Hyrje

Zoti im! Falja shkëlqimin e sinqeritetit zemrës sonë, hiqe prej saj ndryshkun e dyfytyrësisë dhe tregojua rrugën e virtyteve e të shpëtimit këtyre të humburve në shkretëtirën e hutisë dhe të habisë! Na fal fisnikëri dhe bujari në shpirt! Na e shfaq lavdinë dhe shkëlqimin Tënd që e ke ruajtur për robërit e Tu të zgjedhur! Dëboji ushtritë e djallit e të padijes nga zemra jonë e në vend të tyre mbilli në të ushtarët e dijes e të urtësisë! Na largo nga kjo botë me dashurinë ndaj Teje e ndaj robërve të Tu të zgjedhur! Na beko në kohën e vdekjes dhe pas saj! Na kaplo me mëshirën Tënde dhe bëji punët tona të përfundojnë me lumturi!

Unë, një rob i thjeshtë i Zotit, kisha kohë që po mendoja të përzgjedh dyzet hadithe nga hadithet e Ehl-i Bejtit të Profetit, të përcjellura nga as’habët e tyre e të shënuara në librat e dijetarëve, duke i shtuar secilit hadith një shpjegim që do të ishte i përshtatshëm me nevojat e përgjithshme të njerëzve. Vendosa ta përpiloja veprën në persisht, në mënyrë që folësit e gjuhës perse të mund të përfitonin prej saj. Në dashtë Zoti, kjo sipërmarrje do të jetë një përpjekje për t’i shërbyer urdhrit të Profetit, i cili thotë:
Në mesin e ndjekësve të mi, kushdo që ruan dyzet hadithe prej meje, në mënyrë që njerëzit e tjerë do të përfitojnë prej kësaj, do të ngrihet nga Zoti në Ditën e Ringjalljes bashkë me njerëzit e mëdhenj të urtësisë e të dijes.¹
I lutem Zotit që të më japë fuqi dhe vendosmëri për ta përfunduar këtë vepër. S’ka dyshim se i gjithë suksesi vjen nga Zoti!

Ruhullah Musevi el-Khomeini

Hadithi i parë: përpjekja kundër unit (xhihad’un-nefs)

El-Sukuniu përcjell se Ebu Abdullah el-Sadiku (Imam Xhaferi, paqja qoftë mbi të) ka thënë: Me t’i parë ushtritë që po ktheheshin nga ekspedita, i Dërguari i Zotit (paqja qoftë mbi të dhe mbi familjen e tij) tha: “Lum për ata që e kryen xhihadin e vogël dhe që kanë për ta kryer akoma xhihadin e madh!” Kur ata e pyetën se çfarë ishte xhihadi i madh, ai u përgjigj: “Është përpjekja kundër unit (xhihad′un-nefs).”

(Usul el-Kafi, vëll.5, kapitulli mbi xhihadin dhe mbi llojet e xhihadit, hadithi nr.3)

Nga fjalët e këtij hadithi mund të kuptohet se njeriu është një mrekulli që posedon dy jetë e dy botëra brenda një qenieje të vetme. E para është ekzistenca e jashtme e tij, gjegjësisht jeta e kësaj bote, e ndërlidhur me trupin, ndërkohë që tjetra është “jeta e brendshme” e tij, bota e brendshme që është e ndërlidhur me të fshehurën, të padukshmen dhe me botën tjetër të lartësuar, gjegjësisht shpirti i njeriut, i cili i takon sferës të të padukshmes dhe qiellores dhe përbëhet nga disa shkallë dhe nivele. Këto nivele ndonjëherë ndahen në shtatë, ndonjëherë në katër, ndonjëherë në tre dhe ndonjëher në dy. Për secilin prej këtyre niveleve ka “ushtri” të caktuara. “Ushtritë” e ndërlidhura me fuqitë hyjnore dhe intelektuale e tërheqin njeriun drejt asaj që është sublime, hyjnore dhe drejt gjithçkaje që është e virtytshme dhe e mirë. Në anën tjetër, “ushtria” tjetër djallëzore dhe e ulët e tërheq atë drejt errësirës e turpit dhe e fton drejt veprave të liga dhe shkatërrimit.
Gjithnjë ekziston një gjendje konflikti dhe lufte ndërmjet këtyre dy fuqive, ndërkohë që ekzistenca e njeriut shërben si një fushëbetejë për këtë gjë. Kur fuqitë hyjnore të të mirës ngadhnjejnë, njeriu na shfaqet si një qenie e bekuar dhe e virtytshme, e cila e arrin shkallën e ëngjëjve dhe rradhitet në kategorinë e profetëve, shenjtorëve dhe të të virtytshmive. Përkundër kësaj, kur dominojnë fuqitë djallëzore dhe të errëta, njeriu bëhet një qenie rebeluese dhe e ligë, e rradhitur bashkë me grupin armiqësor të hipokritëve dhe të të mallkuarve. Në dashtë Zoti, në këtë pjesë do t’i shpjegojmë, pa hyrë në shumë hollësi, disa shkallë të unit (nefsit), duke u marrë edhe me përpjekjen kundër unit (xhihad’un-nefs).

Pozita e parë

Kjo pozitë përbëhet nga shkallë të ndryshme brenda vetes. Duhet të dish se më e ulta prej tyre është ekzistenca e jashtme e njeriut në këtë botë, e cila përbëhet nga shkallët e para të unit (nefsit) dhe të manifestimeve të tij. Shkëndija hyjnore përzihet me formën fizike për ta krijuar ekzistencën tokësore të njeriut. Pikërisht në këtë trup të tij gjenden “ushtritë” e të mirës dhe të të ligës dhe pikërisht këtu janë në luftë të vazhdueshme potencialet e dukshme të trupit të tij, të cilat janë shtatë: sytë, veshët, gjuha, barku, pjesët intime, krahët dhe këmbët. Të gjithë këto potenciale të kontrolluara nga uni përdoren prej tij në shtatë sfera të jetës. Edhe imagjinata është një aftësi e rëndësishme, sepse mendimi dhe imagjinata i kontrollojnë potencialet e tjera të dukshme të njeriut. Nëse mendja vendos t’i përdorë forcat e trupit në drejtim të të ligës, të gjithë këto potenciale kthehen në forca djallëzore dhe e gjithë ekzistenca e njeriut shndërrohet në mbretërinë e djallit, ku potenciali njerëzor për virtytin, arsyen dhe të mirën nënshtrohen nga forcat djallëzore. Si rezultat i kësaj, këto potenciale tërhiqen dhe ua lënë skenën tërësisht forcave djallëzore brenda njeriut. Por nëse besimi dhe arsyeja e marrin nën kontroll mendjen e njeriut dhe e udhëzojnë atë të veprojë sipas urdhrave të tyre, njeriu vepron përherë sipas arsyes dhe besimit, duke e bërë ekzistencën e tij një “mbretëri” të fuqive hyjnore dhe të atyre të arsyes, e duke i dëbuar forcat djallëzore prej saj.
Xhihadi kundër nefs-it, pra, është xhihadi i rëndësisë më të madhe. Ky xhihad është më sipëror se të vdekurit në rrugë të Zotit, sepse në këtë gjendje, njeriu i nënshtron fuqitë brenda vetes së tij dhe i vendos të njejtat nën urdhrin e Zotit, duke e pastruar trupin e tij nga forcat dhe elementet djallëzore.

Hapi i parë: përsiatja
Kushti i parë dhe më parimor i përpjekjes së njeriut kundër unit të tij dhe si pasojë, edhe i lëvizjes së tij ndaj Zotit, është përsiatja. Disa nga filozofët e moralit e kanë rradhitur këtë element si të pestin përnga rëndësia, gjë që është e saktë gjithashtu. Në kontekstin tonë, përsiatja është përdorur në kuptimin e të ndarit pak kohë, sado qoftë ajo, për t’u përsiatur në lidhje me detyrimet tona kundrejt të Zotit dhe Krijuesit tonë, i cili na ka sjellë në këtë jetë dhe na i ka falur të gjitha të mirat dhe kënaqësitë e jetës, na ka pajisur me një trup dhe shqisa të pagabueshme, secila prej të cilave i shërben një qëllimi të caktuar dhe në mënyra që e lënë të pafjalë intelektin njerëzor. Përveç këtyre bekimeve të shumta, Ai ka dërguar shumë profetë dhe Libra të Shenjtë për udhëzimin tonë dhe për të na mundësuar ta pranojmë bekimin e Tij. A na janë falur këto gjëra vetëm për t’i kënaqur apetitet dhe instinktet tona, të përbashkëta me kafshët, ose vallë për ndonjë qëllim më sipëror? A thua të gjithë profetët e Zotit, të urtit, mendimtarët dhe dijetarët e të gjithë popujve, të cilët i ftuan njerëzit drejt principeve të caktuar racionale dhe drejt ligjeve hyjnore, duke qëndruar larg tendencave shtazarake dhe duke u shkëputur nga kjo botë e vdekshme dhe e shkatërrueshme, ishin armiq të njeriut? Ose vallë ishin vetëm njerëz që kishin konceptuar një ide krejtësisht të ndryshme mbi shpëtimin e njeriut, të cilën ne si krijesa të rëndomta dhe të verbëruara nga ndjekja e dëshirave, nuk arritëm ta kuptonim?
Nëse përsiatemi vetëm për një çast, do të kuptojmë se qëllimi i faljes së këtyre dhuntive nga Zoti është diçka tjetër, diçka superiore dhe më e lartësuar se bota e dukshme. Kjo botë është fushë veprimi dhe qëllimi i saj është një sferë më sublime dhe më e lartë e ekzistencës. Kjo ekzistencë e ulët shtazarake, pra, nuk është një qëllim në vete. Një njeri i arsyeshëm duhet ta shohë veten në mënyrë kritike dhe të ndjejë keqardhje për gjendjen e tij të pashpresë. Ai duhet t’i drejtohet vetvetes me një ndjenjë dhimbjeje dhe të thotë: O shpirt mendjemadh! Ti i ke shpenzuar vitet e çmueshme të jetës tënde të shkurtër duke i ndjekur dëshirat e epshet e tua dhe nuk ke mbledhur gjë veçse keqardhjen dhe ndjesinë e të humburit. Duhet të jesh i penduar para Zotit për veprimet e tua të kaluara dhe të nisësh një rrugëtim të ri drejt qëllimit të caktuar prej Tij, ta nisësh rrugëtimin që çon drejt jetës së përjetshme dhe drejt shkëlqimit të pasosur. Nuk duhet ta shkëmbesh me kënaqësitë afatshkurta e të kalueshme atë shkëlqim dhe atë lumturi të përjetshme. Vetëm mendo për një çast! Mendo për gjendjen e njerëzve që nga lindja e civilizimit e deri sot! Shihi dhe krahasoji vështirësitë dhe vuajtjet e tyre me kënaqësitë dhe rehatinë, e ke për të parë se gjithnjë vuajtja dhe dhimbja e ka tejkaluar lumturinë dhe kënaqësinë. Kënaqësitë nuk janë për gjithkënd në këtë jetë. Ai që të fton e që të jep kurajo t’i ndjekësh kënaqësitë e kësaj bote dhe përfitimet materiale, s’është tjetër veçse një ushtar i djallit në formë njeriu dhe një i dërguar i tij. Ai gjithmonë i fton njerëzit t’i bashkangjiten në ndjekjen e epsheve dhe nëpërmjet kësaj e shpreh bindjen e tij në jetën materiale. Në këtë pikë, ti o shpirt, duhet të ndalesh për një çast dhe të mendosh në është vetë djalli i kënaqur me gjendjen e tij ose në është vetëm një i mallkuar që dëshiron t’i ndotë edhe jetët e të tjerëve me të ligat e njejta. Ti o shpirt prej njeriu, duhet në veprat e tua ta kërkosh miratimin e Zotit dhe kënaqësinë e Tij. Lutju Atij që të pranohen veprat e tua dhe dije se ndërmjet teje dhe Atij ka përherë një shkëndijë shprese! Kjo shpresë do të mishërohet tek ti në vendosmërinë tënde për ta luftuar djallin dhe për ta mundur unin tënd të ulët. Kjo përpjekje kundër vetes çon drejt një shkalle më të lartë dhe ti bëje çdo veprim të mundur për ta arritur këtë pikë nëpërmjet një përpjekjeje të sinqertë!

Vullneti dhe vendosmëria
Pas shkallës së përsiatjes, nëpërmjet të cilës duhet të kalojë domosdo një njeri që dëshiron të hapërojë rrugës së shpirtit, vjen shkalla e vullnetit dhe vendosmërisë (këtu nuk bëjmë fjalë për vullnetin e përmendur nga Ibn Sina-ja në “Isharat”, si shkallën nismëtare të gnosës). Disa nga dijetarët tanë të nderuar (Zoti u faltë jetë të gjatë), gjithashtu kanë thënë se vendosmëria është esenca e humanitetit dhe kriteri i lirisë njerëzore. Dallimet në nivelet e njerëzve janë vetëm pasqyrime të shkallëve të ndryshme të vendosmërisë njerëzore. Vendosmëria që nevojitet në këtë hap s’është tjetër veçse një vendosmëri për t’i vendosur themelet e një jete të mirë, për ta pastruar jetën nga mëkatet, për t’i kryer të gjithë veprimet e detyrueshme (vaxhib) dhe për t’i kompensuar ditët e humbura, që të mundet më në fund njeriu të sillet ashtu siç i shkon për shtati një personi fetar dhe racional. Kjo do të thotë se ai duhet të pajiset me një sjellje të përshtatshme me ligjin fetar, e cila do ta bëjë atë më shumë njeri dhe një qenie më të arsyeshme. Sjellja dhe veprimet e tija duhet të jenë një kopje e jetës së Profetit. Ai duhet ta ndjekë Profetin (paqja qoftë mbi të dhe mbi familjen e tij) në sjelljet, veprat dhe zgjedhjet e tija. Kjo është më se e mundur, sepse imitimi dhe ndjekja e këtij prijësi të madh të njerëzimit është brenda kufijve të aftësisë së çdo njeriu.
Duhet të dish se nuk mund të ndërmerret asnjë rrugë për arritjen e të vërtetës, përderisa njeriu nuk njihet së afërmi me formën e jashtme të sheriatit (ligjit fetar). Përderisa një njeri nuk fiton dituri në lidhje me ligjin hyjnor dhe nuk e ndjek me besnikëri këtë ligj, vlerat më të larta të moralit nuk janë të arritshme për të. Pa i ndjekur mësimet e jashtme të Islamit, është e pamundur që drita e diturisë hyjnore të zbresë në zemrën e një njeriu ose t’i zbulohen urtësitë e të padukshmes dhe misteret e ligjit hyjnor. Pas arritjes së kësaj shkalle, me zbulimin e të vërtetës për të dhe me ndriçimin që i falet zemrës së tij, njeriu do të fillojë të sillet me një kujdes më të madh ndaj formave të jashtme të fesë. Kjo e përgënjeshtron pretendimin e pseudo-spiritualistëve, të cilët thonë se realizimi i brendshëm mund të arrihet vetëm me heqjen dorë nga format e jashtme ose që pretendojnë se pasi të arrihen lartësitë e brendshme, nuk është më detyrim për njeriun që të ndiqen format e jashtme të ligjit. Ky është një konceptim i gabuar, i lindur nga mosnjohja e shkallëve të adhurimit dhe e niveleve të ndryshme të përparimit njerëzor. Në dashtë Zoti, këtë temë do ta trajtojmë në kapitujt vijues.

Përpjekja dhe mundimi
Mik i dashur, përpiqu të jesh përherë një njeri me vullnet dhe me vendosmëri të fortë, që të mos largohesh nga bota si një njeri pa vendosmëri dhe të mos ngrihesh në ditën e ringjalljes si një qenie pa tru dhe pa formë prej njeriu. Bota tjetër është vendi ku zbulohet e mbuluara dhe ku shfaqet hapur e fshehura. Guximi i njeriut në kryerjen e një mëkati e shndërron atë dalngadalë në një qenie pa vullnet dhe e largon prej tij esencën fisnike të të qenit njeri. Mësuesi ynë i nderuar thoshte se para se të gjithash, të dëgjuarit e muzikës dhe këngëve ia vjedh njeriut vullnetin dhe vendosmërinë. Andaj vëllai im, qëndro larg tejkalimit të kufijve, vendos të kthehesh drejt Zotit dhe fitoje pamjen e një qenieje të vërtetë njerëzore. Bashkangjitju rrethit të njerëzve të fesë dhe lutju Zotit në vetmi, që Ai të mund të të ndihmojë në detyrën tënde. Përveç kësaj, lutu që Profeti dhe pjesëtarët e Ehl-i Bejtit të tij të ndërmjetësojnë për ty! Zoti të bekoftë e të faltë të mira! Uroj që Ai të të shoqërojë në rreziqet që vijnë, sepse rruga e jetës është e mbushur me rreziqe të ndryshme. Rrugët e jetës janë të mbushura me gropa, ku njeriut shpesh i rrëshqet këmba dhe bie në një gjendje, nga e cila s’mund ta shpëtojë veten assesi. Ka raste kur edhe ndërmjetësit e ndryshëm nuk mund ta shpëtojnë njeriun.

Vetëkushtëzimi (musharete)
Kushtëzimi i vetvetes, përsiatja dhe vetëvlerësimi janë parakushte jetike për një kërkues të të vërtetës, i cili lufton kundër unit të tij. Vetëkushtëzim do të thotë që ta kushtëzosh veten me vendosmëri për të mos kryer asgjë që është në kundërshtim me urdhrat e Zotit. Kjo quhet “musharete”. Për shembull, njeriu mund të thotë: “Sot nuk do t’i shkel ligjet e Zotit.” Mbajtja e këtij premtimi për një ditë nuk është një gjë e vështirë. Përpiqu të jesh i vendosur dhe provo! Ke për të parë se kjo detyrë nuk është aspak e vështirë. Djalli i mallkuar dhe ushtritë e tija mund ta bëjnë të madhe këtë detyrë në sytë e tu. Por dije se këto janë vetëm mashtrime. Mallkoje dhe largoje djallin, bashkë me mendimet e liga, nga thellësia e zemrës tënde dhe nga mendja jote! Provo veç një ditë dhe do të shohësh sa e lehtë është kjo përpjekje.

Vetëvlerësimi (murakebe)
Pasi ta kushtëzojë veten, njeriu duhet të hyjë në shkallën e vetëvlerësimit. Është jetike që përgjatë kohës së vetëkushtëzimit, njeriu që jep përpjekje kundër unit (nefsit) të tij, të përqëndrohet gjithë kohës mbi veprimet që i kryen. Nëse edhe në një çast të vetëm i vjen në mendje ndonjë urdhër që i thyen ligjet hyjnore, ai duhet të dijë se këto mendime i janë vendosur në kokë nga djalli, i cili ka dëshirë ta lëkundë vendosmërinë e njeriut. Ai duhet t’i mallkojë këto mendime dhe ta kërkojë mbrojtjen mëshirëplote të Zotit, duke i dëbuar nga zemra e tij mendimet e liga dhe duke ia bërë të qartë djallit se atë ditë, ai është i detyruar t’u bindet kushteve që ia ka vendosur vetes, për të mos vepruar në kundërshtim me urdhrat e Zotit, të Atij që e ka furnizuar dhe që ia ka falur të gjitha të mirat dhe begatitë. Është Zoti që ia ka falur atij dhuntinë e shëndetit, sigurinë dhe paqen vit pas viti. Për ta falënderuar Zotin për këto të mira, as të qenit një shërbetor i përjetshëm Tij nuk do të mjaftonte. Shpresojmë gjithnjë se djalli do të dëbohet nga zemra dhe se forcat hyjnore do të mbisundojnë në të.
Të siguroj se praktika e vetëvlerësimit nuk ka për ta penguar aktivitetin tënd të përditshëm. Të sugjeroj që gjithë ditën të qëndrosh në gjendjen e njejtë mendore dhe të durosh deri në mbrëmje, kur është koha e vlerësimit dhe e përsiatjes në lidhje me veprat e kryera gjatë ditës. Kjo është koha, në të cilën do të kuptosh në ke qenë i sinqertë ndaj Dhuruesit të të gjitha gjërave, para të cilit janë përgjegjës të gjithë. Nëse ke qenë besnik ndaj Tij, duhet të jesh mirënjohës që Ai të ka mundësuar t’i arrish qëllimet e tua. Dhe kuptoje atë çast se ke shkuar një hap në drejtim të Zotit dhe je bërë i denjë për vëmendjen e Tij. Në dashtë Zoti, Ai ka për të të ndihmuar në kryerjen e të gjithë detyrimeve, qofshin fetare ose të kësaj bote, duke i lehtësuar për ty vështirësitë e ditës së ardhshme. Nëse këtë e përsërit disa herë, është më se e kuptueshme se do të mësohesh me virtytet. Në fund do të kuptosh se e gjithë kjo nuk kërkon që ti të japësh ndonjë përpjekje të madhe. Po kështu, do të vëresh se bindja ndaj Zotit i fal njeriut një kënaqësi të madhe. Ndonse kjo botë nuk është vendi ku njeriu shpërblehet sakaq, besnikëria ndaj Zotit dhe të qëndruarit larg mëkateve i jep frytet e veta edhe në këtë botë. Zoti kurrë nuk i ngarkon robërit e Tij me detyra të vështira dhe të padurueshme, të cilat janë përtej fuqive të tyre. Përkundrazi, është djalli dhe ushtria e tij që i bëjnë të mëdha këto detyrime në syrin e njeriut. Nëse ka ndonjë mangësi nga ana jote, atëherë kërkoji falje Zotit dhe drejtoju Atij me përgjërime që të jesh më i kujdesshëm në të ardhmen dhe që i Gjithëfuqishmi t’i hapë dyert e bekimit dhe të dhembshurisë së Tij ndaj teje e të të udhëzojë në rrugën e drejtë.

Përmendja (tedhekkur)
Nga faktorët që e ndihmojnë njeriun në xhihadin e tij përballë nefsit e djallit, dhe të cilave një njeri që përpiqet në rrugë të Zotit (muxhahid) duhet t’u kushtojë vëmendje domosdo, është edhe përmendja e vazhdueshme e Zotit. Ndonse ka shumë shkallë të tjera me rëndësi, diskutimin tonë do ta përfundojmë me trajtimin e çështjes së përmendjes së Zotit.
Të përmendurit e Zotit do të thotë t’i kujtosh të mirat e falura prej Tij. Ti e di se mirënjohja është një gjë e natyrshme për njeriun dhe se natyra e njeriut i urdhëron atij të jetë mirënjohës ndaj çdo bamirësi. Nëse njeriu e lexon librin e zemrës së Tij, ai do të shohë se ky është ligji i shkruar në të. Ndjesia e admirimit dhe e mirënjohjes ndaj bamirësit rritet me rritjen e nivelit të mirësisë, në veçanti kur bamirësi nuk ka kurrfarë motivi vetjak për veprimin që kryen. Sa më e madhe që të jetë kjo bujari që s’është vetjake, aq më e madhe është ndjesia e mirënjohjes. Për shembull, krahasojeni nivelin e admirimit ndaj një personi që ju dhuron një kalë duke patur motive shumë personale, me respektin e ndjerë ndaj një personi që ju fal një fshat prej disa hektarësh, pa kurrfarë prirjeje dhe motivi vetjak. Nëse një doktor të shpëton nga errësira e verbërisë, është e natyrshme që të ndjesh shumë respekt për të. Por kur një njeri të shpëton nga vdekja, kuptohet se atij i detyrohesh shumë më tepër.
Ti vetë mund t’i shohësh të mirat e dukshme dhe të padukshme që na janë falur nga i Gjithëfuqishmi, as edhe një pjesë të vetme të të cilës nuk mund të na i falin të gjithë njerëzit dhe xhinnët bashkë. Ta marrim për shembull ajrin që e thithim ditë e natë dhe nga i cili varet ekzistenca jonë dhe ekzistenca e qënieve të tjera. E dimë se asnjë gjallesë nuk mund të mbijetojë as edhe një çerek ore po të shkëputet nga ajri. Ç’dhunti e mrekullueshme që është!
Nëse të gjithë njerëzit dhe xhinnët e botës do të përpiqeshin për të krijuar një gjë të tillë, nuk do t’ia dilnin mbanë. Po kështu, mundohu t’i kujtosh edhe dhuntitë e tjera të Zotit, si shqisat e trupit: vështrimin, dëgjimin, shijimin, nuhatjen dhe prekjen. Pastaj mendo në lidhje me aftësitë e brendshme si të menduarit, imagjinata dhe arsyeja, secila prej të cilave fsheh në vete dobi të pafundme, të falura nga Zoti ynë. Përveç këtyre, Ai na ka dërguar profetë dhe të dërguar të ndryshëm, bashkë me librat e Tij, për të na e treguar rrugën e drejtë dhe të gabuar, e cila çon ose në parajsë ose në ferr. Ai i përmbush nevojat tona në këtë botë dhe në botën e përtejme, pa patur kurrfarë nevojë për adhurimin tonë. Ndjekja e urdhrave të Tij ose tejkalimi i kufijve që Ai i ka vendosur nuk bën kurrfarë dallimi për Zotin. Ai na e ka urdhëruar të mirën dhe na e ka ndaluar të ligën për hir të dobisë sonë. Duke i patur parasysh të gjithë këto të mira dhe bekime, llogaritja e të cilave është përtej fuqisë së qenieve njerëzore, a nuk kuptojmë se respekti dhe bindja ndaj një Bamirësi të tillë është jetike për ne? Mos vallë arsyeja jonë i miraton veprimet që bien në kundërshtim me urdhrat e Tij?
Është fakt se njerëzit i respektojnë personalitetet madhështore dhe ata që janë në moshë më të thyer. Kjo është e vërtetë edhe kur bëhet fjalë për respektin ndaj personave të pasur e të fuqishëm ose ndaj mbretërve dhe sunduesve, të cilët njihen si të mëdhenj. A thua madhështia e tyre mund të krahasohet me madhështinë e Mbretit të mbretërve, në mbretërinë e të cilit kjo botë e jona s’është veçse një grimcë pluhuri? Ai është Krijuesi dhe Mbreti i këtij kozmosi të madh, pakufishmëria e të cilit nuk mund të matet ose të konceptohet nga arsyeja njerëzore. Njeriu, si një qenie që zvarritet në njërin nga planetet më të vogla, po përpiqet dëshpërimthi ta kuptojë vogëlsinë e botës së tij, dielli i të cilës as që mund të krahasohet me diejt e tjerë shumë më të mëdhenj të galaksive të tjera të panumërta. Sistemi ynë diellor nuk është asgjë kur të krahasohet me shumë sisteme të tjera diellore, të cilat vështirë kuptohen edhe nga sytë e stërvitur të zbuluesve dhe hulumtuesve të mëdhenj të botës. A nuk meriton të admirohet, sipas arsyes sonë dhe në dritë të librit të madh të natyrës, më i Madhi i të mëdhenjve, i cili i di hollësitë më të vogla jo vetëm të kësaj bote por edhe të shumë botëve të tjera të padukshme? Nëse një njeri nuk arrin ta admirojë këtë, ai duhet të jetë shumë i kujdesshëm, sepse Zoti është i pranishëm gjithkund dhe asnjë kënd i botës nuk mund t’i shpëtojë vështrimit të Tij. Çdo qenie është nën vëzhgimin e Tij dhe çdo dituri është në pronësi të Tij. Andaj mos e harro Atë! Një grimcë mëshire në zemrën e njeriut nuk ka për ta shkrirë e për ta bërë ujë dhe nuk ka për ta rrëzuar përtokë. Andaj, miku im, kujtoje Zotin dhe kujtoji bekimet dhe të mirat e Tija! Jepi fund mosbindjes ndaj Tij! Nënshtroje dhe sundoje ushtrinë e djallit në këtë luftë të madhe dhe ktheje rrafshin e mendjes tënde në një rrafsh të hyjnores, duke i dëbuar ushtritë e djallit dhe duke i ftuar forcat hyjnore në të, që Zoti të të mbrojë nga rreziqet që të kanosen në këtë betejë. Fushëbeteja, e cila është shumë më e madhe se kaq, është skena e kësaj përpjekjeje (xhihadi) kundër unit tënd, është bota e padukshme brenda teje dhe shkalla e dytë e këtij xhihadi. Por me këtë temë do të merremi më pas. Tani për tani, mjaftohem duke të të përkujtuar që të mos kesh shpresa prej askujt tjetër veç Zotit. Përveç të Gjithëfuqishmit, askush nuk mund të të ndihmojë. Me përulje dhe me të gjithë lotët që mund t’i derdhë syri yt, lutju Zotit dhe kërkoji ndihmë për të dalë fitimtar nga kjo betejë jetike. Mos harro se i gjithë suksesi vjen nga Zoti!

Pozita e dytë

Edhe kjo pozitë përbëhet nga disa hapa të ndryshëm.
Thamë se trupi i njeriut banon edhe në një rrafsh tjetër, i cili është bota e të fshehtës dhe sublimes. Në atë botë, roli i ndjenjave merr dimensione më të mëdha. Ky është vendi ku përpjekja dhe konflikti ndërmjet forcave hyjnore dhe djallëzore është më i ashpër dhe më i madh. Çdo gjë që ekziston në botën e dukshme dhe të jashtme, rrëshqet drejt kësaj bote të fshehur, ku ka një manifestim të vetin. Cilado nga forcat të jetë fituese në këtë botë, është fituese edhe në atë tjetrën. Përpjekja kundër unit (nefsit), pra, është i një rëndësie shumë të madhe për të gjithë mendimtarët fetarë, mistikët dhe dijetarët e moralit. Kjo përpjekje mund të konsiderohet zanafilla dhe burimi i të gjitha lumturive dhe i të gjitha fatkeqësive. Kjo përpjekje është shkaku i lartësimit dhe njëkohësisht edhe shkaku i poshtërimit të njeriut. Njeriu duhet të jetë shumë i kujdesshëm gjatë këtij xhihadi sepse është e mundur që për shkak të disfatës së forcave hyjnore brenda tij, uni të mbetet i hapur për praninë e ushtrive të liga dhe të padenja të djallit, duke i shkaktuar njeriut humbje që nuk mund të kompensohen. Në këtë rast, as ndërmjetësimi i ndërmjetësve nuk mund t’i ndihmojë për t’i shpëtuar mllefit të më të Mëshirshmit prej mëshiruesve. Ka raste kur ndërmjetësi i njeriut bëhet armiku i tij. Është një fatkeqësi e madhe që të ndodhë ndonjë gjë, pas të cilës ndërmjetësi i njeriut do t’i bëhej armik. Vetëm Zoti mund ta dijë se çfarë fatkeqësish, çfarë vuajtjesh e çfarë vështirësish vijnë me dënimin hyjnor dhe me armiqësinë me miqtë e Zotit. Është ky një dënim, pranë të cilit zjarri, sëmundja, të ligat, gjarpërinjtë e akrepët mbeten të butë e të vegjël. Shenjtorët kanë përshkruar vuajtje dhe dhimbje të mëdha, pranë të cilave vuajtjet e kësaj bote janë shumë të vogla dhe të buta. Të gjithë dënimet për të cilat kemi dëgjuar, janë të vogla në krahasim me vuajtjet që duhet të hiqen në jetën e përtejme.

Në përgjithësi, parajsa dhe ferri që përmenden në Librin e Zotit dhe në fjalët e profetëve ose evlijave, janë parajsa dhe ferri i veprave tona, ku njeriun e pret shpërblimi përfundimtar për veprat e tija. Në disa raste, në mënyrë të tërthortë flitet për parajsën dhe ferrin e moralit dhe ndonjëherë për parajsën e afërsisë me Zotin (likaullah) e për ferrin e ndarjes (firak) prej Tij. Por të gjitha këto shprehen nga “pas perdes” dhe janë vetëm për ata njerëz që mund t’i kuptojnë. Unë dhe ti, miku im, nuk jemi nga këta njerëz. Por së paku të mos i mohojmë këto dhe t’i besojmë fjalët e miqve të Zotit. Ka gjasa që edhe ky besim, jo krejtësisht i vetëdijshëm, të jetë i dobishëm për ne. Në anën tjetër, ka shumë mundësi që një mohim i pavend të shkaktojë tek njeriu humbje të mëdha. Për fat të keq, kjo botë nuk është vendi ku mund të korigjohen këto mangësi të shkaktuara. Për shembull, kur të dëgjosh ndonjë fjalë nga ndonjë filozof, gnostik ose dervish, mos e akuzo me gabim dhe mos e quaj një lajthitje, vetëm ngase nuk të pëlqen dhe nuk përshtatet me shijen tënde. Ka shumë mundësi që kjo fjalë të ketë një themel të vetin në Librin e Zotit, në traditën e Profetit ose në argumentet e arsyes, të cilat t’i mund të mos i kesh parë. Përse njeriu ngutet ta mohojë, për shembull, një dekret të një eksperti të ligjit islam në lidhje me një dënim të caktuar, ndonse nuk u drejtohet assesi burimeve islame? Përse kur dëgjojmë nga rrugëtuesit shpirtërorë ose nga gnostikët ndonjë gjë në lidhje me njohuritë hyjnore ose në lidhje me gjendjet e njerëzve të ferrit e të parajsës, përpiqemi menjëherë t’i mohojmë fjalët e tyre? Mbase është shumë më lehtë të ofendosh e të mohosh. Ka mundësi që njerëzit, të cilët janë të thelluar në këtë dituri e në këtë “zeje”, të kenë ndonjë dëshmi nga libri i Zotit ose nga fjalët e Imamëve të udhëzimit, të cilin ne mund të mos e kemi hasur askundi. Në këtë mënyrë, ne vetëm sa e mohojmë Zotin dhe Profetin e Tij. Për këtë gjë nuk mund të ekzistojë asnjë arsyetim. Arsyetime të tipit “nuk ishte e saktë sipas meje”, “dituria ime arrinte vetëm deri në këtë pikë” ose “nga hoxhallarët e kisha dëgjuar diçka të ndryshme”, nuk janë të pranueshme.
Sidoqoftë, të mos largohemi më tepër nga qëllimi ynë. Gjërat që thuhen në lidhje me parajsën ose ferrin e moralit (ahlak) dhe të ëngjëjve, janë gjëra që nuk na mjafton fuqia as për t’i dëgjuar.
Andaj, i nderuar, mendo pakëz, kërko një rrugëdalje, gjeje për vete rrugën e udhëzimit dhe mjetin e shpëtimit. Pastaj strehohu tek Zoti që është “më i Mëshirshmi i mëshiruesve”. Duke vajtuar në netët e errëta, kërko ndihmë nga ajo Qenie e Shenjtë në përpjekjen tënde kundër unit. Kështu, në dashtë Zoti, ke për të dalë fitimtar, ke për ta bërë botën tënde të kapluar në mëshirë dhe ke për t’i dëbuar ushtritë e djallit për t’ia lënë shtëpinë të Zotit të vërtetë të saj. Me këtë, shpresoj se Zoti ka për të të falur lumturi, mëshirë e mirësi të tilla, në krahasim me të cilat edhe gjërat e bukura që i ke dëgjuar në lidhje me huritë e pallatet e parajsës do të mbeten shumë të vogla dhe të pakuptimta. Kjo mëshirë është ai sundim i përgjithshëm hyjnor, sihariqet e të cilës miqtë e Zotit ia kanë përcjellur kësaj shoqërie që i mbetet e bindur fesë së vërtetë. Dhe për më tepër, ajo është përtej të gjithave gjërave që veshi i ka dëgjuar, syri i ka parë dhe që kanë kaluar nëpër zemrën e njeriut.

Disa forca të brendshme
Dije se Zoti i Madhëruar, nëpërmjet dorës së fuqisë dhe nëpërmjet urtësisë së Tij, ka krijuar në botën e padukshme dhe në aspektin e brendshëm (ezoterik) të unit, disa forca që kanë dobi të shumta. Megjithatë forcat, për të cilat do të flasim tani, janë forca e imagjinatës dhe mashtrimit (el-kuvve el-vehmijje), forca e mllefit dhe zemërimit (el-kuvve el-gadhabijje) dhe forca e epshit dhe dëshirës (el-kuvve el-shehvijje). Siç kanë përmendur edhe shumë dijetarë, secila nga këto forca ka dobi të shumta për mbrojtjen e njeriut e të llojit të tij dhe për ndërtimin e jetës së tij në këtë botë dhe në tjetrën. Në diskutimin tonë, nuk e shohim të nevojshme t’i përmendim nga e para të gjithë këto gjëra. Megjithatë, ajo që duhet të përmendim këtu si një paralajmërim është se këto tre forca janë burimi i çdo virtyti dhe vesi, duke qenë njëkohësisht edhe zanafilla e të gjitha formave të brendshme (ezoterike). Shpjegimi më i shkurtër i kësaj është si vijon: Njeriu, si një qenie e krijuar nga Zoti i Madhëruar me shumë bukuri e finesa të ndryshme, ka një formë trupore të kësaj botë, e cila i ka lënë gojëhapur filozofët e mendimtarët dhe të cilën edhe shkenca e anatomisë e ka të vështirë ta kuptojë plotësisht. Në mesin e krijesave të Tija, Zoti i ka falur njeriut një veçanti, një shtat të hijshëm dhe një pamje të bukur. Po kështu, njeriu ka edhe një formë të brendshme (ezoterike; qoftë në botën e berzahut ose në ditën e ringjalljes), e cila në botën pas vdekjes u bindet tipareve të fituara dhe ezoterike të unit (nefsit). Kur shprehitë e brendshme dhe tiparet ezoterike të njeriut të jenë njerëzore, edhe forma e tij e brendshme do të jetë një formë njeriu. Por nëse këto tipare të shpirtit të tij janë jo-njerëzore, edhe forma e tij e brendshme nuk do të jetë formë njeriu dhe do t’u bindet atyre tipareve, që shpirti i ka fituar. Për shembull, nëse njeriu u nënshtrohet në brendinë e tij tipareve të epsheve shtazarake, bota e tij e brendshme do të jetë e sunduar nga tipare të tilla. Kështu, forma ezoterike e njeriut do të trajtësohet në përshtatshmëri me një kafshë përkatëse. Dhe nëse brendia e tij sundohet nga tiparet e mllefit dhe egërsisë, bota e brendshme e njeriut do të jetë nën sundimin e këtyre tipareve dhe, si pasojë, forma e tij e brendshme do të jetë ajo e një kafshe të egër. Nëse tiparet e fituara të njeriut janë imagjinata dhe mashtrimi e nëse njeriu pajiset me tipare të brendshme djallëzore si gënjeshtrat, thashethemet ose të folurit pas shpine, edhe forma e tij e brendshme do të jetë e përshtatshme me këto tipare dhe do të trajtësohet në formë përkatëse.
Mund gjithashtu të ngjajë që forma e brendshme e njeriut të jetë një përzierje prej dy e më tepër tipareve të fituara të shpirtit. Në këtë rast, brendia e njeriut nuk mund të fitojë një formë kafshe dhe fiton një formë shumë të çudishme dhe të poshtër, e cila nuk ka të ngjashme në këtë botë. Në një hadith të të Dërguarit të Zotit (paqja qoftë mbi të dhe mbi familjen e tij), thuhet: “Disa njerëz do të ringjallen në Ditën e Gjykimit në një formë, që është më e shëmtuar se ajo e majmunëve.” Përveç kësaj, është e mundur që bota e brendshme e një njeriu të mishërohet në disa forma të ndryshme përnjëherë. Siç dihet, ajo botë nuk është bota ku gjithçka është e kufizuar në një formë të vetme. Kjo është një temë që mund të argumentohet më tej dhe për të cilën do të ishin me vend edhe diskutime më të gjata. Kriteri që vendos ndërmjet këtyre formave të ndryshme të botës së brendshme, vetëm njëra prej të cilave është forma njerëzore, është gjendja e njeriut në çastin e vdekjes, gjegjësisht në çastin kur shpirti shkëputet nga trupi i tij. Me cilatdo tipare të jetë larguar shpirti nga trupi i tij në këtë botë, me të njejtat tipare do ta gjejë të trajtësuar formën e tij në amshim dhe këtë formë ka për ta parë vetë me syrin e tij të brendshëm në kohën e berzahut. Pra, nëse njeriu ka akoma sy në jetën e tij të berzahut, nëpërmjet këtij syri do ta shohë veten e tij. Siç kuptohet, nuk ka një ligj që thotë se njeriu ka për ta patur në amshim po këtë formë që e ka në këtë botë. Zoti thotë qartë se në ditën e Ringjalljes, do të ketë njerëz që do ta pyesin Zotin përse i ka ringjallur të verbër, ndonse kishin patur sy në jetën e tyre. Përgjigja e dhënë atyre është si vijon:

“Ti i harrove dëshmitë tonë. Andaj sot do të jesh i harruar.” (Kur’an 20:125-126)

O i mjerë! Ti e kishe vetëm syrin që e shihte të jashtmen por e syri yt i brendshëm dhe shpirtëror ishte i verbër. Pse vetëm tani e kupton verbërinë tënde, ndonse edhe më parë i verbër ishe? Bota jote e brendshme që i sheh dëshmitë e Zotit, ishte përherë e verbër. O i mjerë! Ti je një njeri shtathedhur dhe me pamje prej pasaniku. Por kriteri i hyjnores dhe i ezoterikës është gjë tjetër. Njeriu duhet ta posedojë edhe të brendshme (ezoteriken), që të mund të jetë i bukur edhe në botën shpirtërore. Që të kesh një formë njerëzore në berzah dhe në amshim, duhet që fillimisht shpirti yt të ketë trajtë prej njeriu. Mos vallë mendon se bota e të padukshme (ghajb), që është universi i zbulimit të të fshehtave dhe i manifestimit të tipareve të brendshme, është njësoj si kjo botë e jona, e mbushur me gabime dhe tollovi? Dije se syri, veshi, dora dhe pjesët e tjera të trupit tënd kanë për të lajmëruar për bëmat e tua nëpërmjet trajtave shpirtërore.
Zgjohu, i nderuar! Hape syrin e zemrës tënde, mbathe rripin e mbështetjes në Zotin dhe vajto për gjendjen tënde të pashpresë, që të mund të fitosh një trajtë njeriu e të ndahesh nga kjo botë si një njeri në formën tënde. Mos gabo e t’i shohësh këto fjalë vetëm si një këshillë e vogël dhe një si një fjalim retorik. Të gjitha këto janë rezultate të dëshmive të filozofëve, të zbulimeve shpirtërore të gnostikëve dhe të lajmeve që janë sjellë nga të zgjedhurit e pagabueshëm të Zotit. Por në diskutimin tonë nuk do të merremi me metodën e argumentimit.

Kontrolli i instinkteve njerëzore
Dije se kur forcat e mashtrimit, mllefit dhe dëshirës t’i dorëzohen arsyes dhe (mësimeve të) profetëve të mëdhenj, ato do të rradhiten në mesin e “ushtrive” të të mirës dhe do ta bëjnë njeriun të lumtur. Po të lihen në vete dhe të shpëtojnë nga frerët e kësaj fuqie, duke e lënë për shembull mashtrimin të sundojë përballë dy fuqive të tjera, të gjitha do të rradhiten në mesin e “ushtarëve” të djallit. Duhet të shpjegohet, në këtë pikë, se në mesin e profetëve të mëdhenj, asnjëri nuk e ka ndaluar krejtësisht mllefin, imagjinatë dhe epshin. Asnjëri prej tyre nuk ka thënë deri tani se epshi e dëshira duhet të shkatërrohen, se zjarri i mllefit duhte të shuhet në tërësi dhe se njeriu duhet të heqë dorë nga imagjinata. Siç dihet, këto fuqi, sado që mund të shkaktojnë fatkeqësi dhe probleme, kanë për qëllim përmbushjen e funksionit dhe të qëllimit të tyre. Unit i fundosur në epshin shtazarak ka për qëllim të shpëtojë nga zinxhirët dhe ta arrijë qëllimin e tij, qoftë kjo edhe duke bërë kurvëri (zina) në Qaben e Zotit. Po kështu, uni (nefsi) që i bindet mllefit ka për ta kryer funksionin e tij dhe ka për ta arritur qëllimin e dëshiruar, qoftë kjo edhe duke e shkaktuar masakrimin e miqve të Zotit ose profetëve. Po kështu, një nefs që i bindet forcës së mashtrimit djallëzor ka për ta kryer atë që dëshiron, edhe sikur kjo gjë të shkaktojë trazira në botë dhe ta kthejë gjithë njerëzimin përmbys.
Profetët erdhën, sollën ligje dhe libra të shpallur, në mënyrë që tek njerëzit të parandalohej shpërfillja dhe teprimi, që uni (nefsi) njerëzor të vendosej nën sundimin e arsyes e të ligjit hyjnor, në mënyrë që të vepronte pa i kundërshtuar këto të dyja dhe kështu të pajisej me moral. Atëherë, i lumtur dhe i shpëtuar është ai që cilësitë e shpirtit të tij i bën të nënshtrohen para arsyes dhe para ligjeve hyjnore. Në të kundërt, ai duhet të strehohet tek Zoti nga fatkeqësitë, nga dëshpërimet, nga të ligat, nga vështirësitë nga ai moral i ligë që i ka depërtuar deri në palcë dhe nga ajo formë e tmerrshme e tija, e cila është një pasojë e tipareve të veta shpirtërore, që do ta shoqërojnë atë në berzah, në varr, në ditën e Ringjalljes dhe në ferr.

Parandalimi i ëndërrimeve
Dije se në këtë hap dhe në të gjithë hapat e tjerë, kushti kryesor që mund ta sjellë ngadhnjimin përballë ushtrive të djallit është marrja nën kontroll e ëndërrimeve. Ëndërrimet janë si një zog që bredh nga një degë në tjetrën dhe që është shumë i aftë për të fluturuar. Pikërisht ky është shkaku i shumë dëshpërimeve të njeriut. Ëndërrimi është një arsyetim i djallit, me të cilin ai e fton njeriun drejt mjerimit dhe të ligave. Një njeri që përpiqet në rrugë të Zotit, që ka dëshirë të krjijojë lumturi brenda vetes dhe ta pastrojë botën e tij të brendshme nga ushtritë e djallit, duhet t’i marrë nën kontroll frerët e ëndërrimeve të tija, t’i pengojë ato nga bredhja në vende të ndryshme dhe të mos lejojë që mendja e tij të merret me ëndërrime të liga dhe të ndaluara. Ëndërrimet e njeriut duhet t’u drejtohen gjërave të lartësuara dhe me vlerë. Ndonse në fillim, kjo sipërmarrje duket tejet e vështirë dhe zmadhohet në sytë e njeriut nga ana e “ushtarëve” të djallit, pak vetëpërmbajtje do të mjaftonte për ta lehtësuar atë.
Për të fituar përvojë, edhe ti mund ta disiplinosh imagjinatën tënde dhe ta vendosësh nën kontrollin tënd. Kur të vëresh se i drejtohet një urdhri të ulët e të pavlerë, përpiqu ta pengosh atë dhe ta udhëzosh drejt asaj që është e lejuar dhe fisnike. Nëse sheh se arrin rezultate, atëherë falënderoje Zotin për këtë gjë dhe përpiqu të vazhdosh. Me mëshirën e Tij, Zoti ka për të të hapur një rrugë nga bota shpirtërore, ka për të të udhëzuar në rrugën e drejtë të njerëzimit dhe do ta lehtësojë rrugëtimin tënd drejt Tij.
Ji i kujdesshëm dhe dije se ëndërrimet e gabuara e të shëmtuara në lidhje me gjërat e ndaluara janë provokime dhe mendime të vendosura nga djalli në kokën tënde, i cili dëshiron t’i vendosë ushtritë e tija brenda teje. Si një përvojë, edhe ti mund ta disiplinosh imagjinatën tënde dhe ta marrësh nën një kontroll të rreptë. Kur të shohësh se imagjinata i drejtohet një prirjeje të ulët e të ligë, përpiqu ta pengosh dhe ta udhëzosh drejt asaj që është e lejuar dhe e mirë. Nëse sheh se arrin rezultat, atëherë falënderoje Zotin për këtë të mirë dhe përpiqu të vazhdosh kështu. Ndoshta Zoti, me mëshirën e Tij, të hap një rrugë nga bota ëngjëllore dhe të udhëzon në rrugën e drejtë të njerëzimit, duke ta lehtësuar rrugëtimin drej Tij.
Ji i kujdesshëm dhe dije se ëndërrimet e ulta e të pavlera, bashkë me imagjinatën e palejuar, janë në mesin e provokimeve të djallit dhe kanë për qëllim vendosjen e “ushtarëve” të tij në botën tënde. Dhe ngase je një njeri që jep përpjekje përballë ushtrive të djallit dhe që dëshiron unin e tij ta kthejë në një mbretëri të hyjnores e të mëshirës, ti duhet të kesh kujdes përballë këtyre kurtheve dhe të largohesh nga dëshirat e tua që janë në kundërshtim me vullnetin e Zotit. Bëje këtë derisa, me lejen e Zotit, ta fitosh në luftën tënde të brendshme këtë pozitë nga djalli dhe nga ushtarët e tij. Dije se kjo pozitë është në pikë kthimi. Nëse e kalon atë, atëherë ji shpresëplot!
I nderuar! Gjithnjë kërko ndihmë nga Zoti i Madhëruar, përgjëroju portës së të Adhuruarit dhe me mjerim të plotë e me ngulm thuaj: Zoti im! Djalli është një djall aq i madh sa kurrë nuk ka ngurruar të veprojë edhe kundër profetëve e miqve të Tu! Vetë Ti ndihmoje këtë rob të dobët tëndin që humbet në ëndërrime të kota, në ëndrra e në bestytni nga më të ndryshmet. Ti ndihmoje atë që ta mundë këtë armik të fuqishëm. Bëhu me mua në këtë fushëbetejë kundër këtij armiku të fuqishëm që e kërcënon njerëzimin dhe lumturinë, që ushtritë e tija t’i dëboj nga toka Tote e t’ia pres duart e këtij plaçkitësi që zgjaten drejt tokës Tënde!

Peshimi (muvazene)
Njëra nga gjërat që e ndihmon njeriun në këtë rrugëtim dhe për të cilat ai duhet të ketë kujdes, është edhe peshimi (në origjinal: muvazene). Peshimi, në këtë rast, nënkupton veprimin kur një njeri i mençur i llogarit dëmet dhe dobitë e cilësive dhe tipareve të ulta morale që vijnë me ndikimin e djallit dhe i krahason këto me moralin e bukur, me virtytet shpirtërore dhe me cilësitë më sipërore që burojnë nga mendja e nga ligji hyjnor, duke iu drejtuar asaj që është më e bukur dhe më me vlerë. Për shembull, dobia e vetme e dëshirës dhe lakmisë që zë rrënjë tek njeru, që vendoset në të si një cilësi e përhershme dhe që vepron ashtu si ka dëshirë, s’është tjetër veçse moskthimi i një prone që i është dhënë në besë, kryerja e çdo të lige që ia lejojnë mundësitë dhe përmbushja e çdo dëshirë, pavarësisht pasojave të liga që sjell ajo. Po kështu, edhe zemërimi, i cili me kohë bëhet një tipar shpirtëror dhe që krijon më pas cilësi të tjera shumë të ulta, nuk ka kurrfarë dobie përveç që i bën padrejtësi nëpërmjet shtypjes e nënshtrimit secilit që mund ta arrijë, që bën gjithçka për ta mundur një njeri që e ka kundërshtuar, që sapo të shohë një papërshtatshmëri përpiqet për të krijuar luftë e trazira dhe që nëpërmjet të shkaktuarit të problemeve, mundohet t’i largojë nga vetja të ligat dhe dëmet e vetvetes.
Ngjashëm me këtë, tek njeriu ku janë rrënjësuar trillimet dhe ëndërrimet djallëzore, nuk ka ndonjë përfitim tjetër përveç përmbushjes së çdo dëshire dhe epshi duke i përdorur të gjitha djallëzitë dhe mashtrimet, nuk ka përfitim përveç mjerimit të një familjeje nëpërmjet çdo plani dinak ose sundimit të robërve të Zotit, qoftë kjo edhe duke e varfëruar një popull të tërë. Këto janë dobitë e tyre, për sa kohë që njerëzit e tillë janë nën ndikimin e djallit.
Por kur të mendohet më thellë dhe të vlerësohet gjendja e personave, do të shohim se pavarësisht sa i fuqishëm të jetë ky njeri e pavarësisht sa dëshira dhe qëllime të arrijë të plotësojë, shumë qëllime të tjera mbeten përherë të paplotësuara. Në këtë botë, është e pamundur që secili njeri t’i arrijë qëllimet e tija dhe t’i përmbushë të gjitha dëshirat. Kjo botë është bota e përplasjeve. Përveç që nuk i binden vullnetit tonë materjet dhe sendet e kësaj bote, edhe dëshirat dhe prirjet tona nuk janë të kufizuara.
Për shembull, forca e dëshirës dhe e epshit është shumë e fuqishme. Një burrë, edhe sikur t’i kishte për vete të gjitha gratë e një qyteti, kurrë nuk do të ngopej dhe do t’i dëshironte gratë e qytetit tjetër. Dhe kur t’i ketë ato, do t’i dëshirojë gratë e një qyteti të tretë. Njeriu gjithnjë e dëshiron atë që nuk e ka dhe flaka e epsheve vazhdon të digjet njësoj si më parë, duke e lënë njeriun sërish të pakënaqur me dëshirat e përmbushura deri atëherë. Po kështu, edhe forca e mllefit dhe zemërimit është krijuar brenda njeriut në atë mënyrë, që edhe sikur ta sundojë një shtet të tërë, ai të mos mjaftohet me kaq dhe t’u drejtohet shteteve të tjera që nuk i ka nën sundim. Sa më shumë vende që merr nën sundimin e tij, aq më shumë i rritet brenda vetes kjo forcë. Dhe nëse dikush nuk i beson këto fjalë, mund t’u hedhë një vështrim mbretërve, udhëheqësve dhe njerëzve me pozitë e autoritet në këtë botë. Atëherë do të kuptojë sa të sakta janë fjalët e mësipërme.
Njeriu, pra, është përherë i dashuruar në gjërat që nuk i ka në pronësi. Kjo është vërtet një temë e rëndësishme, të cilën shumë filozofë muslimanë dhe në veçanti mësuesi ynë në lëminë e njohurive hyjnore, i nderuari Mirza Muhammed Ali Shahabadiu, e kanë përdorur për t’i shpjeguar shumë njohuri të shpirtit. Por ngase këto nuk janë të ndërlidhura me temën tonë, do t’i lëmë pa përmendur.
Nëse pranojmë se njeriu i arrin qëllimet e tija, kur mund të themi se ai përfiton prej tyre? Deri kur mbetet e gjallë fuqia rinore e njeriut? Kur të marrë fund pranvera e jetës së tij dhe kur t’i afrohet pleqërisë, fuqia humbet në pjesët e trupit, shqisat dobësohen, shijet nuk shijohen si duhet, syri, veshi e ndjesitë fillojnë të humbin forcë, kënaqësitë fillojnë të jenë të pakta ose të humben krejt, sëmundje të ndryshme shfaqen dalngadalë, organet e frymëmarrjes e të tretjes nisin të mos punojnë si duhet dhe njeriut s’i mbetet tjetër më në fund, përveç një qenieje të mbushur me psherëtima, vuajtje, mallëngjim dhe keqardhje. Shohim se edhe për njerëzit me trup të fuqishëm e të shëndoshë, koha e shfrytëzimit të këtyre forcave dhe e mburrjes me to fillon nga çasti kur njeriu nis ta dallojë të ligën nga e mira dhe zgjat deri kur këto aftësi trupore të fillojnë të dobësohen ose të humben plotësisht. Kjo është një kohë prej rreth tridhjetë ose dyzet vjetësh, po të supozojmë se gjatë këtyre viteve, njeriu nuk vuan nga asnjë sëmundje afatgjate, me të cilat mund të përballemi përditë.
Tani të supozojmë se ke një jetë njëqindepesëdhjetëvjeçare dhe mundësi për t’i arritur të gjithë qëllimet e dëshirave, mllefit dhe të prirjeve djallëzore. Të supozojmë gjithashtu se kurrë s’do të kesh ndonjë gjë të pakëndshme para vetes dhe se nuk do të kesh asnjë pengesë në arritjen e dëshirave. Por si do të jetë gjendja pas kësaj kohe që do të kalojë si era? Çfarë do të mbetet për jetën tënde të përjetshme nga këto shijime të bukura? Çfarë do të mbetet për ditën e mjerimit e të vetmisë? Ç’ke përgatitur për t’u takuar me ëngjëjt, me miqtë e me të dërguarit e Zotit? Ç’ke përgatitur përveç veprave të liga e të poshtra, trajtën e brendshme të të cilës nuk e di kush veç Zoti e që ti ke për ta parë në botën e berzahut? Dije se i ke kuptuar shumë gabim gjërat që i ke dëgjuar në lidhje me zjarrin e ferrit, të cilin e ke krahasuar me zjarrin e kësaj bote, në lidhje me jetën në varr dhe në lidhje me vuajtjet në ditën e ringjalljes. Zjarri i kësaj bote është i ftohtë dhe i përkohshëm. Vuajtjet e kësaj bote janë të lehta dhe të përballueshme. Edhe po t’i mbledhësh të gjithë zjarret e kësaj bote, ata nuk do të mund ta djegin shpirtin e njeriut. Por zjarri i atjeshëm, njësoj siç i djeg trupat, i djeg edhe shpirtrat. Ai i djeg e i shkrin zemrat.
Lëri mënjanë të gjitha gjërat që i ke dëgjuar prej të tjerëve dhe dije se ferri (xhehennemi) përbëhet nga veprat e tua në këtë botë. Dhe Zoti thotë: “Dhe gjithë ç’vepruan, e gjejnë të gatshme atje.”(Kur’an 18:49) Nëse këtu e ke vjedhur pronën e një jetimi, vetëm Zoti mund ta dijë se ç’trajtë ke për të parë në botën tjetër dhe ç’do të jetë nënçmimi që do ta kesh për hise. Ti këtu the fjalë të liga dhe ua theve zemrat robërve të Zotit. Por vetëm Zoti e di ç’është dënimi i një njeriu, që ia thyen zemrën një robi të Tij.
Vetëm kur ta shohësh me sytë e tu ke për ta kuptuar dënimin e përgatitur për ty. Kur u flet keq njerëzve pas shpine (arabisht: gijbet), sakaq lind një trajtë për ty në botën shpirtërore, e cila të del para syve në atë botë. Ti do të kaplohesh nga kjo trajtë dhe ke për ta shijuar dënimin tënd. Ferri i lehtë, i rehatshëm, i ftohtë dhe i lezetshëm, që është ferri i veprave të liga, është për mëkatarët. Por për njerëzit që përfitojnë tipare të turpshme e të liga shpirtërore si dashuria për botën, për pronat e për pozitat e larta, si paturpësia, mohimi, ambicja, lakmia, xhelozia e të ngjashme si kjo, ekziston një ferr që është përtej imagjinatës. Madje ka disa trajta që mishërohen në vetë thellësitë e shpirtit të njeriut, të cilat unë e ti, miku im, nuk mund as t’i paramendojmë. Njerëzit e këtij ferri kanë frikë nga këto trajta dhe largohen me tmerr prej tyre. Në disa libra është përmendur hadithi në vijim: “Në ferr ka një luginë për njerëzit mendjemëdhenj dhe kjo luginë quhet “sakar”. Vetë kjo luginë iu ankua Zotit për nxehtësinë e për vapën e saj të madhe dhe i kërkoi Zotit të merrte pakëz frymë. Kur iu dha leje për të marrë frymë, mori frymë lugina dhe me këtë e dogji gjithë ferrin.” (Usul el-Kafi, vëll.3, fq.424)
Mund gjithashtu të ndodhë që këto cilësi shpirtërore të bëhen një shkak që njeriu të mbetet përgjithmonë në zjarr. Një shembull i tillë është xhelozia (arab. haset). Në hadithet sahih është përcjellur se xhelozia e shkatërron besimin, njësoj siç e shkatërron zjarri drurin. (Usul el-Kafi, vëll.3, fq.416). Ose siç është përcjellur në një hadith tjetër sahih: “Dashuria për botën e për pozitat, e shkatërron fenë e besimtarët, më shpejt nga ç’e shkatërrojnë dy ujqër kopenë pa bari, të cilën e sulmojnë nga njëra ana secili.” Pasojat e mëkateve mund të krijojnë tek njeriu një moral të errët dhe cilësi të shëmtuara, të cilat mund të bëjnë që njeriu të vdesë pa besim e në mohim të plotë. Duhet ditur se ferri i mohuesve dhe i besimeve të gabuara është më i vështirë, më djegës dhe më i errët se dy ferret që përmendëm më sipër. Siç është vendosur në diturinë e lartësuar të Zotit, ashpërsia e dënimit është e pafundme. Pavarësisht sa të lartë mund ta imagjinosh ti, dije se fuqia e dënimit është më e lartë se kaq. Në këtë rast, ti ose nuk i ke lexuar dëshmitë e mendimtarëve, ose nuk beson në përvojën e gnostikëve. Ti që, falë Zotit, je besimtar dhe i pranon si të sinqertë të dërguarit e Zotit! Ti që i pranon të sakta gjërat që janë shprehur në librat tanë të pranuar e që janë konfirmuar nga dijetarët e kësaj rruge! Ti që i pranon si të sakta lutjet e përcjellura nga Imamët e dëlirë (paqja qoftë mbi ta)! Ti që je i njohur me lutjen e Ebu Hamzës nga Imam Zejn’ul-Abidini! Ti, pra, duhet të mendosh thellë e të përsiatesh në lidhje me kuptimin e tyre.
S’ka nevojë fare ta recitosh përnjëherë e shpejt e shpejt një lutje të gjatë, pa u përsiatur fare në lidhje me kuptimin e saj. Unë dhe ti nuk jemi në pozitën shpirtërore të Sejjidu’s-Saxhidin -it², që të mund ta recitojmë këtë lutje të gjatë me një paqe të plotë shpirtërore. Më mirë recitoje një të tretën ose një të katërtën e saj brenda një nate dhe pastaj përsiatu në lidhje me të. Mbase edhe ti do të arrish një gjendje të lartësuar. Por para gjithë kësaj, përsiatu në lidhje me Kur’anin. Shih çfarë dënimi ka premtuar Kur’ani, që i ka bërë të kërkojnë vdekje njerëzit e zjarrit, ndonse pas vdekjes nuk ka një vdekje të dytë.
Shih ç’thotë Zoti:
Dhe të mos thotë dikush:

“Mjerë unë që e kam kundërshtuar Zotin.” (Kur’an 39:56)

Ç’dëshirë dhe mall që është ky, të cilin Zoti e përshkruan me kaq madhështi! Mendoni në lidhje me vargjet e Kur’anit dhe mos i kaloni ato pa u përsiatur në lidhje me kuptimin!

Kur ta shihni atë, të gjithë gratë gjidhënëse i lënë foshnjat e tyre, çdo shtatëzënë e humb atë që ka në bark dhe njerëzit të dehur duken ndonse nuk janë. Por dënimi i Zotit është i ashpër...(Kur’an 22:2)

Mendo mirë o i nderuar! Libri i Zotit nuk është një përmbledhje përrallash e tregimesh dhe nuk tallet me ty. Shih ç’thotë! Çfarë dënimi mund të jetë ky që e bën njeriun t’i harrojë më të dashurit e tij e që i bën shtatëzënat t’i humbin foshnjat e tyre në bark? Çfarë dënimi mund të jetë vallë, që Zoti, Madhështia e të cilit s’njeh fund e kufij, e ka përshkruar kaq me forcë e me madhështi? Çfarë do të ndodhë vallë? Zoti e di, ndërkohë që mendja ime, e jotja ose e të gjithë njerëzve të tjerë, janë të paafta për t’i imagjinuar këto të vërteta. Po t’u drejtohesh thënieve dhe veprave që i përcjellin mësimet e Ehl-i Bejtit të pastër të Profetit (paqja qoftë mbi ta) e të përsiatesh në lidhje me gjërat që gjen aty, do të kuptosh se dënimi i asaj bote është krejt i ndryshëm nga dënimi që mund të paramendosh e të shohësh në këtë botë. Të krahasuarit me dënimet e kësaj jete është një krahasim i gabuar dhe i pavend. Për ty, miku im, po përcjell një hadith nga vepra e Shejh Sadukut, që të kuptosh si qëndron e vërteta dhe sa e madhe është fatkeqësia. Megjithatë, edhe ky hadith është në lidhje me ferrin e veprave të liga, i cili është relativisht “i ftohtë” dhe i butë në krahasim me ferret e tjera.
Fillimisht dije se Shejh Saduku, i cili e përcjell këtë hadith, është i respektuar nga të gjithë dijetarët muslimanë dhe pranohet gjerësisht si një personalitet shumë i madh. Ky njeri madhështor lindi si pasojë e lutjes së Imam Mehdiut dhe ishte një njeri i afërt me të. Unë po e përcjell këtë hadith nëpërmjet një zinxhiri përcjellës që, prej Shejh Sadukut deri tek unë, përbëhet nga shumë dijetarë të mëdhenj të rrugës imamite. Një njeri që ka besim, duhet ta besojë këtë hadith dhe ta pranojë vërtetësinë e tij.
Shejh Saduku, duke e dhënë edhe zinxhirin përcjellës, shpreh se Imam Xhafer el-Sadiku ka thënë:
Një ditë, erdhi Xhebraili, teksa i Dërguari i Zotit (paqja qoftë mbi të dhe mbi familjen e tij) rrinte ndenjur. Fytyra e Xhebrailit ishte e pikëlluar dhe e zbehur. I Dërguari tha: “O Xhebrail! Përse dukesh kështu i pikëlluar e i zymtë?”
”Si të mos jem i pikëlluar, o Muhammed?”, tha Xhebraili. “Sot u lëshuan frymat e ferrit.”
“Ç’janë frymat e ferrit?”, pyeti i Dërguari.
Xhebraili u përgjigj: “Vërtet Zoti i urdhëroi zjarrit dhe ai u dogj. Kaluan njëmijë vjet derisa zjarri u skuq. Zoti i urdhëroi sërish të digjej dhe shkuan njëmijë vjet derisa zjarri u bë i bardhë. Pastaj Zoti urdhëroi sërish të digjet dhe kaluan njëmijë vjet të tjera derisa zjarri u bë i zi. (Edhe tani) ai zjarr është i zi e i errët. Po të lëshohej edhe vetëm një hallkë e vetme e zinxhirit të gjatë shtatëdhjetë zer’a, e gjithë bota do të shkrihej nga afshi i saj. Dhe sikur një pikë nga zakkumi e nga zeri-ja të pikonte mbi ujin e botës, njerëzit do të vdisnin nga era e keqe e tij.”
Më pas, i Dërguari dhe Xhebraili filluan të qanin që të dy. Zoti u dërgoi një ëngjëll dhe tha: “Keni selame nga Zoti juaj. Ai thotë: Që të dyve ju kam mbrojtur nga secili mëkat që do t’ju sillte dënim, e ju kam bërë të dëlirë (masum).”³

Miku im! Ka shumë hadithe të ngjashme si kjo. Ferri dhe dënimi i ashpër në zjarr kanë qenë një princip i domosdoshëm i të gjitha feve dhe pranohen si një besim i dëshmuar me argumente. Në anën tjetër, njerëzit e zbulimit shpirtëror e kanë parë personalisht një gjë të ngjashme edhe në këtë botë. Përsiatu në lidhje me brendinë dhe kuptimin e këtij hadithi aq të rëndë. Edhe sikur të ishte vetëm e mundshme që ky hadith të jetë i saktë, a nuk do të mjaftonte për të të bërë të endesh shkretëtirave si një i çmendur? Si ndodh atëherë që ne të jemi të humbur kaq thellë në gjumin e injorancës e të pakujdesisë? Mos vallë edhe neve, njësoj si të Dërguarit të Zotit (paqja qoftë mbi të e mbi familjen e tij) dhe Xhebrailit, na ka ardhur ndonjë ëngjëll nga Zoti e na ka lajmëruar se jemi të pagabueshëm? Përkundër kësaj, i Dërguari i Zotit dhe evlijatë, gjithë jetën e tyre e kaluan me frikë nga Zoti e nuk ndenjën të qetë as edhe një çast të vetëm nga kjo frikë. Udhëheqësi i kësaj bote që krijoi Zoti, vetë Kalifi i Zotit i humbte ndjenjat. Ali ibn Husejni (paqja qoftë mbi të), ndonse ishte një Imam i pastër nga mëkatet, prej tij janë përcjellur aq shumë lutje, vajtime, përgjërime plot modesti, sa njeriut i copëtohet zemra. Ç’na ka ngjarë neve, që pa pikën e turpit i shkelim këto vlera dhe shenjti hyjnore në prani të Zotit? Mjerë ne për këtë pakujdesi! Mjerë ne për atë vuajtje të vdekjes sonë! Mjerë ne në berzah e në vështirësitë e tij, mjerë ne në ferr e në dënimet e tija!

Shërimi i mangësive morale
I nderuar! Zgjohu nga gjumi, shpëto nga pakujdesia dhe eja në vete! Mbathe rreth vetes rripin e ndihmës hyjnore! Dije si një bekim mundësinë, derisa ke akoma kohë. Ende s’ka mbaruar jeta jote, fuqia jote nuk është shterrur, rinia s’të ka ikur nga duart, nuk je nënshtruar akoma para moralit të ligë dhe ende s’të kanë sunduar tiparet e ulta. Atëherë kërko një zgjidhje, gjej një shërim për moralin e ligë e përpiqu të gjesh një rrugë për ta shuar zjarrin e epsheve dhe të dënimit!
Këshilla më e mirë e dijetarëve të moralit dhe e njerëzve të rrugës shpirtërore është që njeriu t’i ketë parasysh veset e tija, të luftojë për një kohë burrërirsht kundër tyre, të përpiqet fort dhe të veprojë në kundërshtim me dëshirat. Duhet të përpiqesh një kohë kundër të ligave dhe të kërkosh ndihmë nga Zoti i Madhëruar në këtë përpjekje të madhe. S’ka dyshim se pas një kohe, këto shprehi të liga do të hiqen, djalli dhe ushtria e tij do të tërhiqen nga fushëbeteja dhe, në vend të tyre, do të vendosen ushtritë hyjnore.
Në mesin e shprehive që e shkatërrojnë njeriun, që i shkaktojnë atij vuajtje në varr dhe që i sjellin dënim në këtë botë dhe në tjetrën është sjellja e keqe dhe e pamoralshme ndaj njerëzve të shtëpisë, ndaj bashkëpunëtorëve dhe ndaj njerëzve që jetojnë në rrethinën e tij. E gjithë kjo sjellje buron nga mllefi dhe nga epshet. Nëse një njeri që përpiqet në rrugë të Zotit, kur përballet me diçka të pakëndshme ose e ndjen t’i ndizet përbrenda zjarri i mllefit, përpiqet të veprojë në kundërshtim me dëshirat e tija, nëse e mallkon djallin në brendi dhe mbështetet në Zotin, unë premtoj se pas disa përsëritjesh, kjo shprehi e ligë do të zhduket përgjithmonë dhe se në brendinë e tij do të mbisundojnë shprehitë e bukura morale. Por nëse ky njeri sillet ashtu siç i kërkon egoja (nefsi), atëherë s’është për t’u habitur sikur kjo gjë ta çojë drejt shkatërrimit dhe dënimit duke qenë akoma në këtë botë. Tek Zoti strehohemi nga e liga e mllefit që mund për një çast mund ta shkatërrojnë jetën e njeriut në këtë botë e në tjetrën. Nëse nuk frenohet, mllefi mund të bëhet lehtësisht një shkak edhe për vrasje, mund ta detyrojë njeriun të thotë fjalë të padenja në lidhje me shenjtërinë e Zotit. S’është për t’u çuditur që shohim kaq shumë njerëz, që në një çast zemërimi thonë fjalë prej jobesimtari dhe kështu dalin nga feja.
Filozofët muslimanë kanë thënë shpesh se “është më lehtë të gjejë qetësi një anije pa kapiten në mes të detit të tërbuar sesa të qetësohet një njeri i mllefosur”. Dhe mos dhashtë Zoti, nëse je një njeri që ka qejf të fjaloset me të tjerët (dhe fatkeqësisht në mesin e studentëve ka disa që janë nënshtruar nga kjo shprehi e ligë), atëherë përpiqu të veprosh kundër dëshirave të tua! Në mbledhjet publike ku ka edhe njerëz të ditur por edhe të rëndomtë, pavarësisht temës që diskutohet, nëse sheh se kundërshtari yt thotë një fjalë të saktë e të drejtë, pranoje gabimin tënd dhe miratoje fjalën e tij! Po të veprosh kështu, në dashtë Zoti, kjo shprehi e keqe ka për t’u larguar shpejt. Mos dhashtë Zoti që të jenë të sakta fjalët e disa dijetarëve, të cilët thonin se në zbulimet e tyre shpirtërore kanë kuptuar se fjalosjet e zëshme të njerëzve të zjarrit (për të cilat flet Kur’ani), janë në të vërtetë fjalosjet e dijetarëve të hadithit. Edhe sikur të ketë një mundësi të vogël që këto fjalë të jenë të sakta, kjo do të mjaftonte si një arsye për të shpëtuar nga kjo shprehi.
Nga disa prej sahabeve të Profetit (paqja qoftë mbi të dhe mbi familjen e tij) është përcjellur hadithi në vijim:
Një ditë ishim ulur dhe filluam të ziheshim me fjalë në lidhje me disa urdhra të fesë. Përnjëherë erdhi i Dërguari i Zotit dhe, kur na pa në këtë gjendje, u shqetësua shumë. Më pas tha: “Ata që u shkatërruan para juve, u shkatërruan pikërisht për këtë shkak. Lërini fjalosjet sepse besimtarët nuk fjalosen. Lëreni këtë shprehi sepse ata që fjalosen janë humbës. Lëreni fjalosjen sepse unë nuk ndërmjetësoj në ditën e gjykimit për ata që kanë qejf të fjalosen me njerëzit. Njeriut, i cili ndonse ka të drejtë në fjalën e tij, heq dorë nga fjalosja, unë i garantoj tri shtëpi, një në kopsht të parajsës, një në mes e një mbi të. Largohuni nga fjalosjet sepse pas adhurimit të idhujve, atë e ka ndaluar Zoti.
Sërish në një hadith prej të Dërguarit, përcillet: “Besimi i një robi nuk përsoset derisa nuk qëndron larg fjalosjeve, edhe sikur të jetë e vërtetë fjala e tij.”

Ka shumë hadithe në lidhje me këtë temë. Sa gjë e keqe është që njeriu ta humbë ndërmjetësimin e të Dërguarit të Zotit për shkak të një diskutimi të parëndësishëm që nuk sjell dobi! Sa keq do të ishte që një bisedë diturie, e cila po të bëhet me qëllim të pastër, është më i dobishmi i akteve të adhurimit, njeriu ta kthejë në njërin nga mëkatet më të mëdha, të rradhitur menjëherë pas idhujtarisë.
Njeriu duhet t’i ketë parasysh këto shprehi të liga e të ulta dhe duke e kundërshtuar egon, duhet t’i largojë të njejtat nga shpirti i tij. Dhe s’ka dyshim se kur armiku të tërhiqet, i zoti i vërtetë i shtëpisë do të rikthehet në të, pa patur nevojë për ndonjë mundim tjetër.
Nëse në këtë nivel, njeriu e çon deri në fund luftën e tij kundër nefs-it, nëse i dëbon ushtritë e djallit nga shpirti i tij dhe nëse e kthen atë në një vendqëndrim të ëngjëjve hyjnorë e në një tempull të robërve të sinqertë të Zotit, atëherë lehtësohet rrugëtimi i tij drejt Zotit dhe bëhet një sipërmarrje më e rehatshme. Kështu, rruga e njeriut bëhet shumë më e ndritur dhe para tij hapen një nga një dyert e begatisë e të parajsës, duke bërë që të mbyllet tërësisht dera e ferrit (xhehennemit). Zoti i Madhëruar e sheh atë me syrin e begatisë e të mëshirës, e vendos në mesin e njerëzve të besimit, e bën njërin nga njerëzit e “anës së djathtë”⁴ dhe e hap për të një rrugë nga dyert e njohjes së hyjnores. Zoti e kap për dore dhe e ndihmon në atë rrugëtim përplot rreziqe.
Doja të flisja pakëz edhe për pozitën e tretë të nefs-it, për përpjekjen e njeriut dhe për kurthet e djallit në të. Por pas një përsiatjeje të shkurtër, vendosa se një temë e tillë do të ishte e papërshtatshme këtu. I lutem Zotit që të më japë një mundësi tjetër për të përpiluar një shkrim të ndarë mbi këtë temë.

1: Ujun′ul-Ahbar-i Riza, vëll.2, kapitulli 31, hadithi 99

2: Sejjidu’s-Saxhidin (Prijësi i atyre që bëjnë sexhde) është një nofkë e Imamit të katërt Ali ibn Husejnit, i cili gjithashtu njihet edhe si Zejn’ul-Abidin (Stolia e adhuruesve) dhe Sexh’xhad (ai që bën sexhde)

3: Nga “Ilmu’l-jakin” e Fejz Kashaniut, fq.1032

4: (përkthyesi) Aludon në vargun 56:90 të Kur’anit, ku flitet për besimtarët që e marrin nga ana e djathtë librin e bëmave të tyre