PËRMBAJTJA:

Burimi i besimit në botën tjetër
Natyra e vdekjes
Pas vdekjes
Berzahu
Ringjallja
Marrëdhënia ndërmjet kësaj jete dhe jetës së ardhshme
Mishërimi dhe përjetësia e bëmave njerëzore
Ngjashmëritë dhe dallimet ndërmjet kësaj jete dhe jetës së ardhshme  
Argumentet e Kur′anit
Shpjegim
    Drejtësia e Zotit
    Urtësia e Zotit 

 

 Principi i të besuarit në jetën e përjetshme të botës tjetër është njëra nga pikat e rëndësishme të konceptimit islamik të kozmosit, duke qenë njëherit edhe një princip themelor i Islamit. Besimi në një botë tjetër të ardhshme është një parakusht jetik i të qenit mysliman dhe, siç pranohet gjerësisht, nuk është mysliman ai që e mohon këtë princip.

Pas besimit në monoteizëm, kjo është doktrina kryesore e përhapur nga të gjithë profetët, pa përjashtim. Këtë besim, teologët skolastikë të Islamit e kanë quajtur doktrina e Ringjalljes.

Në Kur’anin e shenjtë përballemi me qindra vargje, të cilat në një mënyrë ose një tjetër, merren me Ditën e Gjykimit, me jetën pas vdekjes, me ringjalljen e të vdekurve, me llogarinë e madhe, me librin e bëmave, me parajsën, me ferrin, me përjetshmërinë e botës së përtejme dhe me pyetje të tjera të ndërlidhuar me këtë temë. Në 12 vargje të Kur’anit, besimi në ditën e fundit është përmendur menjëherë pas besimit në Zotin.

Kur’ani ka përdorur shumë shprehje të ndryshme për të nënkuptuar Ditën e Ringjalljes (arab. jeum el-kijama). Secila nga këto shprehje ka një rëndësi të veçantë gnostike. Shprehja “dita e fundit” është njëra prej tyre. Duke e përdorur këtë shprehje, Kur’ani i Shenjtë dëshiron ta tërheqë vëmendjen tonë drejt dy pikave:

1. Jeta e njeriut dhe, në të vërtetë, e gjithë ekzistenca e botës, mund të ndahet në dy periudha, secila prej të cilave mund të emërtohet “ditë”. Këto janë “dita e parë” (kohëzgjatja e kësaj bote), të cilës do t’i vijë fundi, dhe “dita e fundit” (kohëzgjatja e botës tjetër), e cila është e pafundme. Këtë botë, Kur’ani e ka quajtur “dita e parë”, ndërsa botën tjetër “dita e fundit”. (Kur’an 92:13 dhe 93:4)


2. Edhe tani që jemi duke e përjetuar “ditën e parë” dhe nuk e kemi arritur akoma periudhën e dytë (“ditën e dytë”), suksesi ynë, qoftë në këtë ditë të parë dhe qoftë në atë ditë të ardhshme, varet nga besimi ynë, i cili na e tërheq vëmendjen drejt veprave të mira dhe ndikimeve të tyre. Duhet të kuptojmë se njësoj si ne, mendimet, fjalët, veprat dhe shprehitë tona, nga më e vogla deri tek më e madhja, kanë një ditë “të parë” dhe “të fundit”. Pra, është gabim të thuhet se bëmat ose fjalët tona zhduken dhe humben gjatë kësaj dite “të parë”. Ato vazhdojnë të ekzistojnë dhe për to do të na kërkohet llogari në Ditën e Gjykimit. Andaj duhet të bëjmë ç’mos për ta vënë në rrugë të drejtë veten tonë, veprimet që i kryejmë dhe qëllimin që kemi, duke qëndruar larg mendimeve dhe bëmave të liga. Kjo na bën që të hapërojmë përpara në rrugën e virtytshmërisë dhe sjelljes së mirë. S’ka dyshim se gjendja jonë në “atë ditë”, varet nga besimi ynë. Është pikërisht sjellja e njeriut në këtë botë, që e bën të lumtur ose të dëshpëruar jetën e tij në botën tjetër. Kjo është arsyeja përse Kur’ani e konsideron shumë të rëndësishëm për mirëqenien e njeriut, besimin në botën tjetër dhe në Ditën e Fundit.     

Burimi i besimit në botën tjetër

 Burimi kryesor i besimit në jetën e përjetshme të botës tjetër është Shpallja hyjnore, që i është përcjellur njerëzimit nëpërmjet profetëve të ndryshëm.

Pasi e njeh Zotin, pasi beson në vërtetësinë e fjalëve të profetëve dhe pasi e di me siguri se shpallja e përcjellur prej tyre është vërtet e ardhur nga Zoti, njeriu fillon të besojë në Ditën e Ringjalljes dhe në jetën e përjetshme të botës tjetër. Profetët e kanë përshkruar këtë doktrinë si më të rëndësishmen pas monoteizmit.

Si pasojë, niveli i besimit të një njeriu në jetën e botës tjetër varet, në njërën anë, nga niveli i besimit të tij në Profetësinë e në sinqeritetin e profetëve, dhe në anën tjetër, nga niveli i saktësisë dhe i racionalitetit të koncepteve të tija në lidhje me amshimin, të cilat duhet të jenë larg të qenit vulgare dhe absurde.

Krahas Shpalljes hyjnore të përcjellur nga profetët, ka disa metoda të tjera për ta fituar besimin në botën e përtejme. Nëpërmjet përpjekjeve intelektuale dhe shkencore, njeriu mund së paku të arrijë në dëshmi të forta, të cilat i përkrahin fjalët e profetëve në lidhje me botën tjetër. Këto metoda janë:

-          njohja e Zotit

-          njohja e botës

-          njohja e shpirtit dhe e mendësisë së njeriut 

Për momentin, preferojmë të mos i rrekemi diskutimit të këtyre metodave, të cilat kërkojnë argumente të gjata filozofike dhe shkencore. Ne kemi për qëllim që ta kufizojmë përqëndrimin tonë vetëm tek metodat e përdorura nga profetët dhe nga Shpallja hyjnore. Por ngase Kur’ani i ka shprehur qartë këto metoda në disa vargje, e i ka nënkuptuar në disa vargje të tjera, ato do t’i përmendim në një kapitull vijues, nën titullin “dëshmitë e Kur’anit në lidhje me botën tjetër”. Që të mund të qartësohet pyetja e jetës së përjetshme në aspektin islam, duhet fillimisht t’i hulumtojmë pikat në vijim:

-          natyra e vdekjes

-          jeta pas vdekjes

-          berzahu

-          ringjallja

-          marrëdhënia ndërmjet kësaj bote dhe botës tjetër; ekzistenca e përjetshme e bëmave njerëzore në një formë të mishëruar

-          tiparet e përbashkëta dhe dalluese të jetës së kësaj bote dhe të asaj të botës tjetër; argumentet e Kur’anit në lidhje me jetën e botës tjetër 

Natyra e vdekjes

 

Ç’është vdekja? A nënkupton ajo shkatërrim dhe mosqenie? Ose a është vallë një ndryshim, një zhvillim dhe një lëvizje nga një botë në tjetrën?

Kjo pyetje e ka tërhequr gjithnjë vëmendjen njerëzore. Secili njeri është i prirë të gjejë një përgjigje për të ose të pranojë një përgjigje të gatshme. Duke qenë myslimanë, do të kishim dëshirë ta gjurmonim mendimin e Kur’anit në lidhje me këtë temë dhe ta pranonim atë që ai e thotë.

Kur’ani e ka shpjegimin e vet në lidhje me natyrën e vdekjes. Në këtë drejtim, ai e ka përdorur fjalën “tavaffi”. Kjo fjalë do të thotë “të pranosh diçka në tërësi ose plotësisht”. Në katërmbëdhjetë vargje të tij, Kur’ani e ka përdorur pikërisht këtë shprehje. Të gjithë këto vargje tregojnë se nga pikëpamja kur’anore, vdekja nënkupton pranimin dhe marrjen nën përkujdesje. Me fjalë të tjera, në kohën e vdekjes së tij, njeriu kalon nën përkujdesjen e autoriteteve hyjnore, të cilat e pranojnë atë në tërësi. Nga kjo shprehje mund të kuptohen pikat në vijim:

-          Vdekja nuk do të thotë shkatërrim ose asgjësim. Ajo është vetëm një kalim nga një botë në tjetrën dhe lëvizje nga një shkallë e jetës në një shkallë tjetër. Jeta njerëzore vazhdon edhe pas vdekjes, ndonse në një formë tjetër.

-          Ajo që vërtet e përbën njeriun, nuk është trupi i tij dhe sistemet e organeve, të cilat gradualisht kalben dhe shpërbëhen që në këtë botë. Ajo që vërtet e përbën njeriun është personaliteti dhe uni i tij (ego-ja), i cili është përshkruar në Kur’an si “vetja” (arab. nefs) ose rrallëherë, edhe si shpirti.

-          Shpirti ose “vetja” e njeriut është përbërësi i vërtetë i personalitetit të tij. Njeriu është i përjetshëm sepse i përjetshëm është shpirti i tij. Shpirti njerëzor ndodhet dhe ekziston në një horizont që është përtej horizontit të materjes dhe të gjërave materiale. Ndonse ai është rezultat i evolucionit të esencës së fenomeneve natyrore, të cilat transformohen në shpirt si pasojë e këtij evolucioni, horizonti i ekzistencës së shpirtit ndryshon dhe bëhet një gjë që i takon një bote tjetër dhe që nuk është pjesë e natyrës. Me vdekjen, shpirti lëviz në një kategori të ndryshme, e cila s’është tjetër veçse vetë kategoria e shpirtit. Me fjalë të tjera, ky realitet jomaterial merret prapa dhe rikthehet nën përkujdesjen (ose pushtetin) ëngjëllor.  

Në vargjet që merren me zanafillën dhe që nuk kanë të bëjnë me jetën e botës tjetër, Kur’ani e ka shprehur idenë se njeriu është një realitet, që i takon kategorisë jomateriale. Në lidhje me njeriun e parë, Ademin, Zoti thotë: “...e kur t’i kem fryrë nga Shpirti Im” (Kur’an 15:29)

Pyetja e shpirtit dhe e mbijetesës së tij edhe pas vdekjes, është një mësim themelor i Islamit. Gjysma e mësimeve të pamohueshme të Islamit mbështetet në doktrinën se shpirti është i pavarur nga trupi dhe se ai vazhdon të ekzistojë edhe pas vdekjes. Të gjitha vlerat e vërteta njerëzore mbështeten në këtë të vërtetë, pa të cilën s’janë tjetër veçse shpikje të imagjinatës.

Të gjithë vargjet që flasin për një jetë fill pas vdekjes, disa shembuj të të cilëve do të përmendim më poshtë, dëshmojnë se shpirti është një realitet i pavarur nga trupi dhe se vazhdon të ekzistojë edhe kur trupi të jetë asgjësuar.

Disa njerëz mendojnë se nga pikëpamja kur’anore, shpirti nuk ekziston fare. Sipas tyre, ekzistenca e njeriut merr fund me vdekjen, pas të cilës ai nuk ka më vetëdije dhe as ndjesi kënaqësie ose dhimbjeje. Në kohën e ringjalljes, sipas tyre, njeriut i jepet një jetë e re, në të cilën ai e do ta rizbulojë vetveten dhe botën. Megjithatë, kjo teori përgënjeshtrohet plotësisht nga vargjet që përmendin një jetë fill pas vdekjes.

Përkrahësit e kësaj teorie thonë se  ata që besojnë në ekzistencën e shpirtit, idenë e tyre e mbështesin në vargun “...dhe thuaj: Shpirti është me urdhrin e Zotit tim.” (Kur’an 17:85) Sipas tyre, ndonse fjala “shpirt” (arab. ruh) është përmendur në Kur’an, ajo nënkupton diçka të ndryshme nga ajo që ne e quajmë shpirt. Por edhe në këtë varg, kjo fjalë e ka kuptimin e njejtë si në vargjet e tjera ku përmendet.

Këta njerëz nuk dinë se ata që besojnë në ekzistencën e shpirtit, nuk e mbështesin argumentimin e tyre në këtë varg. Ka rreth 20 vargje të tjera, në të cilat shpirti është përmendur ose si emër (shpirti), ose si një emër i ndjekur nga një përemër pronor ose mbiemër (shpirti ynë, shpirti Im, shpirti i shenjtë etj.). Kjo shprehje tregon se, nga pikëpamja kur’anore, ekziston një realitet që është sipëror ndaj ëngjëjve dhe njerëzve, i cili quhet “shpirt” (ruh). Si një bekim nga Zoti, ëngjëjt dhe njerëzit e posedojnë këtë realitet, që është “me urdhrin e Zotit tim”. Vargu “...e kur t’i kem fryrë nga shpirti Im” (Kur’an 15:29), bashkë me disa vargje të tjera, tregon se shpirti i njeriut është një realitetit jo i rëndomtë.

Ekzistenca e shpirtit njerëzor, jo vetëm që dëshmohet nga shumë vargje të Kur’anit, por përkrahet dhe përmendet edhe në shumë hadithe me zinxhirë të pandërprerë transmetimi, duke shtuar këtu edhe shumë pjesë nga vepra “Neh’xhul-Belaga” dhe nga lutjet e Imamëve të shenjtë. 

Është fakt se mohimi i ekzistencës së shpirtit është një ide e shëmtuar perëndimore, e frymëzuar nga materializmi i Perëndimit. Fatkeqësisht, edhe disa ndjekës qëllimmirë të Kur’anit e kanë pranuar një ide të tillë.

Tani, për hir të të dhënit shembuj, do t’i përmendim tre nga katër vargjet ku përmendet fjala “tavaffi” në lidhje me vdekjen. Në disa nga këto vargje, të vdekurve u mveshen disa veprime që kryhen zakonisht nga njerëzit e gjallë, si të folurit, dëshira, kërkesa etj.

 1. E atyre që i mori vdekja teksa i bënin padrejtësi vetes së tyre, ëngjëjt do t’u thonë: “Ç’po bënit?” Ata do të thonë: “Ne ishim të dobët e të shtypur në tokë.” Ëngjëjt do të përgjigjen: “A nuk ishte mjaft e gjerë toka e Zotit, që të mund të shpërnguleshit në të?” Zjarri do të jetë vendqëndrimi i të tillëve. Dhe ç’vend i ligë që është ai...(Kur’an 4:97)

Ky varg është në lidhje me njerëzit që përulen para rrethanave ngase jetojnë në një mjedis jo të volitshëm, të sunduar nga armiqtë e tyre. Arsyetimi i tyre është se, ngase rrethi i tyre nuk është i volitshëm, ata s’mund të bëjnë gjë. Në vend që të përpiqen për të bërë ndryshim në atmosferën ku jetojnë ose të largohen drejt një vendi më të mirë, ata vazhdojnë të jetojnë në vendin e njejtë dhe të fundosen gjithë më tepër në të liga. Pasi ua marrin shpirtin, ëngjëjt e Zotit u flasin atyre dhe u thonë se arsyetimin e kanë të pamjaftueshëm, sepse është dashur që së paku të shpërnguleshin drejt një mjedisi më të mirë. Ëngjëjt u përkujtojnë se ata vetë janë përgjegjës për bëmat dhe për shpërfilljet e tyre.

Në këtë varg, Kur’ani i Shenjtë na tregon se të qenit në një gjendje të pashpresë në një vend, nuk është një arsyetim i mjaftueshëm, përderisa rruga e shpërnugljes vazhdon të jetë e hapur.

Siç shihet këtu, vdekja, e cila nuk është tjetër në dukje, veçse shkatërrim dhe asgjësim i plotë, është shprehur në arabisht me fjalën “tavaffi”, që do të thotë të marrësh në prani ose nën përkujdesje. Për më tepër, ky varg përcjell një dialog ndërmjet njeriut dhe ëngjëjve, fill pas vdekjes së tij. Sikur realiteti i njeriut të mos vazhdonte edhe pas vdekjes dhe sikur ky realitet të ishte thjesht një trup pa ndjenja dhe pa vetëdije, ky dialog do të ishte i pakuptimtë. Ky varg qartëson se pas largimit nga kjo botë e nga kjo jetë, njeriu mund të flasë me krijesa e njohura të padukshme si ëngjëjt, ndonse ky kuvendim bëhet me sy të tjerë, me veshë të tjerë e me një gjuhë krejt tjetër.

 2. Dhe thonë: “Kur të asgjësohemi në tokë, a do të krijohemi nga e para?” Ata vërtet nuk kanë besim në Ditën e Gjykimit. Thuaj:” Ëngjëlli i vdekjes, që është përgjegjës për ju, do t’ju bëjë të vdisni dhe pas kësaj, tek Zoti juaj do të ktheheni”. (Kur’an 32:10) 

Në këtë varg, Kur’ani i Shenjtë e heq çdo dyshim, në lidhje me ata që e mohojnë amshimin. Ata pyesin se si mund të ringjallen pas vdekjes, kur çdo copëz e tyre do të shpërbëhet dhe shkatërrohet.

Kur’ani thotë qartë se dyshimi që ata shprehin s’është veçse një pretekst për ta fshehur kokëfortësinë e tyre. Sidoqoftë, Kur’ani përgjigjet se, përkundër asaj që mendojnë, personaliteti i tyre dhe “vetja” e tyre e vërtetë nuk do të humben. Përkundrazi, ata, bashkë me personalitetin e tyre, do të merren nga ëngjëlli i vdekjes.

Ata që e shprehën këtë dyshim, u ndalën tek pyetja se si do të ishte e mundur që, pasi të gjitha copëzat e tyre të shkatërrohen dhe asgjësohen krejtësisht, ata të krijoheshin nga e para dhe të ringjalleshin?

I njejti dyshim është përmendur edhe në disa vargje të tjera, ku ka patur edhe përgjigje të ndryshme. Në to është theksuar se trupi i vdekur nuk mund të ringjallet sërish, kur kjo të shihet nga pikëpamja njerëzore. S’ka dyshim se një njeri e ka të pamundura t’i mbledhë copëzat e shkatërruara të një të vdekuri dhe t’i ringjallë sërish. Por për Zotin, që është i Gjithëfuqishëm dhe i Gjithëdijshëm, kjo nuk është një gjë e vështirë.

Në vargun e mësipërm, argumenti i atyre që e mohojnë Ringjalljen, mbështetet në pamundësinë e mbledhjes së copëzave të shkatërruara të një trupi të vdekur. Por në këtë rast të dytë, argumenti i tyre është i ndryshëm dhe ka marrë një përgjigje të ndryshme.Në këtë rast, ata argumentojnë se me asgjësimin e trupit, personaliteti i vërtetë i njeriut humbet gjithashtu dhe nuk mbetet më pyetja e ekzistencë personale ose kolektive. Kur’ani thotë se përkundër mendimit të tyre, personaliteti i vërtetë i njeriut nuk humbet kurrë. Si pasojë, nuk ka fare nevojë që të rikrijohet. Në të vërtetë, njeriu dhe personaliteti i tij, merren bashkë nga ëngjëjt në kohën e vdekjes.

Edhe vargu në vijim e përmend qartësisht vazhdimësinë e personalitetit të vërtetë të njeriut (gjegjësisht të shpirtit të tij) pas vdekjes, ndonse trupi i tij pushon së jetuari. Pastaj:

3.  Zoti i merr shpirtrat në çastin e vdekjes, por edhe kur janë në gjumë. Pastaj i mban ata, për të cilët e ka caktuar vdekjen, ndërsa të tjerët i lëshon për një kohë të caktuar. Edhe në këtë ka dëshmi për njerëzit që mendojnë .(Kur’an 39:42)    

Ky varg e përshkruan ngjashmërinë ndërmjet gjumit dhe vdekjes, dhe përveç kësaj, edhe ngjashmërinë e zgjimit dhe të ringjalljes. Gjumi është një formë e butë dhe e dobët e vdekjes, ndërkohë që vdekja është një formë më intensive dhe më e fuqishme e gjumit. Në të dy rastet, shpirti i njeriut lëviz nga një gjendje e jetës në një gjendje tjetër. Dallimi është se në rastin e gjumit, njeriut zakonisht nuk është i vetëdijshëm për këtë ndryshim, dhe kur zgjohet, nuk e kupton se, në të vërtetë, është kthyer nga një rrugëtim. Përkundër kësaj, në rastin e vdekjes, gjithçka qartësohet para syve të tij.

Nga këto vargje mund të arrihet në përfundimin se, nga pikëpamja kur’anore, natyra e vdekjes nuk është asgjësimi, fundi dhe mosqenia. Vdekja është vetëm një lëvizje nga një formë e jetës, në një tjetër.

Mes tjerash, vargu i fundit që përmendëm, hedh dritë edhe mbi këndvështrimin e Kur’anit mbi natyrën e gjumit. Ndonse fizikisht, gjumi do të thotë mosfunksionim i disa aftësive natyrore të njeriut, në aspektin shpirtëror, ai është një arratisje për në mbretërinë e qiejve. Njësoj si pyetja e vdekjes, edhe pyetja e gjumit është një nga ato gjëra, natyra e të cilave nuk është kuptuar plotësisht. E gjitha që dihet në këtë drejtim, është vetëm një pjesë e fenomeneve fizike që shfaqen gjatë gjumit. 

Pas vdekjes

 A kalon vallë njeriu, menjëherë pas vdekjes, në shkallën e ringjalljes, ku çështja e tij gjykohet dhe vendoset menjëherë? Ose mos vallë, ndërmjet vdekjes dhe ringjalljes, ai kalon nëpër një botë tjetër, pas të cilës arrin në ditën e ringjalljes? E dimë se ardhja e ditës së ringjalljes është një dituri që i takon vetëm Zotit. Edhe vetë profetët e kanë shprehur paditurinë e tyre në lidhje me këtë pyetje.

Nga Kur’ani dhe nga shumë hadithe të besueshme të Profetit e të Imamëve të Shenjtë, mund të arrijnë në përfundimin se askush nuk e arrin ringjalljen fill pas vdekjes, sepse ardhja e ditës së ringjalljes, siç shpreh Kur’ani, do të shoqërohet nga shumë ndodhi mbinatyrore dhe revolucionare tek malet, oqeanet, dielli, yjet dhe galaksitë. Në ditën e ringjalljes, asgjë s’do të mbetet e paprekur. Për më tepër, në kohën e ringjalljes, të gjithë njerëzit, të kaluar e të tanishëm, do të mblidhen së bashku. Tani shohim se bota është akoma në gjendje normale dhe se, me shumë gjasa, do të vazhdojë kështu edhe miliarda vite. Në anën tjetër, qenie të panumërta njerëzore vazhdojnë të lindin.

Nga ajo që thamë më sipër dhe nga shumë vargje të tjera të Kur’anit, mund të kuptojmë se asnjë qenie njerëzore, në kohën ndërmjet vdekjes dhe ringjalljes, nuk do të jetë e pajetë, në një gjendje të pavetëdijshme dhe pa ndjerë kënaqësi ose dhimbje. Menjëherë pas vdekjes, njeriu hyn në një fazë të re të jetës, në të cilën ndjen gjithçka. Disa gjëra të caktuara i japin kënaqësi, ndërkohë që disa të tjera i shkaktojnë dhimbje. Sidoqoftë, kënaqësia ose dhimbja e tij janë të ndërlidhura me veprimet e tija në këtë botë. Kjo fazë do të vazhdojë deri në ditën e ringjalljes. Dhe kur të vijë ajo ditë, aq shumë ndryshime do ta kaplojnë universin, sa gjithçka do të ndryshojë, duke filluar nga ylli më i largët e deri tek toka jonë. Me këtë, edhe ajo botë e ndërmjetme, mes vdekjes dhe ringjalljes, do të marrë fund.

 

Sipas këndvështrimit kur’anor, pra, jeta pas vdekjes ka dy faza. Thënë ndryshe, ekzistojnë dy botë që njeriu duhet t’i kalojë pas vdekjes. Bota që, ngjashëm si bota e tanishme, do të marrë fund, është bota e ndërmjetme e berzah-ut. Ndërkohë, bota tjetër, e cila do të vijë pas ringjalljes, kurrë s’do të përfundojë. Tani t’i diskutojmë shkurtimisht të dyja këto botë.

  

Berzahu

Fjala “berzah” nënkupton diçka që është e vendosur ndërmjet dy gjërave, ose diçka që shërben si mur ndarës ndërmjet dy gjërave. Kur’ani e ka përdorur këtë fjalë për të nënkuptuar jetën ndërmjet vdekjes dhe ringjalljes. Ai thotë:

Dhe kur ndonjërit prej tyre t’i vijë vdekja, ai thotë: “Zoti im! Më dërgo prapa që të mund t’i bëjë të mirat që s’i kam bërë!” Por jo! Këto janë vetëm fjalë të kota. E pas tyre është një berzah deri në ditën kur të ringjallen. (Kur’an 23:99-100)

 Ky është vargu i vetëm, në të cilin koha ndërmjet vdekjes dhe ringjalljes, është emërtuar “berzah”. Dijetarët muslimanë e kanë huazuar fjalën nga ky varg dhe kështu e kanë emërtuar botën që qëndron ndërmjet vdekjes dhe ringjalljes.

Në lidhje me vazhdimin e jetës, ky varg vetëm thotë se njerëzit, pas vdekjes së tyre, pendohen për atë që kanë bërë, dëshirojnë të rikthehen në botë, por kërkesa e tyre refuzohet. Ky varg tregon, në mënyrë shumë specifike, se njeriu ka një jetë edhe pas vdekjes. Kjo është arsyeja përse ai kërkon të dërgohet sërish në botë, ndonse kërkesa e tij nuk do të pranohet.

Ka shumë vargje që nënkuptojnë se në periudhën ndërmjet vdekjes dhe ringjalljes së tij, njeriu ka një jetë, në të cilën është i dhuntisur me aftësinë e të folurit, e ndjen kënaqësinë e dhimbjen dhe mund të çojë një jetë të lumtur. Në tërësi, ka rreth 15 vargje në Kur’an, të cilat në një mënyrë ose një tjetër, flasin për ekzistencën e një jete, ndërmjet vdekjes dhe ringjalljes. Nga kjo mund të arrijmë në përfundimin se në këtë periudhë të ndërmjetme, njeriu ka një jetë të mirëfilltë. Këto vargje mund të ndahen në disa kategori.

1. Ka disa vargje që përcjellin biseda ndërmjet të virtytshmive ose të ligëve me ëngjëjt. Këto kuvendime ndodhin menjëherë pas vdekjes. Vargjet e tilla janë të shumta në numër dhe ne e kemi përmendur tashmë vargun 97 të kapitullit Nisa dhe vargun 100 të kapitullit Mu’minun.


2. Ka disa vargje të tjera, tek të cilat ëngjëjt flasin me njerëzit e virtytshëm dhe u thonë atyre t’i shijojnë bekimet e Zotit, që nga ai çast e tutje. Të tillët nuk presin deri në Ditën e Ringjalljes. Dy vargjet vijuese e qartësojnë këtë pikë:

Atyre ëngjëjt ua marrin shpirtin teksa janë të pastër dhe thonë: “Paqja qoftë mbi ju! Hyni në parajsë, si shpërblim për veprat e mira q’i keni kryer...(Kur’an 16:32)

Dhe (pas vdekjes) atij iu tha: “Hyr në parajsë!”Ai tha: “Sikur ta dinte populli im se Zoti më fali e më bëri nga të nderuarit.” (Kur’an 36:26)

 Në vargjet që vijnë para këtij vargu, përcillet biseda e këtij besimtari me njerëzit e tij. Ai e thërret popullin e tij t’i ndjekë profetët që ftonin drejt monoteizmit në Antioch. Ai e shpalli besimin e tij dhe u kërkoi edhe të tjerëve ta dëgjonin e ta ndiqnin. Por populli i tij nuk e dëgjoi atë derisa vdiq dhe kaloi në botën tjetër. Kur pa se ishte falur dhe nderuar nga Zoti, ai dëshiroi që edhe populli i tij, i cili ishte në atë botë të ulët, të dinte sa i lumtur ishte në botën tjetër. Është e qartë se e gjithë kjo ndodhi para ringjalljes, sepse pas ringjalljes, askush nuk do të mbetet në tokë.

Këtu duhet theksuar se për të virtytshmit, pas vdekjes ka shumë parajsa dhe jo një parajsë të vetme. Në botën tjetër, këto parajsa ndryshojnë në varësi nga afërsia e njeriut me Zotin. Përveç këtyre parajsave, ka edhe disa parajsa, për të cilat kanë folur pasardhësit e zgjedhur të Profetit të Shenjtë, dhe të cilat kanë të bëjnë me berzahun dhe jo me ditën e ringjalljes. Sipas kësaj, parajsa e përmendur në dy vargjet e mësipërme, nuk duhet ta lërë tek lexuesi përshtypjen e gabuar se ka të bëjë me Ditën e Gjykimit. 

3. Grupi i tretë i këtyre vargjeve nuk përcjell ndonjë bisedë ndërmjet ëngjëjve dhe njerëzve. Këto vargje vetëm sa e përshkruajnë jetën e lumtur të të virtytshmive dhe dëshpërimin e të ligëve, në kohën ndërmjet vdekjes dhe ringjalljes. Dy vargjet vijuese i takojnë kësaj kategorie:

Mos mendo se janë të vdekur ata që u vranë në rrugë të Zotit! Jo, ata janë gjallë pranë Zotit të tyre dhe bekohen. Ata janë të lumtur me atë që Zoti ua ka falur nga bekimet e Tija dhe dëshirojnë që t’u bashkangjiten edhe ata që kanë mbetur pas. (Kur’an 3:169-170)

...një dënim i vrazhdë e kaploi popullin e Faraonit. Ata me zjarr do të përballen mëngjes e mbrëmje, dhe në ditën e ringjalljes do të thuhet: “Hidhni njerëzit e Faraonit në dënimin më të ashpër!” (Kur’an 40:45-46)

 Ky varg përmend dy lloje dënimesh për ndjekësit e Faraonit. Dënimi i parë është ai që vjen para ringjalljes dhe që përshkruhet si një “dënim i vrazhdë”. Njerëzit e Faraonit përballen me zjarrin e digjen dy herë në ditë. Dënimi i dytë është pas ringjalljes dhe përshkruhet si “dënimi më i ashpër”. Në Ditën e Gjykimit, do të jepet urdhri që këta njerëz të hidhen në ferr. Duhet theksuar, këtu, se vetëm në rastin e dënimit të parë është përmendur koha, gjegjësisht mëngjesi dhe mbrëmja.

Duke e interpretuar këtë varg, Imam Aliu ka thënë se dënimi i parë është ai që jepet në berzah, ku akoma vazhdon të jetë i vlefshëm sistemi kohor, i përbërë nga mëngjeset, mbrëmjet, muajt e vitet. Përkundër kësaj, dënimi i dytë ka të bëjë me kohën pas ringjalljes, ku nuk ka mëngjese, mbrëmje, javë, muaj ose vite.

Në hadithet e Profetit, të Imam Aliut e të Imamëve të tjerë në lidhje me berzahun, është theksuar veçanërisht jeta e besimtarëve dhe jeta e mëkatarëve gjatë kësaj kohe.

Gjatë betejës së Bedrit, një numër i konsiderueshëm nga prijësit e Kurejshit u vra. Kur mbaroi luftimi, Profeti i Shenjtë urdhëroi që trupat e tyre të hidheshin në një pus afër Bedrit. Pastaj, ai shkoi vetë pranë pusit, dhe duke e zgjatur kokën brenda, u foli të vdekurve: “Ne shohim se u realizua ajo që na kishte premtuar Zoti. A e fituat edhe ju atë që Zoti jua premtoi?”

Disa nga shokët e Profetit thanë: “O i Dërguar i Zotit! A u flet atyre që janë vrarë e që tani të vdekur janë? A thua ata i dëgjojnë fjalët e tua?” Profeti i Shenjtë u përgjigj: “Tani ata dëgjojnë më mirë se ju.”

 Nga ky hadith dhe nga hadithe të tjera të ngjashme, mund të shohim se edhe përkundër ndarjes së trupit nga shpirti në çastin e vdekjes, shpirti nuk i humb të gjitha lidhjet e tija me trupin, në të cilin ka banuar për vite të tëra.

Në ditën e dhjetë të muajit Muharrem, Imam Husejni e fali me xhemaat namazin e sabahut. Pastaj u kthye drejt ndjekësve të tij dhe mbajti një fjalim të shkurtët, në të cilën tha: “Jini të qetë dhe të durueshëm për një kohë të shkurtër! Vdekja nuk është veçse një urë, nëpërmjet të cilës kapërceni nga bregu i dhimbjes e i vuajtjeve, në bregun e lumturisë, nderit dhe të parajsës së pafundme.”

Ka një hadith tjetër, në të cilin thuhet se, në të vërtetë, njerëzit janë në gjumë dhe zgjohen në çastin që vdesin. Kjo do të thotë se shkalla e ekzistencës (ose jetës) pas vdekjes, është një shkallë më sipërore. Gjatë gjumit, vetëdija e njeriut është e dobët dhe ai është në një gjendje mes jetës dhe vdekjes. Kur njeriu zgjohet, jeta e tij është më e përsosur. Në këtë drejtim, jete a berzahut është, pak a shumë, më e përsosur se jeta e kësaj bote.

Këtu ka dy pika që duhen shpjeguar:

-  Sipas asaj që përcillet nga Imamët, gjatë kohës së berzahut, njeriu merret në pyetje vetëm në lidhje me besimin dhe me fenë e tij, ndërkohë që pyetjet e tjera mbeten për në Ditën e Ringjalljes.

-  Veprat e mira që bëhen nga të afërmit e njeriut të vdekur, me qëllimin (nijetin) që shpërblimi i tyre t’i jepet të vdekurit, e bëjnë të lumtur njeriun që është në berzah dhe janë në dobi të tij. Nëse lëmosha dhe bamirësia, në formë materiale ose tjetërsoj, bëhen me qëllim që shpërblimi të jetë për babain, nënën, mikun, mësuesin ose për ndonjë të afërt tjetër që ka vdekur, këto gjërat konsiderohen si një dhuratë për njeriun e vdekur dhe e bëjnë atë të lumtur. E njejta ndodh edhe me lutjet, në të cilat kërkohet falje për personin e vdekur ose me tavafin rreth Qabes e me vizitën e vendeve të tjera të shenjta, në emër të personit të vdekur. Është e mundur që fëmijët, të cilët i kanë zemëruar prindërit e tyre duke qenë gjallë, të bëjnë diçka për t’i gëzuar pas vdekjes së tyre. E njejta ndodh edhe anasjelltas. 

  

Ringjallja

Faza e dytë e jetës së përjetshme është ringjallja, e cila, përkundër berzahut, nuk është një çështje individuale, por e përfshin gjithë njerëzimin e gjithë botën. Me ringjalljen, i gjithë universi ka për të hyrë në një fazë të re të ekzistencës. I gjithë sistemi ka për të ndryshuar.

Në pjesët ku ka folur për këtë ndodhi, Kur’ani ka thënë se në kohën e ringjalljes (arab. Jeum el-Kijama = Dita e ringjalljes), yjet do të zbehen, dielli do ta humbë shkëlqimin, oqeanet do të thahen, gjithçka do të rrafshohet, malet do të shkatërrohen dhe do të ketë klithma e trazira të ashpra në të gjithë botën, të shoqëruara nga ndryshime të papara.

Ajo që mund të kuptohet nga Kur’ani është se e gjithë bota do të shkatërohet dhe gjithçka do të asgjësohet. Pastaj një botë e re do të lindë, e cila do të jetë thelbësisht e ndryshme nga bota që kemi sot. Ajo botë do të ketë ligje e sisteme të ndryshme, dhe do të ekzistojë përjetësisht.

Në Kur’anin e Shenjtë, ringjallja është përmendur me emra të ndryshëm, secili prej të cilëve përfaqëson një karakteristikë të caktuar të kësaj ndodhie. Ngase është dita, në të cilën i gjithë njerëzimi do të mblidhet në një vend, kjo ditë është quajtur Dita e Mbledhjes ose Dita e Takimit. Dhe ngase në atë ditë, të gjitha të fshehtat do të zbulohen dhe të gjithë realitetet do të shpalosen hapur, ajo është quajtur edhe Dita e Shpalosjes ose dita, në të cilën mendimet e fshehura do të zbulohen. Po kështu, ngase është një ditë e përjetshme, ajo është quajtur dita e përjetësisë. Dhe ngase është dita ku njerëzit do të dëshpërohen dhe do të fitojnë më pas vetëm nëpërmjet pendimit, ajo është quajtur dita e vuajtjes dhe e dëshpërimit. Në anën tjetër, ngase ringjallja është ndodhia më e madhe dhe lajmi më i madh, është quajtur edhe Sihariqi i Madh.

  

Marrëdhënia ndërmjet kësaj jete dhe jetës së ardhshme

Një pikë shumë themelore, të cilën e kanë theksuar Librat e shpallur, është marrëdhënia ndërmjet jetëve të të dy botëve. Jeta e botës tjetër është e pandashme nga jeta e kësaj bote. Fara e jetës pas vdekjes hidhet në këtë botë, nga vetë njeriu, i cili në këtë jetë e përcakton atë që do të ndodhë në jetën e tij të ardhshme.

Besimi i pastër, feja e drejtë, konceptimi realist i botës, shprehitë e larta njerëzore, të pastra nga xhelozia, mashtrimi, e liga ose urrejtja, si dhe veprimet e mira, të bëra me qëllim të sinqertë për zhvillimin individual e shoqëror, janë gjërat që do të sigurojnë një jetë të lumtur në përjetësi. Përkundër kësaj, mosbesimi, konceptimet e gabuara, shprehitë e liga, egoizmi, vetëpëlqimi, tirania, shtypja, hipokrizia, fajdeja, gënjeshtrat, shpifja, thashethemet, përçarjet, të larguarit nga adhurimi i Zotit dhe cilësitë e ngjashme me këto, do të jenë faktorët që do ta bëjnë të mjeruar jetën e njeriut në botën tjetër.

Ekziston një hadith shumë i bukur i Profetit të Shenjtë, ku thuhet: “Kjo botë është fusha, ku kultivohet bota e ardhshme. Çfarëdo që mbillni në këtë botë, atë keni për ta korrur në botën tjetër.”

Njësoj siç nuk është e mundur të mbillet tërshërë e të korret gru, ose të mbillen gjemba e të mblidhen lule, edhe njeriu që ka “mbjellur” të liga në këtë botë, nuk mund të presë të përballet me lumturi dhe rehati në botën tjetër. 

Mishërimi dhe përjetësia e bëmave njerëzore

Nga Kur’ani i Shenjtë dhe nga thëniet e Imamëve, mund të arrihet në përfundimin se jo vetëm vetë njeriu, por edhe veprat dhe bëmat e tija vazhdojnë të ekzistojnë pas vdekjes, të ruajtura ashtu siç janë. Në jetën e tij pas ringjalljes, njeriu do t’i shohë të mishëruara, të gjitha bëmat e tija të kaluara. Veprat e mira do të jenë në forma të bukura dhe tërheqëse, duke qenë një burim lehtësimi dhe lumturie për njeriun. Në anën tjetër, veprimet e liga do të jenë në formë të shëmtuar dhe aspak tërheqëse. Ato do të jenë një burim dhimbjeje, vuajtjeje dhe torture për të.

Këtu do të kufizohemi në tre vargje të Kur’anit dhe në dy hadithe të Profetit të Shenjtë në këtë drejtim.

1. Në ditën kur çdo shpirt i gjen para vetes të gjitha të mirat e të gjitha të ligat që i ka bërë, gjithkush do të dëshirojë që ndërmjet tij dhe të ligave të ketë një largësi të madhe. (Kur’an 3:30) 

Ky varg tregon qartë se njeriu do t’i gjejë para vetes vetë veprat e mira dhe të liga që i ka kryer. Veprat e mira do t’i shfaqen në formë të bukur e tërheqëse, ndërkohë që format e veprave të liga do të jenë aq të shëmtuara dhe aq të pakëndshme, sa njeriu do të dëshirojë që t’i hiqen para syve ose të arratiset sakaq që aty. Por asnjërën prej tyre nuk do të mund ta bëjë, sepse në atë botë, bëmat e njeriut janë një pjesë e qenies së tij dhe nuk mund të ndahen prej saj. 

2. Ata do ta gjejnë para vetes gjithë atë që bënë në këtë botë..(Kur’an 18:49)

Edhe ky varg e thotë të njejtën gjë. 

3. Atë ditë, njerëzit do të vijnë në grupe, që t’u tregohen bëmat e tyre. Kushdo që ka bërë një të mirë sa një grimcë, atë do ta gjejë. E kushdo që ka bërë një të ligë, sa grimca qoftë, atë do ta gjejë. (Kur’an 99:6-8)
   

Njeriu është i përjetshëm dhe i pavdekshëm, njësoj si veprat dhe bëmat e tija. Në jetën e botës tjetër, ai do të jetë bashkë me bëmat, me të cilat ka jetuar në këtë botë. Bëmat e njeriut janë përfitimet e tija të mira ose të liga. Prej tyre varet në do të jetë njeriu i lumtur ose i mjeruar në jetën e tij në botën tjetër. 

Përcillet se disa muslimanë që kishin ardhur nga vende të largëta, u pranuan tek Profeti. Gjatë bisedës së tyre, ata i kërkuan Profetit që t’u tregonte disa rregulla të dobishme sjelljeje. Mes tjerash, Profeti i këshilloi që sa më parë të zgjidhnin “shokë” të mirë për botën tjetër, ku “shokët” e çdo njeriu do të jenë mishërimet e bëmave të tija në këtë botë.

Një njeri, që ka besim në jetën e përjetshme të botës tjetër, është shumë i kujdesshëm për mendimet, shprehitë dhe bëmat e tija, sepse e di se këto gjëra nuk duhet të shihen si çështje kalimtare. Ato janë “bagazhi” i tij, të cilin e dërgon paraprakisht në botën tjetër dhe me të cilin do të duhet të jetojë përjetësisht. 

Ngjashmëritë dhe dallimet ndërmjet kësaj jete dhe jetës së ardhshme

Një pikë e përbashkët e kësaj jete dhe e jetës së ardhshme është se të dyja janë të vërteta dhe ekzistojnë. Në të dy jetët, njeriu është i vetëdijshëm në lidhje me veten e tij dhe me gjërat e ndërlidhura me të. Në të dy jetët, ai ndjen dhimbje dhe kënaqësi, ose përjeton lumturi dhe dëshpërim. Në të dy jetët, veprimet e njeriut kontrollohen nga instinktet e tija, qofshin shtazarake, qofshin njerëzore. Megjithëkëtë, ekzistojnë edhe disa dallime themelore.

Në këtë botë ekziston një sistem shumimi dhe lindjeje, i ndjekur nga fëmijëria, rinia dhe mosha e thyer, për të marrë fund me vdekjen. Këto sisteme nuk ekzistojnë në botën tjetër. Në këtë botë, njeriu është i detyruar të punojë, të “mbjellë” dhe ta përgatisë ardhmërinë e tij. Bota tjetër është vendi ku “korren” këto të mbjella. Kjo botë është vendi i veprimit, ndërkohë që bota tjetër është vendi ku merren rezultatet dhe jepet llogaria. Në këtë botë, njeriu mund ta ndryshojë fatin e vet, duke e ndryshuar mënyrën e veprimit. Por në botën tjetër, një mundësi e tillë nuk ekziston. Në këtë botë, jeta është e përzier me vdekjen dhe çdo lloj jete është e gërshetuar me materjen e pajetë. E vdekura del nga i gjalli dhe i gjalli del nga e vdekura. Materja krejtësisht e pajetë, në kushte të caktuara, shndërrohet në një organizëm të gjallë, ndërkohë që një organizëm i gjallë mund të kthehet në materje të pajetë. Për dallim prej kësaj, në botën tjetër dominon jeta e pastër. Në atë botë, edhe “materja” është e gjallë. Edhe toka dhe qielli i asaj bote janë të gjalla. Po aq sa veprat e mishëruara të njeriut, janë të gjallë edhe kopshtet dhe frutat e asaj bote. Edhe zjarri dhe dënimi janë të gjalla e të vetëdijshme.

Në këtë botë, gjithçka është e kontrolluar nga shkaqet dhe nga kufizimet kohore e hapësinore. Ndërkaq në botën tjetër, ekziston vetëm Vullneti dhe Sundimi Hyjnor. Atje, perceptimi dhe vetëdija e njeriut, njësoj si aftësia e të parit dhe e të dëgjuarit të tij, janë më të mprehta se në këtë botë. Me fjalë të tjera, atje ngrihen perdet dhe njeriu i sheh shumë më qartë realitetet e brendshme. Kur’ani i Shenjtë thotë:

Tash e kemi ngritur perden tënde dhe të qartë e ke vështrimin...(Kur’an 50:22) 

Në këtë botë, njeriu gjithnjë e ka ndjesinë e të qenit i i mërzitur e i lodhur. Atë shpesh e kaplon monotonia. Ai ndjehet sikur ka humbur diçka dhe është vënë në kërkim të saj. Gjithçka që gjen para vetes, ai e konsideron si gjënë e humbur të tij dhe gëzohet për pak çaste. Por shumë shpejt kupton se ajo nuk është gjëja që ka dëshiruar. Atëherë fillon sërish ta demoralizohet dhe vazhdon të kërkojë diç tjetër. Ai gjithnjë e kërkon diçka që nuk e ka dhe kurrë nuk mjaftohet me atë që e posedon.

Por në botën tjetër, kur njeriu ta marrë atë që e ka kërkuar në thellësitë e zemrës së tij, gjegjësisht jetën e përjetshme dhe afërsinë me Zotin, nuk do të ketë më lodhje, mërzi dhe demoralizim. Kur’ani vë theksin mbi këtë pikë, kur thotë: “Ata s’dëshirojnë të largohen prej aty.” (Kur’an 18:108)

Për dallim nga kjo botë, njerëzit e botës tjetër nuk do të dëshirojnë kurrfarë ndryshimi. Ndonse do të qëndrojnë përjetësisht në parajsë, ata nuk do të ndjehen të mërzitur. Ngase gjithçka e dëshiruar do të jetë në dispozicion të tyre, ata nuk do të vuajnë nga dëshirat e paplotësuara. 

Argumentet e Kur’anit

Ndonse besimi ynë në ringjalljen është një pasojë e drejtpërdrejtë e besimit në Kur’anin dhe në mësimet e Profetit, dhe si e tillë, nuk ka nevojë për argumente ose dëshmi shkencore për ta vërtetuar, prapëseprapë propozojmë që këtu të merremi shkurtimisht edhe me dëshmitë e tilla, duke parë se edhe vetë Kur’ani, për të ndikuar logjikisht në mendjet tona, ka dhënë argumente të tilla.

Argumentet e Kur’anit përbëhen nga një sërë përgjigjesh, që u jepen atyre që e mohojnë ringjalljen. Disa nga përgjigjet janë shprehur për të treguar se nuk ka asgjë të gabuar në idenë e ringjalljes. Ato u janë dhënë personave që pretendonin se ringjallja është një gjë e pamundur. Disa vargje të tjera shkojnë një hap më tej dhe thonë se edhe në këtë botë, ekzistojnë tashmë fenomene të ngjashme me ringjalljen. Si pasojë, nuk ka ndonjë arsye për të thënë se ringjallja është e pamundur ose jo shumë e mundshme. Disa vargje shkojnë edhe më tej dhe thonë se ringjallja është një rezultat i natyrshëm dhe i pashmangshëm i planit të drejtë të krijimit të universit. Për të përmbledhur, këto vargje mund të ndahen në tre grupe, të cilat do t’i përmendim në vijim:

 Grupi i parë:

Kur’ani thotë:

Ai e harron krijimin e vet dhe na sjell shembuj, duke thënë: “Kush do t’i ngjallë ato eshtra kur të jenë kalbur?” Thuaj: “Do t’i ngjallë ai që i krijoi për së pari. Ai është i njohur me çdo krijim...”(Kur’an 36:78)

Ky varg është shpallur si përgjigje për atë jobesimtar, që erdhi tek Profeti i Shenjtë me një kockë të kalbur në duar. Ai e shtypi kockën, derisa e bëri pluhur. Pastaj e mori pluhurin dhe e shpërndau në ajër, duke pyetur: “Kush do t’i ringjallë këto grimca të shpërndara?” Kur’ani përgigjet: “Ai që i krijoi ato për së pari...”

Ndonjëherë, njeriu i gjykon gjërat sipas standardeve të kapacitetit të tij dhe duke u mbështetur në këtë, i klasifikon gjërat sipas mundësisë ose pamundësisë së tyre. Kur sheh se diçka është përtej fuqisë së tij, ai e konsideron atë të pamundur. Kur’ani thotë se një gjë mund të jetë e pamundur për njeriun, por ajo nuk mund të jetë e pamundur edhe për Fuqinë që së pari e krijoi jetën brenda materjes së pajetë. E njejta Fuqi e ka edhe aftësinë për të ringjallur.

 Grupi i dytë:

Në këtë grup rradhiten vargjet që përmendin ndonjë rast ringjalljeje në të kaluarën. Këto vargje mund të ndahen në dy nëngrupe:

1. Ka vargje që e përjcellin një ndodhi të caktuar të të kaluarës, në të cilën një trup i vdekur ringjallet. Të tillë janë vargjet ku rrëfehet tregimi i Ibrahimit, i cili i tha Zotit: “Zoti im! Më trego si i jep jetë të vdekurës!” Ai tha: “A nuk beson?” Ibrahimi u përgjigj: “Besoj, por pyes që ta qetësoj zemrën time.” Zoti i tha: “Merr katër zogj, preje kokën e secilit dhe copëtoi trupat e tyre! Pastaj vendos nga një copë të tyre nëpër kodra. Më pas thirri zogjtë e do të shohësh se si ata do të ngjallen e do të vijnë tek ti.” (Kur’an 2:260)


2. Ka disa vargje të tjera, që nuk mbështeten në ndonjë ndodhi mbinatyrore. Në to përmenden sisteme që njihen nga të gjithë. Bari që rritet dhe që pastaj vdes gjatë vjeshtës, ringjallet sërish në pranverë. Siç mund të vëzhgohet qartë nga gjithkush, toka, pas të qenit e blertë dhe plot jetë, e humb këtë cilësi dhe “vdes”, për t’u ringjallur sërish, kur të ndryshojë stina dhe kur kushtet të ndryshojnë. Do të vijë një kohë, kur i gjithë sistemi i botës do të “thahet”, kur dielli dhe yjet do të shkatërrohen. E gjithë bota do të vdesë, por jo përgjithmonë. Gjithçka do të ringjallet pas kësaj, ndonse në një formë tjetër dhe nën kushte të tjera.

 Në këtë çast, ne njerëzit jetojmë në tokë. Shohim se në 365 ditë, toka kalon një qark jete dhe vdekjeje. Normalisht, ne njerëzit jetojmë rreth 50, 60 ose 70 vjet, dhe ndonjëherë, deri 100 ose më tepër. Gjatë kësaj kohe, e shohim këtë qark jete dhe vdekjeje me dhjetëra herë. Andaj, për ne nuk është aspak befasuese që toka të vdesë në një stinë dhe të ringjallet në një stine tjetër.Të supozojmë për një çast se jetëgjatësia jonë si njerëz është vetëm disa muaj, siç është rasti me insektet. Të supozojmë, gjithashtu, se nuk dimë të lexojmë dhe se nuk jemi të vetëdijshëm për rrotullimin e tokës. Po të ishte kështu, ne kurrë nuk do të besonim se toka e vdekur (në një stinë), mund të ringjallet në një stinë tjetër. Kjo vjen si pasojë e faktit se ne nuk mund ta dëshmojmë këtë fenomen. Është e kuptueshme se për një mushkonjë, e cila shfaqet në pranverë dhe vdes në vjeshtë ose në dimër, koncepti i ripërtëritjes së jetës është i pamendueshëm.

A mundet një krimb që jeton në pemë, ose një mushkonjë që jeton në një kopsht, e gjithë bota e të cilës përbëhet nga ky kopsht ose nga kjo pemë, të dijë se pema ose kopshti janë vetëm pjesë të vogla të një sistemi më të madh, të quajtur fermë, e cila, në anën tjetër, është pjesë e një sistemi të quajtur distrikt. A mund ta dijë më pas, se ky distrikt është pjesë e një province, se provinca është pjesë e një sistemi tjetër, të quajtur shtet, se shteti është një pjesë e një sistemi më sipëror, të quajtur botë, dhe se bota është pjesë e një sistemi diellor?

Si mund të jemi të sigurt se sistemi ynë diellor, yjet dhe galaksitë që i njohim, nuk janë pjesë e një sistemi tjetër, më të madh dhe sipëror? Ndoshta këto miliona ose biliona vite të ekzistencës së universit, të cilat janë të njohura për ne, s’janë veçse një pjesë ose veç një ditë e një “stine” tjetër, shumë më të gjatë. Është e mundur që stina e tanishme e jetës të ndiqet nga një stinë tjetër qetësie dhe heshtjeje, e që pastaj, i gjithë sistemi, duke përfshirë edhe sistemin tonë diellor, të fitojë një jetë të re në një formë tjetër.

Në emër të Zotit, profetët na kanë treguar për shkatërrimin dhe heshtjen, e pastaj për jetën e re dhe ringjalljen e të vdekurve në një sistem të ri. Ngase jemi të bindur për sinqeritetin e tyre, ne besojmë se fjalët e tyre janë të sakta, duke përfshirë këtu edhe fjalët e tyre në lidhje me ripërtëritjen e jetës.

Kur’ani ka përmendur një shembull të sistemit të jetës dhe të vdekjes në tokë, që të mund ta konsiderojmë si një shembull të vogël të sistemit universal të jetës, e të mos mendojmë se ringjallja nuk është e mundshme ose e përshtatshme me sistemin e tërësishëm të krijimit.

Kur’ani thotë se ringjallja është ripërtëritja e jetës dhe se ripërtëritja e jetës është një gjë, shembuj të vegjël të të cilës mund të shohim edhe në tokë. Profeti i Shenjtë ka thënë: “Kur ta shihni pranverën, kujtojeni ringjalljen!” Me fjalë të tjera, ai na shpjegon se pranvera është një shembull i vogël i ringjalljes.

Mevlana Rumiu thotë:

Pranvera, pas rënies së gjetheve nga pemët, është një dëshmi e ringjalljes. Zjarri, ajri, retë, uji e dielli krijojnë shumë iluzione. Shumë fshehtësi zbulohen në pranverë. Toka e nxjerr atë që e ka thithur.

Ka shumë vargje të Kur’anit, që e përmendin sistemin ekzistues të jetës e të vdekjes, si një dëshmi për ringjalljen.

Është Zoti që dërgon erëra që i ngrenë retë. Pastaj ne i çojmë në një tokë të vdekur dhe me to e ngjallim tokën, pasi të ketë vdekur. Kështu është ringjallja...(Kur’an 35:9)

E shini tokën të shkretë, por ne pastaj zbresim shi mbi të dhe ajo ngjallet, fryhet e nxjerr çifte bimësh nga më të bukurat. Vërtet Zoti është e Vërteta. Ai e sjell në jetë të vdekurën dhe vërtet Ai ka fuqi për gjithçka. Dhe ora do të vijë, për të s’ka dyshim! Dhe Zoti vërtet do t’i ngrejë ata që janë në varre. (Kur’an 22:5-7)

 Ka shumë vargje të tjera, të cilat e konsiderojnë ringjalljen një pjesë të sistemit të jetës dhe të vdekjes, i cili mbisundon në univers. Një shembull të vogël të ringjalljes mund ta shohim në faqe të dheut. Këtu jemi mjaftuar vetëm me dy vargje nga Kur’ani, të cilët ndryshojnë nga vargjet e grupit të parë, në atë se nuk mbështeten vetëm në fuqinë e Zotit si argument. Ata gjithashtu përmendin shembuj të ngjashëm me ringjalljen, për të treguar se edhe në botën e perceptueshme nga shqisat, fuqia e Zotit është manifestuar në mënyrën e njejtë.

 Grupi i tretë:

Në këtë grup rradhiten vargjet që e përshkruajnë ringjalljen si diçka të pashmangshme. Sikur të mos ngjajë ringjallja, kjo do të thoshte t’i mveshet Zotit diçka e papërshtatshme. Kjo çështje është përpunuar në dy mënyra.

1. Duke u mbështetur në drejtësinë e Zotit: Çdo krijese, Zoti ia fal atë që meriton dhe atë që përshtatet me krijesën në fjalë.


2. Duke u mbështetur në urtësinë e pafundme të Zotit: Zoti e ka krijuar çdo gjë me një qëllim. Urtësia hyjnore e bën të domosdoshme që gjithçka e krijuar të lëvizë drejt përsosmërisë dhe drejt cakut të saj përfundimtar.

 Kur’ani thotë se do të ishte padrejtësi, sikur të mos kishte fare ringjallje, jetë të përjetshme, lumturi të përjetshme ose dënim hyjnor. Por Zotit nuk mund t’i mveshet padrejtësia, sepse kjo bie ndesh me principin themelor të drejtësisë së Zotit. Kur’ani thotë, gjithashtu, se sikur të mos ekzistonte jeta e përjetshme, krijimi do të ishte i kotë. Njësoj si më sipër, do të ishte e gabuar të thuhej se Zoti bën diçka së koti.

Në vijim do të përcjellim dy vargje të Kur’anit, në të cilat argumenti është mbështetur në drejtësinë hyjnore, në urtësinë hyjnore ose në të dyja përnjëherë.

1. Kur’ani, pasi shpall se ata që devijojnë nga rruga e drejtë, duke e harruar ditën e ringjalljes, do të dënohen ashpër, thotë: “Dhe ne nuk i krijuam së koti qiejt e tokën dhe atë që është mes tyre. Kështu pandehin jobesimtarët. Mjerë ata që nuk besojnë e që do të hidhen në zjarr! A duhet vallë t’i shohim njësoj ata që besuan e bënë vepra të mira, me ata që përhapën trazira mbi tokë?Ose mos duhet të jenë njësoj të virtytshmit dhe të ligët? (Kur’an 38:27-28)
   Siç shohim, në vargun e parë, argumenti është mbështetur në urtësinë e Zotit dhe në urtësinë që fshihet pas krijimit, ndërkohë që në vargun e dytë, argumenti mbështetet në drejtësinë hyjnore.


2. Mos vallë ata që bëjnë të ligë mendojnë se kemi për t’i parë të barabartë, në jetën e në vdekjen e tyre, me ata që besojnë e që veprojnë mirë? Sa i keq që është mendimi i tyre! Dhe Zoti i ka krijuar tokën e qiejt me të vërtetën, e që gjithkush të mund të shpaguhet për atë që ka fituar. Dhe askujt s’i bëhet padrejtësi. (Kur’an 45:21-22)
   Në vargun e parë përmendet principi i drejtësisë, ndërkohë që në të dytin, principi i urtësisë hyjnore. Pastaj, në vargun e dytë, është përmendur sërish drejtësia hyjnore dhe është përshkruar si qëllimi përfundimtar i ringjalljes. 

Shpjegim

Këtu do të ishte me vend të jepej një shpjegim në lidhje me pyetjen se si drejtësia dhe urtësia e Zotit e bëjnë të detyrueshme ekzistencën e një jete të përjetshme, dhe si është e mundur që, nëse supozojmë se bota e kufizuar e kësaj bote nuk do të ndiqet nga një jetë e përjetshme, krijimi i njeriut të mos mund të arsyetohet, qoftë nga këndvështrimi i drejtësisë hyjnore, qoftë nga ai i urtësisë së Zotit. Të fillojmë, pra, me drejtësinë e Zotit!

 Drejtësia e Zotit

 Në kuptimin e saj më të gjerë, drejtësi do të thotë t’i jepet gjithkujt ajo që meriton, pa bërë kurrfarë padrejtësie. Siç është në kundërshtim me drejtësinë që dikujt të mos i jepet ajo që i takon, është po kështu padrejtësi që njërit t’i jepet kjo e drejtë dhe një tjetri jo.

Do të ishte padrejtësi, për shembull, nëse një mësues, gjatë provimit, u jep nxënësve nota më të ulta nga ç’meritojnë, ose nëse u jep disave sipas meritës, ndërsa disave më pak nga ç’meritojnë.

Në një mënyrë, drejtësia është e ndërlidhur me barazinë, e cila nënkupton që të gjithë të trajtohen në mënyrë të barabartë. Një barazi e tillë sjell drejtësinë, në të cilën gjithkush e merr hisen që e meriton. Por barazia gjatë shpërndarjes së një gjëje, pa patur parasysh meritën dhe nevojën e çdo rasti, është e barabartë me padrejtësi. Po kështu, edhe refuzimi i barabartë në dhënien e një gjëje, bie ndesh me drejtësinë. Njësoj, është padrejtësi që gjithçka t’u mohohet të gjithëve pa dallim.

Si e tillë, drejtësia hyjnore nënkupton se bekimet e Zotit shtrihen deri tek të gjitha qeniet, në varësi prej shkallës së kapacitetit të tyre për ta pranuar këtë bekim. Nëse një qenieje i mungon një cilësi e caktuar, kjo nënkupton se, nën kushtet e dhëna, ajo nuk e ka kapacitetin për ta poseduar këtë cilësi.

Po kështu, mund të themi se do të ishte në kundërthënie me drejtësinë hyjnore, nëse bekimet që përshtaten me kapacitetin e qenieve, u mohohen atyre përherë. Drejtësia kërkon që bekimet të jenë në përshtatshmëri me kapacitetin. Në këtë rreth, çdo gjë duhet ta marrë atë që e meriton, pa bërë kurrfarë përjashtimi.

 Në mesin e qenieve, njeriu është pajisur me një nivel veçanërisht të lartë kapaciteti dhe potencialiteti. Njeriu nuk është i motivuar thjesht nga instinktet e tija shtazarake, si kafshët, të cilat i kanë vetëm instinktet e nevojshme për jetën materiale. Për dallim prej tyre, njeriu, siç kemi shpjeguar më herët, ka disa instinkte më të larta, të cilat janë të rrafshit të përjetësisë dhe nuk i takojnë kësaj bote.

Njeriu ka motive morale, shkencore, estetike dhe fetare. Ai arrin shumë gjëra nën ndikimin e këtyre motiveve, dhe madje herë pas here, e sakrifikon jetën e tij materiale dhe shtazarake, vetëm për hir të këtyre qëllimeve më të larta njerëzore.

Është njeriu që, sipas Kur’anit, e vendos sistemin e tij të veprimeve mbi themelin e besimit dhe veprave të mira, dhe ka për qëllim arritjen e jetës së përjetshme dhe të kënaqësisë së Zotit. Tek njeriu ekziston ideja e përjetësisë dhe dëshira për ta arritur atë. Instinktet e tija vetëm sa e shtyjnë njeriun në këtë drejtim.

E gjithë kjo tregon se njeriu është i aftë për të qenë i përjetshëm, dhe se shpirti i tij nuk është material. Kjo do të thotë se, në këtë botë, njeriu është si një embrion. Një fetus në barkun e nënës është i pajisur me disa sisteme dhe aftësi, si sistemi i frymëmarrjes, sistemi i qarkullimit të gjakut, sistemi nervor, sistemi i shumimit, shqisa e dëgjimit dhe shqisa e të parit. Të gjithë këto sisteme janë në përshtatshmëri me botën e tij pas lindjes dhe nuk kanë ndonjë funksion në periudhën e përkohshme nëntëmujore, që e kalon në mitrën e nënës.

 Është e vërtetë se edhe në këtë botë, njeriu përfiton nga sistemi i besimit dhe i veprave të mira. Por ky përfitim është i një rëndësie dytësore. Në të vërtetë, ky sistem nuk është tjetër veçse një farë që mbillet, për të dhënë fryte në një jetë të lumtur të përjetshme. Me fjalë të tjera, rëndësia e vërtetë e këtij sistemi është e ndërlidhur vetëm me jetën në botën tjetër.

Njeriu nuk kalon përtej natyrës, për të arritur tek marrëdhëniet mbinatyrore, vetëm në sistemin e besimit dhe të veprave të mira. E njejta gjë ndodh edhe në të kundërtën e këtij sistemi, në atë që Kur’ani e konsideron si sistem të mohimit e të të ligës, ku veprimet e njeriut shkojnë shumë përtej llogaritjeve natyrore dhe nevojave fizike, duke fituar aspekte shpirtërore dhe të përjetshme, ndonse në mënyra të liga. Në një mënyrë, pra, edhe jobesimtarët dhe të ligët bëhen të denjë për jetën e përjetshme, por fatkeqësisht, kjo jetë nuk u sjell atyre veçse dhimbje e vuajtje, gjë që në terminologjinë fetare njihet si ferr.

Nëse njeriu nuk lëviz në orbitën e besimit dhe të veprimeve të mira, ai nuk mbetet i kufizuar në rrafshin e kafshëve, por bie edhe nën të. Me fjalët e Kur’anit, njerëzit e tillë janë më të ulët dhe më të humbur edhe se kafshët.

Po të mos kishte një jetë të përjetshme, ata që punojnë në sistemin e besimit e të veprave të mira dhe ata që punojnë në të kundërtën e këtij sistemi, do të ishin si nxënës, disa prej të cilëve e kanë kryer detyrën e tyre dhe disa të tjerë prej të cilëve e kanë harxhuar kohën në shaka dhe thashetheme, por që edhe përkundër kësaj, trajtohen njësoj nga mësuesi. Ky mohim i meritave është qartësisht një gjë e ligë dhe bie ndesh me principin e drejtësisë.

Për ta shpjeguar çështjen me fjalë më të thjeshta, mund të themi se Zoti i ka ftuar njerëzit drejt besimit dhe virtytit. Disa njerëz e kanë pranuar këtë thirrje dhe i kanë ndryshuar sjelljet e tyre, mendimet e tyre dhe sistemin e tyre moral. Përkundër kësaj, disa të tjerë nuk i janë përgjigjur thirrjes dhe janë marrë me veprime të liga. Në këtë botë, nuk shohim një sistem, ku e mira përherë shpërblehet dhe ku e liga dënohet. Andaj, duhet të ketë një botë tjetër, ku të virtytshmit dhe të ligët shpaguhen për veprat e tyre. Përkundrazi, nuk do të ishte e vlefshme drejtësia hyjnore.

 Urtësia e Zotit

Veprimet e njerëzve ndahen në dy lloje:

- Veprimet e kota, të cilat nuk na sjellin ndonjë dobi dhe nuk na mundësojnë t’i arrijmë virtytet potenciale brenda nesh

- Veprimet e urta dhe racionale, të cilat sjellin rezultate pozitive dhe na ndihmojnë për t’i arritur virtytet  

Grupi i parë përbëhet nga veprime të kota dhe të pakuptimta, ndërkohë që në grupin e dytë rradhiten veprime të urta dhe të menduara mirë. Sipas kësaj, të urtë konsiderohen ata veprime që na mundësojnë të arrijmë një përsosmëri, në përshtatshmëri me potencialet tona. Por ç’mund të thuhet në lidhje me veprimet e urta të Zotit? A thua veprimet e urta të tij  janë ata që e çojnë Zotin drejt përsosmërisë, ndërkohë që të kotë janë ato veprime që nuk sjellin një rezultat të tillë? Jo, e njejta nuk vlen në rastin e Zotit, i cili është përtej çdo nevoje, dëshire dhe papërsosmërie. Gjithë ç’bën Zoti, është bekimi, mirësia dhe mëshira e Tij. Ai nuk bën asgjë për të përmbushur ndonjë nevojë të Veten ose për të përfituar diçka për Veten. Veprimet e Tij të urta janë ato veprime që e çojnë ndonjë nga krijesat e Tija drejt përsosmërisë, për të cilën ajo është e përshtatshme. Dhe nëse do t’i mveshet një veprim i “kotë” Zotit, kjo mund të bëhet vetëm duke nënkuptuar se Ai mund të krijojë një gjë, të cilën nuk e çon drejt përsosmërisë së përshatshme me të. Pra, koncepti i urtësisë, kur bëjmë fjalë për Zotin, është i ndryshëm nga ideja e urtësisë tek njeriu. Urtësia e njeriut përbëhet nga zgjuarësia e tij dhe nga lëvizja drejt arritjes së përsosmërisë personale. Përkundër kësaj, urtësia e Zotit nënkupton faktin se Ai i lëviz krijesat drejt përsosmërive që u përshtaten atyre, ose, me fjalë të tjera, në faktin se i krijon gjërat, duke u mbështetur në lëvizjen e tyre drejt përsosmërisë së përshtatshme me to.

Ngase urtësia, parë nga këndvështrimi i njeriut, nënkupton të vepruarit për të arritur përparim personal, nuk është e domosdoshme që të ketë një marrëdhënie të vërtetë ndërmjet veprimit të njeriut dhe rezultatit të veprimit të tij. Me fjalë të tjera, nuk është e nevojshme që rezultati i dëshiruar të jetë një pasojë e natyrshme e veprimit të tij ose të konsiderohet një meritë e veprimit të tij. Për shembull, njeriu bën shumë gjëra të dobishme nga dheu, nga druri, nga guri, metali, lëkura, leshi ose pambuku, me të cilat arrin rezultate të arsyeshme. Për shembull, ai bën një karrige, një shtëpi, një makinë ose ndonjë copë pëlhure. Por karrigia nuk mund të konsiderohet një meritë e drurit, as shtëpia të konsiderohet një meritë e gurëve, tullave dhe betonit. Po kështu, as makina nuk mund të konsiderohet një meritë e metaleve të ndryshme, të përdorura në prodhimin e saj, për vetë faktin se vetë këto gjëra, në këtë rast, nuk lëvizin drejt formës së tyre përfundimtare. Por kuptohet, rezultati që njeriu e arrin nëpërmjet këtij veprimi, gjegjësisht ulja në karrige, banimi në shtëpi, ngarja e makinës ose veshja e rrobave, mund të konsiderohet një meritë e tija ose një gjë e dobishme për të.

Përkundër kësaj, në rastin e Zotit ekziston një marrëdhënie e mirëfilltë ndërmjet veprimeve të Tija dhe rezultatit të këtyre veprimeve. Thënë ndryshe, rezultati i çdo veprimi të Tij është meritë e vetë veprimit. Siç shohim, çdo farë dhe çdo drith në këtë botë lëviz drejt qëllimit të vet dhe drejt formës së tij më të mirë. 

Kjo botë dhe çdo gjë brenda saj është jostabile dhe e ndryshueshme. Çdo formë e një gjëje, e cila mund të konsiderohet përfundimtare, në të vërtetë, nuk është forma përfundimtare dhe mund të ndryshojë. Me fjalë të tjera, gjithçka në këtë botë është e përkohshme, e kalueshme dhe ka një fund. Fazat e ndryshme të natyrës janë vetëm ndalesa dhe jo qëllime përfundimtare.

Pikërisht duke u nisur nga kjo pikë, disa e kanë fituar përshtypjen se krijimi nuk ka një qëllim dhe plan. Bota, sipas tyre, është një karavan që lëviz gjithnjë, nga një shkallë në tjetrën. Por një rrugëtim mund të jetë kuptimplot vetëm kur ka një cak përfundimtar. Në të kundërt, nëse ato që duken si caqe, nuk janë tjetër veçse ndalesa të përkohshme gjatë rrugës, dhe nëse rruga nuk çon në asnjë cak përfundimtar, rrugëtimi e humb kuptimin. Dhe ngase çdo qenie në botë ndiqet nga mosqenia dhe çdo ndërtim nga shkatërrimi, në gjithë sistemin e botës mbisundon një tollovi dhe një përsëritje e asaj që është përsëritur shumë herë. Si pasojë, i gjithë sistemi i jetës dhe i ekzistencës mbështetet në jostabilitet.

Përballë kësaj, përgjigja e Kur’anit është se ky argument do të mund të ishte i saktë, sikur të ekzistonte vetëm kjo botë, sikur çdo lindje të përfundonte me vdekje dhe sikur fati i çdo gjëje që rritet, të ishte tharrja dhe zhdukja. Por ky këndvështrim është i cekët dhe mbështetet në supozimin se jeta është e kufizuar në këtë botë, ndonse është fakt se ky supozim është i gabuar. Bota është dita e parë, e cila do të ndiqet nga “dita e fundit”. Siç thotë Imam Aliu, “kjo botë është vendi i kalimit, ndërsa bota tjetër, vendi i qëndrimit”. Është bota tjetër që i jep kuptim kësaj bote. Është bota tjetër, si cak përfundimtar, e cila i jep kuptim lëvizjes dhe tollovisë kësaj bote. 

Po të mos ishte bota tjetër e përjetshme, nuk do të ekzistonte një qëllim përfundimtar, kjo botë do të ishte një lloj labirinti dhe krijimi, me fjalët e Kur’anit, do të ishte i kotë dhe i pakuptimtë. Por profetët kanë ardhur për t’i hequr të gjithë dyshimet në këtë drejtim, dhe për të na e përcjellur të vërtetën, mosnjohja e të cilës mund ta bëjë botën krejt të pakuptimtë në sytë tanë. Kur të vendoset në mendjen e njeriut ideja e kotësisë, e gjithë ekzistenca jonë bëhet e pakuptimtë dhe pa një qëllim. Një ndikim i besimit në botën tjetër është fakti se ai e eliminon mendimin se ekzistenca jonë është pa qëllim, duke i dhënë kështu kuptim vetes, mendimit dhe jetës sonë. 

FUND