Hyrje
Shiizmi irakian
Shiizmi në kuptimin e dashurisë ndaj Ehl-i Bejtit
Shiizmi doktrinal 

 

Hyrje

Përkthyer njëpërnjë, fjala shia do të thotë ndjekës ose përkrahës. Fjala e fiton këtë kuptim vetëm kur të përdoret me një cilësim, i cili nënkupton se personi është ndjekës i një njeriu të caktuar. Gjatë ditëve të hershme, kur kjo fjalë përdorej vetëm në këtë kuptim të përditshëm, bëhej fjalë zakonisht për shia të Aliu ose të Osmanit a të Muavijes. Kështu, njeriu mund të ishte një “shia i Aliut”, një “shia i Osmanit” ose një “shia i Muavijes”. Megjithatë, pas një kohe, ky term nisi të përdorej specifikisht për ndjekësit e Imam Aliut (paqja qoftë mbi të) dhe parashtesa “el-“ në fjalën “el-shia” (pra “shiitët”, në trajtën e shquar) nënkuptonte qartësisht ndjekësit e Ehl-i Bejtit. Është vështirë të përcaktohet koha e saktë kur kjo fjalë nisi të përdorej vetëm për ndjekësit e Imam Aliut.¹ Ndoshta letra që banorët e Kufes, të prirë nga Sulejman ibn Suradi, ia dërguan Imam Husejnit (pqmt) për t’i shprehur ngushëllime për vdekjen e Imam Hasanit (pqmt), është rasti më i hershëm i dokumentuar i këtij përdorimit të këtij kuptimi. Jakubiu e ka cituar tekstin e kësaj letre, në të cilën shiitët e Kufes shkruanin:

Sa e madhe është gjëma që e ka goditur këtë ummet në përgjithësi (‘ammah), ty dhe veçanërisht shiitët (khassah)!² 

Këtu mund të vërehet edhe përdorimi i fjalës ammah për ummetin në përgjithësi dhe përdorimi i fjalës khassah për të nënkuptuar shiitët. 

Një pikë tjetër me rëndësi për ta kuptuar zhvillimin e termit shia është të kuptuarit e asaj se kush nuk përfshihej brenda definicionit. Me fjalë të tjera, kush ishin ata që dalloheshin nga shia-t e Aliut? Ka dëshmi të padiskutueshme, të zbuluara nëpërmjet hulumtimeve të vjetra e të reja, se gjatë epokës së të Dërguarit të Zotit (paqja qoftë mbi e mbi familjen e tij), ekzistonin dy grupime që dalloheshin qartësisht. Njëri grup ishin kurejshitët, të cilët nuk kishin marrëdhënie të mira me fisin Hashim edhe para shfaqjes së Islamit, ndërsa grupi i dytë ishin përkrahësit e Aliut, të cilët përbëheshin nga Hashimitët dhe nga përkrahësit e tij në mesin e muhaxhirëve dhe ensarëve, si: Ebu Dherri, Ammar bin Jasiri, Mikdadi dhe Selmani. El-Farsi pranon se këta dy grupe ekzistonin që para ndodhisë së Sakifes.³ Niveli i dallimeve të tyre politike, të cilat kishte rrënjë teologjike që në fillim, u rritën me kalimin e kohës. Për shembull, disa nga shokët e Profetit, që në fillim nuk pranuan që Tradita e Profetit (Sunneti) të kishte një rol krahas Kur’anit. Ky besim ishte një tipar karakteristik i grupit kurejshit. Mohimi i autoritetit fetar të urdhrave të Profetit dhe ndalimi i shkrimit dhe i përcjelljes së haditheve ishin elemente të qarta të këtij qëndrimi nga ana e prijësve të këtij grupi, që në ditët e Profetit.

Mund të thuhet me plot të drejtë se, parë nga ky këndvështrim, shokët e Profetit përbënin dy grupe të ndryshme: ata që besonin në ndjekjen e Profetit në të gjithë aspektet dhe ata që besonin se nuk ishte e detyrueshme të ndiqej Profeti në çështjet që kishin të bënin me qeverisjen dhe politikën. Ndikimet paraislame të Kurejshit, bashkë me disa faktorë të tjerë, mundësuan që ky grup i fundit ta fitonte pushtetin. Pak më vonë, kur (*gjatë zgjedhjes së Kalifit të tretë) Abdurrahman ibn Auf (*si zgjedhësi me votën vendimtare) do të thoshte se votën e tij do t’ia jepte kandidatit që do ta ndiqte praktikën (sirah) e “dy shejhëve” (Shejhejn, pra të Ebu Bekrit dhe Umarit) dhe kur Imam Aliu do të insistonte se politikën e tij do ta mbështeste vetëm mbi Kur’anin, Traditën e Profetin dhe mbi gjykimin e vet, do të dukej qartë se dallimet fetare po rriteshin gradualisht.     

Në kohën kur Umari e mbante pozitën e Kalifit, shumica e njerëzve, përveç ndjekësve të Aliut, i ndiqnin dekretet (fetvatë) e Shtetit, duke mos u dhënë shumë rëndësi dallimeve që ekzistonin asokohe ndërmjet praktikave të Profetit dhe praktikave të të tjerëve. Por kur Osmani, krahas akuzave për keqpërdorim politik dhe financiar, u akuzua si një njeri i devijuar nga feja dhe u sfidua nga një numër i madh i shokëve të Profetit, u shfaq pyetja se kush duhej të vepronte si një autoritet kompetent fetar. Pyetja e thjeshtë ishte: kë duhej ta ndiqnin muslimanët në praktikën islame? Nëse e kemi parasysh faktin se lëvizjen kundër Osmanit e udhëhoqën njerëz që ishin kundërshtarë të grupit kurejshit, mund t’i kuptojmë më mirë edhe dallimet në çështjet politike dhe fetare.

Osmani u vra në fund të vitit të tridhjetë e pestë pas Hixhrit (viti 656 i erës sonë) dhe Aliu u zgjodh për pozitën e Kalifit. Që nga fillimi, Siria e udhëhequr nga një degë e grupit kurejshit, nuk e njohu Kalifatin e tij. Udhëheqësit e tjerë të grupit kurejshit ishin Talha-ja dhe Zubejri, të cilët ishin gjithashtu të zemëruar e të pakënaqur me sundimin e Imam Aliut. Ata e bënë Basrën një bazë të tyre dhe për shkak të rebelimit që do ta organizonin, Imam Aliu do të detyrohej ta lëvizte kryeqytetin e vet nga Medineja drejt Kufes. Brenda vetë Medines, një numër i caktuar i shokëve të Profetit, ndonëse tejet i vogël, nuk i shprehu besnikëri Imam Aliut si Kalif. Ata ishin “neutralistët” (Ka’idin).

Krahas çështjeve politike, një problem i rëndësishëm ishte qartësimi i çështjeve fetare që kishin të bënin me temat kontraverze, veçanërisht me ato që ishin urgjente dhe aktuale. Kjo ishte arsyeja përse u shfaqën dy grupime, fillimisht politike por më pas edhe fetare. Në njërën anë ishin ata që e pranonin autoritetin fetar të Imam Aliut dhe që e konsideronin një detyrim fetar ndjekjen e tij. Të tillët ishin personat që ishin të papranueshëm për grupin “osmanid”, të përfaqësuar asokohe nga Siria dhe Basra. Në anën tjetër, grupi i dytë përbëhej nga ata që nuk ishin të gatshëm ta pranonin sundimin e Imam Aliut dhe e kundërshtonin atë me pretekstin e hakmarrjes për vdekjen e Osmanit. E gjithë ajo që do të kishte kontribut në formimin e qëndrimeve të këtij grupi, duke u zhvilluar me kohë, do ta përbënte “doktrinën osmanide”, e cila qëndronte në kontrast me “doktrinën alevite”, për të cilën do të përdorej më pas emërtimi shia.

Gjatë zhvillimeve në periudhën e Kalifatit të Imam Aliut, një grup i ndjekësve dhe përkrahësve të tij nisi të quhej el-shia, pra shiitët. Përkundër tyre, një grup njerëzish u bënë përkrahës të Osmanit dhe filluan të njiheshin si el-uthmanijje. Për këtë arsye, emërtimi uthmanijje nisi të përdorej për ta emërtuar qasjen fetare që qëndronte në kontrast me Shiizmin. Me kalimin e kohës, ky emërtim nisi ta përfaqësonte besimin e masave, të cilët do t’i merrnin praktikat dhe besimet e tyre nga sunduesit umajjadë. Umajjadët e shihnin veten si një vazhdimësi të Kalifëve paraprakë dhe e konsideronin pozitën e Imam Aliut si të kundërt me të tyren.

Gjatë kësaj periudhe, termi shia zakonisht qëndronte në kontrast me termin uthmanijje. Megjithatë, fjala shia nuk përdorej në kuptim të njejtë në të gjithë rastet. Në mesin e “shiitëve” kishte edhe të tillë që emërtoheshin kështu vetëm ngase e përkrahnin Imam Aliun si Kalif legjitim. Shumë prej tyre i pranonin edhe Kalifët pararendës dhe, siç do të shohim, edhe ata u emërtuan shia nga ana e osmanidëve. Megjithatë, në mesin e shiitëve kishte edhe të tillë që e konsideronin Imamatin një të drejtë ekskluzive të Imam Aliut, si një njeri që ishte emëruar nga vetë Profeti për këtë pozitë, të cilën ata e konsideronin një të drejtë hyjnore. Këta njerëz nuk u ndjenë të detyruar t’i shmangeshin bashkëpunimit me Kalifët pararendës, sepse vetë Imam Aliu, për hir të mirëqenies së Islamit dhe siç është shprehur shumë herë prej vetë atij, e kishte ruajtur heshtjen e tij në ato rrethana.

Në kornizat e përkrahjes që i jepnin doktrinës osmanide, Umajjadët nuk e njohën në princip Kalifatin e Imam Aliut dhe këtë qëndrim e përhapën në gjithë shoqërinë muslimane. Megjithatë, ky qëndrim nuk gjeti shumë përkrahës në Irak, në përjashtim të Basrës. Përkundrazi, kurdoherë që vinte mundësia, irakianët do ta shfaqnin në skenën politike besimin e tyre dhe përkrahjen për të drejtën e pasardhësve të Aliut.

Krahas tendencave shiite dhe osmanide, kishte edhe një tendencë të tretë, të ndërlidhur me të ashtuquajturit Ka’idin, pra neutralistët. Nashi Ekber thotë se kjo tendencë përfaqësohej nga dy grupe me prirje të ndryshme. Sipas tij, njëri prej këtyre dy grupeve ishte Hulejsijje, që përbëhej nga individë që besonin se njeriu duhet të tërhiqet nga skena në kohët e trazirave shoqërore (fitne). Që të dy grupet luftuese ata i konsideronin të devijuar dhe të destinuar për të hyrë në ferr, dhe shprehnin idenë se qëndrimi asnjanës ishte një virtyt, ndërkohë që përfshirja në këto trazira një fitne. Abdullah ibn Umari, Muhammed ibn Muslime dhe Sa’ad ibn Ebi Vakkasi i takonin këtij grupi. Grupi i dytë në mesin e “neutralistëve” ishin ata që quhen mu’tezile dhe që besonin se njëri nga dy grupet luftuese kishte të drejtë, por se kjo gjë nuk mund të përcaktohej qartësisht. Të këtij mendimi ishin  Ebu Musa Eshari, Ebu Said el-Khudri dhe Ebu Mesud Ensari. Sipas Nashi Ekber-it, ata u njohën (fillimisht) me emrin mu’tezile, ndërsa më vonë, Vasil ibn Ata dhe Amr bin Ubejdi patën qëndrime të ngjashme me ta, kur bëhej fjalë për Talha-në dhe Zubejrin.⁴ Një koncept i rëndësishëm, i përdorur nga të dy grupet në vlerësimin e gjendjes së krijuar, ishte fitne-ja. Ata besonin se në kohët kur ka fitne, “është më mirë të jesh një nga të vrarët sesa një nga vrasësit”.⁵ Hixhazi nuk mbajti anë në konfliktin ndërmjet grupeve pro-alide dhe pro-umajjade, por u bë skenë e një lëvizjeje që mund të quhet “lëvizja e pasardhësve të sahabeve” (ebna’ el-sahaba).

 

Shiizmi irakian 

Duke e patur parasysh atë që u tha më sipër, mund të themi se në shekujt e hershëm të Islamit, termi Shiizëm (teshejju) kishte një kuptim shumë më të gjerë se ç’ka sot. Ajo që sot njihet si teshejju (Shiizëm) është ajo që në zhargonin e vjetër të osmanidëve do të quhej rafd (pra shkëputje ose ndarje, në këtë rast nga shoqëria muslimane). Në atë kohë, termi shia, në përdorimin e tij të përgjithshëm, vlente për ata që i jepnin prioritet Imam Aliut para Osmanit. Përveç kësaj, ky term u përdor në përgjithësi edhe për ata që i jepnin prioritet Imam Aliut si Kalif, para dy Kalifëve të parë ose që besonin në Imamatin e tij dhe të bijve të tij. Në kuptimin e një tendence të përgjithshme, një shia ishte ai që i jepte përparësi të drejtës së Imam Aliut për Kalifat, në krahasim me Kalifët e tjerë, ndërsa një rafidi ishte një njeri që nuk e pranonte Kalifatin e Ebu Bekrit e të Umarit dhe besonte se Imamati i Aliut ishte një urdhër i Zotit. Shiizmi në kuptimin e parë, atë të një tendence të përgjithshme, është quajtur edhe “Shiizmi irakian”.

Nga këndvështrimi sunnit, të dhënit përparësi të drejtës së Aliut për Kalifatin dhe të preferuarit e tij dhe jo të Osmanit, është konsideruar një besim heretik (bid’ah)⁶. Disa sunnitë ekstremë kanë shkuar aq larg sa të thonë se një veprim i tillë konsiderohet rafd (shkëputje nga shoqëria muslimane). Andaj është thënë: Dikush që thotë: Ebu Bekri, Umari, Aliu dhe pastaj Osmani (duke i numëruar më të mirët për nga meritat e tyre) është një rafidi ose një bidatçi.⁷ Sipas kësaj, njerëzit e Kufes ishin bidatçinj, sepse e pranonin këtë rradhitje.⁸ Edhe për popullin e Vasit-it është thënë se ishin shiitë.⁹ Në Mesail el-Imamah thuhet se personat që i takonin grupit ehl-i hadith në Kufe, si Vaki ibn Xherrahu dhe Fadl ibn Dukajni, ishin shiitë sepse besonin se Aliu kishte përparësi mbi Osmanin në çështjen e Kalifatit. Në anën e kundërt ishin qëndrimet e ehl-i hadith-it në Basra, të cilët e vendosnin Osmanin para Imam Aliut, duke i rradhitur menjëherë pas tij, pjesëtarët e mbetur të këshillit zgjedhës që emëroi Umari. Kjo ishte në një kohë kur ehl-i hadith-i në Bagdad nuk e pranonte Kalifatin e Imam Aliut.¹⁰ Një dëshmi tjetër është ajo e Jahja ibn Mainit, që është nga figurat më të rëndësishme të ehl-i hadith-it në shekullin e tretë pas Hixhrit. Përcillet se ai ka thënë: Unë them: Ebu Bekri, Umari pastaj Osmani.¹¹ Ahmed ibn Hanbeli ishte pakëz më i moderuar dhe thotë: Nuk ka asgjë të gabuar kur dikush e konsideron Aliun si Kalifin e katërt legjitim.¹² Në këtë drejtim, kishte shumë që e kundërshtonin Ahmed bin Hanbelin.¹³ Por me sa duket, nga fundi i jetës së tij, ai ishte bindur tashmë në legjitimitetin e Aliut si Kalifi i katërt dhe, në përshtatshmëri me këtë, thoshte se ai që nuk e konsideron Aliun Kalif të katërt, është në rrugë më të gabuar se një gomar.¹⁴ Kur dikush e kritikonte Muavijen ose Amr bin As-in, ai pranohej si rafidi.¹⁵ Kur Ahmed bin Hanbelit i treguan për një njeri që meritat e Aliut i konsideronte më të larta se të Ebu Bekrit e të Umarit, ai tha: kam frikë se mund të jetë një rafidi.¹⁶ Djali i Ahmed ibn Hanbelit thotë: E pyeta babain tim se kush është rafidi. Ai u përgjigj: “Është njeriu që e ofendon dhe mallkon Ebu Bekrin dhe Umarin.¹⁷ Në lidhje me kuptimin e fjalës rafd, lexuesi mund t’u drejtohet thënieve të shpikura që i veshen të Dërguarit të Zotit (paqja qoftë mbi të e mbi familjen e tij).

Një term tjetër që duhet të kihet parasysh gjatë shpjegimit të një pjese të madhe të tendencave shiite gjatë kësaj periudhe, është “Shiizmi irakian”. Ky emër vlen për ata që, edhe përkundër prirjeve të tyre shiite, përcjelljes së meritave e virtyteve të Ehl-i Bejtit dhe armiqësisë me umajjadët e më pas abbasidët, nuk i takojnë asnjë sekti shiit, imamit, zejdit ose ismailit. S’ka dyshim se disa prej këtyre personave mund të jenë mutezilitë, por ky cilësim nuk është i vlefshëm për të gjithë. Andaj themi se ekzistonin ata që ishin “shiitë irakianë”, pa qenë mutezilitë. Duke e patur parasysh numrin e madh të tyre në mesin e dijetarëve të hadithit (muhaddithin) në Irak, mund të thuhet se emërtimi “Shiizëm irakian” është një emërtim i përshtatshëm për këtë grup, i cili e zgjidh problemin e përcaktimit të prirjeve fetare të individëve në fjalë.

Sidoqoftë duhet të theksohet se kur i referohemi Shiizmit të Kufes dhe të Irakut në përgjithësi, duhet të jetë e qartë në flasim thjesht për një tendencë të të konsideruarit të meritave të Imam Aliut mbi ato të Osmanit ose në bëjmë fjalë për Shiizëm në kuptimin e tij doktrinal imamik. Në Kufe kishte shumë njerëz që ishin shiitë vetëm në kuptimin e parë, që ishin mjaft të lidhur me Ehl-i Bejtin dhe që i përcillnin meritat e Ehl-i Bejtit. Këta persona nuk mund të konsiderohen sunnitë në kuptimin teknik, ndonëse shumë prej tyre i konsideronin legjitimë të dy Kalifët e parë.Me fjalë të tjera, thëniet e përcjellura prej tyre duhet të studiohen duke i patur parasysh prirjet e tyre të forta shiite. Natyrisht, grupi uthmanijje, i cili ishte pararendësi i sunnitëve të mëvonshëm, kishte një karakter të ndryshëm dhe nuk ishte në pajtueshmëri me shiitët irakianë. Kjo është arsyeja përse në veprat e rixhal-it nga ehl-i hadith-i dhe nga hanbelitët, cilësimi teshejju (shiit), në kuptimin e përcjelljes së meritave të Ehl-i Bejtit, është konsideruar si një faktor zhvleftësues (kadh). Këta janë “shiitët irakianë“, emrat e të cilëve nuk përmenden në veprat shiite të rixhal-it. Megjithatë, shumë prej këtyre personave janë konsideruar përcjellës të besueshëm hadithesh edhe nga hanbelitët më fanatikë dhe nga dijetarët ehl-i hadith. Për shembull, në lidhje me Davud ibn Ebi Auf-in, i cili është konsideruar i besueshëm (thikah) nga Ahmed ibn Hanbeli dhe Jahja ibn Maini, është thënë: Ai është shiit dhe shumica e asaj që përcjell ka të bëjë me meritat e Ehl-i Bejtit. Më pas, Dhehebiu citon si shembull një hadith të përcjellur prej tij, që është një thënie e Profetit drejtuar Aliut: O Ali! Ti dhe shia-t e tu do të jeni në parajsë..Fill pas kësaj, përcillet një thënie në lidhje me rafidinjtë, që i veshet Profetit.¹⁹

 

Shembujt e frazave dhe emërtimeve në lidhje me shiitët, që janë cituar nga Dhehebiu dhe nga ekspertët e rixhal-it në shekujt e hershëm, do të na ndihmojnë për ta qartësuar përdorimin e termit shia dhe rafidi gjatë kësaj epoke. Këto shprehje zakonisht bëhen më agresive në varësi prej tendencave shiite të individit në fjalë. Shprehjet e përdorura këtu janë marrë nga vepra Mizan el-i’tidal e Dhehebiut, me ç’rast janë shprehur edhe vëllimi dhe faqja përkatëse.

- Në lidhje me Ubejdullah ibn Musa-në, i cili ishte njëri nga mësuesit e Bukhariut, thuhet: ...është shiit i zjarrtë...(vëll.3, fq.16)

- Në lidhje me Adi ibn Thabit-in thuhet: është shiit ekstremist, një rafidi ekstremist...(vëll.3, fq.62)

- Në lidhje me Ali ibn Salih el-Tejmi el-Kufi thuhet: është një shiit i butë...(vëll.3, fq.101)

- Në lidhje me Ala’ ibn Ebi’l-Abbas-in thuhet: ai është shiit ekstremist...(vëll.3, fq.102)

- Në lidhje me Ali ibn Thabit el-Xhezariun thuhet: ai është ndër shiitët e konfirmuar, por nuk është nga ata që e tepërojnë...(vëll.3, fq.116)

- Në lidhje me Ali ibn Musa el-Simsarin thuhet: në të mund të hasen prirje shiite që shkojnë drejt rafidillëkut. (vëll.3, fq.158)

- Në lidhje me Ali ibn Hashim ibn Burejdin thuhet: ai ishte me prirje ekstreme shiite...(vëll.3, fq.160)

- Në lidhje me Amr ibn Shamir el-Xhufiun thuhet: ai ishte një rafidi, që i ofendonte sahabet...(vëll.3, fq.368)

- Në lidhje me Isa ibn Kirtasin thuhet: Ai ishte nga ata që tepëronin në rafidillëk...(vëll.3, fq.322)

- Në lidhje me Isa ibn Mihran el-Musta’tifin thuhet: ishte rafidi, një gënjeshtar i madh, i zjarrtë në rafidillëkun e tij. Ishte njëri nga djajtë e rafidinjve dhe prijës i tyre. (vëll.3, fq.324) Edhe Nexhashiu e ka përmendur atë. ²⁰

- Në lidhje me Fudajl ibn Marzuk el-Kufiun thuhet: Ai kishte prirje shiite por nuk i ofendonte tre Kalifët. (vëll.3, fq.362)

- Në lidhje me Fitr ibn Khalifen thuhet: Fitri konsiderohej i besueshëm nga Jahja ibn Maini por tepëronte në “khashabi” (ndjekës i kauzës së Zejd ibn Aliut)...(vëll.3, fq.364) ²¹

- Në lidhje me historianin e famshëm Muhammed ibn Xharir el-Taberi thuhet: ai kishte prirje të buta shiite dhe ishte mjaft i lidhur me Ehl-i Bejtin, por jo në nivel të rrezikshëm. (vëll.3, fq.498)

Shumë dijetarë sunnitë janë akuzuar si njerëz me prirje shiite, shpesh për arsye nga më të voglat. Për shembull, Darakutni u akuzua vetëm ngase në përmbledhjen e divaneve të poetëve të ndryshëm, e përfshiu edhe Sejjid Himjariun.²²   

Ndërsa në lidhje me Sejjid Murtada-në, dijetarin e madh shiit, është bërë komenti vijues: ai është një rafidi i bindur. (vëll.2, fq.68)

- Në lidhje me Zurare ibn Ajan-in, një figure e rëndësishme shiite, thuhet se “bënte rafidillëk. (vëll.2, fq.68)

- Në lidhje me Salim ibn Ebi Hafasah, një shiit, është thënë: ai ishte ekstremist në Shiizmin e tij dhe thoshte “O vrarësit e Na’thalit (Osmanit), jam në shërbimin tuaj! O shkatërruesit e umajjadëve, jam në shërbimin tuaj! Ai ishte ndër prijësit e atyre që e kritikojnë Ebu Bekrin dhe Umarin. (vëll.2, fq.110)

- Në lidhje me Abbad ibn Abd el-Samedin, i cili përmendet si ghali fi el-teshejju, thuhet: shumica e hadithe që përcjell ai janë në lidhje me meritat (e Ehl-i Bejtit). {vëll.2, fq.369}

- Në lidhjeme Abbad bin Ja’kubin thuhet: ai është nga shiitët ekstremë, në prijës i herezisë...Ai i ofendon pararendësit...dhe Osmanin...e thotë: Zoti është aq i drejtë sa nuk mund të lejojë që Talha-ja dhe Zubejri të hyjnë në parajsë: ata duan të luftojnë kundër Aliut, ndonëse i kanë shprehur besnikëri më parë. (vëll.2, fq.379)

- Në lidhje me Abdurrahman ibn Jusuf ibn Kharashin thuhet: ai e ndiqte Shiizmin, i përcillte veset e dy Shejhëve (Ebu Bekrit dhe Umarit) dhe ishte rafidi... Abdani përcjell: e pyeta Ibn Kharashin në lidhje me hadithin “ne profetët nuk lëmë trashëgimi. Gjithë ç’lëmë është sadaka”. Ai u përgjigj: “Është gabim (batil)” (vëll.2, fq.600)

Edhe paragrafi vijues nga Dhehebiu ndihmon në definicionin e prirjeve “të buta” shiite. Pasi e mohon akuzën se Muhammed ibn Zijadi, njëri nga mësuesit e Bukhariut, ishte një armik i Ehl-i Bejtit (nasibi), ai thotë:

Që nga koha e betejës së Siffinit, ka qenë një traditë e sirianëve që në listën e Kalifëve legjitimë të mos e përfshijnë Prijësin e Besimtarëve Aliun, Zoti qoftë i kënaqur me të...njësoj siç ekziston në mesin e popullit të Kufes, që ishin përkrahës të Aliu, një antipati ndaj Osmanit dhe dashuri për Aliun... Përveç kësaj, ka një grup në mesin e shiitëve të Irakut që ka simpati edhe për Aliun edhe për Osmanin, por i jep përparësi Aliut dhe nuk ndjen miqësi ndaj atyre që luftuan kundër Aliut, ndonëse i luten Zotit që t’i mëshirojë ata. Kjo është një formë e butë e Shiizmit.²³

Ai gjithashtu është i mendimit se termi “shiit ekstremist” (shi’i ghali) nuk e ka patur këtë kuptim më herët. Ai shkruan:

Në ditët e kaluara, një “shiit ekstremist” ishte ai që i kritikonte dhe ofendonte Osmanin, Zubejrin, Talha-në, Muavijen dhe të gjithë ata që luftuan kundër Aliut, Zoti qoftë i kënaqur me të. Ndërsa në kohët tona, një “shiit ekstremist” (shia ghali) është ai që këto figura i konsideron jobesimtarë dhe që distancohet nga dy Shejhët (Ebu Bekri dhe Umari).²⁴

Mund të thuhet se, në princip, është vështirë të gjendet ndonjë kufas pa “prirje shiite”.²⁵ Ajo që përfshihet brenda kësaj fjale është një kuptim i përgjithshëm, që shtrihet nga shkalla më e ulët drejt asaj më të lartës.

Jahja ibn Maini citon se Abdullah ibn Mubaraku ka thënë: Gjithkush që dëshiron të bjerë dëshmor, le të hyjë në Dar el-Bittikh në Kufe dhe le t’i lutet Zotit që ta mëshirojë Osmanin!²⁶ Sipas një burimi tjetër, disa njerëz nga Kufeja, në praninë e Kalifit abbasid Me’munit, e dëshmonin pozitën e tyre më sipërore ndaj popullit Basrës me fjalët në vijim:

Të gjithë e dinë se përveç Kufes, nuk ka qytet tjetër në botë, njerëzit e të cilit kanë qenë të bashkuar në dashurinë e tyre për Hashimitët. Kurrë nuk ka ngjarë që dikush nga Hashimitët të vritet në rrethinat e Kufes e të mos ketë rreth tij trupa nga populli i Kufes, gjaku i të cilëve është përzier me gjakun e tij.²⁷ 

Në një hadith të përcjellur nga Imam Xhaferi (paqja qoftë mbi të) thuhet:

Vërtet Zoti ua prezantoi velajetin tonë të gjithë njerëzve, por asnjë qytet përveç Kufes nuk e pranoi atë.²⁸

Said ibn Ebi Arubah thotë: Arrita në Bagdad dhe u mora pjesë në një ligjëratë të Ebu Hanifes. Një ditë, ai e përmendi Osmanin dhe iu lut Zotit që ta mëshironte atë. Unë i thashë: “Zoti të mëshiroftë! Përveç teje, nuk kam dëgjuar njeri tjetër në këtë qytet, që t’i lutet Zotit për ta mëshiruar Osmanin.”²⁹

Në lidhje me qytetin e Kufes dhe të Kumit janë përcjell aq shumë hadithe, sa Sa’d bin Abdallah Eshariu ka përpiluar një libër të quajtur Meritat e Kumit dhe të Kufes. ³⁰ 

 

Shiizmi në kuptimin e dashurisë ndaj Ehl-i Bejtit 

Ekziston edhe një formë tjetër e Shiizmit, për shkak të të cilës shumë njerëz janë akuzuar se shfaqin prirje dhe një lidhje me Ehl-i Bejtin. Tek këta njerëz mund të haset herë pas here që të preferohet Aliu (në vend të Osmanit) por në përgjithësi, në rastin e tyre bëhet fjalë për një lidhje me Ehl-i Bejtin, duke u mbështetur në hadithet që përcillen nga Profeti (paqja qoftë mbi të e mbi familjen e tij) për rëndësinë e dashurisë ndaj tyre. Edhe kjo prirje është emërtuar “Shiizëm” nga ndjekësit e kredos osmanide, madje edhe në rastet kur personi nuk e preferonte Imam Aliun mbi Osmanin e nuk shfaqte ndonjë tipar tjetër shiit në sjelljet fetare. Në lidhje me dallimin ndërmjet Shiizmit doktrinal dhe Shiizmit në kuptimin e dashurisë ndaj Ehl-i Bejtit, ekziston një thënie e përcjellur nga Imam Hasan Askeriu (paqja qoftë mbi të). Kur u pyet në lidhje me dallimin ndërmjet shiitëve dhe atyre që e donin Ehl-i Bejtin (arab. muhibbin), Imami u përgjigj: Shiitët tanë janë ata e ndjekin rrugën tonë dhe na binden neve në gjithçka që urdhërojmë e që ndalojmë. Një njeri që na kundërshton neve në shumë nga gjërat që ka urdhëruar Zoti, nuk është në mesin e ndjekësve (shiitëve) tanë.³¹ 

Duke shkruar në lidhje me disa vargje të Ebu Bekr Muhammed ibn Ahmed ibn Husejn Hamdaniut, të njohur edhe si Khabbaz Baldi, që nënkuptojnë një prirje shiite të tij, Afandiu thotë: Është e qartë se ajo që mund të kuptohet nga vargjet e tija është lidhja dhe dashuria (tevel’la) që ndjen ndaj Ehl-i Bejtit. Megjithatë, nuk ka gjurmë të distancimit (teber’ra) e të armiqësisë (ndaj Kalifëve pararendës), që është një tipar karakteristik i Shiizmit.³² Shiizmi, në këtë kuptim, gjendet në shumë burime të ndryshme dhe këtu mund t’i numërojmë disa prej tyre. Mbase më i njohuri nga këta raste është ai i Muhammed ibn Idris el-Shafi’iut (150-204 pas Hixhrit). Prej tij janë përcjellur vargje me përmbajtje të tilla dhe duket se ai u akuzua jo vetëm me të qenit shiit (teshejju) por edhe me të qenit rafidi. Në mesin e vargjeve të tija, që kanë të bëjnë me këtë temë, janë:

Më thanë “je rafidi”, “jo” u thashë

s’e kam të tillë fenë as besimin të atij soji.

Por dashuri për Mikun e Zotit në të bën rafidi

Unë jam më rafidiu nga robërit e Tij...

 

Në disa vargje të tjera, ai thotë:

Kur them Aliu, më quajnë rafidi atë pse zgjedh

E kur përmend mirësitë e Ebu Bekrit, më bëjnë nasibi

Në “rafd” e në “nasb” nga dashuria për këta dy

Gjithë jetën do të jem, derisa të mbyll sy...

 

Ndërsa në disa vargje të tjera, përcillet prej tij:

O familje e Profetit! Dashurinë tuaj Zoti në Kur’an farz ka bërë

Mjafton si nder, që namaz s’pranohet mëshirë pa kërkuar për ju të tërë ³⁴

Edhe sipas fjalëve të vetë Shafi’iut, këto vargje zbulojnë një prirje të tij drejt të preferuarit të Imam Aliut (arab. tefdil) dhe të qenit rafidi. Megjithatë, kuptimi i këtyre vargjeve nuk bie ndesh me Sunnizmin (arab. tesennun) e tij, i cili ishte i ndryshëm nga kredoja osmanide (e Umajjadëve). Përveç vargjeve të mësipërme, ka edhe disa vargje të tjera që i veshen Shafi’iut, vërtetësia e të cilave duhet të hulumtohet. Ndër to është edhe vargu vijues: I lumtur jam me Aliun e me pasardhësit e tij si Imamë...³⁵

Në Divan-in e njejtë ka edhe vargje që i lëvdojnë katër Kalifët e parë.³⁶ Përveç tyre, prej tij janë përcjellur edhe vargje elegjike në lidhje me Imam Husejnin (paqja qoftë mbi të), si këto në vijim: 

Për bijtë e Muhammedit po tronditet toka

Edhe malet për hatrin e tyre ishin shkrirë...

...

Në është mëkat dashuria për bijtë e Muhammedit

Ky qoftë mëkati im, s’pendohem kurrsesi...

Ata janë ndërmjetësi im në ndalesat në amshim

Kur mëkatet e mia të më shtypin me madhësinë...³⁷

 

Edhe Badi Hamedaniu kishte një prirje të ngjashme dhe, siç përcillet nga Abd el-Xhelil Raziu, pranë varrit të Imam Ali bin Musa Riza-së (paqja qoftë mbi të), i recitoi vargjet në vijim:

Ndonëse jam sunni, rafidi jam në dashurinë për ty

E lidhja ime për këta nuk më bën të tjerët t’i shpërfill...³⁸

 

Kjo prirje vazhdoi të rritej deri në shekullin e pestë pas Hixhrit dhe më tej, aq sa edhe në mesin e hanbelitëve, të cilët kishin patur prirje shumë të forta osmanide në shekullin e tretë dhe të katërt pas Hixhrit, haset një lidhje shumë e fortë me Ehl-i Bejtin. Ajo që vlen të theksohet është se kjo lidhje i hapi rrugë Shiizmit dhe, kur të shihet nga një perspektivë afatgjate, mund të ketë qenë nga shkaqet që mundësoi përhapjen e tij. 

 

Shiizmi doktrinal 

Në lidhje me shkëputjen e sektit shiit nga shoqëria sunnite, mund të thuhet se sfera e dallimeve u rrit gradualisht nga çështjet politike dhe u zgjat drejt çështjeve fetare dhe kulturore. Gjatë viteve të hershme, problemi kryesor ishte ai i qeverisjes dhe konflikti ndërmjet politikave fetare të Shtetit dhe qëndrimeve e kërkesave të shiitëve shkaktuan një largim nga njëri-tjetri në rrafshin ideor. Këto dallime mund të ndërlidhen me çështje ligjore ose doktrinale, por edhe me nocione politike.

Duhet të theksohet se në mesin e ndjekësve të Imam Aliut (paqja qoftë mbi të) kishte grupe të ndryshme, të cilët ishin të lidhur me të për arsye të ndryshme. Në mesin e tyre ishin ata që e konsideronin Aliun një sundues të denjë, por që pas një kohe, filluan t’u bindeshin të tjerëve në mesin e shokëve të Profetit, duke përfshirë edhe ata që erdhën në pushtet (pas Imam Aliut). Pak më vonë e shohim fenomenin e Shiizmit zejdit, i cili e ndjek jurispudencën hanefite ose ndjek persona të tjerë të pavarur, në mesin e shokëve të Profetit ose të gjeneratës së tabi’inëve që jetonin në Irak. Duke e patur parasysh atë që u tha më sipër, ky fenomen ishte një Shiizëm në kuptimin politik, pra një lloj i “Shiizmit irakian”. Natyrisht, njerëzit e tillë nuk e fituan diturinë e tyre vetëm nga Ehl-i Bejti, por mund të ishin edhe mutezilitë ose të kishin ndonjë prirje tjetër. Për shembull, në mesin e atyre që në aspektin e doktrinës ishin mutezilitë, ndërsa në aspektin ligjor hanefitë, nuk ishin të paktë ata që kishin një lloj prirjeje pro-alevite ose shiite. Vetë Ebu Hanifeja, duke u mbështetur në përkrahjen që ia dha Zejd bin Aliut dhe Nefs el-Zekijjes, konsiderohet njëri prej këtyre individëve.

 

Megjithatë, për dallim nga kjo rrymë, ekzistonte një tendencë tjetër, e cila përbëhej nga bindja absolute ndaj Imamëve të Ehl-i Bejtit. Shiitët që e kishin këtë qëndrim, i ndiqnin Imamët si në çështjen e doktrinës, ashtu edhe në çështjen e jurispudencës. Po kështu, edhe në sferën e haditheve, si hadithe autentike dhe të besueshme, ata i pranonin vetëm hadithet e përcjellura nga Imamët. Ndonëse kjo prirje mund të mos jetë manifestuar shumë qartë deri në fund të shekullit të parë pas Hixhrit, kur çështjet doktrinale dhe ligjore u bënë temat aktuale të ditës në shoqërinë muslimane, është e qartë se lëvizja që u shfaq me këtë emër në kohën e Imam Bakirit dhe të Imam Xhaferit, i kishte rrënjët dhe prapavijën e saj historike. Kjo mund të quhet “Shiizmi doktrinal” (teshejju el-itikadi). Rrënjët e kësaj tendence fshihen në konceptin e veçantë të Imamatit, sipas të cilit Imami ka një pozitë të veçantë shpirtërore dhe intelektuale. Funksioni i Imamit, përveç udhëheqjes së shoqërisë, përbëhet nga interpretimi dhe shpjegimi i fesë, gjë që buron nga marrëdhënia e veçantë me të Dërguarin e Zotit (paqja qoftë mbi të e mbi familjen e tij). Ndjekësit e kësaj rryme e emërtonin Imamatin me shprehje si vesaje (trashëgimi), velaje (udhëheqësi shpirtërore; velajet) dhe imamah, por jo me shprehjen khilafah. Kuptohet, në këtë rast ekzistonin dallime të mundshme në të kuptuarit e Imamatit dhe të besimeve të ndërlidhura me të, format e devijuara të të cilit përfaqësohen nga prirja e njohur historikisht si ghuluv.

Një çështje e rëndësishme në këtë kontekst ka të bëjë me prapavijën historike të Shiizmit doktrinal dhe me rrënjët e tija. Në vijim do të bëjmë një studim të kësaj çështjeje. 

Në mesin e definicioneve që janë dhënë për Shiizmin doktrinal, mbase më i miri është ai që jep Aban ibn Taghlib-i. Ai thotë: Shiitët janë ata që e ndoqën Aliun, kur njerëzit dalluan ndërmjet veti në lidhje me të Dërguarin e Zotit, dhe që e ndoqën Xhafer ibn Muhammedin, kur njerëzit dalluan ndërmjet veti në lidhje me Aliun.³⁹ Një shiit doktrinal e konsideron pozitën e Imamatit si një vazhdimësi të profetësisë, ndonëse pa elementin e një shpalljeje të re. Në këtë kontekst, thëniet e Imamëve të dëlirë konsiderohen vendimtare në të gjitha çështjet dhe pranohen si gjykues përfundimtarë në mesin e mendimeve që shprehen nga doktrina ose nga individë të ndryshëm. Kjo rrymë dallon krejtësisht nga ajo prirje shiite që e parapëlqen Imam Aliun karshi Osmanit dhe madje të gjithë Kalifëve të tjerë. Kjo qasje i ka shembujt e vet në mesin e ndjekësve të Ehl-i Bejtit që nga fillimi. Në mesin e ndjekësve të Imam Aliut (paqja qoftë mbi të) kishte shumë që kishin një lidhje të pazakontë me Imamin dhe që besonin se ai e kishte pozitën hyjnore të Imamatit. Krahas përvijimit të karakteristikave të besimit në Imamatin, tek ky grup mund të gjurmohet besimi se pozita e Imamatit buronte nga emërimi i bërë nga Zoti dhe nga Profeti.

Pasi i shprehu besnikëri Imam Aliut si Kalif, përcillet se Khuzajma ibn Thabitit tha: E kemi zgjedhur atë që kishte zgjedhur edhe i Dërguari i Zotit.⁴⁰ Si përgjigje ndaj fjalëve të Umarit se arsyeja përse Kurejshi nuk e zgjodhi Aliun për Kalif ishte se nuk deshën që profetësia dhe Kalifati të kombinoheshin në një familje të vetme, Ibn Abbasi tha: Ata nuk pranuan t’i bindeshin asaj që shpalli Zoti.⁴¹ Darimijje Huxhunijje, teksa ia përshkruan Muavijes arsyen përse e preferonte Aliun, thoshte: Unë e preferoj Aliun për shkak të dashurisë së tij ndaj të varfërve, për shkak të bujarisë së tij ndaj të huajve, për shkak të diturisë së tij fetare, për shkak të karakterit të tij plot sakrifica dhe për shkak të emërimit të tij nga i Dërguari i Zotit.⁴² Sipas asaj që përcjell Taberiu, pas betejës së Siffinit, kur Imam Aliu u kthye në Kufe dhe khavarixhët u ndanë prej tij, shiitët qëndruan të vendosur në anën e Aliut dhe thanë se ishin të lidhur me të edhe me një detyrim tjetër, atë të të qenit mik me miqtë e tij dhe të armiqësimit me armiqtë e tij⁴³. Iskafi thotë: Njerëzit e rëndomtë i shprehën besnikëri Aliut, duke u mbështetur në Librin e Zotit dhe në Sunnetin e Profetit, ndërsa shiitët e Aliut duke u mbështetur në principin e miqësimit me miqtë e tij dhe të armiqësimit me armiqtë e tij.⁴⁴ Të theksuarit e kësaj besëlidhjeje të dytë krahas të parës, si dhe përmbajtja e saj, janë tregues të karakterit shiit të këtij grupi.

Ebu Dherri, i cili vdiq gjatë sundimit të Osmanit, i ftonte njerëzit që ta ndiqnin Ehl-i Bejtin dhe këtë e bënte me fjalët vijuese:

O njerëz! Familja e Muhammedit është pasardhësja e Nuhut dhe gjaku i Ibrahimit. Ata janë pasardhësit e zgjedhur të Ismailit dhe ata janë fëmijët e dëlirë e udhëzues, të Muhammedit. (Krahasuar me ummetin musliman) ata duhet t’i shihni si koka karshi trupit ose si syri karshi kokës. Ata janë për ju si qielli i ngritur, si male të vendosura, si dielli shkëlqimtar dhe si pema e ullirit, vaji i të cilit fal dritë dhe zjarri i të cilit është i bekuar. 

Ai thoshte gjithashtu: Muhammedi ishte trashëgimtari i Ademit dhe profetët e tjerë nuk ishin më të mirë se ai. Ndërsa Aliu është pasardhësi i emëruar i Muhammedit dhe trashëgimtar i diturisë së tij...Ju, o njerëz që jeni hutuar pas të Dërguarit të Zotit! Sikur ta zgjidhnit atë që zgjodhi Zoti, sikur të rrinit larg atyre që Ai nuk i parapëlqeu dhe sikur ta ruanit velajetin dhe pasardhësinë në familjen e Profetit tuaj, do të kënaqeshit me bekime nga çdo anë...⁴⁵   

Në disa burime të tjera është përcjellur se Ebu Dherri ka thënë: O njerëz! Në të ardhmen do të shfaqen besime të gabuara. Atëherë kapuni fort pas Librit të Zotit dhe pas Aliut!⁴⁶ Kur Ebu Dherri u syrgjynos në Rebedhe, Aliu dhe djemtë e tij erdhën për t’i thënë lamtumirë. Ebu Dherri e vështroi Imam Aliun dhe i tha: Kur të shoh ty dhe djemtë e tu, më kujtohen gjërat që Profeti ka thënë për ju dhe sytë më mbushen lot.⁴⁷ Edhe Selmanit i pengonte fakti se njerëzit nuk përfitonin nga prania e Aliut, ndërsa ai ishte akoma gjallë dhe në mesin e tyre. Ai thoshte: Për Zotin, pas tij nuk do të ketë tjetër njeri që do të mund t’jua përcjellë të fshehtat e Profetit tuaj!⁴⁸ Mikdadi e përcjell nga i Dërguari i Zotit (paqja qoftë mbi të e mbi familjen e tij) thënien në vijim: Udhëzimi i familjes së Muhammedit është shpëtim nga zjarri, dashuria për familjen e Muhammedit është kalim i sigurt i urës së Siratit, ndërsa velajeti i tyre është mbrojtje nga dënimi.⁴⁹ Ammari përcjell nga i Dërguari i Zotit (pqmtmft): Kjo është këshilla ime për atë që e beson Zotin dhe që më konfirmon mua nëpërmjet velajetit të Ali ibn Ebu Talibit: kushdo që e do Aliun më do edhe mua dhe kushdo që më do mua, e do Zotin.⁵⁰ Hadithe të tilla që shfaqin bindje shiite janë përcjellur në një numër të madh nga Ebu Dherri, Selmani, Ammari dhe Mikdadi.

Gjatë definimit të emërtimit “shia”, Ebu Hatin el-Raziu thotë: ky është emërtimi i atyre që ishin të lidhur me Aliun që në të gjallë të të Dërguarit të Zotit, si: Selmani, Ebu Dherri, Mikdad ibn el-Esvedi, Ammar bin Jasiri dhe të tjerë. Në lidhje me këta të katër, i Dërguari ka thënë: “Katër vetë janë nga ata që i dëshiron parajsa: Selmani, Ebu Dherri, Mikdadi dhe Ammari.”⁵¹    

 

Umm Sinan, e bija e Khajtheme ibn Kharashas, e përshkruan Aliun me këto vargje:

Pas Muhammedit, ti ishe trashëgimtar i tij

Ai na këshilloi në lidhje me ty dhe ti e meritove këtë...⁵² 

Përcillet se Umm el-Hajr, teksa i stimulonte ushtarët e Aliut për të luftuar gjatë betejës së Siffinit, i tha këto fjalë: Zoti ju mëshiroftë! Vraponi në ndihmë të Imamit të drejtë e të virtytshëm, atij që është pasardhësi i vërtetë.⁵³ 

Fakti se këta njerëz dhe shumë njerëz të tjerë në mesin e ndjekësve të Aliut e konsideronin atë trashëgimtar (vasi) nënkupton se pozita e tij ishte shumë përtej titullit të Kalifit, të cilën e fitoi kur njerëzit i shprehën atij besnikëri. Ka shumë vargje që u vishen shiitëve si Huxhr ibn Adijj, Ibn Tajhan, Ibn Axhlan e të tjerë, ku përdoret pikërisht ky term (vasi).⁵⁴

Teksa i thirrte njerëzit për t’ia shprehur besnikërinë Imam Aliut, Malik el-Eshteri e cilësonte atë me fjalët në vijim: Ky është trashëgimtari i trashëgimtarëve dhe trashëgues i diturisë së profetëve.⁵⁵

Gjatë betejës së Siffinit, ai i recitonte vargjet në vijim:

Ai që e sheh dinjitetin e Aliut vasi, ka një dritë në terrin e natës...⁵⁶ 

Përcillet se duke e vajtuar rënien dëshmor të Imam Aliut, Umm Araban i recitoi vargjet:

Para vdekjes së tij në mirëqenie jetuam

Se kishim në mesin tonë mevla-në nga i Dërguari i Zotit⁵⁷ 

Ka shumë vargje nga disa nga shokët e Profetit (paqja qoftë mbi të e mbi familjen e tij) që ishin përkrahës të Imam Aliut, që e përmendin hadithin e Ghadir-it dhe e interpretojnë në kuptimin e udhëheqësisë dhe velajetit. Në mesin e tyre janë disa vargje nga Kajs ibn Sa’d ibn Ubadah, Hassan ibn Thabit, si dhe disa vargje të vetë Imam Aliut⁵⁸. Ebu’l-Esved Du’eli thotë:

Fort e dua Muhammedin

edhe Abbasin, Hamzanë e Vasiun...⁵⁹ 

Në lidhje me rastin e Ghadir-it, Kajs ibn Sa’d i përpiloi vargjet në vijim:

Aliu është Udhëheqësi ynë (Meula) dhe udhëheqësi i besimtarëve

Kështu thotë Kur’ani dhe kështu është

Qëkur i Dërguari doli e tha:

Prijës i kujt jam unë,

 Prijës i tij është Aliu...

Këtë shpalli Profeti dhe ummeti pranoi

E s’ka vend më për hamendje...⁶⁰ 

Në ditën e Ghadir-it, Hassan ibn Thabiti i përpiloi vargjet në vijim:

Profeti i tyre i thirri në ditën e Ghadir-it

Dhe unë e dëgjoj dhe ftoj bashkë me të:

“Ngrihu Ali!”, tha, “ty të bëra pas meje Imam e udhëzues.”⁶¹ 

Citatet e mësipërme flasin për zhvillimin e një qëndrimi që e njeh Imam Aliun si një Imam dhe udhëheqës të zgjedhur nga i Dërguari i Zotit (paqja qoftë mbi të e mbi familjen e tij). Sipas këtij qëndrimi, autoriteti i Imamit buron nga pozita e tij si trashëgimtar, gjegjësisht nga emërimi i tij nga ana e Profetit. Këta njerëz gjithnjë i kanë ftuar të tjerët që ta ndjekin pasardhësin e vërtetë të Profetit. Kështu, Ibn Tajhani thotë: Vërtet Imami dhe Vasiu ynë është Vasi i të Dërguarit të Zotit”. Ndërsa Ibn Axhlani e parashtron pyetjen retorike: Si mund të shpërndahemi, ndërsa prijësi ynë është Vasiu (trashëgimtari)?⁶² Huxhr bin Adijj thoshte: Velajeti ishte me të pas të Dërguarit të Zotit dhe është ai që e shpalli trashëgimtar (vasi) pas vetes.⁶³ Një njeri i quajtur Zadan Farukh, i cili sapo e kishte pranuar Islamin, u ndesh rrugës me khavarixhët. Kur personi e pyeti në lidhje me Aliun, ai u përgjigj: Ai është prijësi i besimtarëve, trashëgimtari i të Dërguarit të Zotit dhe zotëriu i gjithë njerëzve.⁶⁴ Pas këtyre fjalëve, ata e vranë. Në një letër të famshme të shkruar Muavijes, Muhammed ibn Ebu Bekri e cilëson Aliun me fjalët “pasardhës i të Dërguarit të Zotit dhe trashëgimtar i tij.⁶⁵ Ubade ibn Samiti përcillet se recitoi disa vargje në rastin e Sakifes, në të cilët e përmend çështjen e trashëgimisë (vesajetit), duke e ndërlidhur me Aliun.⁶⁶  

Përpjekjet e vetë Imam Aliut gjatë ditëve të Kalifatit të tij ishin njëra nga arsyet kryesore të përhapjes së nocionit të Imamatit si një pozitë hyjnore. Në njërin nga vargjet që e përpiloi në lidhje me ndodhinë dhe hadithin e Ghadir-it, ai e interpreton këtë rast si një urdhërim të velajetit (udhëheqësisë) së tij mbi njerëzit:

Në ditën e Ghadir-it, i Dërguari e bëri udhëheqësinë time një detyrim për ju...⁶⁷ 

Në një letër të gjatë që ia shkroi Muavijes, Imami e trajton hollësisht këtë çështje. Kjo letër shfaq disa pika shumë interesante në lidhje me rolin e Imamit në përhapjen e konceptit shiit të Velajetit. Ngase kjo letër ka një rëndësi të madhe nga pikëpamja e ideve imamite, tani do t’i citojmë pjesët kryesore të saj:

Zoti i Madhëruar ka thënë: “Bindjuni Zotit, të Dërguarit dhe atyre që u është dhënë autoriteti në mesin tuaj!” (Kur’an 4:59) Ky varg u shpall në lidhje me Ehl-i Bejtin dhe jo në lidhje me ty. Pastaj, Zoti e ndaloi konfliktin dhe përçarjen, duke urdhëruar nënshtrimin dhe unitetin. Zoti të ka treguar shumë qartë se “Muhammedi nuk është babai i ndonjërit nga ju. Ai është i Dërguari i Zotit dhe Vula e profetëve.” (Kur’an 33:40) Dhe Ai ka thënë: “Nëse ai vdes ose vritet, a do të ikni prapa?”(Kur’an 3:144) Dhe ti, o Muavije, bashkë me ndjekësit e tu, jeni kthyer prapa dhe keni dalë nga feja, duke e thyer besëlidhjen që keni bërë me Zotin e duke e thyer premtimin për besnikëri, ndonëse kjo nuk e dëmton Zotin fare. O Muavije, a nuk e di se Imamët janë nga mesi ynë dhe jo nga mesi juaj? Zoti të ka treguar se ata janë njerëzit me autoritet (Kur’an 4:83) dhe Ai të ka treguar se në të gjitha mosmarrëveshjet duhet t’i drejtohesh Zotit, të Dërguarit të Tij dhe atyre që kanë autoritet dhe dituri. Dije se kushdo që i mbetet besnik besës që ka dhënë, do ta gjejë edhe Zotin besnik ndaj besës së Tij.

Ne jemi fëmijët e Ibrahimit, ne jemi ata që xhelozohen ndërsa ju jeni ata që xhelozojnë (i referohet vargut 4:54 të Kur’anit). Ishte një grup nga bijtë e Israelit që i thanë profetit të tyre: “Emëro një mbret mbi ne, që të mund të luftojmë në rrugë të Zotit!” (Kur’an 2:246) Kur Zoti e zgjodhi Talutin për mbret, ata thanë: “Si mund ai të na sundojë?” (2:247) dhe menduan se ata vetë ishin më të denjë për të sunduar. Të gjitha këto janë gjëra që kanë ndodhur në të kaluarën dhe që unë po t’i përshkruaj tani. Shpjegimi i tyre është tek ne dhe gjithkush që e mohon këtë do të dëshpërohet. Shembullin e tyre e shohim në mesin tuaj...Duhet të dish se ne Ehl-i Bejti jemi ata pasardhës të Ibrahimit, të cilët xhelozohen nga të tjerët. Ne kemi qenë viktima të xhelozisë, njësoj si etërit tanë më parë. Zoti e ka përmendur familjen e Ibrahimit (al-i Ibrahim), familjen e Lutit, familjen e Musës, familjen e Harunit dhe familjen e Davudit. Dhe ne jemi familja e të Dërguarit tonë Muhammedit (paqja qoftë mbi të e mbi familjen e tij).

O Muavije! A nuk di se Zoti ka thënë: “Më të afërtit me Ibrahimin janë ata që e ndjekin, ky Profet dhe besimtarët. Dhe vërtetë Zoti është ndihmues i besimtarëve. (Kur’an 3:68) Ne jemi “të afërmit përnga gjaku” (ulu el-erham) që përmenden në vargun: “I Dërguari ka më shumë të drejta mbi besimtarët sesa vetë ata, dhe gratë e tija janë nënat e besimtarëve. Të afërmit për nga gjaku kanë më shumë të drejta në Librin e Zotit sesa besimtarët dhe muhaxhirët...(Kur’an 3:68)

Ne jemi Ehl-i Bejti, të cilin Zoti e zgjodhi dhe në mesin e të cilëve Zoti e vendosi profetësinë. Neve na takon Libri, urtësia dhe dituria. Neve na takon Shtëpia e Zotit, hixhri i Ismailit dhe pozita e Ibrahimit. Andaj ne e meritojmë sundimin. Turp të kesh o Muavije! Ne jemi më të denjë për Ibrahimin. Ne jemi familja e tij. Njësoj siç ka familja e Imranit (Al-i Imran) më shumë të drejtë kur bëhet fjalë për Imranin, edhe familja e Muhammedit (Al-i Muhammed) ka më shumë të drejtë kur bëhet fjalë për Muhammedin.

Ne jemi Ehl-i Bejti, prej të cilit Zoti “largoi çdo njollë dhe i bëri të dëlirë” (Kur’an 33:33). Çdo profet i Zotit ka një ftesë që është vetëm për të, për fëmijët e tij e për familjen e tij. A nuk e di se Ibrahimi e la Jakubin si trashëgimtar dhe kur Jakubit i erdhi vdekja, ai ua la trashëgiminë bijve të tij. Kështu edhe Muhammedi ia la trashëgiminë familjes së tij. Kjo ishte tradita e Ibrahimit dhe e të dërguarve të tjerë, të cilin Muhammedi e ndoqi me urdhër të Zotit...

Libri i Zotit na u shpall neve, i Dërguari i Zotit ishte nga mesi ynë dhe vargjet e librit neve na u lexuan. Ne jemi të afërmit e Librit dhe ne jemi dëshmitarët e tij. Ne jemi thirrësit drejt tij dhe ne jemi që e ruajmë atë. Ç’fjalë do të besosh pas kësaj?

O Muavije! Mos vallë kërkon një zot tjetër veç Allahut, një libër tjetër veç Librit të Zotit ose një kible tjetër përveç Shtëpisë së Zotit, që është shtëpia e Ismailit dhe pozita (makami) e babait tonë Ibrahimit? Mos vallë kërkon një besim tjetër veç besimit të Ibrahimit? Ose mos vallë kërkon një mbret e sundimtar tjetër veç Zotit? Ai e ka vendosur këtë pushtet dhe mbretëri në mesin tonë. Ju e keni shfaqur hapur armiqësinë ndaj neve dhe e keni treguar qartë urrejtjen dhe xhelozinë tuaj. Ju e keni thyer besëlidhjen me Zotin dhe jeni ju që i ndryshoni shenjat e Tija e që luani me fjalën që Zoti ia tha Ibrahimit: “Zoti e ka zgjedhur për ju këtë fe...(Kur’an 2:132) Mos vallë i kthen shpinë fesë së Ibrahimit, ndonëse Zoti i Madhëruar e zgjodhi atë në këtë botë dhe e cilësoi nga të drejtët në amshim? A kërkon një gjykim tjetër veç gjykimit të Zotit ose një Imam përveç atij të familjes sonë? Imamati i takon Ibrahimit dhe gjakut të tij, si dhe besimtarëve që i ndjekin ata e që nuk largohen nga feja e tij. Ai ka thënë: “Kushdo që më ndjek mua, është prej meje.”(Kur’an 14:36)  

Në përgjigjen e shkruar Imamit, Muavije e shpreh indinjatën e tij ndaj shprehjes, ku Imam Aliu e konsideron veten pasardhës të të gjithë profetëve. Ai shkruan:

Duke mos u mjaftuar me farefisninë me Muhammedin, ti pretendon se je farefis i të gjithë profetëve....Duhet të dish se Muhammedi ishte njëri nga profetët që iu dërguan njerëzimit. Ai e përcolli porosinë e Zotit të tij dhe përtej kësaj, nuk posedonte gjë tjetër... Tani na thuaj, cila është vlera e farefisnisë tënde dhe çfarë është e drejta jote? Ku e gjen emrin tënd të përmendur në Librin e Zotit? Ku përmendet në Kur’an mbretëria jote, imamati yt dhe pozita jote e lartë? Po! Ne i ndjekim Imamët dhe Kalifët që erdhën para neve, njësoj siç i ke ndjekur edhe ti.

Pas kësaj pjese, Muavije i referohet vetvetes si trashëgimtar i Osmanit. 

Në përgjigjen e tij, Imam Aliu e akuzon Muavijen për urrejtje ndaj profetëve dhe dashuri ndaj etërve të tij paganë. Pastaj shton:

Duhet të dish se ne jemi familja e të Dërguarit të Zotit (paqja qoftë mbi të e mbi familjen e tij). Jobesimtari nuk miqësohet me ne dhe besimtari nuk ushqen urrejtje ndaj neve në zemrën e tij. Ti e ke mohuar Imamatin e Muhammedit dhe ke pandehur se ai ishte veç një i dërguar dhe jo Imam. Kjo pastaj të bën ta mohosh Imamatin e të gjithë të dërguarve. Por ne dëshmojmë se ai ishte i Dërguar dhe Imam...Sa për mohimin që ia bën lidhjes sime me të Dërguarin e Zotit dhe të drejtës sime, dije se e drejta jonë dhe hiseja jonë është përmendur në Librin e Zotit, ku Zoti na përmend bashkë me të Dërguarin në rastin e shpërndarjes:

Dijeni se një e pesta e asaj që fitoni nga ndonjë send i takon Allahut, të Dërguarit, të afërmve të tij...(Kur’an 8:41)

Ndërsa në një vend tjetër thuhet: “Jepuani të drejtën të afërmve!” (Kur’an 30:38)

A nuk sheh se e drejta jonë është përmendur bashkë me të drejtën e Zotit dhe të drejtën e të Dërguarit, ndërsa e drejta juaj është përmendur bashkë me të largëtit? Ti e mohon Imamatin dhe autoritetin tim. A nuk sheh se Zoti i Madhëruar na ka dhënë një pozitë mbi njerëzit e tjerë? (Kur’an 3:33)... Nëse mund të na ndash nga Ibrahimi, Ismaili, Muhammedi dhe nga familja e Muhammedit në Librin e Zotit, atëherë bëje këtë gjë!⁶⁸ 

Kjo letër është përcjellur nga Ebu Is’hak el-Thakafi, një historian shiit i shekullit të tretë (vdekur 283 pas Hixhrit). Doktrina e Imamatit si një pozitë hyjnore është tejet e qartë në këtë letër të Imamit, bashkë me aspektet e ndryshme të argumenteve, mbi të cilat mbështetet kjo doktrinë. Pjesa më e rëndësishme është ajo që e shpreh marrëdhënien ndërmjet profetësisë, trashëgimisë (vasijje) dhe Imamatit, duke dëshmuar se të gjitha burojnë nga një traditë origjinale në historinë e profetëve. Edhe mohimi i Imamatit të të Dërguarit të Zotit (paqja qoftë mbi të e mbi familjen e tij) nga ana e Muavijes është pikë që vlen të theksohet në këtë letërkëmbim. Sido që të jetë, shohim se Imam Aliu dha një përpjekje të madhe në shumë fjalime të tija për ta përforcuar idenë e pozitës sipërore të Ehl-i Bejtit ndaj të tjerëve dhe për ta mbrojtur të drejtën e tyre hyjnore. Duke e shprehur këtë gjë, ai e konsideron atë një element të patjetërsueshëm të Imamatit dhe natyrisht, nuk njeh një të drejtë të tillë për Kalifët e tjerë.

Karakteristikat e mendimit shiit janë tejet të qarta në shumë fjalë që përcillen prej Imam Aliut. Në njërin nga fjalimet e tij në lidhje me Ehl-i Bejtin, ai thotë:

Atyre u është besuar e fshehta e të Dërguarit dhe gjithkush që strehohet pranë tyre, e gjen rrugën drejt të vërtetës. Ata janë trashëgimtarë të diturisë së të Dërguarit dhe shpjeguesit e ligjit të Zotit. Pranë tyre janë të sigurt Kur’ani dhe Sunneti dhe ata, si male të larta, janë mbrojtësit e besimit. Nëpërmjet tyre Islami rri drejt, i fortë dhe i palëkundur...⁶⁹ 

Në një rast tjetër, ai thotë:

Nga shkoni e ku po ju çojnë vallë? Treguesit e rrugës janë vendosur, shenjat janë të qarta dhe fanarët janë ngritur. Atëherë përse hutoheni dhe si dilni nga rruga? Familja e Profetit është në mesin tuaj dhe ata janë rojet e të vërtetës, flamuri i fesë dhe gjuha e sinqeritetit. Atëherë vendosni ata në pozitën më të mirë pranë Kur’anit dhe kthehuni drejt tyre siç kthehet deveja e etur drejt ujit!⁷⁰ 

Në një pjesë tjetër, ai thotë:

Ne jemi pema e të Dërguarit dhe vendzbritja e profetësisë. Ne jemi vendi që vizitojnë ëngjëjt, jemi puset e diturisë dhe burimet e urtësisë. Miqtë dhe përkrahësit tanë janë shpresëplotë për mëshirën e Zotit, ndërsa dënimi i Zotit e pret atë që armiqësohet me ne.⁷¹ 

Ata (Ehl-i Bejti) janë jetë për diturinë dhe vdekje për paditurinë. Sjellja e tyre do t’ju flasë për diturinë e tyre, e jashtmja e tyre për të brendshmen dhe heshtja e tyre për urtësinë e fjalëve që thonë. Ata s’i kundërvihen të vërtetës dhe as nuk e shpërfillin atë. Ata janë shtylla dhe vendstrehimi i Islamit. Nëpërmjet tyre rivendoset e vërteta në vendin e saj dhe gënjeshtra detyrohet të tërhiqet prapa, me gjuhën të prerë nga rrënja. Ata e kanë kuptuar fenë nëpërmjet shpirtit të të kuptuarit dhe zbatimit (të saj), por jo nëpërmjet dëgjimit dhe rrëfimeve. Vërtet përcjellësit e diturisë janë të shumtë, por të paktë janë ata që e zbatojnë atë.⁷² 

Vërtet të virtytshmit nga pasardhësit e mi dhe të dëlirët nga gjaku im janë më të urtit e njerëzve në fëmijëri dhe më të diturit mes tyre kur janë të rritur. Ne vërtet i takojmë një familjeje, dituria e të cilës vjen nga Zoti dhe gjykimet e të cilës burojnë nga gjykimi i Zotit. Ne i kemi dëgjuar fjalët e të sinqertëve. Nëse i ndiqni hapat tanë, do të gjeni udhëzim nëpërmjet njohurisë sonë dhe nëse nuk e bëni këtë, Zoti ka për t’ju shkatërruar me duart tona. Me ne është flamuri i të vërtetës. Kushdo që e ndjek atë, ka për të arritur në një liman të sigurt dhe kushdo që heq dorë prej tij, do të fundoset. ⁷³ 

Ne jemi të afërmit, ne jemi shoqëruesit (e Profetit), ne jemi thesarët dhe dyert (e diturisë hyjnore). Në shtëpi nuk hyhet veçse nëpërmjet derës (2:189), sepse gjithkush që hyn nëpërmjet një vendi tjetër veç derës, vjedhës quhet... Për ta (Ehl-i Bejtin) janë vargjet e Kur’anit që flasin për pozita të lartësuara dhe ata janë thesarët e Zotit Bamirës. Kur flasin, e thonë të vërtetën dhe kur heshtin, askush nuk mund të kalojë para tyre.⁷⁴

Ku janë ata që gënjenin kur thonin se vetë janë nga “të thelluarit në dituri” (el-rasikhuna fi’l-ilm, Kur’an 3:7, 4:162) e jo ne? Zoti na ka lartësuar neve dhe ata i ka lënë poshtë. Ai na ka bekuar neve dhe atyre ua ka mbajtur larg bekimin. Neve na ka lënë të hyjmë ndërsa ata i ka lënë jashtë. Nëpërmjet neve kërkohet udhëzimi dhe verbëria kthehet në të parë... Vërtet Imamët janë nga Kurejshi, të mbjellur në gjakun e Hashimit. Të tjerët nuk janë zgjedhur për këtë gjë dhe as që është dikush tjetër më i denjë se ata për të qenë prijës.⁷⁵ 

Askush në mesin e këtij ummeti nuk mund të krahasohet me familjen e Muhammedit, paqja qoftë mbi të e mbi familjen e tij. Ata që kanë përfituar nga bekimi i tyre, nuk mund të jenë të denjë me ta. Ata janë themeli i fesë dhe shtylla e bindjes. Drejt tyre duhet të kthehen ata që tepërojnë dhe tek ata duhet të arrijnë ata që kanë mbetur prapa. Ata e posedojnë të drejtën e velajetit dhe atyre u takon përgjegjësia dhe trashëgimia.⁷⁶ 

Vërtet Imamët janë përkujdesës të emëruar nga Zoti mbi krijesat dhe janë shpërndarësit e diturisë hyjnore në mesin e njerëzve. Askush nuk ka për të hyrë në parajsë përveç atyre që i pranojnë ata dhe askush s’ka për të hyrë në zjarrin e ferrit përveç atij që nuk i pranon ata dhe nuk pranohet prej tyre. ⁷⁷ 

Shiheni Ehl-i Bejtin e Profetit tuaj dhe lidhuni pas rrugës së tyre! Ndiqni hapat e tyre sepse ata kurrë s’kanë për t’ju larguar nga e edrejta dhe kurrë s’kanë për t’ju çuar drejt shkatërrimit. Nëse ata ngrihen, ngrihuni edhe ju dhe nëse ata lartësohen, lartësohuni edhe ju! Mos i tejkaloni ata dhe as mos ngelni pas tyre, sepse kjo ka për t’ju shkatërruar.⁷⁸ 

Në këto fjalë, njësoj si në letrat që i përmendëm më sipër, Imam Aliu, Imamatin dhe llojin e udhëheqësisë që ngërthen brenda vetes ky koncept, i konsideron si një trashëgimi profetike. Kjo trashëgimi nuk është një që ka të bëjë vetëm me autoritetin e përbotshëm, por vjen bashkë me vesajetin (përgjegjësi, autoritet),  urtësinë, dëlirësinë e brendshme dhe pagabueshmërinë. Kjo është një traditë që Kur’ani ua vesh profetëve kur flet për pozitën që Ibrahimi kërkoi për pasardhësit e tij dhe për të cilën Zoti i tha se nuk do t’i përfshinte të padrejtët ose zullumqarët (2:124). Kur’ani flet se profetët i takonin një fare dhe soji (arab. dhurrijje), ndonëse koncepti i të qenit i zgjedhur luan një rol qendror në këtë pozitë.

Disa sunnitë pandehin se koncepti shiit i Imamatit është thjesht një e drejtë e trashëgueshme familjare, duke i akuzuar shiitët se Imamatin e kanë interpretuar si një sundim të trashëgueshëm. Në të vërtetë, koncepti shiit i Imamatit mbështetet në emërimin (arab. nass). Ky emërim fiton kuptim brenda kornizave të një konceptimi hyjnor të trashëgimisë, që buron nga vetë Kur’ani. Në një letër ku i referohet mospajtimit të tij me Kurejshin dhe këmbënguljes së tij në kërkimin e të drejtës, Imam Aliu thotë: A bëhem së tepërmi ambicioz kur thjesht e kërkoj trashëgiminë time dhe rikthimin e të drejtës që Zoti dhe i Dërguari i Tij ma kanë falur?⁸⁰ Në këtë fjali, trashëgimia dhe drejta e falur janë përmendur njëra pranë tjetrës.

Por më me rëndësi se fjalët e mësipërme është një ndodhi që u zhvillua gjatë ditëve të para pas hyrjes së Imam Aliut në Kufe, fill pas Betejës së Devesë. Atëherë, siç është përmendur edhe nga shumë burime sunnite, Imam Aliu i ftoi njerëzit e Kufes dhe shokët e Profetit që e shoqëronin atë, që të mblidheshin në xhaminë e Kufes. Atje, ai i ftoi të dëshmonin ata njerëz që e kishin parë ngjarjen e Ghadir-it dhe që i kishin dëgjuar fjalët e Profetit atë ditë. Shumë njerëz, në mesin e tyre edhe dymbëdhjetë nga pjesëmarrësit në betejën e Bedrit, u ngritën në këmbë dhe dëshmuan.⁸¹ Përmendja dhe rikujtimi i ngjarjes së Ghadir-it nuk ishte për ndonjë qëllim tjetër veçse për ta shpallur publikisht të drejtën e tij hyjnore të velajetit.⁸² Edhe koncepti kur’anor i huxh’xhet-it (dëshmi, argument) e konfirmon këtë këndvështrim të Imam Aliut në lidhje me velajetin. Është një koncept që Imami e përdor për profetët dhe për të tjerët që, pa qenë profetë, janë të zgjedhur nga Zoti për ta udhëzuar njerëzimin. Në njërin nga fjalimet e tija, ai thotë: Zoti kurrë s’i ka lënë krijesat e Tija pa një të dërguar, pa një shkrim që është i qasshëm për ta ose pa një Dëshmi (huxh’xhet) të emëruar mbi ta.⁸³ Në një vend tjetër ai thotë:

Bota kurrë nuk është pa një njeri që është bartës i dëshmisë së Zotit. Ai ose është i qartë e i njohur mirë, ose i trembur dhe i fshehtë, në mënyrë që dëshmitë e Zotit dhe shenjat e qarta të Tij të mos zhvleftësohen. Sa janë këta e ku janë vallë? Për Zotin, numri i tyre është i vogël por e madhe vlera që kanë pranë Zotit. Nëpërmjet tyre Zoti i mban në këmbë porosinë dhe shenjat  e tija, derisa ata t’ua besojnë këto gjëra të tjerëve si vetja dhe t’i mbjellin në zemrat e tyre. Dituria e tyre i ka çuar drejt njëmendësisë të të kuptuarit dhe ata e kanë arritur shpirtin e bindjes. Ajo që është e vështirë për ata që kërkojnë rehatinë, është shumë e lehtë për ta. Për ta është e dashur ajo që është e padëshiruar për të paditurit. Ata jetojnë në botë me trupat e tyre por shpirtrat e tyre janë në rrafshe të lartësuara. Ata janë mëkëmbësit e Zotit në tokën e Tij dhe ftuesit drejt fesë së Tij.⁸⁴

Në një rast tjetër, në një letër të dërguar njërit prej zyrtarëve që e kishte emëruar si mbledhës të zeqatit, duke e përmendur mënyrën si duhet t’u qasej njerëzve, Imami shkruan se fiseve të ndryshme duhej t’u afrohej me shpalljen vijuese:

O krijesa të Zotit! Udhëheqësi i emëruar nga Zoti (velijullah) dhe mëkëmbësi i Tij (khalifetullah) më ka dërguar që ta marr prej juve hisen e caktuar të Zotit në pasuritë tuaja. ⁸⁵ 

Shprehjet velijullah dhe khalifetullah, që përdoren për vetë Imamin në këtë kontekst, janë koncepte krejtësisht shiite.

Sido që të jetë, koncepti i velajetit është një gjë që u zhvillua gjatë Kalifatit të Imam Aliut dhe që e ka karakterizuar këndvështrimin shiit mbi Imamatin.⁸⁶ Në shumë fjalime që i mbajti gjatë periudhës së Kalifatit të tij, Imami bën parashikime për ngjarjet që do të vinin dhe që njihen si melahim ve’l-fitan. Në këto fjalë, të pashembullta në mesin e fjalëve të Kalifëve të tjerë, ai bënte parashikime në lidhje me të ardhmen, ndonëse jo në stilin e një analisti politik.

Tërheqësia e personalitetit të Imam Aliut për mistikët dhe sufinjtë e kishte rrënjën pikërisht tek mendimet dhe tek jetesa e tij prej asketi. Kjo solli deri në një konceptim të caktuar të personalitetit të tij, i cili e prezantonte atë si një njeri që ishte shembulli i përsosur i pozitës së lartë shpirtërore të velajetit. Konceptimi i velajetit si një pozitë e lartësuar shpirtërore e ka zanafillën në fjalët dhe në sjelljen e vetë Imamit, i cili nga foltorja e xhamisë do të shpallte se pranë tij ishte dituria për gjithçka dhe se njerëzit mund ta pyesnin për çfarëdo që të dëshironin, për sa kohë që ai ende ishte në mesin e tyre.⁸⁷

Në përfundim të përcjellës së këtyre shembujve, do të ishte me vend që të përmendin një rast me rëndësi. Kur Aisheja po përgatitej të organizonte një rebelim kundër Imam Aliut, Umm Seleme-ja, njëra nga gratë më të shquara të Profetit (paqja qoftë mbi të e mbi familjen e tij), u përpoq ta bindte për të mos bërë një gjë të tillë. Abdullah ibn Zubejri e kundërshtoi Umm Selemen dhe i tha: Ti ke qenë një armike e familjes së Zubejrit që nga e kaluara. Umm Seleme-ja iu përgjigj: A mendon se njerëzit kanë për ta ndjekur Talhanë dhe babain tënd, ndërsa në mesin e tyre akoma ndodhet Aliu, për të cilin i Dërguari i Zotit ka thënë: “Aliu është zotëriu i çdo besimtari e besimtareje pas meje.” Abdullahu iu përgjigj: Ne s’kemi dëgjuar diçka të tillë nga i Dërguari i Zotit. Umm Seleme-ja iu përgjigj: Nëse nuk ke dëgjuar ti, pyete tezen tënde Aishen, e cila e ka dëgjuar me siguri. Unë vetë e kam dëgjuar të Dërguarin të thotë: “Aliu është mëkëmbësi im në mesin tuaj, gjatë jetës sime dhe pas vdekjes. Kushdo që tregon mosbindje ndaj tij, tregon mosbindje ndaj meje.” Edhe Aisheja konfirmoi se kishte dëgjuar një gjë të tillë nga Profeti (paqja qoftë mbi të e mbi familjen e tij).⁸⁸ 

Duke e patur parasysh atë që u tha më sipër, në lidhje me shpjegimin e disa thënieve të Imam Aliut në Nehxh’ul-Belaga, që kanë të bëjnë me shprehjen e besnikërisë nga muhaxhirët dhe nga ensarët, mund të thuhet se principi i zgjedhjes popullore të Kalifit deri në atë kohë ishte bërë përherë me zgjedhjen e muhaxhirëve dhe të ensarëve, gjë që kishte ndodhur edhe në rastin e  Imam Aliut. Imam Aliu u detyrua t’i rikthehej këtij principi për t’u mbrojtur kundër atyre që e kishin thyer premtimin e tyre për besnikëri (arab. nakithin) dhe kundër atyre që u rebeluan kundër sundimit të Aliut (arab. kasitin). Si rezultat i këtij argumenti të Imamit, shumë njerëz e pranuan udhëheqësinë e tij dhe luftuan me armiqtë e tij.

Janë përcjellur edhe disa vargje prej njërit prej përkrahësve të Imam Aliut, në të cilat ai e konfirmon vlefshmërinë e Kalifatit të tij dhe përkrahjen e popullit për të. Besëlidhjen e bërë me Imam Aliun, autori i këtyre vargjeve e krahason me besëlidhjen e bërë me dy Kalifët e parë.

Me të bënë njerëzit besëlidhje dhe i premtuan besnikëri

Si besëlidhja që u bë me Ebu Hafs-in (Umarin) e Ebu Bekrin më parë

Andaj shprehni besnikëri e mos u bëni jobesimtarë

Ju këshilloj: kërkoni strehë tek Zoti nga mohimi...⁸⁹ 

Megjithatë, vetë Imami nuk e konsideronte këtë qasje si themelin e legjitimetit të Imamatit të vet, njësoj siç nuk është shprehur diçka e tillë nga ndjekësit e tij të afërt, të cilët Imamatin e tij e shihnin si një gjë, legjitimiteti i të cilit qëndronte përtej shprehjes së besnikërisë nga muhaxhirët e nga ensarët. 

Ajo që është e sigurt është se, siç kemi shprehur më parë, Shiizmi u rrit, për nga rëndësia dhe karakteri, gjatë ngjarjeve që ndodhën fill pas vrasjes së Osmanit dhe gjatë Kalifatit të Imam Aliut. Para kësaj, vetëm disa nga shokët e Profetit kishin patur tendenca të tilla. Por për arsye që  përmendëm më sipër, Shiizmi u përhap në Irak. Këto tendenca njihen si tendenca alevite dhe shiite. Forma e butë e kësaj tendence përbëhej nga distancimi nga Osmani dhe konfirmimi i Kalifatit të Imam Aliut, ndërsa forma më e zhvilluar e saj nënkuptonte një konfirmim të Imamatit të Ali ibn Ebu Talibit pas të Dërguarit të Zotit (paqja qoftë mbi të e mbi familjen e tij) dhe konfirmim të superioritetit të tij karshi Kalifëve të tjerë. Dhe përveç këtyre, ekzistonin edhe disa tendenca ekstremiste që u shfaqën në këtë periudhë, për rëndësinë dhe karakterin e të cilave ekzistojnë mendime të ndryshme.⁹⁰

Një tjetër tendencë që u zhvillua gjatë kësaj periudhe ishte tendenca “osmanide”. Ajo u shfaq në ngjarjet e betejave të Devesë e të Siffinit. Ndonëse përkrahësit e kësaj tendence pësuan disfatë në Betejën e Devesë, efektet e tyre vazhduan të ekzistonin në Basra dhe populli i këtij qyteti ishte i njohur për prirjet e tija osmanide.⁹¹ Një degë tjetër e kësaj tendence ishte në fuqi në Siri (el-Sham) gjatë sundimit umajjad dhe më pas e sundoi edhe Irakun. Sundimi i Umajjadëve ishte shprehja më e qartë e dominimit të doktrinës osmanide. Kjo doktrinë nuk e njihte legjitimitetin e Kalifatit të Imam Aliut dhe mbështetej në pretendimin se Imam Aliu e kishte vrarë Kalifin e tretë ose i kishte nxitur njerëzit për ta vrarë atë. Për më tepër, përkrahësit e këtij qëndrimi pretendonin se nuk kishte patur një koncensus të përgjithshëm në lidhje me Kalifatin e tij. Ky ishte qëndrimi dominues në mesin e grupit uthmanijje, të cilët ishin prototipi i Ehl-i Sunnetit të mëvonshëm. Gjatë kësaj periudhe, cilësimet shia dhe uthmanijje qëndronin në kontrast me njëri-tjetrin. Grupi osmanid besonte se Muavije ishte Kalifi i ardhshëm legjitim pas Osmanit. Themeli i legjitimitetit të tij, siç pretendonin ata, ishte farefisnia e Muavijes me Osmanin dhe pretendimi i tij se ai ishte më i afërti i të vrarit.⁹² Qytetet e Basrës dhe të Kufes, me prirjet e tyre përkatëse osmanide dhe shiite, konsideroheshin qytete rivale.

Një aspekt tjetër interesant i betejës së Devesë ishte rëndësia që fitoi Shiizmi përballë doktrinës osmanide. Gjatë betejës, Amr ibn Jethribi, i cili e vrau Zejd ibn Suhanin, një ndjekës të Imam Aliut, thoshte se e kishte vrarë këtë të fundit teksa ishte ende një ndjekës i “doktrinës së Aliut” (din-i Ali). Në anën tjetër, Ammar bin Jasiri, duke iu drejtuar Amrit, i recitoi vargjet vijuese gjatë betejës:

O djali i Jethribiut!

Unë s’kam për të ikur nga fushëbeteja

Pa ju luftuar juve teksa jam në doktrinën e Aliut

Ne dhe shtëpia e Zotit i jemi Profetit më pranë...⁹³ 

 Termi “doktrina e Osmanit” (din-i Osman) u paraqit si një kundërshtim i termit “doktrina e Aliut”. Në lidhje me ushtarët sirianë, një poet nga mesi i tyre tha:

Janë tetëdhjetë mijë burra në doktrinën e Osmanit

Taborre, të cilave vetë Xhibrili u prin...⁹⁴ 

Një poet tjetër sirian që ndodhej në Siffin, kështu e prezantonte veten e tij:

Unë jam pasardhës i prijësit të princërve të Ghassanit

Dhe sot një ndjekës jam i doktrinës së Osmanit...₉₅ 

Rifa’ah ibn Shadad i përpiloi vargjet në vijim:

Unë jam djali i Shaddadit, doktrinën e Aliut ndjek

S’jam mik me Osmanin, djalin e Arva-së...⁹⁶ 

Në lidhje me trupat siriane është thënë gjithashtu se ishin tetëdhjetë mijë ushtarë, që "e ndiqnin doktrinën e Osmanit”.⁹⁷

Pas rënies dëshmor të Imam Aliut, njerëzit e Irakut i dhanë betim besnikërie Imam Hasanit. Në mesin e tyre kishte shiitë që vërtet besonin në Imamatin e Hasan el-Muxhtebasë dhe që iu betuan atij duke u mbështetur në këtë besim. Kuptohet, në këto rrethana ekzistonin dy tendenca të caktuara: tendenca shiite dhe tendenca osmanide. Tendenca fetare e njerëzve të Kufes ishte kryesisht shiite, në kuptimin që nuk e pranonin Osmanin dhe e konfirmonin Kalifatin e Imam Aliut. Gjatë pëse viteve të sundimit të Imam Aliut, ata ishin ndikuar nga ai dhe nga ndjekësit e tij më të afërt. Ata i ndiqnin tendencat alevite në fe dhe e shihnin me nënçmim doktrinën osmanide. Opozita ndaj Osmanit dhe reputacioni i keq i tij në Kufe ishin të tillë që në kohën e Imam Aliut. Kjo do të bënte që Xharir ibn Abdullah el-Baxhali të thoshte: Nuk mund të qëndroj në një qytet ku njerëzit hapur e kritikojnë Osmanin.⁹⁸

Aq sa është relevante për nocionin shiit të Imamatit, ka dëshmi të mjaftueshme se Imam Aliu e emëroi djalin e vet si pasardhës, ndonëse autorët sunnitë nuk i janë referuar këtij rasti si një trashëgimi.⁹⁹ Në këtë drejtim është përcjellur një hadith nga i Dërguari i Zotit, që është përmendur në shumë burime. Sipas tij, i Dërguari (paqja qoftë mbi të e mbi familjen e tij) ka thënë: Hasani dhe Husejni janë dy Imamë, qofshin sundues ose jo.¹⁰⁰ 

Ky hadith është një dëshmi e qartë se ekzistonte një emërim që e favorizonte Imamatin e këtyre dy vëllezërve. Në këtë kuptim, ka edhe rrëfime historike që përshtaten me këndvështrimin shiit në lidhje me Imamatin e Imam Hasanit.

Përcillet nga Nasr ibn Muzahimi se në kohën e Imam Aliut, Avar el-Shani i tha atij: Zoti ta shtoftë udhëzimin dhe mirësinë! Ti ke parë me dritën e Zotit dhe u ke dhënë përparësi disave, ndërsa të tjerët i ke lënë prapa. Ty të takon urdhri dhe neve na takon bindja. Ti je Imam dhe nëse vdes, Imamati yt ka për të vazhduar me këta të dy (Hasanin dhe Husejnin).

Pastaj i tha Imam Aliut: Dëgjoji këto vargje që i kam shkruar:

O Ebu’l Hasan, ti je dielli shkëlqimtar mes ditës

E këta dy si dy hëna në kohë trazirash

Si një vesh e si një sy jeni të tre

Ju jeni njerëz të pozitave të lartësuara

Që shumë përtej janë ambicieve të njeriut

Gjithandej flasin njerëzit për vlerat tuaja

Por vlerat tuaja sot janë aq shumë, sa s’ka vend për fjalë...¹⁰¹ 

Përcillet gjithashtu se Mundhir ibn Xharadi i tha Imam Aliut në Siffin: Nëse ti vdes, këta të dy, Hasani dhe Husejni, do të jenë Imamët tanë pas teje.¹⁰² 

Kështu bëhet e qartë se që nga ditët e Imam Aliut, ndjekësit e tij ishin të mendimit se pas tij, Imamati u takonte dy bijve të tij, Hasanit dhe Husejnit. Dihet se pas rënies dëshmor të Imam Hasanit, shiitët e Kufes dërguan një porosi, ku e shprehnin përkrahjen e tyre për Imam Husejnin. Edhe Abdullah ibn Abbasi i ftoi njerëzit t’i shprehnin besnikëri Imam Hasanit, duke thënë: Ai është djali i Profetit tuaj dhe trashëgimtari i Imamit tuaj. Shprehini atij besnikëri!¹⁰³ Edhe vetë Imam Hasani, në një letër të shkruar Muavijes, thotë: Kur babai im ishte pranë vdekjes, ai ma dorëzoi mua këtë çështje...”¹⁰⁴ Hajthem ibn Adi ka përcjellur nga shumë prej mësuesve të tij që kanë thënë se Hasan ibn Aliu ishte trashëgimtar i të atit.¹⁰⁵ Edhe Ebu’l Esved Dueli, i cili ishte në Kufe kur i shprehej besnikëri Imam Hasanit, tha: Ai e ka trashëguar pasardhësinë (visaja) nga i ati.¹⁰⁶ Përcillet gjithashtu, se njerëzit i kanë thënë Imam Hasanit: Ti je pasardhës dhe trashëgimtar i babait tënd dhe ty do t’të bindemi.¹⁰⁷ 

Për të përmbledhur, duhet të thuhet se Imam Aliu e prezantoi djalin e tij të madh si një pasardhës që parapëlqehej nga ai vetë.¹⁰⁸ Një të premte, kur Imami nuk ndjehej mirë, ai urdhëroi që Imam Hasani t’i udhëhiqte njerëzit në namaz.¹⁰⁹

Përveç faktit se shiitët e Kufes, duke u mbështetur në sentimentet e tyre fetare, tërhiqeshin drejt Imam Hasanit, nuk mund të kalojmë pa e vërejtur nocionin e veçantë shiit të Ehl-i Bejtit dhe Imamatit. Siç përcillet nga burime relevante, në fjalimin e tij të parë, Imam Hasani tha:

Ata që më njohin, më njohin. Dhe nëse dikush nuk më njeh, le të dijë se unë jam Hasani, djali i të Dërguarit të Zotit. Unë jam djali i atij që është “sjellës i sihariqeve dhe paralajmërues”. Unë jam djali i atij që i ftoi njerëzit drejt Zotit dhe urdhrit të Tij. Unë jam djali i atij që është një llambë e ndritshme. Unë i takoj një familjeje, prej të cilës Zoti ka larguar çdo njollë dhe i ka bërë të dëlirë. Ata janë personat, dashuria ndaj të cilëve është bërë detyrim nga Zoti në librin e Tij, ku ai thotë: “..dhe kur dikush bën mirë, atij do t’ia rrisim të mirat...” (Kur’an 42:23) “Vepra e mirë” në këtë varg është dashuria ndaj neve, Ehl-i Bejtit.¹¹⁰ 

Mesudiu, në veprën e tij të historisë, e përcjell njërin nga fjalimet e Imam Hasanit. Në të, Imami thotë:

Ne jemi grupi i drejtë pranë Zotit. Ne jemi familja e të Dërguarit të Zotit (paqja qoftë mbi të e mbi familjen e tij). Ne jemi familja e pastër, ne jemi të dëlirët dhe ne jemi i dyti nga dy amanetet, ndërsa i pari është Libri i Zotit, të cilit s’i afrohet asnjë gënjeshtër... Andaj na u bindni, sepse bindja ndaj neve, si të ngarkuarit me autoritet (ulu’l-emr), është një detyrim, sepse kjo bindje është e ndërlidhur me bindjen ndaj Zotit dhe bindjen ndaj të Dërguarit të Zotit, siç thotë edhe Libri i Zotit:

Në keni mosmarrëveshje mes juve, drejtojuni Zotit, të Dërguarit të Tij dhe atyre që u është dhënë autoritet në mesin tuaj...(Kur’an 4:59)

Dhe kur ju vjen një lajm, për siguri a për frikë, ata e përhapin menjëherë. Sikur t’i drejtoheshin të Dërguarit dhe atyre që u është dhënë autoritet në mesin e tyre, do ta kuptonin të vërtetën...(Kur’an 4:83)¹¹¹ 

Halil ibn Jasafi përcjell: Isha i pranishëm në fjalimin e Imam Hasan ibn Aliut, kur ai tha: “O njerëz të Kufes! Kinie droje Zotin në lidhje me ne! Ne jemi prijësit dhe mysafirët tuaj. Ne jemi familja, për të cilën Zoti tha: “Vërtet Zoti dëshiron të largojë çdo njollë nga ju, o Ehl-i Bejti, e t’ju bëjë të dëlirë. (33:33)¹¹² Me sa duket, ishte pikërisht pas këtij fjalimi që Imam Hasani u plagos në një atentat në Sabat. 

Situata ishte e ngjashme edhe në kohën e Imam Husejnit: një pjesë e shiitëve ishin shiitë doktrinalë, ndërsa të tjerët ishin ata që i parapëlqenin pasardhësit e Aliut karshi të tjerëve dhe i kundërshtonin ata që e ndiqnin grupin osmanid. Mund të thuhet se ata që e fituan kurorën e dëshmorit bashkë me Imam Husejnin në Qerbela ishin shiitë që Imamatin e konsideronin një të drejtë të patjetërsueshme të Imam Aliut dhe të bijve të tij. Vetë Imam Husejni, në shumë raste i ftoi njerëzit që “t’ua rikthenin të drejtën atyre që e meritojnë atë” dhe ta përkrahnin, sepse Umajjadët ia kishin uzurpuar të drejtën që i takonte.¹¹³ Në një rast, ai tha: O njerëz! Unë jam djali i të Dërguarit të Zotit dhe ne kemi më shumë të drejtë për t’ju udhëhequr se ata njerëz që pretendojnë por nuk e kanë këtë të drejtë.¹¹⁴

Në një rast tjetër, ai thotë: Duke u mbështetur në farefisninë time me të Dërguarin, unë kam më shumë të drejtë për Kalifatin se gjithkush tjetër.¹¹⁵ 

Përveç vetë Imamit, edhe ndjekësit e tij e kanë shprehur këtë besim në shumë raste. Muslim ibn Zijadi thotë: Për Zotin, Muavije nuk është një Kalif i drejtë, por e mundi pasardhësin e të Dërguarit të Zotit me dinakërinë e tij dhe kështu e uzurpoi Kalifatin.¹¹⁶ Abd el-Rahman ibn Abdullah el-Jezani, njëri nga ndjekësit e Imam Husejnit në Qerbela, thotë:

Unë jam djali i Abdullahut, nga familja e Jezanit

Doktrina ime është doktrina e Husejnit edhe Hasanit...¹¹⁷ 

Ngjashëm me të, Haxh’xhaxh ibn Masraku, duke i folur Imam Husejnit, thotë: ...dhe pastaj babai yt madhështor Aliut. Ne atë e njohëm për trashëgimtar...¹¹⁸

Halil ibn Nafi Baxhali, në disa vargje të tij, thotë:

Unë një i ri jam nga fisi Tamim dhe jam Baxhali

E imja është doktrina e Husejnit dhe Aliut.¹¹⁹ 

Osman ibn Ali ibn Ebu Talibi, në disa vargje të tij, thotë:

Vërtet unë Osmani jam, përplot me virtyte

Aliu është zotëriu im, ai njeri i veprave sublime

Jam djali i kushëririt të Profetit

Dhe vëlla i Husejnit jam, të zgjedhurit mes të zgjedhurish

Prijës i të mëdhenjve dhe i të vegjëlve

Pas të Dërguarit e pas trashëgimtarit e ndihmësit të tij...¹²⁰ 

Nafi ibn Hilali thoshte: Unë jam Xhemalî dhe në doktrinën e Aliut jam. Ndërkohë, njëri nga kampi kundërshtar thirri: Unë jam në doktrinën e Osmanit.¹²¹ 

Në këto vargje, njësoj si në ato që janë përcjellur nga Abbas ibn Ali ibn Ebu Talibi, mund të shquajmë qartësisht një besim shiit tek ndjekësit e Imamit, gjë që posedon dimensione doktrinale dhe është shumë e ndryshme nga përkrahja dhe favorizimi politik.

Më pas, gjatë jetës së Imamit të katërt Ali ibn Husejnit, Shiizmi doktrinal ishte qartësisht i dallueshëm. Përcillet, për shembull, se Ibn Zijadi i tha Amr ibn Hurejthit: Për të (Jezidin) nuk kam ndonjë droje nga Abdullah ibn Zubejri, por më tepër nga ana e “turabinjve”, shiitëve të Ebu Turabit (= një nofkë e Ali ibn Ebu Talibit).¹²²

Gjatë kësaj periudhe (pas Qerbelasë), sllogani i lëvizjes së “të penduarve” (tevvabin) ishte rivendosja e pushtetit të familjes së Profetit. Ubejdullah ibn Ubejdullahu, teksa e përmendte rëndësinë e familjes së Profetit (paqja qoftë mbi të e mbi familjen e tij) dhe fyerjen e madhe që iu bë kësaj familjeje në ndodhinë e Qerbelasë, ua tregonte njerëzve rrugën e pendimit me këto fjalë:

Ju ftoj drejt Librit të Zotit dhe Sunnetit të Profetit, që të hakmerremi për gjakun e familjes së tij dhe të bëjmë xhihad kundër atyre që e lejojnë të ndaluarën dhe atyre që tradhëtuan. Po të vritemi, s’ka dyshim se ajo që është pranë Zotit është më e mirë për të virtytshmit. E po të ngadhënjejmë, sundimin do t’ia rikthejmë familjes së Profetit tonë.¹²³

Slogani i “të penduarve” ishte se në rast fitoreje, ata do t’ia rikthenin sundimin familjes së Profetit: Do t’ia rikthejmë sundimin familjes së Profetit tonë, nëpërmjet të cilit Zoti na bekoi dhe na nderoi.¹²⁴ 

Në kohën e kryengritjes së Mukhtar el-Thekafiut, Shiizmi doktrinal jo vetëm që kishte lëshuar rrënjë të forta në Kufe, por edhe shfaqja e “tepëruesve” (ghulat) ishte bërë një problem. Kritikat e fisnikëve të Kufes drejtuar Mukhtar-it dhe përkrahësve të tij ishin se këta të fundit ishin distancuar nga “të parët e mirë” (eslefuna el-salihin).¹²⁵ Me shumë gjasa, me këtë nënkuptohej kritika që shiitët ua bënin disa shokëve të Profetit (sahabeve) për veprimet e tyre të devijuara.

Imam Ali ibn Husejn el-Sexhaddi, në lutjet (duatë) e tija të famshme, e prezanton Shiizmin doktrinal në mënyrë shumë të qartë dhe të dallueshme. Në mesin e lutjeve të tija, nuk ka thuajse asnjë, në të cilën nuk përfshihet një salavat mbi Muhammedin dhe mbi familjen e Muhammedit. Përfshirja e kësaj shprehjeje në lutje e shpreh qartësisht konotacionin e tyre. Për shembull, në lutjet e tija mund të gjenden shumë shpesh shprehje si: Muhammedin dhe familjen e tij, të dëlirët e të mirët, të zgjedhurit e të përzgjedhurit...¹²⁶

Këmbëngulja e Imamit për ta përmendur familjen e Profetit ngjitur me emrin e Profetit, në përshtatshmëri me urdhrin e Zotit për t’i dërguar selame të Dërguarit, ka një rëndësi të madhe në shprehjen e besimit shiit. Para se të citojmë disa fjali relevante nga lutjet e Imamit, do të ishte me vend që të përmendim një hadith që ka të bëjë me konfirmimin e lidhjes që ekziston ndërmjet Profetit dhe familjes së tij. Imami thoshte:

Zoti e ka bërë një detyrim mbi gjithë botën që t’i dërgojë salavate Profetit dhe neve (pra familjen e tij) na ka bashkuar me të. Kushdo që i dërgon salavate Profetit dhe nuk na dërgon salavate neve, e ka të mangët salavatin dhe nuk u është bindur urdhrave të Zotit.¹²⁷ 

Aktualizimi i çështjes së Imamatit në lutjet e Imam Sexh’xhadit (paqja qoftë mbi të) është një rast i qartë i shkoqitjes së konceptit shiit të Imamatit në lutje (dua). Në këto lutje, koncepti i Imamatit, përtej çështjes së meritës për Kalifatin ose për udhëheqësinë, është shfaqur në formën e tij më sublime, si një pozitë hyjnore që i takon Imamit të dëlirë (masum), si trashëgimtar i diturisë së profetëve dhe në veçanti të Profetit të fundit (paqja qoftë mbi të e mbi familjen e tij). Në vijim do t’i përmendim disa nga këto fjalë të përmendura në lutjet e Imamit. Në disa prej tyre ai thotë:

Zoti im! Bekoji më të mirët e familjes së tij (Profetit)! Ata që i ke zgjedhur për amanetin Tënd, që i ke emëruar thesarmbajtës të diturisë Sate, roje të fesë Tënde, mëkëmbës të Tu në tokë dhe dëshmi të Tuat karshi robërve. Janë ata që i ke pastruar nga çdo njollë  dhe papastërti e i ke bërë të dëlirë me vullnetin Tënd. Ti i ke bërë ndërmjetës pranë Teje dhe një rrugë drejt parajsës Tënde...¹²⁸ 

O Zot! Kjo pozitë u takon mëkëmbësve të Tu e të zgjedhurve të Tu, ndonëse u është hequr atyre me dhunë ajo shkallë e lartësuar, për të cilën Ti i zgjodhe. ( Por Ti e përcaktove atë e urdhri yt nuk kthehet prapa, njësoj siç nuk hiqet dot sundimi Yt. Siç dëshiron Ti dhe kurdo që Ti dëshiron! Nuk mund të fajësosh Ti në krijimin e në vullnetin Tënd, për atë që Ti e di më së miri.)

Pastaj ata miqtë e Tu të zgjedhur e mëkëmbësit e Tu u mundën, humbën dhe u larguan me forcë. (Tani e shohin urdhrin Tënd të larguar, Librin Tënd të shpërfillur krejt, detyrimet ndaj Teje të devijuar nga qëllimet e Ligjit dhe Traditën e Profetit Tënd krejt të lënë pas dore!) O Zot! Mallkoi armiqtë e tyre nga të parët e të vonit e mallkoi të gjithë që janë të kënaqur me veprat e tyre. Mallkoi ndjekësit e tyre! ¹²⁹ 

Dhe bekoje, o Zot, Muhammedin, të zgjedhurin nga krijesat e Tua, dhe pasardhësit e tij, ata miqtë e Tu të zgjedhur në mesin e krijesave, ata të dëlirë! Dhe bëji ata dëgjues të tyre e të bindur, siç ke urdhëruar Vetë.¹³⁰ 

O Zot! Vërtet Ti gjithnjë e ke përkrahur fenë Tënde me një Imam që ke vendosur si udhërrëfyes për robërit e Tu e si një fanar në tokën Tënde, pasi të jetë ngjitur litar’ i tij për litarin Tënd. Ti e ke emëruar atë si mjet drejt kënaqësisë Tënde, e ke bërë të detyrueshme bindjen ndaj tij, ke paralajmëruar kundër mosbindjes dhe ke urdhëruar që urdhri i tij të ndiqet e të largohet njeriu nga gjërat që ai ndalon. Ti ke urdhëruar që asnjë të mos kalojë para tij e asnjë të mos mbetet larg pas tij. Ai është streha e atij që kërkon strehë, ai është shpella e besimtarit, mbështetja e ndjekësve të bindur dhe drita e botëve. ¹³¹ 

Nëpërmjet tij forcoje librin Tënd, ndalesat e urdhrat e Tu dhe mësimet e Sunnetit të të Dërguarit Tënd (paqja jote qoftë mbi të e mbi familjen e tij)! Nëpërmjet tij ringjalli udhëzimet e fesë Tënde që u vranë nga zullumqarët, lustroje ndryshkun e padrejtësisë nga udha Jote, shoshite armiqësinë nga rruga Jote, shkatërroji ata që devijuan prej saj dhe asgjësoji ata që kërkuan shtrembëri në drejtësinë Tënde. Bëje atë të butë për miqtë e Tu, zgjatja dorën përmbi armiqtë, falna butësinë, mëshirën dhe pëlqimin e tij e na bëj dëgjues e bindës të tij! Na bëj nga ata që përpiqen për kënaqësinë e tij, nga ata që e ndihmojnë dhe e mbrojnë atë e që me këtë të afrohen Ty dhe të Dërguarit Tënd (paqja, o Zot, qoftë mbi të e mbi familjen e tij).¹³² 

Nga vargjet që kemi përmendur më sipër, bëhet e qartë se qëllimi i Imamit ishte përhapja e besimit shiit në Imamatin, si koncepti më i rëndësishëm shiit. Thënie të ngjashme në lidhje me pozitën e lartë të Ehl-i Bejtit mund të gjenden edhe në fjalët e Imam Aliut në Nehxh’ul-Belaga.   

Doktrina dhe besimet origjinale shiite, që ishin aktuale në mesin e shumicës së shiitëve, ishin frymëzuar nga mësimet, themelin e të cilëve e kishin krijuar vetë Imamët. Në periudhën që po diskutojmë, Imam Muhammed Bakiri dhe Imam Xhaferi ishin përkrahësit më të rëndësishëm të këtij qëndrimi. Ndjekësit e Imam Muhammed Bakirit përbëhesin nga një numër i madh përcjellësish të haditheve, emrat e të cilëve janë shënuar në veprat shiite të rixhal-it, si tek Rixhal-i i Shejh Tusiut.¹³³

Njëra nga pasojat e besimit në pozitën hyjnore të Imamatit ishte se vetëm hadithet e përcjellura nëpërmjet Imamëve mund të konsideroheshin të besueshme në çështjet e ligjit. Me fjalë të tjera, Imamit i përdorën të gjitha fuqitë e tyre për ta prezantuar Ehl-i Bejtin si autoritetin e vetëm që mund t’i udhëhiqte njerëzit në jetën e tyre fetare dhe politike. Nocioni i bindjes së detyrueshme ndaj Imamit ishte i një rëndësie qendrore në këtë këndvështrim dhe nënkuptonte njëherit edhe mbështetjen në mësimet e Ehl-i Bejtit në të gjitha çështjet, siç është përcjellur në mësimet e Imamëve nga Imam Muhammed Bakiri e më pas.

Nga fundi i shekullit të parë pas Hixhrit dhe në fillim të shekullit të dytë, kur Imam Muhammed Bakiri dhe Imam Xhaferi e morën përsipër udhëheqësinë e shiitëv, u krijuan doktrina dhe sekte të ndryshme, të cilat pretendonin se atyre u takonte udhëheqësia e muslimanëve. Shumica prej tyre e njohën autoritetin politik të Kalifëve sundues, që të mund ta siguronin për veten e tyre udhëheqësinë e masave. Por Imamët shiitë, në fjalët e tyre përherë e theksuan principin që është përmendur në hadithin e mirënjohur të dy amaneteve të çmueshme (Thekalejn), ku Profeti (paqja qoftë mbi të e mbi familjen e tij) thotë qartë se burimi i vetëm për ligjin islam mund të jenë Kur’ani dhe Ehl-i Bejti i tij.

Në mesin e thënieve të Imam Muhammed Bakirit, ka shumë raste kur njerëzit thirren për të fituar dituri fetare nga Ehl-i Bejti, si burimi i vetëm i Sunnetit autentik dhe i haditheve. Përcillet, për shembull, se Imam Bakiri u tha Seleme ibn Kuhejlit dhe Hakam ibn Ujajnes: As në lindje dhe as në perëndim s’keni për të gjetur ndonjë dituri të sigurt, përveç asaj që merret prej neve.¹³⁴

Në një thënie tjetër, duke iu referuar Hasan el-Basriut, dijetarit të famshëm të asaj kohe, ai thotë: Le të shkojë Hasani ngado të dojë. Për Zotin, ska për të gjetur dituri veçse këtu.¹³⁵

Në një rast tjetër, thotë: Le të shkojnë njerëzit ngado të duan. Për Zotin, çështjet e tyre janë këtu. ¹³⁶ 

Këto thënie shumë qartësisht i ftojnë njerëzit që ta konsiderojnë Ehl-i Bejtin si autoritetin e vetëm në çështjen e mësimit fetar. Pranimi i kësaj thirrjeje s’do të thotë gjë tjetër veçse pranin i Shiizmit. Në një thënie tjetër, Imam Muhammed Bakiri shprehet kështu: Ehl-i Bejti janë dyert që çojnë drejt Zotit. Janë ata që ftojnë drejt parajsës dhe që i çojnë njerëzit drejt saj.¹³⁷

Në një rast tjetër, ai thotë: Është shkatërrimtare gjithçka që nuk buron nga kjo shtëpi (Ehl-i Bejtit.¹³⁸

Qëllimi i përmendjes së këtyre thënieve është qartësimi i rolit që ato kanë luajtur në zhvillimin e Shiizmit nga pikëpamja historike.

Në një thënie tjetër të tij, Imam Muhammed Bakiri përcillet se ka thënë: O njerëz! Nga po shkoni e ku po ju çojnë kështu? Nëpërmjet neve i udhëzoi Zoti të parët tuaj dhe prapë nëpërmjet neve të mbramit në mesin tuaj do të gjejnë udhëzim.¹³⁹ 

Kur sunduesi umajjad Hishami erdhi në Medine, në mesin e fjalëve që Imami ia tha atij, ishin: Të gjitha lëvdatat janë për Zotin që e dërgoi Muhammedin me të vërtetën si Profet të Vetin dhe që na nderoi neve nëpërmjet tij. Ne jemi ata që Zoti përzgjodhi mbi krijesat e Tija, ne jemi të zgjedhurit mbi krijesat dhe ne jemi mëkëmbësit e Tij. Të shpëtuar janë ata që na ndjekin dhe të mjerë ata që na kundërshtojnë e armiqësohen me ne.¹⁴⁰ 

Pikërisht pas këtyre fjalëve, Hishami e thirri Imamin në Siri. Edhe në thëniet e Imam Xhaferit (paqja qoftë mbi të) gjenden shumë shprehje që e prezantojnë Ehl-i Bejtin dhe fjalët e Ehl-i Bejtit si burimet e vetme të udhëzimit. Në njërën prej këtyre thënieve, Imam Xhaferi shprehet: O njerëz! Ruajeni trashëgiminë e Dërguarit të Zotit, Sunnetin e tij dhe trashëgiminë e Imamëve të udhëzimit nga familja e të Dërguarit (paqja qoftë mbi të e mbi familjen e tij).¹⁴¹

Në një rast tjetër, përcillet se ai i tha Junus ibn Dabjanit:

O Junus! Nëse kërkon dituri burimore, ajo është tek ne, tek familja e Profetit, sepse ne e kemi trashëguar atë dhe jemi bekuar me ligjin e urtisë e me gjykim të palëkundur.¹⁴²

Në një rast tjetër, Imami thotë: Vërtet ne e posedojmë atë që na bën të jemi të pavarur nga njerëzit ndërsa i bën njerëzit nevojtar për ne. Vërtet pranë neve është libri (sahife) i diktuar nga i Dërguari i Zotit dhe i shkruar nga Aliu, në të cilin përmendet gjithçka mbi të lejuarën e të palejuarën.¹⁴³ 

Këto fjalë vetëm sa e përsërisën atë që Imam Aliu e shpallte në fjalimet e tija para njerëzve të Kufes:

O njerëz të Kufes! Na pyetni në lidhje me gjërat që ka thënë Zoti dhe i Dërguari i Tij, sepse ne Ehl-i Bejti, e dimë më mirë se gjithkush tjetër atë që kanë thënë Zoti dhe i Dërguari.¹⁴⁴ 

Këto citate tregojnë se, parë nga këndvështrimi historik, ekzistonte një rrymë fetare e ndjekur nga Imamët e familjes së Profetit, e cila e prezantonte Ehl-i Bejtin si boshtin e jetesës fetare të muslimanëve.     

 

Simboli (*) nënkupton se shprehja është një shënim i përkthyesit

1: S’ka fare nevojë të përmendet, në këtë rast, se shprehja “shia-t e Aliut” mund të gjendet edhe në disa hadithe të Profetit

2: Jakubi, Tarikh, vëll.1, fq.228

3: Mukaddime fi tarikh el-Islam, fq.48

4: Mesail el-Imama, fq.16-17; shih gjithashtu: Murxhi’ah, tarikh ve endisheh, fq.19.26; El-Zinah, fq.273; Taberi, Tarikh, vëll.5, fq.57-58

5: Mesail el-Imamah, fq.16

6: Khallal, El-Sunnah, fq.380

7: po aty, fq.381

8: po aty, fq.393

9: po aty, fq.394

10: Mesail el-Imamah, fq.65-66

11: Khallal, El-Sunnah, fq.398, 404; shih gjithashtu fq.384, 396, 401-403

12: po aty, fq.404, 410

13: po aty, fq. 224-226

14: po aty, fq.421 (fusnota)

15: po aty, fq.447

16: po aty, fq.489

17: po aty, fq.492

18: Ibn Ebi Asim, El-Sunnah, fq.460

19: El-Dhehebi, Mizan el-itidal, vëll.2, fq.18

20: Rixhal el-Nexhashi, fq.297, nr.807

21: Mizan el-itidal, vëll.1, fq.432: Jahja ibn Maini e definon termin khashabi me këto fjalë: khashabitët janë ata që e kanë marrë emrin nga copat e drurit (khashabah), mbi të cilat u dënua me vdekje Zejb ibn Aliu.

22: Lisan el-Mizan, vëll.6, fq.249

23: Mizan el-itidal, vëll.3, fq.552

24: po aty, vëll.1, fq.6; në këtë rast, Dhehebiu bën një gabim në lidhje me tekfirin.

25: El-Marife ve’l-tarikh, vëll.2, fq.806

26: Jahja ibn Main, Tarikh, vëll.3, fq.394

27: Ibn Fakih Hamedani, Akhbar el-buldan, fq.30

28: Basair el-derexhat, fq.76-77

29: Ibn Abdu’l-Berr, El-Intifa, fq.13; Tarikh el-medahib el-islamijje, fq.361

30: Rixhal el-Nexhashi, fq.177

31: Tefsir el-Imam el-Askeri, fq.316, nr.161

32: Ta’likah amel el-amil, fq.239, 240

33: Divan el-Imam el-Shafi’i, fq.38

34: po aty, fq.74

35: Zafarat el-thekalejn, vëll.1, fq.291 (nga Reshfat el-Sadi, fq.24; Abakat el-enver, pjesa mbi hadithin Thekalejn, fq.51, 911)

36: Divan el-Imam el-Shafii, fq.57

37: Zafarat el-thekalejn, vëll.1, fq.291 (nga Miraxh el-vusul fi ma’rifet el-Resul, Jenebi el-Muvadda, vëll.2, fq.356; Ibn Shehr Ashub, El-Menakib, vëll.3, fq.269; Feraid el-simtejn, vëll.2, fq.266)

38: Nakd, fq.218

39: Rixhal el-Nexhashi, fq. 218

40: El-Mijar ve’l-Muvazene, fq.51

41: El-Idah, fq.88; Ibn Ebi’l-Hadid, Sherh Nehxh’ul-Belagha, vëll.12, fq.53

42: El-Vafidet min el-nisa ‘ala Muavija, fq.41

43: El-Taberi, Tarikh, vëll.5, fq.64; Ensab el-eshref, vëll.2,fq.348

44: El-Mijar ve’l-Muvazene, fq.194

45: Nathr el-durar, vëll.2,fq.77; Tarikh el-Jakubi, vëll.2, fq.171

46: Ensab el-eshref, vëll.2, fq.118

47: Tarikh el-Jakubi, vëll.2, fq.173

48: Ensab el-Eshref, vëll.2, fq.183

49: Ibn Maxhe, Sunnen,  vëll.2, fq.1270, nr.3862

50: El-Muvafakijat, fq.312; Dhakha’ir el-ukba, fq.95

51: Kitab el-zinah, fq.259

52: El-Vafidat, fq.24

53: po aty, fq.29; Belaghat’un-nisa, fq.67; Tarikh Dimeshk, “taraxhim el-nisa”, fq.531

54: Vak’at Siffin, fq.18, 23, 24, 46, 381, 385, 416, 436; Sherh Nehxh’ul-Belagha, vëll.1, fq.143-150; Mukhtasar Tarikh Dimeshk, vëll.11, fq.229; El-Fusul el-mukhtarah, fq.217-218; shih gjithashtu: Nehxh el-sabaghah, vëll.3, fq.55-57; Ensab el-eshref, vëll.2, fq.246; El-Futah, vëll.2, fq.484; vëll.3, fq.246, 270

55: Tarikh el-Jakubi, vëll.2, fq.179

56 : El-Futuh, vëll.3, fq.226

57:  Ibn Ebi’l-Dunja, Maktal Ali ibn Ebi Talib, botuar në revistën Turathuna, nr.12, fq.126

58: shih El-Ghadir, vëll.2, fq.25, 34, 78, ku përcillet nga burime të ndryshme; El-Mukni’fi el-Imamah, fq.75-76 dhe fusnota, ku përcillen burime të ndryshme;  tek Tarikh el-Jakubi, vëll.2, fq.128 dhe El-Mukni, fq.233  vargjet vijuese janë përcjellur nga Hassan ibn Thabiti:

Ti i plotësove udhëzimet e të Dërguarit në lidhje me ne dhe besëlidhjen që ai me ty bëri

Dhe kush vallë është më i afërt me të, kush vallë? Kush?

A s’je ti vëllai i tij dhe trashëgimtari?

A’sje ti më i dituri për librin e për ligjin?

 

59: Divan Ebu’l-Esved Dueli, fq.153, 293

60: El-Ghadir, vëll.2, fq.48

61: po aty, vëll.2, fq.34

62: Ibn Ebi’l-Hadid, Sherh Nehxh’ul-Belaga, vëll.1, fq.143, 149

63: po aty, vëll.1, fq.145

64: El-Ghadir, fq.123

65: Vak’at Siffin, fq.118-119; për shumë raste të përdorimit të fjalës visaje, shih  Maalim el-medresetejn, vëll.1, fq.295, 328

66: El-Mukni fi el-Imamah, fq.125; për vargje të tjera në këtë temë shih po aty, fq.126-127

67: El-Ghadir, vëll.2, fq.25, nga Nehxh’ul-Belagha vëll.2, fq.377, Tedhkriet el-Khavvas, fq.62 dhe burime të tjera

68: El-Ghadir, fq.67-71, redaktuar nga Xhelaleddin Urumevi, vëll.1, fq.195-204

69: El-Zemaksheri, Rabi’el-ebrar, vëll.3, fq.536

70:  Nehxh’ul-Belaga, fjalimi nr.87

71:  po aty, fjalimi 109

72:  po aty, fjalimi 239

73: Nathr el-durr, vëll.1, fq.272; Ujun el-akhbar, vëll.2, fq.236; El-Ikd el-farid, vëll.4, fq.157; Ibn Ebi’l-Hadid, Sherh Nehxh’ul-Belagha, vëll.1, fq.276; El-Xhahiz, El-Bejan um el-tebjin; vëll.2, fq.52

74: Nehxh’ul-Belagha, fjalimi 154

75: Nehxh’ul-Belagha, fjala 144

76: Nehxh’ul-Belagha, fjalimi 2

77: Nehxh’ul-Belagha, fjalimi 152

78: Nehxh’ul-Belagha, fjalimi 97

79: shih, për shembull, vargjet 6:84-87, 4:38, 19:58, 29:27, 57:26

80: El-Thakafi, El-Gharat, fq.111

81: Allame Emini, El-Ghadir, vëll.1, fq.66, përcjellur në shumë burime sunnite; shih gjithashtu El-Balad’huri, Ensab el-eshref, vëll.2, fq.156

82:  Në Betejën o Devesë, Imami e përmendi ndodhinë e Ghadir-it  në përballjen e tij me Talha-në, shih Mukhtesar Tarikh Dimeshk, vëll.2, fq.204

83: Nehxh’ul-Belagha, fjalimi 1

84: po aty, thënie të shkurta: nr.147

85: po aty, letra 25

86: Sipas besimit shiit, ky nocion tashmë ekzistonte edhe gjatë jetës së Profetit

87: shih Mahmudi, Nehxh el-saadah fi mustadrak Nehxh el-belagha, vëll.2, fq.314

88: Ibn Atham el-Kufi, El-Futuh, vëll.2, fq.282-283

89: Nasr ibn Muzahim, Vak’at Siffin, fq.46

90: shih Ibn Ebi’l-Dunja, Maktel el-Imam Emir el-Muminin, fq.92

91: Në lidhje me Basrën është thënë: Ajo është një copë e Sirisë (el-Sham) në mesin tonë, shih Ibn Sad, el-Tabakat el-Kubra, vëll.6, fq.333

92: El-Gharat, fq.70

93: Shejh el-Mufid, El-Xhemel, fq.346

94: Vaka’at Siffin, fq.556

95: Tarikh el-Taberi, vëll.5, fq. 43

96: Ensab el-Eshref, vëll.5, fq.232

97: shih Mukhtasar Tarikh Dimeshk, vëll.8, fq.52

98: po aty, vëll.6, fq.30; vëll.7, fq.282

99: Ibn Ebi’l-Dunja ka përcjellur një rrëfim se Ali ibn Ebi Talibi nuk emëroi pasardhës; shih Maktel el-Imam Emir el-Muminin

100: El-Tebrisi, Mexhma’ul-Bejan, vëll.2, fq.403; El-Irbili, Keshf el-Ghummah, vëll.2, fq.159; El-Mufid, El-Irshad, fq.220

101: Vaka’at Siffin, fq.424-425; El-Tabakat el-Kubra, vëll.3, fq.34

102: El-Futuh, vëll.3, fq.147

103: El-Irshad, vëll.2, fq.8; në tekstin e përmendur nga Ibn Ebi’l-Hadidi, Sherh Nehxh’ul-Belagha, vëll.16, fq.30-31 dhe Mekatil el-Talibijjin

104: El-Futuh, vëll.4, fq.151. Tek Mekatil el-Talibijjin, fq.36 dhe Sherh Nehxh’ul-Belagha, vëll.16, fq.24, fjalët e përdorura janë si vijon: velleni el-muslimuna el-emr min ba’dihi. Dallimi ndërmjet dy versioneve është tejet i qartë.

105: El-ikd el-farid, vëll.4, fq.474

106: El-Aghani, vëll.11, fq.116

107: Bihar’ul-Enver, vëll.11, fq.43

108: El-Murtada el-Amili, El-hajat el-sijassijje li el-Imam el-Hasan, fq.48-49

109: Mesudi, Muruxh el-dheheb, vëll.2, fq.431

110: Mekatil el-Talibijjin, fq.33; Sherh Nehxh’ul-Belagha, vëll.16, fq.30-31; Ibn Sa’d, Terxhumeh el-Imam el-Hasan, fq.167; Ensab el-eshref, vëll.3, fq.28; Hajat es-sahaba, vëll.3, fq.526-527

111: Muruxh el-dheheb, vëll.2, fq.432, i referohet vargut 4:83

112: Ibn Sad, Terxhume el-Imam el-Hasan, fq.167

113: Ensab el-eshref, vëll.3, fq.170; El-Futuh, vëll.5, fq.135

114: El-futuh, vëll.5, fq.135

115: po aty, vëll.5, fq.144-145

116: po aty, vëll.5, fq.98

117: po aty, vëll.5, fq.194

118: po aty, vëll.5, fq.199

119: po aty, vëll.5, fq.201

120: po aty, vëll.5, fq.206

121: Tarikh el-Taberi, vëll.4, fq.331, 336

122: El-Futuh, vëll.5, fq.268-269

123: Tarikh el-Taberi, vëll.4, fq.433

124: Tarikh el-Taberi, vëll.4, fq.464; Ensab el-Eshref, vëll.5, fq.210; Miskavejh, Texharib el-umam, vëll.2, fq.109; fjalët e sakta të përcjellura nga Ibn Athami në Futuh, vëll.6, fq.82, janë si vijon: halumma ila ta’aat Ahl el-Bejt el-nubuvve

125: Tarikh el-Taberi, vëll.4, fq.518

126: El-Sahife el-Sexh’xhadijje, lutja 6, vargu 24

127: Tarikh Xhurxhan, fq.188

128: El-Sahife el-Sexh’xhadijje, lutja 47, vargu 56

129: po aty, lutja 48, vargjet 9-10

130: po aty, lutja 34, vargu 5

131: po aty, lutja 47, vargu 61

132: po aty, lutja 47, vargjet 63-64

133: Shejh Tusi, El-Rixhal, fq.102-142

134: Shejh Tusi, Rixhal el-Kash’shi, fq.209-210; El-Kulejni, El-Kafi, vëll.1, fq.309; El-Saffar, Basa’ir el-derexhat, fq.9

135: El-Kafi, vëll.1, fq.51; Hurr el-Amili, Vesail el-Shia, vëll.18, fq.42

136: El-Kafi, vëll.1, fq.399; Basa’ir el-derexhat, fq.12

137: El-Ajjashi, Tefsir, vëll.1, fq.86; Vesail el-Shia, vëll.18, fq.9

138: Allame Tabatabai, El-Mizan, vëll.3, fq.176, përcjellur nga El-Kafi

139: El-Kafi, vëll.1, fq.478

140: El-Taberi, Dela’il el-Imamah, fq.104; Bihar’ul-Enver, vëll.46, fq.306

141: Vesail el-Shia, vëll.18, fq.23, 61

142: po aty, vëll.18, fq.48

143: El-Kafi, vëll.1, fq.241

144: El-Marife ve el-tarikh, vëll.2, fq.759