Islami, si një fe sistematike dhe gjithëpërfshirëse, është një tërësi e ndërthurrur idealesh dhe realitetesh, të cilat i kaplojnë të gjitha fushat e mendimit e të veprimit njerëzor. Principet islame nuk mund të kuptohen plotësisht dhe saktësisht, derisa nuk analizohen dhe lexohen përbrenda kornizave të Islamit si tërësi. 

Koncepti i martirizimit (arab. shehada) në Islam mund të kuptohet vetëm në kontekstin e konceptit islam të përpjekjes hyjnore (arab. xhihad), ndërkohë që vetë koncepti i xhihad-it mund të kuptohet saktësisht vetëm nëse kuptohet doktrina e të “urdhëruarit të të mirës dhe të pengimit të të ligës” (arab. el-emr bi’l maruf). Në të njejtën mënyrë, e mira dhe e liga mund të kuptohen vetëm nëse kuptohet  Burimi i mirësisë, i të vërtetë dhe i drejtësisë, e nëse kuptohet se si iu përcoll njerëzimit nëpërmjet profetëve Porosia e Burimit të mirësisë dhe të të vërtetës. Dhe së fundmi, Porosia hyjnore nuk mund të kuptohet, derisa nuk njihet mishërimi i kësaj porosie, modeli udhëzues dhe shembulli sipëror i saj.

Mund të shohim, pra, se si koncepti i martirizimit në Islam është i ndërlidhur me të tërë fenë. I gjithë ky proces mund të kuptohet më saktë, nëse shquhet kuptimi i vetë fjalës “Islam”. Duke qenë një fjalë që buron nga rrënja “selama”, e cila do të thotë “dorëzim” dhe “paqe, Islami s’është veçse dorëzimi i plotë dhe përplot paqe para vullnetit të Zotit. Kjo do të thotë të jesh i gatshëm edhe për të vdekur në rrugën e këtij dorëzimi. Kështu, koncepti i martirizimit, njësoj si të gjithë konceptet e tjera islame, mund të kuptohet dhe vlerësohet plotësisht vetëm në kontekstin e  doktrinës së Njëshmërisë (teuhid) së Zotit dhe të dorëzimit të plotë karshi vullnetit të tij, e jo si një koncept i shkëputur nga kjo tërësi. Të gjithë konceptet islame janë të ndërlidhura dhe nuk mund të vlerësohen jashtë kornizave të doktrinës së teuhid-it.

 Koncepti i shehadetit në Islam është keqkuptuar si nga muslimanët, ashtu edhe nga jomuslimanët. Siç kemi shprehur më sipër, shehadeti është i lidhur ngushtë me konceptin e xhihadit. Shumë dijetarë jomuslimanë, me ose pa qëllim, e kanë definuar xhihadin thjesht si një “luftë të shenjtë” dhe nuk kanë arritur ta kuptojnë plotësisht as xhihadin dhe as shehadetin. Muslimanët, kryesisht duke i konsideruar dëshmorët e viteve të para të historisë islame, e kanë definuar martirizimin (shehadetin) si vdekjen fataliste të njerëzve që ishin të dashur për Zotin, duke e shpërfillur kështu, lidhjen ndërmjet përpjekjes së vazhdueshme në kauzën e Zotit (xhihadit) dhe martirizimit.

Martirizimi nuk është një monopol i Islamit. Megjithatë, ai është një tipar unik i sistemeve shpirtërore, fetare dhe hyjnore, e si i tillë, nuk mund të përvetësohet nga shkollat e mendimit materialist. Sido që të jetë, Islami e prezanton konceptin e vet të martirizimit, i cili si çdo koncept islam, duhet të shpjegohet brenda kornizave të Islamit dhe jo në dritë të koncepteve joislame si faji ose vuajtja. Muslimanët nuk mund ta shpjegojnë një princip islam, pa e patur parasysh gjithë sistemin konceptual të Islamit. Si pasojë, shehadeti nuk mund të shpjegohet thjesht nëpërmjet idesë së ndërmjetësimit, pra duke thënë se ata dëshmorë të hershëm të Islamit u vetëflijuan, që të mund të ndërmjetësonin për mëkatarët në Ditën e Gjykimit.

Koncepti islam i ndërmjetësimit (shefaat) mund të kuptohet në kontekstin e principeve të shkakshmërisë dhe jo thjesht si një meditim shpirtëror. Islami e mohon konceptin e krishter të meditimit, pa qenë përgjegjësia personale për shpëtimin e vetes.

Thamë se koncepti i martirizimit (shehadet) është i ndërlidhur me atë të përpjekjes në rrugë të Zotit (xhihad). Të dyja fjalët janë përdorur shpesh në Kur’anin Fisnik. Në të vërtetë, nuk mund të ketë martirizim pa përpjekje në rrugë të Zotit dhe për kauzën e të vërtetës. Që të dyja fjalët kanë kuptime të drejtpërdrejta, që janë të ndryshme nga përdorimi i tyre terminologjik, ndonëse këto përdorime mbështeten në kuptimin e drejtpërdrejtë. Përdorimi i tyre terminologjik u zhvillua më pas, ndonëse fjala shehada u përdor që në Kur’an për dëshmorët e rënë. Si pasojë, edhe koncepti i shehadetit edhe ai i xhihadit janë keqkuptuar shpesh, veçanërisht nga ana e orientalistëve jomuslimanë.

 Fjala shehada buron nga rrënja arabe shehada, e cila do të thotë të shohësh, të dëshmosh ose të bëhesh shembull. Sipas kësaj, dëshmor është ai që sheh, dëshmon ose bëhet shembull. Një dëshmor e dëshmon të vërtetën fizikisht dhe qëndron pranë saj me vendosmëri, aq sa është gati të luftojë e ta japë edhe jetë për hir të të vërtetës, duke u bërë shehid. Në këtë mënyrë dhe nëpërmjet përpjekjes dhe sakrificave në rrugë të të vërtetës, ai bëhet një model e një shembull për të tjetër, i cili duhet të ndiqet.     

 Në gjithë këtë, fjala kyçe është “e vërteta” (arab. hakk), pra njohja e saj, përpjekja dhe lufta për të dhe gatishmëria për të vdekur për hir të saj, duke u bërë, kështu, një shembull për kërkuesit e të vërtetës. Qëllimi, motivi dhe e gjithë përpjekja është për vendosjen e të vërtetës. Xhihadi është një mjet për ta arritur këtë qëllim dhe mund të çojë deri në martirizim. Ky martirizim, ndonëse nuk do të thotë domosdoshmërisht të vritesh në fushëbetejë, parasheh një përpjekje të vazhdueshme në rrugë të Zotit (pra xhihad) dhe një vdekje për kauzën e kësaj përpjekjeje.

Pra, mund të vijmë në përfundimin se nuk mund të ketë xhihad ose shehadet, veçse në rrafshin e të vërtetës, se martirizimi është një koncept i vlefshëm vetëm kur të paraprihet nga përpjekja (xhihadi) dhe se një person që përpiqet në rrugë të Zotit (muxhahid) është dëshmor (shehid), edhe sikur të mos vritet në fushëbetejë. Ai është dëshmor edhe sikur të mos vritet fare, me kusht që t’i mbetet besnik të vërtetës hyjnore dhe të jetë i gatshëm për të luftuar për të vërtetën e për ta mbrojtur atë me çdo kusht, qoftë kjo edhe duke e sakrifikuar jetën. Ai është muxhahid derisa është gjallë dhe shehid kur të vdesë ose të vritet.

 Kemi shpjeguar tashmë se një dëshmor bëhet shembull dhe model për njerëzit. Në arabisht, edhe fjala për dëshmorin, edhe ajo për modelin ose shembullin, buron nga e njejta rrënjë, gjegjësisht shehada. Në këtë kuptim, koncepti i shehadetit është i lidhur ngushtë me konceptin e profetësisë në Islam, ku edhe profetët edhe dëshmorët janë konsideruar shembuj.

Në Islam, njeriu ka nevojë për udhëzim drejt të vërtetës. Udhëzimi i mirëfilltë është nga vetë e Vërteta, që është Zoti, Burimi i të vërtetës dhe udhëzimit. Por ngase duhet të udhëzohet njeriu, është e natyrshme që edhe udhëzuesi i tij të jetë një njeri. Islami është një porosi nga burimi i të vërtetës, i cili i jepet të Dërguarit, që ai të mund ta udhëheqë njerëzimin drejt të vërtetës. Pra, udhëzimi i njerëzimit kërkon domosdo udhëheqjen e njerëzimit. Besimi i vërtetë islam është gjithnjë i ndërlidhur me jetën e virtytshme dhe përherë ekziston një unitet ndërmjet besimit dhe praktikës. Një udhëzim gjithëpërfshirës e ngërthen në vete udhëheqësinë në mendime, në fjalë dhe në sjellje. Udhëzuesi, pra, duhet ta praktikojë atë që e thotë dhe duhet vetë të jetë mishërimi dhe simboli i përsosur i porosisë që përhap. Ai duhet të jetë një shembull, një model dhe një krijues modelesh. Muhammedi, pra, ishte i Dërguari që e solli porosinë gjithëpërfshirëse të Zotit, duke qenë njëherit edhe mishërimi i porosisë hyjnore dhe shembulli i gjallë i misionit të tij.

Fjala kyçe në konceptin islam të profetësisë është udhëzimi njerëzor. Kjo kërkon njohje të qëllimit, drejt të cilit duhet udhëzuar njerëzimi, njohje të asaj çfarë është udhëzimi, njohje të mënyrës si duhet të bëhet dhe pastaj kërkon vetë realizimin e këtij udhëzimi, duke qenë modeli i mirëfilltë për udhëzimin e njerëzve. Kjo është arsyeja përse Muhammedi (paqja qoftë mbi të dhe mbi familjen e tij) ishte vetë muslimani i parë dhe modeli më i mirë i Islamit. Për këtë arsye, praktika e tij njihet dhe pranohet si udhëzimi dhe modeli standard (pra Sunneti) që duhet të ndiqet nga shoqëria muslimane, pjesëtarët e të cilës duhet të jenë modele (shuheda) për tërë njerëzimin. Profetët, duke përfshirë edhe Muhammedin, ishin vetë model dhe krijonin modele prej ndjekësve të tyre. Andaj, ata që e vazhdojnë përpjekjen në rrugën e të vërtetës janë edhe muxhahid edhe shehid në të njejtën kohë.

Pozita e profetëve në Islam, si shembuj dhe si krijues modelesh shembullorë, i jep profetësisë islame një karakter unik. Përgjegjësia kryesore e tyre, pra, është udhëheqja dhe udhëzimi i njerëzimit, duke qenë mishërimi i vërtetë i vetë Zotit. Ata nuk ndërmjetësojnë mes Burimit të të vërtetës dhe njerëzimit, duke u vetëflijuar për mëkatet që njerëzimi i ka kryer që nga koha e Ademit. Në Islam, gjithkush është përgjegjës për veprimet e tija. Askush dhe asgjë  nuk mund të ndërmjetësojë mes mëkatarit dhe Zotit. Koncepti i ndërmjetësimit (shefa’at) në Islam duhet të vlerësohet brenda kornizave të principit të shkakshmërisë. Shpëtimi duhet të fitohet e të meritohet, ndërsa profetët dhe të dërguarit e Zotit na e sigurojnë mundësinë për ta fituar shpëtimin. Pra nuk është as kryqëzimi dhe as kryqi që e mundëson shpëtimin e njeriut. Është pikërisht të kuptuarit e të vërtetës. Në fillim pra, njeriu është i pastër nga mëkatet, është i mirë dhe i paqtë. Roli i profetëve, në anën tjetër, është roli pozitiv i udhëzuesit dhe i të qenit shembull, por assesi një rol negativ. Dëshmorët, ndërkohë, janë gjithashtu shembuj të lartësuar të porosisë hyjnore, duke e bartur një përgjegjësi dhe nder të përbashkët me profetët.

 Ngase një pjesë e përgjegjësisë së profetëve është që të paraqesin një shembull të gjallë të porosisë hyjnore, mësimi i tyre duhet të jetë praktik, në mënyrë që njerëzit e tjerë të mund ta ndjekin dhe ta praktikojnë të njejtën gjë. Ajo që bëri Krishti, sipas doktrinës së krishterë, ishte veprimi unik i një qenieje unike (pra kryqëzimi i Birit të Zotit). Ky veprim është i pamundur të përsëritet nga njerëzit e tjerë. Por ajo që bëri Muhammedi nuk ishte tjetër veçse përcjellja e udhëzimeve praktike të virtytit, me të cilët jetonte edhe ai vetë, duke e dëshmuar kështu, praktikueshmërinë e tyre edhe për njerëzit e tjerë. Kjo është arsyeja përse profetët janë quajtur shehid (në kuptimin e shembullit ose modelit) në Kur’an, një term që në ditët e para të historisë islame do të përdorej për dëshmorët.Domethënë Muhammedi, njësoj si të gjithë të dërguarit e tjerë të Zotit, është vetë mishërimi i Islamit, i dorëzimit të plotë para Zotit, i fesë universale të të gjitha krijesave, duke përfshirë dhe njeriun. Ai është vetë modeli i mësimit të tij dhe është shembull për njerëzimin. Një model i tërheq njerëzit dhe i udhëheq drejt të vërtetës, pa i detyruar. Kjo është në harmoni të plotë me konceptin islam të njeriut. Islami e mohon mishërimin e esencës së vetë hyjnores tek njeriu, por e përkrah idenë e mishërimit të udhëzimit, të vullnetit dhe të urdhrit të Zotit, për t’u bërë një shembull i gjallë i fesë së plotë të Zotit për njeriun. Profetët janë shembujt e gjallë të porosisë hyjnore, dhe duke qenë të tillë, krijojnë shembuj prej të tjerëve. Edhe dëshmorët janë shembuj të plotë të mësimit hyjnor, dhe kështu, një mishërim i vullnetit të Zotit. Ekzistojnë madje disa hadithe, ku gjaku i dëshmorëve është quajtur (simbolikisht) “gjaku i Zotit” (thar Allah).

 Shiizmi, duke qenë nga sektet themelore dhe zanafillore të Islamit, e duke u mbetur besnik të gjitha doktrinave autentike të kësaj feje, vë theks të rëndësishëm në doktrinën e Prijësisë (Imamatit) së shoqërisë muslimane. Madje nuk do të ishte e gabuar po të thuhej se i tërë Shiizmi rrotullohet rreth një principi të vetëm, atij të udhëheqësisë së shoqërisë muslimane.

Fjala kyçe e Shiizmit, pra, është Imamati, që do të thotë udhëheqësia dhe udhëzimi i atyre që kanë nevojë për udhëzim. Nëse shoqëria duhet të udhëhiqet e të udhëzohet, vetë udhëheqësit duhet të jenë shembulli i besimit në ato principe, drejt të cilëve i ftojnë njerëzit. Ata duhet të jenë modeli i mënyrës së mendimit dhe i praktikës, të cilën duan ta frymëzojnë tek të tjerët. Koncepti i udhëheqësisë përfshin tre elemente:

1. udhëheqësit (imam),


2. të udhëhequrit (memum ose shia) dhe


3. vetë udhëheqësinë, pra udhëzimin dhe mënyrën e udhëheqësisë.   

 Shoqëria nuk mund të udhëhiqet, nëse udhëheqësit nuk e besojnë atë që e praktikojnë dhe atë, drejt të cilës i ftojnë të tjerët. Thënë shkurt, Imamët duhet të jenë vetë shembulli i gjallë dhe modeli i atyre që duan t’i udhëheqin.

Nëse pranojmë se profetësia dhe bartja e porosisë hyjnore përmbajnë dy përgjegjësi kryesore, gjegjësisht përhapjen e porosisë hyjnore dhe të qenit model dhe shembull i gjallë i porosisë, Imamati e përmban vetëm mundësinë e dytë. Kjo është arsyeja përse çdo i dërguar është edhe Imam, por jo çdo Imam është domosdoshmërisht edhe i dërguar.

Mund të kuptojmë, pra, se Shiizmi (pra ndjekja e një udhëheqësi), duke u mbështetur në doktrinën e Imamatit, merret më shumë me idenë e krijimit të modelit dhe të dhënies së shembullit. E gjithë historia e Shiizmit dhe jetët e Imamëve shiitë duhet të kuptohen në këtë kontekst dhe në kornizat e Imamatit, që nuk është tjetër veçse udhëheqja e njerëzimit drejt shpëtimit, duke u bërë në fjalë e në vepra, shembulli më suprem i ligjit hyjnor. Imamët, pra, jetojnë një rrugë përpjekjeje të vazhdueshme në rrugë të Zotit dhe të të vërtetës. Kjo është arsyeja përse ata konsiderohen dëshmorë (shuheda; shehid në njejës), pavarësisht në vdesin në fushëbetejë ose në shtratin e tyre.

 Ndodhia e Qerbelasë, rënia dëshmor e Imam Husejnit në ditën e Ashures dhe e gjithë përpjekja e tij, luan një rol shumë të rëndësishëm në historinë e Shiizmit. Kjo ndodhi historike është parë nga shiitët si një model që duhet të jetë aspirata e muslimanëve. Këtë e përcjell edhe thënia e famshme “Çdo ditë është Ashura e çdo vend është Qerbela”. Kjo është arsyeja përse Shiizmi e ka ruajtur shpirtin dinamik dhe revolucionar gjatë historisë, dhe është pikërisht kjo pikë, ku mësimi shiit vërtet e pasqyron shpirtin e tij.

FUND