Teksti në vijim është shkëputur nga hyrja e veprës "Themelet e mendimit politik në Islamin sunnit dhe shiit". Si bazë për përkthimin është marrë botimi i dytë në turqisht, i shtypur në shtator të vitit 2003 në Stamboll. 

Problemi në përballjen e Islamit dhe të Krishterimit me qytetërimin bashkëkohor nuk është një problem aq i thjeshtë, i cili mund të përmblidhet në përfundimin se, ngase ky qytetërim lindi në tokat e krishtera, Krishterimi është përshtatur me të më tepër sesa Islami. Krishterimi vërtet arriti të përshtatej me këtë qytetërim të ri të krijuar dhe me ndryshimet që krijuan nevojat e sjella prej tij në rrafshin shkencor, politik, kulturor, moral dhe arsimor, por kjo përshtatje kishte të bënte, para se të gjithash, me dinamikat a brendshme dhe me tiparet e kësaj feje.¹ Krishterimi përbëhej nga bërthama e tij, pra nga porositë dhe urdhëresat e Jezusit, nga Ungjijtë, nga Dhjata e Vjetër, që më pas u njoh edhe zyrtarisht si një pjesë e Krishterimit, dhe nga pjesët shtesë, të cilat u përmblodhën nga etërit e Kishës, për ta shndërruar Krishterimin në fenë gjithëpërfshirëse, e cila, siç bëri në mesjetë, do t’i përballonte nevojat materiale, shpirtërore, individuale dhe shoqërore të ndjekësve të vet.

Krishterimi që mbisundonte në Evropën mesjetare ishte i ngjashëm me Islamin në botën muslimane të asaj epoke. Të dyja këto fe u përgjigjeshin njësoj nevojave të ithtarëve të vet dhe ishin të pranishme në formë shumë aktive në jetesën individuale dhe shoqërore të tyre. Por ndërsa ky aspekt gjithëpërfshirës i Islamit buronte nga vetë thelbi i tij, pra nga Kur’ani dhe nga Tradita profetike, në rastin e Krishterimit, vetëm një pjesë e fesë buronte nga gjeneratat e para të të krishterëve. Si zëvendësim, etërit e Kishës dhe paria e saj mblidheshin për t’i mbushur zbrazëtirat dhe mangësitë e shfaqura.

Si pasojë, është shumë e natyrshme që këto dy fe të shfaqnin dy reagime të ndryshme përballë shtypjeve dhe përballë atyre që dëshironin t’i linin të prapambetura. Në kontekstin islam, ishte vetë feja që i përcaktonte principet, rregullat dhe kufizimet, ndërsa në botën e krishterë, një pjesë e rëndësishme e tërësisë fetare nuk përcaktohej nga ligjvënësi fillestar por definohej dhe shpjegohej nga persona të tjerë. Këta “të tjerë”, ndonëse ishin njerëz të shenjtë dhe me autoritet, prapëseprapë nuk ishin të barabartë me ligjvënësin fillestar. Këtu është me rëndësi të theksohet se autoriteti i mendimeve të këtyre personave dhe respekti që ndjehej ndaj tyre, më shumë se në shkrimet fetare, mbështetej në koncenzusin e besimtarëve. Koncenzusi i pjesëtarëve të Kishës i sillte etërit e Kishës dhe shenjtërot në një pozitë aq të lartë, sa pikëpamjet e tyre perceptoheshin si një pjesë e fesë.

Në praktikë, pra, Islami dhe Krishterimi iu përgjigjën në dy mënyra të ndryshme këtij qytetërimi të ri, i cili ishte një kundërshtar i të dyja feve. Krishterimi fillimisht rezistoi me ngulm. Por kjo rezistencë ishte një rezistencë përballë rrjedhës historike dhe, si e tillë, ishte e pafrytshme. Si pasojë, Krishterimi u gjunjëzua. Vërtet kjo disfatë pati shumë arsye, por s’ka dyshim se njëra prej tyre ishte edhe prirja e Krishterimit për t’u dorëzuar përballë kësaj tragjedie. Kjo prirje lejoi që të shfaqeshin njerëz si Luther-i, Calvin-i dhe prijësit e tjerë të lëvizjeve reformatore. Këta ishin persona që bënin një interpretim të ndryshëm të Krishterimit dhe që, edhe përkundër vështirësive dhe pengesave të mëdha, arritën të krijonin ndikim tek njerëzit dhe të linin gjurmë. Pretendimi i tyre ishte se do ta kthenin Krishterimin në pastërtinë e tij zanafillore dhe se do ta pastronin atë nga gjërat që Kisha dhe prijësit e saj ia kishin shtuar. Ata u nisën me këtë pretendim dhe duhet pranuar se edhe kushtet ishin pjekur për zhvillimin e një mendimi të tillë. Kjo ishte arsyeja përse kjo lëvizje u përhap me aq shpejtësi dhe i tejkaloi pengesat që i dolën para. 

Por një lëvizje e tillë nuk mund të zhvillohej në botën islame, ndonëse duhet pranuar se gjatë shekullit të fundit (pra në shekullin e njëzetë), edhe në botën islame ka patur persona që, të ndikuar nga Protestantizmi ose në mënyrë të pavarur prej tij, kanë ushqyer ambicie të ngjashme. Megjithatë, ata ose pësuan disfatë që në fillim ose nuk mundën të korrnin ndonjë fitore të rëndësishme.² Siç thamë edhe më sipër, kjo buronte nga cilësitë e ndryshme të Islamit dhe të Krishterimit. Në Krishterim mund të bëhej një reformë, që do të përbëhej nga heqja e disa besimeve dhe principeve, por një gjë e tillë nuk mund të bëhej në Islam. Një i krishter mund ta ketë këtë bindje dhe, duke u arsyetuar se nuk burojnë nga ligjvënësi fillestar i fesë, mund t’i heqë shtesat që i janë bërë fesë së tij. Kjo gjë nuk bie ndesh me të qenit një besimtar i mirë. Por një besimtar musliman nuk mund ta bënte këtë, sepse gjithçka që ekziston brenda Islamit dhe që besimtari e beson e për të cilën është përgjegjës, buron nga vetë Islami. Ajo nuk është një shtesë e bërë nga dijetarët muslimanë.

 S’ka dyshim se njësoj si feve dhe rrymave të tjera gjatë historisë, edhe Islamit i janë bërë shtesa të shumta dhe shumë nga principet, idetë dhe konceptet islame janë interpretuar ndryshe nga ç’janë prezantuar nga Islami burimor. Si pasojë, shumë njerëz i janë vënë punës për t’i eliminuar këto shtesa, për t’i korigjuar interpretimet e gabuara dhe për t’i riaktualizuar definicionet e përshtatshme me ato të Islamit zanafillor. Megjithatë, asnjëra nga këto nisma brenda Islamit nuk i ka patur tiparet e përpjekjes reformuese që u shfaq në Krishterim dhe në fetë e tjera si pasojë e shtypjes së qytetërimit të ri. Ky qytetërim i ri, më shumë se një reformim të fesë në kuptimin e heqjes së shtesave të gabuara, kërkonte ta copëtonte fenë dhe ta mbante të prapambetur. Ai kërkonte që feja të hiqte dorë nga të gjitha cilësitë e veta që nuk ishin të natyrës individuale dhe t’i dorëzohej këtij qytetërimi bashkëkohor. Ky ishte qëllimi i qartë dhe duhet pranuar se  Krishterimi, bashkë me shumë fe të tjera, iu përgjigj pozitivisht kësaj kërkese.

Por Islami nuk mund të bënte një gjë të tillë. Të gjithë reformatorët muslimanë, të cilët me të njejtat qëllime iu përveshën detyrës së korigjimit të shpejtë të Islamit, pësuan disfatë herët a vonë. Lëvizja e tanishme fundamentaliste në botën islame është dëshmia më e madhe e disfatës së lëvizjeve reformatore që kishin ambicie të tilla. Disfata e tyre, më shumë së në arsye politike, mbështetej në arsye doktrinale.

Megjithëse e kemi të qartë se dallimet ndërmjet Islamit dhe Krishterimit, gjegjësisht reagimet e tyre të ndryshme karshi qytetërimit të ri perëndimor, nuk mund të shpjegohen vetëm nëpërmjet kësaj pike, duhet pranuar se Krishterimi është fe që mund të pranojë një Martin Luther, ndërsa Islami nuk pranon një të tillë. Një lëvizje si Protestantizmi mund të ndodhë në Krishterim e madje mund të lëshojë rrënjë të forta, por një gjë e tillë nuk mund të paramendohet për Islamin. Edhe grupet më fundamentaliste brenda Krishterimit kanë patur reagime të ndryshme nga Islami në përballjen e tyre me qytetërimin perëndimor. Kjo ka të bëjë me tiparet e fesë dhe me përbërjen e saj të brendshme. Përsosuria dhe plotësia e Islamit, të theksuarit e nevojës për t’i praktikuar urdhrat dhe mësimet e tija dhe pikëpamja se shpëtimi i muslimanëve në amshim varet krejtësisht nga praktikimi i këtyre urdhrave, për dallim nga fetë e tjera ose së paku, për dallim nga interpretimet e tyre aktuale, kanë qenë faktorë që e kanë ruajtur fisnikërinë e kësaj feje përballë shtypjeve gjithnjë në shtim të historisë bashkëkohore.

Nga një aspekt tjetër, Johnson e shpjegon këtë pikë si vijon:

Sot, Islami dhe bota perëndimore janë vendosur ballë për ballë dhe janë në konflikt. Asnjëra nga fetë e mëdha nuk ka shfaqur një rezistencë të tillë. As Krishterimi, që përbën pjesën më të madhe të botës perëndimore dhe që pësoi një analizë moderniste, as Budizmi, që është krejtësisht i përshpirtshëm e që ka për qëllim vetëm çlirimin e shpirtit, dhe as Judaizmi, që është një fe shumë e vogël dhe me korniza etnike. Asnjëri nga prijësit e këtyre feve nuk ka mundur të ndikojë aq sa Kalifi, Mehdiu ose Ajetollahu i Islamit. Për njëmijë e pesëqind vjet me rradhë, Islami ka qenë në një konfrontim ushtarak me perëndimin. Edhe gjendja e tanishme e Islamit është një gjendje konfrontimi...³ 

Ndonëse në këtë pikë, interpretimi i Islamit bëhet në dritë të konfrontimeve të tija politike e ushtarake me Perëndimin, është e qartë se, në thelb, bëhet fjalë për konfrontimin e Islamit, si një fe që i thekson rrënjët dhe principet veta, me qytetërimin perëndimor, që përpiqet me çdo kusht ta reformojë atë dhe madje ta trajtësojë si një gjë të prapambetur. 
 

1: Për shembullin më të mirë të kësaj përshtatjeje, shih Vatican Council II, fq.903-1014. Përveç kësaj, në lidhje me temën e reagimeve të ndryshme të Islamit e të Krishterimit përballë qytetërimit perëndimor, shih Roushenfikr-i Arab ve Garb, fq.14-17
2: Wilfred Blunt, në veprën e tij, të titulluar The Future of Islam (Londër, 1882), thotë se beson “se ardhmëria u takon muslimanëve liberalë.”; përcjellur nga Islamic Futures, fq. 25
3: Asaf Hussain, Islamic Movements, fq.12, përcjellur nga Johnson në artikullin International Islam, botuar më 3 Janar 1980 në gazetën The Economist.