Përmbajtja
Ringjallja e umajjadëve
Muavije ibn Ebu Sufjani
Amr bin As
Beteja e Siffinit
Beteja e "natës së zhurmave"

 

62. Ringjallja e Umajjadëve

 

Fisi Umejje ishte njëri nga fiset e Kurejshit në Mekke. Siç kemi përshkruar tashmë, ata ishin armiq tradicionalë të fisit Hashim, i cili ishte një degë tjetër e Kurejshit. Kur Muhammedi, një pjesëtar i fisit Hashim, shpalli se ai ishte i Dërguari i Zotit dhe i ftoi arabët që të largoheshin nga idhujtaria dhe të besonin në një Zot të vetëm, Umajjadët e kundërshtuan dhe luftuan kundër tij për njëzet vite me radhë.

Por kjo luftë e tyre dështoi. Përpjekja e gjatë dhe e hidhur kundër Muhammedit dhe Islamit mori një fund turpërues për ta në vitin 630, kur Muhammedi e pushtoi Mekken. Ata u detyruan ta pranonin disfatën dhe ta “pranonin” edhe Islamin. Megjithatë, në zemrat e Umajjadëve fitorja e Islamit ndezi flakë të reja urrejtjeje kundër mbrojtësve të tij, gjegjësisht Muhammedit dhe Aliut. Ata ishin mjaft të aftë sa ta fshihnin urrejtjen e tyre ndaj Muhammedit por kur bëhej fjalë për Aliun, ata kurrë s’e bënë të njëjtën përpjekje. Ishte pikërisht Aliu, i cili jo vetëm që i kishte shkatërruar simbolet e dukshme të fesë së Umajjadëve por edhe u kishte dhënë një goditje vdekjeprurëse privilegjeve të tyre. Shumë shpejt, Umajjadët do të tregonin se ndonëse kishin humbur fuqi, nuk ishin shkatërruar akoma. Andaj, ata pritën tridhjetë vjet me radhë deri në vitin 661, kur më në fund e fituan shpërblimin e shumëkërkuar: Kalifatin e myslimanëve. Umajjadët ishin armiqtë më të ashpër të Islamit. Si pasojë, suksesi i tyre në marrjen e Kalifatit i ka habitur shumë historianë. Në vijim po i japim komentet e disa prej këtyre historianëve në lidhje me këtë paradoks të historisë myslimane.

 

Edward Gibbon

Persekutuesit e Muhammedit e uzurpuan trashëgiminë e fëmijëve të tij dhe me këtë, avokatët më të mëdhenj të idhujtarisë u bënë sunduesit kryesorë të fesë dhe të perandorisë së tij. Opozita e Ebu Sufjanit kishte qenë e ashpër dhe e vendosur, konvertimi i tij kishte qenë i pavullnetshëm dhe besimi i tij i ri mbështetej vetëm në nevojat dhe interesat. Ai shërbeu, luftoi, mbase besoi dhe me këtë, mëkatet e kohës së injorancës u shlyen nga meritat e shumta të familjes Umejje. Muavije, djali i Ebu Sufjanit dhe i Hindës së ligë, u nderua që në rini me pozitën e sekretarit të Profetit. Gjykimi i Umarit më pas do t’ia besonte atij qeverisjen e Sirisë, një provincë të cilën ai e qeverisi për dyzet vite, ose si guvernator ose si sundues absolut. Detyra e shenjtë e gjetjes së vrasësve të Osmanit kishte qenë lokomotiva dhe preteksti i ambicieve të tija. (“Rënia dhe shkatërrimi i Perandorisë Romake”).

 

E.A. Freeman

 Mund të paramendohej që Kalifati t’i jepej më të mirit në mesin e besimtarëve ose të bëhej i trashëgueshëm në familjen e Profetit. Por Muhammedi kurrë nuk mund ta kishte imagjinuar se Kalifati do të bëhej i trashëgueshëm në familjen e armiqve të tij më të ashpër. (“Historia e saracenëve”)

 

R.A. Nicholson

Kur aristokratët mekkas e pranuan Islamin, ata vetëm iu nënshtruan të pashmangshmes. Por tani do të kishin mundësi për hakmarrje. Osman bin Affani, i cili e trashëgoi Umarin si Kalif, i takonte familjes së dalluar mekkase të Umajjadëve, e cila gjithnjë kishte qenë prijëse e opozitës kundër Muhammedit, pavarësisht se vetë Osmani ishte ndër nxënësit më të hershëm të tij. Ai ishte një plak i virtytshëm dhe pa qëllim të keq, një lodër e lehtë në duart e familjes së tij ambicioze. Ata shumë shpejt do të ngjiteshin në pozitat më të rëndësishme dhe do të jetonin një jetë luksoze, ndonëse shumë shpesh, sjellja e tyre jofetare do të bënte që të parashtrohej pyetja në ishin akoma jobesimtarë këta konvertitë të sekondave të fundit. Edhe shumë arsye të tjera do të jepnin kontribut për të shkaktuar një pakënaqësi të përgjithshme. Rritja e shpejtë e jetës luksoze dhe e imoralitetit në Qytetet e Shenjta dhe në provincat e reja do të ishte një gjemb në sytë e myslimanëve të devotshëm. Aristokracia e vërtetë islame, gjegjësisht shokët e Profetit si Aliu, Talhaja dhe Zubejri, bënin përpjekje për ta shkatërruar këtë fisnikëri të re, e cila e rrezikonte ekzistencën e tyre. Ushtria e të pakënaqurve ishte e gatshme për një revoltë kundër lakmisë dhe arrogancës umajjade. Rebelimi filloi shpejt dhe më në fund, Kalifi i moshuar, pas një rrethimi shtatëjavor, u vra në shtëpinë e tij. (“Një histori letrare e arabëve”, fq.190; botim i vitit 1969).

 

Nicholsoni gabon kur thotë se Aliu, Talhaja dhe Zubejri po përpiqeshin t’i shkatërronin Umajjadët, të cilët e rrezikonin ekzistencën e tyre. Aliu nuk bëri një përpjekje të tillë, ndonëse Talhaja dhe Zubejri u përpoqën ta shkatërronin Osmanin dhe ia arritën këtij qëllimi. Në anën tjetër, Umajjadët e kërcënonin Aliun por nuk e kërcënonin Talhanë dhe Zubejrin me shkatërrim. Në të vërtetë, Talhaja, Zubejri dhe Aisheja do të luftonin në betejën e Basrës kundër Aliut, të bashkuar pikërisht me Umajjadët.

 

Philip K. Hitti

Nga tetë Kalifët umajjadë të periudhës ndërmjet viteve 715 dhe 750, vetëm dy e meritonin trashëgiminë e krijuar nga Muavije dhe të pasuruar nga Abdul Meliku dhe Velidi. Gjashtë të tjerët, tre prej të cilëve ishin bij të robëreshave, ishin të paaftë, për të mos thënë të degjeneruar. Vëllai trashëgimtar i Velidit ishte më shumë i interesuar të pinte, të bënte gjueti dhe të dëgjonte muzikë sesa të merrej me punët e shtetit. Djali i tij ishte akoma më ekstravagant. Ai kalonte më shumë kohë në shtëpitë e tij të qejfit në shkretëtirë, sesa në kryeqytetin ku bëhej politika. Ai thuhet se notonte në një pishinë të mbushur me verë dhe pinte një sasi të mjaftueshme kurdoherë që niveli i pishinës duhet të ulej. Përveç të qenit një libertin i pandreqshëm, ky Kalif bëri edhe një sakrilegj të pazakontë: e goditi Kur’anin me shigjeta nga harku i tij. Ishte e qartë se rritja e madhe e pasurisë, numri i pafund i skllevërve dhe i konkubinave, mundësitë e pakufizuara të luksit dhe të kënaqësisë dhe veset e tjera karakteristike të një civilizimi urban, kundër të cilit bijtë e shkretëtirës nuk kishin zhvilluar asnjë mekanizëm mbrojtjeje, kishin nisur ta dobësonin forcën arabe. (“Kryeqytetet e Islamit arab”, fq.78-79; botim i vitit 1973) .

 

Arnold J. Toynbee

Njëra nga ironitë më të mëdha të historisë është fati i “shtëpisë” që ndërtoi Muhammedi. Muhammedi pësoi një rënie të madhe. Profeti i dështuar iu nënshtrua lakmisë për të qenë një burrë shteti dhe strateg. Por duke kërkuar sukses të përbotshëm në Medine, Muhammedi po punonte për armiqtë e tij mekkas. Kur ishte fjala për garimet në “Realpolitik”, princërit tregtarë të Mekkes ishin më se të denjë si armik për bashkëqytetarin e tyre dhe shumë më të aftë se kushëriri dhe dhëndri i guximshëm por i paaftë i Muhammedit, Aliu. Pasi Muhammedi i ndërpreu me sukses rrugët tregtare të Mekkes me Sirinë, mekkasit u dorëzuan para kushteve të lehtë që ua ofronte ky ekzil sentimental mekkas. Por teksa i bindej së jashtmi Muhammedit dhe Islamit, fisi Umejje s’ishte aspak serioz. Ata nuk kishin ndërmend të mbeteshin larg pushtetit përjetësisht. Tani që kishin dështuar në shkatërrimin e Islamit dhe më pas në largimin e tij, alternative e vetme e mbetur ishte që ta merrnin atë në duar nëpërmjet një konvertimi formal. Ata pritën derisa e gjetën tek Aliu viktimën e tyre dhe tek Muavijeja heroin kyç.

Muavije ishte njëri nga mjeshtrit më të mëdhenj të historisë kur bëhet fjalë për politikën e zgjuar dhe të durueshme. Ai mund të krahasohet me Augustin, Filipin e Maqedonisë, Liu Pangun dhe Cavourin. Aliu i shkretë u mashtrua mjeshtërisht prej tij. Vetëm njëzet vjet pas vdekjes së Muhammedit, shteti i themeluar prej tij dhe i zgjeruar nga pasardhësit e tij në madhësinë e një perandorie, u bë një plaçkë e padiskutueshme e Muavijes, djalit të Hindës, asaj princeshe-tregtare të Mekkes, e cila kishte qenë armikja më e ashpër e Muhammedit. Për dallim nga Muhammedi, Muavije themeloi një dinasti, atë të Umajjadëve, e cila zgjati 90 vite dhe sundoi nga Multani dhe Tashkenti deri në Eden dhe nga Edeni deri në Gjibraltar dhe Narbonne.

Muavije dhe pasardhësit e tij, duke qenë paganë të pandreqshëm në gjithçka përveç emrit të tyre (këtu mund të përjashtohet vetëm Umar bin Abdulazizi si një mysliman i devotshëm), shkuan larg në mosrespektimin e Islamit, duke i kryer veset më të liga të një jete të civilizuar. Ata pinin verë dhe i dekoronin pallatet e tyre me mozaiqe dhe piktura të stilit helenist që kishte mbijetuar në Siri për 1000 vjet. Ata e thyen tabunë islame duke bërë piktura të gjallesave. Për këtë detyrë, ata i aktivizuan artistët e krishterë që ishin mjeshtër të zanatit. Për më tepër, ata nuk u mjaftuan vetëm më pikturimin e gjallesave dosido. Zgjedhja e tyre më e preferuar ishin pikturat e grave, mundësisht lakuriqe, ose së paku lakuriqe deri në mjedis.

Si arritën Umajjadët të mbijetonin 90 vite edhe përkundër këtij imoralitet kaq të hapur? Kur Zhezabeli dhe Ahabi treguan mosbindje ndaj adhurimit ortodoks të Jahvesë, dënimi ishte i shpejtë. Atëherë si arritën Umajjadët t’ia kalonin kaq lehtë? Dikush mund të mos i dojë ose të mos i admirojë Umajjadët, por zgjuarësia e tyre meriton respekt dhe ne s’kemi si të mos jemi mirënjohës për veprat e artit që na kanë lënë pas. (“Nga lindja në perëndim: një udhëtim përreth botës”, fq.214,215; botuar në vitin 1958).

 

Toynbee mund të pretendojë se është një historian i madh por ky pretendim nuk i bën domosdo të sakta ose të mençura idetë e tija, të cilat ai i shpreh me aq bindje dhe siguri. Duke u përpjekur ta nënçmojë Muhammedin dhe Aliun, ai vetëm sa e nxjerr në sipërfaqe astigmatizmin e tij aq karakteristik për një misionar britanik të shekullit të nëntëmbëdhjetë. Mendimet e tija janë të një natyre agresive dhe polemike, me një analizë më shumë qesharake sesa objektive të fakteve.

Fjalët e fillimit janë mjaft interesante. Toynbee thotë “Njëra nga ironitë më të mëdha të historisë është fati i “shtëpisë” që ndërtoi Muhammedi. Muhammedi pati një rënie të madhe”. Ironia duhet të ketë pasur shkaqe por Toynbee nuk thotë se ç’ishin ato. Ai vetëm sa i konsideron pasojat.

Toynbee është një produkt i kulturës moderne, materialiste dhe mekaniste perëndimore dhe shumë myslimanë mund t’ia falin paaftësinë për ta kuptuar etosin e Islamit. Suksesi i Islamit mbështetej pak a shumë në idenë klasike (të profetit Ibrahim) mbi sakrificën. Muhammedi dhe Aliu jo vetëm që e sakrifikuan pasurinë e tyre materiale por i sakrifikuan edhe jetët që ta bënin Islamin të fuqishëm. Por pas vdekjes së tyre, Islami kërkonte sakrifica të reja dhe të freskëta, të cilat do t’i bënin sërish fëmijët e Aliut. Nipërit e Muhammedit dhe fëmijët e Aliut do të masakroheshin në Qerbela për idealet, të cilat ata të dy ishin përpjekur t’i bënin të përjetshme.

Sakrificat e bëra nga Muhammedi, Aliu dhe nga fëmijët e tyre janë vetë triumfi dhe lavdia e Islamit. Por Toynbee i barazon ato me një “ironi”.

Muhammedi nuk pati ndonjë rënie, qoftë të vogël ose të madhe, ndonëse Toynbee do të kishte dëshiruar një gjë të tillë. Më tej, ai e quan Muhammedin një “profet të dështuar”, i cili iu nënshtrua lakmisë për t’u bërë burrë shteti. Por vërtet, si mund të thuhet se dështoi Muhammedi? Detyra e tij ishte që t’i përcillej njerëzimit porosia e fundit e Zotit dhe ai e bëri këtë gjë, duke bërë që i gjithë Gadishulli Arabik ta pranonte këtë thirrje që në të gjallë të tij. Ai nuk iu “nënshtrua lakmisë” për “t’u bërë” burrë shteti. Ai ISHTE burrë shteti. Misioni i tij ishte gjithëpërfshirës dhe njëra nga detyrat e të Dërguarit të Zotit ishte që t’i edukonte myslimanët në lidhje me principet e organizimit politik. Pikërisht këtë e bëri Muhammedi në Medine.

Muhammedi nuk ishte duke garuar me paganët ose me kripto-paganët e Mekkes. Ai erdhi në botë për t’i shpallur ligjet e Mbretërisë së Qiejve dhe jo për të garuar me dikë, aq më pak me idhujtarët dhe fajdexhinjtë e Mekkes. Mendimi se ai garonte me Umajjadët është mendimi më qesharak dhe më i çmendur i historianit Toynbee.

Idhujtarët e Mekkes nuk ishin “më se të denjë si armik” për Muhammedin ose për Aliun dhe Aliu nuk ishte “i paaftë” ose “i mashtruar” nga Muavijeja.  Toynbee është i paaftë për të gjykuar nga pikëpamja e etosit të Islamit. Ai nuk kupton se ajo që quan “Realpolitik” mund të ketë qenë krejt e parëndësishme për Muhammedin dhe për Aliun. Përfundimet që ai i sjell, në mënyrë të pashmangshme janë të ndikuara nga kultura e tij oportuniste dhe sekulare e Perëndimit modern. Ai ishte i panjohur me kulturën e Kur’anit, i cili e mohon të ashtuquajturën “Realpolitik”.

Muhammedi dhe Aliu i tregonin botës se në politikë, jo më pak se në fe, qëllimi nuk i arsyetonte mjetet. Në Islam, vetë mjetet bëhen një qëllim. Mjetet që armiqtë e tyre Umajjadë i përdorën, ishin mjetet që siguronin “sukses”. Por Muhammedi dhe Aliu nuk e gjykonin suksesin ose dështimin sipas standardit të njëjtë, me të cilin e gjykonin Umajjadët ose vetë Toynbee. Për Muhammedin dhe Aliun, sukses do të thoshte të fitohej kënaqësia e Zotit dhe dështimi s’ishte tjetër veçse humbja e kësaj kënaqësie. Duke gjykuar sipas këtij standardi, edhe Muhammedi edhe Aliu ishin tejet të suksesshëm. Zoti i bekoftë përjetësisht ata dhe pasardhësit e tyre!

Toynbee thotë më tej se Umajjadët nuk kishin ndërmend të mbeteshin gjatë kohë larg pushtetit. Por a thua qëllimet e umajjadëve kishin ndonjë kuptim në vitin 630, kur Muhammedi e çliroi Mekken? Ai e kishte shkatërruar politeizmin dhe fuqinë e tyre ekonomike dhe politike, ndërkohë që Aliu ua kishte shkatërruar forcën ushtarake. Ata qëndronin të përkulur para këmbëve të Muhammedit dhe mbase të tillë do të mbeteshin përgjithmonë, sikur Ebu Bekri dhe Umari të mos i zgjidhnin dhe të mos ua rikthenin atyre këtë fuqi. Përnjëherë, ajo që në kohën e Muhammedit ishte dukur e pamundur, ishte bërë e pashmangshme në kohën e Ebu Bekrit dhe të Umarit. Ishin pikërisht ata dy që perandorinë e myslimanëve e bënë “një plaçkë të padiskutueshme të Muavijes, djalit të Hindës”.

Admirimi, respekti dhe mirënjohja që Toynbee “nuk ka si të mos ua shprehë” Umajjadëve, është më se e kuptueshme. Ai është një aleat i tyre filozofik. Që të dy e kanë të përbashkët armiqësinë për Islamin dhe për mbrojtësit e tij Muhammedin dhe Aliun.

“Verdikti” i historianit Toynbee në lidhje me Muhammedin dhe Aliun është një shembull klasik i gjërave të pakuptimta që ndonjëherë dinë të burojnë nga dijetarë të famshëm.

Edhe Hitti edhe Toynbee kanë bërë një përshkrim të disa Kalifëve të Islamit nga radhët e dinastisë Umejje. Fakti se shoqëria myslimane duhej të duronte mbi shpinë Kalifë të tillë është vërtet “njëra nga ironitë më të mëdha të historisë”. Por a ka një shpjegim kjo ironi? S’ka dyshim se po. Ky libër është pikërisht një përpjekje për ta shpjeguar këtë ironi.

Umajjadët kishin gëzuar një rëndësi lokale në Mekke si mbrojtës të panteonit pagan dhe si fajdexhinj të pasur. Kur Muhammedi e çliroi Mekken, ai i dha fund edhe idhujtarisë së tyre edhe fajdes, të cilat u eklipsuan krejtësisht.

Por ky eklips nuk do të zgjaste shumë. Ai zgjati vetëm nga çlirimi i Mekkes në shkurt të vitit 630 deri në vdekjen e Muhammedit në qershor të vitit 632. Me perëndimin nën horizonte të “diellit” të profetësisë, edhe “ylli” i umajjadëve filloi të lartësohej.

Nuk do të ishte e saktë që fillimi i ringjalljes umajjade të barazohej me datën në të cilën Osmani u bë Kalif dhe as me kohën kur Muavije e mori Kalifatin në duar. Data e vërtete e ringjalljes umajjade është pikërisht 8 qershori i vitit 632, dita në të cilën vdiq Muhammedi, Profeti i Islamit.

Por ç’është ndërlidhja mes vdekjes së Muhammedit dhe ringjalljes së Umajjadëve?

Siç u tha edhe më sipër, Muhammedi ishte përgjegjës për eklipsin e fisit Umejje. Por sapo vdiq ai, ata u rikthyen nga eklipsi, ndonëse jo me forcat e tyre. Ebu Bekri dhe Umari, sunduesit e ri të shtetit që Muhammedi e kishte themeluar, e ngritën fisin Umejje nga eklipsi dhe anonimiteti i tyre dhe i vendosën ata si një forcë në peisazhin politik të Islamit.

Fisi Umejje u ringjall me një qëllim të vendosur: të kërkonte hakmarrje nga Muhammedi dhe nga Aliu ose nga pasardhësit e tyre. Pranimi i Islamit nga ana e Umajjadëve dhe dështimi i tyre për ta shkatërruar atë, ishin vetëm një dëshmi e fleksibilitetit të tyre. Ata kuptuan se përballja frontale me Islamin kishte marrë fund dhe se kishte ardhur koha që të provonin ndonjë gjë të re. Dhe këtë do ta bënin. Strategjia e tyre ishte që të infiltroheshin në radhët e besimtarëve, të maskuar si myslimanë, për t’i parë ngjarjet nga brenda dhe më pas, për ta goditur Islamin në një çast të volitshëm.

Çasti i volitshëm erdhi menjëherë pas vdekjes së Muhammedit. Më sipër e kemi përmendur ofertën që Ebu Sufjani ia bëri Aliut për t’i mbushur rrugët e Medines me ushtarë të gatshëm për të vdekur për të, me kusht që ta sfidonte qeverinë e Sakifes.

Ebu Sufjani dëshiroi ta godiste sërish Islamin por goditja e tij shkoi huq. Ai ishte përpjekur të bashkëpunonte me mbrojtësin e Islamit dhe kishte dështuar. Ky i fundit ishte më i kujdesshëm se kurrë. Por Ebu Sufjani nuk u dëshpërua nga ky dështim. Ai pa se mund t’i afronte me veten prijësit e qeverisë së Sakifes, të cilët do ta mirëprisnin një gjë të tillë më shumë se Aliu. Ai e bëri këtë dhe ata e pranuan afrimin me Ebu Sufjanin.

Gjatë Kalifatit të patronëve të tyre Ebu Bekrit dhe Umarit, fisi Umejje heshturazi e konsolidoi pozitën e tij. Ata nuk u përpoqën të bënin zhurmë ose të dukeshin hapur. Koha akoma s’kishte ardhur për të bërë një sulm kundër Islamit. Andaj, ata mbetën në prapavijë. Por kur Osmani u bë Kalif, ata e panë se kishte ardhur koha për të hequr dorë nga kujdesi dhe fshehja. Pas kësaj, ata erdhën mbi perandorinë islame si vampirë të etur, të gatshëm të gllabërojnë gjithçka. Osmani i liroi nga detyra të gjithë guvernatorët e Ebu Bekrit dhe Umarit dhe postet e zbrazura i mbushi me familjarët e tij. Ai gjithashtu ua fali Umajjadëve tokat më pjellore dhe kullotat më të mira, bashkë me shumë ar dhe argjend nga thesari shtetëror.

Në vitin 656, Aliu e mori në duar pushtetin. Ai i liroi nga detyra guvernatorët që e plaçkisnin shtetin dhe u urdhëroi Umajjadëve që t’ia kthenin Shtetit të gjitha tokat, pronat dhe kullotat që i kishin marrë në mënyrë ilegale.

Por Umajjadët nuk kishin ndërmend të hiqnin dorë nga këto gjëra. Ata e bënë të qartë se do t’i mbanin aq sa të ishte e mundur pozitat e tyre të vjetra dhe privilegjet. Dhe nëse Aliu akoma dëshironte t’ua merrte, do të duhej ta bënte këtë me forcë.

Aliu e dinte se do të përballej me shumë rezistencë nëse fillonte ta shpërndante në mënyrë të barabartë pasurinë. Por ai e vendosi detyrimin e tij ndaj Zotit dhe ndaj shoqërisë myslimane para dëshirave dhe mospëlqimeve të klasave të privilegjuara të tokave të Islamit. Ai nuk pati zgjedhje tjetër dhe ishte i detyruar t’i shkatërronte bastionet e privilegjeve, pavarësisht pasojave që do të sillte kjo gjë. Në këtë drejtim, nuk kishte aspak hapësirë për kompromis.

 

Presidenti Jimmy Carter

Kjo s’është punë për frikacakët sepse do të përballet me kundërshtime të ashpra nga ata që tani gëzojnë privilegje të veçanta, ata që preferojnë të punojnë në errësirë dhe pasuria e të cilëve rrezikohet. (“Pse jo më i miri?” fq.148; botim i vitit 1975).

 

Talhaja dhe Zubejri ishin jashtë barazimeve ushtarake dhe përballja e re e Aliut do të ishte me Umajjadët, armiqtë e kahmotshëm dhe sabotuesit e Islamit. Kjo përballje ishte dëshmi e suksesit të Umarit në polarizimin e shoqërisë arabe ndërmjet armiqve të shumtë dhe miqve të paktë të familjes së Muhammedit, të Dërguarit të Zotit.

Sfida e Umajjadëve kundër Aliut ishte manifestimi i reagimit të paganizmit kundër Islamit. Për një kohë të gjatë, urrejtja e fisit Umejje kundër Islamit dhe fisit Hashim ishte djegur “pa tym”, derisa Aliu erdhi në pushtet dhe kjo urrejtje u kthye në një flakë që e rrezikonte, siç thotë Toynbee, “shtëpinë që ndërtoi Muhammedi”.

Pas betejës së Basrës, të gjithë pjesëtarët e fisit Umejje ishin radhitur pas Muavijes, guvernatorit të Sirisë. Ai ishte udhëheqësi i tyre dhe udhëheqësi i opozitës pagane kundër Islamit. Në luftën e tij kundër Aliut, ai u ndihmua dhe u strehua nga Amr bin Asi. Amri nuk ishte Umajjad por interesat e përbashkëta e kishin afruar atë me Muavijen. Në vijim do të japim nga një përshkrim të këtyre dy armiqve të Aliut, me çfarë lexuesi do të njihet më mirë me arsyet e kundërshtimeve të tyre të ashpra.

 

Muavije ibn Ebu Sufjani

Muavije ishte djali i Hindës dhe i Ebu Sufjanit, i cili ishte burri i saj i tretë. Ajo ishte ndër armiqtë më të ashpër të Islamit, të Profetit dhe të familjes së tij. Në betejën e Bedrit, babai i saj Utbeja ishte vrarë nga Hamza. Djali i saj i madh Hanzalaja, vëllai i saj Velidi dhe daja i saj Shaiba ishin vrarë nga Aliu. Pikërisht për këtë, ajo u betua se do t’ua pinte gjakun atyre. (“Sirat’un-Nebi” nga M.Shibli Nomani, vëll.1, fq.370; botuar në Azamgarh, Indi).

Në betejën e Uhudit, ajo e preu barkun e Hamzës, ia nxori mëlçinë dhe e hëngri atë, duke u bërë e famshme që atëherë me emrin “ngrënësja e mëlçisë”.

Dhe nëse Muavije ishte djali i Hindës, ai ishte gjithashtu edhe babai i Jezidit, “kasapit” të Qerbelasë, i cili i tmerroi dhe i masakroi nipërit dhe stërnipërit e të Dërguarit të Zotit. Njëri nga shokët e Profetit, i cili iu betua për besnikëri Jezidit si Kalif, ishte edhe Abdullahu, djali i Umar ibn el-Khattabit. Ai ishte njëri nga “spektatorët” e kësaj masakre, në të cilën faqet e historisë së Islamit u lagën me gjakun më të shenjtë të njerëzimit.

Jezidi është i famshëm me një pedigre “të dalluar” për armiqësitë ndaj fisit Hashim.

Kur Profeti e pushtoi Mekken në vitin 630, Ebu Sufjani, Hinda dhe djali i tyre Muavije, bashkë me pjesëtarët e tjerë të fisit Umejje, e pranuan Islamin. Xhelaleddin Sujutiu, në faqen 135 të librit “Historia e Kalifëve”, shkruan:

Muavije e pranoi Islamin bashkë me babain e tij Ebu Sufjanin ditën që Mekkeja u çlirua. Ata ishin të pranishëm në betejën e Hunejnit dhe ishin “mualefetul kulub”.

 

Disa historianë thonë se pas çlirimit të Mekkes, Profeti e emëroi Muavijen si njërin nga sekretarët e tij. Si sekretar, ai mbase shkroi disa letra të Profetit.

Si në Mekke ashtu edhe në Medine, Profeti krijoi “vëllazëri” ndërmjet myslimanëve. Si rezultat, edhe Muavijes i caktoi një vëlla.

 

Muhammed ibn Is’hak

I Dërguari krijoi vëllazëri ndërmjet Muavije ibn Ebu Sufjanit dhe el-Huttatit. Ai e bëri këtë ndërmjet disa shokëve të tij, për shembull Ebu Bekrin e kishte vëllazëruar me Umarin, Osmanin me Abdurrahman bin Aufin, Talhanë me Zubejrin, Ebu Dherrin me Mikdadin dhe Muavije ibn Ebu Sufjanin me el-Huttat bin Jezid el-Muxhashiut.  El-Huttati vdiq në prani të Muavijes dhe gjatë Kalifati të tij. Duke u mbështetur në këtë “vëllazëri”, Muavije e mori mbi vete gjithë pasurinë e tij. El-Farazdaku i tha Muavijes:

“Babai yt dhe daja im, o Muavije, na ka lënë trashëgimi

Që ta trashëgojnë të afërmit e tij.

Si i lakmohesh pasurisë së Huttatit

Kur ende pronat e Harbit të shkrihen mbi duar? (“Jeta e të Dërguarit të Zotit”)

 

Siç kemi shpjeguar më sipër, Ebu Bekri e emëroi Jezid bin Ebu Sufjanin si njërin nga gjeneralët e tij në ekspeditën siriane. Siria u pushtua pas vdekjes së Ebu Bekrit, gjegjësisht gjatë Kalifatit të Umarit. Ky i fundit e bëri Jezidin guvernator të Sirisë. Megjithatë, në vitin 639, Siria dhe Palestina u përfshinë nga murtaja që shkaktoi mijëra viktima, ndër të cilët edhe Jezid ibn Ebu Sufjani dhe Ubejdullah ibn el-Xherrahu. Pas vdekjes së Jezidit, Umari e emëroi vëllain e tij të vogël Muavijen si guvernator të ri.

 

Sir John Glubb

Në Hixhaz pati një thatësi të madhe në vitin 639. Përveç thatësisë, viti 639 e solli edhe murtajën në Siri dhe në Palestinë. Shumë arabë vdiqën dhe mijëra njerëz u strehuan në shkretëtirë për të shpëtuar nga qytetet e infektuara. Para se të mbaronte ky emigrim drejt shkretëtirës, vetë komandanti i trupave Ebu Ubejdeja, vdiq. Ai u varros në luginën e Jordanit. Edhe Jezid ibn Ebu Sufjani, i cili kishte pasur një rol të rëndësishëm si komandant në ekspeditën siriane, vdiq nga murtaja.

Kalifi sypatrembur vendosi ta vizitonte vetë Sirinë që ta riorganizonte administratën pas humbjes të kaq shumë udhëheqësve. Aq vdekjeprurëse ishte murtaja në mesin e arabëve, prej të cilëve thuhet se vdiqën 25 mijë vetë, sa ekzistonte frika se Bizanti mund të përpiqej ta ripushtonte Sirinë.

Në vend të Ebu Ubejdes dhe të Jezid ibn Ebu sufjanit, Muavije ibn Ebu Sufjani u emërua guvernator i Sirisë. (“Pushtimet e mëdha arabe”, fq.214; botim i vitit 1967).

 

Në pjesën e mbetur të Kalifatit të Umarit, Muavije ibn Ebu Sufjani mbeti guvernator i tij në Siri. Kur Osmani e zëvendësoi Umarin si Kalif, edhe ai e konfirmoi Muavijen si guvernator. Muavije ndoqi një politike të tolerancës fetare ndaj të krishterëve të Sirisë dhe me shumë kujdes i “kultivoi” sirianët që të bëhej mjaft i dashur për ta.

 

Francesco Gabrieli

 Djali i Ebu Sufjanit ishte emëruar nga Umari si guvernator i Sirisë, në pushtimin e të cilës kishte marrë pjesë nën urdhrat e të vëllait Jezidit. Njëzet vite sundimi në këtë provincë ia kishin siguruar përkrahjen e elementit të fuqishëm arab në këtë krahinë. (“Arabët: një histori e përmbledhur”, fq.74; botim i vitit 1963).

 

Gjatë Kalifateve të Umarit dhe të Osmanit, ai e ktheu Sirinë në një kështjellë të tij dhe e bëri veten të paprekshëm.

 

E. A. Belyaev

Edhe gjatë kohës kur ishte vetëm guvernator i Sirisë, Muavije krijoi një bazë të fortë materiale për veten, për familjarët e tij dhe për klasën ushtarake, duke u bërë një feudal i vërtetë nëpërmjet konfiskimit të tokave të ndryshme. Kalifi umajjad Muavije kishte krijuar themele shumë më të forta ekonomike dhe forca shumë më të besueshme ushtarake sesa kundërshtarët e tij. Ai ishte bërë guvernatori i gjithëfuqishëm i Sirisë së pasur dhe të civilizuar që në ditët e Umarit dhe duke qenë se kaloi njëzet vjet në këtë post, u njoh si prijësi i aristokracisë fisnore arabe në Siri. (“Arabët, Islami dhe Kalifati arab në Mesjetë”, botim i vitit 1969)

 

Pikërisht në këtë mënyrë, Muavijeja, feniksi politik i arabëve, u ngrit nga hiri i një përpjekjeje të dështuar për ta rikthyer paganizmin dhe u bë fillimisht armiku kryesor i Aliut, pasardhësit legjitim të Profetit dhe më pas, e mori mbi vete edhe vetë titullin e pasardhëst të Profetit.

Muavije ishte një njeri i risive. Ai e ktheu Kalifatin në monarki dhe mburrej haptazi se ishte “mbreti i parë i arabëve”. Dhe kuptohet se monarkia do të ishte e trashëgueshme pikërisht në familjen e tij. Andaj, ai e emëroi të birin Jezidin si pasardhës të vetin. Edhe ata myslimanë që e kishin mbyllur njërin sy para krimeve të tija, nuk ishin të kënaqur me këtë lëvizje. Emërimi i Jezidit si Kalif ishte një thyerje e hapur e premtimit që ia kishte dhënë Hasan ibn Aliut se nuk do të emëronte një pasardhës të vetin. Por Muavije nuk ishte një njeri që do të kufizohej nga premtimet e tija ose nga ndonjë kod etik. Etika ishte viktima e parë në duart e tija. Megjithatë, Muavije e kishte të qartë se myslimanët nuk do ta pranonin vullnetarisht Jezidin si Kalif të tyre. Andaj, ai fillimisht e heshti me ar dhe argjend çdo lloj opozite. Atë që nuk arriti ta blente, e heshti me kërcënime. Por në rastet kur nuk funksiononte asnjëra nga këto dy metoda, ai e përdorte një armë të fshehtë që kurrë nuk dështonte: helmin. Në historinë e Islamit, ai është njëri nga nismëtarët në përdorimin e helmit për t’i eliminuar kundërshtarët e tij. Duke ndjerë se Hasan bin Aliu do ta kundërshtonte emërimin e Jezidit, ai e orkestroi vdekjen e këtij të fundit. Historiani i famshë Mesudiu shkruan:

“Muavije i çoi fjalë Xhodah bint Eshathit, gruas së Hasanit, se sikur ta vriste të shoqin, ai do t’i jepte 100,000 dirhemë dhe do ta martonte me të birin Jezidin”.

Tek Xhodah, Muavije e zgjoi ambicien për t’u bërë mbretëreshë dhe pasi ia dërgoi helmin siç ishin marrë vesh, ajo ia dha atë të shoqit, i cili vdiq. Muavije e shpërbleu me 100,000 dirhemë por nuk e mbajti premtimin për ta martuar me Jezidin, duke i thënë: “E dua tim bir”.

Edhe Abdurrahman bin Halid bin Velidi, një ish-guvernator i Emesës, u eliminua në të njëjtën mënyrë të heshtur. Një ditë Muavije shkoi në Emesë, hyri në xhami dhe duke u folur njerëzve, tha:

“Unë jam plakur tashmë dhe nuk jam larg nga vdekja. Andaj kam dëshirë ta emëroj dikë si sundues tuajin”.

Ai fshehurazi shpresonte që populli, për ta kënaqur atë, t’ia sugjeronte Jezidin si Kalif të ardhshëm. Por askush nuk kishte një mendim të tillë. Përkundrazi, populli e donte mjaft Abdurrahman bin Halid bin Velidin dhe e dha emrin e tij si një kandidat për Kalif të ardhshëm të myslimanëve. Muavije e fshehu dëshpërimin e tij dhe u kthye në Damask. Popullariteti i Abdurrahmanit e trembte dhe shumë shpejt filloi ta shihte si një rival potencial për fronin e tij. Andaj, vendosi që ta “siguronte” fronin për të birin Jezidin. Pak kohë më pas, Abdurrahamani u sëmur dhe ra në shtrat. Muavije e bindi mjekun e Abdurrahmanit që t’i hidhte helm në ilaçet e tija dhe t’ia jepte për t’i pirë. Në rast se e bënte këtë, Muavije i premtoi se do ta shpërblente me të ardhurat vjetore të qytetit. Mjeku u pajtua dhe ia dha Abdurrahmanit “ilaçin”në fjalë, i cili e pati ndikimin e vet dhe e vrau. (Marrë nga Isti’aab, vëll.2, fq.401).

Pas vdekjes së Osmanit, shumica e myslimanëve e njohën Aliun si sunduesin e ri të perandorisë myslimane. Por kishte edhe disa që nuk e njohën si të tillë dhe kuptohet, Muavije ishte njëri prej tyre.

Ahmed ibn Daud Dinavari, një historian arab, shkruan:

“Shoqëria myslimane e njohu Aliun si sundues suprem të Islamit por Muavije dhe pjesa tjetër e fisit Umejje, baza e të cilëve ishte Siria, nuk e bënë këtë”.

Aliu i dërgoi Muavijes një lajmëtar për t’i kërkuar betim për besnikëri. Por në vend që t’i përgjigjej, Muavije e mbajti peng lajmëtarin në pallatin e tij dhe e ftoi Amr bin Asin nga Palestina për t’u “këshilluar” me të. Qëllimi i tij i vërtetë ishte që ta fitonte përkrahjen e Amrit.

 

Amr bin As

Asokohe Amr bin Asi ishte duke jetuar në Palestinë dhe duke e vëzhguar skenën politike prej anash. Ai u mrekullua nga ftesa e Muavijes dhe veproi menjëherë për ta shfrytëzuar rastin. Por përkrahja e tij do të kishte një çmim dhe ky çmim s’ishte tjetër veçse sundimi i Egjiptit.

Për Muavijen, çmimi ishte tepër i lartë por pas një kohe, ai vendosi t’ia paguante çmimin në shkëmbim të këshillave të Amrit dhe të shërbimeve të tija në luftën kundër Aliut, pasardhësit të të Dërguarit të Zotit dhe sovranit të myslimanëve. Muavije do ta emëronte Amrin sundues të Egjiptit, nëse ai arrinte ta merrte Egjiptin nga Aliu. Amr bin Asi ishte i destinuar për të luajtur një rol të rëndësishëm, pavarësisht se të ligë, në historinë e Islamit. Ai ishte një njeri tejet i aftë. Dëshmi për aftësinë e tij është pozita e lartë që kishte pasur gjatë Kalifatit të Ebu Bekrit dhe më pas të Umarit. Megjithatë, kishte një njollë në lindjen e tij: ai kishte lindur si djali i një “gruaje të flamurit” në Mekke.

 

Edward Gibbon

Lindja e Amrit ishte çnderuese. Nëna e tij, një prostitutë e famshme, s’ishte e sigurt se cili ishte babai në mesin e pesë burrave nga Kurejshi. Por verifikimi i ngjashmërisë e solli në përfundimin se ai ishte fëmija i Asit, më të moshuarit nga të dashurit e saj. (“Rënia dhe shkatërrimi i Perandorisë Romake).

 

Washington Irving

Nga sulmuesit më të ashpër të Muhammedit ishte një i ri i quajtur Amr, djali i një kurtizaneje nga Mekkeja, që s’ishte më pak e famshme mes arabëve se Phryneja dhe Aspasia në mesin e grekëve dhe që në mesin e të dashurve të saj kishte disa nga fisnikët më të famshëm. Kur i lindi djali, ajo përmendi disa emra që mund të ishin baba potencial i fëmijës. Më pas, u shpall se fëmija më së shumti i ngjante Asit, më të moshuarit nga adhuruesit e saj, me çfarë emrit të Amrit iu shtua cilësimi “Ibn el-As”  ose djali i Asit.

Natyra ia fali dhuntitë më të zgjedhura fëmijës, si të donte ta shpaguante për lindjen e tij të “njollosur”. Ndonëse i ri, ai ishte njëri nga poetët më të famshëm në Arabi. Ai e sulmonte Muhammedin me poezi të ndryshme tallëse. (“Jeta e Muhammedit”).

 

R.V.C. Bodley

Dhe ishte Amr ibn el-Asi, djali i një prostitute të bukur mekkase. Të gjithë mekkasit më të famshëm kishin qenë klientë të saj dhe si pasojë, gjithkush, duke filluar nga Ebu Sufjani e poshtë, mund të ishte babai i Amrit. Ngase asnjëri nuk mund të ishte i sigurt për atësinë, ai lehtësisht mund të quhej Amr ibn Ebi Leheb ose Amr ibn el-Abbas ose Amr ibn el-tjetërkushi nga paria mekkase. (“I Dërguari”, New York, fq.73; botim i vitit 1946).

 

Njëherë Kurejshi e kishte dërguar Amrin si emisar në pallatin e mbretit abisinian për ta kërkuar rikthimin e myslimanëve të arratisur nga Mekkeja dhe të strehuar në Abisini. Ky mision i tij përfundoi me dështim.

Në vitin 629, Amri e pranoi Islamin. Pas konvertimit të tij, Profeti e dërgoi disa herë në krye të ndonjë ekspedite ushtarake kundër fiseve pagane. Detyra e tij më e rëndësishme në të gjallë të Profetit ishte udhëheqësia që iu dha në ekspeditën Dhat es-Salasil, në të cilën Amri u vendos në krye të 500 vetëve, në mesin e të cilëve edhe Ebu Bekri, Umar ibn el-Khattabi dhe Ebu Ubejde ibn el-Xherrahu. Kësaj radhe, Amri pati sukses në misionin e tij.

Amri ishte guvernatori i Umarit në Egjipt. Por kur Osmani u bë Kalif, Amri u lirua nga detyra dhe u kthye në Medine, ku filloi të krijonte trazira. Ai ishte një “specialist” në thurrjen e komploteve dhe në përhapjen e trazirave. Të gjithë këto talente ai i përdori kundër Osmanit, ndaj të cilit filloi një sulm propagandistik. Ai mburrej haptazi se kishte arritur t’i nxiste edhe barinjtë nëpër male që të ngriheshin për ta vrarë Osmanin dhe e vërteta është se kjo mburrje e tij nuk ishte e kotë. Osmani e kishte shtyrë Amrin në një anonimitet politik por ai nuk kishte ndërmend të qëndronte i heshtur për një kohë të gjatë, teksa e shihte Osmanin që tallej me të dhe i imagjinonte familjarët e Osmanit tek kënaqeshin në Egjipt, një provincë të cilën ai vetë ua kishte shtuar tokave islame. Amri vendosi të vepronte.

Humbja e pushtetit është mbase përvoja më e dhimbshme për një njeri. Një gjë e tillë jo vetëm që ia merr njeriut aftësinë për t’u dhënë formë ngjarjeve por ia merr edhe atë vlerë simbolike të fituar falë zyrës dhe postit. Talhaja dhe Zubejri kurrë nuk u kishin dhënë trajtë ngjarjeve. Ata bënë një përpjekje për ta marrë në duar Kalifatin nëpërmjet forcës por dështuan. Kjo përpjekje jo vetëm që ua mori jetën por edhe prestigjin që kishin. Amr bin Asi, në anën tjetër, kishte pasur një rol të rëndësishëm në ngjarje të rëndësishme. Tani përnjëherë, Osmani e kishte bërë një njeri anonim. Që nga ai çast, ndjenja e hakmarrjes u rrit gjithë kohës brenda Amrit, bashkë me dëshirën për ta shkatërruar burimin e zemërimit të tij: Osmanin.

Shumë shpejt, Medineja ishte gati për të shpërthyer. Që më herët, Amri kishte ndërtuar një pallat për veten e tij në Palestinë. Pak para se Medineja të “shpërthente” në trazira, ai u arratis nga qyteti dhe shkoi për të jetuar në këtë pallat. Më pas, ai u ul dhe i vështroi frytet e përpjekjeve të tija. Kur dëgjoi se Osmani ishte vrarë, Amri u gëzua tej mase dhe filloi të mburrej hapur për “suksesin” e tij.

Aftësitë dhe mendjemprehtësia e Amrit ishin përtej dyshimit. Duke u larguar nga Medineja në çastin e duhur dhe duke u “tërhequr” drejt Palestinës, ai nuk shpëtoi vetëm nga akuzat e mundshme në atë kohë por edhe nga gjykimi i historisë.

E vetmja gjë që dinte Amri ishte se nuk mundej kurrë ta merrte Aliun në anën e tij. Ata dy ishin njerëz me stile dhe filozofi krejtësisht të papajtueshme me njëra-tjetrën. Por e dinte se një aleancë me Muavijen ishte më se e mundshme. Që të dy ishin oportunistë të mrekullueshëm dhe që të dy kishin dhënë kontribut në vrasjen e Osmanit: njëri duke i nxitur njerëzit për ta vrarë dhe tjetri duke i mohuar çdo lloj ndihme. Tani që të dy ishin të etur për t’i korrur frytet e suksesit të tyre.

Kështu, Amr bin Asi dhe Muavije ibn Ebu Sufjani, dy mjeshtër të komplotit, të intrigës, të mashtrimit, të paradoksit, të gënjeshtrës por megjithatë, të një qëllimi të njëjtë, krijuan një aleancë për ta përkrahur njëri-tjerin kundër Ali ibn Ebu Talibit. Kur Muavije ia ofroi Amrit pozitën e kryestrategut politik në ekspeditën e tij, Amri nuk pranoi derisa nuk u sigurua për një shpërblim tjetër. Ky shpërblim do të ishte Egjipti.

Duke marrë mësim nga “treshja” e Basrës, Amri e këshilloi Muavijen që ta niste ekspeditën me propagandë kundër Aliut, duke e akuzuar atë më vrasjen e Osmanit. Muavije menjëherë e pranoi këtë sugjerim dhe e filloi sakaq “luftën e ftohtë” kundër Aliut.

Në xhaminë qendrore të Damaskut, flamuri i umajjadëve valëvitej përditë dhe pranë tij, dy objekte të tjera rrinin varur. Njëra ishte një këmishë e përgjakur, që thuhej se ishte këmisha të cilën Osmani e kishte veshur natën që u vra dhe objekti tjetër, ishin gishtat e prerë të Nailes, gruas së Osmanit. Sirianët ecnin përreth flamurit, duke vajtuar dhe duke e mallkuar Aliun, pjesëtarët e fisit Hashim dhe duke u betuar se do të hakmerreshin për vrasjen e Osmanit. Sejjid Abd’ul-Kadir dhe Muhammed Shuxha’ud-Din, në veprën e tyre “Historia e Islamit”, thonë se ky ishte fillimi i praktikës që më pas do të njihej me emrin “teberri”.

Muavije dhe Amr bin As e futën Sirinë në një gjendje histerike, në të cilën çdo sirian filloi të ishte i mllefosur me Aliun dhe i etur për gjakun e tij. Pas tre muajsh, lajmëtari i Aliut u kthye sërish në Kufe dhe raportoi se misioni i tij në Damask kishte dështuar.

Muavije kishte kërkuar luftë kundër Aliut. Por Aliu nuk dëshironte luftë sepse për të, s’kishte gjë më të urryer se kur myslimanët vriteshin ndërmjet veti.

Duke shpresuar në një gjendje të pashpresë dhe duke mos lënë pas dore asnjë përpjekje, Aliu i dërgoi një letër Muavijes. Në të, ai nuk u përpoq t’i përkujtonte Muavijes se i Dërguari i Zotit e kishte emëruar si pasardhës të vetin dhe si sovran të myslimanëve. E dinte se për Muavijen, ky argument nuk ishte aspak bindës. Në vend të këtij argumenti, Aliu i dha një argument që kishte mundësi ta “prekte” më shumë atë. Përmbajtja e letrës së tij është si vijon:

Të ftoj që t’i bindesh Zotit dhe të Dërguarit të Tij dhe të mos bësh ndonjë gjë kundër interesit të myslimanëve. Ti e di se të njëjtët njerëz që ia shprehën besnikërinë Ebu Bekrit dhe Umarit, ma kanë shprehur besnikërinë edhe mua tani. Në këtë çështje, s’ka vend për diskutime. Ti e di se muhaxhirët dhe ensarët e kanë zgjedhur Kalifin në të kaluarën dhe tani po ata më kanë zgjedhur mua për Kalif. Edhe myslimanët e tjerë më janë betuar për besnikëri. Andaj edhe ti duhet ta bësh të njëjtën. Ti ke përhapur shumë trazira dhe gënjeshtra në emër të hakmarrjes për gjakun e Osmanit, ndonëse e di mirë se kush e derdhi gjakun e tij. Pasi të ma shprehësh besnikërinë, eja tek unë dhe hape çështjen e vrasjes së Osmanit. Më pas, unë do të gjykoj sipas Librit të Zotit dhe sipas traditës të të Dërguarit, që të mund të ndahet e vërteta nga gënjeshtra.

 

Por Muavije nuk kishte ndërmend të hiqte dorë nga ambiciet e tija. Ai besonte se e vetmja gjë që mund ta pengonte realizimin e ambicieve të tija ishte paqja. Andaj, ai tregohej po aq “alergjik” ndaj paqes, sa ç’kishte qenë “treshja” e Basrës më parë. Përgjigja e tij ndaj thirrjeve për paqe të Aliut ishte lufta.

Nga pikëpamja e Muavijes, klithma për hakmarrje për gjakun e Osmanit ishte një mjet i shkëlqyeshëm për ta luftuar Aliun. Ai derdhi shumë lot krokodili për Osmanin por me sjelljet e tija, si para vrasjes së Osmanit ashtu edhe më pas, ai tregoi qartë se nuk i interesonte fare Osmani. Ai formoi një ushtri prej 80 mijë vetash për të luftuar kundër Aliut por nuk arriti të dërgonte disa dhjetëra ushtarë në Medine për ta penguar rrethimin e shtëpisë së Osmanit dhe për t’ia shpëtuar jetën në këtë mënyrë.

Për Osmanin mbase do të kishte qenë një ndjenjë e keqe që të dijë se do të vinte një ditë kur kritikët e tij do të bëheshin adhuruesit e tij më të mëdhenj dhe kur armiqtë do ta mbronin kauzën e tij (pasi të kishte vdekur). Ai kishte shumë kritikë në Medine, në mesin e të cilëve ishin Aisheja, Talhaja dhe Zubejri. Por kritiku më i zëshëm në mesin e kritikëve të tij, siç shprehëm më sipër, ishte pikërisht Amr bin Asi. Ai madje mund të ketë qenë edhe autori i vërtetë i vrasjes së Osmanit. Por në një kthim ironik të fatit, pikërisht Amr bin Asi po marshonte tani në krye të ushtrisë siriane, për të kërkuar nga Aliu “hakmarrje” për vrasjen e Osmanit.

Njësoj si Talhaja dhe Zubejri, pararendësit e tij në punën e hakmarrjes, edhe Amri është një temë e mrekullueshme për studimin e “metamorfozës” së një karakteri dhe të shndërrimit ironik të një personi. Ai ishte një figurë komplekse, enigmatike dhe e ndryshueshme, e vështirë për t’u analizuar dhe për t’u klasifikuar qartë.

Njëra nga arsyet përse Muavije kishte filluar një luftë nervash kundër Aliut ishte që ta detyronte atë t’i dënonte të gjithë njerëzit që kishin ardhur në Medine për të protestuar kundër Osmanit. Një strategji e tillë, po të ndiqej nga Aliu, do të shkaktonte një luftë të pafundme. Por Aliu nuk do të ndiqte një politikë shtypjeje dhe në dëshpërim të plotë të Muavijes, do të vijonte me përpjekjet e tija për t’i bindur njerëzit. Ky komplot i Muavijes kishte dështuar.

Muavije ia kërkoi Aliut të njëjtën që ia kishte kërkuar edhe “treshja” e Basrës më parë: që t’ia dorëzonte ata njerëz të pacaktuar, të cilët në mënyrë të drejtpërdrejtë ose të tërthortë kishin marrë pjesë në vrasjen e Osmanit. Megjithatë, kjo kërkesë na sjell tek disa pyetje shumë fundamentale:

1. A ka të drejtë guvernatori i një province t’i kërkoje pushtetit legjitim qendror që atij t’ia dorëzojë njerëzit e dyshimtë për një vrasje, ndonëse vrasja s’kishte ndodhur në provincën e guvernatorit në fjalë? Dhe a ka të drejtë një guvernator i tillë ta kërcënojë pushtetin qendror me luftë, nëse pushteti qendror nuk i plotëson kërkesat e tija?

2. Muavije nuk ishte as trashëgimtar dhe as familjar i afërt i Osmanit. Ai ishte thjesht një familjar i largët nga i njejti fis me Osmanin. A ka shembuj në histori kur në në rastin e një vrasjeje, në vend të familjarëve më të afërt të një personi, një familjar  i largët t’i kërkojë qeverisjes qendrore që t’i dorëzojë atij qindra ose mijëra vetë të dyshimtë për pjesëmarrje në vrasjen në fjalë? A mund një njeri ta marrë ligjin në duart e veta? A guxon pushteti qendror i një shteti të lejojë që secili qytetar të bëhet gjykatës në vete? Po të jetë kështu, çfarë autoriteti i mbetet pushtetit qendror dhe ç’do të mbetet nga ligji dhe rendi?

3. Muavijeja pati një letërkëmbim të gjatë me Aliun. Në njërën nga letrat e tija, ai shkruan: “Ne do t’i kërkojmë vrasësit e Osmanit në çdo cep të botës dhe do t’i vrasim të gjithë. S’kemi për të pushuar derisa nuk i vrasim të gjithë ata ose derisa ne vetë nuk vdesim”. Ç’vendosmëri për t’u admiruar!!! Por kur vetë Muavije u bë Kalif, a u përcoll vallë në vepra kjo vendosmëri e tij?

Pas abdikimit të Hasan ibn Aliut nga froni në vitin 661, Muavije u bë sunduesi i myslimanëve dhe të gjithë njerëzit e dyshuar për vrasjen e Osmanit jetonin nën sundimin e tij. A e arrestoi vallë ndonjërin prej tyre? A ekzekutoi dikë për këtë vrasje? A hapi ndonjë hetim zyrtar për vrasjen e Osmanit? Jo! Ambicia e tij ishte thjesht marrja e Kalifatit. Pasi e arriti atë, vrasja e Osmanit u harrua.

E vërteta është se vetë Muavije dëshironte që Osmani të vritej. Shpresa e tij ishte se pas vdekjes së Osmanit do të kishte kaos gjithkah dhe kjo do t’i mundësonte atij hapësirë për të manovruar më lehtë dhe për ta marrë në dorë pushtetin. Kur ia kërkonte Aliut vrasësit e Osmanit, Muavije e dinte mirë se ata ishin shpërndarë nëpër Hixhaz, Irak e Egjipt dhe se ishte e pamundur të vriteshin që të gjithë. Por edhe sikur të ishte e mundur një gjë e tillë, nuk do të ishte fare e drejtë që qindra njerëz të vriteshin për vrasjen e një njeriu të vetëm.

Kërkimi i hakmarrjes për një vrasje i takon trashëgimtarit të viktimës, me ç’rast kërkimi i drejtësisë bëhet një detyrim i qeverisjes qendrore. Muavije nuk ishte as trashëgimtari i Osmanit dhe as prijësi i myslimanëve. Ai nuk ishte trashëgimtar i Osmanit, më shumë se ç’ishte Aisheja, Talhaja ose Zubejri. Interesi i vetëm i tij dhe i atyre ishte marrja e Kalifatit.

Ngase nuk kishte arritur të vepronte në kohë për ta shpëtuar Osmanin, Muavije do ta shfrytëzonte rastin për të dëshmuar se ishte një gjakmarrës i sinqertë për vrasjen e Osmanit. Kur tre “gjakmarrësit” e tjerë, Aisheja, Talhaja dhe Zubejri e sfiduan Aliun, Muavije do të duhej t’u kishte ndihmuar. Në fund të fundit, të gjithë e kishin të njëjtin qëllim. Vrasja e Osmanit e kishte ngjallur tek të gjithë dëshirën për gjakmarrje. Uniteti i qëllimit do të duhej të kishte krijuar një lidhje të fortë ndërmjet tyre. Por të  njëjtat arsye që e penguan Muavijen nga shkuarja në Medine për ta shpëtuar Osmanin, nuk do t’i lejonin atij të shkonte në Basra për t’i përkrahur aleatët e tij “shpirtërorë”.

Pretendimi se Muavije nuk interesohej fare për Osmanin, qoftë i gjallë ose i vdekur, përforcohet akoma më shumë nga përgjigja që ai ia dha vajzës së Osmanit. Kur u bë Kalif, ai shkoi në Medine dhe e vizitoi familjen e Osmanit, bija e të cilit, në mënyrë ironike e pyeti në e mbante mend akoma atë deklaratën e tij aq shumë të përmendur se kishte kërkuar hakmarrje për vrasësit e babait të saj.

Përgjigja e Muavijes ishte si vijon:

Arrita të sjell paqe në shtet pas shumë trazirave dhe ti duhet të jesh e lumtur që ke qenë e bija e një Kalifi dhe mbesa e një Kalifi tjetër. Por nëse tani për hatrin tënd do të filloja me arrestimin dhe me vrasjen e vrasësve të babait tënd, atëherë paqja do të zhdukej sërish. Dhe po të zhdukej, unë mund ta humbas fuqinë që e fitova me aq mund dhe nëse ajo ndodh, ti do të biesh në statusin e një gruaje të rëndomtë. (“Ikd’ul Farid”)

 

Muavijeja, pragmatisti i pandreqshëm, gjithnjë ishte i aftë për të gjetur një përgjigje. Për të, të gjitha mjetet ishin të drejta përderisa i mundësonin t’ia arrinte qëllimit. Nuk kishte një gjë që s’do ta kishte bërë për të qenë Kalif i myslimanëve. Në të vërtetë, ai do të shkonte aq larg sa të bëhej vasal i një fuqie jomyslimane, vetëm e vetëm që të mund të luftonte kundër pasardhësit legjitim të të Dërguarit të Zotit. Duke e bërë këtë, ai po mbillte një politike që do të linte gjurmë në rrënjët e Islamit.

 

Sir John Glubb

Që të mund të ishte i lirë për të luftuar me rivalin e tij (Aliun), Muavije bëri një marrëveshje paqeje me Bizantin, sipas të cilës do të duhej t’i paguante një tatim vjetor Perandorit. (“Pushtimet e mëdha arabe”, fq.338; botim i vitit 1967).

 

D.M. Dunlop

Para se Muavije ta merrte Kalifatin, teksa akoma pas Siffinit konfrontimet me Aliun vazhdonin, ai e siguroi kufirin e tij verior duke bërë marrëveshje paqeje me Bizantin, sipas të cilës pajtohej t’i paguante një tatim Perandorit Konstantin II. Në vitin 678, kur po afrohej fundi i Kalifatit të tij, pas dështimit të sulmit të madh arab kundër Konstantinopolit në të ashtuquajturën “Luftë të shtatë viteve” dhe pas një sulmi të mardaitëve në kufirin e tij verior, Muavije sërish pranoi t’i paguante tatime Bizantit, kësaj radhe Konstantinit IV. Më pas, ushtritë bizantine do ta sulmonin Sirinë dhe do ta rimerrnin Antiokun dhe Aleppon. (“Civilizimi arab deri në vitin 1500”, botim i vitit 1971).

 

“Statusi” i ri që Muavije e fitoi si vasal i perandorit bizantin, i lejonte atij të luftonte më lehtësisht kundër Ali ibn Ebu Talibit, pasardhësit të të Dërguarit të Zotit. Ai luftoi kundër Prijësit të Besimtarëve, kundër veteranëve të Bedrit, kundër sahabeve të “Pemës së besnikërisë”, kundër muhaxhirëve dhe ensarëve, duke qenë nën mbrojtjen e të krishterëve të Perandorisë Lindore Romake.

Por për Muavijen, nuk duhej domosdo të bëhej fjalë për kurorën dhe për fronin që të mund të ishte “fleksibël”. Ai mund të ishte fleksibël edhe në çështje më të vogla. Për shembull, ai kishte një lidhje tejet sentimentale me paranë dhe besonte se për ta fituar atë, rreptësia e “dalë mode” e principeve islame nuk ishte dhe aq e nevojshme. Ajo që ishte me rëndësi ishte të fitoje para. Tashmë e kemi përcjellë rrëfimin e Ibn Is’hakut, biografit të Profetit, në lidhje me sekuestrimin nga ana e Muavijes të pronave të el-Huttat bin Jezid el-Muxhashiut, “vëllait” të tij. Kjo “vëllazëri” e tyre ishte e dobishme vetëm për Muavijen. Për t’i mbushur xhepat e tij, Muavije do të shiste edhe idhuj. Muavije, pasardhësi i Ebu Bekrit, i Umarit dhe i Osmanit, mund të bëhej edhe një tregtar idhujsh po ta dinte se kjo gjë do t’i sillte para.

 

Sir John Glubb

Sicilia u plaçkit disa herë nga flotat arabe gjatë sundimit të Muavijes. Një rrëfim interesant përcjell se në një rast, plaçkitësit sollën me vete edhe disa “idhuj” prej ari dhe argjendi, të stolisur me perla. Është interesant ndryshimi i mentalitetit arab, ku Kalifi, në vend që të urdhëronte të shkatërroheshin idhuj të tillë, urdhëronte që ato të dërgoheshin në Indi, ku mund të shiteshin për më tepër para. (“Pushtimet e mëdha arabe”, fq.355, botim i vitit 1967).

 

Shitja e idhujve nga Muavije ibn Ebu Sufjani ishte pa dyshim një “defekt” atavist i Umajjadëve. Në parim, këto veprime të tija nuk ishin të prira nga vlerat e shpallura (islame) por nga vlerat nostalgjike (pagane), karakteristike për emrin dhe për gjakun e Umajjadëve. Mbase në nënvetëdijën e tij, Muavije po e kërkonte “Injorancën e humbur” të dinastisë së tij. Ai ishte një reflektim dhe njëherit edhe trajtësues i “Xhahilijjetit” post-islamik. Sfida kundër Aliut, pra, nuk ishte një sfidë thjesht ose kryesisht fizike por një sfidë metafizike. Në këtë përballje, Islami si një forcë morale, u përball me rrezikun më të madh të mishëruar tek Muavijeja dhe tek Umajjadët e tjerë.

 

 

63. Beteja e Siffinit

 

Për ta bindur Muavijen që të mos luftonte kundër myslimanëve, Aliu i përdori të  njëjtat argumente që i kishte përdorur me Aishen, Talhanë dhe Zubejrin. Por rezultati ishte i njëjtë edhe në këtë rast. Në perceptimin e armiqve të tij, paqja mundej vetëm t’i komplikonte problemet tashmë të komplikuara të tokës së Islamit. Për ta, zgjidhja e vetme për problemet ishte lufta.

Por kësaj radhe, Aliu përballej me një armik që ishte më dinak, më djallëzor dhe më i rrezikshëm se “treshja” Aishe-Talha-Zubejr. Në të vërtetë, Muavije ishte aq dinak, sa Talhaja dhe Zubejri mund të konsideroheshin amatorë politikë pranë tij.

Në Basra, grupi rebel ishte një koalicion me interesa të ndryshme që mbahej bashkë vetëm nga urrejtja që të gjithë e kishin ndaj Aliut. Atyre u mungonte një qëllim i përbashkët. Aisheja po luftonte për ta bërë Kalif nipin e saj, Abdullah ibn Zubejrin. Por Talhaja dhe Zubejri s’kishin ndërmend ta dëgjonin atë në këtë çështje sepse vetë dëshironin të ishin Kalifë. Andaj, koalicioni i tyre ishte shumë larg të qenit një koalicion ku të gjithë ishin për secilin dhe ku secili ishte për të gjithë.

Treshja e Basrës ishte e përçarë me sugjerimet e ndryshme por Muavije nuk ishte i tillë. Ai i kërkonte këshilla Amr bin Asit por vetë i merrte të gjithë vendimet. Në anën tjetër, Aliu përpiqej për ta ruajtur unitetin e shoqërisë myslimane, e cila po kërcënohej nga tensione dhe trazira të reja gjithë kohës. Për fat të keq, armiqtë e tij nuk mërziteshin për këto gjëra. Interesi i tyre i vetëm ishte që ta shkatërronin unitetin dhe kësaj ia dolën mbanë.

Në pranverë të vitit 657, Muavije u nis nga Damasku për në Irak me një ushtri. Ai e kaloi kufirin e Sirisë dhe ndaloi në një fshat të quajtur Siffin, në breg të lumit Eufrat. Veprimi i parë i tij ishte që t’i okuponte burimet e ujit.

Pasi e mori lajmin e nisjes së ushtrisë siriane, Aliu e emëroi Akaba ibn Amr Ensariun si guvernator të Kufes, e thirri Ibn Abbasin nga Basra që t’i bashkëngjitej dhe më pas u nis drejt Siffinit në prill të vitit 657.

“Shtatëdhjetë veteranë të betejës së Bedrit dhe 250 sahabe të Pemës së Besnikërisë marshuan nën flamurin e Aliut përgjatë bregut të Eufratit, derisa arritën në Siffin” (“El-Mustadrak”, vëll. 3).

 

Pas arritjes në Siffin, ushtria e Aliut pa se ushtria armike i kishte marrë nën kontroll burimet e ujit. Aliu e dërgoi Sa’sa ibn Sauhanin, një shok të Profetit, për t’i kërkuar Muavijes që t’i hiqte ushtarët nga burimet, që gjithkush të mund ta përdorte ujin lirisht. Siç mund të pritet, Muavije nuk e pranoi këtë. Pas kësaj, Aliu u urdhëroi trupave të tija që t’i merrnin me forcë burimet. Trupat e tij i përzunë trupat siriane dhe i morën nën kontroll burimet. Atë çast filloi paniku dhe shqetësimi në kampin e Muavijes. Hija e vdekjes nga etja filluan të dukeshin në horizont. Por Amr bin Asi e siguroi se Aliu nuk do t’ia mohonte ujin askujt.

Sirianët nuk kishin mundësi të merrnin ujë. Gjeneralët e Aliut ishin të mendimit se duhet t’ia kthenin Muavijes në të njëjtën mënyrë siç kishte  vepruar ai. S’kishte gjë më të lehtë se t’i lije sirianët të vdisnin nga etja. Por Aliu i qortoi butësisht për dëshirën e tyre për ta imituar një shembull të cilin vetë e patën kritikuar më parë dhe u tha: “Lumi i takon Zotit. Askush nuk mund t’ia ndalojë ujin një tjetri dhe gjithkush mund të marrë aq sa të dojë”.

Në muajin Dhilhixhxhe (muaji i fundit sipas kalendarit islamik) të vitit 36 pas Hixhrit pati disa konfrontime të vogla që vazhduan në mënyrë sporadike. Me hyrjen e muajit Muharrem (muaji i parë i vitit hixhri), luftimet u shtynë për një muaj. Gjatë këtij muaji të paqes, Aliu sërish filloi me përpjekjet e tija për ta zgjidhur problemin nëpërmjet negociatave ose për të gjetur një zgjidhje që nuk do të lejonte luftë ndërmjet myslimanëve. Por të gjitha përpjekjet e tija mbetet pa rezultate, për vetë faktin se armiku i tij nuk e shihte paqen si një opcion. Për Muavijen, paqja nuk ishte në përshtatshmëri me interesat e tija.

Edhe përkundër përvojave të hidhura, Aliu ishte i gatshëm të besonte se paqja ishte e mundur.

Por kur muaji Muharrem mbaroi dhe filloi muaji Safar, Aliu e dërgoi Merthid ibn Harithin për t’u dërguar një porosi sirianëve. Merthidi qëndroi para tyre dhe e lexoi porosinë:

O sirianë! Prijësi i Besimtarëve Aliu ju informon se ai ju dha çdo mundësi për t’i verifikuar faktet dhe për t’u informuar. Ai ju urdhëroi që ta ndiqni Librin e Zotit por ju nuk ia varët veshin thirrjes së tij. Tani ai s’ka gjë tjetër për t’ju thënë. S’ka dyshim se Zoti nuk i do ata që e kundërshtojnë të Vërtetën. (“Historia” e Taberiut, vëll.4, fq.6)

 

Kur të dyja ushtritë u përballën, Aliu, njësoj si para betejës së Basrës, ua dha trupave të tij urdhrat në vijim:

O myslimanë! Prisni që armiku ta fillojë luftën dhe mbrohuni vetëm kur të sulmoheni! Nëse armiku dëshiron të largohet nga fushëbeteja, atëherë lejoni që ta shpëtojë jetën e tij! Nëse Zoti ju fal fitore, atëherë mos e plaçkisni kampin e armikut, mos i masakroni trupat e të vrarëve, mos ua merrni armët ose parzmoret dhe mos i sulmoni gratë e tyre! Por para se të gjithash, kujtojeni Zotin çdo çast!

 

Aliu i vendosi trupat e tija në fushëbetejë. Komandën e krahut të djathtë ia dha Abdullah ibn Abbasit, atë të krahut të majtë Malik el-Eshterit kurse pjesën qendrore të ushtrisë e komandoi ai vetë. Me të ishin shokët e të Dërguarit të Zotit, në mesin e të cilëve edhe Ammar bin Jasiri. Në fillim sulmuan sirianët dhe më pas Aliu u urdhëroi trupave të tija që t’i përgjigjeshin sulmit të tyre. Beteja e Siffinit kishte filluar.

 

Ammar bin Jasiri i kishte kaluar të shtatëdhjetat asokohe por besimi në Zotin dhe dashuria për të Dërguarin e tij Muhammedin akoma i ndizej në zemër dhe i mundësonte të luftonte si një djalë i ri. Për t’ia rritur tonin dramatik kësaj beteje, ai e e kishte me vete armën e njëjtë që e kishte përdorur në Bedër kundër politeistëve të Mekkes.

Armiku me të cilin Ammar po përballej në Siffin, ishte vetëm i maskuar si mysliman por nuk arrinte ta mashtronte atë. Sytë e mprehtë të Ammarit e shihnin qartë fytyrën pas maskës. Për të duhet të ketë qenë një përvojë interesantë që sërish pas shumë vitesh, të përballej me armikun e vjetër në një betejë të re. Për të, beteja e Siffinit ishte vetëm një përsëritje e betejës së Bedrit. Dhe ai sërish po luftonte në anën e Muhammedit e të Aliut, kundër armiqve të tyre. Teksa po i godiste sirianët, ai thoshte: “Sot luftojmë kundër juve për interpretimin e Kur’anit, njësoj siç luftuam në kohë të Profetit për shpalljen e tij”

Imam Ahmed bin Hanbeli në veprën “Musned” dhe Hakimi në veprën “el-Mustadrak”, nëpërmjet Ebu Said Khudriut e kanë përcjellë hadithin në vijim nga i Dërguari i Zotit: “O Ali! Njësoj si luftoj unë kundër idhujtarëve për shpalljen e këtij Kur’ani, ti ke për të luftuar një ditë për interpretimin e tij”.

 

Ammari pushoi për disa çaste dhe duke u folur shokëve të tij, tha: “Miqtë e mi! Sulmojeni armikun! Nuk ka kohë për të dyshuar e për të pritur. Dyert e Qiejve janë hapur sot por që të mund të hyni, duhet t’i përdornit shpatat tuaja kundër këtyre armiqve të Zotit dhe të të Dërguarit të Tij. Sulmojini! Thyeni shpatat e tyre, shtizat dhe kokët, që të mund të hyni nëpër dyert e dritës dhe të lumturisë së përjetshme. Atje do të jeni në shoqëri të Muhammedit, të të Dashurit të vetë Zotit”.

Vetë Ammari po e udhëhiqte sulmin dhe shumë shpejt hyri në mesin e trupave siriane. Por gjatë këtij sulmi filloi të ndjente një etje të madhe dhe dalëngadalë u tërhoq prapa drejt ushtarëve të tij dhe u kërkoi ujë bashkëluftëtarëve të vet. Atë çast nuk gjetën dot ujë dhe dikush i zgjati një tas me qumësht.

Kur Ammari e pa tasin me qumësht para vetes, një dridhmë i kaloi nëpër trup. Buzët iu lakuan në një buzëqeshje dhe thirri: “Allahu Ekber (Zoti është më i madh). I Dërguari i Zotit e tha të vërtetën”. Njeriu që ishte pranë tij e pyeti përse kishte thënë kështu. Ai iu përgjigj:

“I Dërguari i Zotit më kishte thënë se gjëja e fundit që do të shijoja në këtë botë do të ishte qumështi. Tani e di se më ka ardhur koha të takohem me të. Aq shumë kohë dhe me aq shumë dëshirë e kisha pritur këtë çast. Ja ku erdhi më në fund. Lavdi i qoftë Zotit!”

Ammari ishte i trajtësuar me dashurinë ndaj Zotit dhe ndaj të Dërguarit. Ai e piu qumështin, i hipi kalit të tij dhe me të shpejtë u nis drejt radhëve siriane. Pas pak, në mesin e tyre e vërejti Amr bin Asin dhe thirri: “I mallkuar qofsh o shërbëtor i Muavijes! E shite fenë tënde për Egjiptin. A e ke harruar parashikimin e të Dërguarit se një grup i lig ka për të më vrarë mua? Më vështro mirë! A s’më njohe? Unë jam Ammari. Ammari, i biri i Jasirit, miku i Muhammedit”.

 

Amr bin Asi i kishte konsideruar të gjitha mundësitë dhe e kishte zgjedhur Egjiptin. Por heshti, duke e ditur se po ta hapte gojën, vetëm sa do ta pranonte gabimin dhe pavarësisht se çdo të thoshte, vetëm sa do ta tradhtonte vetveten.

Ammari po kalëronte për herë të fundit mbi tokë. Shumë shpejt do të shkonte drejt Qiejve për t’u takuar me mikun e tij të dashur Muhammedin, i cili po e priste për ta përshëndetur dhe për t’ia shkundur nga flokët pluhurin e Siffinit, njësoj siç ia kishte shkundur vite më parë pluhurin e hendekut të Medines nga flokët dhe nga fytyra e tij shkëlqimtare.

Duke sulmuar në të djathtë e në të majtë, Ammari po përparonte, krejtësisht shpërfillës ndaj rrezikut. Koka dhe fytyra i ishin kapluar në pluhur e në gjak dhe ishte vështirë ta njihje. Atë çast, një ushtar sirian, duke marrë shënjestër, e hodhi drejt tij një shtizë, e cila e goditi pikërisht mbi zemër. Duke rënë nga kali i tij, ai tashmë e kishte shkëmbyer jetën e tij me kurorën e dëshmorit. Me këtë kurorë mbi kokë, Ammar bin Jasiri hyri në shoqërinë e të Përjetshmive të Parajsës, të prirë nga miku i tij Muhammedi.

Dy kalorës sirianë erdhën tek Muavijeja dhe secili pretendonte se ai e kishte hedhur shtizën që e vrau Ammarin, duke shpresuar se Muavije do t’i shpërblente. Amr bin Asi ishte me Muavijen dhe i pyeti: “Përse keni aq shumë dëshirë të futeni në zjarrin e ferrit?”.

Historianët dhe shkencëtarët e hadithit e kanë përcjellë parashikimin e të Dërguarit të Zotit se Ammar bin Jasiri do të vritej nga një grup i devijuar.

 

Sir John Glubb

Kur myslimanët e parë në Medine u kërcënuan nga Kurejshi, të cilin e dëbuan duke hapur një hendek, Ammar bin Jasiri punoi duke mbajtur një sasi të madhe dheu. Vetë Profeti e vërejti këtë gjë dhe i erdhi në ndihmë, duke e çliruar nga sasia e madhe e dheut dhe duke ia shkundur kokën dhe rrobat. Me atë shpirt prej babai, i cili ishte ndër arsyet përse ndjekësit e tij ishin aq të devotshëm, ai tha: “Mjerë ti o Ammar! Ca njerëz të ligë e të padrejtë do të jenë vrasësit e tu”. Është e mundshme që fjalët e tija të ishin thënë me shaka, duke i akuzuar shokët e vet se e kishin ngarkuar tepër Ammarin. Por kjo frazë u mbajt mend si një profeci. Dhe tani, në ditën e dytë të Siffinit, Ammari ishte vrarë duke luftuar për Aliun dhe duke thirrur me sa i mjaftonte zëri: “O parajsë! Sa pranë që je!” Aq i madh ishte nderimi i të dyja ushtrive për kujtimin e të Dërguarit, sa vdekja e Ammarit krijoi aq vullnet tek ushtria e Aliut, sa ç’kishte krijuar dyshim tek ajo e Muavijes. Përfundimi që sillte ky parashikim i Profetit ishte se njerëzit që e vranë Ammarin do të ishin ndjekës të një kauze të gabuar. (“Pushtimet e mëdha arabe”, Londër, fq.326; botim i vitit 1963).

 

Sir John Glubb gabon kur thotë se Profetit e kishte “me shaka”. I Dërguari nuk po bënte shaka sepse rrethanat nuk ishin ato të një shakaje. Ai ishte tmerrësisht serioz kur i thoshte Ammarit se një grup i ligë dhe i padrejtë do ta vriste atë.

Vdekja e Ammarit pati një ndikim të thellë si tek miqtë ashtu edhe tek armiqtë. Irakienët filluan të luftonin me më shumë vullnet, duke qenë të siguruar se po luftonin në anën e të Vërtetës. Në të njëjtën kohë, sirianët filluan të dyshonin. Shumë prej tyre pushuan së luftuari dhe në mesin e tyre edhe vetë Amr bin Asi. Djali i tij, Abdullahu, i tha: “Sot e vramë një njeri, nga fytyra e të cilit vetë i Dërguari e ka shkundur pluhurin dhe i ka thënë se do të vritet nga një grup njerëzish të ligë”.

Muavije i kërkoi Amrit që të heshtte dhe të mos lejonte që të tjerët ta dëgjonin këtë thënie të Profetit, duke shpallur se ishte Aliu që e kishte vrarë Ammarin, duke qenë se Aliu e kishte sjellë atë në këtë betejë.

Njëri nga shokët e Profetit që ishte i pranishëm në anën e Muavijes, i komentoi këto fjalë të tija duke thënë se po të ishte Aliu vrasësi i Ammarit, atëherë edhe Muhammedi ishte vrasësi i Hamzës sepse ai e kishte sjellë Hamzën në betejën e Uhudit.

Kur Aliu dëgjoi se Ammari ishte vrarë, ai e recitoi vargun 156 të kapitullit të dytë të Kur’anit, i cili thotë:

Ne të Zotit jemi dhe tek Ai është kthimi ynë...

Vdekja e Ammarit ishte një goditje e jashtëzakonshme për Aliun. Ata kishin qenë miq që nga dita kur Ammari dhe prindërit e tij ishin torturuar nga Kurejshi për shkak të pranimit të Islamit dhe kur miku i tyre Muhammedi i kishte ngushëlluar. Por vetë Muhammedi ishte ndarë prej kohësh nga kjo botë. Tani Ammari i kishte mbetur Aliut, por edhe ai do ta linte vetëm. Aliu u kaplua nga pikëllimi dhe nga një ndjenjë e jashtëzakonshme “vetmie”.

Aliu dhe miqtë e tij e falën namazin e të vdekurit për Ammar bin Jasirin, mikun e Zotit e të Muhammedit dhe dëshmorin e betejës së Siffinit. Më pas, Ammari u varros.

Njësoj si dy miqtë e tij Muhammedi dhe Aliu, Ammari gjithë jetën kishte luftuar kundër Kurejshit. Kurejshi i njëjtë që dikur ia kishte vrarë prindërit, tani e kishte vrarë edhe vetë atë. Që të tre pjesëtarët e familjes Jasir ishin stolisur me kurorën e dëshmorit.

Pikëllimi i Aliut pas vrasjes së Ammarit mund të krahasohej vetëm me gëzimin e madh të Muavijes. Ai shpesh thoshte se Ammari ishte njëri nga dy krahët e Aliut dhe se tani, ai e kishte prerë atë.

Pas vazhdimit të luftimeve, të dy bijtë e Hudhejfe ibn el-Jemeniut, Saidi dhe Safvani, u vranë nga trupat siriane. Lutja e fundit e babait të tyre kishte qenë që ata të vdisnin duke luftuar për Aliun.

Shumë ditë kaluan në luftime që nuk sollën ndonjë rezultat. Pikërisht në këto luftime, Aliu pësoi edhe dy humbje të mëdha nga radhët e shokëve të Profetit. Njëri prej tyre ishte Khuzejme ibn Thabit Ensariu (dëshmia e të cilit, sipas fjalëve të Profetit, njihej si e barabartë me dëshminë e dy vetëve) dhe tjetri Uvejs Karaniu. Ky i fundit, siç shpjeguam edhe më sipër, kishte ardhur nga Jemeni dhe ishte takuar për herë të parë me Aliun në vigjilje të betejës së Basrës. Dëshira jetësore e Khuzejmes dhe e Uvejsit kishte qenë që të bëheshin dëshmorë të Islamit. Këtë nder e fituan në betejën e Siffinit.

Vdekja e Khuzejmes dhe e Uvejsit ishte aq dëshpëruese për Aliun sa ai i dërgoi fjalë Muavijes që të dilnin ata të dy dhe të luftonin një me një, që në këtë mënyrë t’i shpëtonin jetët e mijëra myslimanëve që po vdisnin në të dyja anët. Muavije, kuptohet, nuk e pranoi ftesën e Aliut. Ishte më se e qartë se zgjuarësia politike dhe guximi nuk gjendeshin domosdo në të njëjtën pemë.

Shumë njerëz po vdisnin por pa ndonjë rezultat të dukshëm. Aliu shihte se kjo mungëse suksesi ndikonte mbi moralin e trupave dhe vendosi të bënte diçka vendimtare. Atë natë, ai e thirri Abdullah ibn Abbasin që ishte këshilltari i tij kryesor dhe më pas edhe Malik el-Eshterin, i cili ishte kryekomandant i trupave. Bashkë me ta, ai përpiloi një strategji, e cila do t’i jepte betejës një përfundim të suksesshëm.

Ditën e ardhshme, Aliu dhe Maliku do ta sulmonin njëkohësisht armikun, njëri nga ana e djathtë dhe njëri nga e majta. Me një koordinim, sinkronizim dhe përpikmëri të përsosur, ata do ta rrethoshin armikun nga të dyja anët dhe duke lëvizur drejt qendrës së kampit armik, Maliku do t’i printe sulmit vendimtar që do ta bënte armikun të dorëzohej.

Pas namazit të natës, Aliu u foli trupave të tija:

O myslimanë! Nesër do ta bëjmë betejën vendimtare. Andaj kalojeni këtë natë në adhurim të Krijuesit tuaj! Kërkoni mëshirë prej Tij dhe lutuni që t’ju falë vendosmëri dhe fitore. Dhe nesër, dëshmojini gjithkujt se ju jeni ushtarët e Drejtësisë dhe të të Vërtetës! (“Historia” nga Ibn Ethiri, vëll.3, fq.151).

 

Beteja e “natës së zhurmave” (Lejlet’ul-Harir)

Ditën tjetër, Aliu dhe Maliku u hipën kuajve të tyre dhe kalëruan para trupave siriane, duke e vëzhguar vendosjen e tyre. Pasi bënë disa ndryshime të vogla në planin e betejës, me një shenjë të Aliut, Maliku filloi ta sulmonte krahun e majtë të ushtrisë armike.

Sirianët ishin superiorë në numër ndaj Malikut dhe gjeneralët e tyre e jepnin maksimumin. Kurdoherë që i sulmonte Maliku, ata arrinin të mblidheshin dhe të riorganizoheshin.

Maliku luftoi gjatë gjithë ditës. Siç ishte norma, të dyja ushtritë pushuan kur perëndoi dielli dhe u kthyen në kampet e tyre. Por Maliku nuk pranoi të kthehej dhe nuk u lejoi trupave siriane të largoheshin nga fushëbeteja.

Pas një pushimi të shkurtët për namaz, Maliku urdhëroi një sulm të ri kundër sirianëve. Kësaj radhe sulmi ishte aq i fuqishëm sa trupat siriane filluan të shpërndaheshin para tij si dele. Pas namazit, edhe Aliu u rikthye në fushëbetejë dhe e sulmoi krahun e djathtë të ushtrisë siriane. Ndërmjet tyre, Aliu dhe Maliku po e copëtonin armikun. Ata vranë qindra sirianë dhe i tmerruan radhët e tyre. Klithmat dhe britmat e sirianëve që po vdisnin, zhurma e shpatave dhe zëri i shpatës së Malikut që i copëtonte parzmoret e sirianëve, bashkë me thirrjen e tij “Allahu Ekber”, po e mbushnin qiellin e shkretëtirës.

Veprimet e Malikut ishin tejet të guximshme. Në sytë e armikut, ai ishte gjeniu i fitores së Aliut. Ai ishte një shpatë vdekjeprurëse në duart e Fatit. Ngado që shkonte Maliku, fitorje vinte nga pas.

 

Edward Gibbon

Në këtë përballje të përgjakshme, Kalifi legjitim shfaqte një karakter sipëror përplot trimëri dhe humanitet. Trupat e tija u urdhëruan të prisnin që armiku të sulmonte i pari, t’i falnin vëllezërit e tyre që do të arratiseshin dhe t’i respektonin trupat e tyre të vdekur dhe nderin e robëreshave. Në mënyrë shumë bujare, ai ofroi që gjaku i myslimanëve të ruhej duke e zgjidhur këtë çështje me një dyluftim të vetëm, por rivali i tij frikacak nuk e pranoi këtë ftesë, që e dinte se do të ishte një vdekje e pashmangshme për të. Radhët e sirianëve u thyen me sulmin e një heroi të hipur mbi kalë, i cili e përdorte me një fuqi të parezistueshme shpatën e tij me dy tehe. Kurdo që të vriste ndonjë rebel nga ushtria armike, ai thërriste “Allahu Ekber”, Zoti është fitimtar. Gjatë natës më të ashpër të betejës, thuhet se ai e përsëriti katërqind herë këtë shprehje. (“Rënia dhe shkatërrimi i perandorisë Romake”).

 

Heroi që i theu radhët siriane ishte Maliku. Por ai kishte vrarë aq shumë ushtarë të rëndomtë sirianë, sa filloi të humbte interes për këtë gjë. Ai kërkonte një viktimë të një grade më të lartë. Në betejën e Basrës, ai i kishte dhënë fund luftimit duke e vrarë devenë që e mbante Aishen mbi shpinë. Qëllimi i tij i tanishëm ishte që ta vriste ose ta robëronte Muavijen dhe me këtë, t’i jepte fund betejës së Siffinit. Me instinktin e një gjuetari, ai filloi të lëvizte drejt gjahut të tij.

Maliku po hapëronte mbi gjakun dhe mbi trupat e vrarë të sirianëve. Kushdo që i qëndronte përpara, copëtohej sakaq. Muavije mund të shihte me sytë e tij tashmë se Maliku po afrohej. Tek Maliku ai nuk e shihte thjesht kryekomandantin e trupave të Aliut por vetë Engjëllin e Vdekjes. Toka nën këmbë i dukej se po i rrëshqiste. Truprojat e tij, ndonëse të zgjedhur me kujdes për guximin, forcën dhe devotshmërinë ndaj tij, ishin të paaftë para shpatës së Malikut. Ata nuk e ndalnin dot përparimin e tij por arritën ta bënin gjënë e dytë më të mirë: i sollën Muavijes kuaj të shlodhur, me të cilët mund të largohej nga fushëbeteja duke përfituar nga errësira e natës.

Në këtë gjendje të tensionuar, Muavije u kthye drejt Amr bin Asit dhe i tha: “A ka shpresë se mund ta shpëtojmë jetën? Ose a thua ky rrafsh do të bëhet varr për ne?Edhe diçka, e dëshiron ende Egjiptin? Nëse po, atëherë mendo ndonjë gjë për ta ndalur Malikun sepse po s’e bërë këtë, që të gjithë do të vritemi”.

Instinkti i mbijetesës ishte shumë i zhvilluar tek Amr bin Asi. Ai mund ta tejkalonte thuajse çdo situatë të vështirë dhe kishte tashmë një dredhi për ta tejkaluar situatën në fjalë. Kjo dredhi e Amrit do të bënte që jo vetëm “gjahu” i kërkuar, por edhe fitorja t’i rrëshqiste Malikut nga duart.

Beteja që Maliku po bënte atë natë njihet në histori si “Lejlet’ul-Harir” (Nata e zhurmave). Kjo betejë ishte kulmi i përballjes së përgjakshme në rrafshin e Siffinit, pranë bregut të Eufratit. Njëkohësisht, siç do të tregonin ngjarjet në vijim, kjo betejë ishte edhe pika kulmore e karrierës politike dhe ushtarake të Aliut dhe të Malikut. Qëkur Aliu i kishte kërkuar premtim për besnikëri Muavijes, ai kishte filluar një luftë psikologjike kundër tij. Njëra nga armët që Muavije kishte përdorur në këtë luftë, ishte pikërisht fuqia e floririt. Nëna e tij Hinda e kishte përdorur seksin në betejën e Uhudit, si një armë në luftën e saj kundër Islamit. Me armën e quajtur “flori”, Muavije arriti t’i mashtronte disa nga oficerët e lartë të ushtrisë së Irakut dhe ta thyente vullnetin e tyre për të luftuar. Përveç që i kishte ngarkuar me ar dhe argjend, ai u kishte premtuar t’i emëronte në poste të rëndësishme qeveritare ose ushtarake, me kusht që ta tradhtonin Aliun në çastet më kritike të betejës.

Çasti kritik kishte arritur. Goditjet e fuqishme të Malikut i kishin hedhur trupat siriane në një gjendje të pashpresë kaosi. Shpresa e tyre e vetme për të shpëtuar ishte errësira e natës, e cila mund t’i fshihte nga sytë e Malikut.

Maliku që e dinte se i kishte mbetur pak për ta vrarë ose robëruar Muavijen ose Amrin, nuk e dinte se ata dy posedonin një armë të fshehtë që do t’ua shpëtonte jetët. Arma e fshehtë e Muavijes po funksiononte tashmë qetësisht por me ndikim. Kjo armë ishte pikërisht fara e tradhtisë që e kishte mbjellë në mesin e trupave të Aliut. Kjo farë filloi të “gjelbëronte” pikërisht në “natën e zhurmave”.

Maliku akoma po i copëtonte radhët siriane kur Amr bin Asi u urdhëroi ushtarëve që të varnin faqe të Kur’anit në maje të shtizave të tyre, si një shenjë të dëshirës së tyre që kjo mosmarrëveshje të zgjidhej sipas Gjykimit të Zotit.

Ata oficerë të ushtrisë së Aliut që ishin blerë nga Muavijeja dhe ishin gati ta luanin rolin e tyre, po prisnin një shenjë. Sapo i panë fletët e Kur’anit mbi shtiza, ata i vunë shpatat në mill dhe e ndërprenë luftimin, për befasi të Aliut, Abdullah ibn Abbasit dhe të disa komandantëve të tjerë besnikë. Pikërisht atë çast, Abdullah ibn Abbasi i vërejti fletët e Kur’anit mbi shtiza dhe e kuptoi ç’po ngjante. Komenti i tij i parë ishte: “Beteja mbaroi dhe tradhtia po fillon”.

Dhe pikërisht ashtu ishte. Muavije dhe Amr bin Asi kishin dashur që armët të vendosnin dhe kishin dështuar në këtë përpjekje. Tani ata i ktheheshin mashtrimit dhe siç dëshmon historia, do t’ia arrinin qëllimit të tyre. Njeriu i parë në ushtrinë e Irakut që pushoi së luftuari ishte Eshath ibn Kajsi, i njëjti njeri, vajza e të cilit disa vite më pas do ta vriste Hasan ibn Aliun duke i vënë helm në ushqim. Ai ishte prijësi i tradhtarëve të ushtrisë së Irakut. Ai erdhi tek Aliu dhe i tha: “Sirianët nuk duan më gjakderdhje mes myslimanëve. Ata duan që Libri i Zotit të gjykojë mes nesh. Andaj, ne s’kemi për të luftuar më kundër tyre”.

Edhe prijësit e disa fiseve të tjera, të lidhur me Muavijen, pushuan së luftuari duke e ndjekur shembullin e Eshathit. Të gjithë pjesëtarët e fiseve të tyre i ndoqën prijësit dhe i vendosën shpatat në mill. Me këtë, luftimet mbaruan në pjesën më të madhe të frontit. Vetëm një njësi, ajo e udhëhequr nga Maliku, po luftonte akoma dhe po i shkatërronte sirianët.

Tradhtarëve në ushtrinë e Irakut as që u kalonte nëpër mend se sikur Muavije dhe Amr bin Asi vërtet të kishin ndonjë respekt për Kur’anin, do të kishin bërë thirrje që para betejës që Libri i Zotit të gjykonte mes tyre. Por një gjë të tillë nuk e bënë. Ata e kujtuan Kur’anin vetëm kur shkatërrimi i ushtrisë siriane ishte tashmë i qartë përpara tyre. Eshath bin Kajsin përnjëherë e kaploi dashuria për jetën e myslimanëve. Ai e mori një kopje të Kur’anit, doli para ushtrisë dhe thirri: “O myslimanë! Detyrojeni Aliun ta pranojë gjykimin sipas Librit të Zotit dhe në këtë mënyrë t’i japë fund gjakderdhjes!”.

 

Është interesante se gjakderdhja në mesin e myslimanëve e alarmoi Eshathin vetëm kur pa se Aliu ishte në prag të fitores. Ai e dinte se fitorja e Aliut nuk do t’i sillte asgjë atij. Por nëse Aliu dështonte, atëherë ai do të fitonte shumë shpërblime prej Muavijes. Andaj është tejet e kuptueshme “merakosja” e tij për t’ua shpëtuar jetën myslimanëve.

Atë çast, Aliu u rrethua nga prijësit e fiseve të ushtrisë së tij, të cilët i kërkonin me ngulm që t’i ndërpriste luftimet kundër sirianëve, të cilët sipas tyre, po i kërkonin Aliut që të vendoste sipas Librit të Zotit. Aliu i paralajmëroi se po mashtroheshin nga armiku dhe i ftoi që të vazhdonin për ta siguruar fitoren. Ai gjithashtu u tha se thirrja për të gjykuar sipas Librit të Zotit s’ishte veçse një dredhi e sirianëve për t’i shpëtuar disfatës dhe vdekjes.

Por floriri dhe argjendi i Muavijes duket se kishin më shumë ndikim se fjalët e Aliut. Tradhtarët shumë shpejt filluan të bëheshin të padëgjueshëm dhe i kërkuan Aliut që ta thirrte prapa Malikun, duke shpallur armëpushim të menjëhershëm. Aliu hezitoi një çast por shumë shpejt kuptoi se nuk i mbeteshin shumë zgjedhje përballë rebelimit të ushtrisë së tij. Si pasojë, ai i dërgoi një lajmëtar Malikut, duke i kërkuar të kthehej prapa. Maliku ishte përqendruar aq shumë në shkatërrimin e pjesëve të mbetura të ushtrisë siriane, sa që nuk kishte vënë re se ushtria e tij nuk po luftonte më. Andaj, ai i tha lajmëtarit se duhej të qëndronte dhe se nuk mund ta linte të papërfunduar këtë punë.

Maliku shumë shpejt do të kuptonte se ajo shpatë me dy tehe që e kishte grirë ushtrinë siriane, do të mbetej e pafuqishme para një arme të re të krijuar nga Muavijeja dhe Amr bin Asi: mashtrimit.

Kur agjentët e Muavijes në kampin e Aliut e dëgjuan përgjigjen e Malikut, ata i thanë se sikur të mos kthehej prapa, do ta kapnin Aliun dhe do ta t’ia dorëzonin Muavijes. Kësaj radhe, Aliu u detyrua t’i dërgonte një sinjal urgjence Malikut, të cilit iu tha se sikur të mos kthehej menjëherë në kamp, kurrë më nuk do ta shihte Aliun.

Maliku u zemërua jashtë mase me këtë gjendje dhe me fitoren që i rrëshqiste nga duart. Ai u kthye i zemëruar në kamp, me qëllimin që t’i vriste tradhtarët. Por menjëherë e ndjeu se prijësi i tij ishte në mesin e tyre dhe në rrezik. Kur i qortoi ashpër për mendjelehtësinë dhe për tradhtinë e tyre, ata e sulmuan me shpata. Por Aliu ndërmjetësoi dhe u tha tradhtarëve: “Nuk po luftoni kundër armikut. Së paku mos e vrisni mikun tonë më të madh!”. Aliu nuk dëshironte që Muavije ta shihte përçarjen që mbretëronte në kampin e tij.

Beteja e Siffinit kishte mbaruar. Atje ku dështoi fuqia e Muavijes, dinakëria e tij pati sukses. Fitorja i rrëshqiti Aliut nga duart dhe që atë çast, ai do të ishte në pozitë mbrojtjeje, në një luftë humbëse kundër Muavijes. Armëpushimi ishte fillimi i rënies së tij politike.

Pas ndërprerjes së luftimeve, palët u morën vesh që lufta civile e myslimanëve të zgjidhej nëpërmjet një arbitrazhi, vendimi i të cilit do të pranohej nga të dy anët. Në këto negociata paraprake u theksua shumë qartë se gjyqtarët do të vendosnin vetëm “sipas Librit të Zotit”. Muavije e emëroi Amr bin Asin si negociator nga ana e tij dhe rebelët e ushtrisë së Aliut e propozuan Ebu Musa el-Eshariun si përfaqësues të Aliut.

Ebu Musa ishte një kombinimi i mendjelehtësisë dhe i një besnikërie të dyshimtë ndaj Aliut. Shumë shpejt, përballë një Amr bin Asi, për të cilin s’ishte një kundërshtar i denjë në asgjë dhe aq më pak në diplomaci, ai do t’i demonstronte qartë këto dy cilësi, njërën të mendjes dhe tjetrën të zemrës së tij.

Aliu menjëherë e refuzoi Ebu Musa el-Eshariun si negociator të vetin. Zgjedhja e tij ishte Abdullah ibn Abbasi ose Malik el-Eshteri. Por këta dy nuk ishin të pranueshëm as për Muavijen dhe as për agjentët e tij në ushtrinë e Irakut, si shembulli i Eshath ibn Kajsit dhe disa të tjerëve. Ata thanë se dëshironin një njeri “të paanshëm” si Ebu Musa dhe jo përkrahës të Aliut si Abdullah ibn Abbasi dhe Malik el-Eshteri. Aliu i pyeti: “Në është kështu, atëherë përse nuk e kundërshtoni emërimin e Amr bin Asit, i cili s’është aspak i paanshëm?”. Ata i thanë se nuk mbanin përgjegjësi për punët e të tjerëve dhe se ishin përgjegjës vetëm për punët e tyre.

Aliu u rezistoi shtypjeve të tradhtarëve por ata ishin të lidhur fort pas florinjve të Muavijes, të cilët nuk donin t’i humbnin assesi. Në të vërtetë, ishte vendosur prej kohësh që Ebu Musa ta përfaqësonte Irakun. Më në fund, tradhtarët në radhët e Aliut arritën që ta impononin emërimin e Ebu Musa el-Eshariut si negociator nga ana e tyre.

Kur marrëveshja e armëpushimit po shkruhej, ndodhi një incident, i cili ishte një lloj përsëritje e Hudejbijes. Sekretari i shkroi fjalët: “Kjo është një marrëveshje ndërmjet Ali ibn Ebu Talibit, Prijësit të Besimtarëve dhe Muavije ibn Ebu Sufjanit..”. Amr bin Asi, i cili ishte përfaqësues i Muavijes kundërshtoi dhe tha: “Fshini fjalët Prijësi i Besimtarëve. Sikur ta njihnim Aliun si të tillë, nuk do të ishim duke luftuar kundër tij”. Pas kësaj, Aliu tha:

Sa e vërtetë ishte ajo që parashikoi i Dërguari në lidhje me këtë. Kur marrëveshja e Hudejbijes po shkruhej dhe unë i pata shkruar fjalët “kjo është një marrëveshje ndërmjet Muhammedit, të Dërguarit të Zotit dhe..”., idhujtarët më ndërprenë dhe thanë se sikur ta kishin njohur Muhammedin si të Dërguarin e Zotit, nuk do të luftonin kundër tij. Ata këmbëngulën që të fshiheshin fjalët “i Dërguari i Zotit” nga përmbajtja.

 

Në Hudejbije, Muhammedi urdhëroi që të fshiheshin fjalët “i Dërguari i Zotit” nga teksti i marrëveshjes. Në Siffin, duke ecur në hapat e mësuesit të tij, Aliu urdhëroi që të hiqeshin fjalët “Prijësi i besimtarëve”. Kështu u nënshkrua marrëveshja për armëpushim, me dëshmitarë nga të dyja palët dhe me nga një kopje për secilën palë, që të ruhej në arkiva.

Kushtet e armëpushimit ishin:

1. Që të dy gjyqtarët do të merrnin vendim duke u mbështetur në Librin e Zotit. Po të jetë e pamundur një gjë e tillë, atëherë ata duhet ta ndjekin shembullin dhe traditën e të Dërguarit të Zotit.

2. Vendimi i dy gjyqtarëve, i mbështetur në Librin e Zotit, do të jetë i detyrueshëm për të dyja palët.

3. Gjyqtarët do të bënin një hetim të shkaqeve të vrasjes së Osmanit dhe të luftës civile në mesin e myslimanëve.

4. Gjyqtarët do ta shpallnin verdiktin e tyre përfundimtar gjashtë muaj pas armëpushimit.

5. Të dyja palët do ta ruajnë paqen dhe do t’i mbrojnë gjyqtarët, të cilët do të kenë liri lëvizjeje në gjithë vendin.

6. Gjyqtarët do të takohen në një vend kufitar ndërmjet Irakut dhe Sirisë.

 

Elementi më i rëndësishëm në këtë marrëveshje ishte që dy gjyqtarët të merrnin një vendim sipas Librit të Zotit dhe jo sipas dëshirave dhe interesave të tyre.

Beteja e Siffinit kishte mbaruar zyrtarisht por Malik el-Eshteri, “dragoi i prangosur” i arabëve, nuk pranonte të bëhej dëshmitar i marrëveshjes për armëpushim sepse e konsideronte një dokument të padrejtë.

 

R.A. Nicholson

Një betejë e madhe u zhvillua në Siffin, një fshat në luginën e Eufratit. Aliu ishte fitimtari i ditës, kur Muavijes iu kujtua një dredhi. Ai u urdhëroi trupave të tija që të varnin faqe të Kur’anit në maje të shtizave të tyre dhe të thirrnin “Ja ku është Libri i Zotit! Le të vendosë ai ndërmjet nesh!” Kjo dredhi e tmerrshme pati sukses. Në ushtrinë e Aliut kishte shumë fanatikë fetarë, të cilëve gjykimi i Librit të Zotit u dukej si një opcion i parezistueshëm. Ata menjëherë kërcyen përpara dhe kërcënuan se do ta vrisnin prijësin e tyre, nëse ai nuk e pranonte gjykimin e Librit. Më kot u përpoq Aliu t’i bindte këta rebelë dhe t’i paralajmëronte për mashtrimin që s’e kuptonin, pikërisht në çastin kur ishin kaq pranë fitores. Ai nuk pati zgjidhje tjetër veçse t’u bindej atyre dhe si gjyqtar nga ana e tij ta emëronte një njeri me besnikëri të dyshimtë, Ebu Musa el-Eshariun, njërin nga shokët më të moshuar të Profetit që ishte akoma gjallë. Nga ana e tij, Muavije e emëroi Amr ibn el-Asin, dinakëria e të cilit kishte qenë shkaku i kësaj manovre. (“Një histori letrare e arabëve”, fq.192; botim i vitit 1969).

 

Të dy gjyqtarët, Ebu Musa el-Eshariu dhe Amr bin Asi, shpallën se do të takoheshin pas gjashtë muajsh në Adhruh, për ta shpallur verdiktin e tyre në lidhje me këtë mosmarrëveshje. Pas kësaj, Aliu dhe Muavijeja u kthyen nga Siffini për ta pritur vendimin e tyre.

Kur Aliu u kthye në Kufe, ai filloi të punonte për ta riorganizuar qeverisjen. Por për fat të keq, përpjekjet e tija u shtynë sërish për shkak të rebelimit të një grupi nga ushtria e tij.

Gjatë betejës së Siffinit, Muavije e kishte mbjellur farën e tradhtisë në ushtrinë e Irakut, siç shprehëm edhe më sipër. Këtë e kishte bërë duke u falur dhurata prej floriri e prej argjendi disa oficerëve të rëndësishëm të ushtrisë së Aliut dhe duke u premtuar toka të mëdha, poste qeveritare dhe tituj ushtarakë. Këto investime kishin dhënë fryt. Ata që i pranuan dhuratat e tija e detyruan Aliun t’i ndërpriste luftimet dhe ta pranonte arbitrazhin, duke e shpëtuar kështu Muavijen nga vdekja dhe nga disfata në Siffin. Tani po rrinin dhe prisnin që bëmat e tyre të shpërbleheshin nga ana e Muavijes.

Por kur Muavije u kthye në Damask, ai ndjeu se mund edhe fare të mos ua varte veshin këtyre agjentëve në ushtrinë e Aliut. Andaj, u tha të gjithëve se s’kishte asgjë për t’ju dhënë.

Agjentët e Muavijes e kuptuan se ishin mashtruar prej tij. Të zemëruar jashtë mase, ata iu kthyen Aliut dhe i kërkuan që ta zhvleftësonte marrëveshjen për armëpushim dhe të vazhdonte me luftën kundër Muavijes. Por Aliu nuk e pranoi një gjë të tillë dhe tha se do të priste për të parë në do të ishte vendimi i gjyqtarëve në përshtatshmëri me Kur’anin.

Por ish-agjentët e Muavijes nuk donin të prisnin. Ata i bënë shtypje Aliut që të luftonte dhe kur ai nuk pranoi një gjë të tillë, ata u ndanë masivisht nga ushtria dhe e tërhoqën premtimin për besnikëri që ia patën dhënë. Ishin rreth 12 mijë vetë që e tërhoqën premtimin e tyre për besnikëri pas betejës së Siffinit. Këta u njohën me emrin “Khavarixh” dhe u mblodhën në një vend të quajtur Harura, prej ku filluan ta plaçkisnin zonën përreth dhe t’i vrisnin njerëzit e pafajshëm dhe të gjithë ata që nuk pajtoheshin me pikëpamjet e tyre mbi qeverisjen dhe politikën.

Aliu u përpoq t’i bindte khavarixhët që të ktheheshin në Kufe dhe t’i bisedonin me të mospajtimet që i kishin. Ai dha përgjigje të gjata dhe të kënaqshme për çdo pyetje dhe disa prej tyre, të bindur se Aliu kishte të drejtë, ia shprehën atij sërish besnikërinë. Megjithatë, shumë prej tyre mbetën në pozitën që ishin. Pretendimi i tyre i tanishëm ishte se duke pranuar që çështja me Muavijen të zgjidhej nëpërmjet arbitrimit nga dy njerëz të gabueshëm dhe jo nga Libri i Zotit, Aliu ishte bërë një “mohues” dhe se vetëm një “pendim” i hapur mund ta shpëtonte atë.

Aliu e toleroi padëgjueshmërinë e khavarixhëve, me shpresën se herët a vonë do të kuptonin se ishin duke gabuar. Por kjo gjë vetëm sa i bërë më të paskrupullt dhe më të ashpër. Më në fund, prijësit e tyre vendosën të largoheshin nga Kufeja dhe të vendoseshin në një vend tjetër. Për këtë qëllim, ata e zgjodhën fshatin e quajtur Nehrevan dhe u urdhëruan të gjithë khavarixhëve që të mblidheshin në këtë vend. Nga Nehrevani, khavarixhët filluan të përhapnin tmerr në të gjithë vendin. Për ta mbuluar fajin dhe turpin e vet, ata filluan të kryenin krime të reja. Gjithandej filluan të vrisnin njerëz të pafajshëm, duke mos i falur as gratë dhe fëmijët. Më në fund, erdhi lajmi se ata kishin ndërmend ta sulmonin edhe vetë Kufen.

Aliu duhej të vepronte menjëherë për ta ndalur anarkinë e khavarixhëve. Për këtë qëllim, ai shkoi personalisht në Nehrevan për t’u takuar me ta. Atje u tha se do të ishin të mbrojtur të gjithë ata që do të largoheshin nga ai kamp, që do të ktheheshin në shtëpitë e tyre dhe do të vazhdonin të jetonin në paqe me të tjerët. Shumë vetë kuptuan se s’kishin ndonjë arsye të vërtetë për të luftuar me Aliun dhe menjëherë u larguan nga Nehrevani për t’u kthyer nëpër shtëpitë e tyre. Por një grup prej 4000 khavarixhësh kokëfortë mbeti në kamp dhe i kërkoi Aliut që të “pendohej”, duke i thënë se vetëm atëherë do ta pranonin si udhëheqës të myslimanëve. Më pas, ata filluan me slloganin e tyre “sundimi i takon vetëm Zotit” dhe i sulmuan trupat e Aliut. Kur ushtria e Aliut u kundërpërgjigj, khavarixhët u mundën. Pjesa më e madhe e tyre u vra në fushëbetejë dhe vetëm disa arritën të shpëtonin.

Ndonëse khavarixhët e kishin adoptuar vargun kuranor “sundimi i takon veç Zotit” si slogan të tyre, ata nuk e kishin as qëllimin dhe as aftësinë për ta krijuar një “mbretëri të Zotit” në tokë. Ata vetëm donin fuqi për vetveten. Khavarixhët ishin thjesht një përzierje eksplozive terrorizmi, politike dhe fanatizmi fetar. Po të kishin qenë të suksesshëm, ata vetëm do ta ringjallnin rivalitetin fisnor të kohëve para-islame. Deri sot, ata kanë mbetur një grup i paasimiluar në historinë e myslimanëve.

 

Dr. Hamid’ud-Din

Khavarixhët nuk u lejonin njerëzve që të merrnin pjesë në ushtrinë e Aliut. Dhe sikur dikush të mos pajtohej me mendimet e tyre, menjëherë vritej. Shumë myslimanë u vranë në këtë mënyrë. Aliu dërgoi një emisar për t’i bindur që të mos vrisnin njerëz të pafajshëm por ata e vranë edhe emisarin e dërguar.

Kampi i tyre ishte në Nehrevan. Edhe Aliu lëvizi drejt Nehrevanit me ushtrinë e tij. Ai u kërkoi khavarixhëve që t’i dorëzonin ata njerëz që ishin përgjegjës për vrasjen e myslimanëve të pafajshëm. Por të gjithë thirrën njëzëri se të gjithë ishin vrasësit e tyre dhe se vrasjen e njerëzve të tillë e konsideronin një detyrë. Aliu edhe njëherë ua shpjegoi gabimin që po e bënin dhe u kërkoi që të shkonin nëpër shtëpi. Por përgjigja e tyre ishte negative.

Më në fund, Aliu e dërgoi Ebu Ejjub Ensariun bashkë me flamurin e Islamit. Ebu Ejjubi u ndal në mes të dy ushtrive, e valëviti flamurin dhe tha se gjithkush nga kampi khavarixh që do të strehohej nën flamurin e Islamit, do të ishte i mbrojtur.

Shumë khavarixhë që e kishin kuptuar gabimin e tyre, erdhën nën flamurin e ngulur në tokë nga Ebu Ejjubi. Por 4000 vetë mbetën akoma në kamp. Ata ishin të vendosur për të luftuar kundër Aliut. Ata bërtitën “sundimi i takon vetëm Zotit” dhe e sulmuan ushtrinë e Aliut. Që të gjithë luftuan me një guxim prej fanatiku por shumë shpejt u rrethuan dhe u mundën, me çfarë thuajse të gjithë u vranë. (“Historia e Islamit”, Lahore, Pakistan, fq.202; botim i vitit 1971).

 

Slogani “sundimi i takon vetëm Zotit” ishte vetëm një instrument, qëllimi i të cilit ishte që fuqia të binte në duart e tyre dhe t’i mohohej gjithkujt tjetër.

 

Në ndërkohë, dy gjyqtarët Amr bin As dhe Ebu Musa el-Eshari, i kishin përfunduar negociatat e tyre dhe ishin gati për ta shpallur vendimin. Që të dy u pajtuan se ishte në interes të tokave të Islamit që edhe Aliu edhe Muavijeja të abdikonin ose të zbriteshin nga froni, që të mundej shoqëria myslimane të zgjidhte një prijës të ri.

Gjyqtarët u takuan në Adhruf, bashkë me ekipet e tyre. Edhe katërqind ushtarë nga secila palë ishin të pranishme në skenë, në përshtatshmëri me marrëveshjen. Delegacioni sirian ishte i prirë nga Ebu’l Avar Selmiu kurse delegacioni i Irakut nga Abdullah ibn Abbasi dhe Shurejh ibn Haniu.

Edhe shumë njerëz të tjerë kishin ardhur në Adhruh për ta dëgjuar vendimin e dy gjyqtarëve në lidhje me fatin e tokave të Islamit. Në mesin e tyre ishin Abdullah ibn Umari, Abdullah ibn Zubejri, Abdurrahman ibn Ebu Bekri, Sad ibn Ebi Vakkasi dhe Mughire ibn Shaaba.

Amr bin Asi i tha Ebu Musa el-Eshariut se e respektonte atë jashtë mase si një shok i të Dërguarit të Zotit dhe si një dijetar i madh që ishte dhe se pikërisht për këtë arsye, el-Eshariu duhej të ishte i pari që ta shpallte vendimin e tyre të përbashkët, që të mund Amri ta miratonte më pas të njëjtën gjë.

Abdullah ibn Abbasi e paralajmëroi Ebu Musa el-Eshariun se Amri mund ta mashtronte atë dhe i sugjeroi që t’i lejonte Amrit të shpallte i pari. Por Ebu Musa nuk ia vari veshin kësaj këshille dhe i tha: “Rasti është i sigurt dhe nuk ka hapësirë që Amri të mund të bëjë ndonjë manovër”.

Ebu Musa el-Eshariu ishte ndikuar mjaft nga shfaqja e “respektit” të Amr bin Asit. Ai u ngjit në foltore dhe tha:

O myslimanë! Shumë trazira dhe vuajtje u ka shkaktuar myslimanëve lufta e Aliut dhe Muavijes. Andaj, ne kemi vendosur që t’i lirojmë nga detyra ata të dy dhe jemi marrë vesh që e drejta për ta zgjedhur Kalifin e ri duhet t’i takojë shoqërisë myslimane, domethënë të gjithë juve.

Delegacioni i Irakut u tmerrua me ta dëgjuar këtë shpallje të Eshariut por megjithatë priti për të parë se ç’do të thoshte gjyqtari tjetër. Amri u ngrit dhe tha:

O myslimanë! Ju të gjithë dëgjuat se çfarë tha Ebu Musa në lidhje me lirimin e Aliut nga detyra. Ai e liroi Aliu nga detyra e Kalifit. Unë e miratoj këtë vendim dhe shpall se Aliu është larguar nga Kalifati. Dhe në vend të Aliut, unë po e emëroj Muavijen si Kalif të ri..”.

 

Amr bin As nuk e kishte përfunduar akoma fjalën e tij kur u dëgjuan disa britma zemërimi. Ebu Musa bërtiti i mllefosur: “Gënjeshtar! Ti je gënjeshtari më i pacipë! Ti je një qen i ngarkuar me libra, që e nxjerr gjuhën nga pesha e ngarkesës”. Amri iu përgjigj: “Dhe ti je një gomar i ngarkuar me libra që klith kur e ngarkojnë tepër”.

“Qeni” dhe “gomari” shkëmbyen disa fjalë dhe më në fund e sulmuan njëri-tjetrin. Ata u goditën ndërmjet veti dhe klithën të dy derisa mbetën pa zë. Pati edhe të qeshura, ndonëse vetëm në kurriz të Ebu Musa el-Eshariut.

Pas gjashtë muaj pritjeje, “shfaqja” e vetme që kishin përgatitur dy gjyqtarët për argëtimin e qindra myslimanëve të mbledhur në Adhruh për “festën”, ishte vetëm pak muzikë e përbërë nga zëri i një “qeni” dhe i një “gomari”.

Më në fund, “koncerti” mbaroi dhe myslimanët që kishin ardhur nga vende të largëta, u larguan sërish nga Adhruhu.

Ebu Musa kuptoi se ishte bërë një objekt talljeje për arabët dhe u largua drejt Jemenit për ta fshehur turpin e tij. Ai ishte një njeri me aftësi modeste, të cilin disa ngjarje të rastësishme e sollën në një pozitë të tillë, në të cilën ai mbase mendonte se fati i shoqërisë myslimane ishte në duart e tija. Krenaria e tij ishte gjithnjë në konflikt me kujdesin por krenaria fitonte gjithnjë. Detyra që iu dha atij ishte një detyrë tepër e madhe për një njeri të paaftë si ai, gjë që edhe do ta dëshmonte. Ai ishte njëri nga njerëzit e besueshëm të Umar ibn el-Khattabit, i cili e kishte emëruar el-Eshariun guvernator të Basrës dhe më pas, edhe të Kufes.

Kërcënimi që Muavije kishte përjetuar, kishte mbetur pas tashmë. Në luftën për ta marrë Kalifatin, tani atij i kishte kaluar iniciativa. Pretendimi i tij për t’u bërë Kalif, tani mbështetej në gjykimin e bërë nga “mbretbërësi” Amr bin As në Adhruh. Gjykimi i Amrit kishte qenë një shfaqje e shkathtë prej magjistari politik që do ta mrekullonte edhe Machiavellin. Por për sirianët, gjykimi i tij ishte si urdhër i ardhur nga qielli dhe si i tillë, ishte i pakthyeshëm.

 

R.A. Nicholson

Është një karakteristikë e moralitetit arab që ky mashtrim i paskrupullt u lëvdua nga ndjekësit e Muavijes si një triumf diplomatik, i cili i jepte atij të drejtë për ta kërkuar titullin e Kalifit. (“Një histori letrare e arabëve”, fq.192-193).                                                                               

 

Arbitrazhi doli thjesht një farsë dhe rezultoi në një dështim të plotë. Por edhe ashtu, vendimi i tyre kishte qenë përtej fuqisë së caktuar për këtë arbitrazh. Askush nuk u kishte dhënë autoritet dy gjyqtarëve që të gjykonin në lidhje me Kalifatin, të lironin nga detyra ose të emëronin një Kalif. Përkrahësit e Muavijes kërkonin hakmarrje për vrasjen e Osmanit. Muavije i kishte bindur se Aliu ishte përgjegjës për këtë gjë dhe se kjo ishte arsyeja e ardhjes së tyre në Siffin. Ata nuk luftonin kundër Aliut për ta kurorëzuar Muavijen si Kalif.

Por gjyqtarët as që i hetuan burimet e luftës civile. Ata folën vetëm për Kalifatin, ndonëse kjo nuk ishte tema e takimit të tyre. Detyra e tyre e vërtetë ishte që të gjenin se kush e kishte vrarë Osmanin dhe në kishte të drejtë Muavije të kërkonte hakmarrje për gjakun e tij.

Ebu Musa Eshariu e shprehu vendimin e tij duke thënë se e lironte nga detyra edhe Muavijen. Por ç’do të thoshte kjo vërtet? Dhe prej ç’detyre e lironte Muavijen Ebu Musa Eshariu? Muavije edhe ashtu nuk ishte Kalif dhe as që ishte propozuar për të qenë. Në anën tjetër, Aliu ishte Kalifi legjitim i myslimanëve. Ai ishte zgjedhur me koncenzusin e muhaxhirëve dhe të ensarëve dhe të të gjitha pjesëve të shtetit, në përjashtim të Sirisë, e cila nuk e pranonte sundimin e tij.

Si gjyqtarë dhe mbase si “mbretbërës”, Amr bin Asi dhe Ebu Musa el-Eshariu patën një diskutim të gjatë mbi politikën dhe luftën e mbase edhe mbi të ardhmen e shoqërisë myslimane. Por gjëje e vetme që ata nuk e diskutuan ishte mendimi i Kur’anit. Gjatë diskutimeve të tyre në Adhruh, ata e kishin lënë mënjanë Kur’anin, njësoj si pararendësit e tyre në “mbretbërje”, të cilët gjatë diskutimeve në Sakife, e kishin “harruar” krejtësisht Librin e Zotit.

Në një “rastësi” të çuditshme, të gjithë “mbretbërësit” e arabëve, qofshin në Sakife, në këshillin zgjedhës të Umarit ose në Adhruh, dukeshin krejtësisht “alergjikë” ndaj Kur’anit të Shenjtë. Ose ndoshta ishte e kundërta. Mbase Kur’ani ishte “alergjik” ndaj këtyre “mbretbërësve”? Sido që të ishte e vërteta, ajo është vërtet njëra nga “rastësitë” më fantastike të historisë së myslimanëve. Për disa arsye misterioze, “mbretbërësit” dhe Kur’ani kishin qëndruar gjithnjë të ndarë nga njëri-tjetri.

Amr bin Asi dhe Ebu Musa el-Eshariu duhej që ta bënin Kur’anin një udhëzues gjatë arbitrazhit të tyre sepse marrëveshja i detyronte ta bënin këtë. Urdhri i Zotit në lidhje me rastet e tilla është më se i qartë:

O ju që besuat! Bindjuni Zotit, të Dërguarit të Tij dhe atyre që u është dhënë autoritet në mesin tuaj! Po të dalloni mes veti në diçka, atëherë drejtojuni Zotit dhe të Dërguarit, nëse vërtet e besoni Zotin dhe Ditën e Fundit...(Kur’an 4:59)

 

Me sa duket, gjyqtarët e harruan edhe këtë urdhër të Kur’anit por edhe detyrimet e caktuara për ta. Por Kur’ani nuk harron dhe në një varg të tij, i shpreh shumë qartë gjërat që ata i bënë ose më saktë, dështimet e tyre:

Ata thirren drejt Librit të Zotit për t’i zgjidhur mospajtimet. Por një grup prej tyre kthehet prapa dhe nuk pranon...(Kur’an 3:23)

Amr bin As dhe Ebu Musa el-Eshariu u bënë një grup i atyre që largohen nga Libri i Zotit. Ata vendosën të priheshin nga dëshirat e tyre dhe për këtë arsye, e merituan gjykimin e Kur’anit për ta:

Dhe ata që s’gjykojnë sipas asaj që ka shpallur Zoti, janë jobesimtarë...(Kur’an 5:47)

 

Në betejën e Siffinit, ushtritë e Irakut dhe të Sirisë ishin përballë njëra-tjetrës për 110 ditë. Në mesin e tyre pati rreth 90 përballje, në të cilat u vranë rreth 25 mijë vetë nga ushtria e Irakut dhe 45 mijë nga ushtria siriane.

Kjo betejë e përgjakshme ishte fryt i ambicieve të Muavijes dhe të Amr bin Asit. Muavije ishte guvernator i Sirisë dhe asgjë nuk urrente më tepër sesa ta humbte këtë post të tij. Amr bin As kishte qenë guvernator i Egjiptit deri kur Osmani e kishte liruar nga detyra. Ai mezi priste që të rikthehej në këtë pozitë. Për ta mbajtur, gjegjësisht për ta rifituar pozitën e tyre, ata ishin të gatshëm të paguanin çdo çmim. Në këtë rreth, e vërteta dhe drejtësia s’kishin kurrfarë rëndësie për ta. Për hir të dëshirave dhe ambicieve të tyre, ata mund ta mbushnin me gënjeshtra gjithë tokën e Islamit dhe ta mbulonin atë me gjakun e myslimanëve. “Treshja” e Basrës, bashkë me Muavijen dhe Amr bin Asin, e gjetën mundësinë e tyre tek vrasja e Osmanit. Hakmarrja për gjakun e tij ishte një maskë që do t’i shtonte shenjtëri lakmisë së tyre për pushtet. Një Osman i vdekur ishte shumë më i dobishëm për ta sesa një Osman i gjallë. Andaj ata dhanë çdo kontribut të mundshëm që ai të vdiste. Por sapo vdiq, përnjëherë u bë e lejuar dhe madje e detyrueshme për ta që të kryenin vrasje masive në emër të hakmarrjes për gjakun e tij.

Beteja e Basrës dhe ajo e Siffinit s’ishin tjetër veçse vrasje masive e myslimanëve, e diktuar nga logjika e asaj që quhet “Realpolitik”.

Toynbee thotë se Muhammedi dhe Aliu nuk ishin kundërshtarë të denjë për prijësit mekkas kur bëhej fjalë për të bërë “Realpolitik”. Mbase ka të drejtë në një kuptim. Muhammedi dhe Aliu nuk dëshironin ta vrisnin kot as edhe një idhujtar të vetëm, jo më myslimanët. Ata kurrë nuk do ta vrisnin dikë për hir të fuqisë materiale. Si pasojë, që të dy ishin të hendikepuar në këtë “përballje” të tyre me Umajjadët.