PËRMBAJTJA:
Hyrje
1. Pyetja kryesore
2. Perspektiva e saktë
3. Lidhja e rituales me shpirtëroren
- Mohimi (Kufr)
- Mburrja (Tekebbur)
- Respektimi i të drejtave të të tjerëve
- Mendimi pozitiv për të tjerët
- Sinqeriteti në qëllime
Njëri nga dallimet kryesore të qytetërimit të sotëm është fakti se dituria është bërë e arritshme për njerëzit e zakonshëm në një nivel të padëshmuar më parë. Prirja për t’i paraqitur gjërat në një gjuhë më të thjeshtësuar për njerëzit e rëndomtë, si dhe mjetet e komunikimit, patën një rol të rëndësishëm në këtë. Qasja e njerëzve në njohuri e ka bërë njeriun modern më kureshtar se kurrë më parë për gjithçka, duke përfshirë këtu edhe ceremonitë dhe ritualet e tija fetare. Në familjen e madhe të njerëzimit, edhe muslimani i ditëve të sotme e ka marrë hisen e tij nga kjo kureshtje e veçantë.
Natyra kureshtare e tërheq muslimanin e ditëve të sotme t’i arsyetojë ceremonitë dhe ritualet e Islamit. Ky, në të vërtetë, është një fenomen pozitiv, sepse do ta rrisë ndërgjegjësimin për vlerat islamike dhe do ta bëjë muslimanin më të vendosur në jetën e tij fetare. Por në udhëtimin e tij kureshtar brenda Islamit, muslimani i ditëve të sotme duhet ta zgjerojë horizontin e tij dhe nuk duhet të kërkojë vetëm shpjegime materiale për ceremonitë dhe ritualet islamike, sepse shumë nga ato veprime janë nga një portë për në botën shpirtërore të Islamit, e cila mbetet akoma e huaj për shumicën e muslimanëve. Në këtë udhëtim, ai duhet t’i përdorë mjetet përkatëse, gjegjësisht Kur’anin dhe Traditën e Profetit (Sunnetin).
Në këtë pjesë të librit, dua ta studiojmë pastërtinë rituale, me qëllim që ta zbulojmë lidhjen e saj me pastërtinë shpirtërore.
A kanë ritualet ndonjë lidhshmëri me pastërtinë shpirtërore? Përgjigjet e një pyetjeje të tillë do t’i pasqyronin botëkuptimet e shumicës së muslimanëve. Kur të pyeten “Përse abdesti dhe ghusli janë bërë të detyrueshme?“ ose “Përse ka gjëra të tilla në Islam që janë në esencë ritualisht të papastra (arab. ajn nexhis)?”, shumë njerëz do të thonin se ligje të tilla janë krijuar me qëllim që ne të jemi të pastër dhe se Islami është një fe e pastërtisë. Kjo është përgjigja që do ta merrnit nga të dyja palët, qoftë nga muslimanët e rëndomtë besimtarë, qoftë nga muslimanët me pikëpamje liberale. Fatkeqësisht, këmbëngulja në pastërtinë dhe papastërtinë rituale, nga ana e besimtarëve të rëndomtë, u jep një arsyetim pikëpamjeve liberale, që thonë se ligje të tilla janë krijuar për t’i mbajtur të pastër arabët e shkretëtirës. Si pasojë, ato janë të parëndësishme për ne.
Une nuk e mohoj faktin se Islami pret që përkrahësit e tij të jenë fizikisht të pastër, nuk mohoj se Islami është një fe e pastërtisë dhe se rregullat e pastërtisë rituale ndihmojnë për ta mbajtur njeriun të pastër fizikisht. Në të vërtetë, Islami ishte shumë i suksesshëm në promovimin e pastërtisë personale, jo vetëm në krahasim me Arabinë e shekullit të shtatë, por edhe ne krahasim me higjienën personale të evropianëve deri në fund të shekullit të nëntëmbëdhjetë.
Will Durant shkruan “Pastërtia në Mesjetë nuk shkonte krah për krah me të qenit besimtar. Krishterimi i hershëm i kishte akuzuar banjot publike romake si puse të perversitetit dhe imoralitetit, dhe shpërfillja e përgjithshme e trupit nuk kishte vënë asnjë theks mbi higjienën”54. Shën Benedikti kishte thënë se“për ata që ndihen mirë, dhe veçanërisht për të rinjtë, larja rrallë duhet të lejohet.“ 55.
Një shkrimtar tjetër thotë “Librat mesjetarë të rregullave të mirësjelljes insistojnë në larjen e duarve, fytyrës dhe dhëmbëve çdo mëngjes, por jo në larjen e trupit… Mbreti John lahej një herë në tri javë, dhe siç mund të pritet, populli i tij lahej edhe me rrallë.” 56 Duke e përshkruar epokën e Reformacionit, Durant thotë: “Higjiena shoqërore dhe higjiena personale nuk e ndiqnin dot ritmin e përparimit të mjekësisë. Pastërtia personale nuk ishte një gjë aq e rëndësishme, aq sa edhe Mbreti i Anglisë lahej vetëm një herë në javë, e madje ndonjëherë e anashkalonte edhe këtë.” 57 Historiani i njëjtë, pas përshkrimit të mënyrave të veshjes, shkruan: Sa të pastër ishin trupat përtej mëngëve? Një libër i shekullit të gjashtëmbëdhjetë, i titulluar Introduction pour lesjeunes dames, flet per gratë “të cilat nuk kujdeseshin për ta mbajtur vetveten të pastër përveç pjesëve që mund të shiheshin, duke mbetur të ndyra nën rrobat e tyre. Madje ekzistonte edhe një anekdotë përbuzëse, e cila thoshte se kurtizanet ishin të vetmet gra që lanin më tepër se fytyrën dhe duart e tyre. Ndoshta pastërtia u rrit me imoralitetin, sepse derisa gratë ofronin më shumë nga vetja për t’u parë, edhe hapësira e pastërtisë zgjerohej. 58
Wright, në librin e tij interesant “I pastër dhe i mirë”, thotë, “Ne mund të mburremi për disa mënyra elizabetiane, por gjejmë pak referenca për larjen tek Shakespeare-i.”59 Duke vazhduar në shekullin e tetëmbëdhjetë, shohim se manuali i rregullave të mirësjelljes këshillon “fshirja e fytyrës çdo mëngjes me një pëlhurë të bardhë, është një paralajmërim për faktin se nuk është shumë mirë ta lash atë me ujë…”60 Në fillim të shekullit të nëntëmbëdhjetë, një mjek vëren se “shumica e burrave që banojnë në Londër dhe shumë nga gratë, megjithëse janë mësuar t’i lajnë duart dhe fytyrën çdo ditë, e shtyejnë lajren e trupit nga viti në vit.” 61
Në vitin 1812, Këshilli i Bashkisë e hodhi poshtë një kërkesë nga Kryebashkiaku i Londrës, për të vendosur një dush të thjeshtë në Mansion House (ndërtesa e bashkisë së Londrës), duke u arsyetuar se “deri atëherë nuk kishte patur një ankesë të tillë” dhe se po të kishte dëshirë, bashkiaku mund ta bënte këtë gjë përkohësisht me shpenzimet e tija.62 Në kohën e ngjitjes në fron të Mbretëreshës Viktoria në vitin 1837, nuk kishte asnjë banjo në Pallatin Buckingham.63 Dhe nuk ishte çudi se gjatë atyre ditëve “mendimi i shëndoshë sugjeronte se larja e shpeshtë i rrit ethet reumatike dhe sëmundjet e mushkërive…një nga Dukët Mbretërorë Xhorxhianë theksonte se ishte djersa që e mbante njeriun të pastër.” 64. Nga fundi i shekullit të nëntëmbëdhjetë dhe në fillim të shekullit të njëzetë, frika nga uji filloi të humbej, “ndonse larja konsiderohej akoma një gjë e çuditshme, kur ishte për ndonjë arsye jomjekësore.” 65
Ky studim i shkurtër mbi pastërtinë dhe larjen në Evropë tregon se Islami ishte i suksesshëm në përkrahjen e higjienës personale, krahasuar jo vetëm me Mesjetën por edhe me periudhën e fundit të shekullit të nëntëmbëdhjetë dhe të fillimit të shekullit të njëzetë. Will Durant shkruan: “një nga rezultatet e Kryqëzatave ishte ardhja në Evropë e banjave publike me avull të stilit musliman”66. Duke përshkruar qytetërimin osman, historiani i njëjtë shkruan: “Pastërtia personale ishte e përhapur. Në Konstantinopol dhe në qytete të tjera të mëdha të Perandorisë Osmane, banjat publike ishin ndërtuar nga mermeri dhe ishin zbukuruar në mënyra tërheqëse. Disa shenjtorë të krishterë mburreshin duke iu shmangur ujit, ndërsa muslimanit i kërkohej që të merrte abdest para se të hynte në xhami ose para se të lutej. Në Islam, pastërtia shkonte krah për krah me të qenit besimtar” 67
Por t’i theksosh vetëm pikëpamjet fizike të rregullave të pastërtisë rituale është e barazvlefshme me shpërfilljen e natyrës shumëdimensionale të ritualeve të Islamit. Pastërtia fizike nuk është arsyeja kryesore për urdhërimin e abdestit. Nëse Islami do të kishte këshilluar abdestin ose ghuslin vetëm për pastërti fizike, atëherë pse është prapëseprapë aq e rëndësishme që një njeri, i cili sapo është larë, ta bëjë abdestin përpara se të falë namaz? Nëse abdesti është vetëm për pastërti fizike, atëherë përse ekziston Tejemmumi (pastrimi ritual me dhé)? Tejemmumi është një zëvendësim i abdestit dhe i ghuslit, kur të jetë e pamundur të gjendet uji. Por ai kryhet pikërisht në një vend të “papastër” (në kuptimin higjienik), gjegjësisht në dhé. E dimë se kjo nuk sjell pastërti fizike. Këto pyetje janë të mjaftueshme për ta eliminuar natyrën ekskluziviste të pikëpamjeve që i theksojnë vetëm aspektet fizike të ritualeve të pastrimit.
Pra cili është arsyetimi i pastrimeve rituale si abdesti ose ghusli? Gjatë studimit të dy vargjeve të Kur’anit lidhur me pastrimet rituale, kam ardhur në përfundimin se egzistojnë dy rrafshe të pastërtisë: ai fizik dhe shpirtëror. Edhepse abdesti dhe ghusli janë të ndërlidhur me pastërtinë fizike, ka një arsye më madhështore që i shpjegon këto dy pastrime rituale: ata shërbejnë si një përkujtues dhe si një portë drejt pastërtisë shpirtërore.
Në kapitullin Bakara, pas diskutimit mbi ghuslin pas menstruacionit, Kur’ani thotë “ Vërtet Allahu i do ata, të cilët shpesh i drejtohen Atij dhe i do ata që pastrohen.” (2:222). Në një varg tjetër, pas shpjegimit të rregullave të abdestit dhe ghuslit, Kur’ani thotë “ Allahu nuk dëshiron t’ju japë vështirësi. Ai dëshiron t’ju pastrojë, që të mund t’i plotësojë bekimet e Tija mbi ju, e pastaj të jeni mirënjohës.”(5:6) Shohim dy tema të ndryshme në të dy këto vargje. E para: Allahu i do ato që pastrohen dhe Ai dëshiron të na pastrojë neve. E dyta: Ai dëshiron t’i plotësojë bekimet e tija për ne dhe i do ata, të cilët i drejtohen Atij.Tema e parë është e ndërlidhur me pastërtinë fizike, kurse tema e dytë me pastërtinë shpirtërore.
Vargjet e pjesës së parë janë shumë të qarta dhe kanë të bëjnë me pastërtinë. Por çfarë nënkuptojnë vargjet e pjesës së dytë? Çfarë nënkupton shprehja “shpesh kthehen drejt Allahut”? Kthimi drejt Allahu nënkupton se njeriu është larguar nga Allahu më parë. Çfarë nënkupton kjo? Këto janë pyetjet të cilat do ti diskutojmë më poshtë.
Në sistemin e vlerave islame, shpirti i njeriut është si një llambë elektrike. Nëse llamba është e mbrojtur nga pluhuri dhe papastërtia, ajo do ta ndriçojë hapësirën. Por nëse pluhuri dhe papastërtia lejohet të mblidhen mbi llambë, atëherë ajo nuk do të ketë mundësi ta ndriçojë hapësirën si më parë. Ngjashëm, shpirti i njeriut duhet të mbrohet nga “pisllëku” shpirtëror dhe papastërtia, në të kundërt ai nuk do të jetë në gjendje ta udhëzojë njeriun në rrugë të drejtë, si më parë.
Allahu, Krijuesi i njerëzimit, e përshkruan kryeveprën e krijimit të Tij në këtë mënyrë:
Betohem në diellin e në shkëlqimin e tij! Në hënën kur e ndjek diellin e në ditën kur ndrin gjithçka! Betohem në natën kur ditën e mbështjell dhe betohem në qiellin e në Atë që e ka ngritur! Betohem në tokën e në Atë që e ka shtruar dhe betohem në shprtin e në Atë që e ka përsosur e frymëzuar për të ditur ç’është e mirë dhe ç’është e ligë! I shpëtuar është ai që e pastron atë dhe i humbur ai që e njollos! (Kur’an 91:1-10)
Pas betimit me shenjat më madhështore të krijimit të Tij, Allahu thotë se shpirti i pastër i njeriut ka aftësinë të kuptojë çfarë është e drejtë dhe çfarë është e gabuar, me kusht që vetë shpirti të jetë i pastër dhe i panjollosur. Ky varg e bën të qartë se shpirti i njeriut, sikurse edhe trupi i tij, e ka aftësinë të bëhet i shthurur dhe i papastër shpirtërisht. Imam Aliu (as) ka thënë, “Shpirti i njeriut është një thesar i çmuar. Kushdo që e mbron shpirtin, e fuqizon atë. Dhe kushdo që e njollos, e dobëson atë.” 68
Papastërtitë që mund ta degjenerojnë shpirtin njerëzor janë të njohura si “mëkate”. Grumbullimi i mëkateve, në të vërtetë, mund ta dobësojë plotësisht shpirtin njerëzor, dhe, madje, siç thotë Kur’ani, ta “pushtoje zemrën” e njeriut. Allahu thotë “Ajo që kanë bërë ua ka pushtuar zemrat” (83:14). Duke kryer mëkate, jo vetëm që pushtohet shpirti i muslimanit, por edhe ai vetë largohet nga Allahu. Mëkatet krijojnë një largësi ndërmjet Zotit dhe njeriut.
A mund një njeri ta shpëtojë shpirtin e tij nga pushtimi i mëkateve? A mund një mëkatar të vijë shpirtërisht më pranë Zotit? Po, një njeri mëkatar mund ti rikthehet Allahut. Kthimi tek Allahu do të thotë të pendohesh dhe të kërkosh falje për mëkatet e tua. Imam Muhammed el-Bakiri (as) e ka shpjeguar këtë fenomen si vijon: “Çdo besimtar ka një shpirt shkëlqimtar. Kur ai kryen mëkat, një njollë e errët paraqitet në shpirtin e tij shkëlqimtar. Nëse ai pendohet, njolla e errët do të zhduket. Por nëse ai këmbëngul në mëkatet e tij, errësira do të rritet derisa t’ia mbulojë të gjithë shpirtin. Pas kësaj, njeriu nuk do të mund të kthehet kurrë në mirësi.”69
Tani mund të kuptohet lehtë se njësoj si munden trupat tanë të bëhen të papastër nga papastërtia rituale e trupit (arab. nexhaset), edhe shpirtrat tanë mund të bëhen të papastër nga mëkatet. Që t’i çlirojmë trupat tanë nga papastërtia rituale fizike, ne përdorim ujë. Ngjashëm, që t’i çlirojmë shpirtrat tanë nga papastërtitë shpirtërore, e përdorim pendimin (teube). Teube, në përkthim të drejtpërdrejtë, do të thotë “të kthehesh”, por në terminologjinë islame është përdorur në kuptimin “pendim”. Me fjalë të tjera, një mëkatar, duke bërë teube, “kthehet drejt Allahut në pendim”.
Dhe tani duhet të jetë e qartë përse e kemi marrë vargun 2:222 (“Vërtet Allahu i do ata që shpesh kthehen drejt Tij) si një përkujtues për pastërtinë shpirtërore. Mëkatet e bëjnë shpirtin e njeriut të papastër dhe e largojnë atë nga Zoti. Pendimi e pastron shpirtin e njeriut dhe e sjell atë më afër Zotit.
Me pak fjalë, shpirti i njeriut mund të njolloset. Ai njolloset nga mëkatet. Por ky shpirt i njollosur mund të pastrohet me teube (pendim). Duke na rikujtuar se Ai i do ata, të cilët bëjnë teube, në vargun për abdestin, Allahu përpiqet të na e tërheqë vëmendjen drejt pastërtisë shpirtërore. Në pjesën në vazhdim të këtij kapitulli, unë do të përpiqem t’i sqaroj disa nga elementet kryesore të papastërtisë shpirtërore, mënyrën se si, kjo papastërti e njollos shpirtin dhe metodën e pastrimit të shpirtit nga papastërti të tilla shpirtërore. E gjithë kjo do të bëhet duke e ndërlidhur pastërtinë rituale me rrafshin shpirtëror. Me përulje i lutem Allahut të Madhëruar e të pastër nga të metat, të më ndihmojë në këtë detyrë shumë të këndshme por edhe të vështirë njëkohësisht!
3. Lidhja e rituales me shpirtëroren
Një nga papastërtitë rituale është edhe mohuesi (kafir), pra, jobesimtari. Nuk është e nevojshme të thuhet se një mohues konsiderohet ritualisht i papastër, jo për arsye të gjendjes së tij fizike, por më tepër për arsye të gjendjes së tij shpirtërore mohuese, mosbesuese. Duke e deklaruar mohimin si papastërti shpirtërore, Islami dëshiron ta tërheqë vëmendjen tonë drejt një sëmundjeje shpirtërore të njohur si mohim (kufr).
Çfarë është kufr? Kufr, në kuptim të drejtpërdrejtë, do të thotë “mbulesë”. Në terminologjinë islame, më së shumti përdoret për njerëzit të cilët nuk besojnë në Zot, dhe prandaj “kafir” do to thotë “mohues” ose “jobesimtar”. Duke e përdorur fjalën kafir për një jobesimtar, Islami lë të kuptohet se jobesimtari është një person, i cili e mbulon ose e fsheh të vërtetën. Dhe çfarë mund të jetë më e vërtetë se Zoti, vetë Krijuesi? Kjo fjalë nënkupton gjithashtu, se kafir është personi, shpirti i të cilit është mbuluar plotësisht nga errësira.
Mohimi i Zotit është një sëmundje shumë e fuqishme shpirtërore që e prek të tërë trupin e mohuesit dhe e bën atë ritualisht të papastër.Edhe sikur një mohues të lahet plotësisht me qindra herë dhe të mbathet me tesha shumë të pastra, ai prapë do të konsiderohet ritualisht i papastër (nexhis). Asgjë nuk mund ta shërojë këtë sëmundje shpirtërore dhe asgjë nuk mund ta pastrojë shpirtin e një mohuesi përveç Islamit. Dhe për këtë arsye, shohim se sheriati e konsideron Islamin si një nga larguesit e papastërtisë rituale, gjegjësisht si “pastrues” (mutahhirat).
A mund një fenomen shpirtëror të ketë vërtet ndikim në trupin tonë fizik? Në rrafshin shpirtëror të pikëpamjes së Islamit, ai e ka këtë ndikim. Për ta qartësuar më tej këtë pikëpamje, do të marrim një shembull tjetër të një fenomeni të ngjajshëm shpirtëror, por kësaj rradhe, të një lloji pozitiv. Keni lexuar në kapitullin e parë të këtij libri se gjaku dhe kufoma e njeriut konsiderohen ritualisht të papastra (nexhis) nga sheriati. Ky është një rregull i përgjithshëm, i cili, megjithatë, ka një përjashtim: sheriati thekson se gjaku dhe trupi i dëshmorit nuk janë ritualisht të papastër (nexhis). Të rënit dëshmor është një dëshmi bindëse e gatishmërisë së njeriut për të sakrifikuar gjithçka për Allahun. Rënia dëshmor është një vepër e mirë e cilësisë më të lartë dhe ajo e prek të gjithë trupin e dëshmorit. Dhe për këtë arsye, Islami thotë se trupi i vdekur dhe madje edhe gjaku i dëshmorit janë ritualisht të pastër (tahir). Jo vetëm trupi dhe gjaku, por edhe dheu i varrit të dëshmorit dhe varri vetë janë të ndikuar dhe fitojnë shenjtëri! Për këtë arsye ne jemi mësuar t’i përkujtojmë dhe nderojmë dëshmorët e Qerbelasë, duke thënë: “T’u bëfshin kurban prindërit e mi! Ti u bëre i pastër dhe dheu në të cilin u varrose, u bë gjithashtu i pastër.”70 Dhe kjo është arsyeja përse jurispudenca shiite këshillon që të bëhet sexhde mbi turbah (gur të sexhdes) të bërë me dheun e tharë të Qerbelasë.
Me pak fjalë, njësoj si rënia dëshmor, e cila si një virtyt i lartë, ka ndikim mbi trupin, mbi gjakun dhe mbi varrin e dëshmorit, duke i bërë ato të pastër e të shenjtë, edhe mohimi (kufr), si një veprim i ligë, ndikon mbi gjithë trupin e mohuesit dhe e bën atë ritualisht të papastër (nexhis).
Përse është mohimi (arab. kufr) një fenomen aq i keq? Duke e refuzuar besimin ne Zot, mohuesi e humb identitetin e tij të vërtetë. Pas refuzimit të Zotit, kjo botë bëhet fillimi dhe fundi i jetës së mohuesit. Pa besimin në botën e përtejme, ai punon vetëm për këtë botë. Në këtë fazë, kur vlerat fetare e humbin ndikimin e tyre, mohuesi mendon për rritjen e përfitimeve të kësaj bote, qoftë kjo edhe në kurriz të qenieve të tjera njerëzore. Dhe ai fillon të besojë vetëm në instinktet e tija shtazarake, duke e shpërfillur aspektin e tij njerëzor. Kur një njeri e arrin këtë shkallë, ai fillon t’i gjykojë veprimet e tija personale, sipas atyre të kafshëve. Për shembull, ligji i botës së kafshëve, i njohur si “lufta për egzistencë“dhe “mbijetesa e më të fortit” , bëhen themeli i botës njerëzore. Shumë antropologë dhe shkencëtarë e studiojnë sjelljen e kafshëve dhe pastaj jo vetëm që e shpjegojnë, por edhe arsyetojnë nëpërmjet tyre sjelljen e prishur njerëzore. Për njerëz të tillë, Zoti thotë:
Ata kanë mendje por nuk kuptojnë, kanë sy por nuk shohim e kanë veshë por nuk dëgjojnë. Janë si kafshët, e madje më keq, janë të humbur e të shkujdesur...(Kur’an 7:179)
Ngjashëm, edhe shirk-u (politeizmi, idhujtaria) konsiderohet një sëmundje shkatërrimtare e shpirtit. Shirk (politeizëm) nënkupton t’i gjesh të barabartë Zotit. Këta të barabartë mund të jenë qenie njerëzore, kafshë ose sende. Në një mënyrë, një mushrik (politeist, idhujtar) është më i keq se një mohues, sepse ky i fundit vetëm e refuzon konceptin e Zotit, ndërsa i pari i lartëson qeniet e krijuara në nivel të Zotit. Një njeri nuk mund të bjerrë më poshtë sesa t’i përkulet një qenieje njerëzore, një kafshe ose një statuje të bërë me duart e veta. Në Kur’an thuhet:
“Allahu nuk e fal idhujtarinë. Por Ai fal gjithçka përveç saj” (4:48)
Duke i shpallur mohuesit dhe politeistët ritualisht të papastër (nexhis), Islami dëshiron të na e tërheqë vëmendjen drejt rëndësisë dhe vlerës së besimit (iman). Është një mënyrë e indirekte e të thënit se në këndvështrimin e Allahut, paraqitja e trupit dhe pastërtia nuk janë më të vlefshme sesa besimi brenda zemrës së besimtarit. Dhe nëse Islami është aq i rreptë për pastërtinë rituale, atëherë mund të paramendohet se sa i rreptë do të jetë për pastërtinë shpirtërore.
Një sëmundje tjetër shkatërruese shpirtërore ose “papastërti rituale” (nexhaset) është mburrja, e njohur në gjuhën arabe si tekebbur. Kjo është gjendja mendore e njeriut, që e mban lartë veten e tij dhe i përbuz të tjerët. Një person që mburret e tregon krenarinë e tij, duke i poshtërsuar të tjerët. Në sistemin e vlerave islame, mendjemadhësia ka qënë e ndëshkuar shumë ashpër. Por çfarë lidhje ka kjo me papastërtinë dhe me pastërtinë rituale?
Kur e pashë listën e gjërave ritualisht të papastra, dy gjëra, në dukje të palidhur me njëra tjetrën, ma tërhoqën vëmendjen: sperma dhe kufoma e njeriut. Atëherë fillova të mendoja përse sheriati islam i kishte rradhitur spermën dhe kufomën njerëzore mes gjërave ritualisht të papastra. Sperma, në fund të fundit, përmban farën e njerëzimit, kryeveprën e krijimit të Allahut. Pra, përse duhet ajo të konsiderohet ritualisht e papastër? Përse një njeri duhet ta pastrojë veten pas derdhjes së spermës? Përse duhet një musliman të konsiderohet ritualisht i papastër pas vdekjes së tij? Përse duhet ta pastrojmë veten, nëse e kemi prekur muslimanin e vdekur përpara se t’i jetë bërë ghusli i të vdekurit?
Disa njerëz mund të jenë të prirur të kërkojnë arsye shkencore për papastërtinë rituale të spermës dhe të kufomës. Unë nuk i mohoj mundësitë e tilla, por mendimet e mia më çuan në përfundimin se në deklarimin e spermës dhe kufomës si ritualisht të papastra (nexhis), Islami nuk bën një gjykim për aspektet e tyre fizike, por përkundrazi, përpiqet të dergojë një mesazh shumë të rëndësishëm për mburrjen.
Më lejoni ta shpjegoj qëndrimin tim, duke e parashtruar pyetjen përkatëse: A ka ndonjë lidhje ndërmjet spermës dhe kufomës? Po, sperma është fillimi i jetës njerëzore kurse kufoma është fundi i saj. Me fjalë të tjera, një njeri e fillon jetën si një spermë dhe e mbaron atë si një kufomë.
Kur një njeri e sheh këtë lidhje dhe kupton se Islami e ka konsideruar nexhis fillimin dhe fundin e tij, ai duhet të mendojë dy herë para se të mburret! Nëse ai e kujton vlerën rituale të fillimit dhe të fundit të tij, ai kurrë nuk do të infektohet nga sëmundja shpirtërore e mendjemadhësisë, pa marrë parasysh sa i pasur ose i fuqishëm të bëhet. Sipas meje, sperma dhe kufoma muslimane janë konsideruar ritualisht të papastra (nexhis) vetëm për të na e rikujtuar realitetin tonë dhe për të na rikujtuar se mburrja nuk është e drejta jonë. Për të arritur në këtë përfundim, u frymëzova nga një fjalë e Imam Ali bin Ebi Talibit (as), i cili thotë, “Habitem me njeriun. Fillimi i tij është fara, fundi i tij është një kufomë e ndërmjet të dyjave, s’është veçse mbledhës ndyrësirash. Por ai prapë bëhet mendjemadh.”71
Mburrja i takon vetëm Zotit. Profeti Muhamed (paqja qoftë mbi të) përcjell se Allahu ka thënë: “Mburrja është mbulesa Ime dhe lavdia është veshja Ime. Prandaj, nëse dikush mundohet ta marrë prej meje njërën nga këto dy gjëra, unë kam për ta dërguar në ferr.” Zoti thotë në Kur’an:
“Mos ec në tokë me mendjemadhësi, se ti nuk mund ta çash tokën dhe as të matesh me malet”(17:39)
Ai gjithashtu thotë “Mos e largoni fytyrën nga njerëzit dhe mos ecni në tokë me mendjemadhësi; Zoti nuk i do ata që janë mendjemëdhenj e mburracakë. Jini modestë në ecjen tuaj, dhe uleni zërin! Vërtet zëri më i shëmtuar është ai i gomarit.” (31:18-19).
Mendjemadhësia mund t’i çojë viktimat drejt shumë mëkateve dhe krimeve. Këtu unë do të përmend dy ngjarje nga Kur’ani, në lidhje me mendjemadhësinë dhe rezultatin e saj.
Ata që janë të njohur me historinë e Ademit në Kur’an, e dinë se krijesa e parë që i shkeli urdhrat e Allahut ishte shejtani. Dhe motivi i mosbindjes së Shejtanit ishte pikërisht mendjemadhësia. Kur’ani e përshkruan atë si vijon:
Ne ju krijuam, ju dhamë trajtë e u thamë ëngjëjve: bëni sexhde para Ademit! Ata të gjithë bënë sexhde përveç Iblisit. Zoti tha: Ç’të pengon të bësh sexhde pasi të kam urdhëruar?” Iblisi tha: “Unë jam më i mirë se ai. Mua më krijove nga zjarri, ndërsa atë nga balta.” Zoti tha: “Zbrit që aty! Nuk të takon ty të madhërohesh në këtë vend. Dil jashtë! Ti je nga të poshtërsuarit.” (7:11-13)
Në një kapitull tjetër, Kur’ani thotë “Të gjithë ëngjëjt u përkulën para Adamit, përveç Iblisit. Ai s’pranoi dhe u bë mendjemadh. Nga jobesimtarët qe ai...(2:34) Pra, bazuar në Kur’anin, mendjemadhësia e kishte verbuar aq shumë Shejtanin, sa ai e kishte harruar të ashtuquajturën mirësi të krijimit nga zjarri që i ishte dhënë atij nga i njëjti Zot, i cili tani i urdhëronte atij të bënte sexhde para Ademit.
Një shembull tjetër nga Kur’ani është ai i një njeriu tjetër mendjemadh, Faraonit. Kur’ani e përshkruan mendjemadhësinë e tij në këtë mënyrë:
A të erdhi lajmi për Musën? Kur Zoti i tij i foli në luginën e shenjtë Tuva: “Shko tek Faraoni! Ai i ka tejkaluar kufijtë. Dhe thuaji: “A dëshiron të pastrohesh, që të mund të të udhëzoj drejt Zotit tënd e pastaj t’i druhesh atij?” Atëherë ia tregoi dësminë, por Faraoni mohoi dhe u rebelua, duke u larguar me shpejtësi. Pastaj mblodhi njerëzit e tha: “unë jam zoti juaj i madhëruar”. Kështu Zoti e kaploi me dënim. (79:16)
Në këta vargje, njeriu mund të shohë se Allahu e konsideron Faraonin të papastër shpirtërisht dhe prandaj Profetit Musa i është thënë të pyesë nëse ai është i gatshëm ta pastrojë shpirtin e vet ose jo. Dhe pastaj Allahu përshkruan se si Faroni, në mënyrë arrogante tha: Unë jam zoti juaj i madhëruar. Këta vargje janë mjaft të qartë në deklarimin se Faraoni po vuante nga papastërtia shpirtërore e njohur si mendjemadhësi. Faraoni ishte aq shumë i pushtuar nga mendjemadhësia, sa kur magjistarët e tij e shpallën besimin e tyre në Zotin e Musës e të Harunit, ai tha “Mos vallë e keni besuar, pa ju dhënë unë leje? (79:24). Ja çfarë mund t’i bëj njeriut mendjemadhësia!
Por nëse një person gjithmonë beson se fillimi i tij është një spermë dhe fundi i tij është një kufomë, dhe se këto të gjëra janë konsideruar ritualisht të papastra nga sheriati, atëherë ai kurrë nuk do të infektohet nga papastërtia shpirtërore e mendjemadhësisë. Një person i tillë nuk do ta kujtojë vetëm përulësinë e tij para Zotit por gjithashtu do të përmbahet nga përbuzja e njerëzve të tjerë, pa marrë parasysh sa “poshtë“ ata mund të jenë nga pikëpamja materiale.
Përveç të kujtuarit të papastërtisë rituale të spermës e të kufomës, mënyra të tjera të cilat i ndihmojnë njeriut ta luftojë mendjemadhësinë, janë këto: të qënit gjithmonë i pari në përshendetjen e të tjerëve, pjesëmarrja në lutjet me xhemaat dhe të shkuarit në haxh. Lutjet e xhematit dhe haxhillëku janë programe intensive edukuese, të cilat e bëjnë njeriun të kuptojë se ai ose ajo nuk është tjetër, veçse një rob i Allahut si mijëra dhe miliona të tjerë, të cilët u përkasin racave të ndryshme, flasin gjuhë të ndryshme dhe nuk i përkasin domosdoshmërisht grupit të njejtë material!
Respektimi i të drejtave të të tjerëve
Njerëzit janë krijuar me instinkte të ndryshme. Shumica e këtyre instinkteve mund të ndahen përgjithësisht në ‘dëshirë‘ dhe ‘zemërim’, gjithashtu të njohura si instikte më të ulëta ose instinkte shtazarake. Këto ndjenja nuk janë krijuar së koti, ato nuk janë krijuar për t’u shtypur. Është zemërimi që na nxit t’i shmangemi rrezikut dhe ta mbrojmë vetveten. Dhe është pikërisht dëshira që na nxit të kërkojmë ushqim. Megjithatë, këto instinkte duhet të kontrollohen nga arsyeja jonë ose nga shpirtin ynë, i cili është i njohur gjithashtu si instinkti më i lartë ose instinkti njerëzor. Për shembull, nëse dëshira e një njeriu nuk nënshtrohet nga arsyeja, ajo do të shndërrohet në lakmi dhe atëherë, ai person nuk do të tregojë fare kujdes për ndjenjat ose të drejtat e qenieve njerëzore. Imam Aliu (as) ka thënë, “Allahu ua ka dhënë ëngjëjve fuqinë e arsyes, por jo instinktet e dëshirës dhe zemërimit. Ai ua ka dhënë kafshëve dëshirën dhe zemërimin, por nuk ua ka falur arsyen. Ndërsa njeriun e ka nderuar, duke ia falur atij edhe fuqinë e arsyes, edhe instinktet e dëshirës dhe të zemërimit. Nëse dëshira dhe zemërimi i tij i binden arsyes, njeriu ka për të arritur një lartësi që është përtej asaj të ëngëjve, ngase ai e arrin atë shkallë, duke u përballur me pengesa, të cilat nuk ekzistojnë për ëngëjt.”.
Por, në mënyrë që të kontrollohet dëshira e tij shtazarake dhe të mbahet brenda kufijve të arsyes, njeriu duhet ta përforcojë fuqinë e tij shpirtërore. Edukimi në vete nuk është i mjaftueshëm. Njeriut duhet vazhdimisht t’i përkujtohet respektimi i të drejtave të njerëzve. Dhe pikërisht në këtë përkujtim të vazhdueshëm, Islami ka qenë më i suksesshëm se çdo sistem tjetër jetësor. Islami i ka përdorur ritualet ditore që t’i përforcojë disa nga principet më të rëndësishme etike dhe shoqërore në mendjen e përkrahësve të tij.
Ky përkujtim i vazhdueshëm është bërë nga rregullat përkatëse të pastërtisë rituale:
- Tualeti: Ai duhet të jetë i lejuar (mubah) për ty, që nënkupton se ti duhet të jesh vetë pronar i vendit ose ta kesh lejen e pronarit. Në të kundërt, është e ndaluar që t’i përmbushësh nevojat natyrore në atë vend.
- Uji dhe vendi për abdest: të dy duhet të jenë të lejuar (mubah).
- Uji dhe vendi për ghusl: të dy duhet të jenë të lejuar (mubah)
- Dheu për tejemmum duhet gjithashtu të jetë i lejuar (mubah) dhe madje, edhe vendi ku ndodhet dheu duhet të jetë i lejuar për njeriun.. Ligje të ngjajshme mund të gjenden në rregullat për namazet ditore, dhe kanë të bëjnë me veshjen, vendin e lutjes etj.
Nëse Muslimani u përmbahet këtyre rregullave të thjeshta të rutinës së përditshme, ai do të jetë i detyruar të sigurohet që shtëpia, uji, toka, veshjet e të ngjashmë, janë mubah (të ligjshme). Kjo jo vetëm që do ta përforcojë rëndësinë e respektimit të të drejtave të njerëzve të tjerë, por gjithashtu do të ndikojë edhe në mënyrën si një person e jeton jetën e tij dhe mënyrën si ai sillet me të tjerët në tregti. Ai duhet të sigurohet që të ardhurat e tija nuk vijnë nga burime jo të ligjshme, në të kundërt përdorimi i tualetit, kryerja e abdestit, kryerja e ghuslit dhe namazet e falura në shtëpinë e tij nuk do të jenë të pranueshme. Imamët gjithmonë janë munduar të na mësojnë për rëndësinë e respektimit të të drejtave të të tjerëve. Imam Zejnu‘l-Abidini (as) thotë, “Betohem në Atë që e ka dërguar Muhammedin si të Dërguar të të vërtetës! Edhe nëse vrasësi i babait tim, Husejn ibn Aliut, ma le në dorëzim shpatën me të cilën e ka vrarë babain tim, unë do t’ja ktheja sërish amanetin.” Në një hadith tjetër ai thotë, “Zoti do t’ua falë besimtarëve çdo mëkat dhe do t’i pastrojë ata nga mëkati në jetën e përtejme, përveç për dy gjëra: mosndjekja e praktikës së fshehjes së besimit (takijje) kur kjo duhet të praktikohet, dhe mosrespektimi i të drejtave të vëllezërve besimtarë.”
Është vërtet një fatkeqësi që pavarësisht programeve të tilla edukuese të Islamit, muslimanët në vende të ndryshme nuk tregojnë kurrfarë respekti për të drejtat e vëllezërve të tyre besimtarë. Arsyeja përse disa muslimanë nuk fitojnë dobi shpirtërore ose morale nga ritualet, është sepse ata nuk i ndërlidhin ritualet e tilla me vlerat shpirtërore dhe morale. Për ta, këto janë vetëm rituale dhe asgjë tjetër. Është e rëndësishme që muslimanët t’i ndërlidhin ritualet e Islamit me principet e tija shpirtërore, morale e shoqërore. Vetëm atëherë do të kenë mundësi ta prezantojnë veten si një bashkësi e përsosur në botën e sotme. Muslimanët e kanë tashmë sistemin. Ata duhet vetëm të kuptojnë atë siç duhet dhe ta përdorin në mënyrë më efektive.
Islami nuk është një fe, në të cilën është e rëndësishme vetëm lidhja ndërmjet Zotit dhe njeriut. Islami është një fe që i jep një rëndësi të madhe lidhjes ndërmjet njerëzve. Në Islam, njeriu nuk mund ta kënaqë Zotin, duke i përmbushur të drejtat e Zotit mbi të, por duke i shpërfillur njëkohësisht të drejtat e njerëzve të tjerë.
Rëndësia e respektimit të të drejtave të njerëzve të tjerë është shpallur qartë në Kur’an, duke e kombinuar namazin me zeqatin.Në pothuajse 80 vargje, Allahu ka folur për “faljen e namazit dhe dhënien e zeqatit”. Namazi është simboli i të drejtave të Allahut mbi njeriun, ndërsa zeqati është simboli i të drejtave të njerëzve të tjerë mbi personin. Secili nga këta dy elemente, kur të praktikohet ndarazi, është një praktikim i mangët i Islamit dhe nuk do ta garantojë shpëtimin e njeriut në jetën e përtejme.
Kur flasim për të drejtat e njerëzve, më së shumti vëmë theks mbi të drejtat e tyre materiale dhe fizike. Për ne, respektimi i të drejtave të të tjerëve nënkupton se duhet t’i shmangemi dëmtimit fizik të tyre ose të pronës së tyre. Prej shprehjes “të drejtat e njerëzve”, rrallë kuptojmë se ne jo vetëm që duhet të përmbahemi nga dëmtimi fizik i të tjerëve ose nga mosrespektimi i të drejtave të tyre pronësore, por më tepër, ta frenojmë mendjen tonë nga dyshimi në lidhje me të tjerët, pa patur ndonjë shkak të arsyeshëm. Islami na mëson që gjithmonë të mendojmë pozitivisht për të tjerët.
Kur një person fillon të mendojë pozitivisht për të tjerët, ai me automatizëm do të jetë i mbrojtur nga pasojat jomorale të dyshimit në lidhje me ta. Me këto pasoja, nënkuptoj “spiunimin e karaktereve të njerëzve të tjerë“ dhe “përgojimin”. Mendimi pozitiv duhet të jetë sjellja jonë ndaj të gjithë njerëzve, për më tepër ndaj muslimanëve. Në fund të fundit, muslimanët janë konsideruar nga Allahu si vëllezër dhe motra me njëri-tjetrin. Dhe si vëllezër, ata duhet të kenë besim tek njëri-tjetrit dhe të kenë mendime pozitive. Kur’ani thotë:
Vërtet besimtarët janë vëllezër..O besimtarë! Shmanguni dyshimeve sepse një pjesë e tyre janë mëkat. Mos i gjurmoni gabimet e njëri-tjetrit e mos përgojoni! A do ndonjëri nga ju ta hajë mishin vëllait të tij të vdekur? S’ka dyshim se nuk e doni këtë. Atëherë kinie droje Zotin. Vërtet Zoti i pranon pendimet dhe është falës...(49:10-12)
Dyshimi e çon njeriun drejt spiunazhit dhe spiunazhi drejt përgojimit. Shmangia e dyshimit ndihmon në përmbajtjen e spiunazhit ndaj të tjerëve dhe në këtë mënyrë edhe të përgojimit. Në këtë mënyrë, njeriu nuk do të mbrohet vetëm nga pasojat jomorale të dyshimit nga të tjerët, por për më tepër, ai do të ketë më shumë kohë për vetëkritikën, që është hapi i parë i pastërtisë shpirtërore.
Ka një bisedë interesante, të përcjellur nga Allame Tabrisiu, ndërmjet Imam Zejnu′1-Abidinit (as) dhe Muhamed bin Muslim ez-Zuhriut. Me sa duket, Zuhriu nuk sillej mirë me njerëzit. Ai erdhi tek Imami dhe u ankua për kushtet e tija. Në pjesën e fundit të bisedës së tij, Imami i dha një këshillë shumë të dobishme, e cila vlen t’i përkujtohet çdo muslimani. Ai tha: Dhe nëse Shejtani, mallkimi i Zotit qoftë mbi të, të bën të mendosh se ti je më i lartë nga një ndjekës tjetër i kibles (nga një musliman), atëherë mendo për atë person në këtë mënyrë: Nëse ai është më i moshuar se ti, thuaj: “Ai ka qënë para meje në besim dhe në vepra të mira, prandaj ai është më i mirë se unë.“ Nëse ai është më i ri se ti, atëherë thuaj, “Unë kam qënë para tij në mosbindje dhe mëkate, prandaj ai është më i mirë se unë.” Dhe nëse ai është në një moshë me ty, atëherë thuaj, “Unë jam i sigurt për mëkatet e mia, por dyshoj për mëkatet e tija. Atëherë ta zgjedh dyshimin karshi sigurisë?”72 Lexojeni përsëri këtë hadith dhe mendoni për të. Shihni nëse mund ta ndiqni këtë këshillë, e cila, në të vërtetë, meriton të shkruhet me shkronja të arta!
Për ta treguar rëndësinë e këtij principi moral, sheriati e ka llogaritur madje edhe largimin e një muslimani nga prania e një tjetri, si një nga pastruesit (mutahhirat) e papastërtisë rituale (nexhaset). Nëse një njeri bëhet ritualisht i papastër (nexhis) në praninë tënde, je i detyruar ta konsiderosh atë ritualisht të pastër (tahir), nëse ai largohet nga prania jote për aq kohë sa të mund ta pastrojë veten ose veshjen e tij. Vetëm imagjinoni sa dëshiron sheriati që muslimanët të kenë mendime pozitive! Dhe këtu nuk kemi një situatë, në të cilën ti nuk di asgjë negative për njeriun përballë teje. Përkundrazi, ti ke dëshmuar vetë se ai është bërë nexhis. Prapëseprapë, pritet prej teje që të mendosh pozitivisht për të.
Në vlerësimin tonë personal, ne e gjykojmë një njeri në bazë të veprave të tija. Kjo ndodh për arsye se ne, si qenie njerëzore, nuk i dimë qëllimet e vepruesit. Por a i gjykon Allahu njerëzit në të njëjtën mënyrë? Jo! Në ditën e gjykimit, Allahu nuk do të gjykojë duke i parë veprat, Ai do të gjykojë duke i parë qëllimet. Në sistemin e vlerave islame, qëllimi është po aq i rëndësishëm sa edhe vetë vepra. Për më tepër, Profeti (paqja qoftë mbi të dhe mbi familjen tij) thotë, “Në të vërtetë, veprat janë qëllimet. (pra veprat vlerësohen sipas qëllimit)73
Islami i mëson përkrahësit e tij të bëjnë vepra të mira për ta kënaqur Allahun. Duke e përshkruar qëllimin tonë të jetës, Allahu thotë, “Unë nuk i kam krijuar…qeniet njerëzore, veçse për të më adhuruar Mua.” (51:56). Kuptohet se ky varg nuk do to thotë se qëllimi i krijimit tonë është të mos bëjmë gjë tjetër, veçse të falim namaz. Jo, kurrsesi! Në të vërtetë, kjo do të thotë se e gjithë jeta e muslimanit duhet të jetë një akt adhurimi, gjegjësisht një jetë e kaluar duke iu bindur Allahut. Shprehja më e mirë e këtij koncepti mund të gjendet në fjalët e një profeti, të cituara në Kur’an: “Vërtet namazi im, adhurimi im, jeta ime dhe vdekja ime janë për Allahun, Zotin e botëve.” (6:162)
Një musliman kurrë nuk do të binte në kurthin e politeizmit (shirkut), ai kurrë nuk do të bënte diçka me qëllim që ta kënaqte ndonjë zot tjetër. Megjithatë, ka disa papastërti në mendime, të cilat quhen “politeizmi i fshehur” dhe kundër të cilave ai duhet ta ruajë veten me shumë kujdes. Për shembull, kur një njeri e adhuron Allahun, por në të njëjtën kohë dëshiron që njerëzit e tjerë të dinë se ai e adhuron Allahun, ai e kryen këtë “politeizëm të fshehur”. Një vepër e tillë nuk është bërë me një qëllim të pastër. Ajo është e njollosur nga politeizmi i fshehur, sepse qëllimi i adhuruesit nuk është i pastër. Me veprimin e tij, ai dëshiron të kënaqë dy “perëndi”: Zotin dhe “njerëzit”.
Jo vetëm namazet. por të gjithë veprimet tona duhet të mbështeten në dashurinë ndaj Zotit. Për shembull, duke i ndihmuar vëllezërit tanë me më pak fat, ne duhet të kujtojmë se në këtë rast, vetëm sa ia japim pronën e Zotit atyre që janë robër të Zotit. Kjo duhet të bëhet pa asnjë gjurmë të qëllimeve të kësaj bote. Një ndihmë e dhënë me qëllime të kësaj bote është një trup pa shpirt. Një bamirësi e bërë me dëshirën për ta rritur pozitën shoqërore të një njeriu e shkatërron atë.”74
Allahu thotë:
“O ju që besoni! Mos e çoni dëm bamirësinë tuaj me fyerje dhe lëndime, siç bën ai që e shpenzon pasurinë sa për t’u dukur para njerëzve...(2:264)
Ka një anekdotë të njohur për Behlulin. Njëherë ai pa se po ndërtohej një xhami e madhe. Shkoi tek vendi i ndërtimit dhe e pyeti financuesin kryesor: “Përse po e ndërtoni këtë xhami të madhe?” Ai u përgjigj: ”Behlul! A nuk është e qartë se një xhami ndërtohet për ta kënaqur Allahun? Për çfarë arsye tjetër do të mund të ndërtohej xhamia?” Behluli u largua. Ai mori një pllakë guri dhe mbi të shkroi: “Xhamia e Behlulit”. Gjatë natës, ai e vendoi këtë pllakë guri mbi portën kryesore të xhamisë. Mëngjesin tjetër e gjeti financuesin e xhamisë shumë të shqetësuar. Ai shkoi te Behluli dhe i tha: “Si guxon ta vendosësh emrin tënd mbi xhaminë, e cila është ndërtuar me paratë e mia dhe me mundin tim?!“ Behluli iu përgjigj: “Nëse vërtet e ndërton këtë xhami për ta kënaqur Allahun, atëherë nuk duhet të jesh aspak i shqetësuar, sepse edhe nëse njerëzit të mashtrohen nga ajo që është shkruar mbi pllakën e gurtë, Zoti nuk do të mashtrohet. Ai do të dijë se ti e ke ndërtuar xhaminë. Përse shqetësohesh atëherë?”
Të bësh vepra të mira me një qëllim të pastër është vetëm hapi i parë. Por ta ruash atë vepër si një thesar në llogarinë tënde para Zotit, është më e vështirë akoma. Imam Muhamed el-Bakiri (as) thotë, “Ta ruash veprën tënde të mirë është më e vështirë sesa ta bësh atë.” Kur i kërkuan ta shpjegonte këtë, Imami u përgjigj: “Kur një njeri u ndihmon familjarëve të tij dhe jep para për hir të Allahut që nuk të denjë, shënohet se ai e bëri këtë në një mënyrë shumë të fshehtë (për hir të Allahut). Por nëse ai e përmend veprën e tij të mirë, ajo do të vendoset në mesin e veprave të kryera hapur. Dhe nëse ai e përmend atë së treti, atëherë ajo do të shënohet si një vepër e kryer për t’u dukur para të tjerëve.”
Një mënyrë, të cilën e ka prezantur ligji islam, për të na e tërhequr vëmendjen drejt këtij mësimi mjaft të rëndësishëm të Islamit (pra qëllimit), është duke e bërë atë pjesë të ritualeve, të cilat duhet t’i bëjmë çdo ditë. Me këtë nënkuptoj rregullat në lidhje me nijetin, gjatë abdestit, ghuslit, tejemmumit, namazit etj. Këta rregulla, aq sa unë mund t’i kuptoj, nuk janë për hir të vetvetes së tyre por më tepër shërbejnë si një kujtesë e vazhdueshme se qëllimet tona duhet të jenë të pastra gjatë kryerjes së veprave të mira. Kujtoni se Zoti nuk e shikon veprën. Ai e shikon motivin dhe qëllimin e vepruesit.
“Vërtet Allahu pranon vetëm nga të virtytshmit.”(5:27)
54: Durant, Historia e Qytetërimit, vol. 4, f, 835.
55: Wright, I Pastër dhe I Mirë, f. 24.
56: Ibid, f. 39.
57: Durant, Ibid, vol. 6, f. 244.
58: Ibid, f. 768.
59: Wright, Ibid, f. ?5.
60: Wright, Ibid, f. 138.
61: Ibid.
62: Ibid.
63: Ibid, f. 139.
64: Ibid, f. 138-9.
65: Ibid, f. 158.
66: Durant, Ibid, vol. 4, f. 835.
67: Durant, Ibid, vol. 4, f. 712-3.
68: al-Amudi, Ghuraru ′l-hikam, f. 226
69: al-Majlisi, Biharu ′l-Anwar, vol. 73, f. 361.
70: Shiko "Ziyarat warithah" nga Imam Ja′far as-Sadiq (as) inMafatihu ′l-Jinan of Shaykh ′Abbas al-Qummi.
71: as-Saduq, `Ilalu ′sh-Shariya`, f. 101.
72: at-Tabarsi, al-Ihtijaj, vol. 2, f. 52
73: Wasa′il, vol. 1, f. 33-5.
74: Me ndryshime të vogla nga S.S.A. Zëri I Brendshëm I Rizvit, f. 69.
FUND