotit. Me tërë përulësinë dhe lotët që mund të nxjerrin sytë e juaj, lutjuni Zotit dhe kërkoni ndihmën e Tij për të dalë fitimtarë në këtë përpjekje vendimtare kundër egos.

Përfundim

Imam ‘Aliu ka thënë:

“Pozita te Zoti e atij që përpiqet ndaj egos së vet për t’iu bindur Zotit është ajo e shehidit.”11

Pendesa (tevbeh)

O ju që besuat! Kthehuni nga Allahu me një pendesë të sinqertë; ndofta Ai e heq të ligën prej jush …  (Kur′an, 66:8)

I Dërguari i Allahut (s.a.v.s) ka thënë:

“Katër janë shenjat e pendestarit:
1) Është i sinqertë me Zotin në veprimet e tij.
2) Shmang të rremen
3) Kapet fort pas së vërtetës
4) Është i ethshëm për të bërë mirë.12

Imam Xha‘fer es-Sadiku ka thënë:

“Kur një shërbëtor kthehet nga Zoti me pendesë të sinqertë (tevbetun nasuh), Zoti e do dhe ia mbulon atij në dynja dhe Ahiret.” E pyetën: “E si ia mbulon Ai?” Imami u përgjigj: “Ai i bën dy engjëjt (e caktuar për t’i regjistruar veprat) të harrojnë ç’i kanë shkruar nga mëkatet e tij. Pastaj Ai ia frymëzon gjymtyrët (duke u thënë): ‘Fshihjani gjynahet!’ dhe vendet e tokës (duke u thënë): ‘Fshihini gjynahet që kreu mbi ju!’ Pastaj ai e takon Zotin në një mënyrë që nuk mbetet asgjë të dëshmojë kundër tij për asnjë mëkat.”13

Realiteti i tevbes

Tevbeh do të thotë kthim tek përshpirtshmëria burimore e vetes, pasi që drita e natyrës së vërtetë njerëzore (el-fitreh) dhe shpirti të jenë mbuluar nga errësira e mëkateve dhe mosbindja.

Në gjendjen e saj burimore, vetja njerëzore nuk ka as virtyte shpirtërore e as vese. Ajo është e aftë të arrijë cilëndo pozitë, por në gjendjen fillestare është e dëlirë, e pamëkatë dhe me ndiçim të brendësishëm.

Kreyrja e mëkateve shkakton errësi të zemrës, ndërsa drita e natyrës së brendshme shuhet e kthehet në mugëtirë. Megjithatë, përpara se çulli i plotë të mbështjellë zemrën, nëse personi zgjohet nga gjumi i shpërfilljes dhe pendohet, vetja kthehet dalëngadalë nga errësira në dritën e natyrës së vet burimore dhe përshpirtshmërisë së saj thelbësore. Kjo përmendet në hadithin e famshëm nga Imam Bakiri:

“Kush pendohet nga mëkati është si ai që nuk ka mëkatuar...”14

Kushtet thelbësore që nevojiten për tevbeh

Tevbja s’i pranohet atij që thjesht thotë “pendohem.” Janë një sërë kushtesh që duhen përmbushur përpara se tevbeh të pranohet. Ato përmenden në hadithin e famshëm që vijon: Tregohet se dikush tha estaghfirullah (“Zoti më faltë”) në prani të Imam ‘Aliut. Ai i tha: "Mos t’pastë jot’ amë! A e di ti se ç’është istighfari? Vërtet, istighfari është gradë e ′ilijjun dhe nënkupton gjashtë gjëra.

Së pari është brengosja për të kaluarën.

Së dyti, vendosmëria për të mos iu kthyer kurrë asaj.

Së treti, t’u kthesh krijesave haqet, në mënyrë që ta takosh Zotin e Madhërishëm në gjendje pastërtie, në të cilën askush të mos ketë ankesë ndaj teje. 

Së katërti, të përmbushësh çdo detyrë që ke shpërfillur për të plotësuar obligimin që ke ndaj saj.

Së pesti, të kujdesesh që mishi i vënë në trupin tënd nga harami të shkrihet si pasojë e pikëllimit dhe hidhërimit e që lëkura jote të ngjeshet për kocka, që paskëtaj të vishen me mish të ri.

Së gjashti, ta bësh trupin që ta ndjejë dhimbjen e të mosbindurit mu ashtu siç shijoi më parë kënaqësitë e mëkateve. Kur t’i kesh bërë këto, atëherë thuaj estaghfirullah!15

Ky hadith fisnik përmend dy parakushte për teuben (brengën dhe vendosmërinë), dy kushte të rëndësishme për pranimin e saj (kthimin e haqeve krijesave dhe Krijuesit) e në fund dy pika mbi përsosjen e pendesës.

Tevbetun nasuh (pendesa e sinqertë)

Sipas gnostikut të madh Shejh el-Bahai (k.s.), ekzistojnë shumë kuptime për termin tevbetun nasuh. Disa prej tyre janë: Tevbeh që i ′këshillon′ njerëzit, pra që i fton të emulojnë pendestarin, për shkak të efektit të mirë që prodhohet tek i penduari, apo tevbeh që e ′udhëzon′ pendestarin t’i çrrënjosë mëkatet e të mos u kthehet më kurrë.

Tevbeh që bëhet vetëm për hir të Zotit, porsi mjalti i kulluar që nuk përmban dyll dhe quhet `asalun nasuh. Sinqeriteti [vini re se në latinisht sin-cera dtth ‘pa dyll’ - shën. EQL) kërkon që brengosja të jetë për shkak të shëmtisë së mëkateve dhe moskënaqjes së Zotit e jo nga frika e Skëterrës.

Fjala nasuh lidhet gjithashtu me nasabah që do të thotë qepje, sepse pendesa riqep trupin e besimit, që është shqyer nga mëkati dhe sepse e bashkon të penduarin me miqtë e Zotit (evlija′) dhe të dashurit e Tij tamam siç bashkohen pjesët e ndara të copës nëpërmjet qepjes. [vini re se në latinisht folja ripentire (pendohem) do të thotë riqep – shën. EQL].

Një tjetër interpretim thotë se nasuh është atribut i pendestarit, ndërsa tevbetun nasuh është një tevbeh, kryesi i së cilës e thërret veten të marrë pjesë në pendesë të përsosur, gjersa pasojat e mëkateve t’i pastrohen krejtësisht nga zemra. Kjo detyrë arrihet vetëm duke e bërë veten të ndjejë pishmanllëk dhe pikëllim dhe duke e larguar errësirën e shkaktuar nga mëkatet e kaluara, me dritën e punëve të virtytshme.

Sa më herët, aq më mirë…

Tevbja e suksesshme është detyrë e vështirë. Zhytja në mëkate, sidomos ato të mëdha, e bën njeriun krejtësisht harrues ndaj tevbes. Nëse pema e mëkateve që rriten në kopshtin e zemrës së njeriut piqet dhe rrënjët e saj forcohen, pasojat janë fatkeqe, duke e bërë atë t’i largohet krejtësisht pendesës.

Kur rastis që mendimi i tevbes i vjen ndërmend, ai e shtyn atë nga njëra ditë në tjetrën dhe nga njëri muaj në tjetrin, duke i thënë vetes: "do të bëj një pendesë të shëndoshë në fund të jetës, në moshë të thyer." Kësaj i thonë të ëndërrosh me sy hapur.

Një person i tillë s’mund të kryejë tevbeh kur rrënjët e mëkatit i janë ngulitur thellë në personalitet. Koha më e mirë për tevbeh është rinia, kur mëkatet janë më pak, errësimi i zemrës është i paplotë dhe kushtet e tevbes janë më të lehta për t’u plotësuar.

Ky rast i dhënë nga Zoti duhet kapur me çdo kusht dhe nuk u duhet vënë vesh pëshpëritjeve djallëzore për ta shtyrë tevben. Ndaj, tevbja duhet bërë sa më shpejt pas kryerjes së mëkatit. Një njeri inteligjent që e kupton këtë fakt përmbahet nga mëkatet dhe e zhbën fajin e kryer në të shkuarën. Zemra e tij pendestare e mbushur me pishmanllëk zhvillon një vendosmëri të fuqishme për ta lënë jetën e mëkatshme. Zoti e ndihmon atë dhe nëse tevbja e tij është e sinqertë, ai bëhet i dashuri i Zotit, siç thuhet në ajetin e pastër:

Vërtet, Zoti e do pendestarin (2: 222)

Imam ‘Aliu ka thënë:

“Nëse doni të fitoni bekimet e Tija në ahiret, sot është dita e pregatitjes, ndërsa nesër është dita e shpërblimit. Vendndalesa e ardhshme është Xhenneti, ndërsa humnera është Xhehenemi. A nuk ka vallë ndonjeri mes jush që don të pendohet për veprat e tija përpara vdekjes, t’i shlyejë fajet e kryera dhe të bëjë mirë përpara se t’i zbresë fatkeqësia e shpagimit?”16

Thirrje për ta zgjuar zemrën drejt tevbes

O njeri! Sa i mëkatshëm dhe mendjelehtë je që nuk ia di vlerën begative të Furnizesit tënd. Pas vitesh mosbindje dhe mosbenikërie tëzgjatur ndaj një Zotikaq mëshirues, i Cili të ka siguruar të gjitha mjetet e rehatisë dhe lehtësisë – pa kurrfarë fitimi (na`udhu bi’l-Lah) nga ana e Tij – duke i patur dhunuar shenjtëritë e Tij dhe çuar paturpësinë e kokëfortësinë në skaj, tani që je bërë pishman, i penduar dhe keqardhës, Zoti i Madhërishëm të ka marrë si të dashurin e Tij.

Ç’bollëk mëshire dhe shumicë begatie! O Zot! Ne jemi të paaftë të Të falënderojmë për begatitë e Tua.

Gjuhët tona s’janë të afta të Të lavdërojnë dhe lartësojnë. Gjithë çka mund të bëjmë është të ulim kokën nga turpi e të Të kërkojmë falje për paturpësinë tonë.

Ne s’e meritojmë mëshirën Tënde. Vërtet, mëshira Jote është më e bollshme dhe begatitë e Tua më përfshirëse se ç’mund të thuhet. I urti duhet të përpiqet ta intensifikojë formën e keqardhjes dhe pikëllimit në zemër, në mënyrë që kjo t’i ndezë zjarrin e pishmanllëkut, dashtë Zoti. Pra, nëpërmjet meditimit për pasojat e tmerrshme të mëkatit, brejtja e ndërgjegjes bëhet më e fortë në zemrën e tij, duke e ndezur me dëshirë zjarrin, për të cilin Kur’ani thotë:

Zjarri i Zotit që flakëron fort, dhe ngrihet mbi zemra duke u përmbyllur mbi to} (104:6-8)

Në zemrën e tij, flakërimi i zjarrit të pishmanllëkut do t’i djegë të gjitha mëkatet dhe do t’ia konsumojë asaj ndryshkun dhe gërryerjen. Ai duhet ta dijë që, sikur të mos e ndizte vetë këtë zjarr në këtë botë dhe sikur të mos e kishte lënë hapur derën e këtij ferri, ai do të kalonte pashmangshëm nga kjo botë në tjetrën për t’u përballur me zjarrin e tmerrshëm përzhitës të përgatitur për të atje.

Atëherë, dyert e Skëterrës do t’i hapeshin dhe dyert e Parajsës do t’i mbylleshin. I urti i kupton vetë pasojat e rënda të mëkateve të tija.

O Zot! Jepna një kraharor të ndezur me zjarrin e pishmanllëkut. Na i ndiz zemrat me zjarrin e kësaj bote dhe digje duke e hedhur në flakët e pishmanllëkut. Hiqe ndryshkun e zemrave tona dhe merrna nga kjo botë në një gjendje lirie nga pasojat e mëkateve! S’ka dyshim, Ti je Zoti i begative.

Përfundim

Imam Zejnu’l-‘Abidini ka thënë:

“Zoti im! Ti je Ai që ka hapur një derë për tek falja Jote dhe e ke quajtur pendesë, sepse Ti ke thënë  Pendojuni Zotit me një pendesë të palëkundur (66:8)  Ç’justifikim ka ai që mbetet shpërfillës ndaj hyrjes në këtë derë pasi ajo të jetë hapur?”17

Sinqeriteti (Ikhlas)

S’ka dyshim, Ne ta shpallëm Librin me të vërtetën, ndaj shërbeji Zotit, i sinqertë ndaj Tij në bindje (39:2)

Profeti Muhammed ka thënë:

“S’ka dyshim se ka një realitet për çdo të vërtetë dhe nuk e arrin dot shërbëtori realitetin e ikhlasit, përderisa të mos dojë që njerëzit ta lavdërojnë për veprat që i ka bërë [vetëm] për hir të Zotit.”18

Duke shpjeguar thënien e Zotit të Madhërishëm

që t’ju sprovojë se kush nga ju është më vepërmiri (67:2)

 Imam Xha‘fer es-Sadiku ka thënë:

"Nuk nënkupton atë prej jush me vepra [të mira] më të shumta, por atë që është më i drejtësishëm në sjellje, dhe kjo drejtësishmëri nuk është tjetër veçse tekvaja, sinqeriteti i nijjetit dhe frika." Pastaj ai shtoi: "Të ngulmuarit vazhdues në një veprim gjersa ai të bëhet i sinqertë është më i vështirë se vetë veprimi, dhe sinqeriteti i të vepruarit qëndron në atë se nuk duhet të dëshironi t’ju lavdërojë kush për të, veç Zotit të Madhërishëm." Pastaj recitoi ajetin:  Thuaju, secili vepron sipas karakterit të tij (shekiletihi) (17:84)  duke shtuar: "Ajo shekileh do të thotë nijjeh."19

Realiteti i ikhlasit

Ikhlasi (sinqeriteti) i qëllimit, veprimi dhe të vazhduarit në të është shkalla më e lartë e dashurisë dhe shërbëtorisë ndaj Zotit. Ikhlasi përkufizohet dhe shpjegohet si vijon: ‘Arifi i nderuar dhe saliku i urtë, Hoxhe ‘Abdullah el Ensari (k.s) thotë:

“Ikhlas do të thotë dëlirje të veprave nga të gjitha papastërtitë.”

Dhe ‘papastërti’ nënkupton dëshirën për të kënaqur veten dhe të tjerët. Dijetari i madh Shejh el-Baha′i (r.a) tregon se njerëzit e zemrës (dashuruesit e Zotit me plot zemër) thonë se:

"Ikhlas do të thotë ta mbash veprimin të lirë nga të paturit e diçkaje tjetër nga Zoti rol në të dhe që kryesi i veprimit të mos dëshirojë kurrfarë shpërblimi për të në dynja dhe Ahiret."

Dhe Pejgamberi i Bekuar (s.a.v.s) ka treguar se Allahu (s.v.t) ka thënë:

“Ikhlasi është sekret nga të fshehtat e Mia dhe unë vendos në të zemrën e shërbëtorit Tim që e kam të dashur.”20

Kush janë mukhlisun (të sinqertët)?

Zoti i Madhërishëm i ka ftuar shërbëtorët e Tij drejt Vetes, duke treguar se duhet ta dëlirin veten nga gjithçka tjetër-veç-Zotit dhe ta bëjnë nefsin të kthehet vetëm drejt Tij. Mukhlisun janë ata që e adhurojnë Zotin në atë mënyrë që as të mos e shohin veten në shërbim të botës dhe njerëzve e as të mos i vënë re ata. Kështu, ata dhe veprimet e tyre i përkasin tërësisht Zotit. Prandaj, gjendja e tyre e adhurimit është ed-dini që Zoti Fuqiplotë ka zgjedhur për vete, duke e kulluar nga njolla e të shoqëruarit me tjetër-nga-Zoti, dhe Ai ka thënë:

Vërtet, Zotit i përket besnikëria e sinqertë (ed din el khalis) (39:3)

Transmetohet se gnostiku i madh esh Shejhu’l Muhakkik Muhji’d-Din Ibn el ‘Arabi ka thënë: Fraza Vërtet, Zotit i përket besnikëria e sinqertë i referohet lirisë nga njollat e tjetërsisë dhe egoizmit. Shuarja juaj në Atë duhet të jetë e plotë; Thelbi (dhat), Cilësitë (sifat), Veprimet dhe dini duhet të reshtin së qeni të rëndësishëm për ju. Vërtet, përderisa besnikëria të mos pastrohet nga Realiteti (Hakikah), ajo nuk do t’i përkasë Zotit.” Adhurimi i të sinqertëve është mbresa e manifestimeve (texhalijat) të të Dashurit dhe asgjë nuk kalon nëpër zemrat e tyre përveç Thebit të Zotit Një e të Vetëm.

Ikhlasi i vijon veprimit

Duhet ushtruar vigjilencë, sepse nganjëherë ndodh që njeriu e kryen një veprim pa cene dhe të meta, pa rija′ (krekosje) apo `uxhb (vetëadmirim), por pas veprimit molepset me rija′ duke ua përmendur të tjerëve, siç tregohet në hadithin e mëposhtëm nga Imam Bakiri:

"Të vazhduarit e një veprimi është më i vështirë se vetë veprimi." E pyetën: "Çfarë do të thotë të vazhduarit e një veprimi?" dhe ai u përgjigj: "Dikush kryen një mirësi ndaj ndonjë të afërmi ose shpenzon diçka në rrugë të Zotit, Një e të Vetëm. Atëherë, atij i shkruhet shpërblimi i një mirësie të bërë fshehurazi. Më vonë, ai ia përmend dikujt tjetër dhe ajo që iu shkrua i fshihet e në vend të kësaj i shkruhet shpërblimi i një vepre të kryer haptazi. Më vonë, kur ai e përmend sërish, atij i shkruhet vesi i krekosjes (rija′)."21

Realiteti i veprimit është nijjeti

Përsosuria ose mangësishmëria e adhurimeve (′ibadat) dhe kësisoj vlevfshmëria ose pavlefshmëria e tyre varen te qëllimi dhe synimi i sinqertë. Tiparet e përshpirtshme përbëjnë karakterin dhe nijjetin parësor të vetes, të cilave u nënshtrohen veprimet, duke përbërë karakterin dytësor të saj. Dhe për sa kohë që vetëadmirimi të qëndrojë në zemër dhe njeriu të mbetet në zonën shtypëse të egos, ai nuk është udhëtar tek Zoti (musafir ila Allah); përkundrazi, ai është prej atyre që kapen pas tokës (mukhaledun ila′l-‘ard).

Shirku në ‘ibadeh, që përfshin të gjitha nivelet e tij, është përfshirja e kënaqësisë së kujtdo tjetri veç Zotit, qoftë vetes apo dikujt tjetër. Nëse adhurimi kryhet për kënaqësinë e dikujt tjetri dhe për njerëzit, është shirk i jashtëm dhe rija′ sipas Sheri‘atit.

Nëse bëhet për kënaqësinë (rida) personale, është shirk i brendshëm, që sipas gnostikëve (‘urefa′) zhvleftëson edhe ′ibadetin duke e bërë të papranuar te Zoti.

Shembuj të kësaj janë falja e namazit të natës (tehexhxhud) për rritje të fitimit, ose dhënia e zekatit për të shtuar pasurinë.

Edhe pse këto ‘ibadete janë të vlefshme dhe ai që i kryen ato konsiderohet se e ka bërë detyrën e tij dhe i ka plotësuar kërkesat e Sheri‘atit, ato nuk përbëjnë adhurim të sinqertë të Zotit të Madhërishëm e as nuk karakterizohen nga sinqeriteti i qëllimit dhe dëlirësia e synimit. Përkundrazi, ky lloj ‘ibadeti ka për synim arritjen e qëllimeve të kësaj dynjaje dhe kërkimin e objekteve të dëshirave të ulëta. Ndaj dhe veprimet e një personi të tillë nuk janë të drejta.

Nëse dikush e dëbon dashurinë e botës nga zemra me anë të vetëdisiplinimit dhe përpjekjes së pareshtur kundër dëshirave të tija të lidhura me këtë botë, ai do të jetë i njëjtë në vetmi e në shoqëri, së brendmi dhe së jashtmi. E nëse ia lë vendqëndrimin e vetes që të mërgojë te Zoti, siç përmendet në Kur’an,

Kush del prej shtëpisë si muhaxhir tek Zoti dhe i Dërguari i Tij, dhe pastaj kaplohet nga vdekja, shpërblimi i tij do të jetë përgjegjësi e Zotit (4:100)

dhe niset për një udhëtim shpirtëror duke u përballur pastaj me shuarje të plotë (fana′ i tamm), shpërblimi i tij është vetëm me Zotin, Më të Lartin.

Si ta ruajmë Ikhlasin

Nëse keni kryer vepra të mira vetëm për të kënaqur Zotin, keni ndihmuar dikë ose kryeni rregullisht adhurimet e detyrueshme dhe të këshillueshme, dijeni se nuk mund të jeni kurrë të sigurt nga e keqja e Shejtanit dhe egos suaj të ulët (nefsu’l-ammareh) deri në fund të jetës. Duhet të jeni vigjilentë, ngase egoja juaj e ulët mund t’ju nxisë t’i përmendni ato përpara miqve ose të njohurve, ose t’i shprehni në mënyrë të hollë pa i përmendur drejtpërsëdrejti.

Për shembull, nëse falni rregullisht namazin e natës, egoja juaj e ulët mund t’ju shtyjë të bëni një aludim duke folur për motin e keq në agim ose për du’atë apo ezanin e sabahut, duke e ndotur kështu veprën tuaj me rija’. Ndaj, duhet t’u bëni ballë cytjeve të tilla. Duhet ta vrojtoni veten, si një mjek ose infermiere e butë, e jo ta lini egon rebeluese të dalë jashtë kontrollit; sepse një çast neglizhence mund t’i japë rastin egos që të thyejë zinxhirët frenues e t’jua shkatërrojë veprat e sinqerta. Pastrimi i qëllimit nga të gjitha nivelet e shumësisë (shirk) dhe krekosjes (rija’), mbikëqyrja e pareshtur ndaj tij dhe vazhdimi në dëlirësi përbëjnë detyrë të vështirë. Përpiquni t’i kujtoni vetes detyrat që keni dhe gjykojini qëllimet dhe veprimet e juaja në dritën e ajetit:

Vërtet, namazi, kurbani, jeta dhe vdekja ime janë për Allahun, Zotin e Botëve (6:162)

Për sa kohë të keni egoizëm dhe vetadmirim, dashuri për poste dhe pozita, edhe po të ndërmerrni hapa për arritjen e dijes hyjnore apo shkëlqyeshmërive shpirtërore, këto do të jenë synuar përfundimisht për motive egoiste. Të synuarit e Zotit dhe të synuarit e vetes nuk shkojnë dot së bashku. Përkundrazi, nëse Zoti synohet për hir të vetes, qëllimi i përfundëm do të jetë vetja dhe egoja.

Përfundim

Hapi i parë i udhëtimit drejt Zotit është braktisja e vetadmirimit dhe shtypja e kokës së egoizmit. Në atë shkallë që ia dalim në pastrimin e zemrës nga vetëdashurimi, po aq do të hyjë dashuria e Zotit në zemër dhe ajo do të pastrohet nga shirku i fshehtë i egoizmit. Profeti Muhammed (s.a.v.s) ka thënë:

“Kush i përkushtohet sinqerisht Zotit për dyzet ditë, rrëke urtie do t’i rrjedhin nga zemra në gjuhë.”22

Durimi (sabr)

Dhe jini durues e ngulmues, sepse Zoti është me ata që vazhdojnë me durim (8: 46)

Imam Xha‘fer es-Sadiku ka thënë:

“Vërtet, sabri është për imanin cfarë është koka për trupin. Trupi shuhet pa kokën dhe po kështu, kur ikën sabri, zhduket edhe imani.”23

Kur u pyet Imam ‘Aliu për imanin, ai u përgjigj: “Struktura e imanit mbështetet në katër shtylla:

Durimi (sabr)
Bindja (jekin)
Drejtësia (‘adl)
Përpjekja (xhihad);

Durimi përbëhet nga katër cilësi:  dëshirimi, frika, devotshmëria dhe pritja. Kush dëshiron Xhennetin do t’i shpërfillë tundimet e liga; kush i frikohet zjarrit të Xhehenemit do të përmbahet nga mëkatet; kush praktikon devotshmëri do t’i mbartë lehtë vështirësitë dhe rëndesat e kësaj jete dhe kush pret vdekjen do të nxitojë për në vepra të mira.”24

Përkufizimi i sabrit

Dijetari i famshëm Nasir ed Din et Tusi ka thënë:

“Sabr do të thotë të përmbahesh nga agjitimi kur përballesh me gjëra të pakënaqshme.” Gnostiku (‘arif) i madh Hoxheh ‘Abdullah el Ensari ka thënë: “Sabr do të thotë ta përmbash veten nga ankesa ndaj dhimbjes së fshehtë.”

Llojet dhe shkallët e sabrit

Ekzistojnë gradë dhe shkallë të ndryshme sabri, siç tregojnë hadithet fisnike, ku merita dhe shpërblimi i tyre ndryshon në përputhje me gradën dhe nivelin. Imam ‘Aliu tregon se i Dërguari i Allahut (s.a.v.s) ka thënë:

“Sabri është tri llojesh: sabr në kohë fatkeqësish, sabr në lidhje me bindjen dhe sabr në lidhje me mosbindjen. Dhe i treti është i epërm ndaj dy të parëve.”25

Imam ‘Aliu ka thënë:

“Sabri është dy llojesh: sabr në atë që mospëlqeni e sabr në atë që pëlqeni.”26

Marrëdhënia midis sabrit dhe ma’ rifes

Për sa kohë njeriu të ndjejë ankth të brendshëm ndaj fatkeqësive dhe vështirësive të jetës, ma’rifah e tij do të mbetet e mangët. Kur dikush arrin kënaqje (rida) dhe pajtim me fatkeqësitë dhe kushtet e rënda, shpirti i tij arrin shkallë më të lartë afrie tek Zoti. Sabri në lidhje me të përmbajturit nga mëkatet dhe përmbushjen e detyrimeve (ta′at) ka të bëjë me njohjen e mangët të sekreteve të adhurimeve (‘ibadat) dhe format e përtejme të veprave gjynahqare dhe mosbindjes.

Kur dikush beson në mënyrë të patundur se ajo që do të marrë në ahiret është një formë e veprave të tij në këtë dynja, ai nuk do të ketë pikëllim teksa kalon vështirësi dhe situta të rënda. Përkundrazi, ky njeri gëzohet me vështirësit e hasura në përmbushjen e detyrave hyjnore. Gëzimi i tij bëhet më i madh se dhimbja e një personi të zakonshëm në vështirësi të tilla. Përngjitja e tij ndaj Zotit rritet gjatë rrethanave të vështira. Një shpalosje e një stadi të tillë të rida-së u mishërua në personalitetet e sahabëve të Imam Huseinit në Qerbela. Imam Ridai ka thënë se ndër këshillat e Pegamberit (s.a.v.s) për Ebu Dherin (r.a.) ishte:

“…Nëse je në gjendje të veprosh për kënaqësinë (rida) e Allahut me bindje të palëkundur, atëherë bëje! E nëse nuk mundesh, bëj sabr ndaj çështjeve të pakënaqshme sepse kjo do të të sjellë plot begati.”27

Rrjedhimi i sabrit

Sabri prodhon shumë rezultate, që përfshijnë stërvitjen dhe disiplinimin e vetes. Nëse dikush duron fatkeqësitë dhe hallet për një kohë të caktuar dhe i kapërcen me sukses telashet që i dalin në adhurime dhe ithtësinë e heqjes dorë nga kënaqësitë e ndaluara, dhe nëse e tërë kjo bëhet për hir të bindjes ndaj Zotit dhe Furnizuaesit të tij, dalëngadalë bëhet më e lehtë për të që t’i durojë vështirësitë dhe hallet. Vetja e një personi durimtar e kaon gjendjen e pakontrolluar paraprake dhe ai zhvillon një aftësi të ndritur që e ngre mbi gjendjen e sabrit për të arritur rangje të tjera shpirtërore më të larta.

Të ushtruarit e sabrit gjatë urdhërimit për mirë dhe ndalimit të së keqes (amr bi’l-ma’ruf va nahi ‘anil-munker) e bën njeriun më të vendosur dhe të palëkundur. Dhimbja, ankthi dhe lëvizjet e pakontrolluara të trupit në kohë humbjesh financiare, vdekjesh, fatkeqësishë natyrore etj, janë shenja të dobësisë së vetes. Ato e privojnë personalitetin e njeriut nga qëndrueshmëria e dinjiteti, ia dobësojnë vendosmërinë dhe ia topisin intelektin. Në çaste të tilla delikate, sabri është çelësi për tek portat e lumturisë dhe shpëtimit. Ai e forcon vullnetin dhe forcën e vendosmërisë për t’i kapërcyer rrethanat e vështira, për të marrë vendime të pjekura dhe vepruar me urti. Sabri në lidhje me mëkatet është burimi i tekvasë. Sabri në lidhje me të bindurit (ta′at) është burimi i intimitetit me Zotin e i dashurisë së Tij. Ndërsa sabri në fatkeqësi është burimi i kënaqjes (rida) me vendimin dhe caktimin Hyjnor.

Nivele më të larta sabri

Sabr fi Allah (Sabri në Zotin): nënkupton qëndrueshmëri gjatë largimit të zakoneve të liga (p.sh. të gënjyerit, shpifurit, lakmuarit) dhe tipareve të shëmtuara (si egoizmi, hipokrizia, zilia) dhe ushtrimit të abstenimit nga objektet e dashurisë dhe tërheqjes (si psh shmangia e muzikës haram, heqja dorë nga gjumi për namazin e natës, ngrënia me masë) gjatë vetëpastrimit. Ai ka të bëjë me vetëmohimin në rrugën e të Dashurit. Kjo etapë u përket udhëtarëve në Rrugën e Zotit (ehlu’s suluk). Sabr ma`a Allah (Sabr me Zotin): Gjatë ‘ibadeteve dhe përpjekjeve të tija të sinqerta, udhëtari i paepur në rrugën e Zotit arrin shkallën e vetëmohimit, aq sa përjeton shpesh intimitet me Zotin. Drita e Cilësive dhe Emrave të Tij ia ndriçon zemrën dhe shikimin. Gjatë këtyre fazave, ai duhet të bëjë durim e të ruhet nga gjurmët e vogla të vetadmirimit, krenarisë etj, për të arritur të dëshmojë etapat më të larta.

Sabr `an Allah (Sabr nga Zoti): Ka të bëjë me stacionet e dashuruesve të Zotit, të cilët, pasi përjetojnë dashurinë e Tij intensive duhet të kthehen në botën e tyre fizike dhe ta durojnë ndarjen prej Tij. Është më e vështira dhe më e rënda shkallë. Ky nivel sublim aludohet nga Imam ‘Aliu në du’anë e famshme të Kumejlit:

“O Allah, Kujdestari dhe Zoti im! Edhe sikur të mund të duroja ndëshkimin Tënd, si ta duroj ndarjen nga Ti?!”

Sabr bi Allah (Sabr për Zotin): Është stadi i përsosjes, që përjetohet kur arrihet niveli i mbetjes në ekzistencë tek Zoti (beka′ bi Allah) dhe mbruhet vetja me normat e Zotit (takhaluk bi akhlak Allah). Ai është për të bekuarit me qëndrueshmëri e durim, dhe arrihet pas Sabrit me Zotin.

Shpërblimi i sabrit

Imam Sadiku ka thënë:

“Besimtari që bën sabr në një fatkeqësi që e pllakos ka shpërblimin e njëmijë shehidëve.”28

Imam Sadiku gjithashtu ka thënë:

“Kur besimtari hyn në varr, namazin e ka në të djathtë, zekatin në të majtë, virtytet përballë dhe sabrin strehë. Kur dy melekët pyetës i afrohen, sabri i thotë namazit, zekatit e virtytit: ‘Kujdesuni për shoqëruesin tuaj se, në mos arrifshi, do kujdesem unë për të.”29

Një këshillë për të arritur sabr

Kjo botë është burg për besimtarin. Mblidheni gjithë forcën që keni dhe bëni durim përgjatë të përpjetave dhe të tatëpjetave të saj. Me kurajo e guxim, ngrihuni kundër fatkeqësive dhe vështirësive. Kuptojeni se agjitimi dhe ankthi brenda jush, krahas të qenit turp i madh në vetvete, janë të kota në përballjen me vuajtjet dhe fatkeqësitë. Jini të lumtur me Zotin dhe mos u ankoni përpara krijesave për caktimet e parezistueshme dhe vendimet e pashmangshme të Tij.

Në kohë vështirësish dhe hallesh, kthejeni vëmendjen e zemrës suaj në pikën e Përsosjes Absolute dhe do t’ia dëshmoni efektet vetë e zemra juaj do të arrijë zgjerim të atillë saqë do të bëhet sferë e manifestimit të sovranitetit të Zotit.

Pasuria dhe kënaqja do të mbizotërojnë zemrën tuaj, aq sa gjithçka e lidhur me këtë botë do bëhet e pavlerë në sytë e juaj. Sabri, ngulmimi dhe vetpërmbajtja sjellin shpërblime të mira e të begata, duke marrë forma sublime e të mrekullueshme në botën e barzakhut.

Nëse keni iman në Allah dhe besoni që të gjitha çështjet janë në duart e Tija të pushtetshme, nuk do të ankoheni para Zotit të Madhërishëm për vështirësitë e jetës dhe hallet që ju godasin. Përkundrazi, do t’i pranoni me plot dëshirë dhe do ta falënderoni Atë me mirënjohje për begatitë e Tija.

Përfundim Imam ‘Aliu ka thënë:

“Kush bën sabr nuk do të privohet kurrë nga suksesi, ndonëse mund t’i duhet kohë.”30

Burimet:

1. el-Mexhlisi, Biharu’l-Envar, vëll. 1. f. 177. 2. po aty, vëll. 67, f. 140. 3. el Kulejni, el Kafi, vëll. 1, Kitab fadl al ′ilm, "bab sifat al ′ilm va fadluh", hadithi 1. 4. po aty, vëll. 1, kitab fadl ul ′ilm, hadithi 1. 5. po aty, kitab fadl ul-‘ilm, bab al navadir, hadithi 3. 6. el-Mexhlisi, Biharu’l-Envar, vëll. 2, f. 28. 7. po aty, vëll. 2, f. 59. 8. po aty, vëll. 2, f. 31. 9. po aty, vëll. 1, f. 179. 10. po aty, vëll. 19, f. 182, hadithi 31. 11. el-Amidi, Ghuraru’l-Hikam ve Dureru’l-Kelim, hadithi 3546. 12. el-Harani, Tuhafu’l-‘Ukul, f. 20. 13. el Kulejni, el Kafi, Kitab al ′iman va al kufr, bab et tevbeh, hadithi 1. 14. po aty, Kitab el ′iman va’l kufr, bab et tevbeh, hadithi 10. 15. Nehxhu’l Belagha, thënia 417. 16. po aty, Ligjërata 33. 17. es-Sahifeh el-Kamileh, Lutja e Pëshpëritur e Pendestarëve. 18. el-Mexhlisi, Biharu’l-Envar, vëll. 72, f. 304, hadithi 51. 19. el Kulejni, el Kafi, vëll. 2, Kitab el iman va’l kufr, bab el Ikhlas, hadithi 4. 20. el-Mexhlisi, Biharu’l-Envar, vëll. 70, f. 249, hadithi 24. 21. el Kulejni, el Kafi, kitab el iman va’l kufr, bab er rija′, hadithi 16. 22. es-Sujuti, ed-Durru’l-Menthur, vëll. 2, f. 237. 23. el-Kulejni, el Kafi, vëll. 2, bab es sabr, f. 128, hadithi 2. 24. el-Amidi, Ghuraru’l-Hikam va Duraru’l-Kelim, hadithi 2897. 25. el-Kulejni, el Kafi, vëll. 2, bab es sabr, hadithi 15. 26. Rejshahri, Mizanu′l-Hikmeh, hadithi 10099. 27. el-Mexhlisi, Biharu’l-Envar, vëll. 82, f. 136, hadithi 21. 28. el-Kulejni, el Kafi, vëll. 2, bab es Sabr, hadithi 17. 29. po aty, hadithi 8. 30. Nehxhu’l-Belagha, thënia 153.