PËRMBAJTJA:
Ç′është rrugëtimi shpirtëror?
Shënim në lidhje me njohjen e Zotit dhe urtësinë e tre tekbireve pas namazit
Ç′është njohja e Zotit (marifetullah)?
Shtatë shkallët e unit (nefs-it) në vargjet kur′anore
Shkallët e dashurisë 

Me emrin e Zotit, Bamirës dhe Mëshirues!

 Lëvdatat janë për Allahun, Zotin e botëve. Paqja dhe selamet qofshin mbi zotëriun tonë Muhammedin,  që është prijës në të dy botët,  më i madhi i profetëve, shpallësi i fesë së vërtetë dhe mbrojtësi i të fshehtave hyjnore. Dhe paqja qoftë mbi Ehl-i Bejtin e tij të dëlirë, që është i pastër nga çdo mëkat dhe gabim.  

Ç′është rrugëtimi shpirtëror (sejr-i suluk)? 

Sejr-i suluk është një fjalë që mund ta ketë kuptimin e ecjes, shëtitjes, vështrimit, hyrjes në rrugë ose rrugëtimit. Në kontekstin tonë, kjo fjalë nënkupton rrugëtimin shpirtëror të gnostikut, që përfundon me arritjen e besimtarit tek Zoti.

Në të njejtin kuptim përdoren edhe fjalët “rrugë” dhe “udhëtim”. Besimtari, i cili i hyn rrugës së Muhammedit e të Ehl-i Bejtit të Muhammedit, emërtohet salik, ehl-i suluk, sair, saih, sejjar ose musafir.

 Rrugëtimi shpirtëror nuk është një veprim që njeriu mund ta ndërmarrë vetë. Ai duhet të ndjekë një udhëzues shpirtëror (murshid), i cili duhet domosdo të jetë një gnostik dhe një dijetar hyjnor (alim rabbani). Ky është një kusht i pazëvendësueshëm i rrugëtimit shpirtëror. Përgjatë rrugëtimit të tij, rrugëtuesi shpirtëror e çliron veten nga zinxhirët dhe nga marrëdhëniet e kësaj bote, e pastron unin (nefsin) e tij dhe e përsos moralin. Në këtë mënyrë, ai fiton aftësi për të arritur tek Zoti (vusul).

Dijetarët hyjnorë dhe gnostikët kanë përmendur dy lloje të rrugëtimit. Njëri është sejr-i nuzuli (rrugëtimi i zbritjes), ndërsa tjetri sejr-i uruxhi (rrugëtimi i lartësimit).

Sejr-i nuzuli është rrugëtimi që bën Qenia Absolute, në mënyrë që të mund të ekzistojë dhe të manifestohet qenia e kufizuar. Me fjalë të tjera, kjo është “zbritja” e Qenies së Domosdoshme nga shkalla e Njëshmërisë Absolute në shkallën e shumësive të mundshme (kesret), gjegjësisht zbritja e tërësisë në të pjesshmen. Ky rrugëtim quhet edhe “rrugëtimi i përhapjes” (sejr-i inbisati) ose “rrugëtimi i manifestimit” (sejr-i zuhuri). Vetë njeriu dhe bota e krijesave janë një rezultat i këtij rrugëtimi. Ndërsa e kundërta, pra rrugëtimi i lartësimit (sejr-i uruxhi), është rrugëtimi që bën qenia e kufizuar për t’u asgjësuar brenda Qenies Absolute. Me fjalë të tjera, është lëvizja e pjesëzës drejt tërësisë, lëvizja e qenies së kufizuar drejt absolutes ose lëvizja e njeriut drejt Zotit. Është pikërisht kjo lëvizje, e cila njihet edhe si sejr-i shuuri, që e përbën rrugëtimin shpirtëror të gnostikut drejt Zotit.

 Rrugëtimi i rrugëtuesit shpirtëror përbëhet nga katër shkallë:

Shkalla e parë është rrugëtimi drejt Zotit (sejr-i ilallah). Thelbi i kësaj shkalle është nisja nga shkalla e unit (nefsit) dhe lëvizja drejt qenies së vërtetë (Zotit).  Ky rrugëtim përfundon, kur rrugëtuesi arrin ta perceptojë njëshmërinë (vahdet) në shumësi (kesret). Ky rrugëtim merr fund kur zemra zbrazet nga njohja e gjërave të kufizuara dhe mbushet me njohjen e Qenies së Domosdoshme (Vaxhib el-Vuxhud). Në fund të këtij rrugëtimi, rrugëtuesi asgjësohet brenda Zotit dhe e arrin shkallën e asgjësimit në Zotin (fenafil’lah).

Shkalla e dytë e rrugëtimit shpirtëror është “rrugëtimi në Zotin” (sejr-i fil’lah). Gjatë këtij rrugëtimi, rrugëtuesi pajiset me cilësitë e Zotit dhe fiton realitet në emrat e Tij, duke u zbrazur nga të gjitha cilësitë njerëzore. Në këtë fazë, perdeja e fshehtësisë ngrihet nga bota, dhe para gnostikut zbulohet dituria e të fshehtës dhe e realiteteve, e njohur edhe si ilm leduni. Në fund të këtij rrugëtimi, rrugëtuesi e arrin pozitën e të ekzistuarit në Zotin (bekabil’lah).

Shkalla e tretë e rrugëtimit shpirtëror është “rrugëtimi me Zotin” (sejr ma’allah). Gjatë këtij rrugëtimi, shumësia zhduket dhe rrugëtuesi arrin në shkallën e Njëshmërisë Absolute (Ehadijjet). Gnostikët dhe dijetarët hyjnorë, këtë pozitë e kanë quajtur kabe kavsejni ev edna (“sa dy harqe e madje më pranë”; aludon në vargun 53:9 të Kur’anit).

Shkalla e katërt  e rrugëtimit shpirtëror është “rrugëtimi nga Zoti” (sejr an-il’lah). Ky rrugëtim, i cili e përfaqëson rrugën e kthimit të rrugëtuesit, pasi të jetë lartësuar drejt Zotit, është një rikthim nga njëshmëria drejt shumësisë. Thënë ndryshe, ky është kthimi nga Zoti drejt krijesave, me qëllim të përndritjes së kërkuesve të të vërtetës dhe të udhëzimit të tyre. Pozita e arritur pas këtij rrugëtimi emërtohet edhe beka ba’de’l-fena (qenia pas asgjësimit), sahv ba’de’l-mahv (ardhja në ekzistencë pas shkatërrimit) ose fark ba’de’l-xhem (ndarja pas njësimit).

 Dy të parët në mesin e katër rrugëtimeve e sjellin rrugëtuesin në pozitën e Velajetit (miqësisë me Zotin), ndërsa dy rrugëtimet e fundit janë të nevojshme, që ai të mund të jetë udhëzues shpirtëror (murshid) për të tjerët.

 Përveç udhëzuesit shpirtëror (murshid), ka edhe disa elemente shtesë, që janë të nevojshme për plotësimin e rrugëtimit shpirtëror. Këto janë dashuria, bekimi (ihsan) dhe sinqeriteti (ihlas). Pa qenë dashuria e Zotit, çdo mundim është i kotë. Në anën tjetër, sinqeriteti dhe bekimi janë nga dy elementet kryesore të besimit. Shkalla më e ulët e sinqeritetit është të kuptosh se nuk ka një qenie tjetër që mund të adhurohet, përveç Zotit (la mabude il’lallah), ndërsa shkalla më e lartë e tij, të kuptosh se nuk ka një qenie tjetër veç Zotit (la mevxhude il’lallah). Me fjalën “bekim” (ihsan), nënkuptojmë kthimin e rrugëtuesit drejt Zotit, duke i ndërprerë të gjitha lidhjat e tjera që ka. Rrugëtimi shpirtëror mund të përfundohet vetëm me realizimin e plotë të këtyre tre elementeve. Rrugëtimi shpirtëror nuk ka të bëjë me dituri ose me të mësuarit. Rrugëtim do të thotë të arrish tek Zoti duke përjetuar, duke shijuar e duke kaluar nëpër shkallë të ndryshme.

 Dijetarët hyjnorë dhe udhëzuesit shpirtërorë kanë theksuar se rrugëtimi ka dy mënyra themelore. Mënyra e parë është pastrimi i shpirtit, që emërtohet tarik-i ruhani, ndërsa mënyra e dytë është ajo që njihet si tarik-i nefsani dhe që nënkupton disiplinimin e unit (egos). Të dyja këto mënyra mbështeten në Kur’anin dhe në Sunnetin e Profetit (paqja qoftë mbi të e mbi familjen e tij). Pa qenë Kur’ani dhe Sunneti, njeriu nuk mund të arrijë në rrugën e të vërtetës.

 Themelin e pastrimit të shpirtit e përbën pastrimi i zemrës nëpërmjet adhurimeve të shumta, nëpërmjet përpjekjes shpirtërore dhe nëpërmjet pastrimit të zemrës.  Kjo mënyrë njihet edhe si “rruga e të mirëve” (tarik-i ahjar ose tarik-i ebrar).

Në anën tjetër, mënyra e dytë, ajo e disiplinimit të unit (egos), e cila njihet edhe si tarik-i shuttar (rruga e dashurisë dhe tërheqjes) ose tarik-i sairin (rruga e rrugëtuesve shpirtërorë), mbështetet mbi shkallët e ndryshme të unit dhe përbëhet nga shtatë shkallë.

Në shkallën e parë, uni (nefs) është në pozitën e unit që “urdhëron të ligën” (nefs el-emmare). Andaj, rrugëtuesi duhet gjithë kohës të përpiqet kundër unit të tij. Në këtë hap, udhëzuesi shpirtëror (murshid-i) ia jep rrugëtuesit dhikrin la ilahe il’lallah. Gjendja e rrugëtuesit është frika dhe shpresa, ndërsa bota e tij është dëshmimi (bota e dukshme). Nëse nëpërmjet përpjekjes shpirtërore, rrugëtuesi largohet nga urdhrat e “unit që urdhëron të ligën” (nefs el-emmare) dhe nëse e zbukuron moralin e tij, udhëzuesi i tij shpirtëror e kalon në shkallën e dytë të rrugëtimit. Në shkallën e parë të unit (nefsit), rrugëtuesi e kupton njëshmërinë (tevhidin) në formën la  mabude il’lallah (s’ka qenie tjetër që meriton të adhurohet, përveç Zotit).

Në shkallën e dytë të rrugëtimit shpirtëror, uni (nefsi) e arrin gjendjen e unit qortues (nefs el-levvame). Në këtë shkallë, rrugëtuesi ndjen keqardhje nga mëkatet e kryera, e bren ndërgjegja dhe fillon ta qortojë veten e tij. Dhikri i tij në këtë shkallë është Allah, gjendja e tij është shtrëngimi dhe çlirimi (kabz ve bast), ndërsa bota e tij, bota e ndërmjetme (berzah). Në këtë shkallë, rrugëtuesi e kupton njëshmërinë (tevhidin) në formën la maksude il’lallah (s’ka qëllim tjetër veç Zotit).

Nëse rrugëtuesi e tejkalon shkallën e dytë, uni (nefsi) i tij bëhet “uni që frymëzon të mirën” (nefs el-mulhime). Kjo është arsyeja përse shkalla e tretë e unit njihet si shkalla mulhime. Në këtë shkallë, udhëzuesi shpirtëror ia jep rrugëtuesit dhikrin hu. Në këtë shkallë, gjendja e rrugëtuesit është droja (hejbet) dhe bota e tij është bota e lartësuar (melekut). Në këtë shkallë, rrugëtuesi fillon ta shijojë dhikrin, i nxjerr nga zemra të gjitha gjërat veç Zotit dhe kthehet drejt vullnetit të Tij. Këtu fillon t’i ndizet në zemër zjarri i dashurisë dhe shpërblimet e parajsës e humbin vlerën në sytë e tij. Ndërkohë që në dy shkallët e para, njohuria e tij është e kategorisë së diturisë së bindjes (ilm el-jakin), në këtë pikë, ajo e arrin shkallën e syrit të bindjes (ajn el-jakin). Në këtë shkallë, rrugëtuesi e kupton njëshmërinë në formën la mahbube il’lallah (s’ka të dashur tjetër veç Zotit).

Shkalla e katërt është ajo që njihet si mutmaine. Në këtë shkallë, uni i rrugëtuesit e fiton cilësinë e të qenit i përmbushur (mutmain). Në këtë pikë, udhëzuesi shpirtëror ia jep rrugëtuesit dhikrin hak. Gjendja e rrugëtuesit është përhumbja dhe vetëdija (sekr ve mahv), ndërsa bota e tij është bota e fuqisë (alem-i xheberut). Në këtë shkallë, në të cilën arrin edhe disa zbulesa dhe dhunti, rrugëtuesi e kupton njëshmërinë në formën la mevxhude il’lallah (s’ka qenie tjetër veç Zotit).

Shkalla e pestë është shkalla e njohur si radije. Në këtë shkallë, uni e fiton cilësinë e të qenit i kënaqur. Udhërrëfyesi shpirtëror ia jap rrugëtuesit dhikrin hajj. Rrugëtuesi, i cili çlirohet nga cilësitë njerëzore, fiton aftësi për  gjendjen e të ekzistuarit në Zotin (bekabil’lah). Pozita e tij është pozita e të qenit i kënaqur (radije), gjendja e tij është mahnhitja dhe bota e tij është bota e shpirtrave. Në këtë shkallë, rrugëtuesi e kupton njëshmërinë si la mevxhude ve la maksude ve la mahbube il’lallah (s’ka qenie tjetër, s’ka qëllim tjetër e s’ka të dashur tjetër veç Zotit).

Afër fundit të shkallës së pestë, rrugëtuesi fillon t’i dëshmojë manifestimet hyjnore dhe në këtë gjendje hyn në shkallën e gjashtë, që njihet si “mardije”. Uni (nefsi) i rrugëtuesit në këtë shkallë e fiton cilësinë e të qenit kënaqës (mardije). Pozita e tij është “mardije”, dhikri i tij është kajjum, gjendja e tij është vendosja (temkin) ndërsa bota e tij është bota e të dëshmuarit. Nëpërmjet tërheqjes hyjnore (xhezbe), dituria e tij lëviz nga shkalla e syrit të bindjes (ajn el-jakin) drejt shkallës së të vërtetës së bindjes (hak el-jakin).

Rrugëtuesi, dituria e të cilit e ka arritur shkallën hak el-jakin, hyn në shkallën e fundit të rrugëtimit, që është shkalla kamile. Në këtë shkallë, uni i tij e arrin gjendjen e përsosurisë, dhikri i tij bëhet dhikri kahhar, gjendja e tij është ekzistenca në Zotin (beka bil’lah) dhe bota e tij është “njëshmëria në shumësi dhe shumësia në njëshmëri”. Në këtë shkallë, rrugëtuesi i ka mbledhur në vete të gjitha përsosuritë dhe nuk ka më nevojë për përpjekjen shpirtërore dhe për disiplinimin e unit. Ajo që duam të themi është se në këtë pikë, ai e ka fituar njohjen e Zotit (marifetullah). Të gjitha dëshirat e tija përmbushen nga Zoti por ai nuk ka dëshirë tjetër përveç kënaqësisë së Tij, sepse tashmë e ka arritur shkallën e njeriut të përsosur dhe është rradhitur në mesin e të afruarve me Zotin (mukarrebin).

 

Shënim në lidhje me njohjen e Zotit (marifetullah) dhe urtësinë e tre tekbireve pas namazit

Njëri nga nxënësit e Imam Xhaferit (paqja qoftë mbi të) përcjell se një ditë erdhi pranë tij dhe e pyeti: Përse ata që falin namaz, pas selamit të tyre, bëjnë tri herë tekbir dhe secilën herë i ngrenë lart duart?

Imam Xhaferi (paqja qoftë mbi të) u përgjigj si vijon: Kur Profeti (paqja qoftë mbi të e mbi familjen e tij) e çliroi Mekken, namazin e drekës e fali bashkë me ndjekësit e tij, afër Gurit të Zi (haxheru’l-esved). Pasi e dha selamin në namaz, bëri tre tekbire duke i ngritur duart dhe pastaj e recitoi lutjen në vijim:

La ilahe il’lallahu vahdehu vahdehu vahdehu enxheze ve’dehu ve nesere abdehu ve eeze xhundehu ve galebe’l ehzabe vehdehu felehu’l mulku velehu’l ham, juhji ve jumijtu ve huve ale kulli shej’in kadir...

(S’ka zot tjetër veç Zotit. Ai është një, është një, është një. Ai e mbajti premtimin, e ndihmoi robin e Tij dhe e lartësoi ushtrinë e Tij. Ai vetë i shkatërroi armiqtë. Atij i takon sundimi dhe të gjitha lëvdatat janë për Të. Ai ngjall dhe sjell vdekjen dhe Ai është i fuqishëm për çdo gjë.)

Pastaj e ktheu fytyrën drejt ndjekësve të tij dhe tha: “Recitojeni këtë tekbir dhe këtë lutje pas çdo namazi të detyrueshëm e mos e shpërfillni! Kushdo që e kryen këtë veprim pas selamit, e ka kryer një falënderim të detyrueshëm.

(Burim: Vesailu’sh-shia, vëll.4, fq.1030; kapitulli 14, hadithi nr.2)

    Në veprën “Adab-i Namaz”, Imam Khomeini (k.s) thotë: Çdo tekbir simbolizon një shkallë të njëshmërisë (tevhidit): njëshmërinë në Qenien e Zotit, njëshmërinë në Emrat e Zotit dhe njëshmërinë në Cilësitë e Zotit. Nëpërmjet tekbireve të shqiptuara, personi që fal namaz i pranon këto. Ai i ngrit duart deri në nivelin e veshëve dhe kjo simbolizon hedhjen mënjanë të vetëpëlqimit dhe të unit. Kjo është një formë e të shprehurit të mjerimit, turpit, mangësive dhe mungesave para Zotit të Madhëruar.

 Shprehja e Khomeinit në lidhje me tri shkallët e njëshmërisë (tevhidit) flet për pozitën e njohjes së Zotit (marifetullah). Sipas kësaj, marifetullah nuk është tjetër veçse njohja e tri shkallëve të njëshmërisë nëpërmjet intuitës hyjnore, nëpërmjet vetëdijes hyjnore dhe nëpërmjet perceptimit hyjnor. Këto tre pozita janë të veçanta për ndjekësit e Muhammedit dhe të familjes së Muhammedit (paqja qoftë mbi ta). Një musliman nuk mund të bëhet një njeri i përsosur (insan el-kamil) pa i arritur plotësisht këto pozita.

Njohja e tri shkallëve të tevhid-it  nëpërmjet intuitës, vetëdijes dhe perceptimit të dhuruar nga Zoti, është shkalla e fundit e rrugëtuesit, i cili e arrin shkallën e të vërtetës së bindjes (hak el-jakin). Kjo është shkalla e përsosurisë (kamile). Rrugëtuesi, i cili e ka arritur njohjen e Zotit (marifetullah) tashmë nuk ka nevojë për përpjekjen shpirtërore që e sjell deri në këtë pikë. Megjithatë, ai kurrë nuk heq dorë nga kjo përpjekje.

Për faktin se ai nuk ka më nevojë për përpjekjen shpirtërore, dëshmi e mjaftueshme është vargu vijues: Vërtet ai (djalli) nuk ka kurrfarë fuqie mbi ata që besojnë e që mbështeten në Zotin e tyre...(Kur’an 16:99)

Edhe “munaxhati i njohësve (të Zotit)” (munaxhat el-arifin) nga Imam Zejn’ul-Abidini (a.s) flet për këtë të vërtetë:

Me emrin e Zotit, Bamirës dhe Mëshirues!

Zoti im! Gjuhët të paafta janë për të të lëvduar siç meriton madhështia Jote, mendjet të pazota për ta njohur vërtetësinë e bukurisë Sate dhe sytë të pafuqishëm dritën e fytyrës Tënde për ta parë. Nuk ju ke lënë krijesave rrugë tjetër, veçse ta pranojnë pazotësinë e tyre për të ta njohur njëmendësinë.
Zoti im! Na bëj nga ata, zemrat e të cilëve janë kopshte ku lëshon rrënjë malli Yt dhe nga ata, zemrat e të cilëve me dashurinë Tënde janë mbuluar. Këta janë njerëzit që strehohen në folenë e mendimeve, këta janë që bredhin kopshteve të afërsisë e të zbulesave t’shpirtit, këta janë që pinë nga ena e dashurisë me gotat e afërsisë e që në lumejtë e dëlirësisë fundosen. Prej syve të tyre janë ngritur perdet, në brendinë e tyre errësira e dyshimit ka arritur dritën dhe mëdyshjet janë zhdukur nga zemrat. Gjoksat e tyre janë zgjeruar me përsosurinë e njohjes dhe përkushtimi i tyre është rritur, që të hapërojnë përpara rrugës së virtytit.
Pija e tyre në lumin e bëmave është e ëmbël dhe e fshehta e tyre erëmirë në afërsinë Tënde. Mendja e tyre ka fituar shpëtim në çast frike, shpirtrat e tyre kanë gjetur paqen me kthimin tek i Zoti i gjithçkaje dhe e kanë fituar bindjen në bekimin dhe në shpëtimin e pritur. Sytë e tyre janë ndritur duke soditur të Dashurin, vendosmëria e tyre është forcuar me dëshirën për ta arritur qëllimin dhe tregtia e tyre ka dalë fitimtare, duke e shitur këtë botë për tjetrën.
Zoti im! Sa e ëmbël është për zemrat gjurma e frymëzimit për të të përmendur! Sa i ëmbël është rrugëtimi drejt Teje duke përsiatur rrugëve të të fshehtës! Sa e bukur është shija e dashurisë Sate dhe sa i ëmbël uji i burimit Tënd! Atëherë, për hir të mëshirës e të bekimit Tënd, na mbroj nga të qenit të përzënë e të larguar prej Teje! Na bëj nga më të afërmit e atyre që të njohin, nga më të sinqertët e robërve, nga më të virtytshmit e të bindurve dhe nga më të mirët e adhuruesve!  O i Madh, i Madhërishëm e Bujar!  O më i Mëshirshmi i mëshiruesve! 

Ç’është njohja e Zotit (marifetullah)?

Kjo fjalë përbëhet nga emrat “marife” dhe “Allah”. Në fjalorë, marife  mund  të nënkuptojë një mjeshtri që nuk mund ta bëjnë të tjerët, një veprim të kryer me mjeshtri, një dituri, një njohje, një mjet, një gjë të padëshiruar dhe madje një gjë që është e pazakontë. Përveç kësaj, marife do të thotë ta njohësh Zotin, emrat e Zotit, cilësitë e Zotit dhe vlefshmërinë e vullnetit të Tij. Përveç që mund të nënkuptojë edhe të qenit modest, kjo fjalë mund ta ketë kuptimin e diturisë, me ç’rast çdo dituri është një marife dhe çdo marife një dituri. Sipas këndvështrimit të disa gnostikëve, çdo njeri që e di Zotin është arif (njohës; rrjedh nga fjala marife) dhe çdo arif është një dijetar.

 Fjala marife, që mund t’i ketë kuptimet e mësipërme, kur të bashkohet me emrin Allah dhe të shfaqet në formën marifetullah, nënkupton njohjen e Qenies së Zotit dhe të faktit se Ai është një dhe i ndryshëm nga gjithçka.

Në të vërtetë, fjala marifetullah përdoret për të nënkuptuar njohjen e përsosur të Zotit nga personi dhe lidhjen e tij me Të. Kjo ngase kur njeriu ta njohë Zotin, ai do të lidhet pas urdhrave dhe ndalesave të Tija. Njohja e Zotit përfshin tri pika:

1. Të njihet Zoti që është Zotëruesi i çdo madhështie e lavdie dhe të njihet njëshmëria e Tij, duke e konsideruar Qenien e Tij të madhërishme, përtej çdo ngjasimi dhe përtej çdo cilësie të mangët

2. Të njihen cilësitë e Zotit dhe përshkrimet e tyre

3. Të njihen veprimet e Zotit dhe të kuptohet urtësia që fshihet pas tyre

 Njohja është një, qoftë ajo nga njerëzit e rëndomtë ose nga të zgjedhurit në mesin e tyre, sepse gjëja e njohur është një dhe e vetme. Por kjo ka një shkallë fillestare dhe një të lartë. Të zgjedhurit janë në shkallën e lartë, por kurrë nuk mund të arrijnë në pikën përfundimtare të njohjes, sepse për gnostikët, njohja nuk ka fund. Si mund ta kaplojë njohja atë Qenie, të cilën s’e arrin dot mendimi, të cilën s’e përfshijnë dot mendjet, intelekti s’e percepton e sytë nuk arrijnë ta shohin? Ata që e kanë njohur Atë më së miri në mesin e krijesave, janë ata që më së shumti kanë pranuar se janë të paaftë për ta kuptuar madhështinë e Tij dhe të pazotë për t’ia zbuluar qenien. Ata e dinë se nuk mund ta kuptojnë Atë që s’ka të ngjashëm. Ai është pa fillim dhe është Krijuesi i gjërave të tjera. Ai është i fuqishëm, pa e marrë fuqinë nga ndonjë tjetër. Por çdo i fuqishëm përveç Tij, është i fuqishëm nëpërmjet fuqisë së Tij. Ai është i ditur pa mësues dhe nuk ka përfituar nga askush tjetër veç Vetes. Ai nuk ka mësuar nga dikush tjetër dhe di vetëm me diturinë e Tij. Dituria e çdo të dituri tjetër vjen prej Tij. Larg çdo ngjasimi dhe çdo mangësie është Zoti, që është i pari pa fillim dhe i përjetshëm pa fund. S’ka ndonjë qenie veç Tij, që i përshtaten këto cilësi.

 (Shejh Bahai k.s) 

 Shtatë shkallët e unit (nefs-it) në vargjet kur’anore

 1. Nefs el-emmare është gjendja e padisiplinuar e unit. Në këtë shkallë, uni urdhëron të ligën me ngulm dhe i dëshiron mëkatet. Ai është i panjohur me gjërat shpirtërore, ndërsa kënaqet me gjërat më të ulta e të pavlera. Kjo shkallë e unit përmendet në vargun 53 të kapitullit Jusuf: Unë s’e shfajësoj dot veten time, sepse uni (nefsi) urdhëron gjithnjë të ligën, përveç në është një që është mëshiruar nga Zoti im. Zoti im është falës dhe i mëshirshëm...

2. Nefs el-levvame është uni që ndjen keqardhje nga gabimet e veta dhe nga mëkatet që i kryen. Në vargun e dytë të kapitullit 75 të Kur’anit flitet për këtë shkallë dhe thuhet: Dhe betohem në unin që veten qorton! Në këtë shkallë, uni i sheh gabimet dhe mëkatet e veta, ndjen keqardhje prej tyre, pendohet dhe përpiqet të shpëtojë duke kërkuar falje. Në këtë shkallë ka lot të dhimbshëm e të zjarrtë. Personi jeton ndërmjet gjendjeve të çlirimit e të shtrëngimit shpirtëror. Ndonjëherë ndjen shtrëngim në shpirt e ndonjëherë ndjehet i çliruar.

3. Nefs el-mulhime është uni (nefs-i) që frymëzon të mirën. Nëpërmjet edukimit dhe disiplinimit, uni mund të arrijë në shkallën ku frymëzon mirësi në vend të të ligave. Vargu i tetë i kapitullit Shems flet për këtë të vërtetë: ..që ia frymëzoi atij të mirën dhe të ligën...

4. Nefs el-mutmaine është uni që ndjehet i përmbushur dhe që ka gjetur paqen. Në këtë shkallë, unë ka gjetur qetësinë nëpërmjet dashurisë ndaj Zotit. Njësoj si një det i qetësuar pas stuhisë, epshi dhe zemërimi i tij janë në gjendje paqeje. Kushdo që arrin në këtë shkallë, fiton një moral dhe një karakter të vendosur.

5. Nefs el-radijje është uni që është i kënaqur përballë gjithçkaje që vjen nga Zoti. Ai që e arrin këtë shkallë, duke vepruar sipas principit “gjithçka që vjen nga Zoti është e bukur”, e sheh të bukur edhe fatkeqësinë dhe e pret me buzëqeshje. Një njeri i tillë është i lartësua, i afruar pranë Zoti dhe i nderuar në mesin e njerëzve.

6. Nefs el-merdijje është uni, prej të cilit Zoti është i kënaqur. S’ka dyshim se ky është bekimi më i madh dhe më e larta e pozitave. Vargjet 27 dhe 28 të kapitullit Fexhr flasim për këto tre shkallë (mutmainne, radijje dhe merdijje) të unit: O shpirt që gjeti paqen! Kthehu tek Zoti yt, i kënaqur prej Tij dhe kënaqës!   

7. Nefs el-kamile është gjendja e disiplinuar e unit (nefs-it). Këtë shkallë, disa e kanë quajtur edhe nefs el-zekijje (uni i dëlirë). Vargu i nëntë i kapitullit Shems është një dëshmi për këtë shkallë: I shpëtuar është ai që pastron unin e tij...

 

Shkalla e parë e unit është si një fushë përplot gjemba, ndërsa shkalla e fundit e tij mund të ngjasohet me gjendjen e pastruar të kësaj fushe, prej të cilës janë larguar gjembat dhe janë zëvendësuar me trëndafila. Nga një pikëpamje tjetër, uni mund të krahasohet me një lumë të tërbuar, i cili dëmton gjithçka përreth. Me ndërtimin e një pende para rrjedhës së lumit, edhe mund të pengohet dëmi i shkaktuar prej tij por edhe fuqia e tij mund të shfrytëzohet në mënyrë të dobishme.

Ndërkohë që uni i padisiplinuar është i dëmshëm, uni që përjeton një disiplinim mund ta lartësojë njeriun drejt pozitave më të larta. Një njeri i tillë bëhet udhëzues hyjnor (murshid) për njerëzit e tjerë, i shpëton ata nga etja shpirtërore dhe i nxjerr nga errësira në dritë.

 

Shkallët e dashurisë

O shpirti i ndritur! O ndjekës i Muhammedit dhe i Ehl-i Bejtit të Muhammedit (paqja qoftë mbi ta)! Dijes se tre janë llojet e zjarrit. Njëri është zjarri i dënimit, prej të cilit duhet të ruhesh, ndërsa i dyti është zjarri i vuajtjes, prej të cilit tek Zoti duhet të kërkosh strehim. Zjarri i tretë është zjarri i dashurisë. Prej tij mos u largo e mos ia ki drojen, por dije se para tij ka një zjarr tjetër, që është zjarri i shkatërrimit. Ky zjarr është roja e derës së dashurisë. Aty është sprova e madhe dhe e vështirë. Nëse e kalon, atëherë të ftojnë në zjarrin e dashurisë, e nëse dështon, në zjarrin e vuajtjes e të dënimit do të hidhesh, ku nuk ka për ty as mëshirë e as dhembshuri. Por nëse bëhesh si Ibrahimi në bindje e në dorëzim, zjarri i dashurisë do të bëhet i ftohtë dhe i sigurt edhe për ty. Ashtu urdhëroi Zoti:

 O zjarr! Bëhu i ftohtë e i sigurt për Ibrahimin! (Kur’an 21:69)

 Shkalla e parë e dashurisë quhet meveddet. Kjo është aftësia për të ndjerë dashuri, qoftë për njerëzit, për mjedisin ose për ndonjë gjë dosido. Kjo është gjendja në të cilën njeriu ia kthen me të mira edhe atij që i ka bërë të liga më parë. Kjo është aftësia për të krijuar dashuri në brendi. Kjo gjë është shumë me rëndësi në epokën tonë, ku vështrimet janë kthyer në vështrime përplot urrejtje dhe ku fytyrat e buzëqeshura janë një gjë e harruar.

Në Kur’an, kjo fjalë është përmendur në disa kuptime:

1. Në disa vargje është përdorur në kuptimin e dashurisë, si vijon:

Dhe Zoti do t’u dhurojë dashuri atyre që besojnë e që bëjnë vepra të mira...(Kur’an 19:96)

Vërtet Zoti yt është i mëshirshëm dhe i do robërit e Tij...(Kur’an 11:90)

Ai është falës dhe i dashur...(Kur’an 85:14)

Ai ka krijuar ndërmjet juve dashuri dhe mëshirë…(Kur’an 30:21)

2. Në vargje të tjera, kjo fjalë është përdorur në një kuptim të ngjashëm me shprehjen “ia dua të mirën”. Disa shembuj janë vargjet 60:1 dhe 60:7.

3. Kjo fjalë është përdorur edhe në vargun 42:23, në kuptimin e dashurisë për Ehl-i Bejtin e dëlirë të Profetit (paqja qoftë mbi të e mbi familjen e tij):

Thuaj: unë nuk dua prej juve kurrfarë shpërblimi, përveç dashurisë për të afërmit e mi...(Kur’an 42:23)

4. Fjala “meveddet” është përdorur në vargjet 60:7 dhe 4:73 në kuptimin e dashurisë dhe vëllazërisë fetare.

 Shkalla e dytë e dashurisë quhet heva. Kjo është një dëshirë e zjarrtë, një lloj dashurie që ushqehet me lot dhe që e bën të dashuruarin të lotojë.

Shkalla e tretë e dashurisë quhet hil’let dhe nënkupton të qenit i përhumbur në dashuri dhe të qenit në një gjendje, ku njeriu nuk di më çfarë bën.

Shkalla e katërt quhet muhabbe, që do të thotë të mos bësh asgjë, që nuk do t’i pëlqente të Dashurit. Kur njeriu ndjen muhabbe ndaj Zotit, ai nuk kryen një veprim që do të ishte i papëlqyeshëm për Zotin. Kjo shkallë nënkupton shpëtimin nga shprehitë e liga dhe të qenit ashtu si do Zoti.

Shkalla e pestë quhet shegaf dhe nënkupton një dashuri djegëse, që e copëton zemrën e të dashuruarit. Pikërisht në këtë pikë fillon dashuria e vërtetë dhe prej këtu hyhet në pragun e dashurisë.

Shkalla e gjashtë quhet hujam dhe është dashuria që e çmend të dashuruarin dhe që e këput nga vetja e tij. Kjo është ajo dashuri që Kajs-in e bën Mexhnun dhe që e quajmë çmenduri.

Shkalla e shtatë quhet veleh (magjepsje). Në këtë pikë, i dashuruari e sodit të Dashurin me të gjitha cilësitë e Tija. Të japim një shembull më njerëzor. Kur i hap faqet e librit, aty e gjen fytyrën e personit të dashur, kur ec rrugës e vështron në një vitrinë dyqani, aty e sheh fytyrën e personit të dashur. Është diçka si ta vështrosh një lule dhe të gjesh në të një gjurmë nga bukuria e vërtetë, është si ta kuptosh njëmendësinë e bukurisë nga vetë i Dashuri. Kjo shkallë është dehja me dashurinë dhe është një çast ku njeriu nuk është më i vetëdijshëm për veten. Kjo është shkalla ku njeriu e pi “verën e dashurisë”.

Dhe më në fund, njeriu arrin në shkallën e tetë të dashurisë, që është dashuria e mirëfilltë dhe që s’është tjetër veçse asgjësimi brenda të Dashurit deri në qelizën tënde të fundit. Kushti i dashurisë është asgjësimi, sepse në dashuri nuk ekziston i dashuruari por vetëm i Dashuri. Dashuria nuk ka vend për dy vetë por vetëm për një. I dashuruari asgjësohet në të Dashurin dhe më nuk është në vete e nuk ka vetëdije...  

   FUND