Kapitulli II: Sakifeja, manifestimet e para  

Në çdo sipërmarrje për ta përcaktuar zanafillën e ndjenjave shi’ite në Islam, duhet bërë përpjekje për ta shqyrtuar në hollësi ndodhinë më të hershme gjatë të cilës janë shfaqur ndjenjat e tilla. Historia e një populli është një vazhdimësi e pandërprerë dhe kjo vlen në të gjitha sferat, qofshin ato politike, kulturore, fetare ose ligjore. Asnjë organizim fetar ose politik dhe asnjë pikëpamje e veçantë brenda ndonjë tradite fetare nuk mund të kuptohet si duhet pa iu referuar paraqitjes së saj të parë të perceptueshme.

Historikisht, ndodhia e Sakifes është ndërlidhur në mënyrë të pandashme me shfaqjen e pikëpamjeve shi’ite. Sakifeja, sipas së cilës është emërtuar ndodhia, ishte një sallë e vjetër mbledhjesh në Medine, ku njerëzit i diskutonin dhe i zgjidhnin problemet e tyre kyçe. Ishte vendi ku njerëzit e Medines u mblodhën për ta zgjedhur udhëheqësin e tyre, posa u kuptua lajmi për vdekjen e Profetit.

Këtu, një grup muhaxhirësh ua imponuan ensarëve dëshirën e tyre për pranimin e Ebu Bekrit si udhëheqës të vetëm të shoqërisë muslimane. Në mbledhjen e Sakifes u ngritën disa zëra edhe në mbështetje të pretendimeve të Aliut për kalifatin, ndaj, si e tillë, “Sakifeja” duhet të pranohet si një sinonim për ndarjen e parë mes muslimanëve.

Shpërfillja e saj gjatë gjurmimit të historisë shi’ite dhe të zhvillimit të mëpasshëm të Islamit, sigurisht do të çojë drejt keqkuptimit dhe përfundimeve të gabuara. Prandaj, është e një rëndësie historike që të shqyrtohen zhvillimet e Sakifes dhe të bëhet përpjekje për t’i verifikuar pikat e përmendura aty, të cilat  më në fund do të gjenin shprehje në themelimin e degës shi’ite në Islam.

Një problem karakteristik i historiografisë duhet të merret parasysh shumë seriozisht, para se të bëhet çfarëdo përpjekjeje për ta ravijëzuar ndodhinë e Sakifes. Është tejet e mundur që të hidhet dyshim mbi autenticitetin e transmetimeve në përpjekjen për t’i dëshmuar hollësitë e sakta lidhur me atë që ndodhi në zgjedhjen e pasardhësit të parë të Profetit. Natyra kontradiktore e vetë temës dhe vështirësitë që hasen te materiali burimor e bëjnë shumë të vështirë detyrën e hulumtimit. 

Kjo vështirësi bëhet akoma më serioze kur vërejmë se transmetimi më i hershëm ekzistues mbi ngjarjen është shënuar sistematikisht jo më herët se gjysma e parë e shekullit të dytë të Islamit, gjatë regjimit të dy kalifëve të parë abbasidë. Kjo ishte koha kur ndarja e komunitetit musliman në degën shi’ite dhe atë sunnite ishin rrënjosur thellë brenda zemrave të muslimanëve dhe kur të dy kampet e akuzonin njëri-tjetrin për devijim nga rruga e vërtetë e Islamit.

Në këto rrethana, duket mjaft e mundshme që transmetimet e ndryshme, të cilat i përshkruajnë zhvillimet e zgjedhjes së Ebu Bekrit, të jenë qarkulluar nga qarqe të ndryshme në varësi prej interesave të tyre të caktuara. Është e mundur, pra, të dyshohet në transmetimet e historianëve që kanë simpati për shi’itët, si Ibn Is’haku, Ja’kubiu dhe Mes’udiu, me arsyetimin se janë të anshëm në favor të shi’itëve, njësoj si me shkrimet e Ibn Sa’dit, Baladhuriut, madje edhe Taberiut, me arsyetimin se gjërat i përcjellin me ngjyrime sunnite.

Megjithatë, shqyrtimi i të gjithë burimeve të hershme të përmendura më lartë tregon se ngjarja e Sakifes, në kornizat e saja të përgjithshme dhe në pikat thelbësore, është përcjellë në mënyra shumë të ngjashme. Kuptohet, ekzistojnë disa dallime në hollësi, si në trajtimin e materialit, ashtu dhe në theksimin e ndonjërit prej transmetimeve. Këta dallime i tregojnë qartësisht prirjet e shkrimtarëve përkatës ose përcjellësve të tyre për njërën ose tjetrën anë, dhe mund të jenë të dallueshme, ndonëse jo aq lehtësisht. Ngjashëm, transmetimet e atyre pak shkrimtarëve, të cilët marrin pozita ekstreme në mbështetje të një pikëpamjeje të caktuar, mund gjithashtu të dallohen lehtësisht kur të krahasohen me përshkrimet e tjera.

Për një studim të kësaj natyre do të ishte më e përshtatshme ta gjenim dhe shqyrtonim transmetimin më të hershëm dhe koherent të njohur, duke e shfrytëzuar si një themel për ta krahasuar me përshkrimet e regjistruara nga autorë të tjerë. Punimi më i hershëm ekzistues që e përcjell episodin e Sakifes është ai i Muhammed ibn Is’hak ibn Jaserit (85/704-151/768), Sirat Resul Allah i të cilit është biografia e parë gjithëpërfshirëse e Profetit. Transmetimi i tij, ndonëse i përmbledhur dhe i shkurtër, i jep gati të gjitha informatat lidhur me ngjarjen, pa u ndalur në shumicën e hollësive dhe transmetimeve të ndryshme të dhëna nga shkrimtarët që erdhën fill pas tij.

Shkurtësia e përshkrimit të Sakifes nga Ibn Is’haku është lehtësisht e kuptueshme, sepse vepra e tij merret kryesisht me jetën dhe veprimtarinë e Profetit. Ngjarja e Sakifes, me të gjitha hollësitë e saj, qëndron përtej spektrit të veprës së tij. Shkaku i përfshirjes së këtij episodi në vepër është me siguri fakti se ndodhi para varrimit të Profetit. Kjo është e qartë nga radhitja e kapitujve përmbyllës të biografisë së tij, të cilat merren me temat vijuese: 1: Sëmundja e Profetit, 2: Vdekja e tij, 3: Ndodhia e Sakifes së Beni Sa’idit, 4: Përgatitjet e ceremonisë së varrimit dhe varrimi i Profetit.

Ibn Is’haku fillimisht e paraqet ngjarjen vetëm me disa rreshta dhe pa i cituar burimet[1] e tij.  Është teknika e zakonshme e Ibn Is’hakut që në fillim të paraqesë një përmbledhje hadithesh, duke kombinuar transmetime të ndryshme në një rrëfim të vetëm, i cili shërben si një hyrje për përshkrimin e hollësishëm që vijon. Me këtë, ai dëshmon se është një nxënës besnik i mësuesit të tij Zuhriut, i cili ishte i pari që e përdori këtë teknikë.[2] Prandaj, ajo që duket thjesht si një paragraf hyrës në rrëfimin e Ibn Is’hakut mbi  Sakifen, nga të tjerët është përcjellë me zinxhirë të ndryshëm transmetuesish (ar. isnad) dhe me ndryshime të vogla në përmbajtje e gjatësi. Pas kësaj hyrjeje të shkurtër, Ibn Is’haku e përcjell të gjithë ngjarjen në një rrëfim të vetëm me një gjatësi të konsiderueshme, rreth tre faqe e gjysmë[3], dhe i përfshin thuajse të gjitha pikat thelbësore të ndodhisë.

Ky transmetim meriton disa analiza. Si e para, e gjithë ngjarja është përcjellë nëpërmjet fjalëve të kalifit të dytë, Umar ibn el-Khattabit, shkëputur prej njërës nga ligjëratat e tija të xhumasë në xhaminë e Medines. Duke qenë se Umari ishte i rreptë në ruajtjen e formalizmit fetar, në namazet e xhumasë duhet të ketë marrë pjesë një numër i madh njerëzish nga Medineja, ndërsa fjalët e tij duhet të kenë pasur një qarkullim aq të gjerë mes muhaxhirëve edhe ensarëve, sa nuk mund të thuhet se janë një falsifikim i mëvonshëm që i njihet atij. Si e dyta, ky fjalim është përcjellë thuajse unanimisht nga shumica e historianëve të cilët e ndoqën Ibn Is’hakun, siç është Taberiu, e madje edhe Baladhuriu, i cili shpesh ka shkruar në mënyrë selektive, për t’i mbështetur pikëpamjet sunnite të kohës së tij.

Si e treta, është e vërtetë, përtej çdo dyshimi, se vetë Umar ibn el-Khattabi e luajti rolin më të rëndësishëm në atë moment kyç, e mori iniciativën në ngjarjen vendimtare të Sakifes dhe vërtet ishte lokomotiva në zgjedhjen e Ebu Bekrit. Si rrjedhojë, një transmetim me fjalët e vetë Umarit, i pranuar unanimisht, është i një rëndësie të madhe historike.

Si e katërta, Ibn Is’haku e fillon hadithin me shprehjen: “Në lidhje me këto ngjarje (të Sakifes), Abdullah ibn Ebu Bekri më ka thënë...” Kjo tregon se, pavarësisht përshkrimit të Umarit, Ibn Is’haku ishte në dijeni të transmetimeve të tjera dhe përshkrimeve më të hollësishme, por, për hir të shkurtësisë, ai e zgjodhi atë që e konsideronte më të besueshëm dhe, njëkohësisht, mjaft gjithëpërfshirës sa ta përcjellë të tërë ngjarjen.

Zinxhiri përcjellës (ar. isnad) i këtij transmetimi te Ibn Is’haku është i drejtpërdrejtë, i shkurtër dhe i bazuar vetëm në përcjellësit medinas, si dhe i shoqëruar me sigurinë që buron nga kontakti personal, i shprehur me foljen haddathani, pra “më tha” ose “më përcolli”. Isnadi thotë:

Abdullah ibn Ebu Bekri më përcolli nga (1) Ibn Shihab Ez-Zuhriu (2) nga Ubejdullah ibn Abdullah ibn Utab ibn Mes’udi (3) nga Abdullah ibn Abbasi...”

Edhe Abdullah ibn Ebu Bekri (lindur 60/679-80 dhe vdekur 130/747-8) dhe Zuhriu[4]  (lindur 51/1671 dhe vdekur 124/742) i takojnë gjeneratës së tretë (ar. tabi’i tabi’un) pas Profetit dhe gjeneratës së dytë të përmbledhësve të haditheve. Të dy ishin nismëtarë të historiografisë muslimane dhe të dy e morën materialin e tyre nga tabi’inët, të cilët ishin ose dëshmitarë okularë të ngjarjeve gjatë rinisë së tyre të hershme ose e kishin marrë informacionin nga shokët e Profetit (ar. as’hab).

Me kërkimet e fundit në fushën e historiografisë islame nga Nabia Abbott[5] dhe të tjerë, tashmë është e njohur përtej çdo dyshimi se jeta, luftërat dhe veprimtaria e Profetit, të njohura me emrin Sira, bashkë me ndodhitë e mëpasshme, u bënë subjekt i kërkimeve historike duke filluar që me gjeneratën që erdhi fill pas Muhammedit (s.a.a.).

Në këtë kontekst paraqiten emra si Abani[6]  (20/641-100/718-19), djali i Kalifit Osman; Urva ibn Zubejr ibn el-‘Avvami[7] (23/644-94/712-13), Vahb ibn Munabbihu[8] (l. 34/ 654-5, v. 110/728-9) dhe të tjerë.

Ky interesim në kërkimet historike mori vrull të madh nga gjenerata e tretë dhe e arriti  kulmin në veprat Sira ose Maghazi të dy mësuesve më autoritarë të Ibn Is’hakut, Zuhriu dhe Abdullah ibn Ebu Bekri. Është e arsyeshme të supozojmë se këta nismëtarë të shkrimit historik në Islam duhej të kishin pasur interes në ngjarjet e Sakifes, e cila, pa dyshim, ishte ngjarja më e rëndësishme që kishte ndodhur në kohën e vdekjes së themeluesit të Islamit.

Është po kaq e arsyeshme të supozojmë se Ibn Is’haku preferonte më shumë ta përcillte ngjarjen siç i ishte përcjellë atij nga dy mësuesit e tij më të afërt dhe më të respektuar, sesa të citonte nga burimet e tjera, në veçanti kur interesimi i tij për Sakifen ishte i kufizuar me ngjarjet që lidheshin me vdekjen e Profetit. Gjithashtu, është e rëndësishme të theksohet se këta dy burime, në veçanti Zuhriu, shfaqen thuajse në të gjitha veprat e mëvonshme që e përshkruajnë ndodhinë e Sakifes.

Baladhuriu dhe Taberiu, interesimi i të cilëve nuk është i kufizuar te ngjarjet e ndërlidhura me vdekjen e Profetit, i citojnë këta dy burime në transmetimet e asaj që e konsiderojnë si një ndër ngjarjet më të rëndësishme të historisë islame.

Në transmetimin e Ibn Is’hakut, burimi i Zuhriut është Ubejdullah ibn Utab ibn Mes’udi[9], një ndër katër mësuesit më të besueshëm dhe më të nderuar të Zuhriut. Këta katër ishin Sai’d ibn el-Musajjibi[10]  (v. 94/712-13), pranë të cilit Zuhriu ka qëndruar dhjetë vjet si një nxënës i përkushtuar; si dhe Urva ibn ez-Zubejri, Aban ibn Osmani dhe Ubejdullah ibn Abdullahu. Të katërt janë mes autoriteteve më të shquara dhe më të njohura në fikh (jurisprudencë), sira (biografi e Profetit) dhe maghazi (përshkrim i ekspeditave ushtarake). Zuhriu përcillet se shpesh ua ka shprehur respektin më të madh atyre dhe i ka emërtuar si “katër detet e diturisë” dhe “katër detet e Kurejshit”.[11] 

Tre prej tyre, me përjashtim të Abanit, janë gjithashtu mes shtatë juristëve të mirënjohur e të respektuar të Medines. Të katërt dihet se kanë lënë vepra të shkruara për gjeneratat vijuese, përveç gjërave që ua kishin transmetuar edhe gojarisht nxënësve të tyre.

Interesimi ynë për këta katër studiues të mirënjohur të historisë islame është jo vetëm për shkak të faktit se njëri prej tyre shfaqet në isnadin e Ibn Is’hakut, por gjithashtu edhe për faktin se emrat e tyre paraqiten shumë shpesh në shumë isnade të ndryshme të ngjarjes së Sakifes, të regjistruara nga shkrimtarë të tjerë.

E shoh të nevojshme që të thuhen disa fjalë edhe mbi Abdullah ibn Abbasin[12]  (lindur tre vjet para Hixhrit dhe vdekur në vitin 68/687-8), i cili paraqitet si emri i fundit në isnadin e Ibn Is’hakut dhe në shumë përshkrime të tjera të Sakifes, të shkruara nga historianët dhe përmbledhësit e haditheve që erdhën pas Ibn Is’hakut. Do të mjaftojë të thuhet se ai ka qenë gjithmonë i respektuar si një nga burimet më të besueshme të të gjitha kohëve dhe nga të gjitha shkollat e mendimit islam, jo vetëm për interpretimet kritike të Kur’anit, por edhe për degët e tjera të dijes, që kultivoheshin asokohe në Medine.

Ai vërtet ishte njëri nga themeluesit e shquar të shkollës medinase të dijes, që ishte e përqëndruar kryesisht mbi shkencave fetare. Bukhariu, Muslimi, Ebu Davudi, Tirmidhiu, Nesa’iu dhe Ibn Maxhe, të ndjekur nga shumë të tjerë, i pranuan unanimisht transmetimet e tij. Në studimet kërkimore, për të cilat ishte i mirënjohur, ai mblodhi informata në lidhje me jetën e Profetit duke i pyetur shokët më të vjetër të tij.[13]

Si i ri, ai jo vetëm që ishte dëshmitar i ndodhisë së Sakifes, por, gjithashtu, duhet patjetër ta ketë ruajtur me kujdes edhe informacionin e transmetuar nga babai i tij Abbasi, xhaxha i Profetit, i cili padyshim ishte përfshirë në trazirat që e kapluan Medinen fill pas vdekjes së Profetit. Kështu, nuk është befasuese se Abdullah ibn Abbasi shfaqet thuajse tek të gjithë burimet që e përshkruajnë ndodhinë e Sakifes.

Autori i dytë i shquar që merret me Sakifen është Ebu Abdullah Muhammed ibn Sa’di (lindur 168/784-5), i cili e shkroi Kitab et-Tabakat el-Kebir, veprën e parë biografike, sistematike dhe të plotë mbi personalitetet e rëndësishme islame, nga koha e Profetit deri në kohën e vdekjes së vetë autorit në vitin 230/844-5.

Duke e përgatitur materialin e tij, ai merret hollësisht me jetën dhe veprimtarinë e gjeneratës së parë të muslimanëve, në veçanti me shokët dhe bashkëpunëtorët e afërt të Profetit. Do të pritej që Ibn Sa’di, i cili shkroi një biografi me dyzet e një faqe[14] për Ebu Bekrin, ta diskutonte ngjarjen e Sakifes shumë më hollësisht sesa pararendësi i tij Ibn Is’haku.

Meqë ishte mbase njëra nga ngjarjet më të rëndësishme dhe më kyçe në gjithë karrierën e Ebu Bekrit, është befasuese se Ibn Sa’di duket mjaft i painteresuar për vetë ndodhitë. Ai përpiqet qartazi t’i heshtë të gjithë transmetimet që mund të aludojnë në karakterin kundërthënës të zgjedhjes së Ebu Bekrit, dhe i zgjedh me kujdes vetëm transmetimet që e ngrenë lart superioritetin e padiskutueshëm të tij dhe kualifikimet e tija për të qenë udhëheqësi i shoqërisë muslimane pas vdekjes së Profetit.

Ai e bën çdo përpjekje për t’i lëvduar dhe ngritur lart virtytet e kalifit të parë, shërbimet e tij për Islamin dhe cilësitë që e bënin të përshtatshëm për pasardhës të parë të Muhammedit. Ai e përdor të njëjtën teknikë edhe gjatë shkrimit të biografisë së Aliut, për të treguar se ai ishte kandidati më i mirë për detyrën e kalifit në kohën e tij. Me këtë, ai e dëshmon veten si përfaqësues i mirëfilltë i traditës sunnite në Islamin e gjysmës së parë të shekullit të tretë dhe i “virtytshmërisë” së shkollës medinase, që të dyja të ndërtuara mbi doktrinën murxhi’a.

Kjo doktrinë, në formën e saj më të rafinuar dhe më të zhvilluar në shekullin e tretë, i kërkonte një muslimani të përmbahej nga çdo diskutim që do të mund ta dëmtonte respektin dhe nderin, me të cilin trajtoheshin personalitetet e hershme të Islamit, në veçanti shokët e Profetit (s.a.a.). Secili që e lexon biografinë e Ibn Sa’dit mbi Ebu Bekrin vëren menjëherë se shkrimtari është i interesuar vetëm për paraqitjen e cilësive të mira dhe virtyteve të subjektit të tij. Një përmbledhje e shkurtër e radhitjes që i bën materialit Ibn Sa’di, do të na ndihmonte të kuptonim se si dëshiron ta shohin Sakifen lexuesit e tij.

Ibn Sa’di fillon duke i shkruar dy faqe mbi fisin, emrin e familjes dhe titullin e Ebu Bekrit.[15] Edhe në këto të dhëna biografike, theksi kryesor vendoset mbi titullin e tij Siddik, pra i sinqerti. Ai përcjell këtu një transmetim, sipas të cilit, pas ngritjes së Muhammedit (s.a.a.) në qiell (ar. mi’raxh), gjë që ai mendonte se njerëzit nuk do ta besonin, engjëlli Xhebrail e siguroi atë se Ebu Bekri do ta besonte këtë, sepse ishte siddik.

Pjesa e dytë, e titulluar “Konvertimi i Ebu Bekrit në Islam”,[16]  përmban pesë transmetime, që në thelb tregojnë se Ebu Bekri ishte i pari mes meshkujve që besoi në profetësinë e Muhammedit (s.a.a.). Ai i shpërfill tërësisht shumë hadithe, të cilat e përmendin Aliun si mashkullin e parë që u bë musliman.[17]  Kjo ndiqet nga pjesa e tretë, me titullin: “Përshkrimi i shpellës dhe shpërngulja në Medine”,[18] në të cilën Ibn Sa’di i përcjell njëzet e gjashtë transmetime.

Këta transmetime e theksojnë miqësinë e ngushtë të Ebu Bekrit me Muhammedin dhe faktin se ai ishte “njëri prej të dyve” (aludon në vargun 9:40 të Kur’anit), kur Muhammedi u strehua në shpellë gjatë rrugës së tij për në Medine dhe kur shërbimet e tij ishin të një vlere të paçmueshme në një moment kritik.

Pastaj, pas disa transmetimeve rreth strehimit të përkohshëm të Ebu Bekrit në Medine, ai menjëherë e shënon vëllazërinë në besim të Ebu Bekrit me Umar ibn el-Khattabin dhe shpalljen e Profetit se Ebu Bekri dhe Umari ishin “prijësit ose zotërinjtë e të rriturve të të gjitha kohëve në parajsë, me përjashtim të profetëve dhe të të dërguarve të Zotit”.

Kjo ndiqet nga transmetimet që e përshkruajnë nderimin e veçantë të Muhammedit (s.a.a.) ndaj Ebu Bekrit, kur ai urdhëroi që shtëpia e këtij të fundit të ndërtohej ngjitur me xhaminë në Medine, përderisa të tjerëve u ishte mohuar një nder i tillë. Pastaj shprehet se Ebu Bekri e ka mbrojtur Muhammedin në të gjitha betejat dhe se, në Tebuk, Profeti e ka caktuar atë si flamurtar të ushtrisë. Pesë transmetimet e fundit të kësaj pjese i përcjellin thëniet e Muhammedit (s.a.a.), sipas të cilave, nëse ai do të kishte zgjedhur një shok (ar. khalil) për vetveten, ky nuk do të ishte tjetër veç Ebu Bekrit, se “askush në tërë ummetin nuk ishte më i dashur për të se Ebu Bekri” dhe se “më i miri dhe më i vëmendshmi në ummet, pas tij, është Ebu Bekri.”

Pjesa e katërt, e titulluar “Përshkrimi i namazit, të cilin, para vdekjes së tij,[19] Profeti urdhëroi ta udhëhiqte Ebu Bekri”,  është ndoshta treguesi më  mirë i qëndrimeve të Ibn Sa’dit.

Këtu ai jep dhjetë transmetime, prej të cilave pesë të parat e përshkruajnë këmbënguljen e Profetit (s.a.a.), se ndërsa ishte i sëmurë ai vetë, vetëm Ebu Bekri duhej ta udhëhiqte namazin.

Tre transmetimet që vijnë më pas e përshkruajnë kërkesën e Muhammedit (s.a.a.) për letër e penë, që ta shkruante testamentin e tij dhe të urdhëronte që Ebu Bekri të ishte pasardhësi i tij, në mënyrë që njerëzit të mos dyshonin e të mos kishin mosmarrëveshje në këtë pikë. Kur Abdurrahmani, djali i Ebu Bekrit, doli jashtë për të sjellë letër e penë, njerëzit thanë: “Ulu! Kush do të mund të shfaqte mosmarrëveshje rreth Ebu Bekrit?”

Në transmetimin e nëntë, përcillet se Aisheja, e veja e Profetit, e pyetur se kë e kishte emëruar pasardhës vetë Profeti, u përgjigj: “Ebu Bekrin,”. “Cilin pas Ebu Bekrit?”, u pyet sërish dhe u përgjigj: “Umarin”. Kur u pyet se kush do të ishte pas Umarit, ajo tha: “Ebu Ubejde ibn el-Xherrahu”. Pas kësaj, pyetësi mbeti i heshtur.

Pjesa mbyllet me transmetimin e dhjetë, duke u kthyer te tema e dhënë në titull, me fjalët: “Profeti qe i sëmurë për trembëdhjetë ditë. Sa herë që ndihej mirë, ai vetë e udhëhiqte namazin, por sa herë që gjendja e tij përkeqësohej, namazin e udhëhiqte Ebu Bekri.”

Këtu është interesante të theksohet se, përveç dy transmetimeve jo shumë të rëndësishme, të gjithë këta transmetime janë përcjellë nga Aisheja, vajza e Ebu Bekrit, antipatia e të cilës ndaj Fatimesë dhe Aliut janë të mirënjohura. 

Çdokush që e lexon këtë pjesë të Ibn Sa’dit, do të ndiejë menjëherë se autori i ka vendosur vetes një detyrë të caktuar. E gjithë pjesa është planifikuar me shumë kujdes, për të treguar se Ebu Bekri, me favoret e veçanta të Profetit (s.a.a.) dhe në bazë të asaj që ka nënkuptuar ai në thëniet e tija, ishte, përtej çdo dyshimi, i vetmi kandidat që meritonte të ishte pasardhësi i Profetit pas vdekjes së tij. Autori, madje, bëhet aq i paduruar sa e braktis edhe temën kryesore të kapitullit, ndërsa në transmetimin e dytë, i cili do të duhej të kishte qenë në kapitullin mbi Sakifen, e përcjell argumentin e Umarit kundër ensarëve në favor të Ebu Bekrit, i cili mbështetet pikërisht në faktin se ky i fundit kishte qenë imam në namaz.

Transmetimi thotë:

Kur Profeti vdiq dhe ensarët (në mbledhjen e Sakifes) thanë: “Le të kemi një udhëheqës nga mesi ynë dhe një tjetër nga mesi juaj (ar. muhaxhirun),” Umari tha: “O ju ensarë! A nuk e dini se Profeti e ka caktuar Ebu Bekrin për t’i udhëhequr njerëzit në namaz?” Ensarët thanë: “Po”. “Atëherë a do të parapëlqenit vetveten ndaj Ebu Bekrit?” Ensarët thanë: “Strehohemi pranë Zotit nga parapëlqimi i vetvetes karshi Ebu Bekrit,”[20] 

Menjëherë pas kësaj pjese, Ibn Sa’di vjen te ngjarja e Sakifes. Ndryshe nga shkrimtarët tjerë para dhe pas tij, ai nuk e quan këtë pjesë “Çështja e Sakifes”, por ia jep titullin, “Përshkrimi i betimit për besnikëri Ebu Bekrit” (ar. Dhikr baj’at Ebi Bekr).

Nuk mund të mos vërehet se, në katër kapitujt pararendës, Ibn Sa’di e ka përgatitur me kujdes një prapavijë psikologjike, që lexuesi ta pranojë përshkrimin e tij për zgjedhjen e padiskutueshme të Ebu Bekrit në bazë të meritave dhe cilësive të tija, të cilat u përmendën më sipër.

Në kapitullin mbi Sakifen, ai regjistron gjithsej pesëmbëdhjetë transmetime të ndryshme[21], prej të cilave vetëm gjashtë janë të lidhura drejtpërsëdrejti ose tërthorazi me Sakifen. Hadithi i parë përcjell se, kur vdiq Profeti, Umari erdhi te Ebu Ubejde ibn el-Xharrahu dhe tha: “Zgjate dorën dhe unë ty do të të shpreh bindje besnikërie (ar. li ubaja’uka), sepse Profeti të shpalli ty si të besueshmin e këtij ummeti.”

Ebu Ubejde u përgjigj: “O Umar, qëkur ke pranuar Islamin, asnjëherë nuk të kam parë kaq në rrugë të gabuar. A do të ma shprehje mua besnikëri, ndërsa mes jush është Siddiku, “i dyti prej të dyve” (në shpellë)?” Transmetimi i dytë është thuajse i njëjtë.

Transmetimi i tretë është një shembull i veçantë i trajtimit të temës nga Ibn Sa’di. Në këtë transmetim, ai ka përzgjedhur një fjali të shkurtër nga transmetimi prej tri faqesh, që Ibn Is’haku dhe të tjerët e kanë përcjellë si fjalim i Umarit në xhaminë e Medines. Fragmenti i Ibn Sa’dit thotë:

Ibn Abbasi ka thënë: “E kam dëgjuar Umarin, teksa e përshkruante bindjen për besnikëri ndaj Ebu Bekrit, të thotë: ‘Nuk ka asnjë mes jush, ndaj të cilit njerëzit do të  ishin aq të përkushtuar si ndaj Ebu Bekrit.’”

Në transmetimin e katërt, Ibn Sa’di tashmë nuk mund t’i shpërfillë plotësisht kundërshtimet që u shfaqën lidhur me pyetjen e udhëheqësisë, por edhe kjo paraqitet si një argument në shërbim të Ebu Bekrit. Transmetimi thotë:

Kur njerëzit u larguan nga Ebu Bekri, ai tha: “Kush mund ta meritojë këtë gjë më shumë se unë? A nuk isha unë i pari që u fala me Profetin? “Pastaj ai i përmendi ato vepra të mira që i realizoi me Profetin.

Hadithi i pestë është, në të vërtetë, i vetmi që, i përcjellë nga nipi i Ebu Bekrit, Kasim ibn Muhammed ibn Ebu Bekri,[22] i referohet debatit të Sakifes. Kjo temë përmendet kalimthi dhe shpejt e shpejt  në vetëm shtatë reshta, ndërsa pjesa tjetër e transmetimit merret me shpërndarjen e disa pasurive nga Ebu Bekri. Dhjetë transmetimet e tjera shumë pak kanë të bëjnë me ngjarjen e Sakifes si të tillë, ndaj kryesisht i janë kushtuar madhështisë, karakterit të përkorë, modestisë, përkushtimit dhe devotshmërisë së Ebu Bekrit.

Nuk ka nevojë për komente të mëtejme mbi trajtimin e temës së Sakifes nga Ibn Sa’di. Këtu mjafton të themi se një hulumtim historik i natyrës kontradiktore të temës në fjalë ishte jashtë spektrit të veprës së tij. Prapëseprapë, rëndësia e tij si një shkrimtar i hershëm nuk mund të shpërfillet.

Ai është një ndër burimet më kryesore të kohës së tij dhe përfaqëson një shkollë të biografëve që ishin mbledhës të transmetimeve të një rëndësie shumë të madhe, ndaj nuk mund të shpërfillet në asnjë studim të Sakifes. Ibn Sa’di bëhet shumë më i rëndësishëm kur e vërejmë besnikërinë e tij ndaj teknikës “së virtytshme” tradicionale dhe pranimin e transmetimeve të tija mbi këtë temë nga ata që e ndoqën në këtë fushë.

Ai përfaqëson një shkollë që do të mbizotëronte në zhvillimin e pikëpamjes sunnite në Islam. Përshkrimi i tij i Sakifes e bën lexuesin të besojë se zgjedhja e Ebu Bekrit ndodhi butësisht, pa asnjë kundërshtim ose kundërthënie të dukshme, dhe u pranua lehtë e menjëherë nga të gjithë, duke përfshirë edhe Aliun, i cili vetë i pranoi pretendimet dhe meritat sipërore të këtij të parit.

Në këtë pikë do të kthehemi tek bashkëkohësi më i ri i Ibn Sa’dit, pra tek Ahmed ibn Jahja ibn Xhabir el-Baladhuriu[23]  (vdekur 279/892-3), Ensab el-Eshrefi e të cilit është mbase vepra më voluminoze dhe më e rëndësishme historiko-biografike e shekullit të tretë.

Në njërën anë, ai e ndjek teknikën e Ibn Sa’dit dhe përfshin shumë prej materialeve të tij, ndërsa në anën tjetër shkon shumë më thellë dhe e mbledh çdo transmetim dhe version të mundshëm të ngjarjes së Sakifes nga burime dhe shkolla të ndryshme. Ndërsa Ibn Sa’di është i varur vetëm nga përcjellësit (ar. ravi) medinas, Baladhuriu nuk kënaqet me kaq. Ai shkon edhe më tej dhe shpesh e citon Meda’iniun, i cili e mban një pozitë të mesme ndërmjet përcjellësve kufas dhe medinas të haditheve. Ai transmeton edhe nga Ibn el-Kalbiu, Ebu Me’shari, Avanai, dhe, të paktën në dy raste, edhe nga Ebu Mikhnafi shi’it.[24]

Kështu, ai e dëshmon jo vetëm interesin e tij të thellë historik në hulumtimin e ngjarjes së Sakifes, por edhe rëndësinë e tij të madhe në kronikat e Islamit të hershëm. Qëndrimi “i virtytshëm”(ang. pietist), si një karakteristikë mbizotëruese e shkollave medinase, në veçanti në çështjen e dallimeve ndërmjet shokëve të shquar të Profetit, nuk ishte aq i njohur për autorët e shkollave të Kufes e të Basrës, të cilat ishin më shumë të përqendruar në aspektin historik të çështjes. Ruajtja, si traditë, e kësaj të fundit nga Baladhuriu, ka një rëndësi të konsiderueshme për diskutimin në fjalë.

Në skemën e Baladhurit, Sakifeja është trajtuar në një mënyrë të ngjashme me atë të Ibn Is’hakut, në kontekstin e ngjarjeve të ndërlidhura me vdekjen e Profetit. Në kapitullin e titulluar “Çështja e Sakifes”, Baladhuriu shënon tridhjetë e tre transmetime,[25] shtatë prej të cilave janë të njëjta me materialin e Ibn Sa’dit.

Me këtë, Baladhuriu tregon respekt të madh për bashkëkohësin e tij më të vjetër, të cilin e citon gjithmonë me foljen e drejtpërdrejtë haddathani (“më tha”), duke sugjeruar se e kishte marrë materialin e Ibn Sa’dit jo nga vepra e tij Tabakat, por drejtpërdrejt nga diktimi i vetë atij.[26]

Pjesa tjetër, e përbërë nga njëzet e shtatë transmetime, merret me mosmarrëveshjet rreth pyetjes së pasardhësisë së Profetit (s.a.a.), debatin e nxehtë që ndodhi në Sakife, pretendimet kundërshtuese të ensarëve e të muhaxhirëve, protestën e Aliut për zgjedhjen e bërë, kundërshtimin e hashimitëve e të disa ensarëve ndaj Ebu Bekrit dhe pohimin e Ebu Bekrit, sipas të cilit, ndonëse ai nuk ishte kandidati më i mirë, e kishte pranuar kalifatin për ta shpëtuar ummetin nga përçarja.

Njëmbëdhjetë nga këta njëzet e gjashtë transmetime janë marrë nga Meda’iniu, i cili shumë shpesh e citon Zuhriun, isnadët e të cilit rëndom kthehen te dijetarët e konsideruar “katër dete të Kurejshit”, të cilët i përmendëm më sipër.[27]

Pika kryesore këtu është se katër nga këta njëzet e gjashtë transmetime (1. Përshkrimi i plotë i debatit në Sakife; 2. Oferta e Ebu Sufjanit për ta ndihmuar Aliun; 3. Pohimi i Ebu Bekrit se ndonëse ai nuk ishte kandidati më i mirë, e pranoi kalifatin vetëm për t’iu shmangur përçarjes dhe 4. Një pjesë e shkurtër e fjalimit të Umarit se, ndonëse zgjedhja e Ebu Bekrit ishte një çështje e ngutur, e shpëtoi ummetin nga e liga) janë përcjellë nga Baladhuriu prej Ibn Sa’dit me foljen “më tha” (ar. haddathani). Ibn Sa’di i dinte këta transmetime dhe ndonëse iu dukën aq të rëndësishme sa t’ia transmetonte gojarisht Baladhuriut, vetë nuk i përfshiu në Tabakat-in e tij.

Fjalimi i gjatë i Umarit, ku jepet e tërë ndodhia e Sakifes dhe e përbën përshkrimin gjithëpërfshirës të Ibn Is’hakut, siç e kemi parë më lartë, përcillet tri herë nga Baladhuriu: njëherë (transmetimi nr. 1173) prej Ibn Sa’dit, ku përcillet vetëm një fjali e shkurtër që flet për meritat e Ebu Bekrit (si në Tabakat), herën e dytë (transmetimi nr. 1176) kur jepet vetëm pjesa e parë e tij dhe së treti, teksti i plotë i fjalimit (transmetimi nr. 1181), siç shihet tek Ibn Is’haku. 

Në të tre vendet, tre përcjellësit e fundit janë të njëjtë si në Sira-në e Ibn Is’hakut, gjegjësisht Zuhriu, Ubejdullahu dhe Ibn Abbasi, ndonëse përcjellësit e parë ndryshojnë në secilin rast. Në transmetimin nr. 1173 transmetuesi i Zuhriut është Salif ibn Kajsani[28], në transmetimin nr. 1176 është Mu’ammar ibn Rashidi[29]  dhe në transmetimin nr. 1181, ku përcillet i gjithë teksti i fjalimit, është Meda’iniu përmes Ibn Xhu’dabas.[30]

Ka ca ndryshime ndërmjet tekstit të Mada’iniut, të cituar nga Baladhuriu dhe atij të Abdullah ibn Ebi Bekrit, të cituar nga Ibn Is’haku. Për të përmbledhur, do të mjaftonte të thuhej se, ndonëse Baladhuriu e shfaq një tendencë në favor të meritave të Ebu Bekrit për pozitën e kalifit, siç duket nga renditja e preferencave në radhitjen e materialit, ai nuk i hesht transmetimet e shumta që e tregojnë prirjen e disa shokëve të rëndësishëm të Profetit për Aliun.

Imazhi i Sakifes do të mbetet përherë disi i mangët, për sa kohë që nuk merret parasysh bashkëkohësi më i ri i Baladhurit, Ibn Vadih el-Jakubiu (vdekur 284/897). Gjithkush që e lexon përshkrimin e Jakubiut për Sakifen, pasi ta ketë lexuar atë të Ibn Sa’dit dhe Baladhuriut, do të vërejë një dallim të mprehtë, si në përmbajtje, ashtu edhe në theksimin e çështjeve të caktuara.

Ndërsa Ibn Sa’di do të na bënte të besonim se Ebu Bekri zor se u ballafaqua me ndonjë kundërshtim nga ata që e favorizonin Aliun, Jakubiu u thekson lexuesve të tij se, përkundrazi, kishte shumë kundërshtime ndaj Ebu Bekrit nga një grup që i përkrahte të drejtat e Aliut për kalifatin. Ndryshe nga Ibn Sa’di dhe Baladhuriu, Jakubiu nuk jep transmetime të paraprirë nga zinxhirë transmetimi (ar. isnad) dhe as nuk i ndjek burimet e veta në mënyrë verbale, përveç në citime dhe thënie të drejtpërdrejta.

Kjo është metoda e tij gjatë gjithë veprës së tij mbi historinë (të njohur si Tarikh el-Jakubi) dhe Sakifeja nuk bën përjashtim në këtë drejtim. Duke e hapur me titullin: “Lajmet (ar. akhbar) mbi Sakifen e Beni Sa’idit dhe bindjen për besnikëri (ar. bej’a) Ebu Bekrit”, ai përcjell një rrëfim kompakt dhe të pandërprerë prej katër faqesh, të mbështetur në të gjithë burimet që ishin në dispozicion të tij.[31]  Kuptohet, ai e parafrazon shumicën e transmetimeve në një transmetim të vazhdueshëm, por të gjithë citimet dhe fjalimet janë ruajtur besnikërisht dhe pa asnjë ndryshim. Kjo është e qartë nga krahasimet me burimet e tjera para dhe pas tij.

Sa u përket burimeve të tij, e dimë se, përgjithësisht dhe mbase për hir të rrjedhshmërisë së tekstit, ai i përmend shumë rrallë ato. Gjithsesi, zakonisht nuk është vështirë të sigurohen identitetet e tyre.[32] Në rastin e Sakifes, disa prej burimeve të tij, si: Meda’iniu dhe Ebu Mikhnafi, janë të njëjtë si ata që përdoren nga Taberiu. Këtu nuk mund të lëmë pa përmendur faktin se është një e vërtetë historike përtej çdo dyshimi, se ngjarja e Sakifes u bë subjekt i një interesimi të thellë historik që nga vetë zanafilla e shkrimeve historike të Islamit.

Kjo është e dukshme nga Fihristet e Ibn Nedimit e të Tusiut, Rixhali i Nexhashiut dhe punimet e tjera bibliografike që radhisin trajtesa mbi Sakifen nën emrat e shumë autorëve, duke nisur nga fillimi i shekullit të dytë e këtej.

Për shembull, përcillet se edhe Ebu Mikhnafi[33] dhe Meda’iniu[34]  kanë shkruar trajtesa të pavarura mbi këtë temë. Kur e lexojmë përshkrimin e Sakifes te Taberiu, Baladhuriu dhe të tjerët, gjejmë një sërë transmetimesh të përcjellura prej tyre.

Ibn Ebi’l-Hadidi (vdekur 656/1258), në veprën e tij voluminoze Sherh Nehxh el-Belagha, një thesar i përbërë nga materiale të vlefshme historike, i përgatitur falë një biblioteke të pasur me dorëshkrime në posedim të tij, shkruan dyzet faqe mbi Sakifen,[35] ku përfshihen disa nga këto trajtesa të rralla që mbijetuan deri në kohën e tij.

Mes tyre është një tekst i Ebu Bekr Ahmed ibn Abd el-Aziz el-Xhevheriut[36] (vdekur 298/910-11), i cili, në trajtesën e tij mbi Sakifen, citon shumë burime të hershme. Një studiues bashkëkohor që vlen të përmendet, Agha Buzurg Tehrani, në veprën e tij gjithëpërfshirëse mbi literaturën shi’ite, regjistron një numër të madh trajtesash që janë shkruar mbi Sakifen në shekujt e hershëm të Islamit.[37] Shumë prej tyre datojnë në mënyrë të konsiderueshme para Jakubiut, madje disa e kanë prejardhjen prej rrethit të përmbledhësve të haditheve, që u mblodhën pranë Imam Xhafer es-Sadikut (vdekur 148/765-6).

Deri në kohën kur Ibn Sa’di, Baladhuriu dhe shkrimtarët e tjerë sunnitë vendosën të shkruanin, Islami sunnit tashmë i kishte definuar dhe vendosur qëndrimet dhe lojalitetet e veta në bazë të parimeve murxhi’ite të sintezës dhe tolerancës. Prandaj ishte e natyrshme që këta shkrimtarë të shtypnin ose të shpërfillnin çdo transmetim që mund të binte ndesh me normat e pranuara të asaj kohe. Shumica e materialeve që mund ta mbështesnin pozitën shi’ite në favor të Aliut, ose shtypej ose shihej si e prirë për të qenë e falsifikuar. Pikërisht këtë e pësoi edhe Jakubiu.

Zakonisht ekziston një prirje për të dyshuar në përshkrimet e tij, të cilat mund ta mbështesin kauzën shi’ite, kryesisht për faktin se vetë ai ishte shi’it. Por mjaft logjikisht, nëse përshkrimet e Jakubiut mund të ishin të dyshimta për anshmëri në favor të pozitës shi’ite, pse nuk mund të ishin të dyshimtë edhe historianët e palës tjetër për shtypjen të transmetimeve që i shërbenin kauzës shi’ite?

Në këtë situatë, e kam përshtypjen se historia e Jakubiut duhet të konsiderohet një përmbledhje e vlefshme e dokumenteve historike, e cila u mbijetoi përpjekjeve tendencioze të historianëve të shumicës. Argumenti pro autenticitetit të përgjithshëm të materialeve të tij përforcohet nga fakti se shumica e rrëfimit të tij mbi Sakifen është përcjellur në mënyrë të pjesshme edhe nga pasardhësit e tij jo-shi’itë.

Kështu, mund të vijmë në përfundimin se të dhëna të caktuara që na janë dhënë nga Jakubi, por janë shpërfillur nga tre paraardhësit e tij, janë të një rëndësie të madhe historike për rindërtimin e rrëfimit mbi Sakifen.

Katër autorët që i përmendëm deri tani përfshijnë çdo pikëpamje dhe lënë shumë pak gjëra për t’u shtuar nga analisti enciklopedik Muhammed ibn Xharir et-Taberi (vdekur 311/923-4). Ai, në historinë e tij (Tarih er-Rusul ve’l-Muluk), përgjithësisht shfaq një qëndrim jashtëzakonisht të paanshëm dhe të papërkushtuar, që është, pa kurrfarë dyshimi, një nga përshkrimet më gjithëpërfshirëse që ka mbijetuar deri sot.

Ai nuk e mbështet zgjedhjen e burimeve të tij në përkatësinë e tyre fetare, por i përdor këta burime sipas gjykimit të vet historik në lidhje me çdo ngjarje ndarazi. Ai e ndërton rrëfimin e tij duke shënuar shumë transmetime paralele dhe të koordinuara ose, nëse është e nevojshme, duke dhënë transmetime të ndryshme që vinin nga burime të ndryshme.

Në rastin e dytë, ai e jep opinionin e vet si historian, qoftë duke shpjeguar se si vendoset lidhur me një ndodhi e si interpretohet ajo, qoftë duke e aranzhuar materialin në bazë të mendimit të vet. Këtë metodë të dytë e përdor edhe kur e përshkruan ndodhinë e Sakifes. Ai e mohon plotësisht përshkrimin e ngjarjes nga Ibn Sa’di, e përfshin shumicën e materialeve të Ibn Is’hakut, Jakubiut dhe Baladhuriut nëpërmjet vetë burimeve të tyre dhe jep edhe disa shtojca të vetat.

Ai e përcjell të plotë fjalimin e Umarit mbi Sakifen, njësoj siç ka bërë edhe Ibn Is’haku, por burimi i tij është Abbad ibn Abbad [38](El-Muhallabi) nga Abbad ibn Rashidi, ndërsa tre përcjellësit e fundit janë të njëjtë si tek Ibn Is’haku. Përveç kësaj, ai është i vetmi që, në mesin e gjithë historianëve të Islamit, e ruan trajtesën e Ebu Mikhnafit mbi Sakifen.[39] Në tërësi, historia e Taberiut e paraqet një përshkrim të baraspeshuar dhe të paanshëm të Sakifes. Ai e bën plotësisht të qartë se[40] kishte një grup të fuqishëm mbështetësish të Aliut, por në anën tjetër, thekson se Ebu Bekri ishte zgjedhur mirëfilli nga shumica e njerëzve.

Ka shumë pak nevojë për t’i shqyrtuar në hollësi veprat e shkrimtarëve që erdhën pas këtyre pesë burimeve të hershme (Ibn Is’haku, Ibn Sa’di, Baladhuriu, Jakubiu dhe Taberiu). Autorët e mëpasshëm, si Mesudiu[41] (vdekur 344/955-6), Ibn Ethiri[42] (vdekur 630/1232-3), Ibn Abd Rebbihu[43] (vdekur 327/938-9), madje edhe Sujutiu (vdekur 911/1505-6), në veprat e tyre të specializuara mbi temën e kalifatit,[44] vështirë se shtojnë diçka me rëndësi jetike rreth njohurisë sonë mbi ngjarjen. Më vonë, veprat shi’ite nga autorë si Tabersiu[45] dhe Mexhlisiu[46] janë kryesisht të një natyre polemike dhe japin një përshkrim shumë tendencioz e pro-shi’it, pa ndonjë vlerë historike.

Në përpjekjen për t’i rindërtuar rrëfimet mbi ndodhinë e Sakifes, qasja më e mirë është të merret si themel Ibn Is’haku, i cili nuk është vetëm burimi më i hershëm, por edhe ai, vepra e të cilit ka arritur tek ne nëpërmjet redaktimit të Ibn Hishamit (vdekur 218/833), një sunnit konservator dhe më i hershëm se katër shkrimtarët e përmendur më sipër. Për më tepër, Ibn Hishami nuk heziton asnjëherë në detyrën e tij të redaktimit të Sires së Ibn Is’hakut, për ta korrigjuar ose komentuar lidhur me çdo pikë, me të cilën ai nuk pajtohet. Ai shpesh jep disa informata shtesë, që mendon se kanë kaluar pa u përmendur ose janë shpërfillur nga autori.[47]

Sidoqoftë, Ibn Hishami nuk e bën asnjërin nga këto komente, shtesa ose korrigjime në përshkrimin e Sakifes. Ndaj mund të thuhet se transmetimi lidhur me Sakifen në veprën Sira të Ibn Is’hakut është një përshkrim i shkruar nga një shkrimtar me prirje shi’ite,[48] i miratuar nga një redaktues-kritik me përkatësi sunnite, dhe i përcjellë nga burimet të ndryshme nga shumica e autorëve që erdhën pas Ibn Is’hakut, siç kemi parë më lartë. Për hollësitë e tjera të nevojshme, që nuk janë shprehur nga Ibn Is’haku, duhet të kërkojmë te katër burimet e tjera.

Qëllimi ynë këtu është ta mbështesim rindërtimin e rrëfimit mbi Sakifen në përkthimin e fjalimit të Umarit, ashtu siç është regjistruar nga Ibn Is’haku.[49] Meqë një fjalim i këtij lloji nuk mund të pritet të përfshijë çdo hollësi, do të bëhen ndërprerje të shpeshta, për të përfshirë burime të tjera, duke u përpjekur të fitojmë një imazh të plotë të ndodhisë. Burimet e shtesave që i mbushin boshllëqet do të jepen gjatë tekstit të transmetimit, që lexuesi të jetë i aftë t’i vërejë menjëherë.

Përpara se ta përcjellë fjalimin e Umarit, Ibn Is’haku nis me një hyrje, pa isnad, që mund të gjendet te Baladhariu (v.1, f. 583), e përcjellë nga Ahmed ibn Muhammed ibn Ejjubi[50] nga Ibrahim ibn Sa’di[51]  nga Ibn Is’haku nga Zuhriu. Kjo hyrje është si vijon:

Kur i Dërguari vdiq, ky fis i ensarëve u mblodh rreth Sa’d ibn Ubades në sakifen e Benu Sa’idit. Aliu, Zubejr bin Avvami dhe Talha bin Ubejdullahu u veçuan në shtëpinë e Fatimesë, ndërsa pjesa tjetër e muhaxhirëve u mblodhën rreth Ebu Bekrit, të shoqëruar nga Usajd ibn Hudajri me fisin Abdu’l-Ashhal. Pastaj dikush erdhi te Ebu Bekri dhe Umari, për t’u thënë se ensarët ishte mbledhur rreth Sa’dit në sakifen e Benu Sa’idit. (Personi tha): “Nëse dëshiron ta kesh sundimin e ummetit, atëherë merre ata, para se të marrin veprat e tyre përmasa serioze.”

I Dërguari i Zotit (pra trupi i tij i pajetë) ishte akoma në shtëpi, por duke qenë se përgatitjet e ceremonisë së varrimit nuk kishin përfunduar akoma, familja e tij e kishte mbyllur derën e shtëpisë. Umari përcjell: “I thashë Ebu Bekrit: ‘Eja të shkojmë te vëllezërit tanë ensarë e të shohim se çfarë janë duke bërë.’”[52]

Pas kësaj, Ibn Is’haku e shënon fjalimin e mirënjohur të Umarit, për të cilin zinxhiri i transmetuesve (ar. isnad) është shqyrtuar në secilin prej burimeve të lartpërmendura. Duke i lënë mënjanë pjesët që nuk kanë të bëjnë me ndodhinë e Sakifes, ky transmetim thotë:

Në lidhje me këto ngjarje [gjatë zgjedhjes së Ebu Bekrit], Abdullah ibn Ebu Bekri më përcolli nga Ibn Shihab Ez-Zuhriu nga Ubejdullah ibn Abdullah ibn Utba ibn Mesudi nga Abdullah ibn Abbasi, i cili ka thënë:

Isha duke e pritur Abdurrahman ibn Aufin në vendin e tij në Mina, teksa ai ishte me Umarin në haxh’xhin e fundit të tij.

Kur ai [Abd ar-Rahman] u kthye, më gjeti mua duke pritur, pasi që ia mësoja Kur’anin. Abdurrahmani më tha: “Do të doja ta kishe parë një burrë që erdhi te Prijësi i Besimtarëve (Umari) dhe tha: ‘O Prijës i Besimtarëve, a do të të pëlqente një njeri që thotë: ‘Për Zotin, nëse Umari do të kishte vdekur, unë do t’i shprehja besnikëri (ar. bej’a) filanit’? (Umari tha) ‘Besnikëria që iu dha Ebu Bekrit ishte një çështje e pamenduar (ar. falta), por u miratua.’

Këtu duhet të theksojmë se ky fjalim, ndonëse i regjistruar nga shumë autorë, nuk e jep as emrin e personit që foli me Umarin dhe as emrin e atij, të cilit ky person do t’i shprehte besnikëri (si kalif). Përjashtimi i vetëm është Baladhuriu, v.1, fq. 581-582.

Në transmetimin nr. 1176, Baladhuriu e citon Umarin duke thënë se personi që foli me të ishte Zubejri dhe se personi që Zubejri dëshironte ta zgjidhte si kalif ishte Aliu. Në hadithin nr. 1181, Baladhuriu e jep vetëm një emër, duke thënë: Umari e mbajti një fjalim në të cilin tha: “Filani më tha se ‘nëse Umari vdes, ne do t’ia shprehim besnikërinë tonë (ar. beja’na) Aliut.”

Transmetimi  i Baladhuriut mund të konfirmohet nga autorët e mëvonshëm si Ibn Ebi’l Hadidi, i cili e jep emrin e Aliut duke u mbështetur në rrëfimin el-Xhahizit.[53] Sidoqoftë, është e një rëndësie të madhe të theksohet se ishte emri i Aliut që e bëri Umarin të mbante një fjalim kaq të rëndësishëm dhe të zjarrtë. Abdurrahmani përcjell:

Umari u nevrikos (kur e dëgjoi këtë)dhe tha: “Në dashtë Zoti, sonte do të ngrihem mes njerëzve dhe do t’i paralajmëroj kundër atyre që dëshirojnë ta uzurpojnë pushtetin mbi ta”. Unë (Abdurrahmani) thashë: “Mos e bëj këtë, o Prijës i Besimtarëve, sepse bajrami i sjell në një vend edhe të rëndomtit dhe më të ulëtit në mesin e njerëzve. Nëse ngrihesh e flet mes tyre, kjo do të jetë shumica që do të të dëgjojë. Kam frikë se kur të ngrihesh e të flasësh, ata do ta përsërisin vend e pa vend fjalën tënde, duke mos kuptuar se çfarë thua ose duke e interpretuar atë gabimisht. Ndaj më mirë prit deri sa të kthehesh në Medine, pasi që atje është qendra e sunnetit dhe ti mund të këshillohesh në mënyrë private me juristët (ar. fukaha) dhe me njerëzit e zgjedhur. Atje mund të thuash çfarë të duash dhe ata do të kuptojnë e do ta interpretojnë fjalën tënde si duhet.” Umari u përgjigj: “Për Zotin dhe nëse do Ai, do ta bëj këtë gjë kur të arrij në Medine.”

Më pas, Abdullah ibn Abbasi përcjell:

Erdhëm në Medine në fund të muajit Dhu’l-Hixhxhe, dhe të premten e parë unë u ktheva shpejt (në xhami), kur dielli tashmë kishte perënduar... Umari u ul në foltore dhe, kur heshtën myezinët, ai e lëvdoi Zotin siç duhej dhe tha:

“Sot do t’ju them diçka që Zoti ka dëshirë t’jua them dhe që mbase, nuk e di, mund të jetë fjala ime e fundit. Ai që e kupton dhe i kushton vëmendje, le ta bartë me vete kudo që të shkojë. Dhe sa i përket atij që frikësohet se nuk do ta kuptojë, ai nuk mund të mohojë se unë e kam thënë këtë.

...Kam dëgjuar se dikush (Zubejri sipas Baladhuriut) thotë: “Sikur të vdesë Umari, unë do t’i shpreh besnikëri filanit (Aliut)”. Le të mos e mashtroje veten kush duke thënë se pranimi i Ebu Bekrit ishte një gabim i ngutur (ar. falta) që u miratua më pas. Ajo vërtet ishte ashtu, por Zoti e largoi të ligën e kësaj gjëje. Nuk ka asnjë në mesin tuaj, të cilit njerëzit do t’i përkushtoheshin si Ebu Bekrit. Ai që e pranon një njeri për sundues, pa u këshilluar me muslimanët, (le të dijë) se një pranim i tillë nuk ka vlefshmëri për asnjërin prej të dyve dhe të dy do të dënohen me vdekje.

Ajo që ndodhi ishte se, kur Zoti e mori pranë vetes të Dërguarin e Tij, ensarët na kundërshtuan dhe u mblodhën me udhëheqësit e tyre në Sakifen e Banu Sa’idit, ndërsa Aliu e Zubejri me shokë (bashkë me përkrahësit e tyre) u veçuan prej neve dhe muhaxhirët u mblodhën rreth Ebu Bekrit.”

Nga vetë pohimi i Umarit, është e qartë se kishte kundërshtime serioze ndaj kandidimit të Ebu Bekrit, jo vetëm nga ensarët, por edhe nga Aliu dhe mbështetësit e tij. Kështu, sapo u kuptua lajmi për vdekjen e Muhammedit (s.a.a.), ensarët e Medines, pa dyshim nga frika e mbizotërimit mekkas dhe ndoshta të vetëdijshëm për planet e këtyre të fundit, u mblodhën shpejt në Sakifen e Banu Sa’idit për të zgjedhur një udhëheqës nga mesi i tyre. Umar ibn el-Khattabi, sa dëgjoi se Muhammedi (s.a.a.) kishte vdekur, u ngrit dhe i zemëruar bërtiste se Profeti nuk mund të vdiste. Duke pohuar se Muhammedi (s.a.a.) vetëm sa ishte zhdukur për një kohë, ai kërcënoi se do ta vriste çdokënd që do të pohonte se Muhammedi ishte i vdekur.[54]  Ebu Bekri, që kishte qenë në shtëpinë e tij në Sunh, një zonë në periferi të Medines, arriti në vendngjarje. Duke i dëgjuar dënesjet e Umarit, ai shkoi drejt e në shtëpinë e Profetit. Pasi zbuloi se Muhammedi kishte vdekur, Ebu Bekri u kthye dhe ua konfirmoi vdekjen e tij njerëzve që ishin mbledhur rreth Umarit.

Në këtë pikë, kemi tre versione  të ndryshme. I pari përcjell se, kur Ebu Bekri ishte duke u folur njerëzve, një informator erdhi dhe i tregoi atij dhe Umarit rreth takimit të ensarëve në Sakife. Ky version duhet të hidhet poshtë, për arsyen e thjeshtë se Ebu Ubejde ibn el-Xherrahu nuk paraqitet askund në këtë rrëfim, duke i kundërshtuar të gjithë transmetimet e tjera, ku ai është njëri ndër personat më të rëndësishëm të gjithë kësaj drame.

Versioni i dytë përcjell se, pasi ua konfirmuan njerëzve vdekjen e Profetit, Ebu Bekri dhe Umari shkuan në shtëpinë e Profetit dhe iu bashkëngjitën familjes së tij, pjesëtarët e të cilës ishin të zënë me përgatitjet e ceremonisë së varrimit. Atëherë erdhën dy lajmëtarë dhe u treguan rreth Sakifes, me çfarë që të tre - Ebu Bekri, Umari dhe Ebu Ubejdeja – u nisën për në Sakife.

As ky version nuk duket i saktë, për disa arsye:

1. Ai supozon se këta tre shokë të rëndësishëm të Profetit ishin plotësisht të pavetëdijshëm, si për tensionin serioz, shpesh konfliktual, që ishte zhvilluar gjatë disa viteve të fundit ndërmjet muhaxhirëve dhe ensarëve, ashtu edhe për seriozitetin e situatës në këto rrethana. 

2. Bie ndesh me pohimin e Umarit se Aliu dhe mbështetësit e tij u ndanë nga të tjerët dhe e mbyllën derën e shtëpisë.

3: Është një hadith i përcjellur vetëm nga Baladhuriu (v.1, f.581) me një isnad të dobët.

Versioni i tretë, që përcillet me ngulm nga të gjithë burimet tona, me përjashtim të Ibn Sa’dit, thotë se pasi u foli njerëzve lidhur me vdekjen e Muhammedit, Ebu Bekri, bashkë me Umarin dhe Ebu Ubejden, shkoi në një shtëpi që, me shumë gjasa, ishte ajo e Ebu Ubejdes.

Ata u takuan aty për të diskutuar mbi krizën kritike të udhëheqësisë, që ishte shfaqur me vdekjen e Profetit, sigurisht duke i pasur parasysh ndjenjat e antipatisë tek ensarët, të cilat kishin qenë duke u zhvilluat për njëfarë kohe.[55] Ishte këtu që ky kuvend i muhaxhirëve u ndërpre nga një lajmëtar, i cili u ngut për t’u treguar se çfarë ishin duke bërë ensarët. Me ta dëgjuar atë, Ebu Bekri, Umari dhe Ebu Ubejdeja vrapuan për në Sakife për të parandaluar çdo zhvillim të papritur.

Po të kthehemi sërish te fjalimi i Umarit, shohim se ai thotë:

I thashë Ebu Bekrit se duhet të shkonim te vëllezërit tanë ensarë, kështu që u nisëm për të shkuar tek ata, kur dy shokë të sinqertë (Uvajm ibn Sa’ida[56]  dhe Ma’n ibn Adi[57]) na takuan dhe na treguan për përfundimin, në të cilin kishin arritur njerëzit atje. Ata na pyetën se ku ishim duke shkuar dhe, kur u treguam, na thanë se nuk kishte fare nevojë që të shkonim te ata dhe se duhej të merrnim vetë një vendim. Unë thashë: “Për Zotin do të shkojmë te ata.”

Dhe (kur arritëm) i gjetëm ata (ensarët) në sakifen e Benu Sa’idit. Mes tyre qëndronte një njeri i mbështjellë. Kur i pyeta se kush ishte, më thanë se ishte Sa’d ibn Ubade, që ishte i sëmurë. Kur u ulëm, një folës e shqiptoi shehadetin, e lëvdoi Zotin ashtu si duhej dhe pastaj vazhdoi: “Ne jemi ndihmësit e Zotit dhe luftëtarët e Islamit. Ju, o muhaxhirë, jeni një familje e jona dhe një grup nga mesi juaj erdhi për tu vendosur (pranë neve).”  Unë (Umari) thashë: “Shiko, ata mundohen të na largojnë nga prejardhja jonë dhe ta marrin autoritetin prej neve.”

Kur folësi i ensarëve mbaroi, unë desha të flisja, pasi që kisha përgatitur një fjalim në mendjen time, i cili më pëlqente. Desha ta mbaja fjalimin para Ebu Bekrit dhe kështu t’i zmbrapsja vrazhdësinë dhe ashpërsinë e folësit nga ensarët. Por Ebu Bekri tha: “Butë o Umar!” Unë nuk desha ta zemëroja atë, ndaj foli ai. Ai ishte një burrë me më shumë njohuri e dinjitet se unë dhe, për Zotin, nuk la pa thënë asnjë fjalë nga ajo që kisha menduar unë dhe i tha ato në mënyrën e tij të paimitueshme, shumë më mirë nga ç’do të kisha bërë unë. Ebu Bekri tha: “Virtytet që i përmendët për veten tuaj i meritoni me të drejtë. Por arabët nuk do të njohin autoritet tjetër, përveç atij që është tek fisi Kurejsh. Ata janë më të mirët dhe më fisnikët e arabëve për nga prejardhja, gjaku dhe vendi (ku jetojnë).”

Një shtojcë nga Baladhuriu (vëll.1, f.582) e plotëson fjalimin e Ebu Bekrit dhe tregon edhe më tej se si argumentoi ai kundër ensarëve:

“Ne jemi të parët në Islam, ndërsa mes muslimanëve, vendbanimi ynë është më qendrori, prejardhja jonë është më fisnikja dhe jemi më afër Profetit për nga lidhja e gjakut. Ndërsa ju (ensarë) jeni vëllezërit tanë në Islam dhe përkrahësit tanë në fe. Ju na ndihmuat, na mbrojtët dhe na mbështetët, ndaj ju shpërbleftë Zoti me më të mirat!”

Pra, ne jemi udhëheqësit (ar. umara) dhe ju jeni zëvendësit/këshilltarët (ar. vuzara). Arabët nuk i nënshtrohen një fisi tjetër, përveç Kurejshit. Pa dyshim, disa nga mesi juaj e dinë mirë se Profeti ka thënë: ‘Udhëheqësit janë nga Kurejshi’ (ar. al-a′immat-u min el-kurejsh), ndaj mos garoni me vëllezërit tuaj muhaxhirë për atë që Zoti ua ka dhuruar atyre.”

Tani të kthehemi sërish te fjalimi i Umarit:

Ebu Bekri tha: “Ndaj po jua ofroj njërin nga këta dy burra, pranojeni cilin të doni!” Duke e thënë këtë, ai na kapi për dore mua dhe Ebu Ubejde ibn el-Xherrahun, i cili ishte ulur ndërmjet nesh. 

Asnjë fjalë e tija nuk ma lënë kaq të pakënaqur. Për Zotin, unë më mirë do të dilja përpara dhe do të lejoja të ma prisnin kokën – po të mos ishte mëkat -  sesa të bëhesha sundimtari i një populli, pjesë e të cilit është Ebu Bekri...

Në përshkrimin e Jakubiut (v.2, f. 123), përcillet si vijon:

Ebu Bekri tha: “Fisi Kurejsh është më afër Muhammedit se ju. Ja këtu është Umar ibn el-Khattabi, për të cilin është lutur i Dërguari duke thënë: ‘O Zot, vërtetoje besimin e tij!’ dhe tjetri është Ebu Ubejdeja, të cilin Profeti e ka shpallur të besueshmin e këtij ummeti. Ndaj zgjidheni cilindo që ju pëlqen dhe shprehjani atij besnikërinë.” Por që të dy refuzuan dhe thanë: “Nuk mund të kemi përparësi karshi teje. Ti je shoku i të Dërguarit, ‘i dyti nga të dy’ (që u fshehën në shpellë gjatë hixhretit)”

Në një nga përshkrimet e Baladhuriut (v.1, f. 582), kur Ebu Bekri e sugjeroi emrin e Umarit, ky i fundit përcillet se bërtiti: “Ndërsa ti je gjallë? Kush mund të të largojë nga pozita, në të cilin të ka vendosur Profeti?” Jakubiu (v.2, f.123) përcjell se Ebu Ubejdeja ka thënë: “O njerëz nga ensarët! Ju ishit të parët që ndihmuat [Islamin], ndaj mos u bëni të parët që do të dallojnë e do të ndryshojnë.”

Jakubiu vazhdon:

Atëherë Abdurrahman ibn Aufi u ngrit dhe tha: “Ju i keni meritat tuaja, por nuk keni (në mesin tuaj) të tillë si Ebu Bekri, Umari dhe Aliu.” Me ta dëgjuar këtë, njëri nga ensarët, Mundhir ibn Arkami,[58] u përgjigj ashpër, duke thënë: “Ne nuk i mohojmë meritat që i përmendët. Vërtet ka në mesin tuaj një, të cilin askush nuk mund ta mohojë nëse pretendon autoritet, dhe ai është Ali ibn Ebi Talibi.”

Ishte në këtë fazë propozimesh dhe kundër-propozimesh nga Ebu Bekri, Umari dhe Ebu Ubajdeja në favor të njëri-tjetrit, që Hubbab bin Mundhiri[59] nga ensarët ofroi një kompromis si zgjidhje. Kështu rrëfen Umari në vijim:

Njëri nga ensarët tha: “Unë jam shtylla fërkuese dhe dora shëruese [pra jam një njeri që mund t’i shërojë sëmundjet e njerëzve dhe nderohet shumë si rezultat i përvojës së tij të madhe]. Le të kemi një sundues nga mesi ynë dhe një tjetër nga mesi juaj, o kurejshitë!.” Grindjet bëheshin gjithë më të nxehta dhe zërat u ngritën deri kur patëm frikë se do të ketë një përçarje të plotë, ndaj unë thashë: “Ma zgjat dorën o Ebu Bekr!” Ai e bëri këtë dhe unë ia shpreha atij besnikërinë. Muhaxhirët më ndoqën dhe pastaj edhe ensarët. (Me ta bërë këtë) ne u hodhëm mbi Sa’d ibn Ubaden dhe dikush tha se e vramë. Unë thashë: “Zoti e vraftë!”

Këtu përfundon fjalimi historik i Umarit, i pranuar thuajse nga të gjithë ata që kanë shkruar rreth Sakifes. Para se të vazhdojmë më tej, mund të jetë e rëndësishme të theksohet përgjigja e Umarit për propozimin e Hubbabit, siç është shënuar nga Taberiu (v.1, f. 1841) në një transmetim tjetër, të përcjellur nga Ebu Mikhnafi:

Umari tha: “Sa e pamend! Dy shpata nuk mund të jenë në një mill. Për Zotin, arabët asnjëherë nuk do të pajtohen me pushtetin tuaj, për sa kohë që Profeti i tyre është prej dikujt tjetër (pra prej neve).”

Është sërish Taberiu (v.1, f. 1818) që na përcjell nga njëri prej burimeve të tij më të besueshme dhe më të cituara, Ebu Meshari, sipas të cilit, edhe pasi Umari i shprehu besnikëri Ebu Bekrit, kishte akoma ensarë që protestonin kundër vendimit dhe bërtisnin: “Ne nuk do t’i shprehim besnikëri askujt tjetër përveç Aliut.” Por këta dhe disa zëra të ngjashëm u humbën brenda zhurmës, ndaj, duke ndjekur shembujt e Umarit dhe Ebu Ubejdes, të pranishmit prej muhaxhirëve i shprehën besnikëri Ebu Bekrit dhe më pas u ndoqën nga ensarët, të cilët e bënë të njëjtën, për një arsye ose një tjetër, siç do të shohim në vijim.

Para se t’i përshkruajmë ngjarjet që e ndoqën mbledhjen e Sakifes, do të ishte e dobishme të jepnim një shqyrtim të shkurtër të gjendjes së komplikuar dhe rrethanave unike që e bënë të mundur zgjedhjen e Ebu Bekrit.[60] Si e para, rivalitetet fisnore të kurejshëve, në veçanti ndërmjet muhaxhirëve, e bënë më të lehtë për ta pranimin e udhëheqësisë së Ebu Bekrit – një njeri që vinte nga një familje jo shumë e shquar e Kurejshit, Benu Tajma ibn Murra.[61]

Për shkak të pozitës jo shumë të shquar në mesin e fiseve sunduese mekkase, fisi Benu Tejma asnjëherë nuk ishte përfshirë në luftën për pushtet dhe në konfliktet politike ndërmjet fiseve rivale të Kurejshit.

Si e dyta, muhaxhirët në përgjithësi kishin drojë nga mundësia e mbisundimit të medinasve, sikur ata vetë të përfshiheshin në rivalitetet e tyre fisnore dhe luftërat e tyre shkatërrimtare. Si rrjedhojë, Ebu Bekri ishte kompromisi më i mirë.

Si e treta, për sa u përket ensarëve, duhet t’i kemi parasysh rrënjët e thella dhe armiqësinë e vjetër ndërmjet fiseve Aus dhe Khazraxh. Sa’d bin Ubade ishte prijësi i fisit Khazraxh, ndaj për fisin Aus ishte shumë më e pranueshme dhe fitimprurëse t’i nënshtroheshin Kurejshit mekkas sesa të lejonin që mbi ta të sundonte prijësi i një fisi rival. Kjo shihet edhe nga fakti se njëri nga të parët në mesin e ensarëve, që i shprehu besnikëri Ebu Bekrit, ishte Usajd ibn Hudajri,[62] një nga prijësit e fisit Aus. 

Sipas Taberiut (v.1, f. 1843):

Disa nga ausët, mes tyre edhe Usajd ibn Hudajri, folën mes tyre dhe thanë: “Për Zotin, nëse khazraxhët njëherë bëhen sundues mbi ju, ata do të vazhdojnë ta mbajnë epërsinë e tyre dhe asnjëherë nuk do t’ju lejojnë të keni hise në të, ndaj ngrihuni dhe shprehni besnikëri Ebu Bekrit!” Pastaj ata u ngritën dhe i shprehën besnikëri Ebu Bekrit.”

Mund të kujtojmë, gjithashtu, se ky Usajd ibn Hudajr ishte i vetmi nga ensarët që mori pjesë në kuvendimet e muhaxhirëve, sigurisht duke ditur për kandidimin e Sa’d ibn Ubades dhe duke vepruar, kështu, kundër tij dhe khazraxhëve.

Sa për khazraxhët, ata kuptuan se pozita e tyre ishte shumë e dobët për t‘u ballafaquar me një front të bashkuar të muhaxhirëve dhe të ausëve, kundërshtarë të tyre të vjetër ose, mbase më tepër, armiq të tyre në politikën qytetare në Medine. Luftërat e vazhdueshme dhe grindjet e përgjakshme ndërmjet ausëve dhe khazraxhëve janë histori të mirënjohura në literaturën e njohur si Ajjam el-Arab.

Kështu, khazraxhët panë se nuk ishte një punë e urtë që të vonoheshin në dhënien përkrahje dhe në fitimin e favoreve të klasës së re sunduese, për të cilën shumë shpejt ishte arritur një marrëveshje. Për më tepër, Sa’d ibn Ubaden e xhelozonin disa nga kushërinjtë dhe njerëzit e vetë fisit të tij, që ishte një cilësi e zakonshme e fiseve arabe. Sipas disa burimeve, i pari që iu betua për besnikëri Ebu Bekrit ishte Bashiri, vetë kushëriri i Sa’dit.[63]  Pra është e qartë se, si rezultat i politikave grupore, rivaliteteve fisnore dhe xhelozive personale, Ebu Bekri arriti ta merrte betimin për besnikëri nga shumica e njerëzve.

Këtyre faktorëve duhet t’u shtohet edhe përshtypja e përgjithshme që jepet nga burimet historike, se Ebu Bekri gëzonte një prestigj të caktuar dhe nderohej shumë për vetëpërmbajtjen e tij, moshën e vjetër, miqësinë e afërt me Muhammedin dhe mbështetjen për të, si dhe për shërbimet e tija të çmueshme për Islamin që nga fillimi i misionit të Profetit.

Kështu, ndikimi i personalitetit të tij, që u rrit gjatë viteve nën udhëheqjen e Profetit, nuk duhet të shpërfillet gjatë analizimit të rezultateve të Sakifes. Materiali i ruajtur në burimet historike gjithashtu lë të kuptohet se Ebu Bekri dhe Umari kishin formuar një aleancë prej shumë kohësh, mundësisht bashkë me Ebu Ubejde ibn el-Xherrahun si të tretë. Këta tre kanë pasur një peshë dhe ndikim të konsiderueshëm te fisnikëria e re islame në zhvillim, si dhe te politikat grupore karshi aristokracisë së vjetër mekkase.[64]

Për fund, patjetër të theksohet se zgjedhja e Ebu Bekrit si pasardhës nuk u arrit as nëpërmjet zgjedhjes së lirë, në cilindo kuptim të kësaj shprehjeje, dhe as duke u mbështetur në vullnetin e lirë të ummetit. Ishte thjesht vendimi i një grupi të caktuar në mesin e muhaxhirëve, që iu imponua me ngut pjesës tjetër. Suksesi i tij erdhi vetëm falë ekzistencës së konflikteve shumë delikate grupore në Medine. Kjo mund të kuptohet edhe nga pohimi i Umarit, i cituar më lartë: “Le të mos e mashtroje veten kush duke thënë se pranimi i Ebu Bekrit ishte një gabim i ngutur (ar. falta) që u miratua më pas. Vërtet ishte ashtu, por Zoti e largoi të ligën e kësaj gjëje.”

Argumentet e dhëna nga Umari dhe Ebu Ubejdeja në favor të Ebu Bekrit - prejardhja e tij kurejshite, konvertimi i hershëm në Islam, shoqërimi i gjatë me Profetin, shërbimet për kauzën e Islamit dhe, së fundmi, marrëdhënia e tij e afërt dhe respekti që gëzonte pranë Muhammedit – janë të të njëjtës natyrë me argumentet që jepeshin në favor të Aliut e kundër Ebu Bekrit, dhe të cilat, pa dyshim, i bënin shumë më të fuqishme pretendimet e Aliut se ato të Ebu Bekrit. Cilësia e vetme unike e Ebu Bekrit në pretendimin e tij për udhëheqësi, gjegjësisht të qenit imam në namaz gjatë sëmundjes së Profetit, pasqyron ngarkesa të mëvonshme teologjike, ndërsa transmetimet lidhur me të janë shpesh tejet të mjegullta dhe kundërthënëse.

Duke i pasur parasysh argumentet dhe kundër-argumentet në Sakife, zgjedhja e Ebu Bekrit duket se ishte një pasojë e rrethanave. Konflikti ndërmjet mbështetësve dhe kundërshtarëve të Ebu Bekrit ishte i përqendruar në diskutimin ndërmjet asaj çfarë ishte e nevojshme në ato rrethana dhe asaj që duhej të ishte (në kushte ideale). Mbështetja në të parin e këtyre parimeve rezultoi shumë shpejt në themelimin e një pushteti të fuqishëm e të stuhishëm kalifat-perandori. Mbështetja në parimin e dytë e bëri një pjesë të ummetit islam, sado e vogël qoftë, ta zhvillonte interpretimin e vet të idealeve dhe politikave islame.

Megjithatë, edhe pas takimit në Sakife, detyra e konsolidimit të autoritetit të Ebu Bekrit si pasardhës i Profetit ishte akoma larg realizimit të plotë. Ali ibn Ebi Talibi, kandidati më i rëndësishëm nga familja e Profetit, siç dëshmohet njëzëri, qoftë nga burimet sunnite, qoftë nga ato shi’ite, bashkë me përkrahësit e tij të afërt dhe fisin Hashim, nuk ishte i njohur me vendimin e marrë në Sakife. Ata morën vesh për këtë vendim vetëm kur Ebu Bekri, pasi kishte marrë betime besnikërie në Sakife, bashkë me përkrahësit e tij, erdhi në xhaminë e Profetit, ku u krijua një rrëmujë e madhe nga njerëzit e pranishëm.

Ndonëse radhitja dhe koha e saktë e ndodhive ndonjëherë është e paqartë,[65] është mbase pikërisht në këtë pikë që Aliu dhe disa nga mbështetësit e tij, si nga ensarët, ashtu edhe nga muhaxhirët, u mblodhën në shtëpinë e Fatimesë dhe filluan të diskutonin mbi atë që duhej bërë. Përveç referencave të shumta në këtë drejtim, kjo gjë përkrahet edhe nga pjesa e parë e fjalimit të Umarit, ku ai thotë: “... ndërsa Aliu e Zubejri me shokë (bashkë me përkrahësit e tyre) u veçuan prej neve...”

Ebu Bekri dhe Umari, plotësisht të vetëdijshëm për pretendimet e Aliut dhe për respektin që ai gëzonte te një grup i caktuar i shokëve të Profetit, duke pasur frikë nga ndonjë reagim serioz i Aliut e i përkrahësve të tij, i thirri ata në xhami, që t’i shprehnin besnikëri Ebu Bekrit. Ata refuzuan dhe Umari, me politikën e tij gjaknxehtë, e këshilloi Ebu Bekrin të vepronte me shpejtësi para se të ishte shumë vonë.

Të dy burrat u nisën për në shtëpinë e Aliut me një grup të armatosur dhe kërcënuan se do ta digjnin shtëpinë, nëse Aliu dhe mbështetësit e tij nuk dilnin jashtë dhe nuk i shprehnin besnikëri kalifit të sapozgjedhur. Aliu doli jashtë dhe u përpoq të kundërshtonte, duke i shprehur pretendimet dhe të drejtat e veta (për udhëheqësinë) e duke refuzuar, kështu, t’i pranonte kërkesat e Ebu Bekrit dhe Umarit.

Skena shumë shpejt u bë e dhunshme, shpatat dolën nga milli dhe Umari me grupin e tij u mundua të hynte nga dera. Papritmas, para tyre u shfaq Fatimeja, dukshëm e zemëruar, e cila, me një zë qortues, u tha: “Ju e latë trupin (e vdekur) të të Dërguarit të Zotit me ne dhe vendosët mes jush pa na pyetur dhe pa kurrfarë respekti për të drejtën tonë. Para Zotit po ju them: ose largohuni menjëherë që këtu ose me flokët e mi të shpërndarë do t’i lutem Zotit.”

Kjo e bëri gjendjen tejet kritike dhe grupi i Ebu Bekrit u detyrua të largohej nga shtëpia pa arritur të merrte betim besnikërie nga Aliu.[66] Megjithatë, ai nuk mund të rezistonte shumë gjatë dhe duhet të dorëzohej para shtypjes që rritej gjithë e më tepër. Transmetimet ndryshojnë dhe janë shpesh kundërthënëse lidhur me pyetjen kur u pajtua me Ebu Bekrin. Sipas një ose dy transmetimeve shumë të dobëta dhe të izoluara, që qartazi e pasqyrojnë një prirje të mëvonshme teologjike, Aliu menjëherë ia shprehu besnikërinë Ebu Bekrit, vetëm duke u ankuar pse nuk ishin këshilluar edhe me të. Sipas disa transmetimeve të tjera, ndërkaq, ai e bëri këtë të njëjtën ditë, por nën shtypje dhe me bindjen se ai kishte më shumë të drejtë për të qenë kalif.

Por sipas transmetimeve që janë përcjellë më së shumti dhe që duhet të pranohen si autentike për shkak të dëshmive të forta historike dhe për shkaqe të tjera rrethanore, Aliu qëndroi i veçuar deri në vdekjen e Fatimesë, gjashtë muaj më pas.[67]  Duke insistuar se Aliu duhej të ishte zgjedhur, një numër i mbështetësve të tij nga ensarët dhe muhaxhirët, të cilët e kishin shtyrë pranimin e Ebu Bekrit, më në fund u detyruan të dorëzoheshin.

Njëri pas tjetrit, ata gradualisht u pajtuan me situatën dhe i shprehën besnikëri Ebu Bekrit. Emrat dhe numri i tyre i saktë ndryshojnë në varësi prej burimeve historike, por më të shquarit mes tyre dhe ata që janë shënuar nga shumica e burimeve historike janë:[68]

1.            Hudhejfe ibn el-Jemen:[69] njëri nga prijësit e fisit Aus në Medine dhe njëri nga shokët më të dalluar të Profetit. I njohur si një luftëtar i madh, i cili luftoi në Uhud dhe i shërbeu Profetit si një këshilltar special në Betejën e Hendekut, besnikëria e tij personale dhe lidhja e tij me Aliun nuk ndryshuan as kur i shprehu besnikëri Ebu Bekrit si kalif. Para vdekjes, ai u kërkoi dy djemve të tij ta mbështesnin Aliun, gjë që ata e bënë deri kur u vranë në betejën e Siffinit vite më pas, ndërsa ishin duke luftuar krah për krah Aliut kundër Muavijes.

2.            Khuzajma ibn Thabit:[70] ishte një pjesëtar i fisit Aus, të cilin Profeti e quante Dhu’sh Shehadetejn, pra ai, dëshmia e të cilit vlen sa dëshmia e dy burrave bashkë. Ai luftoi krah për krah Aliut në betejën e Xhemelit dhe atë të Siffinit, ku edhe u vra nga ushtria e Muavijes.

3.            Ebu Ejjub el-Ensari,[71] babai i të cilit, Khalid ibn Kulejbi, ishte nga fisi Naxh’xhar, ndërsa nëna nga fisi Khazraxh. Ai ishte njëri nga shokët më të shquar të Profetit dhe nikoqiri i tij në Medine, deri kur u ndërtua shtëpia e tij e re. Ai luftoi për kauzën e Aliut në betejat e Xhemelit, Siffinit dhe Nehrevanit.

4.            Sehl bin Hunejf [72] ishte nga fisi Aus dhe luftoi për Profetin në Bedër dhe në betejat e tjera. Ai ishte një ndjekës i afërt i Aliut, erdhi me të nga Medineja në Basra dhe luftoi bashkë me të në Siffin. Aliu e emëroi guvernator të Persisë.

5.            Osman bin Hunejfi[73] ishte vëllai i Sehlit dhe njëri nga miqtë më të dashur të Aliut, të cilin e emëroi për guvernator të Basrës.

6.            El-Bara’a ibn Azib el-Ensari[74] ishte nga fisi Khazraxh dhe një pjesëtar i aristokracisë medinase, që i përfaqësonte ensarët që ishin përkrahës të Aliut. Ai erdhi me Aliun në Kufe dhe luftoi për të në Xhemel, Siffin dhe Nehrevan.

7.            Ubajj ibn Kab:[75] ishte nga një degë e fisit Khazraxh, njëherit njëri nga juristët (ar. fukaha) dhe recituesit më të shquar të Kur’anit mes ensarëve.

8.            Ebu Dherr ibn Xhundeb el-Ghiffari[76] ishte njëri nga ndjekësit e hershëm të Muhammedit, një asket shumë i devotshëm dhe i virtytshëm. Ai përherë kishte qenë një mbështetës i zëshëm i Aliut dhe njëri nga katër shi’itët e parë më të rëndësishëm. Kalifi Osman e syrgjynosi drejt vendit të tij të lindjes, një fshat i vogël i quajtur Rebedhe, ku edhe vdiq.

9.            Ammar bin Jasir,[77] një arab i jugut, i lidhur me fisin Makhzum të kurejshëve, ishte njëri nga të konvertuarit e hershëm në Islam dhe njëri nga katër shi’itët e parë.

10.          Mikdad ibn Amr,[78] një arab i jugut, me origjinë ose nga Kinda ose nga Bahra, i birësuar nga njëfarë Esved ibn Abd Xhathuthi i fisit Makhzum. Ai ishte një nga shtatë të konvertuarit e parë në Islam dhe njëri nga katër shi’itët e parë.

11.          Selman el-Farisi[79] ishte me prejardhje perse. Ai ishte një ndjekës i përkushtuar dhe njëri nga shokët e Profetit, i cili e çliroi Selmanin nga robëria, e pranoi atë në shërbimin e vet dhe si pjesëtar të familjes së tij, Ehl-i Bejtit. Ai kishte qenë përherë një mbështetës i zëshëm i Aliut, aq sa mbështetja e tij për Aliun gjatë zgjedhjes së Ebu Bekrit është përmendur edhe nga Baladhuriu.

12.          Zubejr ibn Avvami[80] ishte njëri ndër shokët më të shquar të Profetit nga fisi Kurejsh. Ai ishte mbështetësi më energjik i Aliut dhe, pa dyshim, i sinqertë në qëndrimin e tij entuziast. Kur Umari erdhi në shtëpinë e Fatimesë për të marrë betim besnikërie, ishte ai që doli me shpatë në dorë. Një përballje serioze ndërmjet tij dhe Umarit është përcjellë thuajse nga të gjithë historianët tanë. Megjithatë, vetëm njëzet e pesë vjet më vonë, ambicia e bëri të luftonte për ta marrë kalifatin në betejën e Xhemelit, ndërmjet tij dhe Aliut.

13.         Khalid ibn Sa’idi[81] ishte nga fisi Umejje dhe ishte muslimani i tretë ose i katërt pas Ebu Bekrit. Ishte i vetmi nga fisi i tij, që në mënyrë serioze i rezistoi Ebu Bekrit dhe ishte në favor të Aliut. Ai ishte në San’a si përfaqësues i Profetit, kur ky i fundit vdiq. Me t’u kthyer në Medine, disa ditë pas zgjedhjes së Ebu Bekrit, ai i shprehu besnikëri Aliut, duke thënë: “Për Zotin, asnjë tjetër mes njerëzve nuk është më i denjë se ti për ta zëvendësuar Muhammedin.” Ndonëse Aliu e refuzoi këtë betim të tij për besnikëri, ai nuk pranoi t’i shprehte besnikëri Ebu Bekrit tre muaj me radhë.

Serioziteti i kundërshtimit të tyre ose antipatia e tyre ndaj Ebu Bekrit, para se të pajtoheshin me të, është thuajse e pamundur të vërtetohen, sepse burimet shi’ite zakonisht e ekzagjerojnë këtë deri në skajshmëri,[82] ndërsa burimet sunnite, në anën tjetër, përpiqen ta shpërfillin ose ta minimizojnë sa më shumë që të jetë e mundur.[83] Megjithatë, historikisht nuk mund të mohohet fakti se këta burra e formuan bërthamën e grupit të parë pro-alid ose shi’it.

Nuk mund të pohohet se të gjithë ishin njësoj entuziastë dhe përkrahës. Disa prej tyre ishin mbështetës të vakët, të cilët vërtet e pranonin pozitën e Aliut si personin më të denjë për kalifatin për shkak të meritave të tija personale, por gjithsesi i shprehën besnikëri Ebu Bekrit pa shumë vështirësi.

Qëndrimet e Ammarit, Mikdadit, Ebu Dherrit dhe Selmanit duhet të kenë qenë të ndryshme nga të tjerët. Këta katër shokë të Profetit pranohen nga të gjithë shi’itët si “Katër Shtyllat” (ar. el-erkan el-erba’a), që së bashku përfaqësojnë mbështetësit e parë të Aliut (ar. shiat Ali). Megjithatë, pas pajtimit të Aliut me Ebu Bekrin, arsyet për kundërshtim të mëtutjeshëm nga ana e mbështetësve të tij pushuan së ekzistuari dhe kjo elitë e shi’itëve të parë u pakësua. Por a mund të vdesin aq lehtë idetë që janë shfaqur njëherë? Vitet e mëvonshme në historinë e zhvillimit të mendimit islam do ta jepnin përgjigjen e kësaj pyetjeje.

VAZHDON