Rimëkëmbja e Mbretërisë së Qiejve mbi tokë – Kalifati i Ali ibn Ebu Talibit
Gjendja e shoqërisë myslimane në kohën e ardhjes së Aliut në fron
Lirimi nga detyra i guvernatorëve të Osmanit
Guvernatorët e ri

Aliu i takonte fisit Hashim, më të shquarit ndër arabët. Brenda këtij fisi, ai i takonte familjes më të famshme, asaj të Abd’ul-Muttalibit. Abd’ul-Muttalibi kishte pasur dhjetë djem. Në mesin e tyre ishin edhe Abdullahu, babai i Muhammedit dhe Ebu Talibi, babai i Aliut. Abdullahu dhe Ebu Talibi ishin bijtë e Abd’ul-Muttalibit nga e  njëjta grua, ndërkohë që djemtë e tjerë ishin nga gratë e tjera të tij.

Nëna e Aliut Fatimeja i takonte gjithashtu fisit Hashim dhe ishte e bija e Esadit, djalit të Hashimit. Esadi dhe Abd’ul-Muttalibi kishin qenë vëllezër dhe ajo ishte kushërira e parë e Abdullahut dhe e Ebu Talibit, me të cilin ajo do të martohej më pas. Në të njëjtën kohë, ajo ishte edhe gruaja që u kujdes për Muhammedin, të Dërguarin e Zotit. Ajo e rriti atë bashkë me fëmijët e tjerë të saj dhe ai shumë shpesh do ta quante nënë të tijën.

Ebu Talibi kishte qenë mbrojtësi i Islamit dhe i Muhammedit. Ai vazhdimisht e mbrojti Islamin dhe Muhammedin dhe qëndroi i palëkundur përballë kundërshtimeve dhe kërcënimeve të paganëve.

Edhe në Mekke edhe në Medine, Muhammedi shpalli se Aliu ishte vëllai tij në këtë botë dhe në tjetrën.

Aliu kishte qenë heroi i betejës së Bedrit. Në të, nga shpata e Aliut kishte vdekur gjysma e mekkasve të vrarë.

Pikërisht Aliut Muhammedi ia dha vajzën e tij të vetme si grua. Martesën e Aliut me Fatimenë Zoti e bekoi me fëmijë, të cilët do të ishin nga robërit më të devotshëm të Zotit.

Në betejën e Uhudit, kur myslimanët iknin nga fushëbeteja, Aliu ishte i vetmi që nuk iku dhe që ia shpëtoi jetën Muhammedit atë ditë.

Në rrethimin e Medines, ishte Aliu që e vrau Amr bin Abd Vudin dhe me këtë e parandaloi pushtimin e Medines dhe masakrimin e popullsisë së saj.

Aliu ishte personi që e pushtoi kështjellën e Hajberit, pas të cilës Islami u kthye në një shtet të mirëfilltë me territore të gjera. Deri në pushtimin e Hajberit, Islami kishte qenë një qytet-shtet i kufizuar brenda mureve të Medines.

Aliu ishte sekretari që e shkroi marrëveshjen e Hudejbijes.

Kur Mekkeja iu dorëzua të Dërguarit, Aliu u ngjit mbi shpatullat e këtij të fundit dhe i rrëzoi idhujt brenda Qabes. Ai dhe mësuesi i tij Muhammedi e pastruan Shtëpinë e Zotit njëherë e përgjithmonë, duke i larguar të gjitha shenjat e idhujtarisë dhe të politeizmit. Në gjithë këto gjëra, Aliu ishte bashkëpunëtori i Muhammedit, i cili i krijoi kornizat e Mbretërisë së Qiejve mbi tokë.

Në betejën e Hunejnit, myslimanët u shpërndanë dhe ikën sërish. Dhe sërish ishte Aliu që e vendosi veten si mburojë ndërmjet të Dërguarit dhe ushtarëve paganë që donin ta vrisnin atë. Ai luftoi kundër tyre deri kur myslimanët e tjerë u kthyen prapa.

Në tetor të vitit 630 (viti 9 pas Hixhrit), i Dërguari e udhëhoqi një ekspeditë për në Tebuk dhe e emëroi Aliun si mëkëmbës të vetin në Medine.

Në mesin e shokëve të Profetit, Aliu ishte më i dituri dhe kishte njohuri të mëdha në lidhje me Kur’anin dhe me interpretimin e tij. Ai ishte më i miri i gjykatësve dhe oratori më i famshëm i arabëve.

Pak para vdekjes së tij, Profeti e përgatiti dhe e organizoi një ekspeditë për në Siri dhe e emëroi Usame bin Zejdin në krye të saj. Në përjashtim të Aliut, të gjithë muhaxhirët dhe ensarët u urdhëruan të shërbenin nën urdhrat e Usames. Aliu u caktua për të qëndruar në Medine, pranë të Dërguarit.

Në mbrojtjen e Islamit, ishte pikërisht familja e Aliut që do t’i bënte sakrificat më të mëdha. Ubejdullah ibn el-Harithi që vdiq në betejën e Bedrit dhe që ishte dëshmori i parë i Islamit në një fushëbetejë, ishte kushëriri i tij i parë. Masab ibn Umajri dhe Hamza që u vranë në betejën e Uhudit, ishin që të dy xhaxhallarë të tij. Xhafer Tajjari, i cili u vra në betejën e Mut’asë ishte vëllai i tij i madh.

Kur Muhammedi vdiq, Aliu i kreu ritualet e larjes së trupit të tij dhe e varrosi atë. Ai e dinte se ç’ishin duke bërë shokët e tjerë të Profetit teksa ai ishte duke e kryer këtë detyrë të tijën. Megjithatë, kjo nuk ia prishi qetësinë. Ai e mbajti detyrën e tij para interesave dhe principet para politikës.

 

Edward Gibbon

Lindja, besnikëria dhe karakteri i Aliut, që e dallonin atë nga pjesa tjetër e njerëzve të kohës, mund ta arsyetonin një pretendim të tij për fronin e zbrazur të Arabisë. Djali i Ebu Talibit ishte në të vërtetë prijësi i familjes Hashim dhe mbrojtësi trashëgimtar i qytetit dhe i tempullit në Mekke. Drita e profetësisë ishte humbur tashmë dhe i shoqi i Fatimesë mund ta priste trashëgiminë dhe bekimin e babait të saj. Arabët ngaherë kishin qenë të durueshëm ndaj sundimit të një gruaje dhe dy nipërit e Profetit shumë shpesh ishin përkëdhelur në prehërin e tij dhe ishin shfaqur në foltore si shpresa e kohës së tij dhe si prijësit e të rinjve të parajsës. Të parët në mesin e besimtarëve të vërtetë mund të aspironin për të ecur para tyre në këtë botë dhe në tjetrën. E ndonëse disa kishin një imazh më të ashpër dhe të vendosur, zellin dhe virtytet e Aliut s’i tejkalonte asnjë i konvertuar i mëvonshëm. Në të kombinoheshin cilësitë e poetit, të ushtarit dhe të shenjtorit. Urtësia e tij akoma jeton në një përmbledhje thëniesh morale dhe fetare dhe çdo kundërshtar, qoftë në betejë të shpatës ose të gjuhës, i është nënshtruar gjithmonë gojëtarisë dhe guximit të tij. Që nga çasti i parë i misionit të tij dhe deri tek ritualet e varrimit, i Dërguari i Zotit kurrë nuk u tradhtua nga një mik besnik, të cilin e nderoi duke e quajtur vëlla e pasardhës të vetin dhe një Aron (Harun) të një Moisiu (Musai) të dytë. I biri i Ebu Talibit do të kritikohej më pas për faktin se nuk e shpalli hapur të drejtën e tij, me çfarë do t’i kishte heshtur të gjithë pretendentët e tjerë dhe do ta kishte vulosur pasardhësinë e tij me një urdhër të Qiejve. Por heroi që s’dyshonte u mbyll në vete. Xhelozia e një perandorie dhe ndoshta frika nga kundërshtimi mund ta ketë penguar një urdhër të tillë të Muhammedit. Shtrati i Muhammedit të sëmurë ishte rrethuar nga Aisheja e zgjuar, vajza e Ebu Bekrit dhe një armike e Aliut.

Pretendimet për trashëgimi dhe shpirti fisnik i Aliut u pengonin aristokratëve arabë, të cilët preferonin t’i ktheheshin traditës së zgjedhjes së lirë të prijësve. Kurejshi kurrë s’do të duronte një udhëheqësi krenare të familjes Hashim. (“Rënia dhe shkatërrimi i Perandorisë Romake”) . 

 

Përshkrimi i mësipërm është i saktë në përgjithësi por disa hollësi të tija duhet të qartësohen. Gibboni ka gabuar kur thotë se Aliu nuk e shpalli hapur të drejtën e tij për ta trashëguar Profetin. Vetë Profeti kishte bërë tashmë një deklaratë të tillë, jo njëherë por shumë herë me radhë, siç kemi përmendur edhe më parë. Historiani ka folur edhe për një “frikë” të Profetit  “nga kundërshtimet”. Profeti nuk i trembej askujt. Ai ishte përballur me armiq shumë më të rrezikshëm se ata që mund ta “trembnin” atë në çastin e tij të triumfit.

Më tej, Gibbon flet për një “zgjedhjet të lirë” të udhëheqësit. Aristokracia dhe pleqësia s’kishte qëllim tjetër veçse ta merrte vetë udhëheqësinë por jo domosdo nëpërmjet një zgjedhjeje të lirë. Ardhja e Ebu Bekrit në fron ishte një improvizim i çastit, në të cilin Umari ishte “mbretbërësi”. Kur Ebu Bekri po vdiste, ai e emëroi Umarin në vend të tij. Duke e bërë këtë, ai vetëm sa e zhvleftësoi idenë e zgjedhjes dhe tregoi se s’kishte qenë tjetër veçse një farsë. Umari, para se të vdiste, formoi një këshill gjashtëvetësh dhe e kufizoi tek ata zgjedhjen e Kalifit. Askush përveç këtyre të gjashtëve nuk mund të zgjidhej Kalif.

Zgjedhja e vetme që do të ishte vërtet e lirë ishte ajo e Ali ibn Ebu Talibit. Ai u zgjodh në të parën dhe të fundit zgjedhje të lirë në tërë historinë e Islamit.

Së fundmi, Gibbon thotë se Kurejshi kurrë nuk do të mund të pajtohej me udhëheqësinë krenare të familjes Hashim. Ka të drejtë. Por i njejti Kurejsh që nuk do ta pranonte kurrë një gjë të tillë, ishte tejet i zellshëm për ta pranuar udhëheqësinë e fajdexhinjve dhe idhujtarëve të deridjeshëm të Mekkes. Për hir të pajtimit me këta të fundit, Kurejshi, i cili e kishte marrë sundimin në duar, do t’ua dorëzonte atë atyre.

Rimëkëmbja e Mbretërisë së Qiejve mbi tokë – Kalifati i Ali ibn Ebu Talibit

Pas vrasjes së Osmanit, frika dhe paniku i kaploi shokët e Profetit. Pjesëtarët e këshillit zgjedhës të Umarit u tërhoqën në vende të sigurta dhe në anonimitet. Fati i Osmanit u kishte mbjellë tmerr në zemër. I gjithë vendi po fundosej në agjitacion dhe askush, pavarësisht sa i guximshëm dhe ambicioz që ishte, nuk kishte dëshirë ta rrezikonte jetën duke e marrë përsipër përgjegjësinë e udhëheqjes së shtetit. Anija e Islamit nuk mund të lihej e humbur për një kohë të gjatë dhe duhej domosdo të gjendej një dorë e fuqishme për ta mbajtur në vijë të drejtë.

Dymbëdhjetë vite qeverisjeje të gabuar i kishin tronditur myslimanët dhe i kishin zgjuar nga plogështia e tyre. Tani ata e kishin kuptuar se udhëheqësia e shoqërisë duhej të kalonte në duart e një njeriu që do t’i vendoste interesat e shoqërisë para interesave të familjes së tij. Andaj, sapo vdiq Osmani, të gjithë sytë u kthyen drejt Aliut. Shokët e Profetit nuk e paramendonin dot dikë tjetër që do të ishte i aftë dhe i guximshëm për t’i dhënë fund anarkisë dhe kaosit që mbretëronte gjithkah dhe për ta rikthyer rendin dhe paqen në tokën e Islamit, e cila po shkatërrohej nga konfliktet shoqërore dhe ekonomike.

Si pasojë, të gjithë muhaxhirët dhe ensarët më në zë u mblodhën në Xhaminë e Profetit dhe u pajtuan njëzëri që t’i kërkonin Aliut ta merrte përsipër këtë përgjegjësi dhe ta çonte anijen e Islamit drejt një limani të sigurt. U dërgua një delegacion tek Aliu dhe atij iu shpreh kjo kërkesë.

Në “Historinë” e tij, Taberiu thotë se muhaxhirët dhe ensarët u mblodhën në turma për ta bindur Aliun. Ata i thanë se shoqëria myslimane ishte pa udhëheqës dhe qeveria pa një prijës dhe se ai ishte personi më i kualifikuar për ta marrë këtë pozitë, jo vetëm për shkak të afërsisë me të Dërguarin e Zotit por edhe për shkak të cilësive të tija personale dhe shërbimeve për Islamin.

Ishte hera e parë qëkur kishte vdekur i Dërguari i Zotit, që dikujt në Medine i kujtohej të fliste për “cilësi” në zgjedhjen e Kalifit. Në të kaluarën, çështja e cilësive dhe kualifikimeve ishte hequr nga tavolina kurdoherë që vinte koha për të zgjedhur një udhëheqës. Umari e bëri Ebu Bekrin Kalif, vetëm ngase ky ishte më i vjetri në mesin e shokëve të Profetit. Ebu Bekri ia ktheu Umarit këtë shërbim duke e emëruar si pasardhës të vetin. Pas tij, Osmani u zgjodh Kalif ngase ishte i pasur dhe i plakur.

Megjithatë, Aliu nuk e pranoi ofertën e shokëve të Profetit dhe u tha se preferonte të ishte një këshilltar në vend që të ishte udhëheqës. Por shokët e Profetit nuk e pranuan këtë refuzim dhe i thanë: “Askush nuk ka shërbime më të mëdha për Islamin se ti dhe askush nuk është më i afërt me Muhammedin nga ç’je ti. Ne mendojmë se ti meriton më së shumti të bëhesh Kalifi ynë”. (“Tarih Kamil”, nga Ibn Ethiri, vëll.3, fq.98).

Aliu nuk pranonte akoma. Por shokët e Profetët këmbëngulën dhe thanë:

“Ne po të kërkojmë në emër të Zotit që ta pranosh Kalifatin. A nuk e sheh gjendjen e shoqërisë myslimane? A nuk i sheh gjithë këto trazira që po shfaqen gjithandej në tokën e Islamit? Kush do t’i ndalë këto gjëra në jo ti?” (“Tarih Kamil” nga Ibn Ethiri, vëll.3, fq.99).

Aliu ishte tejet i qetë dhe i qartë në mospranimin e Kalifatit. Nuk ishte kjo një qetësi e rastësishme por rezultat i një përsiatjeje të gjatë dhe të thellë.

Në të kaluarën, “ambicia” i kishte kushtuar shumë Aliut. Umari kishte thënë se ai do ta kishte emëruar Aliun për Kalif po të mos kishte qenë aq “ambicioz”. Umari po fliste sikur të qenit ambicioz të ishte një gjë e ligë. Këto fjalë të tija sikur nënkuptonin se ai dhe të tjerët ishin bërë Kalifë pa kurrfarë ambicieje. Mbase Kalifati ishte diçka që u ishte ngarkuar me detyrim dhe kundër dëshirës së tyre, në ç’rast ata nuk kishin pasur zgjedhje tjetër veçse ta pranonin këtë ngarkesë!!!

Ngase Umari dhe Ebu Bekri nuk kishin asnjë ambicie, bashkë me Ebu Ubejden, ata duhet të jenë çuar me forcë e me detyrim në Sakife!

 

Reagimi i Aliut ndaj kërkesës së shokëve të Profetit për ta pranuar Kalifatin, nënkuptonte se më në fund, Aliu kishte hequr dorë nga ambicia e tij. Në të kaluarën, ai nuk e kishte humbur asnjë mundësi për t’ua tërhequr vëmendjen njerëzve drejt të drejtës së tij. Ai besonte se ishte e drejta e tij që të bëhej pasardhës i të Dërguarit të Zotit. Kjo e drejtë nuk ishte një gjë që të tjerët mund t’ia jepnin, ndonëse ata mund t’ia merrnin atë, siç edhe bënë.

Pika kyçe e politikës së veprimit të qeverisë së Sakifes, siç kemi theksuar edhe më sipër, ishte mbajtja larg e Aliut dhe e fisit Hashim nga Kalifati. Në këtë gjë, dy mbajtësit e parë të postit ishin të suksesshëm. Megjithatë, Kalifi i tretë, i cili u vra në një kaos total të shoqërisë, nuk pati kohë ta emëronte pasardhësin e vet. Por sikur të kishte mbijetuar, s’ka dyshim se ai do ta emëronte për pasardhës Mervanin ose Muavijen.

Aliu ishte shpërfillur tri herë tashmë. Por tani, pas vdekjes së Osmanit, myslimanët ndjenin se për herë të parë ishin vërtet të lirë të zgjidhnin një Kalif të vetin. Zgjedhja e tyre do të ishte Aliu. Një zinxhir rastësish, më në fund e solli Kalifatin e shumëkërkuar në duart e tija. Por për befasi të të gjithëve, Aliu nuk shfaqte aspak interes për këtë pozitë. Përse?

Në të vërtetë, dëshira e Aliut për t’u bërë Kalif nuk buronte nga ambicia, siç pretendonte Umari, ndonëse nuk ka asgjë të keqe në të qenit ambicioz. Aliu dëshironte të bëhej Kalif sepse e dinte se vetëm ai mund ta kontrollonte si duhet anijen e Islamit dhe ta mbante në drejtimin, në të cilin i Dërguari i Zotit e kishte vendosur. Ai e dinte se të tjerëve u mungonte kjo aftësi.

Kalifati që ishte trashëgimia e Muhammedit dhe që do të duhej të ishte simboli i autoritetit shpirtëror dhe moral të Islamit kundrejt botës, vetëm një çerek shekulli pas vdekjes së tij ishte kthyer në simbolin e një materializmi dhe imperializmi të pastër. Në mënyrën e jetesës së myslimanëve ishin bërë ndryshime të mëdha. Në vend që të imitohej jeta e pastër dhe modeste e Muhammedit, shumë prej njerëzve imitonin mënyra të huaja për Islamin. Ajo që i motivonte tani nuk ishin idetë e Islamit por dëshira për t’u pasuruar dhe për t’u fuqizuar me çdo çmim. Thjeshtësia e shenjtë dhe barazia e kohës së Profetit të Islamit ishin zhdukur nga skena dhe cilësia e jetesës së shoqërisë islame kishte rënë dukshëm.

Aliu e dinte këtë më mirë se të gjithë. Ai kishte kohë që ishte duke ia “matur pulsin” shoqërisë myslimane dhe duke e vëzhguar përparimin ose mungesën e përparimit të saj.

Aliu gjithashtu e dinte se Kalifati nuk ishte një gjë që mund të merrej “me gjithë trëndafilat e me gjembat”. Trëndafilat ishin vyshkur të gjithë tashmë dhe vetëm gjemba kishin mbetur. Pranimi i Kalifatit në atë çast s’do të thoshte tjetër veçse të mbaje një kurorë gjembash në kokë.

Në vitin 656, Kalifati s’ishte tjetër veçse një trashëgimi mangësish dhe trazirash. Aliu e kuptoi se po ta pranonte Kalifatin, do të kishte dy rrugë, prej të cilave do të duhej ta zgjidhte njërën. Rruga e parë do të ishte që të ndiqej rrjedha e ngjarjeve, të mbyllej njëri sy para rrënimit moral, para paaftësisë së guvernatorëve provincialë, t’i jepej një dorë e lirë burokracisë për ta shkelur shoqërinë dhe të toleroheshin praktikat anti-islame dhe neo-pagane të aristokracisë rioshe. Një rrugë e tillë ishte kundër Islamit dhe për Aliun ishte më se e papranueshme.

Rruga e dytë për të ishte që, pa dallim se ç’do të ishin pasojat,  të pranohej sfida e gjithë botës kundër tij, gjë që në mënyrë të pashmangshme do t’i kthente të gjithë kundër Aliut. Po ta bënte këtë, ai vetëm sa do ta imitonte mikun dhe mësuesin e tij Muhammedin. Edhe ai e kishte sfiduar gjithë botën dhe kishte luftuar kundër saj, pavarësisht pasojave që do të buronin nga shpallja e tij e parë e profetësisë. Aliu e dinte se kur ta pranonte Kalifatin, aristokracia e re arabe do ta sfidonte dhe sundimi i tij do të ishte fillimi i një lufte civile. Një luftë civile nuk është kurrë një rezultat i dëshiruar por ç’alternativë tjetër i mbetej vallë?

Zgjedhja e Aliut, pra, nuk ishte ndërmjet fitores në një luftë të mundshme civile dhe mosluftimit. Zgjedhja me të cilën ai përballej ishte ajo ndërmjet të drejtës dhe të gabuarës. Ishte një zgjedhje ndërmjet të vërtetës dhe gënjeshtrës, ndërmjet ndjekjes së principeve, në njërën anë, dhe ndjekjes së një Realpolitik-e në anën tjetër. Ai donte ta rindërtonte infrastrukturën e shoqërisë islame dhe ta rikthente atë në gjendjen që kishte pasur në kohën e të Dërguarit të Zotit, ndonëse e kuptonte se këtë do të mund ta bënte vetëm duke e tejkaluar një opozitë të vendosur kurejshe.

Aliu i mendoi të gjitha këto dhe ngase s’kishte dëshirë ta fillonte sundimin e tij me një luftë civile, nuk e pranoi ofertën për të qenë Kalif i myslimanëve.

Autori i librit “Kitab’ul-Imama ve’s-sijasa” e jep përshkrimin vijues të ngjarjeve.

Kur delegacioni i muhaxhirëve dhe i ensarëve shkoi tek Aliu e i kërkoi që ta pranonte postin e Kalifit, ai refuzoi. Delegacioni u kthye në Xhami dhe e raportoi këtë dështim tek shokët e Profetit që ishin mbledhur atje. Ata thanë: “Kur lajmi i vrasjes së Osmanit të arrijë në pjesët e tjera të perandorisë, njerëzit nuk do të pushojnë së pyeturi se kush është Kalifi i ri. Më pas, kjo anarki e kufizuar në Medine do të përhapet edhe nëpër provinca. Ka vetëm një mënyrë për ta ndalur këtë kaos dhe ajo është që ta detyrojmë Aliun të bëhet Kalif. Andaj, shkoni sërish tek ai dhe insistoni që ta marrë në duar qeverisjen. Mos u ktheni derisa ta bindni për këtë! Në këtë mënyrë, lajmi mbi vdekjen e Osmanit dhe mbi ardhjen e Aliut në pushtet do të përhapen së bashku në tokat e Islamit dhe situata do të mbetet nën kontroll”.

Delegacioni u kthye tek Aliu dhe kësaj radhe, ata shkuan përtej fjalëve të zakonshme. Ata i thanë se shoqëria myslimane ishte në një kaos total dhe se sikur ai të mos vepronte, do të jepte llogari para Zotit dhe para të Dërguarit. A do ta linte kështu ummetin e Muhammedit, pyetën ata. Këto fjalë sikur filluan të tregonin ndikim. Por duke e ditur opozitën e fortë kurejshe kundër tij, Aliu ende hezitonte në pranimin e këtij propozimi. Andaj, ai e kushtëzoi pranimin e tij me disa gjëra:

“Unë kam njohuri të përsosur të Librit të Zotit dhe të praktikave të të Dërguarit të Tij. Gjatë sundimit të njerëzve, urdhrat dhe ndalesat fetare kam për t’i vënë në rend të parë. Në këtë drejtim, s’kam për të treguar kurrfarë fleksibiliteti. Do ta marr qeverisjen vetëm sikur ta pranoni këtë kusht. Nëse vërtet myslimanët duan të ma shprehin besnikërinë, le të mblidhen në Xhaminë e Profetit”.

Delegacioni ishte i gatshëm të pranonte çdo kusht. Andaj menjëherë u pajtuan me kushtet e Aliut. (“Kitab’ul-Imam ve’s-sijasa).

 

Pas vdekjes së Umarit, i besuari i tij Abdurrahman bin Aufi ia kishte ofruar Aliut Kalifatin, me kusht që të betohej se do t’i ndiqte politikat dhe principet e Ebu Bekrit e të Umarit. Aliu nuk e pranoi këtë gjë dhe e refuzoi ofertën e Abdurrahmanit. Tani i njejti Kalifat po i ofrohej sërish dhe pa kushte. Kësaj radhe, ishte Aliu që vinte kushte për ta pranuar ofertën e shoqërisë myslimane. Ai u tha shokëve të Profetit se nuk do t’ia varte veshin gjykimit të tyre dhe se ata do të duhej t’i bindeshin gjykimit të tij, nëse vërtet dëshironin që ta merrte në duar qeverisjen. Përveç kësaj, ai shtoi se myslimanët duhet të betoheshin se do t’i mbeteshin besnikë, qoftë në luftë e qoftë në paqe. Ata u pajtuan dhe u bë marrëveshja që do të ishte një triumf i principeve. Me këtë, shoqëria myslimane u ishte dorëzuar principeve të Aliut.

Ummeti i Muhammedit, të Dërguarit të Zotit, duke kërkuar siguri dhe shpëtim, e kishte zgjedhur Ali ibn Ebu Talibin për ta shkatërruar anarkinë dhe kaosin në tokat e Islamit. Taberiu thotë se Aliu u zgjodh ditën e enjte. Medinasit ishin shumë të lumtur me këtë sukses të tyre dhe thoshin se do ta falnin namazin e Xhumasë me udhëheqësinë e tyre të ri.

“Përse të mos e zgjedhim më të mirin?” ishte pyetja në kokën e myslimanëve gjatë zgjedhjes së Aliut si Kalif. Kur më në fund ishte e lirë për të zgjedhur, shoqëria myslimane, në mënyrë instinktive dhe të pashmangshme, e zgjodhi më të mirin. Kur shoqëria myslimane insistonte që Aliu ta merrte në duar udhëheqjen e Islamit, ajo në mënyrë të pavetëdijshme i mohonte privilegjet e padrejta që mbisundonin në atë kohë.

Të premten, më 18 Dhilhixhxhe të viti 35 pas Hixhrit (17 Qershor 656), Ali ibn Ebu Talibi hyri në Xhaminë e Profetit në Medine dhe eci në mes të turmës së njerëzve drejt mimberit (foltores). Turma rrinte ulur përplot kureshtje dhe me shumë nervozizëm. Thuajse ndihej tensioni dhe rilindja e shpirtit “kombëtar” të myslimanëve. Aliu mbante një hark në dorë, të cilën e mbështeti ndanë mimberit, teksa myslimanët po ia shprehnin besnikërinë. Ndërmjet tyre dhe atij po bëhej një besëlidhje e hapur, në të cilën s’kishte asgjë të fshehtë. Shumica e muhaxhirëve dhe e ensarëve të gjendur në Medine ia shprehën atij besnikërinë.

Ibn Haxher Mekkiu, në veprën e famshme “el-Savaik el-Muhrika”, shkruan:

Veteranët e Bedrit i thanë: “Askush s’e meriton Kalifatin më shumë se ti. Zgjate dorën që të ta shprehim besnikërinë!”. Më pas ia shprehën besnikërinë Aliut.

 

Ishte hera e parë dhe e fundit në historinë e Islamit që një sundues nuk i imponohej shoqërisë myslimane. Vetë myslimanët e zgjodhën udhëheqësin e tyre dhe zgjedhja ishte krejtësisht spontane. As forca, as kërcënimet, as shtypja, as ryshfeti dhe as fjalimet mashtruese nuk u përdorën në zgjedhjen e tij. Nuk pati ndonjë histeri për ta marrë në dorë pushtetin. Gjithkush ishte i lirë ta shprehte ose jo miratimin e tij. Ali, thuajse në mënyrë mekanike i pranonte shprehjet e tyre për besnikëri, mbase i humbur në nostalgjinë e kohëve të mësuesit të tij Muhammedit, kur ky i fundit, menjëherë pas çlirimit të Mekkes, i pranonte betimet për besnikëri të Kurejshit.

 

Edward Gibbon

Një anarki pesëditore mori fund me inaugurimin e Aliut si Kalif. Refuzimi i tij do të thoshte një masakër e përgjakshme. Në këtë gjendje të vështirë, si prijës i Hashimitëve, ai tha se më mirë do të shërbente sesa të sundonte. Me këtë, ai tregoi se ishin të pavërteta supozimet e disave dhe në fund kërkoi që prijësit e popullit ta shprehnin pajtimin e tyre formal, në jo edhe vullnetar. (“Rënia dhe shkatërrimi i Perandorisë Romake”).

 

Talha ibn Ubejdullah dhe Zubejr bin Avvami ishin të parët që ia shprehën besnikërinë Kalifit të ri. Muhaxhirët dhe ensarët e tjerë vepruan pas tyre. Më pas, edhe populli i rëndomtë e bëri këtë gjë. I pari nga ata që s’ishin shokë të Profetit (sahabe) dhe që ia shprehën besnikërinë Aliut, ishte Malik el-Eshteri, luftëtari më i famshëm në mesin e arabëve të asaj kohe.

Hudhejfe ibn el-Jemeniu ishte njëri nga shokët e famshëm të Muhammedit. Ai jetonte në Kufe dhe ishte duke lënguar në shtrat nga sëmundja. Kur e dëgjoi lajmin se Aliu ishte shpallur Kalif, ai kërkoi të dërgohej në xhaminë e Kufes. Kur myslimanët u mblodhën për të falur namaz, ai u ngjit në mimber dhe filloi të mbante një fjalim. Pasi iu falënderua Zotit për bekimet e Tija dhe iu lut për mëshirë për Muhammedin e për pjesëtarët e familjes së tij, ai tha:

“O myslimanë! Nga Medineja e kam marrë lajmin se Ali ibn Ebu Talibi është zgjedhur si pasardhës i të Dërguarit të Zotit. Unë ju kërkoj që t’ia shprehni atij besnikërinë sepse ai është me të Vërtetën dhe e Vërteta është me të. Pas të Dërguarit, ai është më i miri i krijesave të Zotit”.

Më pas, në mënyrë simbolike, Hudhejfeja e vendosi dorën e vet të djathtë mbi dorën e majtë dhe tha: “O Zoti im! Ti dëshmo se unë ia kam shprehur besnikërinë Aliut, Kalifit tim të ri. Pranoje falënderimin tim që më mundësove ta shoh atë si sundues të ummetit të Muhammedit, të Dërguarit Tënd”.

Hudhejfeja u kthye në shtëpinë e tij dhe vdiq pas disa ditësh. Ai ishte njëri nga miqtë më të dashur dhe më të besueshëm të Muhammedit.

Në përgjithësi, ensarët shfaqën një entuziazëm të madh për ta sjellë Aliun në pushtet. Megjithatë, në mesin e tyre pati edhe të tillë që nuk ia shprehën Aliut besnikërinë. Ata ishin:

Zejd bin Thabit

Hassan bin Thabit

Kaab bin Malik

Ebu Said Khudri

Muhammed bin Mesleme

Nu’man ibn Bashir

Rafa’ bin Khudaixh

Mesleme bin Mukhalid

Kaab bin Arxha

 

Në mesin e mekkasve, ata që nuk ia shprehën Aliut besnikërinë ishin:

Abdullah ibn Umar ibn el-Khattab

Saad bin Ebi Vakkas

Mughira bin Shaaba

Abdullah bin Selam

Kudama bin Ma’azun

Suhajb bin Sinan

Vahban bin Saif

Usame bin Zejd bin Harithe

 

Kur iu përmendën këta njerëz që nuk dëshironin t’ia shprehnin besnikërinë, Aliu u përgjigj se besnikëria nuk ishte diçka që mund të merrej me forcë. Që të ketë kuptim, thoshte ai, besnikëria duhet të jetë vullnetare. Më pas, iu raportua se këta njerëz dalëngadalë po largoheshin nga Medineja. Aliu nuk bëri kurrfarë përpjekjeje për t’i ndalur. Ai thoshte se nën sundimin e tij, gjithkush ishte i lirë të qëndronte në Medine ose të largohej që andej dhe se ai vetë s’kishte për ta detyruar askënd për një gjë të tillë. Të gjithë kundërshtarët e tij politikë u larguan nga Medineja dhe shkuan në Mekke ose në Siri.

(Disa muaj më pas, beteja e Basrës dhe e Devesë do të bëheshin. Abdullah ibn Umar ibn el-Khattabi dhe Saad bin Ebi Vakkasi do të shpallnin se ishin neutralë. Kjo paanësi e tyre ishte një neutralitet moral mbi çështje të të drejtës dhe të gabimit, ndonëse ata e dinin mirë se kush ishte në rrugë të drejtë dhe kush po gabonte. Disa të tjerë do të thoshin se ata deshën të ishin të paanshëm. Por kjo paanësi e tyre ishte vetëm në dobi të armiqve të Aliut).

 

Historiani i famshëm Jakubiu thotë se pas “kurorëzimit” të Aliut, Sa’saa ibn Sauhan Abidiu, një shok i Profetit, i tha atij: “Betohem se ti i ke sjellë nder dhe lavdi Kalifatit, kurse Kalifati s’të ka sjellë ty asgjë. Ti e ngrite vlerën e Kalifatit duke e pranuar atë dhe ty s’të ka ngritur Kalifati. Ti s’kishe nevojë për të. Kalifati kishte nevojë për ty”.

 

Një historian tjetër, Khatib Bagdadiu, i përcjell fjalët e Imam Ahmed bin Hanbelit (themeluesit të shkollës hanbelite të ligjit): “Kalifati nuk ishte një stoli për Aliun. Aliu ishte një stoli për Kalifatin:”

Vërtet Imam Ahmed bin Hanbeli e ka përfshirë gjithë të vërtetën në një fjali. Aliu vërtet ishte stolia dhe lavdia e Kalifatit.

 

Pasi muezzini e recitoi ezanin për namazin e Xhumasë, Aliu, si Kalif i ri, e udhëhoqi namazin. Pas lutjes, ai e bëri fjalimin e tij hapës. Në fillim, e lëvdoi Zotin dhe e falënderoi Atë për bekimet e tija të pafundme dhe për mëshirën, me të cilën ia kishte kthyer të drejtën. Në vijim, ai iu lut Zotit që ta mëshironte Muhammedin dhe familjen e tij dhe tha:

“O myslimanë! Ju ma keni shprehur besnikërinë dhe unë e di se këtë s’e keni bërë pa menduar. Megjithatë, qëllimet tuaja dhe qëllimet e mia në punët që na mbeten mund të mos jenë të  njëjta. Unë dua t’ju bëj të bindur ndaj Zotit por shumë prej juve shpresojnë se do t’ju jap pasuri, prona dhe pozita të larta në qeverisje. Kjo s’ka për të ndodhur kurrë.

Dijeni se ka dy rrugë në jetë: e drejta dhe e gabuara. Disa prej juve do të hapërojnë në të drejtën dhe disa të tjerë në të gabuarën. Ju jeni të lirë për të zgjedhur. Por nëse shihni se shumica e ka zgjedhur rrugën e gabuar, mos u habisni me këtë! Shumë shpesh ka qenë kështu dhe bota është e mbushur me kundërthënie. Por Drejtësia dhe e Vërteta gjithnjë ngadhënjejnë në fund, ndonëse mund të duken të dobëta në një çast të caktuar.

Vërtet Zoti e dërgoi Muhammedin si të Dërguarin e Tij në këtë botë, në një kohë kur s’kishte njeri në gjithë Arabinë që dinte ndonjë gjë për udhëzimin e për drejtësinë. Ai i nxori arabët nga egërsia e mëkatit dhe e gabimeve, derisa e panë dritën e udhëzimit dhe e gjetën shpëtimin e përjetshëm. Unë isha pranë tij që nga fillimi e deri në fund dhe gjithë jetën luftova kundër mosbindjes ndaj Zotit. Kurrë nuk jam lodhur nga përpjekja dhe as që kam humbur guxim nga kundërshtimi i atyre që e mbronin rendin e kohës para Islamit, pavarësisht sa i ashpër që të ishte kundërshtimi i tyre.

O myslimanë! Ju ftoj të më ndihmoni në rrugën time të rindërtimit. Zoti është Dëshmitar se qëllimi im është rikthimi i drejtësisë në tokat e Islamit, njësoj siç është edhe dëshira e Zotit. S’kam për të pushuar derisa ta shkatërroj padrejtësinë. Dëgjoni me kujdes! Nuk kam për t’i kaluar kufijtë e Librit të Zotit në asgjë. Nuk do të jem i padrejtë ndaj dikujt, kushdo qoftë ai. Në sytë e mi, të gjithë jeni të barabartë. Unë do t’i ushtroj Ligjet e Zotit, siç janë shkruar në Librin e Tij dhe do t’i ndjek shembujt e të Dërguarit të Tij të bekuar Muhammedit. Detyra ime sot është e njëjtë si në të gjallë të të Dërguarit të Zotit, paqja qoftë mbi të dhe mbi familjen e tij”.

 

Me këto fjalë, Aliu e qartësoi politikën që do ta ndiqte. Ai i definoi qëllimet e tija dhe shpjegoi si do t’i realizonte. Ai u përqendrua në rindërtimin e pozitës më të lartë në Islam dhe i bëri të qarta principet e filozofisë së tij politike.

Të zotët e mendjes mund të ndjenin se qeverisja e Aliut do të ishte shumë e ndryshme nga qeverisjet e kaluara, jo vetëm në stil, në mënyra dhe në pikat kyçe por edhe në karakter, në substancë dhe në filozofinë e saj. Ata e ndjenin se do të kishte një dallim thelbësor ndërmjet tyre dhe Aliut. Ata e dinin se ai do të përpiqej ta ndalte shthurjen morale, si në nivelin publik ashtu edhe në atë privat. Si pasojë, ardhja e tij në fron nuk u pëlqente atyre që e mbronin sistemin e vjetër shoqëror, i cili mbështetej në privilegjet e disave dhe në përdorimin e forcës.

Çuditërisht, dukej sikur historia po përsëritej. Në Mekke, Muhammedi u përball me mbrojtësit e sistemit shoqëror që mbështetej pikërisht në privilegje, në shfrytëzim dhe në dhunë. Kur u përpoq ta ndryshonte sistemin, mbrojtësit e tij e sfiduan. Sfida e tyre u rrit deri në një konflikt të armatosur. Tani Aliu po përballej me të njëjtin sistem dhe përpjekja e tij për ta ndryshuar, njësoj si ajo e Muhammedit, do të përfundonte me konflikte të armatosura.

Në anën tjetër, ardhja e Aliut në fron ishte shumë e mirëpritur për një grup tjetër njerëzish: atë që përbëhej nga të varfrit, të mjerët, të paaftit dhe të shfrytëzuarit. Pjesëtarët e kësaj klase të shoqërisë e dinin në mënyrë instinktive se Aliu do t’i shpëtonte nga varfëria dhe nga tmerri. Ata e dinin se po t’i jepej mundësia, Aliu do të merrej me gjithë përbërjen e shoqërisë myslimane dhe do ta ndryshonte atë. Ritmi dhe rënie-ngritjet e zërit të tij ndiznin drita të reja shprese dhe krijonin një idealizëm të ri në zemrat e tyre. Ata tashmë e shihnin se ai e ringjallte trashëgiminë politike të Muhammedit dhe qeverisjen e tij.

 

Gjendja e shoqërisë myslimane në kohën e ardhjes së Aliut në fron

Kur Aliu i mori në duar frerët e pushtetit, ai u përball me një gjendje shumë alarmuese. I gjithë shteti ishte përfshirë në kaos dhe armiqtë e tij po përhapeshin gjithandej. Dy historianë bashkëkohorë pakistanezë, profesor Sejjid Abd’ul-Kadir dhe Profesor Muhammed Shuxha’ud-Din, e kanë përshkruar kështu gjendjen e shoqërisë myslimane në vitin 655 të erës sonë:

Myslimanët s’ishin më të bashkuar dhe ishin ndarë në shumë kampe. Pjesa më e madhe e tyre i ndiqnin interesat e veta në vend të interesave të shoqërisë.

Pushtimet e fundit i kishin sjellë në duart e myslimanëve pasuritë e dy prej perandorive më të mëdha të botës: Perandorisë Perse dhe Perandorisë Romake. Gjithkush kërkonte një hise në këtë thesar dhe përpiqej të merrte sa më tepër që mundej. Në këtë luftë të paskrupullt për pasuri, shumë myslimanë i lanë anash idealit e Islamit.

Ndonëse Talhaja dhe Zubejri, dy nga shokët më të fuqishëm të Profetit, ishin të parit që ia shprehën besnikërinë Aliut, ata do të ishin të parët që do ta thyenin këtë zotim. Duke mos e mbajtur premtimin e tyre, ata e çuan shoqërinë myslimane drejt një lufte civile.

Muavije ishte guvernatori i Sirisë. Rebelimi i Talhasë dhe i Zubejrit kundër pushtetit legjitim të Medines, i dha guxim edhe atij të rebelohej kundër Aliut. Aliu e ftoi që t’i shprehte besnikëri por ai refuzoi dhe në vend të kësaj, i kërkoi Aliut që të merrte masa kundër vrasësve të Osmanit. Muavijes nuk i interesonte fare Osmani por i  interesonte vështirësimi i detyrës së Aliut. Ai shpresonte se Aliu do t’i dënonte të gjithë ata që ishin rebeluar kundër Osmanit. Më pas, ata do t’i rezistonin dhe rezistenca e tyre do të çonte drejt një lufte civile. Lufta civile në Medine, sipas tij, do t’i mundësonte atij vetë ta merrte Kalifatin.

Por Aliu nuk hapëroi në këtë kurth të tij dhe i tha: “Njëherë ma shpreh besnikërinë tënde dhe më pas më jep kohë që ta vendos rendin në perandori! Kur gjendja të qetësohet, atëherë të gjithë ne do t’i sjellim vrasësit e Osmanit para drejtësisë, që më në fund drejtësia të fitojë”. Por Muavije nuk kishte ndërmend t’ia shprehte Aliut besnikërinë. Andaj vazhdoi të insistonte në arrestimin dhe në dënimin e vrasësve të Osmanit.

 

Duke komentuar më tej në lidhje me përgjigjen e Muavijes, dy profesorët thonë:

Për mendimin tonë, Aliu kishte plotësisht të drejtë. Interesat e individëve, pavarësisht sa të rëndësishme ishin, nuk mund t’i vinin në rrezik interesat e shoqërisë. Çfarëdo që të ishte tragjedia personale e ndonjë personi të rëndësishëm, integriteti i shtetit duhet të ruhej me çdo kusht. Garantimi i sigurisë së shtetit islam duhet të ishte qëllimi kryesor i prijësit të këtij shteti. Po të vepronte Aliu sipas dëshirave të Muavijes, lufta do të fillonte në çdo cep të perandorisë. Por armiqtë e Aliut nuk e kishin atë dëshirë për paqe që e kishte Aliu. Pikërisht qëndrimet e tyre do të shkaktonin një luftë civile mes myslimanëve. Nëse Talhaja, Zubejri dhe Muavije të kishin qenë vërtet të sinqertë, ata do t’i mbanin interesat e Islamit mbi interesat e tyre personale dhe me këtë, myslimanët nuk do ta derdhnin gjakun e njëri-tjetrit. (Historia e Islamit, pjesa I).

 

Teksti i mësipërm është një vlerësim më se i saktë i gjendjes së myslimanëve në kohën kur Aliu erdhi në pushtet. Shumë historianë të tjerë janë përpjekur t’i analizojnë ngjarjet që ndodhën para luftës së parë civile të myslimanëve. Ata janë përpjekur t’i gjejnë arsyet e ngjarjeve por shumë prej tyre, me sa duket, kanë anashkaluar ose kanë dashur ta fshehin një pikë shumë me rëndësi. Rrënimi i “pallatit të Sakifes” domosdo do të ndiqej nga trazira të mëdha. Por pika që shumë prej historianëve nuk kanë dashur ta pranojnë, është fakti se dhëmbët e këtij “përbindëshi” që u shfaq gjatë Kalifatit të Aliut, i kishin rrënjët në kohën e paraardhësve të tij. Rebelimi që ngjau në sundimin e tij i kishte rrënjët tek qeverisjet paraprake. Sir John Glubb, një historian bashkëkohor, në lidhje me Kalifatin e Umar bin Abd’ul-Azizit shkruan:

Sundimi i Umar bin Abd’ul-Azizit ishte i jashtëzakonshëm për faktin se pati shumë pak trazira dhe luftëra civile. Megjithatë, mund të thuhet fare lehtë se fara e revolucionit që do ta shkatërronte dinastinë e tij, u hodh pikërisht gjatë kësaj periudhe. Kjo nuk është aspak befasuese por krejtësisht e përshtatshme me zhvillimet normale politike. Shumë shpesh ndodh që shteti të mbetet i qetë dhe paqësor gjatë periudhave të sundimeve arbitrare dhe autokrate por të shpërthejë në trazira menjëherë pas përfundimit të një sundimi të tillë, pas të cilit vjen një qeverisje më liberale. Si pasojë, edhe Kalifati i famshëm i Umar bin Abd’ul-Azizit ishte fillimi i lëvizjes që do ta shkatërronte sundimin e familjes së tij. (“Perandoria e arabëve”, fq .175, botuar 1963).

 

Në paragrafin e mësipërm, Sir John Glubb ka ardhur në një përfundim të gabuar dhe një të saktë. Ai ka të drejtë kur thotë se “shpesh ndodh që shteti të mbetet i qetë dhe paqësor gjatë periudhave të sundimeve arbitrare dhe autokrate por të shpërthejë në trazira menjëherë pas përfundimit të një sundimi të tillë, pas të cilit vjen një qeverisje më liberale”. Perandoria e arabëve ishte e qetë gjatë sundimeve arbitrare dhe autokrate të qeverive të Sakifes por menjëherë pas themelimit të qeverisjes liberale dhe të drejtë të Aliut, trazirat filluan.

Megjithatë, nuk mund të pajtohemi me historianin kur thotë se pikërisht në kohën e Umar bin Abd’ul-Azizit u hodh fara e revolucionit që do ta shkatërronte dinastinë e familjes së tij. Këto fara nuk u hodhën në kohën e Umar bin Abd’ul-Azizit por në kohën e paraardhësve dhe të pasardhësve të tij. Shumë më e saktë do të ishte sikur të thuhej se sjellja prej shenjtori e Umar bin Abd’ul-Azizit ishte ajo që i dha sërish prestigj dinastisë umajjade, e cila pa të, do të ishte zhdukur shumë më herët nga faqja e dheut.

Umar bin Abdul Azizi nuk i përshtatej stereotipit të Umajjadëve. Ai i druhej aq shumë Zotit dhe ishte aq i devotshëm ndaj Tij, sa ishte i pakrahasueshëm me atmosferën jofetare të Umajjadëve të tjerë. Kjo ishte edhe arsyeja përse ai u vra me helm.

 

Dr. Hamid’ud-Din

Gjatë sundimit të Umar bin Abd’ul-Azizit nuk pati ndonjë ekspeditë të madhe ose pushtime të reja. Megjithatë, Kalifati i tij është tejet i rëndësishëm në historinë e Islamit për shkak të reformave që i kreu. Ai e ringjalli demokracinë e vërtetë islame dhe traditën e Kalifëve të Drejtudhëzuar.

Që nga koha e Muavijes, Kalifati ishte bërë pronë personale e Kalifit. Të gjitha të ligat e një sundimi autokrat dhe despotik ekzistonin tashmë edhe në Kalifatin islam. Njerëzit e kishin humbur lirinë e tyre dhe thesari shtetëror ishte bërë kuleta private e sunduesit. Asgjë nuk shpenzohej për ta përmirësuar gjendjen e të varfërve dhe e gjithë pasuria shkonte për luksin dhe kënaqësinë e klasës sunduese. Umar bin Abd’ul-Azizi vendosi t’u jepte fund këtyre praktikave. E para gjë që bëri ishte konfiskimi i pronave të mëdha, të cilat umajjadët i kishin kthyer në pasuri personale.

Shumë mënyra ilegale ishin krijuar për të siguruar të ardhura të reja për buxhetin shtetëror. Për shembull, ata “dhimmi” (jo-myslimanë që jetonin nën mbrojtjen e Shtetit Islam) që e pranonin Islamin, detyroheshin të vazhdonin me pagesën e tatimit të “xhizjes”, ndonëse sipas Kur’anit, vetëm personat jomyslimanë duhet ta paguanin xhizjen. Umar bin Abd’ul-Azizi dërgoi urdhëresa në të gjitha provincat e shtetit dhe urdhëroi që xhizjeja të mos merrej nga një dhimmi që e kishte pranuar Islamin. Ai i dha fund kësaj praktike, me të cilën qindra mijëra dhimmi u bënë myslimanë.

Muavije e kishte filluar traditën e mallkimit të Ali ibn Ebu Talibit në publik. Ai vetë dhe guvernatorët e tij i përdornin fjalët më poshtëruese për Aliun, kurdoherë që mbanin fjalime në publik. Pas Muavijes, pasardhësit e tij e vazhduan këtë praktikë. Por Umar bin Abd’ul-Azizi e ndaloi atë. Në vend të mallkimit të Aliut, ai urdhëroi që gjatë fjalimeve të tyre, guvernatorët e tij të recitonin vargje nga Kur’ani.

Këto reforma nuk u mirëpritën nga familja e Umajjadëve dhe dëshira e Kalifit për drejtësi dhe barazi, nuk pati ndonjë ndikim të mirë tek ta. Aristokratët Umajjadë besonin se po të vazhdonte edhe gjatë kohë sundimi i tij, ata vetë do ta humbnin gjithë pushtetin dhe fuqinë që kishin. Andaj, ata përpiluan një plan dhe e vranë duke e helmuar ushqimin e tij në muajin Rexheb të vitit 101 pas Hixhrit (720 të erës sonë). (“Historia e Islamit”, botuar në vitin 1971 nga Ferozson Ltd. Karaçi dhe Lahore, Pakistan, fq. 324, 331, 332, 333).

 

Ishte e pashmangshme që një njeri si Umar bin Abd’ul-Azizi të vdiste si dëshmor Ai ishte njëri nga dëshmorët e Islamit. Mëshira e Zotit qoftë mbi shpirtin e tij fisnik!

 

Aliu u përball me sfida monumentale por ai kurrë nuk pati droje përballe tyre. Me një zemër të pastër dhe me mendimet e përqendruara tek Zoti, ai e filloi punën e tij për ta rikthyer paqen dhe sundimin hyjnor në tokën e Islamit. Akoma s’kishte mbaruar shprehja e besnikërisë ndaj Aliut, kur kryengritjet filluan të shfaqeshin në çdo anë. Po të merrej me njërën, një tjetër i mbinte pas shpine. Si pasojë, vitet e sundimit të tij kaluan në përpjekje për t’i shuar këto kryengritje. Disa nga kritikët kanë thënë se rebelimet ishin pasojë e gabimeve të tija. Por rebelimet e kohës së Aliut s’ishin fare të tilla. Siç u shpreh edhe më sipër, rrënjët e tyre ishin në të kaluarën. Çdo njeri tjetër në vend të Aliut do të ishte përballur me të  njëjta gjëra dhe me shumë gjasa, nuk do të ishte i aftë të merrej me të gjitha.

Nën këto rrethana, Aliu e administroi shtetin dhe paralelisht u përpoq t’i shuante kryengritjet. Ai e mundi njërin grup në Basra dhe do ta mundte edhe grupin e dytë në Siffin, sikur këta të fundit të mos fillonin me mashtrime dhe dinakëri. Por edhe përkundër kësaj periudhe përplot trazira, Aliu arriti të bënte edhe shumë reforma ekonomike dhe shoqërore.

Ndonëse shkaqet e rebelimeve gjatë sundimit të Aliut buronin nga shumë kohë më parë, për t’i kuptuar sa më mirë ngjarjet që do të vinin, ato mund të radhiten si vijon:

1. Politika e Aliut ishte plotësisht kuranore. Ai nuk bënte kompromis me etikën dhe me principet islame për hir të mbajtjes në dorë të pushtetit dhe sundimit. Po ta kishte ndjekur rrugën e “politikës reale”, Aliu do të kishte pasur sukses por duke e bërë këtë do ta kishte ndryshuar karakterin e qeverisjes së tij nga një qeverisje islame në një qeverisje “aristoteliane”.

Në veprën e tij “Edeb el-Arabij”, në faqen 174, Ahmed Hasan shkruan:

Aliu nuk njihte kompromis në çështjet e fesë dhe nuk pranonte kurrfarë standardi të dyfishtë. Por pikërisht nga kjo fisnikëri e karakterit të tij do të përfitonte Muavije në çdo mënyrë.

 

2. Aliu nuk u përqoq t’i kënaqte të pasurit dhe të fuqishmit në kurriz të të varfërve dhe të dobëtive. Ai i vendosi interesat e të varfërve përmbi interesat e aristokracisë arabe. Nga ana e saj, aristokracia arabe u zemërua me të dhe e shprehu shumë qartë zemërimin.

Kur i shpërndante të ardhurat nga thesari shtetëror, Aliu nuk bënte kurrfarë dallimi ndërmjet aristokratëve dhe njerëzve të rëndomtë, ndërmjet të pasurit dhe të varfrit, ndërmjet arabit dhe jo-arabit. Në sytë e tij, të gjithë ishin të barabartë. Aristokratët arabë protestuan kundër kësaj praktike por ai i shpërfilli kundërshtimet e tyre. Shumë shpejt, protestat e tyre shpërthyen në një luftë civile.

 

3. Sapo e mori në duar sundimin, Aliu i liroi nga detyra guvernatorët dhe zyrtarët e emëruar nga Osmani. Por shumë prej tyre nuk kishin ndërmend ta linin postin që e kishin.

 

Lirimi nga detyra i guvernatorëve të Osmanit

Kur Aliu e mori në duar qeverisjen, guvernatorët dhe tatim-mbledhësit e Osmanit po e plaçkisnin popullin, pa frikën se mund t’u kërkohej llogari nga pushteti qendror. Dekreti i parë i Aliut ishte në lidhje me lirimin e tyre nga detyra.

Mughire bin Shaaba ishte njëri nga shokët e Profetit (sahabet). Umari e kishte emëruar për guvernator të Kufes por Osmani e kishte liruar nga detyra. Ai nuk ia kishte shprehur besnikërinë Aliut por e këshilloi atë që të mos ndërmerrte ndryshime radikale në politikë dhe në radhët e qeveritarëve. Ai thoshte se sikur guvernatorët e emëruar nga Osmani të mos e pranonin Kalifatin e tij, Aliu kurrë nuk do të mundej t’i largonte nga detyra. Ai e paralajmëroi Aliun se sikur t’i lironte nga detyra para se ta përforconte njëherë pushtetin e tij, guvernatorët do të rebeloheshin.

Edhe kushëriri i parë i Aliut, Ibn Abbasi, e këshilloi për të njëjtën gjë. Sipas tij, Aliu duhej të ishte i kujdesshëm.

Por një këshillë e tillë ishte e papranueshme për Aliun. Ai besonte se ishte përgjegjës ndaj Zotit për të gjithë veprimet e tija dhe si pasojë, nuk mund të lejonte që njerëz të pavlerë dhe të korruptuar t’i sundonin myslimanët. Në të vërtetë, ai e mbante veten përgjegjës jo vetëm për veprat e tija, por edhe për veprimet e guvernatorëve të tij. Andaj, ai i refuzoi këto këshilla, duke u mbështetur në Zotin dhe duke qenë i bindur se e bënte atë që ishte e drejtë.

Disa njerëz kanë thënë se sikur Aliu të mos i lironte nga detyra guvernatorët e Osmanit, ata nuk do të rebeloheshin kundër tij. Por ky mendim është tejet naiv. Guvernatorët e Osmanit do ta sfidonin domosdo Aliun, pavarësisht si do të vepronte Aliu. Ata ishin armiqtë e tij të vjetër.

Në vijim do të japim disa arsye përse Aliu i liroi nga detyra guvernatorët e Osmanit:

1. Qëllimi i Aliut ishte ringjallja e qeverisjes së Muhammedit dhe përforcimi i sistemit islam. Për ta bërë këtë, ai duhej ta “pastronte” qeverisjen e trashëguar nga Osmani, duke e shpëtuar fillimisht nga kthetrat e Umajjadëve. Në vend të tyre, ai emëroi njerëz që i druheshin Zotit dhe që besonin sinqerisht se mbanin përgjegjësi para Tij në gjithçka që bënin.

2. Myslimanët i kishin kërkuar Osmanit që t’i largonte guvernatorët e tij të korruptuar dhe në vend të tyre, të emëronte njerëz të virtytshëm. Por Osmani u bë i shurdhër përballë kërkesave të tyre dhe ata ndërmorën hapa drastikë për ndërrimin e guvernatorëve. Sikur Aliu të bënte manovra të ngjashme me Osmanin, edhe qeverisja e tij do të përfundonte njësoj si ajo e Osmanit.

3. Po të mos i lironte nga detyra guvernatorët e Osmanit, Aliu do të vendosej në pozitën e bashkëpunëtorit në bëmat e tyre.

4. Muavije nuk ishte i kënaqur thjesht me sundimin e Sirisë. Ai dëshironte ta sundonte gjithë perandorinë dhe të bëhej Kalif i myslimanëve. Kur vërejti se Osmani i kishte krijuar shumë armiq vetes, ai provoi të përfitonte nga rasti. I sugjeroi Osmanit që të largohej nga Medineja dhe të shkonte bashkë me të në Siri, ku e siguroi se do të mund të jetonte i sigurt, ndërkohë që në kryeqytetin e tij (në Medine) mund të vritej çdo çast. Po të shkonte në Damask, Osmani do të bëhej një “kukull” e Muavijes. Muavije do ta merrte në duar gjithë pushtetin e Osmanit dhe do të ishte Kalifi de facto i myslimanëve. Por Osmani nuk shkoi në Siri dhe strategjia e Muavijes nuk funksionoi. Kur Osmani u vra më pas, ai filloi një ekspeditë kundër Aliut, me pretekstin se po kërkonte hakmarrje për gjakun e Osmanit. Përballë Muavijes, Aliu s’kishte mundësi tjetër veçse ta lironte nga detyra.

5. Osmani nuk i kishte emëruar guvernatorët e tij sipas aftësive ose sipas vullnetit të tyre për t’u shërbyer myslimanëve. Ai emëroi njerëz për guvernatorë vetëm ngase ishin të afërt me të. Sipas Aliut, ky ishte një diskriminim i atyre që ishin të kualifikuar për të qenë guvernatorë duke u mbështetur në aftësitë e tyre, në virtytet dhe në shërbimet e bëra për Islamin. Për këtë arsye, ai i liroi nga detyra guvernatorët e Osmanit.

6. Osmani i kishte emëruar vetëm pjesëtarët e familjes së tij si guvernatorë të provincave. Të gjithë guvernatorët kishin njerëz dhe materiale të mjaftueshme për luftë. Osmani ishte në gjendje rrethimi në pallatin e tij për 49 ditë. Ai u dërgoi shumë thirrje ndihme atyre por asnjëri nuk erdhi për ta shpëtuar. Më në fund, Osmani u vra. Nëse këta njerëz ishin të gatshëm ta linin në baltë personin që ua kishte falur atë pozitë, si mundej Aliu të mbështetej në ta?

Njëfarë Ebu Tufajl Kinaniu, një banor i Medines, një ditë shkoi në Damask për t’u takuar me Muavijen. Kur erdhën ballë për ballë, dialogu në vijim u zhvillua mes tyre:

Muavije: Ku ishe kur u vra Osmani?

Kinaniu: Isha në Medine.

Muavije: A bëre diçka për t’ia shpëtuar jetën nga armiqtë?

Kinaniu: Jo!

Muavije: Përse jo? E dije se ishte detyra jote të bëjë çmos për ta shpëtuar.

Kinaniu: Mbase ishte. Por e  njëjta gjë që s’të lejoi ty të vije për t’ia shpëtuar jetën, s’më lejoi edhe mua ta bëja të njëjtën.

 

Guvernatorët e ri

Në muajin Muharrem të vitit 36 pas Hixhrit, Aliu i emëroi guvernatorët në vijim:

 

1. Kajs ibn Saad Ensari, guvernator i Egjiptit

Kajsi hyri në Egjipt pa u përballur me rezistencë dhe e mori kontrollin e qeverisjes. Në Egjipt, ai i gjeti myslimanët të ndarë në tre grupe. Njëri grup ishin përkrahësit e tij, tjetri ishte grupi i kundërshtarëve të tij (d.m.th., i përkrahësve të Osmanit) dhe i treti ishte grupi i të pavendosurve. Kajsi vendosi që të mos i ngacmonte dy grupet e fundit dhe u përqëndrua vetëm në administrimin sa më cilësor të provincës.

Përnga pamja fizike, Kajsi ishte njeriu më mbresëlënës në Medine. Ishte shtatlartë, me trup të zhvilluar e të fuqishëm dhe ishte mjaft i njohur për diturinë, për moralin dhe për oratorinë e tij. Kajsi ishte një njeri i zgjuar dhe largpamës, i denjë për t’u bërë ballë në mençuri tipave si Muavije, Amr bin As dhe Mughire ibn Shaaba. Por njësoj si udhëheqësi i tij Aliu, edhe ai nuk besonte se qëllimi i arsyeton mjetet. Filozofia e tij ishte se principet e politikës duhet t’i bindeshin etikës së Kur’anit.

 

2. Osman bin Hunejf, guvernator i Basrës

Edhe Osmani arriti të hynte në Basra dhe ta merrte nën kontroll qytetin. Njësoj si Kajsi në Egjipt, edhe ai i gjeti njerëzit të ndarë në tre grupe. Edhe ai ndoqi një strategji të ngjashme me atë të Kajsit.

Osman bin Hunejfi i takonte një familjeje të shquar medinase. Ai ishte një shok i afërt i të Dërguarit të Zotit dhe gjatë Kalifatit të Umarit kishte qenë përgjegjës financiar i Irakut.

 

3. Ammare bin Shihab Ensari, guvernatori i emëruar i Kufes

Ammare u nis nga Medineja për ta marrë në duar administrimin e Kufes. Por kur arriti në Zabala, një ndalesë në mes të rrugës, u takua me njëfarë Talha bin Huvejlid Esadi që vinte nga Kufeja. Ai e këshilloi që të kthehej në Medine, duke i thënë se në Kufe mund të vritej. Pas kësaj, Ammare u kthye në Medine.

 

4. Sehl bin Hunejf Ensari, guvernatori i emëruar i Sirisë

Sehli u nis nga Medineja dhe para se të hynte në kufijtë e Sirisë, u ndal nga një grup kalorësish. Ata i thanë se ishin sirianë dhe se nuk do ta njihnin askënd si sundues përveç Muavijes. Ata e paralajmëruan se po të shkonte një hap më tej, do ta vrisnin sakaq. Pas kësaj, Sehli nuk hyri dot në Siri dhe u kthye në Medine.

Sehli ishte vëllai i Osman bin Hunejfit. Edhe ai ishte nga shokët e Profetit dhe kishte luftuar në të gjitha betejat e tija, duke u dalluar me guximin e tij.

 

5. Ubejdullah ibn Abbas, guvernatori i Jemenit

Ubejdullahu ishte kushëriri i parë i Muhammedit dhe i Aliut. Ai hyri në Jemen pa u përballur me rezistencë dhe e mori në duar qeverisjen. Jajla bin Umejje, i cili kishte qenë guvernatori i Osmanit në Jemen, kishte ikur para se të vinte ai dhe e kishte marrë me vete edhe thesarin.

 

6. Kathm ibn Abbas, guvernatori i emëruar i Mekkes

Kathmi ishte vëllai i vogël i Ubejdullahut. Thuhet se ai kishte një ngjashmëri të jashtëzakonshme me Profetin. Ai ishte akoma në Medine kur Mekkeja u kthye në një qendër të kundërshtuesve të Aliut. Andaj, ai priti derisa gjendja në Mekke të qetësohej. Pas vdekjes së Aliut, ai u largua nga Arabia, shkoi në Semerkand, në Azinë Qendrore dhe atje vdiq.

 

Disa muaj pas ardhjes në pushtet, Aliu u nis nga Medineja për në Basra, për t’u përballur me sfidën e rebelëve të atjeshëm. Si mëkëmbës të tij në Medine e emëroi Sehl bin Hunejf Ensariun.

Pas betejës së Basrës, Aliu e emëroi Abdullah ibn Abbasin si guvernator të ri të qytetit. Abdullahu ishte një “prodhim” i mësuesit të tij Aliut dhe ishte tejet i njohur për diturinë që kishte. Ai ishte njëri nga zërat më autoritarë në lëmin e komentimit të Kur’anit. Vdiq në Taif kur ishte 70 vjeç.