PËRMBAJTJA
Filozofia e historisë
   - Kuptimi i historisë
   - Ligji i zhvillimit historik
   - Caku, rruga dhe faktorët e historisë
   - Teoritë mbi ardhmërinë në filozofinë e historisë
Mësimi i rishfaqjes së Mehdiut dhe filozofia e historisë
   - Qëllimi i historisë
   - Rruga dhe mekanizmi i historisë
   - Fundi i historisë
Mësimi mbi rishfaqjen e Mehdiut
   - Mësimi i rishfaqjes së Mehdiut dhe globalizimi
   - Përhapja e drejtësisë
   - Përhapja e përshpirtshmërisë
   - Përhapja e adhurimit të Zotit dhe e monoteizmit
   - Eliminimi i dhunës
   - Shtimi i numrit të njerëzve të kënaqur
   - Meritokracia 

  

          Hyrje                                

 Çfarë është vërtet historia dhe çfarë është filozofia e historisë? Kjo pyetje është trajtuar nga shumë mendimtarë, filozofë dhe dijetarë të ndryshëm. Nëse i njohim historisë një cak a një qëllim të caktuar, dhe nëse e shohim atë si një lëvizje me rregulla të definuara, të cilat zhvillohen në një drejtim të caktuar, atëherë domosdo do ta parashtrojmë pyetjen se në ç’drejtim lëviz historia. A lëviz historia kah drejtësia, udhëzimi dhe përsosuria ose vallë është e kundërta, pra një lëvizje drejt shtypjes, errësirës dhe shkatërrimit? A është e qartë ardhmëria e historisë së njerëzimit ose a është krejtësisht e paparashikueshme? A është vallë historia e shkëputur nga çdo lloj rregulli e pa një rrjedhë të caktuar, me ç’rast e tëra do të ishte vetëm një përmbledhje ngjarjesh të çrregullta që disi ushtrojnë ndikim mbi njëra-tjetrën?

Qëllimi i këtij artikulli është që, nëpërmjet një analize të shkurtër të filozofisë së historisë, të shtjellohet perspektiva islame lidhur me këtë temë dhe të qartësohet ndërlidhja e saj me mësimin mbi rishfaqjen e Mehdiut.

Filozofia e historisë

Historia është lëvizja e vazhdueshme e jetës së njerëzve nga e kaluara drejt të ardhmes, e cila ngërthen në vete disfata dhe fitore, suksese dhe dështime, vështirësi, rënie e ngritje, kërkim të të vërtetës, përparim etj. Mendimtarët liberalë e definojnë historinë si përparim. Sipas tyre, historia krijohet kur një gjeneratë, duke fituar dituri dhe një të kuptuar më të thellë, arrin përparim në krahasim me gjeneratën e kaluar. Këta mendimtarë janë përkrahës të idesë se ky përparim është i mundur vetëm nëpërmjet përmirësimit gradual e të njëtrajtshëm dhe jo nëpërmjet një revolucioni të papritur.[1]

Marksistët, në anën tjetër, janë të mendimit se lokomotiva e lëvizjes historike janë dallimet ndërmjet klasave shoqërore dhe se një shoqëri pa klasa, pra shoqëria komuniste, është pika kulmore e historisë.

Fashistët, ndërkaq, në histori zakonisht e shohin humbjen e një epoke të artë. Kështu, ata pranojnë se historia përsëritet dhe se mundësia e gjallërimit të serishëm të kombit realizohet vetëm nëpërmjet dhunës dhe luftës.[2]

 

Kuptimi i historisë

Filozofia e historisë u jep një kuptim ngjarjeve të shkëputura e të shpërndara historike, të cilat, në pamje të parë, duken krejt sipërfaqësore dhe të rastësishme.[3] Filozofi i historisë përpiqet të gjejë një sërë shkaqesh logjike për krijimin dhe për rrjedhën kohore të këtyre ndodhive. Ai vepron me bindjen se ndodhitë historike kanë një fillim dhe ushtrojnë ndikim mbi ndodhitë e tjera, duke u dhënë kuptim atyre. Sipas filozofit të historisë, historia është një qenie e gjallë dhe e lëvizshme, si një trup që ka shpirt, vullnet dhe një ritëm të caktuar.

 

Ligji i zhvillimit historik

Njëra nga detyrat e filozofisë së historisë është që t’i zbulojë ligjet e veçanta të zhvillimit të historisë, si dhe ta qartësojë sistemin e shkakshmërisë (kauzalitetit) në histori. Sipas Shehid Mutahhariut, filozofia e historisë është njohja e ndryshimeve në shoqëri, teksa ajo kalon nga një fazë në tjetrën, si dhe njohja e ligjeve që kanë ndikim mbi këto ndryshime.[4] Disa filozofë të historisë, ndërkaq, krahas hulumtimit të ligjeve historike, janë përqendruar tek faktorët që e kanë krijuar historinë. Ligjet e Marksit, ku u jepet përparësi faktorëve ekonomikë karshi atyre politikë, është një shembull i tillë. Megjithatë, qëllimi ynë nuk duhet të jetë vetëm që t’i dëshmojmë ligjet e zhvillimit historik, por edhe të shohim përse një teori e caktuar lidhur me këtë zhvillim është pranuar ose jo.

 

Caku, rruga dhe faktorët e historisë

Filozofia e historisë, si të thuash, është një shkencë që merret me studimin e lëvizjeve, shkaqeve dhe qëllimeve të asaj “qenieje” që quajmë “histori”. Në këtë kuptim, filozofia e historisë mbështetet në tri pyetje jetike:

-             Në ç’drejtim lëviz historia? (caku i zhvillimit historik)

-             Si lëviz historia? (mekanizmi dhe faktorët e zhvillimit historik)

-             Cila është rruga e kësaj lëvizjeje? (rruga dhe etapat e ndryshme të zhvillimit historik)

Kjo është arsyeja përse ndryshimet ose përsosja e shoqërive nga një epokë në një tjetër dhe, në fund, vetë qëllimi ose caku i historisë, janë një temë qendrore në filozofinë e historisë.

Një çështje tjetër në filozofinë e historisë është edhe fakti se rrjedha e historisë ndikohet nga faktorët që i shkaktojnë lëvizjet historike, për shembull nga personalitete ose fuqi të veçanta. Në këtë pikë ekzistojnë pikëpamje dhe teza të ndryshme, të cilat e analizojnë lëvizjen e historisë dhe i shpjegojnë faktorët e veçantë që janë përgjegjës për këtë lëvizje. Në mesin e faktorëve, ashtu siç janë përmendur në shkrimet dhe në mendimet e dijetarëve të rëndësishëm janë: dialektika dhe mospërputhja e klasave shoqërore (Marks), kushtet gjeografike (Montesquieu), ekzistenca e racave të ndryshme (Kant, Gobineau), caktimi hyjnor, adhurimi i heronjve (fashizmi), prirjet seksuale, uria dhe etja (Freud), fanatizmi (Ibn Khaldun), pushteti dhe faktorët politikë etj[5].

 

Teoritë mbi ardhmërinë në filozofinë e historisë

Njohuria mbi ardhmërinë ka qenë përherë e një rëndësie qendrore për njerëzimin. Megjithatë, meqë dituria e njeriut është e kufizuar, është tejet e vështirë për të që të fitojë dituri lidhur me të ardhmen. Si rrjedhojë, janë përpiluar pikëpamje dhe teori të ndryshme, shpesh kundërthënëse, lidhur me të ardhmen e njerëzimit.

Disa prej tyre parashohin një të ardhme të errët përplot padrejtësi dhe shtypje, ndërsa të tjerat premtojnë një ardhmëri pozitive. Krahas tyre, ekziston edhe një teori tjetër, e cila “të ardhmen” e pritur të njerëzimit e sheh tek e sotmja që kemi. Sipas tyre, shoqëria ideale, të cilën njerëzimi e ka kërkuar përherë, definohet nga liberalizmi dhe sekularizmi, tek të cilët mishërohet ky ideal.[6]

 

a) Këndvështrimi pozitiv mbi ardhmërinë

Sipas këtij këndvështrimi, ardhmëria dhe fundi i historisë do të jenë kohë të ndritura dhe plot shpresë. Kështu, ardhmëria e historisë është si një enë që e fsheh përbrenda shpërfaqjen e shoqërisë ideale. Këtë pikëpamje e kanë zakonisht besimtarët, të cilët e besojnë Zotin, amshimin dhe metafiziken, pavarësisht në janë ndjekës të një feje të shpallur abrahamike ose të një feje tjetër. Tek ardhmëria, të tillët zakonisht e shohin mundësinë e zhvillimit dhe të kënaqësisë, qoftë për individin ose për shoqërinë. Si rrjedhojë, këndvështrimi pozitiv mbi të ardhmen ka luajtur një rol shumë të rëndësishëm në zhvillimin e njeriut e të shoqërisë njerëzore, duke ndikuar me të madhe në qëllimet dhe në kuptimin e jetës.

Sipas pikëpamjes së Hegelit, filozofia e historisë është një pjesë e filozofisë së shpirtit. Sipas tij, historia ka një shpirt, gjegjësisht një arsye, e cila shpie drejt një qëllimi të caktuar. Ai është i mendimit se sikur historia të shihet si një tërësi e njëmendtë, e cila posedon një arsye dhe një shpirt që e kontrollon lëvizjen e saj, ajo nuk ka për ta humbur rrugën dhe ka për ta arritur qëllimin që është caktuar për të.[7]  

Në këndvështrimin e Kantit, të gjitha ngjarjet historike ndodhin nëpërmjet kërkimit të suksesit, pra të asaj që është qëllimi vendimtar për njeriun e lirë. Gjatë historisë, nuk mund të gjendet ndonjë qëllim hyjnor. Sipas tij, vetëm kur të kihet një qëllim dhe një plan të caktuar, historia dhe jeta e njeriut mund të kenë një rrjedhë të rregullt. Kështu, suksesi dhe përparimi i njerëzimit do të arrihen nga gjeneratat që e ndjekin njëra-tjetrën dhe përsosuria do të arrihet nga raca njerëzore si e tërë dhe jo nga individi.[8]  

Augustini, në veprën e tij të famshme, De civitate dei (Qyteti i Zotit), e ka përshkruar rrjedhën e historisë si një luftë të pandërprerë ndërmjet një shteti hyjnor dhe një shteti të përbotshëm. Në një masë të caktuar, sipas tij, ky sundim hyjnor manifestohet tek Kisha, ndërsa sundimi i përbotshëm tek shteti, paçka se sundimi hyjnor dominon më në fund. Në këtë rast, qëllimi dhe kuptimi i historisë fshihen në realizimin e caktimit hyjnor dhe, si të tilla, janë përtej spektrit të ndodhive dhe zhvillimeve historike. Ky qëndrim ka qenë tejet me ndikim tek mendimtarët evropianë, që nga Mesjeta e deri njëmijë vjet pas vdekjes së Augustinit.[9]

Disa dijetarë, si për shembull Allame Tabatabai, e interpretojnë ardhmërinë e ndritur të njerëzimit si pjesë të udhëzimit të përgjithshëm të krijesave të Zotit dhe thonë:

Një kokërr gruri që do të mbillej në tokë në kushte të volitshme, do të zhvillohej duke kaluar nëpër etapa të ndryshme gjatë zhvillimit. Në çdo çast të këtij kalimi nëpër etapa, kokrra e grurit e ndjek një shteg të caktuar për t`u pjekur më në fund në formë të një kalliri. Nëse një tjetër kokërr gruri shkëputet nga ky kalli dhe bie në tokë, e ndjek me përpikëri po të njëjtën rrugë të zhvillimit.

Fara e secilës frutë që do të hidhej në tokë, do ta çante mbështjellësen e saj dhe do të fillonte të zhvillohej dhe do të kalonte nëpër etapa të ndryshme derisa ta merrte më në fund formën e një peme të blertë me degë. Në të njëjtën mënyrë, edhe kur sperma e një kafshe depërton brenda vezës, ajo zhvillohet në një rrugë të caktuar, me etapa që dihen mirë.

Ky rend mund të shihet tek të gjitha gjallesat në botë dhe përfaqëson një karakteristikë të pandarë të tyre. S`ka dyshim se edhe njeriu nuk bën përjashtim nga rendi i përmendur më sipër. Udhëzimi i njëjtë që dominon tek të gjitha speciet e tjera, dominon edhe në ekzistencën e njeriut.[10]

 

b) Këndvështrimi negativ mbi ardhmërinë

Sipas këtij këndvështrimi, ardhmëria është e errët dhe e zymtë, përplot dëshpërim dhe pa shpresë. Kjo pikëpamje zakonisht përkrahet nga njerëz që nuk besojnë në shpirtëroren dhe që botën e kuptojnë vetëm nga pikëpamja materiale.

Në krijimin e këndvështrimit negativ mbi botën kanë ndikim dy faktorë: faktori i brendshëm, që është natyra e padëgjueshme e njeriut, dhe faktori i jashtëm, i cili ka të bëjë me botëkuptimin e tij:

-             Dimensioni shtazarak i njeriut

Ngase qenia e njeriut përbëhet nga dy dimensione, pra nga ai shtazarak dhe ai shpirtëror, dhe ngase secili prej këtyre dimensioneve i ka dëshirat dhe prirjet e veta, ekziston një luftë e vazhdueshme brenda njeriut. Dimensioni shtazarak, që cilësohet zakonisht si dimensioni material i njeriut, ka tipare shtazore, si: mllefi, mendjemadhësia, dekadenca, pamaturia, egocentrizmi etj. Është e pashmangshme që një njeri me tipare të tilla të përjetojë konflikte me të tjerët. Si pasojë e mundësive të kufizuara materiale dhe duke i pasur parasysh lakminë e pangopshme të njeriut, pamaturinë e tij të pakufishme dhe përpjekjen e tij për përfitim personal, nuk ka dyshim se konfliktet ndërmjet njerëzve do të jenë të pashmangshme. Këto luftëra kanë ndodhur gjatë gjithë historisë së njerëzimit dhe do të vazhdojnë të zhvillohen, deri kur njerëzimi të shkatërrohet për shkak të tyre. Duke parë se egoizmi i njeriut gjatë historisë është rritur gjithë më tepër dhe duke parë se përparimi i teknikës i ka rritur mundësitë për ta kënaqur egon e pangopur njerëzore, nuk ka dyshim se, siç tregon qartë historia, një gjë e tillë ka për ta çuar njerëzimin drejt shkatërrimit.

-             Botëkuptimi materialist

Njëri nga faktorët që krijojnë një këndvështrim negativ mbi ardhmërinë është pikërisht botëkuptimi materialist. Botëkuptimet njerëzore mund të kategorizohen përgjithësisht në botëkuptime materialiste dhe shpirtërore.

Në botëkuptimin shpirtëror, krahas njeriut, botës dhe marrëdhënies ndërmjet këtyre dy faktorëve, ekziston edhe metafizikja dhe Krijuesi. Në të vërtetë, pra, ekziston një marrëdhënie trepalëshe mes Krijuesit, botës dhe njeriut. Si rrjedhojë, historia dhe ardhmëria e njeriut nuk mund të vlerësohet duke u mbështetur vetëm në marrëdhënien ndërmjet njeriut dhe botës. Në këtë botëkuptim ka nevojë edhe për një kategori të tretë, pra për Krijuesin, i cili i takon rrafshit metafizik dhe luan një rol të rëndësishëm në udhëzimin e botës.

Përkundër kësaj, në botëkuptimin materialist, pikëpamja e njeriut mbi botën është një marrëdhënie horizontale, në të cilën asnjë gjykim i njeriut mbi botën ose ardhmërinë nuk mund të jetë jashtë rrethit të shqisave dhe përvojës personale. Si rrjedhojë, vetëm ajo që është në sferën e shqisave mund të njihet, ndërkohë që gjithçka tjetër përtej kësaj, që shtrihet në rrafshin metafizik, është e panjohshme dhe nuk pranohet si dituri. Kur botëkuptimi i njeriut të jetë materialist, edhe ideologjia dhe sjellja e tij kanë për ta ndjekur këtë rrugë. Në këtë kuptim, kur ta paramendojmë njeriun si një qenie pa krijues dhe kur ta kufizojmë atë në një botë të përbërë nga faktorë si raca, kultura, kombësia dhe dimensioni i tij shtazarak, nuk mund të presim një rezultat tjetër përveç shkatërrimit të njerëzimit.

 

Mësimi i rishfaqjes së Mehdiut dhe filozofia e historisë

Filozofia transcendentale e historisë (ar. felsefe mute’ali tarikh) është analiza dhe shpjegimi nëpërmjet intelektit i mësimeve të shpallura të Islamit gjatë historisë.[11] Nuk ka dyshim se njëra nga temat kryesore në këtë fushë është edhe rishfaqja e Mehdiut.

Mësimi mbi rishfaqjen e Mehdiut nuk është tjetër veçse një parashikimi i shpallur i një qëllimi të historisë dhe i fundit të lëvizjes historike përplot rënie dhe ngritje. Mësimi mbi rishfaqjen e Mehdiut është besimi në një të ardhme të lavdishme, me të cilën historia fiton kuptim dhe e arrin qëllimin e vet.

Për shpjegimin e filozofisë së historisë dhe për zbulimin e ligjeve dhe rregullave që e definojnë historinë dhe nëpërmjet të cilave mund të kuptohet rishfaqja e Mehdiut dhe filozofia e historisë, është e nevojshme që të ndalemi mbi pikat në vijim:

 

Qëllimi i historisë

Një nga temat më të rëndësishme në filozofinë e historisë është ardhmëria dhe rrjedha e zhvillimit të njeriut dhe e shoqërisë njerëzore. Sipas këndvështrimit islam, historia rrjedh në drejtim të adhurimit të Zotit dhe të përsosjes së njeriut nëpërmjet vlerave. Po të mos ishte kështu, atëherë rrjedha e historisë do të ishte e pakuptimtë. Qëllimi që parasheh Kur’ani për karvanin e njerëzimit është pikërisht adhurimi i Zotit:

Dhe njerëzit i xhinët nuk i kam krijuar për tjetër gjë, veçse që të më adhurojnë Mua. (Kur’an, 51:56)

Sipas këndvështrimit kur’anor, qëllimi i krijimit nuk është që njeriu të bëhet i gjithëdijshëm ose i gjithëfuqishëm, por që ta adhurojë dhe madhërojë Zotin, gjë që është një qëllim më vete. Kur’ani dëshiron ta zhvillojë njeriun dhe t’i japë atij një qëllim. Qëllimi përfundimtar i tij është Zoti, ndërsa gjithçka tjetër duhet të jetë një përgatitje për këtë qëllim dhe nuk guxon të jetë qëllimi kryesor i tij.[12]

Lëvizja drejt Zotit, me qëllim arritjen te Ai, kërkon zhvillimin e tipareve pozitive morale, përpjekjen për të mirën, kryerjen e veprave pozitive, adhurimin, drejtësinë, drojën para Zotit etj. Secili nga këto tipare krijon lumturi dhe kënaqësi tek njeriu dhe mundëson një jetë të përsosur e të baraspeshuar. Megjithatë, kjo ide do të realizohet në këtë formë vetëm në fundin e kohëve, që është pikërisht koha e rishfaqjes së Mehdiut.

 

Rruga dhe mekanizmi i lëvizjes

Sipas këndvështrimit kur’anor, historia dhe jeta e njeriut karakterizohen nga lufta ndërmjet përkrahësve të të vërtetës dhe të gabuarës, ku secila palë përpiqet për t’i realizuar dëshirat dhe qëllimet e veta. Përkrahësit e të Vërtetës (ar. hakk) përpiqen për adhurimin e Zotit, për arritjen e lumturisë, përfitimin e cilësive të bukura morale, përhapjen e drejtësisë dhe shumë gjëra të ngjashme. Përkundër kësaj, përkrahësit e të gabuarës (ar. batil) përpiqen vetëm për dëshirat e tyre, për mbledhjen e pasurisë dhe për përhapjen e shtypjes e të padrejtësisë. Në majën e ndjekësve të të vërtetës gjenden profetët dhe “njerëzit e të vërtetës” (ar. ehl el-hakk), ndërsa në majën e ndjekësve të të gabuarës gjenden djalli, tiranët, faraonët dhe shtypësit.[13]  

Ndërmjet këtyre dy grupeve, në frontin ndërmjet të vërtetës dhe të gabuarës (hakk dhe batil), ka pasur një luftë të vazhdueshme, e cila është shkaktari dhe mekanizmi i zhvillimit historik. Profetët dhe ndjekësit e tyre përherë i kanë rezistuar mohimit dhe shtypjes nëpërmjet “faraonëve” dhe ndjekësve të tyre.

 

Fundi i historisë

Përballja ndërmjet të vërtetës dhe të gabuarës, ndërmjet besimit dhe mohimit, është zhvilluar që nga fillimi i historisë dhe është duke vazhduar edhe sot, pavarësisht sa të shkurta dhe kalimtare të kenë qenë luftërat dhe konfliktet e njëmendta ndërmjet tyre. Pyetja që parashtrohet në këtë pikë është se kur dhe ku do të jetë përmbyllja e këtyre përballjeve dhe kur, sipas premtimit kur’anor, ka për të ngadhënjyer e vërteta dhe besimi karshi të pavërtetës dhe mohimit.

Sipas këndvështrimit islam, kjo lëvizje do të zhvillohet me kryengritjen (ar. kijam), gjegjësisht rishfaqjen (ar. zuhur) e shpëtimtarit të pritur, Mehdiut (a.s.). Ai ka për t’i prirë grupit të ndjekësve të të vërtetës dhe ka për t’i udhëhequr ato drejt triumfit në frontin kundër mohimit (ar. kufr). Ky është një premtim i pakthyeshëm i Zotit, nëpërmjet të cilit do të shpërfaqet e vërteta me bukurinë e saj të plotë. Nga të gjithë hadithet dhe vargjet kur’anore të ndërlidhura me këtë temë, mund të kuptohet se lëvizja e Mehdiut (a.s.) të premtuar është hallka e fundit në luftën ndërmjet të vërtetës dhe të gabuarës, e cila po vazhdon që nga fillimi i historisë. Mehdiu i premtuar është realizuesi i ideve të të gjithë profetëve dhe njerëzve të të vërtetës. Ai është, si të thuash, rezultati i të gjitha përpjekjeve dhe mundimeve të përkrahësve të të Vërtetës.

Shkurtimisht, filozofia e historisë, sipas këndvështrimit islam, mund të përmblidhet si vijon:

-             Qëllimi i historisë është adhurimi i Zotit dhe arritja e përsosmërive morale dhe njerëzore

-             Mekanizmi dhe shkaktari i kësaj lëvizjeje është vullneti njerëzor, ndërsa përballjet zhvillohen në frontin ndërmjet të mirës dhe të ligës, pra ndërmjet të të drejtës dhe të gabuarës, duke marrë fund me ngadhënjimin e të vërtetës.

-             Rruga dhe zhvillimi i kësaj lëvizjeje shpie nëpër epoka të ndryshme të historisë, në të cilat profetët i kanë ftuar ndjekësit e tyre drejt të vërtetës dhe i kanë zhvilluar përgjatë historisë nga një shkallë e përparimit në tjetrën.

-             Historia ka për ta përjetuar kulmin e vet në Epokën e Rishfaqjes (ar. zuhur) së Mehdiut dhe ka për ta arritur përsosurinë. Kjo shkallë është fillimi i një jete të re të përparuar dhe të përsosur, në të cilën njerëzimi do të shijojë lumturi, begati, siguri, drejtësi dhe përshpirtshmëri në trajtën më të zhvilluar.

Meqë historia lëviz në drejtim të përsosjes dhe të përhapjes së moralit e të tejkalimit të të ligës, mësimi i rishfaqjes së Mehdiut duhet të kuptohet saktësisht dhe të trajtohet në mënyrë të kujdesshme, assesi në formë sipërfaqësore.

 

Mësimi mbi rishfaqjen e Mehdiut

Mësimi mbi rishfaqjen e Mehdiut është një mësim i plotë dhe i përsosur për krijimin e shoqërisë ideale njerëzore, e cila i ka tiparet e veta, si dhe një programin dhe mësim të vetin. Duke i pasur parasysh burimet e shpallura dhe mësimet filozofike të historisë, në vijim do të përpiqemi t’i shpjegojmë disa pika të këtij mësimi:

Mësimi i rishfaqjes së Mehdiut dhe globalizimi

Një nga veçoritë më të rëndësishme të këtij mësimi fshihet në qëllimin e tij global. Ai u drejtohet të gjitha shtresave të shoqërisë dhe i përshin të gjithë njerëzit e botës, pavarësisht në jetojnë në Lindje a në Perëndim dhe pavarësisht fushës në të cilën janë të përfshirë (kulturë, politikë, ekonomi etj.).

Për Marksin ishte e rëndësishme klasa punëtore, për Hegelin raca e zgjedhur, për çifutët populli i zgjedhur i Izraelit, ndërsa për Fukujamën bota perëndimore. Përkundër kësaj, mësimi i rishfaqjes së Mehdiut nuk i referohet një populli, një grupi, një race, një vendi ose një gjuhe të caktuar, por ka për qëllim lumturinë e gjithë njerëzimit.

Në shumë hadithe përcillet se “bota do të përndritet me dritën e Zotit dhe sundimi i Tij ka për ta përfshirë Lindjen dhe Perëndimin.”[14]. Zoti ka për ta ringjallur tokën me praninë e “të munguarit” (Mehdiut), të cilin e ka zgjedhur si shpëtim për gjithë njerëzimin.[15]

 

Përhapja e drejtësisë

Drejtësi (ar. adl) do të thotë që gjithçka të vendoset në vendin që i takon, që pasuria dhe bekimet të shpërndahen në mënyrë të drejtë, të eliminohet pabarazia dhe shtypje, si dhe të arrihet harmonia dhe baraspesha në të gjitha gjërat (veçanërisht në sjelljen e njeriut). Drejtësia është një çështje gjithëpërfshirëse dhe nuk mund të kufizohet vetëm në vendimet gjyqësore, por shtrihet edhe në fushën e ekonomisë, politikës dhe madje të moralit.

Drejtësia është një shtyllë themelore në mësimin e rishfaqjes së Mehdiut, në mënyrë që njerëzit të mund ta dëshmojnë në jetët e tyre realizimin konkret të drejtësisë në të gjitha format e saj. Në hadithet islame përcillet se ai “ka për ta përhapur drejtësinë në botë, pasi bota të jetë çliruar nga shtypja dhe padrejtësia”.[16] Përcillet gjithashtu se Mehdiu ka për ta përhapur drejtësinë aq shumë, sa njerëzit do të dëshirojnë që të vdekurit e tyre të mund të ringjalleshin për ta shijuar atë.[17]

 

Përhapja e përshpirtshmërisë

Një botëkuptim që i ngërthen më vete të gjitha përmasat e jetës njerëzore kërkon që të njihet rrënja e të gjithë problemeve njerëzore dhe të gjendet një zgjidhje për të.

Rrënja e problemeve të ndryshme, si lufta, shtypja, idhujtaria dhe padrejtësia fshihet në mungesën e edukimit të mirëfilltë të njerëzve, në mungesën e zhvillimit të duhur të kapaciteteve shpirtërore dhe në mungesën e moralit. Kur njeriu t’i njohë kapacitetet e veta mendore dhe shpirtërore e ta rigjejë dinjitetin dhe vlerën e vërtetë të vetes, kurrë nuk ka për ta dëshiruar shtypjen, gjakderdhjen, diskriminimin dhe nuk ka për t’i shpërfillur ose dhunuar të drejtat e të tjerëve.

Sipas filozofisë së historisë, njeriu përpiqet për ta arritur përsosurinë, pra afërsinë me Zotin. Kjo është e mundur vetëm kur të përhapet përshpirtshmëria dhe morali, kur të zhvillohen kapacitetet shpirtërore dhe të dëliret nefsi. Kjo është arsyeja përse, në mësimin e rishfaqjes së Mehdiut, një vlerë të veçantë ka pikërisht zhvillimi i kapacitetit shpirtëror të njerëzve. Në një transmetim shumë të bukur lidhur me këtë temë, thuhet: “Kur i Fshehuri të rishfaqet, ai do ta vendosë dorën e tij mbi kokët e ndjekësve të vet dhe do të bëjë që t’u zhvillohet intelekti e t’u përsoset morali.”[18]

Për realizimin e kësaj ideje, Imami i Pritur ka për t’i kushtuar një vëmendje të veçantë botës së brendshme të njerëzve. Ai i fal dritë qenies së njeriut dhe bën që sjelljet dhe veprimet e njeriut të bëhen hyjnore.

 

Përhapja e adhurimit të Zotit dhe e monoteizmit

Njëra nga shtyllat më të rëndësishme të mësimit mbi rishfaqjen e Mehdiut është kuptimshmëria dhe qëllimshmëria e krijimit të njeriut dhe pikëpamja se qëllimi i jetës është zhvillimi drejt përsosurisë. Sipas mësimeve të filozofisë transcendentale të historisë, qëllimi i njerëzimit nuk është krijimi i një shoqërie pa klasa, suksesi, përparimi ose mbisundimi i një civilizimi të caktuar, por realizimi i një jete ideale nën hijen e adhurimit të Zotit.

Parakushti i arritjes së kulmit të përsosurisë dhe i afërsisë me Zotin është besimi në njëshmëri (ar. teuhiid). Në një hadith thuhet: “Mehdiu ka për t’i mbushur zemrat e njerëzve me adhurim të Zotit dhe me nënshtrim.” [19] Në hadithe përcillet gjithashtu se njerëzit do t’i përkushtohen adhurimit të Zotit dhe do t’i ndjekin ligjet e Tij.[20] Një hadith thotë: “Në kohën kur të shfaqet i Fshehuri, askush nuk do të adhurohet veç Zotit e nuk do të mbetet asnjë vend, ku nuk do të dëgjohet jehona e besimit dhe e njëshmërisë së Zotit.”[21]

 

Eliminimi i dhunës

Deri sot, asnjë ideologji nuk ka arritur ta pengojë dhunën, luftën dhe shtypjen e të sigurojë një paqe mbarëbotërore. Dhuna, e cila është bërë një pjesë thuajse e pandashme e historisë, mund të eliminohet vetëm nëpërmjet një plani të përsosur dhe gjithëpërfshirës. Kjo kërkon që, para se gjithash, të luftohet zanafilla e dhunës, si: dëshira për pushtet, lakmia për karrierë dhe fuqi, egocentrizmi dhe, kuptohet, ata që kanë dëshirë të përdorin dhunë. Edukimi i mirëfilltë duhet ta zgjojë brenda çdo njeriu mallin dhe dëshirën për paqe.

Njëra nga veçoritë e mësimit mbi rishfaqjen e Mehdiut është kërkimi i një paqeje të përhershme dhe mbarëbotërore. Në hadithe, lidhur me këtë gjë, thuhet: “Në kohën e rishfaqjes (zuhur) do të zhduket çdo urrejtje nga zemrat e njerëzve, aq sa edhe bishat e egra do të jetojnë në paqe.”[22]  Në këtë kohë, të gjithë konfliktet ndërmjet kombeve dhe feve do të zhduken.[23]

 

Shtimi i numrit të njerëzve të kënaqur

Një pikë e rëndësishme në doktrinën e rishfaqjes së Mehdiut është përmbushja e të gjitha dëshirave të vërteta të njeriut. Të gjithë planet politike, kulturore, ekonomike dhe shoqërore të këtij mësimi janë të kthyer në këtë drejtim dhe kanë për qëllim t’i kënaqin nevojat e njeriut e t’i eliminojnë problemet e tij.

Historia e feve abrahamike dhe në veçanti ajo e Islamit është një dëshmi e asaj se si profetët dhe imamët janë përpjekur t’i përmbushin nevojat e njerëzve dhe t’i zgjidhin ose t’i pakësojnë problemet e tyre. Ndjekësit e tyre vinin kryesisht nga klasat e shkelura dhe pikërisht përpjekja për t’i shpëtuar këta njerëz nga kthetrat e shtypësve është ndër pjesët më lavdiplota të historisë. Në një hadith përcillet si vijon “Në sundimin e Mehdiut (a.s.), edhe banorët e tokës edhe zogjtë në qiej janë të kënaqur”[24], “të gjithë gëzohen për praninë e tij”[25] dhe “janë të kënaqur me të”[26].  

 

Meritokracia

Njëra nga pyetjet më jetike në filozofinë e historisë është pyetja se kush do ta marrë në dorë pushtetin, pra kush do të jetë sunduesi i një shoqërie. A do të udhëheqë klasa proletare, prijësit e zgjedhur në mënyrë demokratike ose mbretërit?

Përgjigja e kësaj pyetjeje në Islam dhe veçanërisht në mësimin e rishfaqjes së Mehdiut është e qartë: prijësia u takon atyre që i kanë cilësitë e duhura (sinqeritet dhe aftësi). Sipas asaj që mund të shihet në hadithe, në kohën e rishfaqjes, sundimi do të jetë në duart e njerëzve të sinqertë, të shtypur deri atëherë dhe të drejtë. Keqpërdoruesit e pushtetit nuk do të kenë hise në sundim.

Por Ne deshëm t’u falim një bekim atyre që kishin qenë të shtypur në tokë, dhe t’i bëjmë prijës e trashëgimtarë...(Kur’an 28:5)

Tefsiri i këtij vargu thotë se në të bëhet fjalë për Shpëtimtarin që do të shfaqet në fund të kohëve e që do t’i shkatërrojë tiranët dhe faraonët e kohës së tij.[27] Edhe vargu 105 i kapitullit Enbija (nr. 21), ku thuhet se tokën do ta trashëgojnë robërit e sinqertë të Zotit, është interpretuar si një dëshmi për Mehdiun e fshehur dhe për ndjekësit e tij[28]. Është e qartë nga e gjithë kjo se, në këtë kohë (të rishfaqjes), më i drejti, më i dëliri, më i dituri dhe më i aftë i njerëzve do ta marrë në dorë sundimin dhe do t’ua përcjellë atë ndjekësve të tij.