PËRMBAJTJA

Pozita e dytë
            Pjesa e parë: asketizmi në harmoni me sheriatin
            Pjesa e dytë: paralajmërim
Pozita e tretë
            Pjesa e parë: mashtrimet e nefsit
            Pjesa e dytë: lidhur me kujdesin në çështjet e rija-së
            Pjesa e tretë: ftesë drejt virtytit
            Pjesa e katërt: hadith

 

Pozita e dytë

 

Pjesa e parë: asketizmi në harmoni me sheriatin

Dije se, rija-ja në këtë pozitë nuk është në rija aq e fuqishme sa ajo e pozitës së parë, por kur depërton në një gjë, njeriut të kësaj pozite mund t’i shkaktojë dëme të mëdha, aq sa mund ta çojë atë drejt mohimit (ar. kufr) dhe ta sjellë atë në gjendje të njëjtë me ata të pozitës së parë. Në shpjegimin e hadithit që kemi përmendur në pjesët vijuese, thamë se në botën shpirtërore ekzistojnë trajta të caktuara jonjerëzore për njeriun. Këto trajta janë në përshtatshmëri me cilësitë dhe aftësitë e unit dhe shpirtit të tij. Nëse i arrin cilësitë më të lartësuara njerëzore, nuk devijon nga rruga e maturisë dhe ringjallesh me këto cilësi, këto cilësi do të bëjnë që trajta jote në atë botë të jetë trajta e njeriut. Kjo trajtë është e arritshme vetëm kur “uni që urdhëron të ligën”, pra nefs el-emmare, të mos ketë kurrfarë ndikimi dhe të mos përfshihet në trajtësimin e shpirtit njerëzor. Edhe mësuesi dhe shejhu ynë (mos na mungoftë mbi kokë hija e tij)[1] thoshte: “Kriteri dhe dallimi ndërmjet asketizmit (rijazet) të gabuar (batil) dhe asketizmit të saktë e në harmoni me sheriatin janë nefsi (uni) dhe hakku (e vërteta). Nëse rrugëtuesi shpirtëror (ar. salik) hapëron me hapat e nefsit dhe nëse asketizmi i tij është për t’i shpërfaqur fuqitë e nefsit, për të fituar forcë e pushtet, asketizmi i tij është i gabuar. Por nëse rrugëtuesi hapëron me hapat e hakkut (të vërtetës) dhe lëviz drejt Zotit, asketizmi i tij është i vërtetë dhe i pranueshëm.”

Siç ka thënë qartë në ajetin “dhe ata që përpiqen për Ne, kemi për t’i udhëzuar rrugëve Tona.” (Kur’an, 29:69), Zoti ka për ta ndihmuar dhe kapur për dore një njeri të tillë. Si rrjedhojë, puna e një njeriu të tillë ka për të përfunduar në mirësi, ai do të shpëtojë nga egoizmi dhe, po kështu, edhe nga vetëpëlqimi. Nuk ka dyshim se një njeri, i cili me moralin e vet të bukur e me veçoritë e lartësuara të shpirtit të tij e tregon veten para njerëzve, është duke ecur me hapat e nefsit. Ky është një njeri egoist, i vetëpëlqyer dhe adhurues i unit të vet. Është veç një ëndërrim bosh dhe një gjë e pamundur që të besohet se adhurimi i mirëfilltë i Zotit mund të gjendet në vend të njëjtë me egoizmi dhe vetëpëlqimin. Për sa kohë që, në tokën e qenies sate banojnë dashuria për nefsin, pozitën, madhështinë e famën, si dhe dëshira për të sunduar mbi robërit e Zotit, nuk mund të thuhet se ke cilësi fisnike dhe një moral hyjnor. Është djalli që banon në botën tënde, ndërsa cilësitë dhe brendia jote nuk janë trajta njerëzore. Dhe kur ta hapësh syrin tënd shpirtëror të berzakh-ut, ke për ta gjetur veten jo në trajtë njeriu, por në trajtën e njërit prej djajve. Është e pamundur që njohuritë hyjnore dhe teuhidi i mirëfilltë të zënë vend në këtë zemër ku ka ndërtuar folenë vetë djalli. Për sa kohë që shpirti yt nuk është njerëzor, edhe zemra nuk do të jetë e shpëtuar nga këto devijime dhe nuk ka për t’u dëlirur.

Në një hadith kudsijj, Zoti thotë: “Mua nuk më nxë as toka dhe as qielli, por zemra e robit Tim besimtar.”[2]

Nuk mund të ketë pasqyrë për bukurinë e një qenieje të dashur, veçse në zemrën e një besimtari. Ajo që mbisundon në zemrën e besimtarit nuk është nefsi, por Hakku (e Vërteta). Në zemrën e tij sundon i Dashuri dhe vetëm fjala e Tij dëgjohet. Zemra e besimtarit nuk është një zemër bashibozuke që bën çfarë ka dëshirë. Ajo nuk merret me punë të kota e të padobishme. “Zemra e besimtarit është ndërmjet dy gishtave të të Mëshirshmit dhe Ai e ndryshon si ka dëshirë.”[3] Në tokën e zemrës së tij, është dora e Hakkut që vepron dhe ndryshimi i zemrës është në duart e Zotit. Ndërsa ti, o i mjeruar, ngase ke adhuruar nefsin tënd, është djalli dhe padituria që mbisundojnë në të. Ti e ke këputur dhe dëbuar pushtetin hyjnor nga zemra jote. Çfarë besimi ke vallë, që pret të jesh vend ku shpërfaqet fuqia absolute e Zotit?

Dije se, për sa kohë që je në këtë gjendje dhe për sa kohë që je i mbytur në dëshirën për t’u dukur e për të bërë rija, je mohues i Zotit dhe je në mesin e hipokritëve, ndonëse në imagjinatën tënde, e sheh veten si musliman e si besimtar në Zotin.

 

Pjesa e dytë: paralajmërim

I nderuar! Zgjohu nga gjumi i pavëmendshmërisë (ar. ghafle), përmendu dhe eja në vete! Dije se Zoti i Madhëruar të ka krijuar vetëm për veten e Tij, siç thotë edhe hadithi vijues kudsijj: “O biri i Ademit! Gjithë botën e kam krijuar për ty, ndërsa ty për veten Time.”[4] Zoti e ka zgjedhur zemrën tënde si vendqëndrim. Si e tillë, zemra jote është vendi i shenjtë, është mahrem dhe nder e namus për Zotin, dhe Zoti e mbron me vendosmëri mahremin e vet. Ndaj mos ji kaq i paturpshëm ndaj mahremit të Zotit. Ki frikë nga fuqia e Zotit, sepse, sikur të të turpëronte, nuk ka forcë që të shpëton nga ky turp. Ti, në botën tënde shpirtërore e në prani të engjëjve të afruar e të profetëve të mëdhenj të Zotit, i nëpërkëmb vlerat dhe shenjtëritë hyjnore. Atë moral, të cilin miqtë e Zotit e kanë pasur mjet për t’u pajisur me cilësitë hyjnore, ti ia ke dorëzuar atij që nuk është i denjë, zemrën tënde ia ke dorëzuar armikut dhe, në brendinë e qenies sate, i gjen shok Zotit si idhujtarët. Ki frikë, sepse Zoti mund ta shkelë shenjtërinë e shpirtit tënd e të të turpërojë para gjithë profetëve e engjëjve të tij të afruar. Duhet të jesh i frikësuar dhe i druajtur, që Zoti mos të të turpërojë në këtë botë, mos të të dënojë me fatkeqësi të pashmangshme dhe të mos e grisë perden e dëlirësisë sate në një mënyrë që nuk qepet më. Njësoj siç është Settar (mbulues i gabimeve), Zoti është edhe esheddu’l-muakibin (më i shpejti i dënuesve). Për sa kohë që nuk i tejkalon kufijtë, ai është Settar, vendos mure dhe i mbulon të ligat e tua. Por, mos dhëntë Zoti, kjo gjendje e ligë dhe e turpshme e jotja mund të bëjë që cilësia Gajur e Zotit të mbisundojë mbi Settarin.

Atëherë zgjohu dhe kthehu drejt Zotit, sepse Zoti është i Mëshirshëm, aq sa thuajse kërkon arsyetime për të të falur dhe e shfrytëzon çdo mundësi për këtë gjë. Nëse kthehesh drejt faljes së Tij, Ai do t’i mbulojë gabimet e tua, nuk do të lejojë që njerëzit e tjerë t’i dinë mëkatet e tua dhe do të të bëjë njeri virtytesh, ku shpërfaqet morali i shenjtë i Zotit. Ai ka për të të bërë pasqyrë të cilësive të Veta. Njësoj siç është me ndikim dhe fuqi vullneti i Tij në botë, ka për ta bërë me ndikim dhe fuqi edhe vullnetin tënd. Siç thotë edhe një hadith, kur banorët e parajsës të vendosen në vendet e tyre, atyre u vjen një letër nga Zoti, ku shkruan:

Prej Zotit që është Hajj dhe Kajjum, krijesës së tij të pavdekshme e të përjetshme,

Kur unë dua që një gjë të vijë në ekzistencë, vetëm i them “bëhu” dhe ajo bëhet. Dhe sot, kam vendosur që çdo gjë që ti dëshiron, të bëhet. Ndaj urdhëro dhe urdhri yt do të realizohet.

Ndaj mos ji kaq egoist, o rob i Zotit! Dorëzoja vullnetin tënd Zotit, që është e Vërteta. Me këtë, nuk nënkuptojmë pasivitetin, që të gjitha punët ia lë Zotit e vetë nuk bën asgjë. Kjo është shpjeguar aty ku e ka vendin.

Zgjohu i nderuar! Ti e di të vërtetën, daç pranoje, daç mos prano. Zoti i Madhëruar është i pavarur prej neve dhe prej mirësisë sonë e prej mirësisë së të gjitha qenieve. Ai nuk ka nevojë për asnjërën prej tyre.

 

Pozita e tretë

 

Pjesa e parë: mashtrimet e nefsit

Rija-ja që haset në këtë pozitë është shumë më e përhapur se ajo që kemi përmendur në dy pozitat e tjera, sepse, në fund të fundit, ne njerëzit e thjeshtë, nuk jemi njerëz të pozitave aq të larta. Si rrjedhojë, edhe djalli nuk na avitet me ato rrugë. Meqë shumica e njerëzve janë njerëz të adhurimit dhe kufizohen tek forma e jashtme e tij, djalli u afrohet në këtë pozitë. Me fjalë të tjera, ngase shumica e njerëzve përpiqen për një parajsë të shijimeve shqisore dhe i arrijnë pozitat e tilla të lartësuara duke bërë mirësi e duke qëndruar larg të ligës, edhe djalli u afrohet në këtë mënyrë dhe për t’ua kthyer të mirat në të liga, për t’i larguar nga rruga e adhurimeve dhe e detyrimeve fetare drejt ferrit e për t’i vendosur atje, i ujit rrënjët e veprave të tyre me rija dhe me dëshirën për t’u dukur para njerëzve të tjerë. Pikërisht gjërat, me të cilat njeriu përpiqet ta përjetësojë parajsën e tij, ai i shfrytëzon për ta dëmtuar njeriun. Veprat që janë të caktuara për pozitat e lartësuara (ar. il’lijjin) të parajsës, i ritrajtëson aq mjeshtërisht, sa këto vepra të njeriut, me urdhër të Zotit, hidhen në sixh’xhin (shën. një luginë e ferrit, e përmendur në Kur’an). Ndaj njerëzit, të cilët janë në këtë pozitë dhe nuk kanë kurrfarë thesari tjetër veç veprave të tyre, duhet të jenë tejet të kujdesshëm, që të mos e humbin atë që kanë e të bëhen banorë të zjarrit, që të mos mbesin larg rrugëve të lumturisë e të gjenden para dyerve të hapura të ferrit ndërsa dyert e xhenneteve u mbyllen mbi fytyrë.

 

Pjesa e dytë: lidhur me kujdesin në çështjen e rija-së

Në të shumtën e rasteve, edhe vetë personi që vepron me rija nuk është i vetëdijshëm se kjo sëmundje ka depërtuar në të gjitha veprat e tija dhe se të gjitha këto vepra janë vetëm për t’u dukur para të tjerëve dhe pa kurrfarë vlere tjetër. Mashtrimet e djallit dhe të nefsit janë shumë të përpikta dhe të hollësishme. Në anën tjetër, edhe rruga e t’u bërit njeri është aq e ngushtë dhe e errët, sa njeriu nuk mund ta kuptojë gjendjen e vërtetë të vetes, pa kërkuar e hulumtuar mirë e mirë. Njeriu mendon se të gjitha veprat e tija janë për Zotin, ndonëse në të vërtetë janë për djallin. Dhe ngase në natyrën e lindur të njeriut ekziston dashuria për vetveten, perdja e egoizmit ia fsheh turpet e veta. Në dashtë Zoti, në këtë temë do të cekim disa hadithe të caktuara dhe do të përpiqemi t’i shpjegojmë.

Për shembull, edhe në rastin e studimit e mësimit të fesë, që është ndër aktet më të çmueshme të adhurimit, mund të shohim se njerëzit mund të vuajnë nga rija-ja dhe përpjekja për t’u dukur para të tjerët. Dhe për shkak të perdes së trashë të dashurisë ndaj vetvetes, njeriu shpesh nuk e vëren këtë gjë as vetë. Për shembull, në shumë raste, në prani të njerëzve të ditur, të mëdhenj e të rëndësishëm, njeriu dëshiron të jetë i pari që ka zbërthyer ose kuptuar një çështje të koklavitur. Në këtë rast, sa më bukur që e shpreh këtë gjë dhe sa më shumë që e tërheq vëmendjen e të pranishmëve në atë mbledhje, aq më i lumtur ndihet. Në të njëjtën kohë, ai përpiqet t’i nënshtrojë të tjerët që janë kundër mendimit të tij. Me shumë naze e teka, njeriu bëhet mendjemadh dhe nis të shesë mend. Dhe nëse njëri nga të mëdhenjtë në këtë mbledhje e miraton fjalën e tij, dritë mbi dritë i mbushet zemra. Një mjeran i tillë beson se ka fituar ndonjë pozitë të lartësuar pranë dijetarëve të pranishëm, pa kuptuar e pa e ditur se sa poshtë ka rënë në sytë e Zotit të tyre, pra të Allahut që është zotëruesi i çdo gjëje, dhe i cili, një veprim të tillë, e hedh drejt e në zjarrin e sixh’xhinit.

Për më tepër, ky veprim i bërë me rija është i gërshetuar me disa mëkate të tjera. Mes tjerash, mund të përmendet turpërimi i vëllait tënd në besim dhe vuajtja e tij shpirtërore, ndërsa e dimë se turpërimi i një besimtari është një veprim që më vete mjafton për ta bërë vepruesin një banor të zjarrit. Dhe nëse nefsi yt mbisundon e thotë: “Qëllimi im është që mësimet e fesë të qartësohen dhe të dalë e vërteta në shesh. Kjo është bindja më e madhe ndaj Zotit. Unë nuk kam për qëllim të dukem i mençur dhe i virtytshëm para njerëzve.”, ti thuaj: “A thua do të ishte njësoj për ty, sikur këtë çështje të koklavitur ta zbërthente miku yt dhe ti turpëroheshe në atë mbledhje? Nëse vërtet nuk bën dallim, atëherë je i sinqertë.”

Dhe nëse nefsi yt, me një mashtrim të ri, të thotë: “Zbulimi i të vërtetës është një virtyt që shpërblehet pranë Zotit dhe për të cilin dua të shpërblehem edhe unë, për ta begatuar jetën time në amshim.”, ti përgjigju si vijon: “Të supozojmë se Zoti ka për të të shpërblyer edhe ty kur të zbulohet e vërteta, pavarësisht se ti humb dhe atë e zbulon tjetri. A do të pranoje të ishe humbësi?” Më në fund, vështro prapë në brendinë tënde! Nëse sheh se ende ke dëshirë për të ngadhënjyer e për të dalë fitimtar, për t’u dukur i mençur e i ditur para dijetarëve, nëse sheh se këtë kërkim të diturisë, që është ndër adhurimet më të çmueshme, e bën për të zënë vend në zemrat e njerëzve, atëherë dije se je vetëm një njeri i fundosur në rija në çështjen e diturisë. Duke u mbështetur në një hadith të përmendur në El-Kafi, një veprim i tillë është i fundosur në sixh’xhin dhe ti je nga idhujtarët. Një veprim i tillë buron nga dëshira për pozita e lavdi dhe, siç thotë hadithi i sipërpërmendur, e dëmton besimin e njeriut më keq se kur dy ujqër të uritur e sulmojnë një kope pa bari.

Ndaj ti, që dëshiron të jesh njeri i edukimit dhe i dijes, udhëzues drejt botës së amshimit dhe mjek i sëmundjeve të shpirtit, duhet fillimisht ta edukosh veten tënde. Duhet ta bësh të sigurt shpirtin tënd, që të mos bëhesh nga dijetarët pa vepra, gjendja e të cilëve dihet mirë.

Zoti im! Dëlirë zemrën tonë nga idhujtaria dhe përçarja. Dëlire zemrën tonë nga dashuria për këtë botë, që është burimi i gjithë këtyre të ligave dhe ji përherë pranë nesh! Na mbro nga ky rrugëtim i rrezikshëm, nga kjo rrugë e ngushtë dhe e errët, neve që jemi robëruar nga dëshirat, dhe nga dashuria për pozita e për lavdi. Na kap për dore se, vërtet, Ti je i fuqishëm për çdo gjë!

Një nga adhurimet më të rëndësishme të Islamit është edhe namazi me xhemat, ku t’u bërit imam është virtyt i rëndësishëm. Si rrjedhojë, edhe djalli i avitet më shumë këtij adhurimi dhe e lufton imamin e një xhemati, të cilit dëshiron t’ia mohojë këtë begati. Djalli përpiqet t’ia largojë mirësinë nga veprat dhe ato t’i hedhë në zjarrin e ferrit, duke u përpjekur ta bëjë një njeri që i gjen shok Zotit.

Kështu, në mënyra të ndryshme, ai përpiqet të depërtojë në zemrat e imamëve. Në raste të tilla, ata bëhen viktima të rija-së, që manifestohet në vetëpëlqim, dëshirë për të fituar vend në zemrat e njerëzve, dëshirë për të fituar famë nëpërmjet adhurimeve dhe në dyfytyrësi. Për shembull, kur një njeri i shquar dhe i respektuar vjen në xhami dhe bëhet pjesë e xhematit, imami e shfrytëzon namin e këtij personi dhe ia përmend emrin, vetëm për të bërë famë edhe tek të tjerët që nuk kanë ardhur në xhaminë e tij. Në zemrën e tij, ai ushqen një mirënjohje dhe dashuri të madhe për këtë person të shquar, që është bërë pjesë e xhematit, aq sa i shpreh atij një dashuri e mirësi që nuk ia ka shprehur kurrë Zotit dhe miqve të Zotit (ar. evlijullah). Kjo vlen veçanërisht kur ky njeri i shquar është një tregtar pasanik. E njëjta ndodh edhe kur një njeri i zgjedhur nga paria sunduese zë vend në xhami dhe bëhet pjesë e xhematit.

Djalli nuk heq dorë as nga imamët që kanë një xhemat të vogël dhe u thotë: “Shko tek populli e shpall se je një njeri asket që ka hequr dorë nga kjo botë, dhe se ke një xhemat ku mblidhen të varfërit e mjeranët.” Edhe ky nuk është më i mirë se personi i parë që përmendëm. Për më tepër, ai vuan edhe nga xhelozia dhe lakmia. Përveç që nuk ka kurrfarë përfitimi në këtë botë, nuk do të ketë as në botën tjetër. Por djalli nuk heq dorë as nga njerëzit si unë dhe ti, që nuk kemi kurrfarë xhemati pas nesh, duke na bërë që t’i sulmojmë xhematet e besimtarëve, të akuzojmë e të shpifim për to, ta tregojmë vetminë tonë si një shenjë të veçimit asketik nga njerëzit dhe të dukemi si njerëz që kanë hequr dorë nga kjo botë. Në këtë rast, ne jemi më keq se të dy të parët. Ne nuk e fitojmë as botën e pasur të të parit, as botën e mjeruar të të dytit dhe as shpërblimin në amshim. E sikur të kishim ndonjë mundësi në dorë, do të ishim mbase edhe më të ligë se ata të parët.

Megjithatë, djalli nuk kufizohet vetëm tek imami i xhematit, por merret edhe me ata që e ndjekin në namaz. Radha e parë e xhematit është shumë e vlefshme dhe, po kështu, ana e djathtë shumë më e çmueshme se e majta. Edhe djalli i zgjedh këto vende. Ai e nxjerr njeriun e shquar nga shtëpia e tij dhe e sjell, e ul në të djathtë të radhës së parë të xhematit, duke e shfrytëzuar këtë virtyt për ta bërë një mjet vetëpëlqimi dhe dukjeje para të tjerëve. Ndërsa ai mjeran, duke mos e ditur kurthin e djallit, e sheh këtë si një burim lavdie dhe virtyti për veten. Duke e nxjerrë në mejdan idhujtarinë e tij të fshehur, djalli e dërgon në ferr veprën e tij. Por djalli nuk ndalet me këtë dhe nis të merret me njerëzit në radhët e tjera, të cilët nisin ta refuzojnë radhën e parë dhe të flasin keq e të shpifin për atë që është ulur atje. Ndonjëherë mund të shihet se djalli e merr një dijetar ose njeri të shquar dhe e bën të ulet në radhën e fundit, si për të thënë: “Unë nuk jam i denjë për këtë pozitë të ulët, por ngase kam hequr dorë nga kjo botë dhe jam dëlirur nga dëshirat, nuk më pengon që të ulem edhe në radhë të fundit.” Njerëzit e tillë nuk mund t’i shihni kurrë në radhën e parë. Por djalli nuk ndalet as këtu dhe nis të merret me atë që nuk është pjesë e xhematit dhe që e fal vetëm namazin. Atë e merr nga pazari a nga shtëpia e tij, e sjell në xhami, e bën të zërë vend në një qoshe dhe, meqë nuk e pranon asnjë imam për të drejtë e të denjë, e bën ta falë namazin me sexhde, ruku e dhikre të gjata.

Ky njeri, në brendinë e tij, përpiqet t’u thotë njerëzve: “Unë jam një njeri aq i zgjedhur dhe aq i kujdesshëm në adhurimet e tija, sa jam i gatshëm të shkëputëm prej xhematit vetëm e vetëm që të mos fal namaz pas një imami jo të drejtë e jo të denjë.” Ky njeri, përveç që është i mbushur me rija dhe vetëpëlqim, nuk i njeh edhe çështjet e ligjit. Muxhtehidi që ndjek ky njeri, në interpretimin e tij të ligjit, me shumë gjasa nuk ka vënë kusht tjetër për imamin e namazit, përveç që të jetë një njeri i virtytshëm në dukje. Por problematika nuk ka të bëjë me këtë, ka të bëjë me dëshirën për t’u dukur, me qëllim që të fitohet një pozitë në zemrat e njerëzve. Edhe punët tjera tonat janë nën një ndikim të tillë nga djalli. Djalli i mallkuar, kudo që të shohë një zemër të turbulluar e të errët, vendoset në të, i shkatërron veprat e brendshme e të jashtme të njeriut dhe përpiqet ta largojë atë nga rruga e veprave të mira drejt zjarrit të ferrit.

 

Pjesa e tretë: ftesë drejt virtytit

Atëherë i nderuar, ji i vëmendshëm në punët e tua dhe kërkoji llogari nefsit tënd në të gjitha punët. Merre në pyetje në çdo çështje dhe pyete se me çfarë qëllimi përfshihet në punë të mira. Pyete, për shembull, përse ka aq qejf të mësojë lidhur me çështjen e namazit të natës ose për t’ua mësuar të tjerëve duatë! A dëshiron vallë për hir të Zotit ose thjesht për të treguar se vetë është njëri nga ata që i bëjnë këto gjëra? Pyete përse ka qejf t’ia tregojë popullit udhëtimet në vende të shenjta dhe madje sa herë ka udhëtuar! Pyete përse flet për lëmoshën që e ka dhënë fshehur dhe që nuk ka dashur ta dijë askush! Nëse kjo është për hir të Zotit, për t’u bërë një shembull për të tjerët ose për të qenë mishërim i hadithit “ai që ua mëson njerëzve të mirën, është si ai që bën mirë”, atëherë sa bukur! Duhet të jetë mirënjohës ndaj Zotit për këtë zemër të dëlirë e të thellë. Por në këtë debat me nefsin e tij, duhet të jetë i kujdesshëm që të mos bjerrë në kurthet e dëshirave. Për shembull, një veprim të njollosur nga rija-ja duhet ta pranojë me shumë kujdes dhe të jetë i drejtë. Nëse ai veprim nuk ka qenë për Zotin, duhet ta thotë këtë gjë. Një gjë e tillë buron nga dëshira për t’u dukur para njerëzve dhe nga pema e mallkuar e rija-së. Këtë veprim nuk e pranon Zoti që fal mirësi. Përkundrazi, Ai ka për ta flakur tej në thellësitë e zjarrit. Ndaj duhet të jemi shumë të kujdesshëm karshi kësaj të lige, e cila ka kurthe dhe mashtrime shumë fine. Për të përmbledhur, e dimë se veprat tona nuk janë të mira. Nëse jemi robër të sinqertë të Zotit, përse ka djalli kaq shumë pushtet dhe sundim mbi ne, ndërsa dihet (siç thuhet në Kur’an) se ai nuk mund të ketë ndikim mbi robërit e sinqertë të Zotit?

Siç thoshte edhe shejhu ynë (Shejh Shahabadi), djalli (shejtani) është qeni i derës së Zotit. Nëse dikush është i afërt me Zotin dhe i njohuri i Tij, qeni nuk e sulmon, nuk i leh dhe nuk e prek fare. Qeni i shtëpisë nuk i sulmon miqtë e të zotit të shtëpisë. Megjithatë, qeni nuk lejon që të hyjnë në shtëpi njerëz që nuk janë miq të të zotit të shtëpisë. Ndaj nëse sheh se djalli është me ty dhe përzihet në punët e tua, dije se veprat tuaja nuk janë të sinqerta dhe se nuk ke vepruar për hir të Zotit. Nëse je vërtet i sinqertë, përse nuk të rrjedhin burime të urtisë nga zemra drejt gjuhës, ndonëse ke dyzet vjet që bën adhurime? Hadithi thotë se “Kur një njeri, për hir të Zotit, vepron me sinqeritet për dyzet ditë me radhë, burime urtie i rrjedhin nga zemra drejt gjuhës.” Veprat tona nuk janë për Zotin dhe ne nuk e dimë as këtë. Pikërisht këtu është derti pa derman. Mjerë ata njerëz besimtarë e të bindur, të pajisur me dituri e fe, që janë përherë në namaze të xhumasë e në namaze të tjera me xhemat, që do t’i hapin sytë në ditën e gjykimit për ta parë veten si më të ligë edhe se njerëzit e mëkatit, mohimit e idhujtarisë, me një libër të zi të bëmave përpara. Mjerë për ata që me namazet e me bindjen e tyre do të hyjnë në zjarr. Strehohemi pranë Zoti nga njerëzit, forma e brendshme e zekateve, sadakave dhe namazeve të të cilëve është nga format më të shëmtuara!

O i gjorë! Ti je idhujtar. Zoti, me mëshirën e Tij, ka për t’i falur besimtarët, qofshin edhe rebelues e mëkatarë. Por Zoti kurrë nuk e fal idhujtarinë. Nëse vdes pa u penduar nga ky mëkat, do të dalësh para Zotit si mishërim i hadithit “çdo lloj i rijasë është idhujtari”. Është idhujtar gjithkush që fenë e tij, imamllëkun në namaz, arsimimin, studimin, agjërimin, namazin dhe cilëndo vepër tjetër të mirë e ka për të fituar vend në zemrat e njerëzve ose për t’u dukur para njerëzve. Sipas haditheve të përcjella nga të Dëlirët e Ehl-i Bejtit (paqja qoftë mbi ta të tërë), njerëzit e tillë nuk do të përfitojnë nga mëshira dhe falja e Zotit. Më mirë të ishe një njeri që kryen mëkate të mëdha, një rebel kryelartë, por prapë besimtar në njëshmërinë e Zotit, sesa të jesh një idhujtar kështu si je. Atëherë, i nderuar, mendohu mirë dhe gjej rrugëdalje! Dije se nuk ka kurrfarë vlere nami dhe lavdia që fiton pranë njerëzve. Dije se nuk kanë kurrfarë vlere zemrat e njerëzve, që nuk mund ta ngopin as barkun e një zogu. Këto qenie të vogla nuk kanë kurrfarë fuqie.

Fuqia i takon vetëm pozitës së Atij që është në shkallën e Hyjit. Ai është Vepruesi absolut dhe Shkaku i shkaqeve. Edhe sikur e gjithë bota e krijimit të bashkohej, nuk do të mund të krijonte as edhe një mizë të vetme. Dhe sikur një mizë t’u merrte ndonjë gjë, as atë nuk e kthenin dot prapa. Pavarësisht sa e vështirë dhe e mundimshme qoftë, shkruaj mbi zemër me lapsin e mendjes sate se “nuk ka ndikues tjetër veç Zotit në botën e qenies”. Njëshmërinë në veprim (ar. teuhid el-efali), që është shkalla e parë e njëshmërisë (ar. teuhid), ngulite në zemrën tënde në çdo rast. Bëje zemrën tënde të njohur e të afërt me këtë fjalë dhe vulose zemrën me vulën la ilahe il’lallah. Bëje trajtën e zemrës sate një pasqyrë të teuhidit dhe bëje të arrijë në shkallën, ku do të jetë e kënaqur nga Zoti (ar. mutma’in). Mësoja zemrës sate të vërtetën se krijesat nuk mund t’i sjellin kurrfarë dëmi e dobie dhe se Ai që ka fuqi për të sjellë dëm e dobi është Zoti. Largoje këtë verbëri nga vetja jote! Në të kundërt, do të bëhesh një mishërim i ajetit “O Zot! Pse më ringjalle të verbër?”(Kur’an, 20:125). Vullneti i Zotit është mbi çdo vullnet tjetër. Nëse këtë shprehje të bekuar e pranon me paqe dhe e bën zemrën tënde t’i dorëzohet asaj, ka shpresë se mohimi, shthurja, idhujtaria dhe rija-ja do të largohen nga zemra jote dhe fundi yt do të jetë i mirë. Dije se një besim i tillë është në harmoni me ligjin e Zotit dhe me veprat praktike. Këtu nuk bëhet fjalë për detyrim (ar. xhebr), ndonëse disa njerëz të painformuar mund të mendojnë se kjo është një gjë e tillë. Kjo është teuhid, ndërsa xhebri është idhujtari. Kjo është udhëzim, ndërsa xhebri është devijim. Ky libër nuk është vendi i duhur për ta diskutuar xhebrin dhe caktimin hyjnor, por kjo çështje është tejet e qartë mes njerëzve që e njohin atë. Në këtë sferë nuk kanë të drejtë të futen ata që nuk janë të zotët e kësaj pune. Edhe i Zoti i ligjit nuk lejon që kësaj teme t’i qasemi në mënyrë aq të shkujdesur.

Nga Zoti i Mëshirshëm kërko gjithmonë, dhe veçanërisht kur të jesh në vetminë tënde, duke u lutur me modesti, nevojtari dhe vogëlsi, që të të udhëzojë drejt dritës së njëshmërisë e të ta përndrisë zemrën me dritat e botës së fshehtë e të teuhidit, në mënyrë që të jesh i pavarur nga bota dhe të jesh nga njerëzit, që gjithçka të kësaj bote e shohin si të vogël e të pavlerë. Kërkoji Atij që të t’i bëjë të mira veprat dhe të të udhëzojë në rrugën e dashurisë së mirëfilltë. Dhe nëse vjen koha të bëhesh njeri i shkallëve shpirtërore, mos e harro në duatë tuaja edhe këtë rob të mjerë, të dobët të Zotit, i cili e ka harxhuar jetën në punë të kota dhe zemra e të cilit, pse është kapluar nga njollat e mëkateve e sëmundjeve të ndryshme, nuk merr mësim dhe nuk ndikohet nga ajetet, hadithet dhe dëshmitë. Mbase ka për ta arritur shpëtimin me lutjen tënde. Vërtet Zoti e pranon lutjen e robit të tij besimtar.

Pasi i përmendëm temat e tilla, të cilat i di edhe vetë, merri nën vëzhgim për një kohë zemrën tënde, sjelljet dhe veprat e tua, kontrolloji fshehtësitë e zemrës sate dhe kërkoji llogari asaj! Njësoj siç i kërkon llogari ortakut në tregtitë e kësaj bote, kërkoji llogari edhe zemrës. Sado të shenjta e të rëndësishme qofshin, largohu nga veprimet që kanë rija, pra që bëhen për t’u dukur para të tjerëve. Madje nëse vëren se edhe detyrimet fetare nuk i kryen dot në publik pa u njollosur me rija (sado që të jetë e pëlqyeshme të bëhen në publik), kryeji fshehurazi. Me sa duket, rija ka shumë pak në çështjet esenciale të detyrimeve fetare (ar. vaxhib). Ajo shfaqet zakonisht në gjërat specifike, në veprat e pëlqyeshme (ar. mustehab) dhe gjërat shtesë, përveç detyrimeve. Si përfundim, pra, me seriozitet të plotë dhe me një përpjekje të fuqishme, dëlire zemrën tënde nga njollat e idhujtarisë dhe ki kujdes të mos largohesh nga kjo botë në këtë gjendje, sepse të keq do ta kesh fundin e nuk do të kesh shpëtim. Zoti i Madhëruar ka për të qenë i zemëruar me ty. Në veprën Vesailu’sh-shia përmendet një hadith, zinxhiri përcjellës i të cilit, sipas veprës Kurbu’l-Isnad, kthehet te Prijësi i Besimtarëve Aliu (a.s.). Ai përcjell se i Dërguari i Zotit (s.a.a.) ka thënë:

Ai që, një vepër të dashur pranë Zotit, e bën për hir të njerëzve, ndërsa në fshehtësi bën gjëra që Zoti nuk i do, ka për t’u takuar me Zotin e Tij, teksa Ai është i mllefosur me të.[5]

Në këtë hadith na shfaqen dy mundësi. E para është ajo e njeriut që vepron mirë para njerëzve dhe keq në fshehtësi, ndërsa e dyta është ajo e njeriut që, veprat e bëra para të tjerëve, i bën veç sa për t’u dukur. Që të dy mundësitë ngërthejnë në vete rija.

 

Pjesa e katërt: hadith

Këtë pjesë do ta mbarojmë me një hadith të përmendur në veprën El-Kafi dhe të përcjellë nga Prijësi i Besimtarëve Aliu (a.s.). Shejh Saduku ka përcjellë një hadith të ngjashëm edhe nga Imam Xhaferi (a.s.), sërish në kontekstin e amaneteve të të Dërguarit të Zotit (s.a.a.). Në hadithin në fjalë përcillet se i Dërguari i Zotit (s.a.a.) ka thënë: Njeriu që ka rija përbrenda, ka tre cilësi: për sa kohë që e shohin njerëzit, është i hareshëm dhe i lumtur, por kur është vetëm, është i plogësht dhe përtac. Dhe e treta, ka qejf të lëvdohet në të gjitha punët.[6]

Kjo sëmundje e keqe është aq e fshehur ndonjëherë, sa vetë njeriu nuk di asgjë për të. Ndonëse është njeri përplot rija në brendinë e tij, ai mendon se veprimet e veta janë të sinqerta. Ja përse, me qëllim që njeriu të jetë i njohur me brendinë e vete dhe të gjejë një shërim për rija-në, janë përmendur disa shenja. Një nga shenjat është se njeriu, kur është vetëm, nuk ndien në vete prirje për adhurime (ar. ibadet). Edhe sikur, pas shumë vështirësish, të mund të fillojë me adhurimet, këtë nuk arrin ta bëjë me qetësi të plotë dhe me përqendrim. Përkundrazi, ai e sakatos adhurimin që bën dhe nuk arrin ta përfundojë si e ka hakun. Përkundër kësaj, kur gjendet në xhami ose bën adhurim me xhemat, ai e fal namazin me qetësi të plotë, lumturi dhe përkushtim. Para njerëzve, përpiqet t’i zgjasë sexhdet dhe rukutë dhe t’i kryejë të gjitha gjërat e pëlqyeshme.

Sikur njeriu të jetë pak më i vëmendshëm e ta pyesë veten për shkakun e kësaj, nefsi menjëherë i vë një kurth mbi rrugën e shenjtërisë dhe, duke e verbëruar njeriun edhe më, thotë: Këtë gjendje e arrin në xhami sepse sevapi i adhurimeve në xhami është më i madh ose pse xhemati i atjeshëm është shumë i mirë.” Dhe nëse është një vend jashtë xhamisë e xhematit, nefsi thotë: “Është e pëlqyeshme që adhurimet të bëhen bukur, që të tjerët të marrin shembull dhe ta duan adhurimin.”

Kështu, në çdo mënyrë të mundur, nefsi e mashtron njeriun, ndonëse, në të vërtetë, kjo kënaqësi e përjetuar gjatë adhurimit në publik buron nga ato sëmundje të zemrës, që e lënë të pashpresë njeriun. Por meqë njeriu e di veten të shëndoshë e të sigurt, as që i kalon nëpër mendje të shërohet nga kjo sëmundje. Nuk mund të shpresohet për shërimin e një të sëmuri që nuk di se është i sëmurë. Ky i mjeruar, në brendinë e zemrës së tij dëshiron t’ua tregojë të tjerëve adhurimet e veta të shumta, por nuk e di se ky është qëllimi i tij. Mbase nefsi i tij ia tregon mëkatin si të ishte adhurim dhe ia bën të treguarit para njerëzve të duket si një metodë për ta përhapur mësimin e fesë. Ndërsa e dimë se është më mirë që adhurimet e pëlqyeshme (ar. mustehab) të bëhen në vetmi, përse nefsi ka dëshirë t’i kryejë në publik dhe hapur? Si arrin të qajë para xhematit nga frika prej Zotit e nuk arrin të derdhë as edhe një pikë loti në vetmi?

Çfarë ndodh me frikën nga Zoti, që shfaqet vetëm kur jemi në xhemat? Si ndodh që gjatë netëve të Kadrit, njeriu vajton me lot në sy, fal njëqind rekate namaz, reciton Xheushen el-Kebir dhe dhjetëra xhuze të Kur’anit, fare pa u lodhur? Nëse vërtet veprat e njeriut janë vetëm për hir të Zotit, për të përfituar nga mëshira e Tij ose për të shpëtuar nga zjarri i ferrit, përse pret që të lëvdohet në çdo punë? Me veshin pranë gojës së popullit dhe me zemrën pranë tyre, mezi pret që dikush ta lëvdojë. Mezi pret të thonë për të se sa fetar është, se si i fal në kohë namazet e veta dhe sa i vëmendshëm është për veprimet e pëlqyeshme (ar. mustehab). Ose, njësoj, pret që dikush ta lëvdojë për të qenit i drejtë dhe i sinqertë. Nëse synimi i njeriut është kënaqësia e Zotit, nga vjen kjo dashuri e tepruar për njerëzit? Ki kujdes, sepse kjo dashuri buron nga pema e poshtër e rija-së. Përpiqu ta edukosh zemrën aq sa mundesh dhe, në mundsh, mbaje veten larg dashurive të tilla.

Në këtë pikë, e shoh të nevojshme ta përmend edhe një çështje tjetër. Qofshin të mira ose të liga, të gjitha cilësitë e unit njerëzor kanë shkallë të ndryshme. Ndonjëherë, të poseduarit e një shkalle të një virtyti ose të mospasurit e një shkallë të caktuar të një vesi konsiderohet nga cilësitë e miqve të Zotit (ar. evlijullah). Për shkak të pozitës së lartësuar që kanë evlijatë, një cilësi që mund të konsiderohet mangësi për ta, mund të jetë tejet normale për popullin e thjeshtë e madje mund të konsiderohet edhe virtyt. Ose e kundërta, një gjë që është e mirë për një kategori të caktuar njerëzish, mund të konsiderohet e ligë për një tjetër.

Një prej këtyre cilësive është edhe rija-ja, për të cilën jemi duke folur. Të qenit i shpëtuar nga të gjitha llojet e rija-së është një cilësi e miqve të Zotit, ndërsa njerëzit e thjeshtë nuk kanë një hise në këtë gjë. Për shembull, për një kategori të caktuar të popullit, të pasurit një nuancë të caktuar të rija-së nuk shihet mbase si diçka e ligë ose si mangësi, dhe nuk ka një dëm për besimin e për sinqeritetin e tyre. Për shembull, për shkak të prirjeve të përgjithshme, pjesa më e madhe e popullit të thjeshtë ka qejf që të dihen të mirat që i kanë kryer. Edhe kur nuk i bëjnë të mirat vetëm për t’u dukur para të tjerëve, zemra e tyre sërish ka prirje për këtë dashuri të popullit. Kjo gjë nuk nënkupton se e mira e kryer është e kotë ose se është mohim, idhujtari e shthurje. Por për miqtë e Zotit (ar. evlijullah), kjo është një mangësi, madje idhujtari. Të qenit i dëlirur nga idhujtaria është një nga shkallët e para të evlijave, ndonëse ka edhe shkallë të tjera të tyre, të cilat nuk janë temë e këtij libri.

Madje imamët tanë kanë thënë: “Adhurimet tona janë adhurimet e njerëzve të lirë, pra e adhurojmë Zotin vetëm nga dashuria dhe jo për shkak të dëshirës për parajsën ose nga frika prej ferrit.” Ky është niveli i tyre i thjeshtë dhe vetëm shkalla e parë e velajetit. Për këta njerëz të shenjtë ekzistojnë disa shkallë të lartësuara të adhurimit, të cilat nuk mund t’i perceptojë mendja ime ose e juaja.

Pas kësaj, mundemi të bëjmë edhe një gërshetim të hadithit të përcjellë nga i Dërguari i Zotit (s.a.a.) nëpërmjet Imam Aliut (a.s.) me hadithin që Zurare bin Ajani e përcjell nga Imam Muhammed Bakiri (a.s.). Në këtë hadith të dytë, Zurare përcjell se e pyeti Imam Bakirin (a.s.) si vijon: “Është një njeri që bën një të mirë dhe një tjetër e sheh atë. Njeriu i parë gëzohet që shihet nga tjetri.” Imami u përgjigj: “Për sa kohë që këtë të mirë nuk e bën për njerëzit, nuk ka të keqe. Vërtet, gjithkush ka qejf që në mesin e njerëzve të mbretërojë një mendim i mirë për të.”[7]

Ndërsa njëri hadith thotë se dëshira për t’u lëvduar është një shenjë e rija-së, tjetri thotë se nuk ka gjë të keqe kur njeriu gëzohet kur i përhapet nami i mirë në shoqëri. Duhet të kuptohet se ndërmjet këtyre haditheve nuk ka kundërthënie, sepse të dy rastet u referohen njerëzve me nivele të ndryshme. Ekziston edhe një urtësi tjetër përse janë bashkuar këta dy hadithe, por atë nuk e shoh me vend që ta përmendim këtu.