Abstrakt

Xha’far ibn Muhammed el-Sadiku, Imami i gjashtë, njihet edhe nga muslimanët sunnitë edhe nga ata shi’itë për devotshmërinë e tij, diturinë islame dhe arritjet akademike. Ai posaçërisht njihet si nismëtari i fikhut islam shi’it, të quajtur jurisprudenca xha’feriane, dhe posedues i diturisë së gjerë në fusha të ndryshme, e cila pati një ndikim tejet të madh te njerëzit e kohës së tij.

Ky artikull përfshinë një biografi të shkurtër të jetës, sjelljes së tij të respektuar dhe diturisë së tij të thellë në jurisprudencë; hulumton edhe gjendjen e shi’itëve përgjatë jetës së tij, si edhe ballafaqimet politike me ghulatët, ose ekstremistët që qëndronin pas ideve që rezultonin nga ekzagjerimi i besimeve të caktuara islame. Për të eliminuar besimet e ghulatëve nga derdhja në ideologjinë shi’ite dhe nga ndikimi i mbështetësve të tij, Imam Sadiku, ishte i detyruar të ballafaqohet me ta nëpërmjet të përgënjeshtrimit të ideologjisë së tyre, duke i deklaruar ata femohues dhe duke kërkuar nga shi’itët që ta shmangnin praninë e tyre.

Doktrinat intelektuale dhe ideologjike shi’ite kryesisht janë mbështetur te Imam Sadiku, imami i gjashtë shi’it, meqë një pjesë e madhe e rrëfimeve dhe mësimeve të Ehli-Bejtit janë shpërndarë nëpërmjet tij. Imam Sadiku është pozicionuar si një ndërmjetësues mes sekteve që lindën në besimin shi’it; ai e bëri prioritet mbrojtjen dhe ruajtjen e doktrinave intelektuale dhe ideologjike shi’ite nga shtrembërimet në veprimtaritë e tij përgjatë asaj periudhe.

Hadithet e rrëfyera lidhur me udhëheqësinë (ar. imamah) e Xha’fer ibn Muhammed el-Sadikut janë sjellë në shumë përpilime të haditheve dhe të librave historike shi’ite duke e përfshirë: el-Kafi (Kitab el- Huxhxhah), Kashf el-Ghummah fi Ma′rifa el-A′immah^[1], Ithbat el- Vasijjah, Shejkh Mufid′s el-Irshad dhe Ithbat el-Hudat.

Imam Bakiri jetoi në Medinë dhe Imam Sadiku për një kohë jetoi në Irak, duke u nisur nga ajo se ithtarët e imamëve kryesisht jetonin atje.^[2] Gjatë kohës së Imamit, qeveria Emevite ishte rrëzuar dhe marrë nga bijtë e Abasit. Në krahasim me imamët tjerë, Imam Xha’feri e kaloi pjesën më të madhe të kohës duke propaganduar. Ai vdiq në muajin Shevval të vitit 148 Hixhri dhe i la shi’itët në një pikëllim të thellë dhe të gjatë për shkak të mungesës së tij. Transmetimet që tregojnë faktin se Imami u martirizua, përcillen  edhe nga dijetarët sunitë.

Megjithatë, Ebu Zuhrah i ka refuzuar ata dhe për ta vërtetuar pikëpamjen e tij, ai e citon lavdërimin e Mensurit për Imam Sadikun dhe shprehjen e tij të pikëllimit për vdekjen e Imamit, që e ka rrëfyer Jakubi.

Ai gjithashtu beson se ky veprim i Mensurit ishte në kundërshtim me metodat e tij për fuqizimin e themelit të kalifatit të tij.

Megjithatë, asnjëra nga këta dy çështje nuk e vërteton se Imami nuk ishte martirizuar. Ishte mjaft e pritshme se qoftë edhe nëse Mensuri e kishte vrarë Imamin, ai sidoqoftë do ta shprehte keqardhjen e tij, me qëllim që ta fshihte rolin e tij. Një skenar i njëjtë ishte parë edhe në lidhje me rastin e Ma’munit dhe Imam Ridasë. Për më tepër, lëvizja e Mensurit dhe vrasja e një sërë shi’itësh nga ana e tij vazhdoi pandërprerë dhe kjo nuk është në përputhshmëri me pikëpamjen e Ebu Zuhrasë lidhur me Mensurin.

Përkundrazi, vrasja e Imam Sadikut me urdhër të Mensurit ishte në pajtueshmëri me metodën e tij të sundimit, meqë praktika e tij e rëndomtë me armikun ishte e tillë, ndonëse veprimet e tilla ishin gjithmonë prapa dyerve të fshehura dhe plotësisht sekrete, pra që ai të mos lëndohej nga asnjë efekt anësor. Prandaj, nëse ekzistojnë raporte historike lidhur me helmimin e Imamit nga Mensuri, arsyet për pranimin e tyre janë më shumë se përshkrimi i shprehjes së pikëllimit nga Mensuri.

Karakteri moral dhe statusi i jurisprudencës së Imam Sadikut

Ekzistojnë shumë përshkrime lidhur me personalitetin akademik të Imam Sadikut. Sipas shi’itëve, Imam Sadiku u caktua nga Zoti për imamatin, meqë Imami posedonte dituri që ishte specifike për imamatin. Imami ishte shumë i cilësuar mes sunnitëve në çështjet që merreshin me rrëfimet e haditheve, jurisprudencës (ar. fikh), dhe lëshimit të vendimeve islame (ar. fatva), sikurse e kishin dokumentuar atë si mësues të Ebu Hanifes, Malik ibn Enesit dhe një sërë dijetarësh të mëdhenj të rrëfimit. Lidhur me Imamin, Malik ibn Enesi thotë:

Për ca kohë pata nderin ta vizitoja Xha’fer ibn Muhammedin. Ai ishte me humor me një buzëqeshje të butë në fytyrë. Përgjatë kohës që unë shkoja dhe vija në shtëpinë e tij, nuk e pashë atë në asnjë gjendje pos këtyre tri gjendjeve: ose lutej ose agjëronte ose ishte duke recituar Kur’an. Ai asnjëherë nuk e rrëfente një thënie të Profetit të Bekuar pa marrë abdes. Ai nuk e shqiptonte asnjë fjalë që nuk duhej. Ai ishte prej atyre dijetarëve që frika nga Zoti ua kishte përfshirë gjithë qenien.

Asnjëherë kur unë shkoja nuk ndodhi që ai të mos e vendos një jastëk dhe një mbështetëse për mua.^[3]

Amr ibn el-Mikdadi lidhur me Imamin thotë: “Kur do ta shihja Xha’fer ibn Muhammed, e dija që ai ishte një pasardhës i Profetit.^[4]”

El-Xhahizi, një dijetar i njohur i shekullit të tretë, gjithashtu thotë: “Xha’fer ibn Muhammedi ishte një personalitet, dituria dhe jurisprudenca e të cilit e përfshinin botën. Ebu Hanifja dhe Sufjan el-Thavri ishin nxënësit e tij: studimet e këtyre dy figurave mjaftojnë për ta treguar rëndësinë e tij akademike.”^[5]

Në lavdërimin e statusit studiues të imamit, ibn Haxhar Hajthami thotë se individët të tillë si Jahja ibn Sa’id, Ibn Xharih, Malik, Sufjan el-Thavri, Ebu Hanifja, Shu’bah dhe Ejub Saxhistani kanë rrëfyer hadithe prej Imamit.^[6]

Shumë thënie janë rrëfyer nga akademikë rreth personalitetit të Imam Sadikut, të cilat i thekson profesor Haidari, në veprën e tij el-Imam el-Sadikva el-Madhahib el-Arba’ah.^[7] Numri i plotë i studentëve që merrnin pjesë në ligjëratat e Imamit ose i rrëfenin thëniet e tyre, janë tregues i qartë i rëndësisë së tij akademike. Hasan ibn Ali el-Vashsha thotë se ka parë 900 njerëz në Masxhid el-Kufa që thoshin: “Xha’fer ibn Muhammedi më tha mua.”^[8] Për më tepër, numri i njerëzve që studiuan me Imamin dhe dëgjuan rrëfime nëpërmjet tij përcillet se arrin rreth 4000.^[9]

Sufjan el-Thavri, i cili në burimet sunnite është i mirënjohur për devotshmërinë dhe diturinë e tij, mësoi te Imami, nga i cili u pajis me etikë dhe dituri të thella.^[10] Gjatë kohës së haxhillëkut (ar. haxhxh) ai do të shkonte te Imami dhe do t’i kërkonte atij këshillim shpirtëror. Gjatë këtij këshillimi, Imami ia mësoi atij një lutje.^[11]

Por, përveç kësaj, kishte njerëz të cilët tentonin ta dobësonin Imam Sadikun duke përcjellë hadithe të rrejshme. Lidhur me këtë, Shariku thotë:

Xha’fer ibn Muhammedi është një njeri i devotshëm dhe i druajtur nga Zoti. Megjithatë, ekzistojnë njerëz injorantë që janë në kontakt me të dhe të cilët i atribuojnë atij hadithe të rrejshme. Janë edhe ata që, me qëllim që të marrin dhe të nxjerrin para prej tjerëve, do t’i njohin çdo lloj falsifikimi imamit, përfshirë edhe Bajan ibn Sam’an, një nga ghulat (ekstremistët) e njohur, i cili pretendon se e di që Imami kompenson për namazin, agjërimin dhe të gjitha veprat dhe praktikat e tjera fetare të detyrueshme. Në pohimet e tij përmbyllëse, Shariku thotë: Pozita e Xha’ferit është e çliruar nga të gjitha këto klasifikime. Megjithatë, kur njerëzit i dëgjojnë ato, fama e Imamit zvogëlohet në sytë e tyre.^[12]

Përgjatë kësaj periudhe, hoxhallarët dhe akademikët e nderonin shumë Imamin. Ebu Zuhra lidhur me këtë shkruan si vijon: “Studiuesit islam, me gjithë dallimet e tyre të mendimeve dhe llojllojshmërisë në prirje, nuk kanë një konsensus për asnjë individ tjetër, siç kanë për Imam Sadikun.”^[13]

Shahristani, autori i të famshmes Milalwa Nahal, shkroi: “Në çështjet dhe problemet fetare, ai posedonte një sasi të pafundme të diturisë; në urtësi ai kishte një pikëpamje superiore; në çështjet tokësore dhe në magjepsjen e tij ai kishte një asketizëm të fuqishëm dhe ai qëndronte larg dëshirave të paligjshme.”^[14]

Ebu Hanifja, përveç që kishte dobi prej Imam Bakirit^[15], ai gjithashtu ka përcjellë hadithe nga Imam Sadiku, saqë rrëfimet e tij të përcjella nga Imam Sadiku që ndodhen në vepërn e tij el-Athar janë të shumta.^[16] Ebu Hanifja shkruan: “Nuk kam parë askënd më ekspertë në jurisprudencë, se Xha’fer ibn Muhammedi dhe ai është padyshim individi më i ditur në Umetin islam (ar. ummah)^[17].

Studiuesi islam ibn Kallikan thotë:

Ai ishte njëri nga dymbëdhjetë imamët e sektit Imamijjah dhe ishte ndër studiuesit e shquar të Familjes së Profetit të Bekuar. Për shkak të së vërtetës në fjalët e tij, ai u bë i njohur nëpërmjet titullit “sadik”, dhe virtyti i tij është më i njohur seç që ka nevojë të shpjegohet^[18].

Shejh Mufidi për Imam Sadikun thotë: “Numri i haditheve që studiuesit e Islamit i kanë përcjellë prej tij, nuk është përcjellë nga asnjë anëtarë tjetër i Familjes së tij.”^[19]

Kalifi abasid, Mensuri, i cili luftoi me alevitët, njëherësh luftoi edhe për ta përulur (minimizuar)  personalitetin e jurisprudencës së Imam Sadikut duke e futur jurisprudencën sunnite, si atë të Malik ibn Enesit.  Ai do t’i thoshte Malikut: “Betohem se ti je më inteligjenti nga njerëzit dhe nëse jeta ime zgjatet, do t’i shkruaja vendimet dhe pikëpamjet e tua si një mus-haf  (ar. dorëshkrim) e do ta dërgoja gjithandej dhe do t’i detyroja njerëzit që ta pranonin atë.”^[20]

Ky veprim i Mensurit nuk ishte një pasqyrim i dashurisë së tij ndaj Malikut, përkundrazi, nëpërmjet asaj që e bëri Malikun simbol, ai dëshironte ta nënshtrojë zjarrin e urrejtjes dhe xhelozisë që e kishte ndaj Imam Sadikut.

Mensuri do të kërkonte çdo mjet për të nxirë pozitën akademike dhe jurisprudencën e Imamit, sa që e bindi Ebu Hanifen që të del përpara Imamit dhe të debatoj me të; kështu që nëse Ebu Hanifja del fitimtarë, ai do ta nxirrte Imamin nga mbretëria e akademisë islame. Ebu Hanifeja e rrëfen vetë këtë ndodhi:

Mensuri më tha mua se njerëzit kanë një konsideratë të veçantë për Xha’fer ibn Muhammedin dhe turma njerëzish janë të prirë drejt tij. Përgatite një strukturë të pyetjeve dhe çështjeve të vështira dhe pyete Xha’ferin për përgjigjet e tyre; dhe kur ai të jetë i paaftë për t’iu përgjigjur pyetjeve të tua, ai do të zvogëlohet në sy të njerëzve; prandaj, unë i përgatita dyzet pyetje shumë të komplikuara dhe të vështira.

Imam Sadiku dhe Ebu Hanifja u takuan në Hira, në praninë e Mensurit. Ebu Hanifja e përshkruan çastin e mbërritjes së tij në kuvendin e Mensurit si vijon:

Kur hyra në mbledhje, e pashë Xha’fer ibn Muhammedin, respekti dhe madhështia e të cilit ishin errësuar nga vetë Mensuri. E përshëndeta dhe u ula në vendin tim. Atëherë duke mu drejtuar mua, Mensuri tha: Paraqitja pyetjet e tua Ebu Abdullahut. Ia bëra shenjtërisë së tij pyetjet që i kisha me vete një nga një. Si përgjigje ai thoshte: Në lidhje me këtë çështje mendimi yt është i tillë dhe i njerëzve të Medinës i këtillë dhe i imi i tillë.

Në disa pjesë të pyetjeve të hartuara mendimi i tij ishte në pajtueshmëri me mendimin tonë; në pjesë tjera pajtohej me pikëpamjet e njerëzve të Medinës; dhe në disa aspekte ishte në mosmarrëveshje me të dyja pikëpamjet. Kështu, Imamit iu paraqitën dyzet çështje dhe u morën përgjigjet.

Pas mbarimit të debatit, Ebu Hanifja në mënyrë spontane ia drejtoi fjalët e tij të fundit Imam Sadikut: “Më i dituri nga njerëzit është ai që është mirë i përgatitur në pikëpamjet dhe mendimet e ndryshme të dijetarëve në çështje të ndryshme.”^[21]

Nga Imam Sadiku kemi marrë rrëfime të vlefshme jo vetëm lidhur me jurisprudencën, por edhe rrëfime që i takojnë shkoqitjes së Kur’anit (ar. tafsir), shkencës, teologjisë (ar. kelam), dhe etikës (ar. akhlak). Duke iu referuar veprës El-Kafi (pjesës së usulit), thellësia dhe gjerësia e pikëpamjes së Imamit do të bëhen të qarta për një qëllim të caktuar. Tafsir el-Burhan, Tafsir Safi dhe Tafsir Nur el-Thakalajn përmbajnë një sërë rrëfimesh të Imamit.

Ebu Zuhra, një studiues sunnit, për këtë temë shkruan: “Dituria e tij nuk ishte e kufizuar ndaj haditheve dhe jurisprudencës islame; ai jipte edhe mësime teologjie.”^[22]

Këtu nuk mund t’i përmendim në hollësi pikëpamjet teologjike të Imamit, por mund ta sjellim deklaratën e tij të famshme lidhur me çështjet që u takojnë determinizmit dhe vullnetit të lirë, ku ai thotë: Nuk ka determinizëm të plotë dhe nuk ka vullnet të lirë të plotë, por është një rrugë e ndërmjetme.^[23] S’do mend se ky është interpretimi më i bukur, më gjithëpërfshirës dhe më i saktë që është shprehur ndonjëherë në lidhje me këtë çështje.

Ebu Zuhra, në një pjesë tjetër të librit të tij, për Imam Sadikun thotë: “Përtej gjithë këtyre shkencave, Imam Sadiku posedonte një sasi të madhe të informatave të vlefshme në etikë, si dhe mbi shkaqet dhe motivet e korrupsionit të saj.”^[24]

Shi’itët e Imam Sadikut

Numri i madh i shokëve të Imam Sadikut, pafundësia e lëvizjes shiite, konfliktet dhe mosmarrëveshjet që bartën më vete gjatë asaj kohe, nuk i lejonin të gjithë nxënësit dhe ndjekësit e Imamit të vendosnin idetë dhe mendimet e tyre në një perspektivë të saktë dhe të merrnin të gjitha njohuritë e tyre islame nga burimi kryesor, d.m.th. Ehli-Bejti, siç bëri Muhamed ibn Muslimi dhe Zurarahi.

Shumë prej tyre gjithashtu do të merrnin pjesë në sesione të mbajtura nga dijetarët sunitë, që për rrjedhojë kishin ndikim  në mentalitetin e tyre. Nga ana tjetër, numri i ndjekësve të Imam Sadikut duke qenë i përhapur në tokat e afërta dhe të largëta, e bëri të pamundur që ata ta vizitonin personalisht Imamin. Prandaj, ata do t’iu referoheshin shiitëve të tjerë të mirënjohur në çështjet që i përkisnin jurisprudencës dhe doktrinës.

Kishte raste, kur kjo natyrshëm shkaktoi dallime mes atyre që do të përhapeshin në mesin e shiitëve. Një çështje tjetër fshihej në grindjet e konfliktit politik midis një grupi shi’itësh kur u shfaqën interesat e tyre në qeverinë e sapoformuar të abasidëve. 

Për më tepër, lëvizja Zejdi u bë një faktor tjetër në këtë ndarje, dhe me zhvillimin e lëvizjeve të tyre revolucionare, shumë ekstremistë shi’itë filluan t′i ndiqnin ato. Kjo shkaktoi pasoja relativisht të thella mbi sektin shi’it.

Në të njëjtën kohë ishin përpjekjet e palodhura dhe të vazhdueshme të ithtarëve dhe shokëve të vërtetë të Imamit që i ruanin veprat dhe rrëfimet e tij akademike. Lidhur me ta, Imam Sadiku thotë:

Përveç Zurarahas, Ebu Basir Lajth el-Muradit, Muhammed ibn Muslimit dhe Burajd ibn Mu′avijjh el- Ejlit, nuk pati asnjë që e ruajti udhëheqësinë (ar. vilajah) dhe rrëfimet e babait tim. Nëse nuk do të ishte për ata, askush nuk do të dinte për ne ose rrëfimet tona. Ata janë mbrojtësit e fesë; dhe në sytë e babait tim, ata janë kryesorët e besimtarëve të Zotit mbi çështjet e hallallit dhe haramit. Ashtu siç na kanë paraprirë në këtë dynja, ata gjithashtu do të na paraprijnë edhe në botën tjetër (ahiret).^[25]

Ai gjithashtu thotë: “Zoti e bekoftë Zurarah ibn A’janin! Nëse nuk do të ishte për të dhe shokët e tij, rrëfimet e babait tim do të ishin zhdukur.”^[26]

Mes këtyre njerëzve kishte individë të cilët Imam Sadiku do t’i paraqiste si referencë për ndjekësit e tij, deri në atë pikë sa që si përgjigje ndaj njërit prej shi’itëve që pyeti: “Kur ne të kemi një pyetje kujt t’i drejtohemi?”; Imam tha: “Pyeteni Asadin, do me thënë Ebu Basirin:”^[27] Në një rast tjetër ai tha: “Pse nuk i referohesh Muhammed ibn Muslim el-Thakafiut, meqë ai ishte i respektuar dhe i miratuar nga babai im dhe ka dëgjuar rrëfime prej tij.”^[28]

Përveç këtyre individëve, kishte njerëz që ishin diku ndërmjet sektit Zejdi dhe Xha’feri. Një ditë, kur Imam Sadiku e pyeti Abdulah-Malik ibn Amrin lidhur me atë, se përse ai nuk ishte i pranishëm në vijat e frontit; dhe Imami u përgjigj: “Zejditët thonë: “Nuk ekziston dallim mendimesh ndërmjet nesh dhe Imam Xha’ferit, veçse ai nuk beson në xhihad (ar. lufta e shenjtë).”^[29] Pasi i mohoi akuzat që u bënë rreth tij, Imami tha: “Po, betohem në Zot se besojë në xhihad për hir të Zotit, por nuk dëshirojë ta ndalojë diturinë time për shkak të injorancës së tyre.”^[30]

Sejjid Humajri, një nga poetët e famshëm shi’itë, ra në një formë tjetër të devijimit që bijtë e Abasit e kishin vendosur përpara shi’itëve. Ai gjeti një prirje drejt sektit të Kajsanijjah, që ishte krijuar nga bijtë e Abbasit. Megjithatë, më voni ai, kur e takoi Imamin, e ndryshoi ideologjinë e tij dhe u bë nga mesi i ithtarëve të tij të vërtetë.^[31]

Në një poezi që e shfaqte kthimin e tij drejt Imamit, ai thotë: “Në emër të Allahut që është Një Zot i Madhërishëm dhe i Fuqishëm, u ktheva te Xha’fer ibn Muhammedi dhe jam i sigurt se Allahu do të më fal mua dhe mëkatet e mia.”^[32] Imam Sadiku atëherë e bekoi atë dhe lidhur me mëkatin që e kish bërë ai tha: “Nuk është e rëndësishme përpara Zotit që t’i fal mëkatet e të dashurve të Aliut^[33]”

Mehdiu, kalifi abasid përpiqej që të nxiste përçarje mes shi’itëve. Lidhur me këtë, Kashi e përmendën një individ të quajtur Ibn Mufadal që e ka shkruar një libër mbi sektet islame dhe  ku, sjell çdo nxënës të Imam Sadikut si kryetar dhe themelues të një sekti shi’it.

Imam Sadiku dhe Ghulatët (ekstremistët)

Në përshkrimin tonë të jetës së Imam Bakirit, u diskutua takimi i imamit me ghulatët. Këtu do të shpjegohen veprimet e ghulatëve dhe reagimet e Imam Sadikut ndaj tyre. Mënyra se si Imami u mor me ta është një nga përpjekjet më të rëndësishme në ruajtjen e Islamit shi’it, t’i mbante ata gjakftohtë, kështu duke i formuar parimet e tij përgjatë historisë. Në përgjithësi, një fe ka dy faza të formimit: rritjen dhe zgjerimin e saj, ku në secilën prej këtyre dy fazave ekziston një rrezik shumë serioz dhe kërcënues.

Mendimet dhe besimet e ghulatëve përbëheshin nga një strukturë idesh që disa nga Cilësitë hyjnore të Zotit ua njihnin disa njerëzve dhe pranonin një lloj hyjnie lidhur me ta; ndonjëherë titullin e Zotit dhe herë tjera cilësime në nivelin e Zotit.^[34] Meqë imamët shi’itë e paraqitën veten si të caktuar nga Zoti, këto etiketime filluan t’u njiheshin atyre, dashuria dhe udhëheqësia e tyre në një formë ekstreme mund të kishte qenë arsyeja për këto besime.

Aspekti më i rëndësishëm i jetës së Imam Sadikut në të cilin luajti një rol kritik në ekzistencën e shiizmit ishte lufta e padiskutueshme e Imamit kundër ghulatëve dhe çështja e ekstremizmit në të cilën në fusha të ndryshme çoi në kufizimin e ghulatëve. Nëse ky nuk ishte rasti, asnjë shenjë e besimit të vërtetë shi’it nuk do të kishte ngelur, meqë do të ishte lënduar nga njerëzit e besimeve tjera.

Para se të përmendim takimin e Imam Sadikut me ghulatët, është e rëndësishme të theksohet se disa nga burimet mbi sektet islame dhe shkollat e ndryshme, janë të shkruara nga dijetarët sunnitë, të cilët për shkak të dështimit të tyre në dallimin midis shi’itëve të vërtetë dhe ghulatëve, ç’orientojnë lexuesit e tyre. Nëse autorët e këtyre librave do t’i kishin të njohura përpjekjet e vazhdueshme të shi’itëve me ghulatët dhe do ta dinin qëndrimin e imamëve shi’itë kundrejt tyre, asnjëherë nuk do t’i kishin përzier këto të dy me njëri-tjetrin. Fatkeqësisht, i njëjti gabim përsëritet edhe nga disa orientalistë që i kanë identifikuar shi’itët e vërtetë me ghulatët.

Qëndrimi i Imamit ndaj ghulatëve

1. Paralajmërime kundrejt ghulatëve

Një nga marrëdhëniet e Imamit me ghulatët ishte krijimi i hapësirës ndërmjet tyre dhe shi’itëve. Natyrisht, çdo lidhje me ta mund të rezultojë me efekte të dëmshme mbi shi’itët.

Imam Sadiku i tha Mufadhal ibn Mazidit, duke iu referuar shokëve të Abi el-Khattabit dhe ghulatëve: “O Mufadhal! Mos u shoqëro me ghulatët, mos ha e mos pi me ata, mos e zgjat dorën drejt shoqërisë së tyre dhe mos bën shkëmbime kulturore dhe akademike me ta.”^[35] Ai gjithashtu i tha: “Mbroje rininë tënde, që ghulatët të mos i korruptojnë ata, sepse me të vërtetë ghulatët janë krijimi më i ligë i Allahut; ata e zvogëlojnë madhështinë e Allahut dhe u delegojnë zotërim robërve të Allahut.”^[36]

2. Përgënjeshtrimi i ideologjisë ghulate

Imami i refuzoi besimet ghulate dhe e paraqiti Librin e Zotit si një mjet për ta njohur të vërtetën dhe gënjeshtrën. Përmes dënimit të ideologjisë ghulate, Imami e filloi një lëvizje intelektuale për ta korrigjuar sistemin e rrëfimeve dhe besimeve shi’ite. Sipas përshkrimit të Shahristanit, Sudejr Sejrafi shkoi te Imam Sadiku dhe i tha:

I dashuri im! Ithtarët e tu shi’itë kanë rënë në mosmarrëveshje dhe janë këmbëngulës për të. Pohimet vijuese janë bërë nga grupe të ndryshme: a). “Çfarëdo që Imamit i duhet për udhëzimin e njerëzve i është thënë në veshin e tij”; b). “Iu zbulua (ar. vahy) atij”; c). “I është frymëzuar në zemrën e tij (ar. ilham)”; d). “E sheh në gjumë”; e). “Ai jep fetva nga shkrimet e pasuara të stërgjyshërve të tij.” Cilat nga këto pikëpamje janë të sakta?

Imami i tha asnjëra nga këto. “O Sudejr! Ne jemi dëshmi e Allahut dhe besimtarët e Tij mbi robërit e Tij dhe ne i themi veprimet e lejueshme dhe të ndaluara të bazuara në Librin e Allahut.”^[37]

Prandaj, me depërtimin e ideologjisë së ekzagjeruar, mes shi’itëve u formuan dallime dhe grupe deri sa rezultoi në huti; si rrjedhojë, ata iu referuan Imam Sadikut si strehim i sigurt.

Shahrestani rrëfen: “Fajdh ibn Mukhtari shkoi te Imami dhe i tha: “O i dashur! Një përçarje e tillë është bërë mes shi’itëve. Ndonjëherë marr pjesë në mbledhjet e tyre dhe menjëherë bëhem i dyshimtë rreth teje; pas kësaj shkoj te Mufaddali dhe me disa argumente, ai më siguron mua.”; Ebu Abdullahu, Imam Sadiku i tha: “Po, njerëzit e kanë gjetur një prirje për të gënjyer sikur Zoti ua ka bërë të detyrueshme dhe nuk dëshiron asgjë tjetër pos gënjeshtrës prej tyre. Unë do të përmendja një transmetim për ta, dhe në momentin që ata ikin, fillojnë dhe e interpretojnë atë në kontekstin e padëshiruar dhe të gabuar.”^[38]

Pjesa e fundit e rrëfimit u referohet dallimeve mes shi’itëve që në fillim e përmendëm si një faktor në devijim dhe qartë e tregon depërtimin e besimeve ateiste ghulate mes atyre që janë të lidhur me Imamin; ata i detyruan që t’i keqinterpretojnë rrëfimet e tij dhe e krijuan një problem mes shi’itëve të cilin vetëm disa nga shokët e vërtetë dhe të fuqishëm të Imamit si Mufaddali e kishin të mundur ta menaxhonin.

Në një rrëfim tjetër, përcillet: Esa Xhurxhani thotë se i ka thënë Imam Xha’fer ibn Muhammedit: “A të të them çfarë kam dëgjuar nga ata njerëz?”; Ai tha: “Vazhdo.”; Thashë: Një grup prej tyre të adhurojnë ty në vend të Zotit dhe një grup tjetër t’i jep cilësitë e profetësisë.”; Xhurxhani vazhdon e thotë: “Kur Imami e dëgjoi këtë, ai qau aq shumë, sa që iu lag e gjithë fytyra nga lotët që derdhi, pastaj tha: “Nëse Zoti i nxjerr para meje dhe unë nuk e derdh gjakun e tyre, atëherë Allahu le ta derdh gjakun e fëmijëve të mi nëpër duart e mia!”^[39]

Mesinaizmi (ar. mahdavijjah) i Imam Bakirit ishte një nga besimet jo të vërteta e të refuzuara nga Imami përgjatë kohës së Imam Sadikut.^[40] Besimi në profetësinë e Imamit, që gjithashtu u paraqit nga ghulatët, u refuzua nga Imamët. Imam Sadiku thotë: “Mallkimi i Allahut qoftë mbi ata që na konsiderojnë profetë të Zotit dhe le t’i mallkojë Zoti ata që mund të kenë dyshime në lidhje me këtë!”^[41]

Një besim tjetër ekstrem që e kishin ghulatët ishte përdorimi i termit Zot lidhur me Imamin: “Është ai Zoti i qiejve dhe Zoti i Tokës, dhe thoshin: dëshirojmë të themi Imami.”^[42]

Imam Sadiku tha se ata që e besojnë këtë janë më të këqij se zoroastrianët, çifutët, të krishterët dhe idhujtarët.^[43]

Një tjetër ide e ghulatëve ishte njohja e një lloje hyjnie imamëve. Për t’i përgënjeshtruar këto pohime, Imam Sadiku thotë:

“Mallkimi i Allahut qoftë mbi ata që thonë për ne atë që nuk e themi vetë ne! Mallkimi i Allahut qoftë mbi ata që na largojnë neve nga gjendja e robërve të Zotit që na krijoi ne, dhe të Cilit do t’i kthehemi, dhe në Duart e të Cilit qëndron ballukja ime!”^[44]

3. Braktisja e ghulatëve

Imam Sadiku i deklaroi udhëheqësit dhe ndjekësit e ghulatëve si femohues, dhe nëpërmjet kësaj përfundimisht hoqi një vijë ndarëse ndërmjet ndjekësve të tij dhe gulatëve, kështu, duke e shtruar rrugën për shi’itët që të ecin në gjurmët e Imamit dhe që t’i çlirojë ata nga çdo devijim dhe korrupsion i injektuar nga ghulatët.

Simbolizmi ishte një nga mjetet që ghulatët e përdornin në analizimin e çështjeve fetare. Ata shembujve të tyre nuk u aplikonin koncepte fetare, në vend të kësaj, ata e përdornin simbolizmin për domethëniet e tyre të supozuara. Imam Sadiku e mohoi këtë, siç shihet në letrën e tij drejtuar Ebu el-Khattabit, një nga udhëheqësit e ghulatëve.

“Dëgjova se mendon se tradhtia është një njeri, vera një njeri tjetër, namazi një njeri, agjërimi një njeri dhe, edhe veprat e liga një njeri. Nuk është aashtu si mendon ti. Ne jemi rrënja e së vërtetës. Degët e së vërtetës janë t’i bindesh Zotit, armiku jonë është rrënja e së ligës dhe degët e tij janë veprimet e liga.”^[45]

Në një rrëfim tjetër, Imami u thotë: “Pendohuni te Zoti, sepse ju të gjithë jeni të korruptuar, femohues dhe idhujtarë.”^[46]

Imami e vinte theksin mbi dënimin e ghulatëve, meqë ndikimi i tyre u zgjerua dhe grupe të mëdha filluan që t’i ndiqnin ata në Kufa. Ekzistenca dhe praktika e fshehjes së besimeve të tyre (ar. takijjah) në shumicën e marrëdhënieve shoqërore të shi’itëve përgjatë asaj kohe bëri që shumë të supozojnë ?? g???? Imami i dënonte ata në publik, ndërsa fshehtas i pranonte ata dhe ishte përgjegjës për themelimin e tyre. Kjo pikëpamje i zmadhoi vështirësitë e Imamit në punën e tij për ta çliruar komunitetin shi’it nga ghulatët.

Ghulatët zakonisht promovonin besime të tilla kur ndikoheshin nga motive të veçanta. Këta motive përfshinin si vijon:

1. Lirimin nga kryerja e detyrimeve, në mënyrë të tillë saqë murxhiah njëherë kishin rënë pre e tyre. Ata në mënyrë të rreme do të rrëfenin nga Imam Sadiku, duke thënë se kushdo që e pranon Imamin, mund të bëjë çfarëdo që dëshiron.^[47] Për ta korrigjuar citimin e tyre të gabuar, Imami i korrigjoi ata duke thënë: “Unë në fakt thash: “Meqë ju keni gjetur urtësi (ndaj Imamit tuaj), bëni çfarëdo që dëshironi nga veprat e mira, qofshin pak ose shumë, sepse ata do të pranohen.”^[48]

 

Natyrisht, kur praktika të tilla si shmangia e verës, agjërimit dhe namazit janë hequr nga urdhrat tyre fetare, ato praktikisht nuk do të aplikoheshin. Shi’itët e dinin se kush ishin ghulatët duke i kontrolluar nëse ata e kryenin namazin e tyre gjatë kohës së namazit.^[49]

Ghulatët u përshkruan në një rrëfim gjithëpërfshirës nga një letër e Imam Sadikut drejtuar disa prej shokëve të tyre. Gjykatësi Nu’man el-Kadhi el-Nu’man e përcjell një përshkrim të hollësishëm të tij^[50] nga Sharistani. Imami e vazhdon letrën e tij.

“Ata kanë dëgjuar disa gjëra, por nuk e kanë kuptuar domethënien e tyre të vërtetë, sepse në kuptueshmërinë e vërtetë të fesë ata i vendosën mendimet e tyre si burime dhe e përdorën intelektin e tyre, ata nuk i kanë njohur kufijtë e këtyre të vërtetave. Dhe arsyeja për këtë është mohimi dhe shpifjet për Profetin e Bekuar (s.a.s) dhe guximi për të kryer mëkate.”^[51]

Imami e vendosi praktikimin e urdhrave të Zotit krah për krah me Zotin, Profetin dhe urtësinë e Imamit dhe tha:

“Zoti i pranon veprat e robërve të tij pasi ata e kanë pranuar Allahun, e kanë pranuar Njëshmrinë (ar, tavhid) e Tij, dhe pranimin e Zotërimit të tij pasi e kanë pranuar Profetin e Tij, pasi e kanë pranuar atë që Profeti e ka sjellë prej Zotit, pas pranimit të Imamëve që vijnë pas Profetit, dhe se Zoti e ka bërë bindjen të detyrueshme për të gjithë njerëzit në të gjitha epokat. Pasi të veprosh mbi atë që Zoti e ka bërë të detyrueshme për robërit e Tij, përfshirë edhe nënshtrimin ndaj të dukshmes dhe të padukshmes dhe pas shmangies nga ndalesat e Zotit, përfshirë edhe veprimet e dukshme edhe ato të padukshme, njëjtë është edhe marrëdhënia me rrënjën (ar. usul) dhe degët (ar. furu) e jurisprudencës.”^[52]

Materializmi ishte një faktor tjetër që çoi në themelimin e ghulatëve,^[53] ku nëpërmjet pretendimit të mbrojtjes së fesë së vërtetë, ata arritën të tërhiqnin njerëz ndaj vetes dhe kështu, nëpërmjet këtyre mjeteve ata mund t’i arrinin qëllimet e tyre. Imam Sadiku në lidhje me këtë thotë:

“Njerëzit kanë gravituar drejt nesh nën pretendime të rrejshme. Ia rrëfeva një hadith njërit prej tyre, dhe në çastin që ai largohet, ai e interpreton ndryshe nga ajo që do të thotë në të vërtetë. Kjo ndodh sepse ata nuk ua kanë vënë veshin rrëfimeve tona për hir të Zotit; përkundrazi, ata e kanë vendosur këtë veprim si mjet për ta arritur lakminë e tyre për dynjanë.”^[54]

Shumica e ideologjisë së ghulatëve përfundoi duke e dëmtuar shi’izmin dhe krijoi një atmosferë të pafavorshme kundër mbështetësve të tij. Për më tepër, armiqësia sunnite ndaj shi’izmit u rrit për t’i ndaluar ghulatët dhe ideologjitë e tyre nga përhapja deri në atë pikë, sa Ebu Hanifja u tha ithtarëve të tij të mos i përcillnin rrëfimet e Ghadirit.

Ç’është e vërteta, Imam Xha’fer ibn Muhammed el-Sadiku ishte i shquar nga të gjithë muslimanët për virtytin, kuptueshmërinë dhe përpjekjet e tij akademike, në veçanti si nismëtari i fikhut islam shi’it, si dhe informatat e tij të shumta në fusha të ndryshme që patën një ndikim të madh akademik në shoqërinë e tij. Ai gjithashtu u përball me ghulatët, që qëndronin pas ideve të rrezikshme, dhe kërkoi që ta eliminonte ndikimin e tyre duke i kundërshtuar dogmat e tyre të gabuara e duke i shpallur ata femohues dhe duke kërkuar nga shi’itët që ta shmangnin praninë e tyre.

Forcimi i jurisprudencës shi’ite sipas transmetimeve sunnite

Epoka e Imam Bakirit dhe Imam Sadikut ishte epoka e përhapjes së diturisë së Ehli-Bejtit në fusha të ndryshme. Kjo çështje vlen më shumë për Imam Sadikun, sepse një pjesë e imamatit të tij përkoi me një atmosferë të hapur politike, e cila erdhi si rrjedhojë e vakumit politik të shkaktuar nga shkatërrimi i Perandorisë së fuqishme emevite dhe shfaqjen e abasidëve.

Imami e drejtoi vëmendjen e plotë të shi’itëve drejt Ehli-Bejtit dhe i dekurajoi ata nga dokumentimi i transmetimeve të njerëzve të tjerë. Ky veprim ishte arsyeja më e rëndësishme e krijimit të jurisprudencës shi’ite. Rëndësia e tij u përhap në një farë mase para dhe gjatë jetës së Imam Bakirit. Megjithatë, këtu do të përcjellim një përmbledhje të qëllimit të theksuar nga Imam Sadiku lidhur me këtë çështje. Imami në një transmetim i tha fjalët vijuese: “O shi’itë! Meditoni mbi efektet e të Dërguarit të Allahut dhe mënyrën e tij të jetesës dhe efektet e Imamëve të bekuar të Ehli-Bejtit!”[55]

Ngjashëm, Imam Sadiku i tregoi Junus ibn Dhabjanit: “O Junus, dituria e vërtetë është me ne, Familjen e Profetit, pasi që ne i kemi trashëguar mënyrat e urtësisë dhe metodën e zbulimit të së drejtës nga e gabuara.”[56]

Shejh Hurr Amuli, në veprën e tij, Vasa’il el-Shi’a, shkroi një kapitull të titulluar: “Detyrimi për t’iu referuar një të dëliri në të gjitha çështjet e jurisprudencës”[57], që përfshinë transmetime nga Imamët lidhur me temën.[58]

Aban ibn Taghlib, një ndjekës i Imam Sadikut, e shpjegon besimin shi’itë si vijon:

“Shi’itët janë njerëzit të cilët kur shfaqet një dallim mendimi në lidhje me një thënie të Profetit të Bekuar (s.a.a.), ata i marrin fjalët e Prijësit të besimtarëve (Emir el-Mu’minin) dhe kur shfaqet një dallim mendimi në lidhje me thënien e Imam Aliut, ata e përdorin transmetimin e Xha’fer ibn Muhammed el-Sadikut.”[59]

Junus ibn Jakubi i tha Imam Sadikut: “Dëgjova se e ke ndaluar shkencën e teologjisë.”; Imami iu përgjigj: “Thash: Mjerë ai që largohet nga ajo që e them unë dhe shkon drejt asaj që ata dëshirojnë të shkoj përpara.”[60] Për këtë arsye Imami i këshillonte ndjekësit e tij që të kujdeseshin për njëri-tjetrin. Për më tepër ai tha: “Zoti e bekoftë atë që i ringjall udhëzimet tona!”[61]

Imam Sadiku, nxënësve të tij shi’itë dhe sunnitë, ua rrëfente hadithet dhe ata në shkëmbim i shkruanin transmetimet e tij. Sunnitët do t’i përcillnin transmetimet duke filluar me: “Nga Xha’fer ibn Muhammed, nga gjyshërit e tij, nga i Dërguari i Zotit” dhe me citimin dhe zinxhirin e transmetuesve. Shi’itët e citonin burimin duke filluar me “Nga Ebu Abdullah” pa e cituar zinxhirin e transmetuesve për shkak të besimit shi’it në dëlirësinë e Imamëve dhe autoritetin (ar.  huxhxhija) e thënieve të tyre. Prapëseprapë, Imami këmbëngulte se transmetimet e tij nuk ishin të askujt tjetër pos transmetimet e vetë Profetit (s.a.s.):

“Transmetimi im është transmetimi i babait tim dhe transmetimi i babait tim është transmetimi i gjyshërve të mi dhe transmetimi i gjyshërve të mi është transmetimi i Ali ibn Ebu Talibit dhe transmetimi i Prijësit të Besimtarëve është transmetimi i Profetit dhe transmetimi i Profetit është urdhri i Allahut.”[62]

Ebu Zuhra u përpoq për të mbledhur një sërë transmetuesish kryesorë për Imam Sadikun, për ta lidhur atë, përveç linjës së tij të pastër të gjakut, me Profetin Muhammed (s.a.s.). I vetmi rast që ai e gjeti ishte me emrin e Kasim ibn Muhammed ibn Ebu Bakirit.[63] Megjithatë, nëse Imam Sadiku do të transmetonte si transmetuesit e tjerë të njohur të asaj epoke, siç i shohim në veprën Tadhkirah el-Huffadh, ku secili transmetues i përmend të paktën dhjetë njerëz si transmetuesit e tij kryesorë (ar. shejh el-rivajah), nëpërmjet transmetuesve kryesorë që nuk janë pjesë e linjës së tij familjare me Profetin, ai do t’i kishte paraqitur transmetuesit e tij kryesorë, gjë që nuk e bëri. Përkundrazi, zbulojmë se ai ka rrëfyer hadithe vetëm nga stërgjyshërit e tij, që ne nuk mund t’i konsiderojmë si transmetues kryesorë.

Imamët e theksuan këtë çështje që nga vetë fillimi; faktin se ata nuk kanë transmetues kryesorë dhe se dituria e tyre buron nga një burim tjetër nga ajo e transmetuesve të rëndomtë. Në përshkrimin e kësaj, Prijësi i besimtarëve thotë:

“Gjenealogjia ime e drejtë dhe Familja ime e pastër janë njerëzit më të durueshëm në fëmijërinë e tyre dhe njerëzit më të ditur në moshën e rritur. Ne, Ehli-Bejti, e kemi marrë diturinë tonë nga Dituria dhe Urdhri i Allahut dhe kumtojmë atë që Allahu e ka urdhëruar dhe i kemi dëgjuar thëniet e vërteta të Profetit. Nëse na ndiqni ne dhe veprat tona, do të udhëhiqeni nëpërmjet urtësisë sonë; flamuri i drejtësisë është me ne, ndaj çdokush që e ndjek atë do ta arrij të vërtetën dhe kushdo që ia kthen shpinën atij do të zhytet në devijim.”[64]

Imam Sadiku tha: “Me ne, Ehli-Bejtin, është diçka me të cilën nuk kemi nevojë për njerëz, por njerëzve u nevojitemi ne. Me ne është një libër që Profeti i Bekuar e diktoi dhe Prijësi i besimtarëve e përshkroi; Një libër që e përmban gjithë jurisprudencën, duke i përfshi rregullat e ligjshme (ar. halal) dhe të paligjshme (ar. haram).”[65]

Në këtë rast, do të ishte e padrejtë për cilindo që ta paraqes Islamin shi’it si një përbërje të mendimeve dhe ideve të ndryshme, të prirë ndaj iluzioneve të shumta.[66] Ndaj, Imam Sadiku e thotë atë që vijon kur i shqyrton transmetuesit e përbashkët të kohës së tij:

“Pas Profetit, njerëzit zgjodhën rrugën e zemrës; kështu ata ndryshuan fenë e Allahut dhe e larguan atë nga aktualiteti i saj, dhe ata i shtuan gjëra dhe i hoqën prej saj. Prandaj, ajo që aktualisht ndodhet në duart e tyre është versioni i shtrembëruar i asaj që u shpall nga Allahu.”[67]

Transmetimet (ar. rivajah) e imamëve shi’itë e kanë kuptuar edhe jurisprudencën sunnite dhe shumë nga transmetuesit e tyre (ar. muhadithin) kanë transmetuar hadithe nga Imam Bakiri dhe Imam Sadiku, ku një pjesë e tyre janë cituar në përmbledhjet e tyre të haditheve dhe një sërë hadithesh mund të gjenden në librat sunnite që ndonjëherë janë të ngjashme, ndonjëherë të fjalëpërfjalshme ose me përmbajtje të ngjashme me rrëfimet e transmetuara nga Ehli Bejti.[68]

 

Përmbledhjet e hadithit në kohën e Imam Sadikut

Pas vdekjes së Profetit, shkrimi i hadithit u ndalua, sa që shumë vite më pas,  njerëzit ngurronin në shkrimin e haditheve. Madje edhe disa transmetues sunnitë në shekullin e tretë të hixhrit i shmangeshin shkrimit të hadithit.[69] Në kundërshtim të kësaj metode, që nga vetë fillimi, Familja e Profetit i inkurajonte shokët e tyre që të shkruanin hadithe dhe t’i ruanin ato nga zhdukja.[70]

Në mënyrën e stërgjyshërve të tij edhe Imam Sadiku e theksoi këtë pikë. Ndonëse përgjatë kohës së Imamit një grup njerëzish kishin filluar të tubonin hadithe dhe t’i shkruanin ato, megjithatë shumica ishin ende ngurrues lidhur me këtë çështje. Krahas përmendjes se Imam Sadiku ishte një përkrahës i shkrimit të hadithit, Ebu Zuhra pohon se kjo çështje ishte mbizotëruese në atë kohë, sa që Malik ibn Enesi gjatë asaj kohe e përpiloi përmbledhjen e tij të hadithit, El-Mavta.[71]

Nëse e pranojmë se Maliku e shkroi  veprën el-Mavta përgjatë kësaj periudhe, qartë vërejmë se një veprim i tillë ishte kundërthënës me normën shoqërore të asaj kohe, sa që Ebu Hanifja e ka refuzuar qoftë edhe veprimin më të vogël lidhur me këtë temë. Ai thotë: “E kam parë studimin e përcjellësve të hadithit (ar. rixhal el-hadith) dhe kam mësuar hadithe prej tyre, por Xha’fer ibn Muhammedi është një libër.” Kur Imam Sadiku dëgjoi për këtë bisedë, buzëqeshi dhe tha: “Ai ka të drejtë. Jam një libër; e kam lexuar librin e paraardhësve të mi dhe librin e Ibrahimit dhe Musait.”[72]

Duke u bazuar në librat e paraardhësve të tij tregon se Imami trashëgoi një libër nga paraardhësit e tij dhe kjo në vetvete është një konfirmim i qartë i kësaj të vërtete: se jurisprudenca shi’ite u mbështet nga traditat e shkruara që nga koha e Profetit. Lidhur me këtë, janë përcjellë dhjetëra hadithe në librat shi’itë të rrëfimit që e vërteton se Imamët do të përcillnin hadithe nga ky libër rrëfimesh për njerëzit dhe ndonjëherë këmbëngulej që njerëzit ta shihnin atë.[73]

Shumë hadithe janë përcjellë nga Imam Sadiku lidhur me nxitjen e shokëve për t’i regjistruar hadithet gjë kjo e cila, brenda dhe jashtë vetes, tregon se prirja për të shkruar hadithe në kohën e Imamit ishte shumë e dobët. Është përcjellë se Imam Sadiku thotë: “Shkruaj çfarëdo që di dhe shpërndaje mes vëllezërve të tu, dhe kur të të afrohet koha e vdekjes, lëri librat si trashëgimi për fëmijët e tu.”[74]                                                                               

                                                                                                               

Imam Sadiku dhe debatet sunnite mbi jurisprudencën

Shkolla e jurisprudencës shi’ite të mendimit, dallohet në disa mënyra nga ajo e jurisprudencës sunnite. Përgjatë periudhës së Imam Bakirit dhe Imam Sadikut, jurisprudenca ishte duke përhapur debate të ndryshme mbi zbatimin e ligjeve të përgjithshme të jurisprudencës mbi tema të reja; për më tepër, u sollën temat që akoma nuk kishin një vendim. Përgjatë kësaj kohe, mes shkollave të mendimit sunnitë u shfaq nevoja për procesin e vendim-marrjes (ar. ixhtihad) në ligjin islam nëpërmjet përpjekjes personale dhe ata e filluan procesin e nxjerrjes së përfundimeve dhe nxjerrjen e rregullave përkatëse (ar. istinbat) nga transmetimet për të gjetur qeverisës.

Problemi kryesor i sunnitëve ishte mungesa e burimeve të mjaftueshme për transmetim.[75] Transmetimet ekzistuese, të memorizuara nga njerëz të shpërndarë në qytete të ndryshme dhe të largëta, në aspektin e përmbajtjes kishin shumë mos-pajtueshmëri mes tyre. Ishin këto transmetime që e bënë çështjen edhe më të ashpër, ndaj dhe për këtë arsye studiuesit sunnitë, nëpërmjet gjykimit të veprimeve të kalifëve dhe shokëve (ar. sahabah) dhe madje edhe gjeneratës së muslimanëve të lindur pas vdekjes së Profetit (ar. tabi’in) si të ligjshëm, studiuesit sunnitë qenë të aftë që deri në një shkallë përkatëse ta zgjidhnin këtë çështje. Në lidhje me dobësinë e haditheve të transmetuara në sektet tjera, përveç Islamit shi’it, Imam Sadiku thotë:

“Këta individë që e konsiderojnë veten ekspertë të ligjit islam (ar. fakih) dhe studiues të Islamit, dhe i kanë nxjerrë (ar. istinbat) të gjitha çështjet e jurisprudencës dhe ato fetare, dhe të gjitha çështjet për të cilat njerëzit kanë nevojë - nuk dinë asgjë rreth diturisë së të Dërguarit; asgjë e Profetit nuk ka arritur te ata. Kur pyeten për vendimet mbi veprimet e ligjshme dhe të paligjshme, nuk gjendet asnjë gjurmë nga Profeti në ato çështje.”[76]

Kjo dobësi në transmetimet sunnite dhe mbështetja e tyre në veprimet e sahabëve dhe tabiinëve, e dobësoi themelin e tyre të jurisprudencës, meqë dallimet e mendimeve dhe preferencave ndërmjet sahabëve dhe tabiinëve ishin aq të mëdha, saqë mbledhja e pikëpamjeve dhe e rregullave islame (ar. fatva) u bë shumë e vështirë. Ebu Zuharah, rreth epokës kur jetuan Ebu Hanifja dhe Imam Sadiku, shkruan:

“Gjatë asaj kohe, transmetimet që u takonin rregullave të shokëve ishin aq të shumta, saqë juristët islamë ishin plotësisht të përfshirë në çështjen, madje ata i konsideron transmetimet e tyre drita e tyre udhëzuese në nxjerrjen e rregullave fetare dhe ishin fuqimisht të ndikuar nga kjo.”[77]

Përveç mbështetjes në mënyrën e jetesës (ar. sirah) së shokëve dhe tabiinëve, studiuesit sunnitë e paraqitën edhe një tjetër burim të rregullave fetare; më e rëndësishmja nga të cilat ishte procesi i analogjisë deduktive (ar. kijas). Në arsyetimin e mbështetjes në kijas, një studiues sunnit e propozoi mungesën e korpusit të haditheve dhe urdhrin e qartë ligjor (ar. nass).[78] Imam Sadiku e shprehu pikërisht këtë pikëpamje në atë kohë dhe në vazhdimësi të transmetimit të sipërtpërmendur, lidhur me mungesën e haditheve sunnite ai tha:

“Ata turpërohen se njerëzit ua njohin atyre injorancën dhe mungesën e diturisë dhe atyre nuk u pëlqen pamundësia për t’iu përgjigjur pyetjeve të njerëzve. Ndaj njerëzit e sigurojnë diturinë nga Ehli-Bejti dhe për shkak të kësaj ata e përfshinë gjykimin personal (ar. ra’j) dhe analogjinë deduktive (ar. kijas) në fenë e Zotit dhe i lanë anash veprat e Profetit të Bekuar, dhe nëpërmjet kësaj iu kthyen risive në çështjet fetare (ar. bid’ah)”[79]

Në transmetimin e lartpërmendur, Imami e pohoi se arsyeja dhe shkaku i studimit sunnit që graviton drejt gjykimit personal dhe analogjisë deduktive ishte mungesa e tyre e transmetimeve, kjo prirje në vete e bëri që ata t’i refuzonin hadithet.

Duke kërkuar një zgjidhje për ta zgjidhur problemin me mungesën në hadithe nëpërmjet mbështetjes mbi gjykimin personal dhe analogjinë deduktive, ishte vetë arsyeja pse pajtueshmëria në urdhrat e qartë ligjor u zëvendësua si burim i jurisprudencës fetare (ar. ahkam) dhe vendimeve fetare (ar. fetva). Një jurisprudencë me burime të tilla, nuk mund të jetë një jurisprudencë autentike dhe në përputhje me transmetimet.

Imam Sadiku e mori një qëndrim kundërshtues ndaj kësaj shkolle të mendimit të jurisprudencës, dhe i përkushtoi shumicën e aktiviteteve të tij kulturore në luftën kundër ra’j dhe kijas, një sërë rrëfimesh janë përcjellë nga Imami në këtë çështje. Në vijim po përmendim:  

Ebu Hanifja ishte mes individëve që u parapriu të tjerëve në përdorimin e ra’j dhe kijas, shkolla e tij e jurisprudencës së mendimit ishte e famshme në Irak për ra’j dhe kjo ndodhte sepse ai nuk i konsideronte transmetimet e sunnitëve si autentike (ar. sahih). Ibn Khalduni shkruan: “Zgjedhja e tij (Ebu Hanifes) e plotë e haditheve të pranuara arrin vetëm në shtatëmbëdhjetë ose afërisht aq, ndërsa Maliku ka gjetur dhe ka pranuar treqind transmetime si autentike.”[80]

Ebu Bekr ibn Davudi thotë: “E gjithë përmbledhja e transmetimeve të Ebu Hanifes arrin rreth njëqind e pesëdhjetë hadithe.”[81]

Prirja e Ebu Hanifes ndaj ra’j dhe kijas dhe braktisja e urdhrave të qarta ligjore ishte si rrjedhojë e dy arsyeve:

1. Ai ishte i gatshëm t’iu rrëfente dhe t’iu bindej atyre, meqë i konsideronte hadithet dhe transmetimet e qasshme si jo-autentike.

2. Prej kohës që ai iu kthye ra’j dhe kijas, burimet e tilla i bënë të panevojshme madje edhe urdhrat e qarta ligjore (ar. nusus), të tilla sa që ai e braktisi edhe sasinë që duke u mbështetur në mendimin e tij ishte autentike dhe e besueshme, dhe u kthye krejtësisht kah ra’j dhe kijasi.

Iraku, i konsideruar si qendra e shkollës së mendimit ra’j, ishte një vend i populluar nga shi’itët. Ndeshjet ndërmjet shi’itëve dhe ndjekësve të ra’j ishin të pashmangshme, dhe përgjatë këtyre linjave Imam Sadiku punoi që t’i hidhte poshtë themelet e ra’j, kijas dhe istihsan (shqip: preferenca juridike).

Në rrëfimet e njohura të transmetuara lidhur me debatin e Imam Sadikut dhe Ebu Hanifes, Imami e këshilloi atë që t’i shmangej analogjisë deduktive në fe dhe ia kujton atij disa çështje ku kijas nuk mundet në asnjë mënyrë t’i përgjigjet problemit. Imami e pyet atë: “Kush është më e rëndësishme shkelja e kurorës apo vrasja e një shpirti?”; Ebu Hanifja u përgjigj: “Vrasja e një shpirti.”; Imam Sadiku tha: “Zoti i urdhëroi katër dëshmitarë në tradhti dhe dy dëshmitarë në vrasje për dëshmi të akuzës dhe kjo është e kundërta e kushtit të kijasit.”; Pastaj Imami pyeti: “A është namazi më i rëndësishëm apo agjërimi?”; Ai tha namazi. Imami tha: “Një grua nuk është e detyruar t’i plotësojë namazet që nuk kryen gjatë kohës së menstruacioneve, por megjithatë ajo e ka domosdo ta plotësojë agjërimin që nuk e ka bërë, ndaj dhe kjo nuk mund të racionalizohet me kijas.”[82]

Ekzistojnë dhe shumë shembuj tjerë të ngjashëm, të cilët përmenden në transmetime.[83] Nëpërmjet kësaj, Imami tregoi si përdorimi i kijasit mund ta shpie një jurist në nxjerrjen e vendimeve fetare dhe në opinione që hasin jurisprudencë të caktuar dhe të qartë fetare të Islamit. Muvaffak Makki e përcolli këtë transmetim në librin e Ebu Hanifes dhe Imam Bakirit, e jo në atë të Imam Sadikut, për më tepër, duket se Ebu Hanifja i solli shembujt nga Imam Bakiri. Në fytyrë të kundërshtimit të Imamit, ai tregoi se nuk pajtohej me kijasin.[84]

Imami i dekurajonte ndjekësit e tij nga pjesëmarrja në mbledhje me ata që besonin në gjykimin vetjak, meqë ata rrezikonin që të binin nën ndikimin e tyre.[85] Shumë rrëfime të Imamit e shfaqën dënimin e veprimeve të mbështetur në kijas[86] dhe ai nuk e fshehu shqetësimin e tij të thellë nga ata që përcillnin hadithe nga ai, përderisa vepronin me kijas.

Davud ibn Sarhani thotë: “E kam dëgjuar Imam Sadikun i cili thotë: “Ndonjëherë e transmetoja një hadith për dikë dhe e dekurajoja atë nga argumentimi dhe debati në fe të Allahut dhe nga analogjia deduktive (ar. kijas), pastaj kur ai largohej nga unë, fillonte e i interpretonte fjalët e mia në të kundërtën e asaj që unë kisha për qëllim.”[87]

Sigurisht nëse Imam Sadiku nuk do të ngrihej kundër kijas-it, ndjekësve dhe novatorëve me një vendosmëri të tillë, jurisprudenca shi’ite, e cila nuk kishte shumë dallim me ndjekësit e ra’j në Irak, do të ishte ndikuar nga ajo dhe do ta kishte humbur autenticitetin e vet. Përkundrazi, megjithatë, e shohim si juristët shi’itë gjerësisht i kanë ndjekur urdhrat e qartë ligjor (ar. nusus) dhe e vendosën atë si metoda e tyre e përhershme e nxjerrjes së vendimeve fetare. Nëpër kohë, duke u mbështetur në këta urdhra të qartë ligjorë shprehu vendime dytësore (ar. ahkam fari) dhe e paraqiti një shkollë të pasur të jurisprudencës së mendimit, të mbështetur në parime dhe rregulla të fuqishme, që ishte një proces që Shejh Tusi, në veprën el-Mabsut, e thekson se luajti një rol të rëndësishëm.

Lidhur me problemin e citimit, sunnitët kishin shumë vështirësi përpara tyre. Për këtë arsye, Ebu Hanifja nuk u besonte atyre, meqë shumica e metodave të përcjelljes nuk ishin të besueshme dhe jurisprudenca jo-shi’ite ishte e varur nga një përmbledhje e haditheve të rrejshme, mbështetja te të cilët ishte e vështirë.

Megjithatë, shi’itët ishin të mbështetur në dëlirësinë (ar. ismah) dhe në burimin e madh të Ehli-Bejtit, në krye të të cilit qëndronte Prijësi i besimtarëve, dhe nga kjo pikë nuk ka ndërlikime. Shumë studiues sunnitë nuk kishin rezerva ose dyshime në të vërtetën e çështjes. Vetë Ebu Hanifja e pranoi një pjesë themelore të transmetimeve të përcjella nga Ehli Bejti.[88] Një ditë ai e dëgjoi një hadith nga Imam Sadiku, dhe pastaj u largua nga ai. Ai u pyet: “Pse nuk e pyete Xha’fer ibn Muhammedin rreth lidhjes së tij me Profetin e Bekuar?”; Ebu Hanifja tha: “E pranoj hadithin në këtë formë.”[89]

Burimi në të cilin u mbështetën shi’itët ishte i pranueshëm nga sunnitët, meqë Imam Sadiku do të rrëfente hadithe nëpërmjet stërgjyshërve, zanafilla e të cilit do ta arrinte Imam Aliun dhe më pas vetë Profetin Muhammed (s.a.s.). Imam Aliu i kaloi shumë vjet në praninë e Profetit dhe ishte një jurist dhe rrëfyes i besuar për të gjithë juristët ose rrëfyesit (ar. muhadith).

Gjatë periudhës së emevitëve, veprat e lëna nga Imam Aliu u harruan në mënyra të tjera, ndryshe nga shi’izmi dhe ishte vetëm familja e tij që i ruajti veprat e tij. Brez pas brezi, ata qenë të aftë që t’ua kalojnë shi’itëve nëpërmjet fëmijëve të tyre.

Ebu Zuhrah, duke e theksuar eliminimin e shumë thënieve të Imam Aliut, thotë: “Është e paarsyeshme që ata e mallkojnë Aliun në foltore dhe prapëseprapë i lejojnë transmetimet e tij të përdoren mes njerëzve si një burim i pasur, përplot me dituri islame. Ndaj, veprat e tij ngelën vetëm mes familjes së tij.”

Nisur nga kjo, vijmë në përfundim se dituria e transmetimeve nga Imam Aliu ishte ruajtur në tërësinë e familjes së tij, në mënyrë që fëmijët e tij t’i tregojnë plotësisht ose thuajse plotësisht hadithet që ai i ka transmetuar nga Profeti dhe gjithashtu edhe vendimet dhe jurisprudencën e tij fetare.[90]

Imam Sadiku besonte se veprat e Profetit ishin vetëm plotësisht në duart e Ehli-Bejtit, sepse kur të tjerët e prishën atë, ata i mbajtën veprat e plota dhe të paprekura. Transmetuesi thotë: “I thashë Imamit”: “O djali i Profetit! A i dërgoi Profeti të gjitha që ishin të nevojshme përgjatë asaj kohe?; Ai tha: “Po. Ai i dërgoi të gjitha që ishin të nevojshme deri në Ditën e Gjykimit.”; Unë thashë: “A është humbur diçka nga ajo?”;  Ai tha: “Jo, ka ngelur me Familjen e Profetit.”[91]

 

Shtypja politike me të cilën janë përballur shi’itët

Gjatë kohës së Imam Sadikut, vetëm përgjatë dekadës së tretë të shekullit të dytë (hixhri) ekzistonte një liri relative; por edhe përgjatë kësaj dekade u monitoruan veprimet e Imamit dhe të shi’itëve. Megjithatë, para kësaj nëpërmjet emevitëve dhe pas nëpërmjet kalifit abasid, Mensurit, shtypjet më të ashpra u bënë ndaj shi’itëve, saqë kuraja për të shpreh ndonjë lloj të vetë-shprehjes u mor nga ata. Nga transmetimet përcillet:  

“Një shok i Ebu Xha’fer el-Thanit (Imami i dhjetë) e pyeti atë: “Për shkak të shtypjes së ashpër gjatë kohës së tyre, studiuesit tanë u përmbajtën nga përcjellja e haditheve dhe u mjaftuan vetëm me shkrimin e tyre. Tani që ka libra në dispozicionin tonë, a mund të transmetojmë hadithe?”; Imam tha: “Hadithet në këto libra janë autentike dhe ti mund të transmetosh prej tyre.”[92]

Ky transmetim i portretizon shtypjet politike mbi Ehl- Bejtin dhe ndjekësit e tyre përgjatë epokës së lartpërmendur. Studiuesit shi’itë as nuk e kanë pasur mundësinë që të rrëfejnë hadithe nga Imamët. Që të mbrohen nga persekutimi i Mensurit, shokët e Imamit u detyruan që të bënin takijjah, një formë e fshehjes fetare dhe të jenë të vëmendshëm ndaj formave më të vogla të pamaturisë nga ana e tyre. Ky ndalim çoi drejt braktisjes së diturisë së Ehli-Bejtit dhe vendimeve të tyre fetare deri në një shkallë përkatëse. Aban ibn Taghlibi i tha Imamit:

“Isha duke ndenjur në xhami dhe njerëzit ishin duke më pyetur rreth çështjeve të jurisprudencës dhe nuk largoheshin deri sa t’u përgjigjesha pyetjeve të tyre. Dhe nëse ua shpjegoja pikëpamjet e tua atyre do të lindnin problemet. Çfarë duhet të bëjë?”; Imami i tha: “Tregojua njerëzve atë që e di nga pikëpamjet e tyre.”[93]

Theksimi i vazhdueshëm i Imam Sadikut mbi takijjah ishte më vete një provë e shtypjeve politike. Rreziku i pushtimit mbi shi’itët ishte aq i afërt, sa që Imami paralajmëroi se braktisja e takijjah është gati e njëjtë me braktisjen e namazit.[94]

Lidhur me këtë, Imami i tha Mu’alla ibn Khunajsit, i cili vra nga sunduesit e kohës së tij: “O Mu’alla, mbaji çështjet e tona të fshehta, dhe mos i përhap ato publikisht, meqë kushdo që i mban ato të fshehta dhe nuk i zbulon, Zoti do ta lartësojë atë në këtë botë.”[95]

Megjithatë, ekzistojnë rrëfime që tregojnë se shkallët e shtypjes ishin të tilla, saqë shi’itët madje edhe do të ecnin afër njëri-tjetrit pa treguar asnjë vëmendje për njëri-tjetrin.[96]

Lidhur me agjentët e Ebu Xha’fer el-Mensurit, është thënë: “Mensuri kishte spiunë në Medinë dhe do t’i vriste ata njerëz që do të shoqëroheshin me ndjekësit e Xha’ferit.”[97]

Përgjatë kësaj epoke, ta akuzosh dikë se është shi’it, ishte e mjaftueshme për t’i dhënë fund sigurisë së jetëve dhe pasurisë së tyre dhe do t’i lente ata të burgosur dhe të torturuar.[98]

 

Imam  Sadiku  dhe çështjet politike

A.          Kryengritja e Zejdit

Gjatë kohës së Imam Sadikut, ngjarjet kryesore politike që ndodhën ishin lëvizja alevite, kryengritja e Zejd ibn Aliut, kryengritja e Muhammed ibn Abdullah ibn Hasanit dhe kryengritja e vëllait të tij në vitin 145 dhe 146 pas hixhrit dhe lëvizja abaside, me ç’rast u shemb dinastia e emevitëve dhe u mor nga abasidët. Në tjetër ngjarje ishte ndarja ndërmjet abasidëve dhe alevitëve, që zanafillën e ka para ardhjes në fuqi të El-Abasit.

Nuk mund t’i përshkruajmë në mënyrë gjithëpërfshirëse ngjarjet e rëndësishme politike dhe fetare të cilat u krijuan që nga fillimi i shekullit të parë të hixhrit nga alevitët dhe abasidët, hashimitët. Megjithatë, do të mundohemi ta përshkruajmë atë pjesë të ngjarjeve që në njëfarë mënyre janë të lidhura me Imam Sadikun.

Admirimi që alevitët, në veçanti fatimidët përfshinë dashamirët e Ehli-Bejtit, e që El-Abbasi nuk e kishte, ishte e arsyeve të ndryshme, ku më të rëndësishmet prej tyre ishin takimet e Profetit. Për më tepër, çështja e imamatit të Imam Aliut, një çështje kyçe, të paktën për shi’itët, e rriti këtë admirim. Fatimidët ishin të mbijetuarit e vetëm që kishin ngelur nga Profeti.

Pas rënies shehid të Imam Husejnit, ishte Muhammed ibn Hanefijjah që për njëfarë kohe e mbajti një status shoqëror-politik. Megjithatë, figura akademike dhe etike e Imam Sadikut ngadalë e krijoi një vend për vete në shoqëri dhe u bë personaliteti i dallueshëm i Ehli-Bejtit. Ai ishte djali i vetëm i Husejn ibn Aliut që u mbijetoi ngjarjeve tragjike të Qerbelasë dhe fakti që ai mbeti gjallë, e ndaloi linjën e pasardhësve të Fatimes, vajzës së Profetit, nga kalimi nëpërmjet Imam Husejnit.

Abdullah ibn Abasi ishte një figurë e shquar akademike e historisë islame që i dëgjoi fjalët e Profetit nga burimi i parë dhe është konsideruar njëri nga transmetuesit më madhështorë gjatë kohës së tij. Deri sa ai ishte gjallë, në vitin 68 pas hixhrit, nuk kishte dallime mes alevitëve dhe abasidëve, ndonëse më pas ngadalë filluan të krijoheshin dallimet. Në fillim të shekullit të dytë, abasidët vendosën ta arrin pavarësinë nga alevitët dhe në mënyrë të fshehtë u përpoqën që ta bindnin publikun që t’i ndjek ata.

Megjithatë, ata ishin të pasuksesshëm, meqë publiku i besoi pasardhësit e Aliut si të vetmit të mbijetuar nga linja e gjakut të Profetit. Virtyti i Ehli-Bejtit, në veçanti pas ngjarjeve të Qerbelasë, thellësisht e rriti dinjitetin e tyre shoqëror.

Lëvizja e Zejd ibn Ali ibn Husejnit filloi ta theksoj rëndësinë e alevitëve mes popullatës së Irakut. Zejd ibn Aliu ishte vëllai i Imam Bakirit dhe madje edhe me rëndësinë e madhe të Imam Bakirit në rangun akademik të shoqërisë, një mundësi e dalluar dhe një lëvizje revolucionare nuk u bë për Zejdin; ndonëse ai ishte mes rrëfyesve dhe meqë ishte alevit u pranua nga njerëzit e Irakut.

Imam Bakiri vdiq në vitin 114 pas hixhrit. Pas tij, Imam Sadiku, Imami i gjashtë i shi’itëve islam, ua tërhoqi njerëzve vëmendjen. Në pjesën e mëvonshme të dekadës së dytë të shekullit të tretë hixhri, Zejdi vendosi të protestojë kundër valiut, pas një sërë dallimesh dhe diskutimeve verbale me Hashim ibn Abdul-Malikin. Në muajin Safar të vitit 122 pas hixhrit në Kufa, ai e filloi një lëvizje revolucionare ku ai u martirizua pas dy ditësh konflikti ushtarak.[99] Ajo që është e rëndësishme për ne, është reagimi i Imam Sadikut lidhur me kryengritjen e Zejdit dhe paraqitja e sektit zajdijjah që lindi në Irak pas martirizimit të Zejdit.

Sipas rrëfimeve shi’ite, Zejdi besoi në imamatin e Imamit shi’it, përfshirë edhe Imam Bakirin edhe Imam Sadikun, saqë është transmetuar se ai ka thënë: “Xha’feri është Imami ynë në të lejuarën (ar. halal) dhe në të ndaluarën (ar. haram).”[100]

Në një transmetim, Imam Sadiku, thotë për Zejdin: “Allahu e bekoftë atë! Ai ishte një njeri besimtar dhe një njeri i ditur dhe i drejtë, i cili nëse do të kishte fituar do të kishte qëndruar besnik dhe nëse do e kishte marr qeverisjen, do ta dinte kujt t’ia jepte atë.”[101]

Shumë transmetime hasen mbi këtë çështje: Nuk mund ta përmendin Zejd ibn Aliun pa ndonjë lidhje me Imam Sadikun. Por, ndonëse ai e pranoi udhëheqësinë (ar. imamah) e Imam Sadikut, ai e nxiti këtë revolucion pa i marrë parasysh urdhrat e Imamit dhe pa pretenduar udhëheqësi për veten. Në këtë lëvizje, ai e udhëhoqi një rebelim kundër emevitëve, që ishte një simbol injorance për të, ku përafërsisht tetëdhjetë vjet pati përpjekje për kalifatin ndërmjet të dy familjeve.

Në disa transmetime nga Imam Sadiku, martirizimi i Zejdit në një zonë të quajtur Kanasah në Kufa ishte paralajmëruar.[102] Në një transmetim tjetër thuhet se Imam Sadiku e dha miratimin e tij për disa shi’itë që kërkonin të distancoheshin (ar. tabarri) nga Zejdi.[103] Të dy pjesët e këtij transmetimi janë përcjellë në burimet sunnite dhe ndonëse janë autentike, ata nuk e portretizojnë miratimin e Imamit për kryengritjen, në veçanti meqë një kriticizëm përkatës është bërë kundër kryengritjes së Zejdit në veprën el-Kafi dhe në përmbledhjet tjera shi’ite të haditheve.

Pas kryengritjes së Zejdit dhe në veçanti pas shfaqjes së abasidëve, Bani el-Hasan dhe Bani el-Husejn u ndanë prej njëri-tjetrit, dhe duke e përdorur Zejdin dhe djalin e tij Jahjanë si një pretendim, ata e sollën në fuqi një anëtar të Bani el-Hasan, të quajtur Muhammed ibn Abdullah ibn el-Hasan ibn Hasan ibn Ali. Ngadalë ata e mblodhën një grup shi’tësh, të cilit iu dha emri “zajddijjah.” Më poshtë do t’i shohim dallimet e fuqishme dhe argumentet e zjarrta që ndodhën ndërmjet xha’ferive dhe zejdive që i çoi zejditët të ngrenë akuza kundër Imam Sadikut, meqë nuk besuan në luftën e shenjtë për hir të Allahut (ar. xhihad). Imami, megjithatë, i mohoi këto akuza dhe tha: “Megjithatë, nuk dëshiroj ta lë anash diturinë time për shkak të injorancës së tyre.”[104]

 

B.           Thirrja e Imam Sadikut, Ebu Salamahs dhe Ebu Muslimit

Imam Sadiku u përpoq shumë për trajnimin e shokëve të tij, saqë në jurisprudencë dhe transmetim, ata konsiderohen themeluesit e shkollës së mendimit Xha’feri. Përpjekjet e Imamit kundër sundimit qeverisës ekzistues dhe kundër pretendimeve publike për të drejtën e tij ndaj imamatit dhe udhëheqësisë së muslimanëve ishin të kufizuara. Ai besonte se sulmi ushtarak kundër sunduesve të armatosur, pa bërë përgatitje paraprake në veçanti rreth çështje kulturore do të çonte në dështim. Kryerja e kësaj detyre, nisja e një lëvizje shi’ite që besonte në imamat, ishte e nevojshme për fitore kundër sunduesve. Përndryshe një kryengritje e thjeshtë dhe e shpejtë jo vetëm që do të dështonte, por do t’u lejonte të tjerëve ta shfrytëzonin atë.

Ngjashëm siç përfituan abasidët nga lëvizjet e drejtuara nga Zejdi, dhe pas tij, nga Jahja ibn Zejdi në Horasan, me sloganin: “Ta kënaqësh Familjen e Profetit Muhammed!” së bashku me këto përpjekje, ata e vranë një grup njerëzish që ishin përkrahës të gjenealogjisë së Ebu Hashim ibn Muhammed ibn Hanifes.

Rezultatet e këtyre veprimeve më vonë të shpallura për jurisprudencën xha’feri u bënë themeli i një sekti të fuqishëm shi’it që do të rritej dita ditës. Megjithatë, zejdijjah dhe havarixhët, që kryesisht punonin në fushën politike, nuk zgjatën për shumë kohë. Ata ishin kulturalisht të kufizuar dhe dalëngadalë e humbën statusin e tyre relativisht të fuqishëm dhe filluan të bien. Abasidët përfundimisht e gjetën triumfin politik dhe ushtarak dhe i morën frerët e perandorisë së madhe islame. Kjo ndodhi ndërsa kandidati i hashimitëve ishte nga Bani Hasan, i quajtur Muhammed ibn Abdullah, më vonë do ta diskutojmë kryengritjen e tij. Në këtë pjesë, do t’i diskutojmë vetëm pjesët lidhur me Imam Sadikun dhe abasidët.

Veprimi kryesor i abasidëve, thirrja dhe mbledhja e njerëzve ishte në duart e dy njerëzve: Amu Salamah el-Khallalit, i cili ishte i famshëm si vezir i El-Muhammedit, pasardhësve të Muhammedit[105] dhe Ebu Muslim Horasanit. Slogani i lëvizjes ishte: “Ta kënaqim Familjen e Profetit Muhammed!”; dhe me të dëgjuar këtë slogan, njerëzit mendonin vetëm për një njeri nga alevitët. Por dobësia politike e alevitëve dhe përpjekjet e vazhdueshme të abasidëve, i ndryshuan ngjarjet në dobi të tyre. Gjithashtu, kodi ishte në duart e Ebu Salamah el-Khallalit, që në Kufa i kishte gati Saffahmin dhe Mensurin, dhe vetëm atëherë kur rranë emevitët, ai e mori besnikërinë e njerëzve për Saffahnin. Megjithatë, më vonë ai u vra, pasi që u akuzua për reklamim të alevitëve dhe se punonte për t’i zëvendësuar abasidët me alevitët.

Në këtë gjendje, nuk kishte asnjë mundësi të qasshme për Imam Sadikun. Dhe Nefs el-Zekijjah Muhammed ibn Abdullah, që në atë kohë kishte një pozitë të favorshme politike, nuk mund t’i përballonte abasidët. Sipas kësaj, nuk kishte mundësi që alevitët të bënin ndonjë përpjekje serioze politike që do të ishte optimiste.

Imam Sadiku besonte se thirrja e Ebu Salamahs nuk kishte ndonjë themel, prandaj si përgjigje ndaj një letre që Ebu Salamah ia shkroi Imamit, ai tha: “Ebu Salamah është ndjekësi shi’it i një tjetër individi.”[106] Sipas disa transmetimeve, lidhur me këtë Ebu Salamah ia shkroi një letër Imam Sadikut dhe si përgjigje Imami ia ktheu: “Ti nuk më bën thirrje mua dhe as nuk është kjo kohë, koha ime.”

Sidoqoftë, reagimi i Imamit ndaj kësaj lëvizje ishte kujdes dhe mos pajtueshmëri me thirrjen, saqë ai e këshilloi Abdullah ibn Hasanin që ta bëjë të njëjtën gjë lidhur me Nefs el-Zekijjahn. Besnikëria e Ebu Salamahs ndaj abasidëve dhe pamundësia e tyre për t’u distancuar plotësisht nga kjo çështje, tregoi se ata nuk ishin serioz në thirrjen e tyre. Edhe në qoftë se supozojmë se ai ishte i përkushtuar ndaj thirrjes së tij, mundësia për t’i dalë në fund një detyre të tillë, me praninë e individëve si Ebu Muslimi dhe abasidët, nuk ishte e arritshme dhe pranimi i tij, nuk do të shpinte në asgjë tjetër pos në shkatërrim.