Përmbajtja:
Umar ibn el-Khattabi, Kalifit i dytë i myslimanëve

Ngjarjet kryesore gjatë Kalifatit të Umarit
Politika e Umarit dhe administrimi civil dhe ushtarak
Disa mendime në lidhje me pushtimet e arabëve
Ditët e fundit të Umar ibn el-Khattabit
Anëtarët e këshillit zgjedhës
Umari dhe i Dërguari i Zotit

56. Umar ibn el-Khattabi, Kalifi i dytë i myslimanëve

Në kohën e Injorancës paraislame, Umari punonte si ndërmjetës tregtar. Biografi i tij Muhammed Shibli Nomani thotë se në rininë e tij, Umari kishte qenë një bari devesh.

Para se ta pranonte Islamin, Umari kishte qenë njëri nga armiqtë më të ashpër të Muhammedit, të Dërguarit të Zotit.

Kur Muhammedi e shpalli misionin e tij, shumë njerëz e pranuan atë si të Dërguarin e Zotit. Umari e pranoi këtë vetëm gjashtë vjet pas shpalljes.

Disa historianë kanë pretenduar se Umari ishte vërtet një njeri që të ngjallte frikë dhe respekt dhe thonë se kur ai u bë mysliman, idhujtarët filluan të kishin droje për jetët e tyre. Por ky nuk është veçse një mit tjetër që nuk u reziston dot fakteve historike, me të cilat bie në kundërshtim. Kur Umari e pranoi Islamin, idhujtarët vazhduan të ishin siç kishin qenë deri atëherë dhe për ta, asgjë nuk ndryshoi. Gjatë kësaj kohe, vetëm gjendja e Muhammedit ndryshoi dhe ai u detyrua të largohej nga shtëpia e tij e të strehohej në një ngushticë të shkretë. Në të, ai do të kalonte tri vite ngujimi, gjatë të cilave jeta e tij do të ishte në një rrezik të vazhdueshëm. Gjatë kësaj periudhe që zgjati më shumë se 1000 ditë, Umari, si shumë myslimanë të tjerë, ishte vetëm një spektator i heshtur i vuajtjeve të mësuesit të tij dhe nuk bëri ndonjë përpjekje për t’i dhënë fund kësaj gjëje.

Muhammedi kishte themeluar një vëllazëri ndërmjet myslimanëve, edhe në Mekke edhe në Medine. Në Mekke, Umarin e vëllazëroi me Ebu Bekrin, kurse në Medine me Utban bin Malikun. Për vëlla të vetin, Muhammedi në të dy qytetet do ta zgjidhte Ali ibn Ebu Talibin.

Në vitin e tretë pas Hixhrit, Hafsaja, e bija e Umarit, u martua me të Dërguarin e Zotit.

Umari ishte njëri nga të arratisurit në betejën e Uhudit. Më pas, ai vetë do të thoshte: “Kur myslimanët u mundën në Uhud, unë vrapova drejt malit”. (në veprën “ed-Dur el-Manthur” të Sujutiut). Gjatë rrethimit të Hajberit, Umari bëri një përpjekje për ta pushtuar kështjellën por dështoi.

Ai ishte njëri ndër ikanakët edhe në betejën e Hunejnit. Ebu Katadeja, njëri nga shokët e Profetit, thotë: “Kur myslimanët po iknin në Hunejn, ika edhe unë dhe e pashë edhe Umarin me të tjerët” (përcjellë nga Buhariu në “Kitab el-maghazi”, libri 59 i përmbledhjes “Sahih el-Bukhari” ).

Në vitin e tetë pas Hixhrit, Profeti e dërgoi Umarin si një ushtar nën komandën e Amr bin Asit në ekspeditën Dhat es-Selasil.

Më pas, në vitin 11 pas Hixhrit, i Dërguari përgatiti një ekspeditë për në Siri dhe e emëroi Usame bin Zejdin në krye të saj. Umari ishte njëri ndër ushtarët nën komandën e Usames.

Ndonëse Umari kaloi tetëmbëdhjetë vjet në shoqëri të Muhammedit, ky i fundit kurrë nuk e emëroi në ndonjë post me rëndësi, qoftë civil ose ushtarak.

Kur i Dërguari ishte në shtratin e vdekjes, ai u kërkoi shokëve të tij t’i sillnin fletë, pendë dhe bojë, që të mund t’ua diktonte testamentin e tij. Umari e kundërshtoi dhe nuk i lejoi të Dërguarit ta bënte këtë gjë.

Umari nuk ishte i pranishëm në varrimin e Profetit të Islamit. Teksa kryhej varrimi, ai po zihej me ensarët në Sakife. Ai ishte personi që e bëri Kalif Ebu Bekrin dhe gjatë Kalifatit të këtij të fundit, ishte këshilltari i tij kryesor.

Umajjadët ishin udhëheqësit e idhujtarisë dhe armiqtë e përbetuar të Muhammedit dhe të fisit të tij të Hashimitëve. Muhammedi e kishte shkatërruar fuqinë e tyre por Umari do ta ringjallte. Elementi qendror i politikës së tij si prijës i qeverisë së Sakifes, do të ishte rivendosja e Umajjadëve në pushtet. Ai ua dhuroi atyre Sirinë dhe i bëri familjen më të rëndësishme të shtetit islam.

Për një studiues të historisë, pretendimet e bëra në lidhje me disa shokë të Profetit mund të duken tejet ekstravagante. Në to mund të vërehet shpesh papërputhshmëria ndërmjet imagjinatës dhe realitetit historik. Nëse një studiues dëshiron të bëjë një vlerësim të rolit të tyre gjatë jetë së Profetit, nuk ka një mënyrë më të mirë sesa të lihen mënjanë legjendat dhe vëmendja të përqëndrohet vetëm e vetëm mbi faktet.

 

Ngjarjet kryesore gjatë Kalifatit të Umarit

Kur Umari e mori në duar Kalifatin, ushtritë myslimane po luftonin kundër persëve në Irak dhe kundër romakëve në Siri. Ushtria e Sirisë ishte nën komandën e Halid bin Velidit, komandantit më të dashur të Ebu Bekrit. Veprimi i parë i Umarit si Kalif ishte pikërisht lirimi i tij nga detyra dhe emërimi i Ebu Ubejde ibn el-Xherrahut në vend të tij, si komandant suprem i forcave myslimane në Siri.

Muhammed Shibli Nomani thotë se për një kohë të gjatë, Umari kishte ushqyer urrejtje ndaj Halidit për shkak të krimeve të shumta të këtij të fundit. Vërtet Umari e kishte liruar Halidin nga detyra për shkak të krimeve të tija, por me sa duket, edhe çështjet personale nuk mungonin. Ai e xhelozonte famën e Halidit. Nëse vërtet i pengonin krimet e Halidit, ai do të duhej ta gjykonte zyrtarisht dhe të urdhëronte një hulumtim të plotë të çështjes mbi vrasjen e Malik bin Nuvejres dhe mbi martesën me gruan e tij. Nëse vërtetohej se Halidi ishte fajtor, Umari do të duhej të merrte një vendim sipas Ligjit Islam. Por kurrë nuk pati një gjykim dhe një hulumtim të çështjes. Halidi thjesht u lirua nga detyra dhe vdiq në vitin 21 pas Hixhrit, në një gjendje të mjeruar dhe në anonimitet.

Kalifati i Umarit është i famshëm për pushtimet e shumta. Gjeneralët e tij e pushtuan Irakun, Iranin, Azerbajxhanin, Kirmanin , Sistanin, Horasanin, Sirinë, Jordanin, Palestinën e Egjiptin dhe i integruan këto krahina brenda shtetit mysliman. Të gjithë këto pushtime ishin pushtime afatgjata. Romakët e humbën Sirinë, Palestinën dhe Egjiptin, ndërsa Persia pushoi së ekzistuari.

Në mesin e ngjarjeve të tjera gjatë Kalifatit të Umarit mund të numërohet shfaqja e murtajës në vitin 18 pas Hixhrit dhe uria e madhe e po të njejtit vit në Hixhaz. Sipas Sujutiut dhe Ebu’l-Fidasë, murtaja dhe uria vranë rreth 25 mijë njerëz.

 

Politika e Umarit dhe administrimi civil dhe ushtarak

Ngase shteti ishte rritur në të gjithë drejtimet, Umari duhej të krijonte një sistem administrativ. Por arabët kurrë s’kishin pasur një përvojë të tillë. Për këtë arsye, në tokat e pushtuara Umari e la të paprekur sistemin administrativ të persëve dhe të romakëve. Në këto krahina, nëpunësit persë dhe romakë i vazhdonin detyrat e tyre ditore.

Umari themeloi shumë kampe ushtarake në Irak, Siri dhe Egjipt. Ngase dëshironte që arabët të mbeteshin klasa ushtarake dhe sunduese e shoqërisë, ai nuk u lejonte të blinin tokë dhe të vendoseshin diku për t’u bërë bujq.

Për t’i përcaktuar tatimet e tokës, Umari sërish u detyrua t’i ruante sistemet perse dhe romake. Por në Irak, e pa të nevojshme që të bëhej një rivlerësim i tokave të punueshme dhe të caktohej një tatim për to. Në lidhje me vlerësimin e tokave dhe përcaktimin e tatimeve, arabët nuk dinin thuajse asgjë. Përjashtimi i vetëm në këtë drejtim ishte Osman bin Hunejfi, i cili ishte një ekspert për llogaritjen e të ardhurave. Ndonëse ishte një politikë e Umarit që të mos i emëronte medinasit në poste të rëndësishme, në këtë rast, ngase nuk kishte rrugëdalje tjetër, ai e emëroi Osman bin Hunejfin si përgjegjës të zhvillimit të tokave në Irak. Kadi Jusufi shkruan se Osman bin Hunejfi ishte një autoritet në gjithë Arabinë kur bëhej fjalë për përllogaritjet e tatimeve të tokës dhe për zhvillimin e tokave të papunuara.

Për më pak se një vit, Osman bin Hunejfi e kishte kryer detyrën e tij, i kishte marrë masat e nevojshme për provincën e re dhe i kishte bëre vlerësimet në lidhje me tatimet e tokës. Me këtë, ai u bë zyrtari i parë financiar në Irak dhe njëri nga medinasit e rrallë që do të mbante ndonjë post me rëndësi gjatë Kalifateve të Ebu Bekrit, Umarit dhe Osman bin Affanit. Kur u pushtua Siria, Jordani dhe Palestina, Umari e emëroi Jezid bin Ebu Sufjanin si guvernator të Sirisë, Shurahbil ibn Hasanan si guvernator të Jordanit dhe Amr bin Asin si guvernator të Palestinës. Ebu Ubejde ibn el-Xherrahu u emërua guvernator i qytetit të Damaskut. Më pas, kur Amr bin Asi e pushtoi Egjiptin, Umari e bëri guvernator edhe të kësaj province.

Jezid bin Ebu Sufjani, guvernatori i Sirisë, vdiq në murtajën e vitit 18 pas Hixhrit. Kur Umari dëgjoi për vdekjen e tij, ai shkoi tek Ebu Sufjani për ngushëllime. Por ngushëllimin e tij, Ebu Sufjani e priti me një pyetje: “Kë do ta emërosh në vend të tij?” Përgjigja e Umarit ishte: “Kuptohet se do ta emëroj Muavijen, vëllain e tij”. Pas këtyre fjalëve, Ebu Sufjani e harroi dhimbjen e djalit të tij të madh dhe filloi t’i gëzohej emërimit e djalit të tij të dytë si guvernator. Umari e emëroi Muavijen si guvernator të Sirisë dhe kur Ebu Ubejdeja vdiq, edhe Damaskun e vendosi nën kontrollin e tij. Ai i caktoi Muavijes një pagë vjetore prej 60,000 monedhash ari.

Pas largimit të Halid bin Velidit nga detyra e komandantit suprem të forcave siriane, Umari e emëroi Halidin si guvernator të krahinës Kinnisirin dhe më pas, e liroi sërish nga detyra për shkak të mburrjes së tepërt të këtij të fundit.

Sad bin Ebi Vakkasi, fitimtari i betejës së Kaddisijjes kundër persëve, u bë guvernator i Irakut. Por edhe ai u lirua nga detyra në vitin 21 pas Hixhrit.

Amr bin Asi kishte qenë guvernatori i Umarit në Egjipt. Umari nuk e liroi atë nga detyra por e kufizoi duke e emëruar Abdullah ibn Saadin si mbikqyrës të tij në çështjet financiare.

Umari ishte një udhëheqës tejet kërkues nga gjeneralët dhe nga guvernatorët e tij. Ai gjithnjë ishte i vëmendshëm ndaj ankesave kundër tyre dhe nuk hezitonte t’i  largonte nga detyra. Për këtë rregull kishte vetëm një përjashtim të vetëm dhe ai ishte Muavije ibn Ebu Sufjani. Umari gjithnjë do të mbetej bujar ndaj fëmijëve të Ebu Sufjanit dhe ndaj fisit Umejje.

Muavije, djali i Ebu Sufjanit dhe i Hindit, jetonte në Damask si guvernator i Sirisë, në një luks perandorak dhe i rrethuar nga shërbetorë të shumtë. Kjo ishte një mënyrë jetese, të cilën Umari nuk e toleronte tek asnjëri nga guvernatorët e tjerë të tij. Por për të, Muavijeja ishte “i veçantë” dhe rregullat e vlefshme për të tjerët nuk vlenin për të.

Në vëllimin e gjashtë të “Historisë” së tij, Taberiu e përcjell rastin në vijim:

Umari ishte në Damask dhe Muavije vinte për ta parë çdo mëngjes dhe çdo mbrëmje, i mbathur me veshje luksoze dhe i rrethuar nga shërbetorët e tij. Kur Umari e thumboi për këtë luks të jetesës së tij, Muavije tha se Siria vlonte me spiunë romakë dhe se atyre duhet t’u lihej përshtypje nëpërmjet “lavdisë” së Islamit.  Luksi i tij, thoshte Muavije, ishte vetëm një emblemë e jashtme e kësaj “lavdie”.

Por Umari nuk u bind dhe tha: “Këto janë vetëm fjalët e një njeriu të zgjuar dhe dinak”.

“Atëherë do të bëj si të urdhëroni ju, o Prijës i Besimtarëve”., u përgjigje Muavije.

Umari ia ktheu: “Sapo të kundërshtoj diçka, ti më huton me fjalët e tua aq sa nuk di ç’të bëj”.

Në këtë ndodhi, Umari shfaq një pamje krejtësisht të pashpresë përpara një njeriu që s’ishte veçse një nëpunës i emëruar prej atij vetë. Në të vërtetë, dukej sikur Umari me shumë zell po përpiqej t’i kënaqte Ebu Sufjanin dhe bijtë e tij. Sapo i vendosi çështjet në duart e tyre, ata e konsoliduan pozitën që kishin dhe shumë shpejt, u bë e pamundur të largoheshin nga kjo pozitë. Në këtë mënyrë, Umajjadët sekularë, imperialistë dhe shtypës erdhën në krye të myslimanëve. “Kultivimi” i Umajjadëve, siç duket, ishte një element konstant në barazimet politike të qeverisë së Sakifes.

 

Disa mendime në lidhje me pushtimet e arabëve

Gjeneralët e Umarit e kishin pushtuar Persinë, Sirinë dhe Egjiptin. Pasardhësit e tij të dinastisë umajjade do t’i zgjeronin këto pushtime deri në jugun e Francës në perëndim dhe deri në kufirin e Kinës dhe të luginës së Indit në lindje. Studiuesit e historisë gjithnjë e kanë shprehur habinë e tyre për shpejtësinë e rrufeshme të pushtimeve arabe në shekullin e shtatë dhe të tetë. Të gjithë pushtimet e tyre, arabët i bënë brenda njëqind viteve, që është mbase seria më e mrekullueshme e pushtimeve të njëpasnjëshme në historinë e njerëzimit.

Shekuj pas kësaj, kërkohet akoma përgjigja e asaj se si arabët arritën të pushtonin kaq shumë vende për një kohë kaq të shkurtër. Shumë arsye janë dhënë nga historianët dhe në mesin e tyre mund të numërohen:

-          lufta civile dhe anarkia në Persi

-          lufta ndërmjet Persisë dhe Romës që zgjati 26 vjet dhe që i la të sfilitura të dyja palët

-          pakënaqësia e popujve të Sirisë dhe të Egjiptit, të cilët i mirëpritën arabët si çlirues

-          varësia e persëve dhe e romakëve nga mercenarët, të cilëve u mungonte morali

-          persekutimet fetare dhe sektariane nga ana e regjimeve në Persi dhe në Romë

-          ngarkesa e madhe e tatimeve që u imponohej popujve të pushtuar nga persët dhe nga romakët

Një arsye tjetër mund të ishte fakti se romakët dhe persët ishin të ngarkuar rëndë dhe nuk ishin mjaft të lëvizshëm. Në anën tjetër, arabët mund ta sulmonin kë të donin dhe pastaj të tërhiqeshin me devetë e tyre në shkretëtirë, atje ku kalorësia armike nuk mund të hynte për shkak të mangësive logjistike.

Në ekspeditat e tyre, arabët ishin gjithnjë më të paktë në numër se armiqtë e tyre por kjo nuk ishte domosdo një pengesë për ta. Historia është e mbushur me shembuj të fitoreve të ushtrive të vogla vullnetare kundër ushtrive të mëdha profesioniste.

Megjithatë, vetë myslimanët i mohojnë këto gjëra si arsye të suksesit të tyre. Për ta, fshehtësia e suksesit të tyre ishte në moralin dhe në entuziazmin fetar të ushtarëve myslimanë. Sipas myslimanëve, fuqia shtytëse që fshihej pas pushtimeve arabe të shekullit të shtatë ishte Islami. Sipas tyre, secili arab që u nis nga Arabia për të luftuar, ishte një luftëtar i shenjtë, një “muxhahid”, i cili luftonte për lavdinë e Zotit.

Megjithatë, ky pretendim është vetëm pjesërisht i saktë. S’ka dyshim se kishte myslimanë të tillë që përpiqeshin për ta përhapur dritën e Islamit në këtë botë. Por kishte edhe shumë të tillë (që e përbënin pjesën dërrmuese të ushtrisë), të cilët luftonin për dobitë materiale që u premtonin këta pushtime. Ata e kishin zhvilluar tashmë një apetit të dallueshëm sekular për fuqi dhe pasuri.

 

Joel Carmichael

Shtysat kryesore që i nxorën beduinët nga shkretëtira ishin epshet dhe lakmitë, që s’ishin tjetër veçse pasojë e kufizimeve të shkretëtirës dhe e mundësive të mëdha që u ofronin pushtimet e shoqërive më të zhvilluara. Kështu, ndonëse kishte edhe të tillë që “luftonin për amshimin”, shumica e njerëzve “vriste për lakmitë e kësaj bote”.

Në këto pushtime, dimensioni shpirtëror i mësimeve të Muhammedit u errësua plotësisht nga sasia e plaçkave që mund të fitoheshin në luftë. Me këtë, një kurejshit tejet me emër, i cili konsiderohej aq i virtytshëm sa Muhammedi, për shkak të dashurisë së këtij personi për Islamin, e kishte radhitur në mesin e dhjetë personave që u premtohej parajsa duke qenë akoma në këtë botë, do të vdiste duke lënë pas një pasuri që ishte ndërmjet 35 dhe 52 milionë dirhemëve. Ky person kishte njëmbëdhjetë shtëpi vetëm në Medine dhe shumë të tjera në Basra, në Kufe, në Fustat dhe në Aleksandri. Një tjetër nga dhjetë personat, të cilëve u ishte premtuar parajsa nga Muhammedi, posedonte një pronë prej 30 milionë dirhemësh dhe në çastin e vdekjes, pasardhësit e tij kishin të gatshëm dy milionë dirhemë.

Kur të shihet në perspektivë, bëhet e qartë se sa mendjelehtë është konceptimi tradicional që thotë se ekspansioni arab ishte një lëvizje pietiste, e shkaktuar nga ambiciet religjioze të Muhammedit.

 

...Duket se nuk ka dyshim se gjëja e fundit që e mendonin myslimanët arabë, ishte konvertimi i dikujt. Për të qenë më të saktë, virtytshmëria që do të bëhej shenja dalluese e Islamit të mëvonshëm, së paku në disa manifestime të tij, ishte një gjë krejtësisht e huaj për pushtuesit e parë arabë. Është më se e qartë se forca kryesore pas pushtimeve të arabëve myslimanë nuk ishte aspak fetare por më tepër mbështetej në impulsin shpërngulës nga gjendja mijëvjeçare e arabëve të shkretëtirës. Njerëzit si Halidi dhe Amri, për shembull, nuk ishin njerëz të famshëm për virtyte dhe për misticizëm. Interesat e tyre ishin thjesht praktike.

Vetë kalimi i aristokracisë mekkase në radhët e myslimanëve, është një ilustrim i mjaftueshëm i injektimit të beftë dhe të parezistueshëm të elementëve thjesht sekularë në sipërmarrjet e hershme të shoqërisë myslimane, e cila ndonëse e formuluar në baza fetare, manifestohej në baza politike. (“Trajtësimi i arabëve”, New York, 1967)

 

Është e vërtetë se feja ishte faktori që i nxori myslimanët nga Arabia. Por në çastin që dolën, feja pushoi së qeni një faktor në pushtimet që do të vinin. Roli i fesë ishte një rol katalitik në “shpërthimin” e arabëve. Nëse vërtet feja dhe virtytshmëria ishin arsyet e suksesit të myslimanëve në ekspeditat e tyre, atëherë si mund të shpjegohet suksesi i popujve të tjerë jomyslimanë? Disa prej këtyre popujve ishin armiq të Islamit dhe megjithatë, ishin treguar fitimtarë në një nivel që ishte i barabartë dhe mbase më i lartë se ai i pushtimeve myslimane.

Pushtimet e arabëve ishin vërtet habitëse për nga madhësia e tyre por në asnjë mënyrë, nuk ishin unike.

Thuajse njëmijë vjet para Islamit, Aleksandri i Madh, një maqedonas i ri, në një periudhë dhjetëvjeçare i pushtoi tokat që shtriheshin nga Ballkani deri në kufijtë e Kinës dhe nga Libia deri në Punxhab të Indisë. Ai ishte një politeist dhe kudo që shkoi, vazhdoi me adhurimin e idhujve. Ai e adhuronte Zeusin në Greqi, Amon Ra-në në Egjipt, Mardukun në Babilon dhe Ahuran në Persepolis. Pushtimet e tija nuk ishin të prira nga feja. Në të vërtetë, feja nuk dukej asgjëkundi në pushtimet e tija. Sikur të mos kishte vdekur kur ishte 32 vjeç, mbase do ta kishte pushtuar edhe pjesën e mbetur të botës.

Pas grekëve të lashtë, romakët ishin pushtues dhe sundues të mëdhenj. Ata e ndërtuan njërën nga perandoritë më të mëdha dhe më të fuqishme të njerëzimit, e cila do të zgjaste më shumë se çdo perandori para dhe pas saj. Njësoj si grekët para tyre, edhe ata ishin adhurues të idhujve, ndonëse në shekullin e pestë Roma Lindore u konvertua në Krishterim.

Në shekullin e trembëdhjetë, mongolët e udhëhequr nga Xhingiz Kani e tronditën botën. Ata ishin armiqtë më të ashpër, me të cilët u përball Islami. E gjitha Azia ishte nën këmbët e tyre dhe ata arritën ta largonin Islamin nga ky kontinent. Pushtimet e tyre ishin shumë më të shpejta dhe më të mëdha se pushtimet arabe. Për pesëdhjetë vjet, ata e pushtuan gjithë Kinën, Rusinë, Azinë Qendrore dhe Perëndimore dhe arritën deri në Hungari. Dhe ndërkohë që myslimanët kishin pësuar disfatë në Tours në Perëndim dhe në Konstantinopol në Lindje, mongolët ishin fitimtarë gjithkund. Ata u tërhoqën nga Evropa Qendrore vetëm për shkak të vdekjes së papritur të Xhingiz Khanit të tyre të madh.

Mongolët nuk kishin fare fe. Ç’ishte atëherë ajo që i bëri ta pushtonin botën? Është e sigurt se nuk ishte entuziazmi fetar dhe virtytshmëria.

Në shekullin e gjashtëmbëdhjetë, pushtuesit kastilianë e vendosën Spanjën në krye të popujve të botës. Një numër i vogël i tyre u nis nga brigjet e Spanjës dhe e pushtoi gjithë Botën e Re. Me këtë, ata i shtruan dy kontinente para këmbëve të mbretit të Spanjës. Në rastin e tyre, është e vërtetë se ata u frymëzuan nga një entuziazëm fetar, ndonëse nuk ishin shumë të virtytshëm. Megjithatë, në rastin e tyre ishte një entuziazëm i krishterë. Ky entuziazëm i tyre jo vetëm që ishte joislam por ishte edhe anti-islam. Pak para se ta zbulonin dhe ta pushtonin Amerikën, ata i kishin mundur myslimanët në Grenadë në vitin 1492 dhe me këtë, i kishin shkatërruar të gjitha shenjat e kulturës islamike në Gadishullin Iberik.

Në shekullin e shtatëmbëdhjetë, ishin holandezët që e fituan lavdinë. Tregimi mbi historinë e tyre të kësaj epoke është një përshkrim i veprave të mëdha dhe heroike. Në atdheun e tyre, ata ishin gjithnjë të zënë me dy beteja të ndryshme: me spanjollët në njërën anë dhe me detin në anën tjetër. Por ata i fituan të dy betejat. Fillimisht i përzunë spanjollët nga Holanda dhe më pas e “zbutën” dhe e morën nën kontroll Detin e Veriut.  Pasi i mundën këta dy armiq, ata u kthyen drejt një bote të re për ta pushtuar. Dinamika e luftës kundër Spanjës dhe kundër Detit të Veriut, u dha atyre një shtytje që do t’u falte sukses gjithandej nëpër botë. Në një shpërthim energjik, holandezët e tronditën botën, duke pushtuar, kolonizuar dhe ndërtuar gjithandej.

Përveç që ishin detarë të mirë, ata ishin edhe tregtarë dhe kolonizues. Ata ndërtuan fabrika në Indi dhe themeluan koloni në Amerikën Veriore, Amerikën Jugore dhe në jug të Afrikës. Kolonia e tyre në Afrikën e Jugut është njëri nga shembujt më të mirë të një kolonizimi të suksesshëm. Holandezët ishin ndërtues perandorish. Dymbëdhjetë mijë milja larg shtëpisë, ata e pushtuan Indinë Lindore që ishte më e pasura e mbretërive të kohës së imperializmit. Këtë tokë, ata do ta mbanin 350 vite me radhë.

Dhe megjithatë, në Epokën e Artë të shekullit të shtatëmbëdhjetë, holandezët ishin të paktë në numër. Por edhe përkundër këtij numri të paktë, cilësia e tyre ishte e jashtëzakonshme. Ata nuk lejuan që numri i vogël të ishte një pengesë për ta dhe me këtë, dëshmuan se nuk kishte domosdoshmërisht një ndërlidhje mes numrit të madh dhe arritjeve.

Kjo ishte një arritje vërtet e madhe për një popull aq të vogël si holandezët. Ata gjithashtu dëshmuan se nuk ishte e domosdoshme që arritjet të ishin të prira nga feja. Për shumë shekuj, holandezët kishin qenë të krishterë. Por vetëm në shekullin e shtatëmbëdhjetë filloi rritja e tyre e mrekullueshme.

Më pas, në shekullin e nëntëmbëdhjetë, britanikët do të krijonin një perandori të tyren, mbi të cilën “kurrë s’do të perëndonte dielli”. Në Amerikën Veriore, ata e sundonin gjysmën e kontinentit. Në Afrikë, perandoria e tyre zgjatej nga Aleksandria në veri, deri në Cape Town në jug. Në Azi, sundimi i tyre zgjatej nga Kabuli deri në Rangun. Ishin ata që e kolonizuan Australinë dhe Zelandën e Re. Ata e themeluan Mbretërinë Britanike mbi një territor që ishte sa një e katërta e tokës.

Në shekullin e tetëmbëdhjetë, kur britanikët e ndërtonin perandorinë e tyre, ata kishin vetëm 35 mijë njerëz të armatosur, prej të cilëve 7500 ishin të zënë me shuarjen e trazirave në Irlandë.

Teksa Flota Detare Mbretërore e mbante të lidhur perandorinë, “forcat” e tyre tregtare po ndërtonin një perandori tjetër të padukshme. Ishte pikërisht kjo perandori e tyre ekonomike që i kontrollonte gjithë këto territore, të cilat ishin larg ndikimit politik të Britanisë.

Gjatë periudhës kur fuqia britanike ishte në kulmin e saj, asnjë popull mbi tokë nuk guxonte ta sfidonte sundimin e tyre në tokë ose në det.

Paralelisht me këtë ndikim politik dhe ekonomik, britanikët e themeluan edhe hegjemoninë e tyre kulturore. Ata e përhapën anglishten në të gjithë botën dhe sot ajo kuptohet dhe flitet në pjesën më të madhe të saj. Britanikët nuk i arritën këto gjëra falë virtytshmërisë dhe entuziazmit të tyre fetar. Interesimi i tyre për fenë nuk ishte aspak entuziast. As edhe një centimetër të vetëm ata nuk e pushtuan për hir të Krishtit ose të Biblës. Ata pushtuan vetëm për hir të Britanisë dhe vetëm për ta rritur Perandorinë Britanike.

Sistemet perandorake të Britanisë, Francës dhe Holandës e sunduan botën me një grusht të hekurt për thuajse dy shekuj. Shumë shtete myslimane ishin nën këmbët e tyre. Pas dy Luftërave Botërore, këto perandori u shkatërruan dhe nga rrënojat e tyre lindën shtete dhe kombe të reja. Njëri nga këto shtete ishte edhe shteti sionist i Izraelit.

Më 14 Maj të vitit 1948, britanikët e dorëzuan mandatin e tyre mbi Palestinën dhe emigrantët hebrenj e shpallën lindjen e Shtetit të Izraelit. Të nesërmen e asaj dite, pesë shtete arabe e pushtuan Izraelin, me qëllim që ta “hidhnin Izraelin në det”. Jo vetëm që nuk e bënë dot këtë por edhe pësuan disfatë në duart e Izraelit, me çfarë u detyruan të tërhiqeshin në lëvozhgën e tyre.

Që atëherë ka pasur edhe luftëra të tjera ndërmjet arabëve dhe Izraelit. Njëra ishte në vitin 1956 dhe tjetra në vitin 1967. Në të dy luftërat, Izraeli i mundi arabët dhe arriti të merrte prej tyre shumë territore të tjera, duke përfshirë edhe Jerusalemin e vjetër.

Në vitin 1969, një pjesë e Mesxhid el-Aksasë mori flakë. Ishte një akt zjarrvënieje, pas të cilës të gjithë myslimanët, arabë ose jo, u mllefosën. Ndikimet e këtij rasti arritën në dy cepat e botës myslimane, e cila zgjatej rreth 10,000 milja, nga Indonezia në Lindje deri tek Mauritania në Perëndim. Kombet myslimane mbajtën një konferencë në Rabat (Maroko) për të marrë masa kundër Izraelit dhe për ta rifituar Jerusalemin. Por gjithë ç’bënë ata ishte votimi i një rezolute ku veprimet e Izraelit dënoheshin. Një Izrael i paturpshëm e kishte sfiduar dhe turpëruar botën e madhe myslimane por këtyre të fundit u mungonte guximi për t’iu përgjigjur kësaj sfide.

Në Tetor të vitit 1973, Egjipti e sulmoi Izraelin gjatë festës fetare “Jom Kippur”, kur hebrenjtë merreshin me adhurimet e tyre. Këta të fundit ishin zënë në pakujdesi por shumë shpejt e  morën situatën nën kontroll dhe sulmuan. Ata e kaluan shkretëtirën Sinai, e kaluan Suezin dhe e morën nën kontroll bregun perëndimor të këtij kanali, duke e rrethuar gjithë Ushtrinë e Tretë Egjiptiane.

Ishte shtypja amerikane mbi Izraelin që e shpëtoi Ushtrinë e Tretë të Egjiptit. Megjithatë, Egjipti u vetëshpall fitimtar i kësaj lufte. Lufta dhe “fitorja”, thoshin egjiptasit, e kishte ringjallur moralin dhe vetërespektin e Egjiptit, ndonëse ishin Kombet e Bashkuara dhe SHBA-ja që në këtë rast, si në shumë raste të tjera, i kishin shpëtuar nga katastrofa.

Në Qershor të vitit 1982, Izraeli hyri në Liban dhe i eliminoi guerilasit palestinezë, teksa e gjithë bota arabe vështronte në një dëshpërim të heshtur. Ç’gjigant i pashpresë!!!

E vetmja gjë që nuk u mungonte arabëve në këto luftëra, ishte fuqia ekonomike. Të bashkuar, ata kishin shumë më tepër fuqi ekonomike se çdo shtet tjetër i Botës së Tretë. Sa për fuqinë njerëzore, arabët ishin sipëror ndaj izraelitëve me një proporcion që arrinte 50 me 1. Megjithatë, ata kurrë më parë s’ishin përballur me një paradoks të tillë, ku kombinohej pasuria dhe pafuqia, begatia materiale dhe shthurja morale, rëndësia strategjike dhe turpërimi. Sot mund të thuhet madje, se disa nga shtetet arabe (si Jordani për shembull) e gëzojnë pavarësinë e tyre vetëm falë “mirësisë” së Izraelit.

Nga e gjithë kjo është e qartë se feja, qoftë pagane, animaliste, krishtere ose islamike, ka pasur shumë pak ose aspak ndikim në pushtimet ushtarake të një populli.

Një fenomen që përsëritet gjatë historisë është se në një kohë të caktuar, një komb i caktuar është superior në aspektin ushtarak, politik dhe në shumë raste, edhe intelektual. Në një çast të caktuar në histori, ky popull është i pathyeshëm.

Shekulli që zgjatej nga viti 632 deri në vitin 732 të erës sonë, ishte shekulli i arabëve. Ata ishin superiorë, ata ishin triumfues, ata ishin të pandalshëm dhe të pathyeshëm. Islami i bashkoi ata dhe u dha në ndjesi drejtimi dhe qëllimi. Islami ishte fuqia e tyre shtytëse. Pa Islamin, ardhmëria e tyre do të ishte po kaq shterpë sa ç’kishte qenë e kaluara e tyre. Por nuk ka ndonjë ndërlidhje ndërmjet pushtimeve të tyre në njërën anë dhe virtytshmërisë ose entuziazmit fetar, në anën tjetër.

 

Ditët e fundit të Umar ibn el-Khattabit

Njëri nga miqtë e Umarit ishte njëfarë Mughira bin Shaaba. Umari e kishte emëruar atë si guvernator të Basrës dhe më pas të Kufes.

Një rob i Mughires kishte një problem me të zotin dhe për zgjidhjen e këtij problemi, i kërkoi ndihmë Umarit. Pas refuzimit të Umarit për diçka të tillë, ai e sulmoi dhe e plagosi rëndë.

U thirr një mjek. Ai i dha Umarit një ilaç për të pirë por i gjithë ilaçi filloi të rridhte nga plaga në kërthizën e tij. Kur mjeku e pa këtë, i tha Umarit se nuk kishte shpresë për shërim dhe e këshilloi ta përpilonte testamentin e tij ngase i kishte mbetur edhe pak kohë në këtë botë.

Fjala u përhap me të shpejtë në qytet dhe shkaktoi shqetësim. Shumë shokë të Profetit erdhën pranë tij për ta vizituar dhe disa prej tyre i sugjeruan që të përpilonte një testament. Umari tha:

“Po të emëroj një pasardhës për vete, nuk ka asgjë të keqe në këtë sepse Ebu Bekri e ka bërë këtë gjë dhe ai ishte më i mirë se unë. Dhe sikur të mos emëroj një pasardhës, sërish s’do të kishte gjë të keqe, sepse i Dërguari i Zotit nuk emëroi pasardhës dhe ai ishte më i mirë se ne të dy”.

Edhe Aisheja i dërgoi fjalë Umarit, duke i kërkuar të emëronte një pasardhës para se të vdiste, sepse sipas saj, anarkia dhe kaosi do të mbretëronte gjithkah nëse nuk bënte një gjë të tillë.

Lajmëtarit të Aishes, Umari ia dha përgjigjen në vijim:

“E kam menduar këtë punë dhe kam vendosur që të zgjedh një këshill prej gjashtë vetësh dhe t’ua lë atyre detyrën e zgjedhjes së një Kalifi nga mesi i tyre. Këta gjashtë vetë janë Aliu, Osmani, Abdurrahman bin Aufi, Talhaja, Zubejri dhe Sad bin Ebu Vakkasi. I Dërguari i Zotit ishte i kënaqur me të gjithë ata kur u nda nga kjo botë dhe secili prej tyre meriton të jetë Kalif i myslimanëve”.

Më pas, Umari e mblodhi këshillin gjashtëvetësh dhe u shpjegoi se ç’duhej të bënin. Kur erdhën, ai u tha:

“O muhaxhirë! Vërtet i Dërguari i Zotit ishte i kënaqur me ju kur vdiq. Andaj kam vendosur që çështjen e Kalifatit ta bëj një çështje konsultimi në mesin tuaj, që ju të mund ta zgjidhni Kalifin. Nëse pesë prej juve e zgjedhin njërin dhe vetëm njëri kundërshton, vriteni atë! Nëse katër janë në njërën anë dhe dy të tjerë në anën tjetër, atëherë vrisni ata dy! Dhe nëse tre janë në një anë dhe tre në tjetrën, atëherë Abdurrahman ibn Aufi do ta ketë votën vendimtare dhe Kalif do të bëhet ai që Abdurrahmani do ta zgjedhë. Në atë rast, vrisni tre të tjerët! Po të doni, mund t’i ftoni edhe prijësit e ensarëve si vëzhgues por Kalifi duhet të jetë nga mesi juaj dhe jo një prej tyre. Ata nuk kane hise në Kalifat. Vendimi juaj në lidhje me Kalifin e radhës duhet të merret brenda tri ditëve”.(“Historia” e Taberiut).

Umari i urdhëroi të birit Abdullahut që të merrte pjesë në mbledhjen e këshillit zgjedhës por jo si kandidat për Kalifatin. Atij i tha:

“Nëse pjesëtarët e këshillit zihen ndërmjet veti, ti përkrahi ata që janë në shumicë! Nëse ka një barazim, mbaje anën e Abdurrahman bin Aufit”.

 

Sir John Glubb

Umari kishte caktuar një afat maksimal prej tre ditësh për ta. Në fund të këtij afati, deshën ose jo, ata duhej të zgjidhnin unanimisht një Kalif. Në rast të një vendimi që nuk përkrahej nga të gjithë, duhet të ndiqej vendimi i shumicës dhe votuesit e pakicës të vriteshin që të gjithë. (“Pushtimet e mëdha arabe”, 1967).

 

Kur Umari ishte i bindur se e kishte kryer detyrën e tij lidhur me pasardhësin, i pyeti disa prej njerëzve rreth tij se cilin do ta kishin zgjedhur nga gjashtë anëtarët e këshillit. Njëri prej njerëzve e dha emrin e Zubejrit. Umari tha: “A do ta bëni Kalif tuajin një njeri që është besimtar kur është i kënaqur dhe jobesimtar kur është i zemëruar?” Një tjetër i tha se do ta zgjidhte Talha-në. Me ta dëgjuar këtë, Umari tha: “A do ta bënit Kalif, një njeri që dhuratën e të Dërguarit ia ka dhënë një çifuteje?” Një person i tretë ia përmendi Aliun. Umari ia ktheu: “Po ta bënit atë Kalif, ai s’do t’ju lejonte të devijonit nga e vërteta. Por unë e di se ju kurrë s’do ta zgjidhnit atë”.

Në këtë mes ishte i pranishëm edhe një i afërm i Osmanit. Kur i dëgjoi komentet e Umarit, ai tha. “Unë e di se kush do të jetë Kalifi i ardhshëm. Do të jetë Osmani”.

Umari i urdhëroi Ebu Talhasë që t’i udhëhiqte myslimanët në namaz gjatë kësaj kohe dhe gjithashtu t’i mbikëqyrte negociatat e këshillit zgjedhor. Përveç kësaj, nën urdhrin e tij i vendosi pesëdhjetë ushtarë, të cilët do t’i ndihmonin në zbatimin e urdhrave. Po të duhej, këta ushtarë do të vepronin si ekzekutues (nga vepra “Tarih el-Kamil” e Ibn Ethirit).

Ditën e ardhshme, Umari i thirri sërish anëtarët e këshillit zgjedhës dhe u tha: “Domethënë secili prej jush dëshiron të bëhet Kalif pas meje?”. Të gjithë qëndruan të heshtur. Umari e përsëriti pyetjen e njëjtë dhe Zubejri iu përgjigj: “E ç’ka të keqe në këtë? Ti u bëre Kalif dhe e kreve këtë punë. Përse të mos mund ta kryejmë edhe ne?”. Umari pyeti: “A t’ju them nga një gjë për secilin prej juve?”.

“Urdhëro!”, ia ktheu Zubejri dhe Umari filloi:

“Saad bin Ebi Vakkasi është shigjetar i mirë por është arrogant dhe Kalifati është përtej aftësisë së tij. Talhaja është i pasjellshëm, lakmitar dhe dinak. Abdurrahmani është tepër i dhënë pas rehatisë dhe luksit. Po të bëhet Kalif, gruaja e tij do ta udhëheqë shtetin. Sa për Zubejrin, ai është besimtar kur është i kënaqur dhe jobesimtar kur është i zemëruar. Aliu e meriton më së shumti të jetë Kalif i myslimanëve por ai është tepër ambicioz”.

Pastaj Umari iu kthye Osmanit dhe i tha:

“Merre prej meje! Më vjen sikur e shoh me sytë e mi se si Kurejshi ta vendos në qafë këtë qafore (Kalifatin) dhe si ti e ruan familjen e Umejjes dhe të Muajtit e pastaj ua jep gjithë pasurinë e myslimanëve. Pastaj më vjen sikur e shoh se si vijnë ujqërit arabë për të të vrarë. Për Zotin, nëse Kurejshi e bën atë që thashë, ti do ta bësh këtë. Dhe nëse ti e bën atë që thashë, edhe arabët do ta bëjnë të tyren (do t’të vrasin)”.

 

Umari u tha anëtarëve të këshillit se i Dërguari i Zotit kishte qenë “i kënaqur” me ta para se të vdiste. Por a ishte vallë i Dërguari i kënaqur vetëm më këta gjashtë burra? Mos vallë i Dërguari nuk ishte i kënaqur me asnjë muhaxhir ose ensar tjetër? Nëse jo, atëherë përse Umari i përjashtoi të tjerët nga këshilli i tij? Pjesës tjetër të muhaxhirëve dhe të ensarëve ai as nuk ua dha të drejtën të shprehnin një mendim në lidhje me zgjedhjen, e jo më ta zgjidhnin Kalifin.

Ndonëse Umari i zgjodhi gjashtë kurejshitë për këshillin e tij, me pretekstin se i Dërguari ishte i kënaqur me ta, ai vetë nuk shihte tek ta ndonjë gjë për t’u lëvduar. Për Umarin, ata ishin arogantë, të pasjellshëm, lakmitarë, ambiciozë etj.

Nëse gjatë zgjedhjes së Ebu Bekrit vërtet u pranua principi se shoqëria myslimane duhej ta zgjidhte udhëheqësin e saj, atëherë përse shokët e Profetit dhe e veja e tij Aisheja i kërkuan me ngulm Umarit që të emëronte një pasardhës? A nuk e dinin ata principin se udhëheqësi duhet të zgjidhej nga shoqëria myslimane (ummeti)?

Umari, në vend që ta miratonte ose ta mohonte principin e zgjedhjes së Kalifit nga populli mysliman, tha se sikur të emëronte një Kalif, do ta kishte ndjekur shembullin e Ebu Bekrit dhe sikur të mos emëronte askënd, atëherë do ta kishte ndjekur shembullin e Profetit. Ai emëroi gjashtë persona në një këshill që duhej ta zgjidhte Kalifin nga mesi i tyre, pavarësisht dëshirës së shoqërisë myslimane (ummetit).

Është e vërtetë se Umari nuk emëroi një pasardhës. Por këshilli që duhej ta zgjidhte pasardhësin e tij, ishte de facto një emërim. Përbërja e këshillit garantonte që të zgjidhej vetëm kandidati i vetë Umarit dhe që Aliu të mos kishte mundësi për të fituar. Abdurrahman bin Aufi ishte burri i motrës së Osmanit, nga një grua tjetër e babait të tij. Sad bin Ebi Vakkasi ishte kushëriri i parë i Abdurrahmanit dhe ishte nën ndikimin e tij. Flasim për një kohë kur solidaritetit fisnor ose më saktë, shovinizmi fisnor, ishte akoma shumë i fortë në mesin e arabëve. Talhaja i takonte fisit të Ebu Bekrit dhe ishte i martuar me njërën nga vajzat e tija. Andaj, ishte e paimagjinueshme që ndonjëri prej tyre t’ia jepte Aliut votën. Me këtë, edhe para se të fillonte këshilli, Aliu ishte në një minus prej katër votash. E shumta që mund të shpresonte Aliu ishte vota e Zubejrit. Por sido që të ishte, Abdurrahman bin Aufi, sipas urdhrit të Umarit, do ta kishte votën vendimtare. Si një njeri i besueshëm i Umarit, ishte e pashmangshme që ai ta zgjidhte vëllain e të shoqes Osmanin.

Pakica në këtë këshill kishte dy mundësi. Ose do t’i bindej votës vendimtare të Abdurrahmanit ose do ta pranonte dënimin me vdekje.

Hudhejfeja, njëri nga shokët e Profetit, përcjell se pak kohë para se të vritej, Umarin e pyetën se kë do ta emëronte si pasardhës. Përgjigja e tij ishte: “Osmanin” (nga veprat “Kenz’ul-ummal” dhe “Tarih-i Ahmedi”).

Umari nuk dëshironte asgjë më shumë sesa ta emëronte Osmanin si Kalif të myslimanëve. Por për një arsye që vetëm ai e di, Umari nuk dëshiroi ta bënte hapur këtë gjë. Në të njëjtën kohë, ai nuk lejoi që myslimanët ta shprehnin vullnetin e tyre në lidhje me zgjedhjen e Kalifit. Ai e dinte se po të liheshin të lirë, myslimanët kurrë nuk do ta zgjidhnin atë që dëshironte Umari. Andaj, ai krijoi një metodë të re për ta zgjedhur udhëheqësin. Kjo metodë e re, e përgatitur me shumë kujdes, e garantonte zgjedhjen e Osmanit. Umari, pra, e kishte mbledhur këtë këshill vetëm për t’i maskuar qëllimet e tija të vërteta.

Mbase do të ishte shumë më në interes të shoqërisë myslimane, sikur Umari ta kishte emëruar hapur Osmanin, pa krijuar një këshill zgjedhësish. Një emërim i tillë i drejtpërdrejtë dhe i hapur do t’i kishte shmangur luftërat civile në Islam. Vite më vonë, këshilli i zgjedhësve të tij do të bëhej katalizatori kryesor i betejave të Basrës, Siffinit dhe Nehrevanit. Umari ia arriti qëllimit të tij por ky sukses ishte vetëm i përkohshëm dhe do t’i kushtonte shumë integritetit të ardhshëm të Islamit.

Abdullah ibn Abbas ibn Abdul Muttalibi ishte kushëriri i parë i Profetit dhe i Ali ibn Ebu Talibit. Kur dëgjoi se Umari i kishte dhënë fuqi të veçanta Abdurrahman bin Aufit në këshillin zgjedhës, i tha Aliut: “Sërish e humbëm Kalifatin. Ky njeri dëshiron që Osmani të jetë Kalifi i ardhshëm. E di se do ta mbajnë Kalifatin larg shtëpisë së Muhammedit”.

 

Aliu ia ktheu: “Pajtohem me atë që thua dhe as që kam ndonjë shpresë në lidhje me këtë gjë. Megjithatë, unë do të marr pjesë në Këshill dhe myslimanët do ta shohin me sytë e tyre dallimin ndërmjet fjalëve dhe veprave të Umarit. Duke më vendosur në këshillin zgjedhës, në jo tjetër, ai e njeh të drejtën time për t’u bërë Kalif, ndonëse në të kaluarën gjithnjë thoshte se Profetësia dhe Kalifati nuk mund të gjenden në një familje”.

 

Por nga e dinte Ibn Abbasi se Umari dëshironte që Osmani të bëhej Kalif? Siç përmendëm edhe më parë, kjo gjë ishte e qartë nga përbërja e këshillit. Një vështrim i shkurtër në kushtet e imponuara të zgjedhjes dhe në përbërjen e këshillit, e bën të qartë se rezultati i këtij këshilli ishte i paracaktuar. Këto kushte deklaronin qartë dhe zëshëm se Kalifati do të ishte një dhuratë që do t’i shkonte Osmanit dhe fisit të tij umajjad. Andaj, pas shpalljes së përbërjes së këshillit, edhe sikur Aliu të kishte akoma interes për këtë këshill dhe për qëllimin e tij, ky interes ishte thjesht abstrakt dhe akademik, siç thoshte edhe vetë. Pjesëmarrja e tij në këshill vetëm sa do t’i tregonte kundërthëniet që gjendeshin në të.

Tani jetojmë në epokën e demokracisë, në të cilën njerëzit i zgjedhin udhëheqësit e tyre. Zgjedhjet mbahen nga nivelet më të ulëta të jetës publike deri në nivelet më sipërore të zgjedhjes së një udhëheqësi kombëtar dhe shtetëror. Por kurrë nuk ka ndodhur që kandidati që i humb zgjedhjet, të vritet. Kandidatët që i humbin zgjedhjet, bëhen liderë të një opozite të mirëfilltë, e cila është jetike për vetë demokracinë. Nëse eliminohet kjo opozitë, demokracia bëhet viktimë dhe shteti kthehet në një regjim totalitar.

Urdhri i Umarit për ta vrarë pakicën që do të dilte nga këshilli nuk ka një shembull tjetër në historinë e njerëzimit. Ai e urdhëroi ekzekutimin e shokëve të Profetit, të cilët si kandidatë për Kalifatin, do të merrnin më pak vota se të tjerët, edhe përkundër faktit se varej prej të tjerëve se sa vota do te merrnin. Me fjalë të tjera, Umari shpalli se ishte një “krim” që të marrësh më pak vota se kundërshtari dhe se dënimi i këtij krimi ishte vdekja.

Ky ishte vendimi i fundit i njeriut, i cili vite para këtij rasti, do të thoshte: “Libri i Zotit na mjafton”. A thua ai vërtet i besonte fjalët që i dilnin nga goja? A e kishte lexuar vallë ndonjëherë këtë Libër? Mos vallë kishte gjetur tek ai libër ndonjë urdhër për ta vrarë një kandidat vetëm ngase kishte marrë më pak vota se kundërshtari?

Këtu duhet theksuar se në mesin e gjashtë pjesëtarëve të këshillit, asnjëri s’i kishte kërkuar Umarit të ishte në këtë këshill. Veprimet e tija në formimin e këshillit ishin krejtësisht arbitrare. Ai ua imponoi detyrën e zgjedhjes së Kalifit me kushtin që nëse dikush shfaqte mospajtime me shumicën, duhej të vritej.

Me sa duket, Umari gjeti një “ilaç” totalitar për ta larguar nga myslimanët mundësinë e të qenit të pakënaqur.

Për shumë shekuj, myslimanët sunnitë e kanë përhapur legjendën e asaj që e quajnë “drejtësia e Umarit”. A thua vallë edhe urdhri i tij për t’i vrarë pjesëtarët e këshillit zgjedhës ishte një shembull i kësaj drejtësie? A është ky shembulli i drejtësisë, me të cilin mund të mburremi para botës? Umari vdiq të shtunën e fundit të muajit Dhilhixhxhe (muaji i fundit i kalendarit islamik) të vitit 23 pas Hixhrit (viti 644 i erës sonë) dhe u varros pranë Profetit dhe Ebu Bekrit.

 

Anëtarët e këshillit zgjedhës

Në shtratin e vdekjes, Umari zgjodhi gjashtë muhaxhirë si anëtarë të një këshilli që duhej ta zgjidhte Kalifin e ardhshëm të myslimanëve. Ata ishin Ali ibn Ebu Talibi, Osman bin Affani, Talha bin Ubejdullahu, Zubejr bin Avvami, Abdurrahman bin Aufi dhe Sad bin Ebi Vakkasi. Përveç Aliut, të gjithë pjesëtarët e këshillit ishin “kapitalistë” ose më saktë mbase, “neokapitalistë”. Kur erdhën nga Mekkeja, ata ishin të varfër dhe të pastrehë. Por për dymbëdhjetë vjet, që nga vdekja e Muhammedit në vitin 632 dhe deri në vdekjen e Umarit në vitin 644, të gjithë ishin bërë pasanikë. Ndërmjet këtyre dy datave, ata ishin pasuruar jashtë mase dhe ishin bërë pasanikët më të mëdhenj të asaj kohe. Aliu u pranua në këtë “klub” ekskluziv, ndonëse nuk i përmbushte “kriteret” e nevojshme.

Përveç faktit se Aliu, për dallim nga anëtarët e tjerë që jetonin nga të ardhurat e tokave të tyre të shumta, ishte një kopshtar, kishte edhe një dallim shumë më të madh ndërmjet atij dhe të tjerëve. Përnga karakteri, personaliteti, sjellja, filozofia dhe këndvështrimi mbi jetën, Aliu ishte një “antitezë” e tyre.

Vargu i famshëm i Keats thotë: “Bukuria është e vërteta dhe e vërteta është bukuria”. Logjika e njëjtë mund të përdoret edhe për të thënë: “Fuqia ekonomike është fuqi politike dhe fuqia politike është fuqi ekonomike”. Karl Marksi do të thoshte: “Ajo klasë shoqërore që ka fuqi ekonomike, do ta ketë domosdo edhe fuqinë politike dhe shoqërore”.

Presidenti Abraham Lincoln e definonte demokracinë si një qeverisje të popullit, për popullin dhe nga populli.

Por kur në vitin 1984, Ronald Reagan u zgjodh President i SHBA-ve, rusët thoshin: “Qeveria e SHBA-ve është qeverisje e milionerëve, për milionerët dhe nga milionerët”.

Të gjithë anëtarët e këshillit të Umarit ishin “milionerë”, përveç Ali ibn Ebu Talibit. Ajo që do të japim në vijim janë portretet e historianëve në lidhje me anëtarët e këshillit zgjedhës të Umarit:

 

D.S. Margoliouth

Osmani, djali i Affanit, i cili qe gjashtë vjet më i ri se Profeti, ishte një tregtar rrobash. Përveç kësaj, ai, gjithashtu, u jepte hua njerëzve për sipërmarrje të ndryshme, me kusht që ta gëzonte gjysmën e të ardhurave. Osmani ishte një njeri shumë i përpiktë në çështjet ekonomike. Motra e tij bënte kapela dhe ishte e martuar me një berber. Osmani nuk ishte njeri i luftës, siç do të dëshmonte edhe historia. Ai iu shmang njërës betejë, iku nga një tjetër dhe u vra si një murg, duke e lexuar Kur’anin.

Në veprën “Tabakaat”, në lidhje me Osmanin, Ibn Sadi thotë: “Kur vdiq, ai la pas 35 milionë dirhemë, 150 mijë dinarë, 3000 deve dhe shumë kuaj. Për vete, ai kishte ndërtuar një pallat në Medine, të dekoruar me mermer dhe dru. Kishte edhe 1000 skllevër”. (“Muhammed dhe rritja e Islamit”, Londër, 1931). 

 

 

E.A. Belyaev

Në rininë e tij, para se të shpallej Islami, Osmani kishte qenë shumë i pasur dhe kishte fituar mjaft para nga fajdeja. Aftësitë e tija ekonomike dhe talenti që kishte për tregti, e arritën kulmin kur u bë Kalif. Ai ndërtoi një shtëpi prej guri për vete, me dyer të zbukuruara me dru cilësor. Në Medine, ai bleu shumë prona të patundshme, duke përfshirë këtu edhe kopshte dhe puse. Nga plantacionet e tija në Vadi el-Kurra, në Hunejn dhe në vende të tjera, ai kishte përfitime të mëdha që arrinin deri në 100,000 dinarë. Përveç këtyre, kishte një numër të madh kuajsh dhe devesh në këto toka. Ditën që vdiq, pasuria e Osmanit ishte 150,000 dinarë dhe 1 milionë dirhemë.

Duke e rritur pasurinë e tij në dëm të thesarit mysliman, Osmani u lejoi disa shokëve të afërt të Muhammedit që të përfitonin nga këto të ardhura, duke e arsyetuar këtë lëvizje të tij me faktin se ata ishin veteranët e Islamit.

Shokët e Profetit e duartrokitën këtë politikë bujare të Osmanit. Për shembull, Zubejr bin Avvami, njëri nga më të famshmit në mesin e tyre, kishte shtëpi në Kufe, në Basra, në Fustat dhe në Aleksandri. Prona e tij ishte rreth 50 mijë dinarë, përveç të cilave kishte edhe 1000 kuaj dhe 1000 skllevër.

Talha bin Ubejdullahu, një tjetër shok i Profetit, ndërtoi një shtëpi të madhe në Kufe dhe bleu toka të mëdha në Irak, të cilat i sillnin 1000 dinarë në ditë. Përveç kësaj, ai ndërtoi edhe një shtëpi luksoze në Medine.

Edhe Abdurrahman bin Auf, një shok tjetër i famshëm i Muhammedit, ndërtoi për vete një shtëpi të madhe luksoze. Në stallat e tija kishte 100 kuaj dhe përveç tyre, kishte edhe 1000 deve dhe 10,000 dele. Kur vdiq, një e katërta e pasurisë së tij ishte 84 mijë dinarë. Kjo garë për t’u pasuruar ishte tejet e përhapur në mesin e shokëve të Profetit dhe në rrethin e Osmanit. (“Arabët, Islami dhe Kalifati arab në Mesjetë”, New York, 1969).

 

Bernard Lewis

Sad bin Ebi Vakkasi e ndërtoi në El-Akik shtëpinë e tij. Ishte kjo një shtëpi e madhe dhe e lartë, me ballkone në pjesën e sipërme. Sad bin Musajjibi përcjell se kur vdiq Zejd bin Thabiti, ai la copa ari dhe argjendi që u ndanë me sëpatë. Përveç tyre, ai la pas edhe prona në vlerë prej 100 mijë dinarëve. (“Islami në histori”, New York, 1973).

 

Dr. Taha Husejn nga Egjipti, në veprën e tij “el-Fitnat’ul-Kubra” (Trazirat e mëdha), të botuar në vitin 1959 në Kairo, shkruan:

“Kur Osmani u bë Kalif, ai jo vetëm që e zhvleftësoi urdhrin e Umarit që u ndalonte shokëve të Profetit të shkonin në tokat e pushtuara, por edhe u dha dhurata bujare nga thesari shtetëror. Një ditë, ai i dha 600 mijë dirhemë Zubejrit dhe një ditë tjetër, 100 mijë dirhemë Talhasë, që të mund të blinin tokë, prona dhe skllevër në tokat e tjera të Islamit”.

 

Abdurrahman bin Aufi ishte nga rrethi i afërt i Osmanit. Në lidhje me të, Sir William Muir shkruan: “Abdurrahmani, gjatë gjithë viteve që do të ushqehej me bukë të ngrohtë e me çdo lloj mishi të shijshëm, do ta vështronte tryezën e tij të pasur dhe do të qante duke e kujtuar ushqimin varfanjak të Profetit”. (“Jeta e Muhammedit”, Londër, 1877).

 

Dashuria e Abdurrahmanin për Muhammedin është vërtet e prekshme. Gratë dhe konkubinat e tija të shumta i përgatisnin ushqime të çdo lloji dhe me t’u ulur në tryezë, atij i kujtoheshin kohët e vështira të Profetit. Atë “e merrte malli” për Profetin dhe për ato kohë, qante shumë dhe më pas, i hante të gjitha gjërat në tryezë.

Sir William Muir, duke i shprehur përshtypjet e tija në lidhje me shokët e të Dërguarit të Zotit, shkruan:

Kur të shihen biografitë e shokëve (sahabeve) të parë të Muhammedit, shumë pak gjëra e ilustrojnë aq qartë shpirtin e Islamit, sa numri i madh i grave dhe i konkubinave të tyre, bashkë me numrin e madh të divorceve dhe pasuritë e mëdha që i mblodhën. Të gjitha këto në një kundërshtim të madh me ditët e hershme të Krishterimit. (“Jeta e Muhammedit”, Londër, 1877).

 

Sir William Muir bën një padrejtësi të madhe kur i fut të gjithë shokët e Profetit në një thes, ndonëse në mesin e tyre kishte dy kategori të ndryshme. Në kategorinë e parë, që e përbënte shumicën, bënin pjesë ata shokë të Profetit, të cilët ai i vlerëson saktë në veprën e tij. Megjithatë, ekzistonte edhe një kategori tjetër, ndonëse shumë e vogël, të cilën Sir William Muir as që e vë re.

Krahas kësaj, ai bën një padrejtësi akoma më të madhe kur lakminë e pashueshme të shokëve të Profetit ia mvesh “shpirtit të Islamit”. Lakmia e shokëve të Profetit, ose së paku e shumicës së tyre, për t’u pasuruar, nuk e ilustron shpirtin e Islamit por pëkrundrazi, një veprim që bie ndesh me këtë shpirt. Obsesionet materialiste bien ndesh me shpirtin dhe me logjikën e Islamit.  Kur’ani i ka dënuar qartë ata që mbledhin ar dhe argjend.

Nëse dikush dëshiron ta shohë shpirtin e vërtetë të Islamit, nuk do ta gjejë atë në bëmat e pasanikëve të Medines por në jetën, karakterin dhe në veprimet e shokëve të Profetit si Ali ibn Ebu Talibi, Selman Farisiu, Ebu Dherr Giffariu, Ammar bin Jasiri, Uvejs Karaniu dhe Bilalli. Po të përsiateshin në lidhje me jetën e thjeshtë, të pastër dhe të shenjtë të këtyre njerëzve, orientalistët do ta ndryshonin vlerësimin e tyre në lidhje me shpirtin e Islamit.

 

Këtu duhet të theksojmë se të gjithë pjesëtarët e këshillit zgjedhës ishin mekkas. Në mesin e tyre, nuk kishte asnjeri nga Medineja. Me shumë kujdes, Umari i kishte mbajtur medinasit larg kësaj çështjeje. Kur u shpjegonte anëtarëve të këshillit se ç’duhej të bënin, ai u drejtohej me fjalët “O muhaxhirë!” Më pas, Umari do t’u thoshte se Kalifi duhej të ishte njëri prej tyre dhe se medinasit nuk kishin ndonjë hise në këtë punë. Umari i përmendi disa njerëz të vdekur tashmë dhe tha se sikur të ishte gjallë ndonjëri prej tyre, do ta emëronte atë për Kalif.

 

Dr. Taha Husejn

Profeti i Islamit s’kishte disa orë që kishte vdekur kur Islami u përball me krizën e parë të tij: çështjen e pasardhësit të Profetit. Ensarët u thanë muhaxhirëve që të kishte një udhëheqës nga ata dhe një nga muhaxhirët. Por Ebu Bekri nuk u pajtua me këtë dhe e përcolli një thënie të Profetit: “Udhëheqësit duhet të jenë nga Kurejshi”. Më pas, u tha ensarëve: “Ne do të sundojmë dhe ju do të jeni këshilltarët tanë”. Ensarët e pranuan këtë sugjerim (përveç Saad bin Ubades).

Kështu lindi “aristokracia” e Islamit. E drejta e sundimit fshihej në afërsinë me Muhammedin dhe me këtë, kjo e drejtë u kufizua tek Kurejshi. Ensarët do të ishin këshilltarët e tyre. Çdo mysliman kishte të drejtë të këshillonte. Por Kurejshi do të udhëhiqte kurse ensarët dhe myslimanët e tjerë do ta këshillonin elitën udhëheqëse,  pa e udhëhequr vetë.

Kur Umari po vdiste, ai u pyet në lidhje me pasardhësin e tij dhe tha: “Po të ishte gjallë Ebu Ubejdeja, do ta bëja atë Kalif. Po të ishte gjallë Halid bin Velidi, atë do ta bëja Kalif dhe po të ishte gjallë Salimi, robi i Hudhejfes, atë do ta bëja Kalif”. Salimi ishte një skllav nga Istakhari i Persisë. Ai u emancipua dhe u bë një “mevel’li” i Hudhejfes, domethënë jetonte nën mbrojtjen e tij. Ishte një njeri i mirënjohur për virtytshmërinë e tij, me të cilin edhe në kohë të Profetit shumë myslimanë konsultoheshin në lidhje me çështjet e fesë. Ndonjëherë madje, ai i udhëhiqte myslimanët në lutje. Ai u vra në luftërat “Ridda” gjatë Kalifatit të Ebu Bekrit. Salimi ishte një njeri i devotshëm që i druhej Zotit. (“El-Fitne’tul-Kubra”, Kairo, 1959).

 

Sa keq që Salimi nuk ishte gjallë që Umari të mund ta bënte pasardhës të vetin. Mbase Salimi do të ishte një Kalif i shkëlqyeshëm. Por sido që të ishte, me fjalët e tija Umari e zhvleftësoi “hadithin”, të cilin Ebu Bekri e kishte përcjellë para ensarëve në Sakife dhe sipas të cilit, vetëm Kurejshi kishte të drejtë të udhëhiqte. Tani ja ku ishte Umari, ky “udhëheqës i madh” i shkollës sunnite, që ishte i gatshëm ta bënte Kalif, Salimin, një njeri i cili:

- nuk ishte nga Kurejshi

- nuk ishte arab

- nuk ishte i lirë por ishte thjesht një skllav i liruar, i cili vazhdonte të jetonte nën mbrojtje të ish të zotit.

 

Duke vdekur, Umari vërtetoi se “hadithi” në lidhje me udhëheqësinë e Kurejshit, me të cilin muhaxhirët i nënshtruan ensarët në Sakife, ishte i gënjeshtërt. Me këtë, ai vërtetonte se për të qenë një Kalif i myslimanëve, nuk ishte e domosdoshme të ishe kurejshit. Si një kandidat për Kalif, Umari e mendonte edhe një skllav që s’ishte i dalluar për gjë tjetër veçse për virtytshmërinë e tij por kurrë nuk do të mund të mendonte një kandidat nga medinasit, pavarësisht se një i tillë mund të ishte një mysliman i dalluar, si në luftë ashtu edhe në paqe. Në të vërtetë, ensarët nuk do të merrnin as edhe ndonjë pozitë tjetër më të ulët se Kalifati.

Në veprën e tij “El-Faruk”, Muhammed Shibli Nomaniu ka përpiluar një listë të zyrtarëve ushtarakë dhe civilë gjatë sundimit të Umarit. Me një përjashtim të vetëm (Osman bin Hunejf), e gjithë lista përbëhet nga njerëz të famshëm për antipatinë ndaj Aliut, Hashimitëve dhe ensarëve. Ishin të njëjtët këta ensarë, të cilët njëherë e një kohë i kishin dhënë strehë Umarit në qytetin e tyre. Ata i kishin dhënë bukë, veshmbathje dhe shtëpi, në një kohë kur ai s’e kishte asnjërën prej tyre. Tani Umari po ua “kthente” këtë të mirë.

Qëndrimi i Umarit ndaj ensarëve është krejtësisht i kundërt me atë të Muhammedit, të Dërguarit të Zotit. Ky i fundit i donte ensarët, shumë prej tyre i emëroi si guvernatorë të Medines dhe i bëri komandantë të shumë ekspeditave. Madje në një rast, ai do të thoshte se më mirë do të ishte me ensarët, sesa me njerëzit e tjerë. I Dërguari i konsideronte ensarët të aftë dhe të kualifikuar për t’i udhëhequr muhaxhirët.

 

Montgomery Watt

Fjalët e Muhammedit “Ngrihuni për Sejjidin (udhëheqësin) tuaj!” në rastin kur Sad bin Muadhi do të gjykonte për çështjen e fisit Kurajza, mund të merrej si një shembull se ensarët ishin të aftë për t’i udhëhequr kurejshitët. Andaj ky tregim u ndryshua në shumë mënyra, për ta eliminuar çdo mundësi që të përcillej ky kuptim. (“Muhammedi në Medine”, Oxford, 1966).

 

I Dërguari i Zotit e kishte cilësuar Sa’din (një medinas) “udhëheqës të Kurejshit”. Ishte më se e qartë se Sa’di ishte i aftë për t’i udhëhequr kurejshitët dhe përse të mos ishte? Në fund të fundit, ç’meritash kishin vallë kurejshitët që nuk i kishin ensarët? Asnjë! Por megjithatë, me vdekjen e Muhammedit, ata përnjëherë e humbën “aftësinë” për të udhëhequr. Gjatë Kalifatit të Ebu Bekrit dhe Umarit, ishte një dizavantazh të ishe një ensar, kur bëhej fjalë për emërimin në një post të caktuar qeverisës.

 

LauraVeccia Vaglieri

Teksa po vdiste, Umari merakosej për pasardhësin e tij dhe zgjodhi një këshill prej gjashtë vetësh, që të gjithë kurejshitë, detyra e të cilëve do të ishte të zgjidhnin një Kalif nga mesi i tyre. Medinasit tashmë kishin humbur çdo të drejtë në zgjedhjen e udhëheqësit të shtetit. (“Historia e Islamit”, Cambridge, 1970).

 

Përveç që nuk kishin kurrfarë të drejte për ta zgjedhur udhëheqësin e shtetit ose për t’u kandiduar për këtë pozitë, medinasit nuk kishin thuajse kurrfarë të drejte tjetër. Ata mund t’i kenë dhënë disa “këshilla” Ebu Bekrit ose Umarit sepse në Sakife, Ebu Bekri dhe Umari u kishin thënë se do të këshilloheshin me ensarët.

Shumë pak njerëz do ta vinin në dyshim të vërtetën se përkrahja e ensarëve, që ishte faktori kryesor në zhvillimet e vitit të parë pas Hixhrit, 11 vite më pas ishte kthyer në një çështje krejtësisht të parëndësishme.

Fjalët e dëshpëruara të Hubab ibn el-Mundhirit në Sakife kishin dalë tejet të sakta. Ai kishte thënë se fëmijët e ensarëve do të fillonin të luteshin për bukë në dyert e muhaxhirëve dhe do të dëboheshin që andej. Por më e keqja për ensarët do të vinte akoma, kur në fron të vendosej Jezidi, djali i Muavijes.

Ensarët luftuan në të gjitha betejat e Ebu Bekrit dhe Umarit por gjithnjë si ushtarë të thjeshtë dhe kurrë si gjeneralë të ushtrisë. Edhe pasuritë e reja që po vinin në Medine pas pushtimeve të mëdha, duket se u shmangeshin ensarëve, përveç disave nga mesi i tyre që kishin bashkëpunuar me qeverinë e Sakifes. Në mesin e këtyre të fundit ishin dy spiunët që e informuan Umarin dhe Ebu Bekrin në lidhje Sakifen. Përveç tyre, ishin edhe Muhammed ibn Mesleme, Beshir ibn Saad dhe Zejd bin Thabit. Të gjithë këta ensarë me shumë zell ia shprehën bindjen Ebu Bekrit.

Zejd bin Thabiti ishte tejet i afërt me Osmanin dhe për këtë arsye, mori shumë dhurata nga thesari shtetëror. Ai kishte lindur nga prindër jetimë dhe ishte pasuruar aq shumë gjatë sundimit të Osmanit, sa u bë njëri nga pasanikët më të mëdhenj të Medines.

Dy zyrtarë të thesarit shtetëror në Medine dhe në Kufe, të cilit i kishte emëruar Ebu Bekri, dhanë dorëheqje si reagim kundër keqpërdorimit të thesarit nga vetë Osmani dhe nga një guvernator i tij. Pas kësaj, Osmani ia dha Zejd bin Thabitit përgjegjësinë e tyre.

Përveç kësaj, Zejd bin Thabiti ishte edhe udhëheqës i këshillit të themeluar nga Osmani për përmbledhjen e vargjeve të Kur’anit në një libër të vetëm. Ai ishte njëri nga të paktit medinas që nuk mori pjesë në ekspeditat e Aliut në Basra, në Siffin dhe në Nehrevan. Shumica e ensarëve luftuan përkrah Aliut dhe kundër armiqve të tij.

 

Përfundimet që mund të nxirren nga rregullat e Umarit në lidhje me zgjedhjen e Kalifit:

- Kalifi nuk duhej domosdo të ishte nga Kurejshi. Edhe një skllav i liruar si Salimi mund të bëhej Kalif. Kjo tregon se “hadithi” që thoshte se vetëm kurejshitët mund të bëheshin Kalifë, ishte sajuar dhe i ishte mveshur Profetit vetëm për një qëllim të përkohshëm: për t’u falur fitore muhaxhirëve në Sakife.

- Kalifi i kohës kishte të drejtë që në mënyrë arbitrare ta kufizonte vetëm në gjashtë persona të drejtën e shoqërisë myslimane (ummetit) për ta zgjedhur Kalifin e radhës.

- Nëse brenda këtij këshilli që do ta zgjedhë Kalifin, dikush shfaq mospajtime me shumicën, ai e meriton vdekjen, pavarësisht se mund të jetë shok i Profetit, se mund të ketë luftuar në Bedër ose të ketë qenë njëri nga ata që ia shprehën bindjen Profetit në “besëlidhjen e pemës”.

- Shoqëria myslimane mund të lihej tri ditë pa një udhëheqës dhe nuk ishte e domosdoshme që Kalifi të zgjidhej menjëherë. Kalifi i parë u zgjodh menjëherë pas vdekjes së të Dërguarit dhe akoma pa u varrosur trupi i tij, me pretekstin se shoqëria myslimane nuk guxonte të mbetej pa udhëheqës, qoftë edhe për një ditë të vetme. Me këtë, Umari e krijoi një trend të ri në udhëheqësinë politike myslimane: fleksibilitetin e skajshëm në aplikimin e “principeve” politike.

- Dobësitë dhe mangësitë, të cilat Umari i shihte në karakterin e anëtarëve të këshillit të tij, si arroganca, lakmia, dinakëria, nepotizmi dhe ambicia, nuk ishin pengesa për t’u bërë Kalif. Një njeri mund t’i kishte të gjithë këto tipare dhe sërish të bëhej Kalif i myslimanëve. Sipas kësaj, Kalifi nuk duhej domosdo të ishte një njeri me aftësi dhe karakter të veçantë.

 

Verdikti i Muavijes në lidhje me këshillin zgjedhës të Umarit

Ibn Abd Rabbeh, në veprën e tij të quajtur “Ikd’ul-Farid”, në faqen 203 të vëllimit të dytë, shkruan se vite pasi Muavije ibn Ebu Sufjani e kishte siguruar pozitën e tij si Kalif, ai e bëri dialogun vijues me njërin nga të afërmit e tij.

Muavije: “Ti je një njeri i mençur, i urtë dhe me dituri. Sipas mendimit tënd, ç’ishte shkaku i luftërave civile në mesin e myslimanëve?”

Njeriu: “Vrasja e Osmanit”.

Muavije: “Jo!”

Njeriu: “Ngjitja e Aliut në fron”.

Muavije: “Jo!”

Njeriu: “Atëherë do të ishte mirë që Prijësi i Besimtarëve të më ndriçonte në këtë drejtim”.

Muavije: “Tani ta them unë se ç’ishte shkaku i vërtetë i luftërave në mesin e myslimanëve. I gjithë problemi filloi tek këshilli zgjedhës i Umarit”.

 

Muavije kishte të drejtë. Fara e luftërave civile në mesin e myslimanëve u hodh në ditën kur Umari i zgjodhi njerëzit për këshillin e tij. Në vend të një kandidati të vetëm për Kalifatin, ai krijoi gjashtë kandidatë. Sikur vendimi i tij të kishte qenë i drejtpërdrejtë si ai i Ebu Bekrit, Islami mund të mos i kishte përjetuar kurrë përvojat e luftërave civile aq herët në historinë e tij. Myslimanët që luftuan dhe u vranë ndërmjet veti në këto luftëra, nuk ishin myslimanët e gjeneratave të mëvonshme por vetë myslimanët e gjeneratës së Profetit.

Lufta civile në Islam filloi në një kohë kur idealizmi i tij duhej të ishte akoma i freskët. Por sistemi zgjedhës i Umarit kishte një problem thelbësor në vete dhe kjo shkaktoi një ndarje të madhe ndërmjet myslimanëve. Politika e tij doli krejtësisht e pafrytshme dhe mënyra e tij e zgjedhjes së Kalifit u dëshmua si njëra nga fatkeqësitë më të mëdha të historisë së Islamit.

 

Umari dhe i Dërguari i Zotit

Umari e pranoi Islamin në vitin e gjashtë të Shpalljes. Shtatë vite më vonë, bashkë me myslimanët e tjerë, ai u shpërngul drejt Medines. Atje, si të gjithë të shpërngulurit (muhaxhirët), edhe ai e nisi jetën nga e para.

Në Medine pati shumë raste kur ai do t’ia përkujtonte Muhammedit faktin se tek Umari, ai kishte të bënte me një njeri që kishte probleme të mëdha kur bëhej fjalë për guximin moral. Kur nuk pajtohej me Muhammedin, ai nuk e kishte të vështirë ta shprehte shumë qartë mospajtimin e tij. Kështu, në mesin e gjithë shokëve të Profetit, vetëm Umari e pati guximin që në Hudejbije, në një mënyrë shumë të pahijshme t’ia shprehte Muhammedit mllefin dhe pakënaqësinë e tij në lidhje me faktin se Muhammedi kishte nënshkruar marrëveshje paqeje me Kurejshin.

Kishte edhe raste të tjera kur Umari mendonte se ishte “detyrë” e tija që t’i korrigjonte “gabimet” e Muhammedit, të Dërguarit të Zotit. Në vijim, do të japim disa raste ku Umari na shfaqet si një kritikues i veprimeve të Muhammedit.

Kur vdiq Abdullah ibn Ubajji, i Dërguari shkoi në varrimin e tij dhe iu lut Zotit që ta falte e ta mëshironte atë. Umari u përpoq ta pengonte të Dërguarin duke i thënë se Ibn Ubajji ishte një hiporkit (munafik).

Është e vërtetë se Abdullah ibn Ubajji ishte hipokrit. Por hipokrizia e tij ishte diçka që e dinin të gjithë në Medine. Pak para betejës së Uhudit, ai e kishte tërhequr grupin e tij prej 300 ushtarësh, me arsyetimin se myslimanët s’e kishin pranuar planin e tij për betejën.

Në këtë betejë, myslimanët pësuan disfatë. Por disfata e tyre s’kishte dhe aq të bënte me tërheqjen e Ibn Ubajjit, sa me lakminë dhe me disiplinën e tyre të dobët. Tërheqja e trupave të Abdullahut nuk pati kurrfarë ndikimi në rezultatin e betejës.

Ngase Ibn Ubajji luajti një rol kritik në këtë krizë, myslimanët ishin gjithnjë të kujdesshëm me të. Andaj, ai kurrë nuk arriti t’i zinte të papërgatitur. Ai, pra, ishte një hipokrit i hapur dhe i qartë.

Shumë më të rrezikshëm se ai ishin hipokritët e “fshehur” nga vështrimet e myslimanëve. Besimtarët e vërtetë i konsideron miq të tyre dhe u besonin. Ky mirëbesim i myslimanëve ndaj tyre, e bënte shumë të brishtë shoqërinë e Medines dhe Shtetin Islam përballë sulmeve të tyre të mundshme. Vetë Kur’ani dëshmon për praninë e tyre në Medine dhe shumë herë, ai i ka paralajmëruar myslimanët në lidhje me ta. Mund të thuhet, pra, se rreziku i vërtetë për Islamin ishin pikërisht këta hipokritë të fshehur dhe jo Abdullah ibn Ubajji me miqtë e tij.

Djali i Abdullahut ishte një besimtar i vërtetë. Ai u bë vullnetar për ta vrarë babain e tij por Muhammedi, sjellësi i mëshirës, nuk ia lejoi këtë gjë. Dhe kur vdiq Ibn Ubajji, Muhammedi u tregua falës ndaj veprimeve të tija sepse e dinte se shumica e tyre ishin pasojë e zemërimit. Para arritjes së Profetit, Ibn Ubajji kishte pasur ndërmend të bëhej mbreti i Medines.

T’i falte dhe t’i harronte gabimet e të tjerëve ishte një karakteristikë e madhështisë së Muhammedit. Më herët, pas çlirimit të Mekkes, ai i kishte falur të gjithë idhujtarët dhe u kishte dhënë amnesti të gjithëve. Andaj, pjesëmarrja në varrimin e Abdullah ibn Ubajjit dhe shprehja e ngushëllimeve familjes së tij ishte në një përshtatshmëri të plotë me karakterin e Muhammedit, edhe përkundër kundërshtimeve të hapura të Umarit.

Në vitin 630, Muhammedi pësoi një humbje personale. Djali i tij nga gruaja e tij egjiptase, Ibrahimi, vdiq kur ishte vetëm 11 (ose sipas disa burimeve, 16) muajsh. Muhammedi ishte shumë i lidhur emocionalisht me të dhe pas vdekjes së tij, e kaploi një pikëllim i thellë që shumë shpesh kthehej në lot. Dhe sërish Umari e shihte si detyrë të tijën që t’i tregonte Muhammedit se ky vajtim i tij për të birin ishte “i papërshtatshëm”.

Nëse Umari kishte të drejtë kur përpiqej ta pengonte Muhammedin nga pjesëmarrja në varrimin e Abdullah ibn Ubajjit dhe nga të vajtuarit për djalin e vet të vdekur, atëherë do të duhet të pranojmë se Islami paska qenë një fe krejtësisht “johumane”, e cila ua mohon ndjekësve të saj çdo mëshirë ndaj armikut dhe ua heq të drejtën e të shprehurit të ndjenjave të tyre të dhimbjes dhe pikëllimit. Por kjo nuk është e saktë. Islami nuk është një fe “johumane”. Në të vërtetë, Islami është feja më humane dhe gjithnjë i këshillon ndjekësit e tij që të jenë falës, të butë dhe të sjellshëm ndaj të tjerëve. Përveç kësaj, Islami e ndalon hakmarrjen, të cilën e konsideron një tipar pagan. Në shumë vargje të tij, Kur’ani u urdhëron myslimanëve që ta kthejnë të ligën me të mira:

...dhe e kthejnë të ligën me të mira... (Kur’an 13:22)

Ktheje të ligën me të mira! (Kur’an 23:96)

E mira dhe e liga nuk janë njësoj. Ktheje të ligën me të mira dhe atëherë, armiku yt do të bëhet si një mik i sinqertë...(Kur’an 41:34)

 

Muhammedi që ishte interpretuesi i Kur’anit të Shenjtë, e kishte demonstruar më së miri këtë mësim të Kur’anit në rastin e Abdullah ibn Ubajjit.

Në vitin 632, Muhammedi ishte në shtratin e vdekjes. Dëshira e tij e fundit ishte që në përshtatshmëri me Librin e Zotit, të përpilonte një testament. Por Umari nuk e pranonte këtë gjë. Sipas tij, përpilimi i testamentit nuk ishte një gjë e nevojshme për të Dërguarin e Zotit. Në Hudejbijje, Umari e kishte kundërshtuar të Dërguarin por kundërshtimi i tij kishte dështuar. Kësaj radhe, ai nuk do të lejonte një dështim të dytë. Ai e kundërshtoi të Dërguarin që po vdiste dhe me këtë kundërshtim të tij, arriti një sukses të jashtëzakonshëm. Testamenti që Profeti kishte dashur ta përpilonte, nuk u përpilua kurrë.

Nëse Umari kishte të drejtë kur e pengonte lirinë e veprimit të Muhammedit, kjo do të thoshte se Muhammedi kishte qenë “gabim”. Dhe nëse Muhammedi ishte gabim, atëherë edhe Kur’ani “gabonte” kur thoshte:

Dhe (Muhammedi) nuk flet as nga dëshira (e tij). S’është gjë tjetër ajo, veçse një frymëzim që ia zbresim...(Kur’an 53:3-4)

 

Nëse Umari kishte të drejtë, atëherë Muhammedi dhe Kur’ani e kishin “gabim”. Ky është përfundimi i vetëm ku mund të arrihet me një logjikë të tillë. Tani u mbetet myslimanëve që të vendosin se sa është e pranueshme kjo “logjikë”.

Kur Muhammedi vdiq në vitin 632, pasardhësit e tij Ebu Bekri dhe Umari nuk humbën aspak kohë për t’i konfiskuar tokat e Fedekut nga vajza e tij Fatimeja. Umari ishte një njeri tejet i zellshëm kur bëhej fjalë për ta “korigjuar gabimin” e Muhammedit në lidhje me tokat e Fedekut, të cilat ai ia kishte falur të bijës në vitin 628.

Umari, që në të gjallë të Muhammedit e kishte marrë përsipër “detyrën” e të “korrigjuarit” të sjelljeve të tija. Andaj nuk është aspak e çuditshme që ai t’i kundërshtonte urdhrat e Muhammedit në lidhje me Fedekun, tani që Muhammedi kishte vdekur. Nëse në të gjallë të Muhammedit Umari kishte pasur disa pengesa në këtë drejtim, pas vdekjes së tij nuk mbetej një gjë e tillë.

Siç thamë më sipër, Muhammedi kishte kërkuar që në shtratin e vdekjes të përpilonte një testament të vetin. Umari e pengoi atë, duke bërtitur se Libri i Zotit ishte i mjaftueshëm për shoqërinë myslimane dhe se atyre nuk u duhej ndonjë gjë e shkruar prej Muhammedit.

Me sa duket, Umari ishte plotësisht  i bindur kur thoshte se nuk kishte nevojë për Profetin, kur Kur’ani i kishte në vete të gjitha përgjigjet. Dhe nëse kishin mbetur akoma dyshime në kokën e dikujt në lidhje me këtë gjë, Umari e largoi atë kur u bë Kalif.

Muhammedi jetonte në zemrat e shokëve dhe të ndjekësve të tij. Pas vdekjes, ata deshën t’i ruanin kujtimet e jetës së Muhammedit në dy forma: në fjalët dhe në bëmat e tija. Këto dy gjëra bashkë do ta përbënin “Sunnetin” (Traditën) e Muhammedit. Gjithçka që Muhammedi ka thënë dhe që përcillet nga një shok (sahabe) i tij, quhet “hadith”.

Por Umari nuk donte që shokët e Profetit t’i ruanin fjalët dhe bëmat e tija. Me sa duket, Umari nuk ishte plotësisht i bindur se një gjë e tillë do të ishte e dobishme për myslimanët. Andaj, ai u ndaloi myslimanëve t’i përcillnin thëniet e të Dërguarit, qoftë me shkrim dhe qoftë me gojë. Thënë shkurt, ai i ndaloi hadithet e Profetit.

Në vijim, po e japim dëshminë e dy historianëve bashkëkohorë sunnitë në lidhje me ndalesën e haditheve nga Umari.

 

Muhammed Husejn Hajkal

Umar ibn el-Khattabi njëherë u mor me çështjen e shkrimit të haditheve. Shokët e Profetit me të cilët u konsultua, e përkrahën këtë ide të tijën por ai vetë nuk ishte plotësisht i bindur. Një ditë, i prirë nga një frymëzim nga Zoti, ai ndërroi mendje dhe shpalli: “Desha t’i përmbledh thëniet e të Dërguarit por kam frikë se me këtë, njerëzit do të largohen nga Libri i Zotit. Andaj nuk kam për të lejuar një gjë të tillë”. Kështu, Umari ndërroi mendje dhe myslimanëve të të gjitha provincave u shpalli: “Kushdo që ka të shkruar ndonjë thënie të Profetit, le ta shkatërrojë atë!”. Me këtë, hadithet vazhduan të përcilleshin vetëm gojarisht dhe të mos shkruheshin, deri në periudhën e sundimit të Me’munit. (“Jeta e Muhammedit”, Kairo, 1935).

 

Dr. Muhammed Hamidullah

Ebu Dhehebiu përcjell: “Kalifi Ebu Bekr përpiloi një vepër ku përfshiheshin 500 hadithe nga Profeti dhe këtë ia dha të bijës Aishes. Mëngjesin tjetër, ai ia mori sërish dhe e shkatërroi duke thënë: “Unë e shkrova atë që kam kuptuar. Ka mundësi që disa gjëra të mos përshtaten fjalë për fjale me atë që ka thënë i Dërguari i Zotit”.

Sa për Umarin, nga përcjellja e Ma’mar ibn Rashidit, mësojmë se gjatë Kalifatit të tij, ai u konsultua me shokët e Profetit në lidhje me përmbledhjen e haditheve. Gjithkush e përkrahi idenë. Por Umari vazhdoi të kishte dyshime në lidhje me të dhe për një muaj të tërë, iu lut Zotit që ta udhëzonte. Më në fund, vendosi të mos e ndërmerrte këtë gjë dhe tha: “Popujt e kaluar i shpërfillën Librat Hyjnorë dhe u përqëndruan vetëm në sjelljet e profetëve. Unë nuk dua të krijoj një mundësi që njerëzit ta përziejnë Librin e Zotit me thëniet e të Dërguarit”. (“Hyrje në Islam”, Kuvajt, fq. 34-35).

 

Njëri nga shokët e Profetit, të cilin sunnitët e pranojnë si njërin nga më të rëndësishmit në lëmin e haditheve, është Ebu Hurejreja. Ai ishte gjithnjë i gatshëm të përcillte ndonjë hadith dhe kurrë nuk pati ndonjë rast, në të cilin atij s’i kujtohej ndonjë thënie që e kishte dëgjuar nga Profeti. Një ditë, Umari e pyeti: “O Ebu Hurejre! Pa më thuaj njëherë! A nuk kishte punë tjetër i Dërguari i Zotit përveç të përshpëriste hadithe në veshin tënd?” Më pas, Umari ia ndaloi Ebu Hurejres përcjelljen e haditheve.

Ebu Hurejreja ishte një njeri shumë i hapur me të tjerët dhe shumë llafazan. Kur Umari e kritikoi, Ebu Hurejreja u ndal. Por ai ishte i durueshëm dhe heshturazi e priti kohën kur do të ishte sërish i lirë. Koha e tij erdhi pas vdekjes së Umarit dhe ai, si për hakmarrje, iu kthye sërish punës së përcjelljes së haditheve. Sot, përmbledhjet sunnite të haditheve janë të stërmbushura me hadithe të përcjella prej tij.

 

Mbase do të ishte interesante që të gjurmohej arsyeja e ndalesës që Umari e vendosi kundër haditheve. A besonte ai se kjo ndalesë do të mbijetonte përtej sundimit të tij? Përgjigjen e kësaj pyetjeje nuk mund ta dimë saktë. Por nuk besoj se ai do ta kishte planifikuar këtë ndalesë vetëm për epokën e tij. Qëllimi tij duhet të kishte qenë një ndalesë e përjetshme. Në është kështu, a mund të themi se Umari dëshironte që myslimanët kurrë të mos kishin shënime mbi jetën dhe mbi shembujt e sjelljes së të Dërguarit?

Në pjesën e përcjellë më sipër, Muhammed Husejn Hajkal thotë se Umari i ndaloi hadithet e të Dërguarit të Zotit “i prirë nga një frymëzim nga Zoti”. Kjo do të thoshte se, ngase Umari nuk hezitoi fare, urdhri për t’i ndaluar hadithet duhet të ketë qenë tejet i mprehtë në këtë “frymëzim”që kishte pranuar. Duke e ndjekur këtë “frymëzim” të vetin, Umari e kundërshtoi konsensusin e gjithë shokëve të Profetit. Është tejet interesante se pikërisht konsensusi  është një princip shumë i rëndësishëm i jurispudencës sunnite. Por mbase Umari kishte të drejtë në këtë kundërshtim të vetin. Në fund të fundit, konsensusi i disa njerëzve të vdekshëm nuk mund kurrsesi ta tejkalonte autoritetin e “frymëzimit” të Umarit.

Por urdhëresa e Umarit për t’i ndaluar hadithet e lë të hapur një pyetje shumë jetike: A mund fare të kuptohet dhe të praktikohet Islami ose t’u bindet njeriu urdhrave të Zotit të shprehur në Kur’an, pa i njohur dhe kuptuar fjalimet, thëniet, urdhrat, ndalesat, shembujt dhe shpjegimet e Muhammedit? A ishte e mundur për shembull, që vetëm duke u mbështetur në Kur’anin, shokët e Profetit ta dinin se si duhet të falen pesë namazet ditore? Ose a do ta dinin ata vallë sa duhet të ishte sasia e zeqatit, kujt duhet t’i jepej dhe në ç’kohë, sikur të mos e kishin parë shembullin e të Dërguarit të Zotit?

Pa hadithet, myslimanët kurrë s’do të mund ta kuptonin ideologjinë e Islamit dhe kurrë s’do të mund ta praktikonin atë. Në këtë drejtim, dijetari, përkthyesi dhe komentuesi modern austriak i Kur’anit, Muhammed Esad, në veprën e tij “Islami në udhëkryqe”, thotë:

Pas Kur’anit, Sunneti i Profetit Muhammed është burimi i dytë i ligjit islam, qoftë në nivelin personal, qoftë në atë shoqëror. Në të vërtetë, Sunneti duhet të konsiderohet shpjegimi i vetëm i vlefshëm i mësimeve kuranore dhe mjeti i vetëm për t’i parandaluar ndarjet në interpretimin e tij dhe në praktikimin e ligjeve. Shumë vargje të Kur’anit janë alegorike dhe mund të kuptoheshin në mënyra të ndryshme sikur të mos ekzistonte një sistem i definuar interpretimi. Përveç kësaj, ka shumë gjëra të një rëndësie të madhe praktike për myslimanët, të cilat nuk shprehen qartë në Kur’an. Shpirti që dominon në një Libër Hyjnor është pa dyshim i njëtrajtshëm por deduktimi i gjërave praktike nga ky tekst, nuk është gjithmonë një detyrë e lehtë. Përderisa besojmë se ky Libër është Fjala e Zotit, e përsosur në formë dhe në qëllim, përfundimi i vetëm që mund të arrihet është se ai nuk u shpall që të përdorej i ndarë nga udhëzimi personal i Profetit, i cili është i përmbledhur në Sunnetin e tij (fq.117-118).

 

Fjalët dhe veprimet e të Dërguarit ishin interpretime dhe praktikime të hollësishme të principeve të Librit të Zotit. Ky libër, vazhdimisht dhe me ngulm u ka kërkuar myslimanëve që ta ndjekin të Dërguarin dhe t’i binden atij. Për shembull thuhet:

Thuaj: “në e doni Zotin më ndiqni dhe Zoti ka për t’jua falur mëkatet sepse Ai është falës dhe Mëshirues..”. (Kur’an 3:31)

Zoti u bëri një të mirë besimtarëve dhe u dërgoi atyre një Profet nga mesi i tyre, që t’ua lexojë shenjat e Zotit, t’i pastrojë e t’ua mësojë Librin dhe urtësinë, ndonëse më parë, ata ishin në një gabim të qartë...(Kur’an 3:164)

Këta janë kufizimet nga Zoti. Ata që i binden Zotit dhe të Dërguarit të Tij, do të hyjnë në Kopshte ku rrjedhin lumej, atje do të mbesin përjetë dhe kjo do të jetë arritja më e madhe...(Kur’an 4:13)

O ju që besoni! Binduni Zotit, të Dërguarit të Tij dhe atyre që u është dhënë autoritet nga mesi juaj! Dhe nëse s’pajtoheni mes veti për një gjë, drejtojuni Zotit dhe të Dërguarit! (Kur’an 4:59)

Ne dërguam një të Dërguar që njerëzit t’i bindeshin sipas urdhrit të Zotit. (Kur’an 4:64)

Por jo! Ata s’do të kenë besuar vërtet, derisa s’të bëjnë ty gjykues në mosmarrëveshjet e tyre dhe derisa u vjen rëndë në shpirt vendimi yt e derisa s’e pranojnë atë me bindje të plotë... (Kur’an 4:5)

Ai që i bindet të Dërguarit, i bindet edhe Zotit... (Kur’an 4:80)

Nëse besoni, bindjuni Zotit dhe të Dërguarit! (Kur’an 8:1)

Fitimtarë do të jenë ata që i binden Zotit dhe të Dërguarit dhe që i druhen Zotit e veprojnë me të mira... (Kur’an 24:52)

Tek i Dërguari i Zotit ka një shembull të bukur për ata që lidhin shpresë tek Zoti e tek Dita e Fundit dhe që e përmendin shumë Atë. (Kur’an 33:21)

O besimtarë! Bindjuni Zotit dhe të Dërguarit e mos i çoni dëm veprimet tuaja! (Kur’an 47:33)

Merreni atë që jua jep i Dërguari dhe largohuni prej asaj që ai jua ndalon. Dhe kinie droje Zotin! (Kur’an 59:7).

Vargjet e mësipërme janë të mjaftueshme për të treguar se ndalesa që Umari e vendosi në lidhje me hadithet është në një kundërshtim të plotë me Kur’anin e Shenjtë. Kur’ani është fjalë e qartë e Zotit dhe hadithet janë fjalët e drejtpërdrejta të të Dërguarit të tij të fundit. Këto dy gjëra e qartësojnë dhe e ndriçojnë njëra-tjetrën, duke krijuar një tërësi të vetme. Juristët sunnitë nuk kanë dashur të bien në kundërshtim me Umarin por edhe kanë kuptuar se nuk kishte mundësi që të shmangeshin hadithet dhe njeriu prapëseprapë të quhej mysliman. Ata e kuptuan se kjo ndalesë nuk mund të bashkekzistonte me Islamin. Andaj, në mënyrë të heshtur dhe pa tërhequr shumë vëmendje, ata e zgjodhën këtë çështje. Kërkesa që hadithet e Profetit të lejoheshin ishte një konsensus i tyre, ndonëse një riorientim i tillë i mënyrës së të menduarit ishte paksa i dhimbshëm për disa. Pas kësaj, ata filluan të merreshin me detyrën jetikë të mbledhjesh dhe të ruajtjes së fjalëve dhe bëmave të Muhammedit, Udhëheqësit dhe Udhëzuesit të myslimanëve në këtë botë dhe në tjetrën.

FUND