|
|
|
|
|
|
PRINCIPET E FESĖ
Leksionet XI-XX
18.06.2007
LEKSIONI I NJĖMBĖDHJETĖ
All-llahu i vetėm
Nga dita e parė e ardhjes nė tokė, njeriu githmonė ka dashur tė kuptojė shkakun e krijimit, qė del nga natyra e tij e pastėr e cila pėrmallshėm kėrkon shkakun dhe burimin e vėrtetė, e me qėllim qė tė mund ato ti adhurojė.
Kur dikush qė jeton larg nga tollovitė e rrethit tė vet kulturor, bėn njė vėshtrim rreth vedi pėr herė tė parė, ai i vėren Tokėn dhe qiellin, natėn dhe ditėn, Diellin dhe Hėnėn, lindjen dhe perėndimin e tyre,. erėn dhe shiun, ndėrrimin e stinėve tė motit, frytet e perimeve dhe pemėve, llojet e nduarnduarta tė kafshėve, lėvizjen e tyre, rritėn, ushqimin, shumimin dhe aftėsimin e tyre pėr atė qė nė jetė u ėshtė e nevojshme.
Ai i kthehet vehtes dhe i shikon duart e veta, sytė, hundėn, veshėt, gojėn, dhėmbėt dhe pjesėt tjera tė trupit, nga tė cilat ēdonjėra ka funksionin e vet tė posaēėm. Tė gjithė ato e ndjekin njė qėllim, tė jetojnė. Ai pastaj vazhdon tė mendojė pėr raportet mes tyre, dhe kupton se ekziston njė lloj harmonie dhe njė lidhje mes tyre, nė kuptimin se tė gjithė bashkė, krijojnė njė bashkėsi harmonike me tė cilėn sundon njė regull. Nė atė organizim unitar dhe harmonik, mund tė vėrehen kėto veēanti:
- Duhet patjetėr tė ekzistojė themelues dhe krijues, sepse njė organizim dhe harmoni e kėtillė nuk mund tė jenė gjė e rastit.
- Ekziston caku i tėrė krijimit dhe i ēdo pjesė nė veēanti, qė nėnkupton edhe njeriun e, e tėrė kjo nuk ėshtė krijim pėr shkak tė argėtimit.
- Krijuesi i kėtij Universumi ėshtė i Fuqishėm dhe i Madh, i Denjė pėr adhurim dhe prandaj duhet Tė nderohet dhe Tė adhurohet.
- Ky Krijues i Madh ėshtė i vetėdijshėm dhe e pėrfshin tėrė Universumin dhe ēdo gjė qė ndodhė nė tė, duke e pėrfshirė edhe veprimtarinė e njeriut.
Kėshtu, njeriu nuk ka nevojė pėr ndėrmjetėsues pėr Ta adhuruar, ajo duhet tė jetė lidhje e ngushtė mes njeriut dhe Zotit, e adhurimi i gjėrave siē janė engjėjt, yjet, idhujt, tė shenjtit dhe njerėzit e shenjtė si ndėrmjetėsues, nuk ėshtė e mirė dhe e lejuar.
Pse njeriu e braktis adhurimin e njė Zoti?
Atė qė e pėrmendėm mė lartė, i dedikohet prirjes sė njeriut me mendje tė shėndoshė, mendimi i tė cilit nuk ėshtė i infektuar me shprehitė e rrejshme tė rrethit tė vetė dhe me pranimin e ndikimeve tė kėqia tė familjes: nė kėtė mendojmė, kur themi se njeriu ėshtė i prirur qė tė adhurojė njė Zot.
Ekzistojnė shkaqe tė ndryshme pėr njė person tė pavetėdijshėm, qė ai ta braktisė natyrėn e vet dhe tė bredhė rrugėve tė mosbesimit, nga tė cilat disa do tė pėrmenden kėtu:
- l. Idhujtarė tė caktuar kanė thėnė se pėr shkak tė asaj se Zoti ėshtė jashtė kufinjėve tė kuptimit tonė, dhe pėr shkak se nuk ekziston nė asnjė vend tė caktuar nga i cili do tė mund t'i kthehemi dhe t'i pėrulemi, ne i adhurojmė personat tė cilėt Ai i nderon, kėshtuqė ata tė jenė tė kenaqur me ne, tė bėhen kėshtu ndėrmjetėsues mes neve dhe Atij, dhe tė na afrojnė nga Ai.
- Ata nuk e kanė marrė parasysh faktin se, anipse Zoti nuk ka drejtim dhe vend tė caktuar, Ai i pėrfshin tė gjitha dhe ēdokund ėshtė prezent. Prandaj, kudo qė tė kthehemi, ekziston Zoti dhe ne mund tė flasim me Tė pa pasur nevojė pėr ēfarėdo ndėrmjetėsuesi. (Dhe kahdo qė tė kthehemi, aty ėshtė anė e All-llahut ...")
- Poashtu, ndonjėherė, pas vdekjes sė anėtarėve mė tė vjetėr tė fisit tė cilėt kanė qenė tė nderuar dhe tė respektuar nga ana e anėtarėve tė fisit, janė bėrė busta tė tyre, si pėrmendore tė cilat i kanė nderuar, duke u kthyer nga ato nė kohėn kur i janė pėrkulur dhe falur Zotit. Sidoqoftė, ata me kohė kanė filluar tė harrojnė Zotin dhe respektimi i tyre (i bustave), ėshtė pėrhapur mjaftė. Kėshtu, kemi kuptuar nga historia se pasardhėsit e Kainit, nė shenjė respekti pėr babain e tyre tė madh, kanė bėrė figurėn e quajtur Ued dhe gradualisht, duke i bėrė respekt bustit, kanė filluar ti falen dhe ta adhurojnė.
- Njerėzit ndonjėherė respektojnė njė person tjetėr nga interesi tė cilin e kanė nga ai, duke e konsideruar si shprehje tė Zotit. Ky respekt, me kohė ėshtė shndėrruar nė adhurim. Adhurimi i zjarrit nė mesin e Persianėve tė vjetėr dhe tė Diellit, nė mesin e Arianėve nė Indinė e vjetėr, kanė qenė tė kėtij lloji. Kjo ka qenė rrėnja e besimit nė shumė zotėr dhe e idhujtarisė. Ato janė paraqitur poashtu edhe pėr shkak se gjeneratat qė kanė ardhur mė vonė, nuk kanė analizuar mirė idetė dhe besimet e paraardhėsve tė vetė, por kanė rrėshqitur nė idhujtari dhe kanė qenė tė humbur.
Konflikti mes fesė sė vėrtetė dhe politeizmit
Religjioni i vėrtetė, gjithmonė ka tentuar tė largojė njerėzit nga rrugėt e gabuara tė politeizmit dhe ti kthejė ata nė shtigjet e tohidit (monoteizmit), besimit nė njė Zot. Kur'ani pėrmend dhe lėvdėron luftėn e pafund tė Pejgamberėve tė mėdhenjė pėr ērrėnjosjen e politeizmit dhe udhėheqjen e njerėzve nga Njė i Vetmi Zot.
Psh. pėr- Ibrahimin thuhet se ju ka thėnė njerėzve tė vendit tė vetė:
Ē'janė ato busta qė i adhuroni?"
Ne i ndjekim tė njėjtat rrugė siē kanė bėrė tė parėt tonė", janė pėrgjegjur ata.
,Ju dhe paraardhėsit e juaj" - ėshtė pėrgjegjur Ibrahimi jeni larguar qartė nga rruga e drejtė". Dhe Ibrahimi ka vendosur ti vetėdijėsojė kėta njerėz tė paditur, me shembuj dhe fjalė.
Njė ditė, ai ka hyrė nė shtėpinė e idhujve dhe i ka rrėnuar idhujt me sėpatė.
Kur njerėzit e zbuluan se ai ka bėrė kėtė punė, u hidhėruan shumė dhe e pyetėn:
A ishe ti ai qė ua bėre kėtė zotėrave tonė?"
Ibrahimi ju dha pėrgjegje, nga e cila kanė mundur tė kuptojnė kotėsinė e besimeve dhe mendimeve tė tyre, duke ju thėnė qė ti pyesin vetė idhujt e tyre.
Njerėzit menduan shumė gjatė rreth kėsaj dhe pastaj, tė turpėruar, iu pėrgjegjėn:
Ti e di se idhujt nuk flasin."
,Pse atėherė pyeti Ibrahimi i adhuroni kėto krijesa tė dobėta tė cilat nuk kanė forcė as tė mbrojnė vehten. Pse ėshtė mendja e juaj aq e shtrembėruar"?
Kėta udhėheqės tė mėdhenjė, Pejgamberė, gjithmonė i kanė pėrkujtuar njerėzit, se mund tė vejnė lidhjen mes tyre dhe Zotit, nė ēdo kohė dhe nė ēdo vend, pa nevojė pėr ndėrmjetėsues dhe se gjatė faljės Zotit, nuk guxojnė tė shikojnė asgjė tjetėr dhe askėnd tjetėr, pėr ēfarėdo arrėsye, dhe se falja e tyre duhet ti drejtohet vetėm Zotit. Nėse gjatė faljes sė tyre ka sadopak kujdes qė i kushtohet diēkaje tjetėr pos Zotit, atėherė falja e tyre do tė jetė e ndarė mė dysh, pėr Zotin dhe pėr diēka tjetėr, e njė gjė e kėtillė nuk ėshtė e pranueshme pėr Zotin.
Pasojat e Tohidit
Ai qė e di se Zoti ėshtė njė dhe beson se Ai ėshtė i vetėdijshėm pėr ēdo gjė dhe ka Fuqi pėr tė bėrė ēdo gjė, dhe beson se tė gjitha krijesat janė tė krijuara dhe tė formuara nga ana e Zotit, asnjėherė, nga ky shkak nuk do t'ia dhurojė dashurinė gjėrave tė tjera. Fuqia mė e madhe nuk e pėrfshin dhe ai nuk nėnshtrohet asgjėje. Personi i atillė do tė mbetet vetėm pranė Zotit dhe do ti falet Famės sė Tij.
Iranianėt e lashtė kanė besuar se mbretėrit e tyre autokratė dhe arrogantė, janė manifestim i Zotit dhe u janė mbėshtetur sunduesve tė vetė pa pyetur fare pėr shkakun. Nuk kanė pasur lirinė sociale e as atė personale. Kur i dėrguari i Arapėve u takua me gjeneralin iranian, gjatė kohės sė luftės sė Muslimaneve Arabė dhe Iranianeve( viti i 16 pas Hixhrit), ai ishte pa ceremonial dhe pa pėrcjelljen luksoze qė ish karakteristike pėr jetėn iraniane. Kur gjenerali pyeti qėllimet e Muslimanėve, i dėrguari i tyre i tha:
All-llahu na ka ngritur qė njerėzit ti bindim tė mos i falen shėrbetorėve tė Tij po Vetė All-llahut. Poashtu, ne i thėrrasim njerėzit qė tė largohen nga kufinjtė e ngushtė tė botės drejt pėrhapjes sė lirisė, nga tirania e religjioneve tė tjera kah drejtėsia e Islamit".
Nėn hijen e tohidit nuk ka alternativė tjetėr pėr shėrbetorėt e Zotit, pos tė nderojnė dhe respektojnė Ligjin e Zotit i cili ėshtė i bazuar nė Urti dhe Drejtėsi. Ėshtė e qartė se respektimi i Ligjit tė Zotit do tė shkaktojė rritėn e drejtėsisė sė vėrtetė dhe se do tė zhduken tė gjitha llojet e tiranisė dhe agresionit.
Nė anėn tjetėr, idhujtarėt dhe ata tė cilėt nuk besojnė nė Njė Zot, asnjėherė nuk mund tė realizojnė drejtėsinė e vėrtetė mes vedi, sepse ēdo grup dhe fis e ka zotin e vetė tė posaēėm, i cili dallohet nga tjetri, kurse mbėshtetja nė atė zot, i inkurajon tė bėhen agresiv ndaj grupeve dhe fiseve tė tjera. Nė atė mėnyrė, drejtėsia e vėrtetė nuk ėshtė fare e dobishme, e mosdija, jouniteti dhe tirania nė fjalė dhe nė vepra, e zėnė vendin e sajė.
Nė pėrmbyllje, besimi nė njė Zot-nė plot kuptimin e asaj fjale e bėn njeriun tė lirė, tė pastėr dhe i mundėson qetėsi e paqe. Ai nuk do ti nėnshtrohet shtypjes, tiranisė dhe grindjes.
Nė kėtė mėnyrė mund ta kuptojmė domethėnien e vėrtetė tė shprehjes:
Thuaj, nuk ka Zot tjetėr pos All-llahut, dhe do tė kesh sukses".
LEKSIONI I DYMBĖDHJETĖ
Dualizmi dhe monoteizmi
E mira dhe e keqja
Dualistėt kanė besuar se krijimi ėshtė i ndare nė dy pjesė: e mira dhe e keqja. Nė pėrputhje me kėtė, kanė besuar nė dy burime tė krijimit tė Universumit dhe kanė thėnė se gjėrat e mira i ka krijuar Jazdani (Yazdan) e ato tė kėqiat Ahrimani. Qėllimi i tyre ka qėnė qė ta lirojnė Zotin nga jopėrkryeshmėria, nga tė metat dhe nga e keqja. Sidoqoftė, kanė qenė tė pavetėdijshėm se besimi i tyre ėshtė pėrgjegjės pėr politeizmin e pėrmendur nė kaptinėn e mėparme. Aq mė shumė, nuk kanė qenė fare nė tė drejtė kur krijimin e kanė ndarė nė dy pjesė - nė tė mirėn dhe nė tė keqen - sepse, kur tė analizohet organizimi i tėrėsishėm i gjėrave, qartėsohet se nė botė fare nuk ekziston e keqja sepse ēdo gjė, nė mėnyrėn e vetė ėshtė e mirė. Ata, poashtu, kanė besuar se ekzistimi i asaj qė e quanin e mirė"ėshtė e ndare nga ajo qė e quanin e keqe", prandaj besonin se problemi mund tė zgjidhet me krijimin e dy burimeve tė egzistimit tė Universumit - burimit pozitiv pėr gjėrat e mira dhe burimit negativ pėr ato tė kėqiat. Nė thelb, nėse mė mirė e analizojmė, Psh, shiu ėshtė i mirė sepse ėshtė i mirė pėr bujqėsinė, por disa njerėz mund ta konsiderojnė shiun pėr tė keq sepse i shkatėrron shtėpitė e ndėrtuara nga balta dhe kashta, e nė tė cilat njerėzit jetojnė nė pjesė tė caktuara tė botės.
Ėshtė e qartė se dualizmi nuk mund ta zgjidh problemin e shtruar, sepse pjesa e keqe e shiut nuk ėshtė e ndarė nga pjesa e dobishme e sajė.
Nė esencė, nuk egzistojnė dy tė vėrteta-njė e mirė (nga Zoti) dhe njė e keqe (nga burimi tjetėr). Nė thelb, zgjidhja mund tė gjendet nė Kur'an dhe nė hadise dhe mund tė vėrtetohet me pėrdorimin e intelektit. Atėherė, zgjidhja vie nga gjėrat,dobia e tė cilave nuk mund tė vėrehet nė shikim tė parė, siē janė psh. etja, uria, vėshtirėsitė jetėsore, problemet mentale, tė ftohtit dhe tė ngroftit e tepėrt, kafshėt helmuese, etj. Do tė shohim se nė organizimin e tėrėsishėm tė gjėrave ēdo gjė ėshtė e nevojshme dhe e mirė.
Pėr analizė tė mėtutjeshme do ti shkoqisim kėto gjėra:
Ikja nga rreziqet:
Trupi i njeriut ėshtė i pėrbėrė nga trupi dhe eshtrat, qė janė objekt i sulmit. Vetėm zjari mund tė krijojė hi nga trupi pėr njė kohė tė shkurtėr, e trupi i njėjtė nuk ėshtė imun edhe ndaj goditjeve dhe thikės - njė goditje, nėse ėshtė mjaft fuqishme, mund ta lėndojė seriozisht.
Pėr tė qenė njeriu i mbrojtur nga rreziqet, Zoti ka krijuar mė shumė mjete:
- Uria dhe etja, shikuar sipėrfaqėsisht, paraqiten si gjėra jo fort tė mira, por, nė esencė, ato luajnė rol shumė tė rėndėsishėm nė ekonominė e trupit tė njeriut. Ato ndjenja sigurojnė jetėn e mijėra miliona qelizave. Po tė ish njeriu i privuar nga kėto ndjenja, aktiviteti i qelizave tė trupit tė tij, do tė zvogėlohej nė afat shumė tė shkurtėr dhe ai do tė gjendej nė rrezik vdekjeje e mė nė fund edhe do tė vdiste.
- Ndjenja e dhembjes dhe ndijshmėria e nervave janė njėra nga dhuratat e Krijuesit. Nė tė vėrtetė, nervat e njeriut pėrbėjnė njė rrjetė shumė komplekse tė komunikimit. Pas shenjės sė parė fillon tė bie zilja e alarmit dhe e shqetėson njeriun, kėshtu qė ai ose i ik ose lufton me rrezikun. Po tė mos ekzistonte ndjenja e dhėmbjes, personi i sėmurė nuk do tė mjekohej.
Prandaj, nėse e shohim dhėmbjen nė kėto ndjenja, duhet tė kuptojmė se ato shėrbejnė si dritė e kuqe pėr tė na e tėrhequr vėrejtjen, ashtu qė njeriu ti kushtojė kujdes vazhdimit tė jetės sė tij dhe sigurisė sė vetė, e poashtu tė kėrkojė rrugėn e shėndetit.
Vėshtirėsitė dhe eksperienca:
Shkencėtarėt thonė se bota e natyrės ėshtė botė e rrites dhe e pėrsosshmėrisė. Edhe ky fenomen ėshtė nė lidhje me shqetesimin dhe vėshtirėsitė sepse vuajtja dhe vėshtirėsitė i japin shpirtit eksperiencė dhe e forcojnė karakterin e njeriut. Ato shqetėsime, janė elementet tė cilat e formėsojnė shpirtin e njeriut, ngase nė zjarrin e vėshtirėsive ai bėn pėrpjekje dhe shpirti i tij rritet. Pėrsosshmėria e njeriut medoemos duhet tė arrihet me rrėnimin e vetėkėnaqėsisė sė tij, nė mėnyrė qė njeriu tė trasojė rrugėn nga eksperienca e vetė e brendshme kah bota e jashtme.
Njerėz tė mėdhenjė janė ata tė cilėt janė ballafaquar mė shumė ngritje dhe rėnie nė jetėn e tyre dhe kanė pėrjetuar shumė dilema dhe dhembje.
Derisa tė digjet druri i sandallit, nuk mund tė ndjehet era e tij. Napoleoni ka thėnė se dhembja dhe skamja e kanė zgjatur dhe i kanė huajtur eksperiencies inteligjencėn njerėzore.
Pėrmes tyre, njeriu mund tė shumfishojė arritjet nė sferat e materiales, shpirtėrores dhe intelektuales.
Shkaku qė shumica e njerėzve tė mėdhenjė, rrjedhin nga familjet e varfėra, ėshtė ai se tė varfėrit duhet tė luftojnė me vėshtirėsitė jetėsore, qė ndikon nė forcimin e intelektit tė tyre.
Historia e shkencės tregon se pėrparimi nė kėto fusha ėshtė i pėrcjellur me vėshtirėsi dhe pengesa. Shqetėsimet e kėtilla na kanė udhehequr tė kėrkojmė zgjidhje dhe pastaj na kanė shtyer tė kėrkojmė solucione mė tė volitshme. Prandaj, ata tė cilėt nuk e shohin arrėsyen e vėrtetė nga e cila pėsojmė vuajtje dhe shqetėsime dhe qė i konsiderojnė si tė kėqia", gabojė.
Kriteret pėr tė mirėn dhe tė keqen:
Mashtrimi i Iranianėve tė lashtė tė cilėt tė ftohtit dhe tė ngrohtit e tepėrt si edhe kafshėt helmuese i konsideronin si tė kėqia", qėndron nė identifikimin e rrethit tė tyre fizik me kriteret pėr tė mirėn dhe tė keqen, e qė kishin tė bėjnė me tė gjitha gjėrat nė botė. Mbetet fakt i pamohueshėm se dobia dhe dėmi, nuk mund tė jenė kriter pėr tė mirėn dhe pėr tė keqen, sa i pėrket gjėrave:
E njėjta ftohtėsi dhe ngrohtėsi tė cilėn, pėr shkak tė shkurtpamėsisė dhe supozimeve tė tyre tė gabuara, disa i konsiderojnė si tė kėqia, sipas mendimit tė shkencėtarėve tė cilėt botėn e shikojnė si tėrėsi, janė, vėrtetė tė dobishme dhe janė tė domosdoshme pėr jetėn e bimeve, kafsheve dhe njerėzve.
Ai, qė dobitė e veta i konsideron si kritere pėr tė mirėn dhe pėr tė keqen nė botė, mund tė krahasohet me bubrrecin i cili mund tė kujtojė se njeriu ekziston vetėm pėr ta shkelur atė me kėmbėt e veta, ose, se aeroplanėt dhe automobilat tė cilat janė pėr atė tė panevojshėm, janė tėrėsisht tė panevojshėm dhe tė padobishėm.
Nėsė bubrrecat mendojnė ashtu pėr njeriun dhe pėr zbulimet e tij, a kanė tė drejtė? Ku qėndron mashtrimi i tyre? A nuk ėshtė mė pyetje me kėtė rast fakti se ata e kanė marrė parasysh vetėm situaten e vetė dhe atė qė ka lidhje me ata, duke e bėrė kriter pėr tė mirėn dhe pėr tė keqen.
Poshtu, njė krahasim tė kėtillė mund ta bėjmė me njerėzit tė cilėt posa kanė ardhur nė vendet tropike dhe tė cilėt e konsiderojnė lagėshtinė e tepėrt, qė ju shkakton djersitje dhe vėshtirėsi tė caktuara, si dukuri negative e cila i pengon njerėzit tė vazhdojnė jetėn normale. A ėshtė njė konstatim i kėtillė i qėndrueshėm dhe i vėrtetė?
Nė tė vėrtetė, ne dijmė se, avulli i ujit i cili ngritet lartė me erėn i cili vie nga bregu i detit, ju sjell viseve qė janė larg nga deti, ujė aq tė nevojshėm. Viset e thata dhe tė nxehta kėshtu fitojnė forcė tė re jetėsore, zvoglohet nxehtėsia, miliona njerėz vazhdojnė tė jetojnė nėpėr ato vise tropike.
Gabimi i kėtij mendimi qėndron aty se, njerėzit tė cilėt gjenden nė breg, e shikojnė vetėm situatėn e tyre dhe nuk i kushtojnė vėmendje dhe kujdes organizimit tė pėrgjithshėm tė jetės. Lidhur me tė gjitha kėto qė i kemi thėnė kėtu, arrijmė tė konstatimi se njeriu nuk mund tė konstatojė vetėm nė bazė tė njė vėshtrimi tė pėrciptė, se gjėrat janė tė padobishme por, duhet tė pėrpiqet tė kuptojė pasojat e krijimit si vepėr e njė sistemi tė plotė, jo vetėm nė tė sotmen por edhe nė lidhje me tė kaluarėn dhe me ardhmėrinė. Vetėm nė kėtė rast, ai do tė jetė nė situatė tė gjykojė.
LEKSIONI I TREMBĖDHJETĖ
Zoti i Drejtė
Nė leksionet e mėparme lexuam dhe mėsuam:
- Krijimi dhe harmonija e Tij magjike janė dėshmitar i vėrtetė i Zotit tė Gjithėdijshėm dhe Fuqiplotė.
- Me mendjen tonė tė pėrkufizuar ne nuk mund tė pėrfshijmė Gjithėfuqinė dhe Gjithėdijen e Zotit, sepse atė qė ne e kuptojmė, uniteti i fuqisė dhe diturisė sė Zotit nė botėn e krijimit, ėshtė vetėm njė pjesė e vogėl e tėrėsisė sė Tij tė madhe dhe madhėshtore tė krijimit, nga tė cilat ēdonjėra ėshtė dėshmi e Fuqisė dhe Urtisė sė pakufishme tė Tij.
- Pėrkundėr nevojės sė pėrhershme pėr tė krijuarėn, Zoti ėshtė Tėrėsisht Jonevojtar dhe Ai nuk ka nevojė pėr asgjė.
- Meqė Zoti posedon dashuri tė paskajshme, Ai gjithmonė ua shpreh dashurinė dhe mėshirėn sherbetorėve tė vet: All-llahu ėshtė Ai qė ua bėri tokėn vendbanim e qiellin kulm, dhe ju formėsoi, e formėn tuaj e bėri mė tė mirė dhe ju paisi me tė mira. Ky ėshtė All-llahu, Zoti i juaj, i lartė, pra ėshtė All-llahu. Zoti i botėve". (S XL - 64)
Tani mund tė pyetemi, a ėshtė e mundur qė Zoti i cili ua kushton tėrė kėtė kujdes shėrbetorėve tė vet, mund tė jetė jo i drejtė? Ne dijmė se padrejtėsia rrjedh nga mosdia, dobėsia, mendjemadhėsia dhe nga shkaqe tė tjera tė ngjashme, nga tė cilat asnjėri nuk mund tė ekzistojė nė Qenien e Pastėr tė Tij. Nėse tentojmė tė zbulojmė shkaqet e padrejtėsisė, do tė mund tė gjejmė shkaqet vijuese pėr atė:
- Frika nga mossuksesi. Kur drejtori i fabrikės vlerėson se profitet e tija janė rrezikuar me hapjen e njė fabrike tjetėr, dhe frikėsohet nga bankroti eventual, do tė bėjė ēdo gjė kundėr rivalit tė vet, pėrveē nėse bėhet fjalė pėr person qė ka mendje tė kthjellėt dhe besim tė fortė.
- Cungimi i tė drejtave. Kur edhe pas shumė pėrpjekjeve dikush nuk mund tė arrijė deri te tė drejtat e veta pėr shkak tė ndonjė personi tė padrejtė, i sjellur gjer te kufinjtė e durimit, pėrdor tė gjitha llojet e punėve tė palejuara pėr ta eliminuar atė person. Pasoja e privimit tė dikujt nga tė drejtat e tij do tė thotė krijim i kushteve pėr dhunė dhe pėr veprime tė palejuara nga ana e disa njerėzve. Kur, pas robėrimit kėta njerėz ndihen tė fuqishėm, bėjnė ē'tė duan, duke gjetur kėnaqėsi nė vrasjen dhe djegjen e njerėzve tė dobėt dhe tė pandihmė, gjėma e njerėzve, ėshtė muzikė pėr veshėt e tyre, e shkas dhembjeje pėr ne.
- Mosdija. Ligjet tė cilat i kanė bėrė njerėzit, ndonjėherė shkaktojnė shumė shtypje dhe padrejtėsi, sepse dituria e njeriut ėshtė e pėrkufizuar dhe e lidhur me mosdijen dhe teoritė e gabuara. Disa nga padrejtėsitė e mėdha ndaj njerėzve tė zinjė, rrjedhin pikėrisht nga ky shkak.
Disa njerėz, tė bindur nė superioritetin dhe pastėrtinė, duke menduar se kėto janė rrjedhojė e ngjyrės sė lėkurės, nuk i kanė kushtuar vėmendje tė drejtave tė tė zinjėve.
Dobėsitė dhe mosdija e ngjashme janė tė pamundura pėr Zotin, sepse Ai ka Dituri dhe Fuqi tė pakufishme dhe nuk i nevoitet asgjė, humbja e tė cilave do ta shkaktonin frikėn e Tij. Prandaj, Ai ėshtė i paaftė pėr ēfarėdo padrejtėsie.
Kjo gjė ėshtė e qartė dhe evidente. Ata tė cilėt dyshojnė nė kėtė, nuk e kanė analizuar atė qė e shpjeguam, ose nuk e kuptojnė ēdo tė thotė drejtėsi.
Ē'ėshtė drejtėsia?
Drejtėsia ėshtė respektim i tė drejtave tė ēdokujt, ashtuqė kurrfar dallimi tė mos bėhet mes njerėzve pa arrėsye. P.sh.
Gjatė provimeve shkollore, tė gjithė ata qė marrin nota tė caktuara mund tė kalojnė nė klasė mė tė lartė. Kėshtu, drejtori i shkollės nuk mund tė bėjė kurrfarė dallimesh mes nxėnėsve dhe tu lejojė disave tė kalojnė klasėn e disave tua mohojė kėtė tė drejtė, nėse notat i kanė tė njėjta tė kalojnė nė klasė mė tė lartė, kjo do tė shkaktonte padrejtėsi.
Por, nė situatat kur nuk paraqitet ēėshtja e drejtėsisė dhe kur dikujt diēka i bėhet nga mirėsia, tė dalluarit e njerėzve nuk duhet tė konsiderohet si padrejtėsi. P sh. nese dikush dėshiron tė gostis disa persona tė rrezikuar, tė diferencuarit mes njerėzve nuk do tė mund tė konsiderohej si padrėjtesi. P. sh. nėse disa prej kėtyre njerėzve tė pafatė i thėrrasim nė drekė, ky veprim nuk do tė thotė padrejtėsi sepse nė kėtė rast nuk egzistojnė tė drejta tė shkelura. Ajo qė u ėshtė dhėnė atyre, u ėshtė dhėnė vetėm nga ndihma dhe jo jashtė ndjenjės sė bėmirėsisė.
Tė vėrejturit e barazisė dhe drejtėsisė ėshtė e patjetėrsueshme kur janė nė pyetje ata qė kanė tė drejta tė njėjta, por aty ku nuk egzistojnė tė drejtat nuk mund tė flitet pėr barazi dhe drejtėsi, e tė bėrit dallim mes dy personave nuk mund tė quhet padrejtėsi.
Kėshtu, ata qė kanė vėshtirėsi nė tė kuptuarit e krijimit dhe pyeten pse Zoti nuk i ka bėrė tė gjithė njerėzit tė njėjtė dhe pa dallime, dhe pse ndaj tė gjithėve nuk sillet me tė njėjtėn mėnyrė, kėshtu qė konsiderojnė se drejtėsia e Zotit nuk ekziston dhe ėshtė tėrėsisht e pamundur, ata nuk e kanė kuptuar drejtėsinė. Krijesat nuk kanė tė drejtė ti ankohen Zotit se dallimi i Tij krijon padrejtėsi. Nėqoftėse Zoti nuk e krijon kėdoqoftė, ose nėse bėn dallime mes krijesave, e drejta e askujt nuk ėshtė e shkelur qė tė mund tė themi se ekziston padrejtėsia.
Sidoqoftė, duke marrė parasyshė se Zoti ėshtė i gjithėdijshėm dhe i Urtė, nuk bėn asgjė pa qėllim tė mirė, do tė mund tė pyetemi se cili ėshtė shkaku i tė bėrit dallime mes krijesave tė krijuara. A janė ato tė domosdoshme nė organizimin e gjėrave? Nė kėto pyetje do tė pėrgjigjemi nė kaptinat e ardhme.
LEKSIONI I KATĖRMBĖDHJETĖ
Ndryshueshmėria e jetės njerėzore
Shkaqet e dallimeve nė botėn e tė krijuarės
Me siguri keni dėgjuar pėr anijen kosmike Apollo", shembullin ideal tė pėrparimit tė mrekullueshėm tė njeriut qė e bėri nė shkencė dhe teknologji. Ai e ngriti njeriun mbi retė, jashtė atmosferės, duke i mundėsuar tė shkel nė sipėrfaqen e Hėnės, duke i hapur dyert e njė bote gjer atėherė tė panjohur.
Duke shikuar konstruksionin e kėsaj anie kosmike, mund tė shohim njė numėr tė madh instrumentesh tė nduarnduarta e shumė tė ndijshme dhe tė komplikuara, modulin komandues, bartėsin, modulin lunar pėr aterim, instrumentet pėr ngritje dhe zbritje, rezervoar pėr lėndė djegėse, instrumentet e telekomunikacionit dhe tė navigacionit, burimet pėr furnizim me energji, siguresa tė ndryshme dhe mjaft ushqim rezerv, ujė e gjėra tė tjera. Ēdonjėra nga kėto pjesė ka rolin e vet. Ėshtė e qartė se po tė mos ishin kėto pjesė tė posaēme, Apollo asnjėherė nuk do tė krijohej dhe nuk do tė mundte tė tejkalojė vėshtirėsitė tė cilat dalin para njeriut, nė rrugėn e tij pėr nė Hėnė.
Ky shembull, na vėrteton se nė njė tėrėsi nė tė cilėn pjesėt janė tė lidhura me marrėveshje, dallimet nuk mund tė mėnjanohen.
'I'ė shikojmė tani botėn e ekzistimit, qė tė zbulojmė se nduarnduarshmėria dhe dallimet, nuk janė pa arrėsye. Padyshim, bukuria dhe kompleksiteti i kėsaj bote vie nga nduarnduarshmėria e pjesėve tė saja, dhe kėto dallime nuk mund ti quajmė tė parėndėsishme ose tė padrejta.
Nė leksionin e kaluar vėrtetuam se padrejtėsia ekziston aty ku tė gjithė kanė tė drejtė tė njėjtė tė shfrytezojnė diēka nė kushte tė njėjta, por aty edhe bėhen dallime mes njerėzve. Nė ēdo rast, pjesėt e botės nuk kanė ekzistuar para se tė krijohen, kėshtuqė nuk kanė tė drejta tė cilat do tė mundėsonin tė thuhet se tė bėrit dallim mes tyre krijon padrejtėsi. Nė esence, bota e krijimit i falėnderohet pėr ekzistimin e vet nduarnduarshmėrisė, dhe po tė mos egzistonin ato nuk do tė egzistonte as ēfardoqoftė Universumi, do tė ekzistonte vetėm njė njėtrajtshmėri e madhe. Llojllojshmėria ėshtė ajo e cila ka sjellur gjer te ekzistimi i atomit, sistemit diellor, galaksive, drunjėve, bimėve dhe kafshėve.
Duke e shikuar tani llojllojshmėrinė e jetės njerėzore, shohim se ajo te njerėzit nuk ėshtė ndonjė veēanti nga rregulla e pėrgjithshme e llojllojshmėrisė. Nėse shikojmė dallimet nė mundėsitė njerėzore, nė inteligjencė dhe memorje dhe pyetemi - pse ato nuk janė tė njėjta te tė giitha krijesat njerėzore, para sė gjithash duhet tė pyetemi-pėr se bimėt dhe mineralet nuk i kanė kėto aftėsi tė posaēme. Atėherė mund tė kuptojmė se asnjėra nga kėto ēėshtje nuk mund tė jetė e parėndėsishme, sepse pyetjet e kėtilla mund tė bėhen vetėm kur tė ndodhin shkeljet e tė drejtave.
Atėherė, asnjėra nga kėto dy gjendje nuk kanė ekzistuar para krijimit, qė tė mund tė llogariten dallimet mes tyre si padrejtėsi. Aspekti tjetėr tė cilin duhet ta kuptojmė ėshtė se Zoti kėrkon nga ēdonjėri sipas aftėsive dhe pėrgjegjėsisė sė tij, e askujt nuk i kėrkohet mė shumė se sa mundėsojnė aftėsitė e tij mendore dhe trupore. Kjo ėshtė drejtėsi e vėrtetė.
P.sh. nėse drejtori i shkollės ua jep provimin e klasės mė tė lartė njėrės nga klasėt e ulta, kjo ėshtė padrejtėsi. Nėse pyetjet mė tė vėshtira ia jep klasės mė tė lartė e ato mė tė lehtat klasės mė tė ulėt atėherė askush nuk mund tė ankohet pėr padrejtėsi. Aq mė tepėr, do tė konsiderohet si gjė e drejtė nė plotkuptimin e fjalės.
Prandaj nėse tė giitha gjėrat ekzistuese shikohen nga njė kėnd, dhe nėse pėrgjegjėsia e tyre do tė ishte identike, ėshtė padrejtėsi tė bėhen dallime nė aspektin e krijimit tė tyre. Por ne e dijmė se pėrgjegjėsia ėshtė proporcionale me mundėsitė individuale, e prandaj nuk ekziston padrejtėsi. P.sh, nėse njė burmė e vogėl nė makinė, duhet tė kryej tė njėjtin funksion sikur njė pjesė shumė mė e madhe, kjo do tė ish padrejtėsi, por nėse ēdo pjesė duhet tė punojė nė pėrputhje me formėn dhe mundėsitė e veta, kėtu nuk ka padrejtėsi.
Aq mė shumė, ne besojmė se Zoti ėshtė i Urtė dhe nuk bėn asgjė pa arėsye, ose pa qėllim tė mirė, dhe besojmė se bota ėshtė e formėsuar ashtu qė asnjė grimcė nuk mund tė krijohet pa parallogari dhe plan, siq shpjeguam mė detajisht kur thamė se asgjė nuk ėshtė pa vendin dhe rolin e vet. Nėse nė disa raste paraqitet diēka e padobishme ose e pafunksion, kjo ndodh pėr shkak tė natyrės sė pėrkufizuar tė mendimit tonė. Mosnjohja e diēkahit nuk do tė thotė se ajo nuk ekziston.
Mund tė konstatojmė se tė gjitha variacionet e mundura te gjėrat, megjithatė kanė ndonjė qėllim tė mirė, dhe se tė gjitha ato janė tė dobishme e tė domosdoshme nė sistemin e Universumit, anipse ne ndoshta kėtė gjė nuk mund ta kuptojmė pėr shkak tė tė menduarit tonė tė pėrkufizuar.
Dikush mund tė thotė se tė gjithė njerėzit do tė mund tė kishin karakteristika tė njėjta, talent e aftėsi, dhe se pėr shkak tė nevojave tė shoqėrisė janė tė shtrėnguar qė punėn ta ndajnė mes vedi. Pėrgjegja ėshtė se, po tė ndodhte kėshtu, ai qė do tė jetė tė lehtė, do tė zgjedhte punėt mė tė lehta, ndėrsa punėt e rėnda dhe profesionet e vėshtira e mė tė ulėta nuk do tė kishte kush ti bėjė, sepse askush nuk do tė ishte i gatshėm ti kryej ato, ngase tė gjithė do tė mendonin nė mėnyrė tė njėjtė.
Shpirti i njeriut duhet tė kalojė nėpėr gjendje dhe situata tė ndryshme pėr ta arritur pėrkryerjen, gradualisht, qetė dhe pa shpejtuar duke u ballafaquar me vėshtirėsitė dhe kėnaqėsitė. Duke e provuar tė hidhurėn dhe tė ėmblėn, shpirti i tij bėhet mė i pėrkryer.
Nė kėto ngritje dhe rėnie tė cilat e mėsojnė njeriun tė ruaj durimin, ai ndonjėherė ėshtė mbret nė kėshtjellė, e ndonjėherė ėshtė i hjedhur nė burg. Ėshtė i lumtur ai i cili e shfrytėzon ēdo situatė nė tė cilėn gjendet, pėr ta pėrsosur shpirtin e vet. Nėse ėshtė i pasur, mund tė shkojė rrugės sė pėrkryerjes duke i ndihmuar tė varfėrit dhe bonjakėt, duke pėrfituar kėshtu njė shpirt tė madh e humanitar, anipse do tė mundte ta shfrytėzojė pasurinė e vet pėr jetė tė lehtė dhe luksoze, pa harxhuar asgjė pėr ngritjen e tij shpirtėrore.
Poashtu, nėse ėshtė i varfėr, nė vend se tė lakmojė pasurinė dhe tė drejtat e tjetrit, do tė duhej tė jetė i kėnaqur me fatin e vet tė jetė i durueshėm e tė kultivojė vetėnderimin, duke e rrokullisur kėshtu gurin e vėshtirėsive jetėsore me dorėn e durimit dhe tė pėrpjekjes.
Meqė tė gjitha ndryshimet jetėsore janė rrugė drejt pėrkryerjes, edhe ne duhet tė ndjekim kėtė shteg, pa dallim a ėshtė vendkalimi i ngushtė apo i gjėrė.
Mendimi ynė nuk ėshtė se duhet ti dėshirojmė vehtes vėshtirėsi dhe vuajtje. Ėshtė e qartė se kjo do tė ishte shumė vėshtirė, sepse nuk do t'i shfrytėzonim mundėsitė natyrore qė na i ka dhuruar Zoti.
Mendojmė se, nėse bėjmė maksimumin qė mund tė pritet nga ne i ka dhuruar Zoti.
Mendojmė se, nėse bėjmė maksimurnin qė mund tė pritet nga ne e megjithatė nuk e arrijmė qėllimin tonė, ose nga suksesi bijmė nė vėshtirėsi, nuk duhet ta llogarisim vehten si tė pafat. Ėshtė mė mirė ti vėshtrojmė ndryshimet, lehtėsinė dhe vėshtirėsinė, si fusha tė reja nė tė cilat do ti ndėrtojmė shpirtėrat tonė, e do tė bėhemi mė tė gatshėm t'ju kundėrvihemi dhe ti luftojmė vėshtirėsitė. Nė kėtė mėnyrė mund tė akumulojmė dobitė mė tė mėdha pėr forcėn tonė shpirtėrore. Ai qė sillet kėshtu, nuk gjen nė jetėn e tij asgjė qė ėshtė nė kundėrshti me parimet e drejtėsisė e tė qėllimit, dhe ngado qė tė kėthehet gjen fitore dhe pėrparim:
Nė kėtė drejtim, Kurani thot:
Ai ėshtė qė ju bėni sundues nė tokė dhe lartėsoi nė njė shkallė mė tė lartė disa nga ju mbi tė tjerėt, pėr t'ju sprovuar nė atė qė ju dha..." (S.VI, - 165)
Kuptimi Ai do t'ju provojė", qėndron nė faktin se ne duhet ta shfrytėzojmė momentin e pikėrishėm pėr tė mirėn tonė, sepse nė ēfarėdo situate tė gjendet njeriu, ėshtė mirė pėr zhvillimin e tij shpirtėror, ėshtė Harmoni dhe Drejtėsi e Zotit.
Kjo ėshtė filozofia e dallimeve dhe ndryshimeve, e cila asnjėherė nuk mund tė jetė nė kundėrshtim me Drejtėsinė. Nėse nuk kuptojmė disa nga ngjarjet botėrore, nuk duhet ti shikojmė si tė padrejta dhe tė kėqia, sepse bota e krijimit ėshtė e ndėrtuar me dorėn e Fuqishme tė Atij me tė cilin nuk mund tė ketė padrejtėsi, e ēdo gjė qė Ai kėrkon nga ne, rrjedh nga Dashuria e Tij.
Kjo ėshtė e vėrteta tė cilėn e kemi vėrejtur qartė shumė herė nė gjėrat qė na kanė ndodhur neve ose tė tjerėve. Ndonjėherė konsiderojmė se diēka ėshtė e keqe, por pak mė vonė, kuptojmė se ajo jo vetėm qė s'ka qenė e keqe po ka sjellur dobi.
Kur'ani thot:
...mund qė ju ta urreni njė send, e ai ėshtė shumė i dobishėm pėr ju, dhe mund qė ju ta doni njė send, e ai ėshtė dėm pėr ju. All-llahu e di e ju nuk e dini kėtė." (SII,-216)
LEKSIONI I PESĖMBĖDHJETĖ
Pejgamberėt dhe udhėzimi i njerėzve.
Pse ėshtė krijuar njeriu?
A e krijoi Zoti njeriun si pjesė tė zinxhirit tė reprodukimit pėr tė qenė vetėm njė vidhė nė makinė dhe tė konsiderohet vetėm si njė automat? A ėshtė krijuar njeriu vetėm pėr shkak tė kėnaqėsisė sė Tij personale? A ėshtė krijuar vetėm pėr tė grumbulluar sa mė shumė pasuri me ēdo kusht, nė mėnyrė tė drejtė apo tė gabuar, pėr tė kėnaqur kėrkesat e veta materiale? A nuk ekziston ide mė e madhe prapa krijimit tė Tij?
Njė numėr i madh njerėzish merr parasysh vetėm aspektin material dhe e harron anėn tjetėr tė medaljes, sepse nuk e kupton thellėsinė e natyrės sė njeriut, ose nuk e vlerėson drejt. Njerėzit e mėdhenjė preferojnė tri dimenzione njerėzore:
- Jeta individuale materiale
- Jeta shoqėrore
- Bota e shpirtit dhe e mirėkuptimit
Ata qė i kushtojnė rėndėsi vetėm dimensionit tė parė e qė besojnė nė lirinė absolute tė njeriut, qoftė edhe e dėmshme pėr atė, nuk e vėrejnė thellėsinė e karakterit njerėzor dhe i harrojnė dy dimensionet tjera tė rėndėsishme. Ata qė i kushtojnė kujdes
dimensionit tė parė e tė dytė duke e harruar tė tretin, arrijnė sukses vetėm nė krijimin e rrethit tė cilit i mungojnė vlerat shpirtėrore e morale.
Arnold Tojnbi, historiani i madh britanik, nė intervistėn e gjatė pėr magazinėn amerikane Lajf`, ka thėnė se njeriu i ėshtė dhėnė materializmit dhe se nga kjo pikėpamje neve nuk na mungon asgjė. Gjithsesi, ka thėnė ai, kemi humbur nė aspekt tė anės shpirtėrore tė gjėrave. Sidoqoftė, ka shtuar, mendoj se akoma ka kohė tė largohemi nga ky qėndrim ndaj gjėrave dhe ti kthehemi religjionit.
Domethėnė, hulumtuesi serioz shkon mė tej nga dimensionet e para, e shikon dhe e studion njeriun dhe qėllimin e krijimit, nga tė tria dimensionet, pėr shkak se realiteti njerėzor ėshtė i kėtillė, njeriu nuk mund tė njihet me vetvehten nė mėnyrė tjetėr. Aq mė parė, dimensioni i tretė i jep njeriut fuqinė pėr t'i vlerėsuar daljet dhe hyrjet e veta nė nivelin e jetės personale dhe shoqėrore. Kjo ėshtė mėnyra e drejtė e jetės. Njeriu domemos duhet tė arrijė pėrsosshmėrinė, duke hapur shtegun nėpėr dimensione tė ndryshme dhe patjeter duhet tė zbulojė atė rrugė, sepse me atė qėllim edhe ėshtė krijuar.
Tani shtrohet pyetja, a mundet bota e njeriut ta udhėheq nėpėr kėto tri dimensione. Ta analizojmė kėtė problem nga kėndi i gjetjes sė pėrgjigjeve.
Vetėdija
Psikologė tė caktuar e mohojnė ekzistimin e vetėdijes. Ata besojnė se ajo qė quhet vetėdije nė tė vėrtetė ėshtė vetėm rezultat i ushtrimit nė kohėn e fėmijėrisė sė hershme. Nga ana tjetėr, shumė shkencėtar si p.sh. Ruso, besojnė se ekziston fuqi e fshehur nė thellėsinė e natyrės njerėzore e cila mund tė ndajė tė mirėn nga e keqja. Fėmijėt qė nuk janė nėn ndikimin e mjedisit i cili i mėson nė mėnyrė tė caktuar, vetėdija e tė cilėve nuk ėshtė e prishur, mund ta kuptojnė shumė mirė tė mirėn e tė keqen, esencialisht dhe instiktivisht (shih Emilin e Rusose, Libri IV).
Mund tė pajtohemi se njė pjesė e tė mirės dhe tė keqes ėshtė nė pėrputhje me shprehitė, p.sh. veshmbathja, ushqimi dhe gjėra tė ngjashme mund tė jenė tė mira nė njė kohė, e tė kėqia nė njė tjetėr. Por, tė menēurit udhėhiqen nga mendja dhe nuk mund tė pranojnė se ēdo gjė e mirė dhe e keqe ėshtė e atillė, sepse besimi, pėrmbushja e obligimeve, ndihma tė varfėrve dhe tė dobėve, puna e njerėzimit, vėllazėria, barazia etj., kanė rrėnjė tė thella nė natyrėn e njeriut. Nga ana tjetėr, mashtrimi, padrejtėsia, mosrespektimi i marrėveshjes, egoizmi dhe dukuri tė tjera tė ngjashme, gjithmonė nė ēdo vend janė ndaluar. Prandaj, nuk mund tė thuhet se ato mund tė komsiderohen si tė kėqia instiktive.
Prandaj, duhet pranuar ekzistimin e vetėdies, por me kėtė kusht tė domosdoshėm: vetėdija, vetvetiu, nuk mund ta udhėheq njeniun tėrėsisht - i nevojitet ushtrimi. Ajo duhet, sikur mineralet nga toka, tė nxirret dhe tė pėrpunohet, sepse mund tė marrė kahje tė mbrapshtė nėn ndikimin e mjedisit tė prishur, me rezultate tė cilat ata psikologė nuk mund t'i dallojnė, e prandaj ua mohojnė ekzistimin. Kjo ėshtė njė shenjė, qė njeriut i nevoiten tė Dėrguar tė sigurtė.
Ideologjitė njerėzore
Nga kohėrat e lashta e gjer sot, njeriu ka bartur shumė ide pėr zhvillimin e shoqėrisė dhe tė individeve nga tė cilėt pėrbėhet.
Por, pasi njeriu nuk ėshtė plotėsisht i vetėdijshėm pėr sekretet shpirtėrore dhe pėr pasurinė materiale, e pasi mosdija e tij ėshtė e madhe, ai asnjėherė nuk ka qenė nė gjendje tė ofrojė ēfarėdo ide e cila do tė mundėsonte t'i kėnaq tė gjitha nevojat e tij.
Dr. Barouz, tha para disa vitesh nė Priston, se paska dėgjuar qė Ajnshtajni thotė qė shkenca tregon ēka ka atje, derisa Viktor Hygo, se sa mė shumė pėrparon njeriu, nevoja e tij pėr fe, bėhet mė e madhe.
Problemi tjetėr nė lidhje me kėto ideologji ėshtė se, ēkado tė na thotė intelekti, sado qė kjo tė jetė e saktė, nuk ka garanca se do tė mund t'i pėrcjellim idetė e tij. Shumė njerėz, duke i falėnderuar inteligjencės dhe diturisė sė vet, e dijnė se bixhozi, alkooli, vjedhja dhe kriminaliteti , nuk janė tė mira, e prapseprap bėhen viktima tė njė prakse tė kėtillė.
Sot po e shohim se Kombet e Bashkuara, me mė shumė se 130 vende anėtare nga tė gjitha pjesėt e botės, janė organizatė e dobėt, rezolutat e sė cilės mbeten vetėm nė proēesverbale dhe nė letėr. Kjo ndodh, pėr shkak se intelegjencia dhe dituria nuk janė garancė e veprimit.
Por, koncepti i Zotit, pėr arrėsye se rrjedh nga njė burim i pakufishėm diturie, nuk lejon mundėsi pėr gabim, dhe buron nga zemrat e ēiltėra tė tė Dėrguarve, ka ndikim mbi njerėzimin. Shpėrblimi dhe dėnimi pėr mosrespektimin e udhėzimeve tė Tij, bėjnė qė njeriu tė respektojė kėtė koncept. Tė vetmuara, inteligjenca dhe mendimi, nuk mjaftojnė: vėrtetimi duhet patjetėr tė realizohet me ndihmėn e Zotit. Kėto aftėsi janė vetėm lėmenj tė mėsimit, tė diturisė sė Zotit nga ana e tė Dėrguarve qė tė mund njeriu tė arrijė lumturinė pa largime nga rruga e drejtė.
Imam Ali (a.s.) nė predikimin e tij tė parė nė Najh alBalaghah shpjegon arrėsyet pėr dėrgimin e pejgamberėve:
Atėherė All-llahu i dėrgoi tė Dėrguarit e vet dhe paqėn e Pejgamberėve tė Vet atyre (njerėzve), qė tė pėrmbushin premtimet e krijimit tė Tij, t'ua pėrkujtojė mirėsinė e Tij, t'u bėj vėrejtje me lutje, t'ua zbulojė pastėrtinė e fshehur tė urtėsisė dhe t'ua tregojė shenjat e plotfuqisė sė Tij".
Sidoqoftė, duke supozuar se njeriu ka ideologji tė drejtė, a lejojnė diktatorėt dhe ata qė dėshirojnė ti forcojnė idetė e veta, tė dallojmė tė vėrtetėn nga gėnjeshtra? A nuk po tentojnė ata tė fshehin fytyrėn e vėrtetė tė ideologjisė? Nė atė mėnyrė njerėzit, duke mos e ditur fenė e vėrtetė, nuk ngriten kundėr shtypjes dhe bien nė grackat e mashtrimit. Ligji i cili vie nga Zoti mund tė zbulohet para tė gjithėve pėrmes mrekullive dhe shenjave tė tė vėrtetės tė cilat Zoti ua jep tė Dėrguarve tė vet, e njerėzit mund tė kuptojnė vėrtetėsinė e Tij dhe tė besojnė nė Atė, e atėherė nuk do tė mund tė gjejnė arsyetim pėr padėgjueshmėri.
Domosdoshmėria e dėrgimit tė Pejgamberėve
a) Pėrsosshmėria personale, sociale dhe shpirtėrore e njeriut ėshtė njėri nga qėllimet e krijimit;
b) Vetė vetėdija nuk mjafton pėr pėrsosshmėrinė e vėrtetė tė njeriut;
c) Ideologjitė njerėzore nuk munden nė tėrėsi tė plotėsojnė kėrkesat e natyrės sė njeriut, dhe nuk ka garanca pėr aplikimin e tyre;
d) Pejgamberėt janė tė dėrguar, e profecia e tyre ėshtė e vėrtetuar me mrekullitė, kėshtu qė njeriu tė dallojė tė vėrtetėn, dhe askush nuk mund tė arrėsyetohet pėr padėgjueshmėri duke thėnė se nuk ka mundur tė zbulojė tė vėrtetėn.
Nga kėto kater pika kuptojmė se Pejgamberėt janė tė domosdoshėm pėr pėrsosshmėrinė e njeriut dhe se kanė qenė tė dėrguar ta njohtojnė njeriun se ēka i nevojitet nė rrugėn e tij kah pėrsosshmėria, nė mėnyrė qė tė trasohen rrugėt kah lumturia. Nuk mund tė paramendohet se Zoti i Urtė, i ka lėnė njerėzit e tiranit, tė bėhen viktima tė dėshirave njerėzore e tė jenė tė penguar ta arrijnė pėrsosshmėrinė.
Ibn Sina ka shkruar nė Ash Shifa":
Shumė e rėndėsishme pėr ekzistimin kontinuitiv tė njeriut dhe pėr pėrsosshmėrinė e tij esenciale, mė e rėndėsishme bile edhe se rritja e qepallėve dhe vetullave, nga zhvillimi i thembrave, ėshtė dėrgimi i Pejgamberėve tė All-llahut".
Kėshtu, duke arritur gjer te caku i krijimit dhe pėrsosshmėria shpirtėrore dhe materiale, siē e shohim se vėrtetė e ka bėrė, Zoti ėshtė dashur patjetėr tė dėrgojė njerėz tė caktuar si tė dėrguarit e vetė, qė tė mund ata t'i udhėheqin njerėzit me flakadanin e ndritshėm tė zbulimit.
Gojėdhėna e lidhur pėr Hisham ibn al Hakamin, thotė: Imam Xhafer as Sadek, duke iu pėrgjegjur njė jobesimtari pėr nevojėn e dėrgimit tė pejgamberėve, ka thėnė:
Kur e vėrtetuarm se ekziston Krijuesi i cili na ka formėsuar, i cili ėshtė mbi ne dhe mbi tėrė krijimin e Vetė, dhe se ai Krijues ėshtė i Urtė dhe i Ngritur nė kuptimin se nuk ju lejoi krijesave tė veta Ta shohin ose Ta prekin, kėshtuqė Ai mund tė jetė me ata e ata me Te, atėherė bėhet e qartė se Ai ka pejgarnberėt nė krijimin e Vetė, tė cilėt mund tė flasin pėr ekzistimin e Tij te krijesat e Tij dhe te shėrbetorėt, ti udhėheqin pėr tė mirėn e tyre drejt asaj qė ėshtė ekzistencė e pandėrprerė si dhe drejtė asaj qė ėshtė shkatėrrim i tyre, nėse nuk janė tė bindur.
Kėshtu u bė evidente se ekziston dikush qė urdhėron dhe ndalon nė emėr tė tė Urtit, i krijuar me Krijimin e Tij, dhe qė flet pėr Praninė e Tij tė Lartėsuar, e kėta janė profetėt, tė zgjedhurit e Tij mes tė krijuarve tė urtė dhe tė mėsuar pėrmes urtėsisė e tė ngritur brenda sajė. Ata janė tė dalluar nga njerėzit nė ēdo pikėpamje tjetėr-anipse janė tė njėjtė me ata nga fizionomia-ata kanė thithur nektarin e urtėsisė nga i Urti dhe i Gjithėdijshmi. Kjo ėshtė e njohur nė ēdo epokė dhe kohėn nė tė cilėn pėrgamberėt dhe profetėt kanė sjellur dėshmitė, kėshtu qė toka e All-llahut tė mos jetė e mangėt pėr dėshmitarė, me tė cilėt ėshtė edhe shenja qė ka tė bėjė me Vėrtetėsinė dhe Drejtėsinė e Tij". (Usul Al-Kai, Kitab al Ujjah)
Gjithėsesi, planet e Zotit nuk janė tė koncipuara vetėm nė njė nivel. Nė tė vėrtetė, ato na udhėheqin nga tė gjitha drejtimet. Adhurimi, qeverisja, drejtėsia, ekonomia, fuqia, obligimet personale e shoqėrore e poashtu edhe ligjet e pėrgjithshme qė i mbulojnė rastet individuale, tė gjitha kėto janė qėllime tė religjionit dhe i mundėsojnė njeriut ta pėrsosė vehten nė tė gjitha nga tri dimensionet e natyrės vetė.
Planet hyjnore, poashtu, nuk pėrkufizohen vetėm nė njė klasė, ato i pėrfshijnė tė gjitha nivelet dhe i vėrtetojnė tė drejtat e tė gjithė njerėzve. Ata qė mendojnė se religjionet i ka shpikur klasa sunduese, ose klasa e tė pasurve, e se kanė qenė tė shpikura nė shoqėritė feudale e kapitaliste pėr tu shėrbyer qėllimeve tė atyre shoqėrive, nuk kanė tė drejtė sepse ata njerėz nuk i kanė kushtuar kujdes tė vėrtetė bazave tė religjionit.
Historia ėshtė dėshmitare se shtresat e larta dhe tė pasura, asnjėherė nuk kanė marrė pjesė nė lėvizjet tė cilat i kanė udhėhequr tė dėrguarit, e religjionet e Zotit gjithmonė e kanė ndaluar shtypjen dhe krimet e feudaleve dhe tė kapitalistėve.
Udhėheqės, shkencėtarė, njerėz tė rėndomtė e tė varfėr, tė gjithė ata i janė afruar religjionit sepse vetėm pėrmes rrugės sė tij dhe qėllimit tė qartė, mund tė kėnaqin kėrkesat e natyrės dhe tė emocioneve tė veta, duke e kuptuar se vetėm feja mund ti shpie drejt pėrsosshmėrisė sė vėrtetė. Ky ėshtė shkaku i vetėm qė njeriu i drejtohet religjionit.
Pėr fat, njerėzit e shkolluar sot janė mė tė vetėdijshėm pėr vlerat e religjionit dhe besojnė se paqa dhe pėrsosshmėria e vėrtetė, mund tė gjenden vetėm nėn hijen e religjionit dhe tė besimit nė Zot.
Nevoja pėr mrekulli
Pasi njeriu e kuptoi se i nevoiten profetėt si udhėheqės pėr ta arritur lumturinė e pėrgjithshme, e se vetėm pėrmes kėshillave tė tyre mund tė krijohet godina e lartėsuar e pėrkryerjes, ai, natyrisht, ndjen dashuri pėr kėta mėsues tė cilėt veprojnė pėr tė mirėn e tij dhe i flijojnė shpirtėrat e tyre tė ēiltėrt. Kėshtu, feja mbėrrin nivel tė atillė qė njerėzit nuk e kursejnė vehten pėr ti ndihmuar qėllimet e tė dėrguarve dhe mė shumė i duan kėrkesat dhe urdhėrat e profetėve se sa tė shpirtit tė vetė.
Por, ky ndikim dhe rėndėsi e rrėnjsur dhe e gjithėmbarshme e pejgamberėve si dhe dashuria dhe besimi i njerėzve, i shtyjnė disa njerėz ambicioz qė ti shfrytėzojnė ata dhe tė bėhen autoritativ dhe ti realizojnė dėshirat e tyre duke e shpallur profecinė.
Prandaj, nėse dikush e shpall profecinė dhe njerėzit mblidhen rreth tij, atij nuk mund t'i besohet pa analizė paraprake. Kėtė duhet bėrė pėr shkak se mund tė prezentohet rrejshėm si profet, siē ka ndodhur shumė herė gier tani, prandaj duhet vepruar kėshtu: pėr tė besuar se a ėshtė dikush profet duhet tė posedojė ndonjė shėnje dhe tė ketė ndonjė dėshmi pranė vetes qė tė mund njerėzit ti besojnė dhe ta pranojnė si profet. Ashtu mund tė dallohen profetėt e vėrtetė dhe atij tė rrejshmit. Dėshmia e cila bėn dallim mes, profetit tė vėrtetė prej atij tė rrejshmit, quhet mrekulli. Dhe Zoti ju dha mrekulli tė dėrguarve tė vetė dhe profetėve qė ti kursejė njerėzit nga ata qė tentojnė ti mashtrojnė, ashtu qė fytyra e tė vėrtetės asnjėherė mos tė jetė e fshehur nga njerezit. Gjer tani, kemi parė se profetėt medoemos duhet tė sjellin ndonjė mrekulli pėr ta ditur njerėzit se ata sjellin porosi nga Zoti, dhe se ėshtė e vėrtetė ajo qė ata e thonė, e njerėzit tė ndjekin mėsimet e tyre me besim dhe bindje.
Ē'janė mrekullitė?
Mrekullitė (muxhizet) janė ato tė cilat i kanė bėrė tė dėrguarit, nė pajtim me dėshirėn e Zotit, pėr tė vėrtetuar profecinė qė e kanė shpallur e qė njerėzit nuk janė nė gjendje ta kopjojnė.
Mrekullitė janė dėshmi e vetme e profecisė
Njė grup i atyre tė cilėt kėrkonin arrėsyetim pėr mungesėn e besimit, kėrkonin gjėra tė ndryshme si dėshmi, jo nga dėshira qė t'ju vėrtetohet profecia por, pėr t'ju kundėrshtuar tė dėrguarve. Ata kėrkonin bile edhe gjėra tė cilat logjikisht sollėn mjaftė mrekulli, ata nuk i pranuan ato kėrkesa dhe ju thanė atyre njerėzve se roli i tė dėrguarit ėshtė tė udhėheq, tė tė sjellė porosi tė mira dhe tė paralajmėroj, prandaj, mrekullitė, nė pajtim me dėshirėn e Zotit, u drejtohen tė gjithė njerėzve nė raste nė tė cilat ėshtė e nevojshme njė gjė e kėtillė, siē pėrmendet nė Kur'anin Famėlartė:
... Ēėshtja e mrekullive ėshtė vetėm nė duar tė Allahut e unė nuk jam tjetėr pos shpjegues"
(S XXIX- 50)
... e asnjė pejgamberi nuk i takoi tė sjellė ndonjė argument vetėm se me urdhėrin e Allahut..." (S XL-78)
LEKSIONI I GJASHTĖMBĖDHJETĖ
Pastėrtia e profetėve
Pse profetet duhet tė jenė ma'sum?
Zoti i Mėshirshėm dhe i Urtė, i frymėzoi tė dėrguarit qė pėrmes udhėheqjes sė tyre, shoqeria njerėzore tė mund tė njohė rrugėn e drejtė e qė ėshtė e kundėrt nga ajo qė shpie nė humnerė, qė tė mund tė mbėrrijė majet mė tė larta tė krenarisė sė vėrtetė, pastėrtinė e denjė pėr pėrsosshmėri dhe ēdo lėvdatė. Dhe, tė mbetet nė atė rrugė.
Me tė njėjtin qėllim, Zoti i Mėshirueshėm dhe i Urtė i ka krijuar tė dėrguarit e Vetė, imun ndaj ēdo mėkati dhe mashtrimi, me njė fjalė i ka bėrė tė pamėkatė" (ma'sum) qė tė jenė tė aftė ta shpien njerėzimin kah zhvillimi i njėmendtė nė tė gjitha drejtimet, pra edhe kah dėgjueshmėria dhe pėrulja urdhėrave tė Zotit, pa kurrfarė mashtrimi a gabimi.
Ėshtė e qartė se nga arrėsyeja e njėjtė pėr tė cilėn u paraqit nevoja pėr profeci dhe pėr tė dėrguar pejgamberėt, ėshtė poashtu e nevojshme qė profetėt tė jenė tė ēiltėrt, imun ndaj ēdo lloji tė mėkateve, papastėrtisė, mashtrimit dhe gabimit, meqė qėllimi i dėrgimit tė perjgamberėve ėshtė udhėheqja e shoqėrisė sipas urdhėrave dhe tė mėsuarit, ky qėllim duhet medoemos tė sigurohet pėrmes pamėkatshmėrisė sė tė dėrguarve dhe profetėve, sepse tė bėrit e gjėrave tė kėqija e tė ndyera ėshtė mėkat dhe burim i mashtrimit, shkas qė njerėzit tė kenė averzion dhe t'i mėnjanojnė ato gjėra, kėshtu qė qėllimi i udhėheqjes dhe mėsimit tė shoqėrisė tė jetė i qartė.
Gjithėsesi, ne dijmė se personi i urtė mban llogari pėr atė qė ėshtė e nevojshme pėr pėrcjelljen dhe arritjen e qėllimit tė vetė dhe nuk bėn vepra tė kundėrta me atė qėllim. P.sh., dikush qė dėshiron, qė njė numėr i caktuar njerėzish eminent tė merr pjesė nė njė gosti qė organizohet pėr nder tė tij, e dhe se asnjė person nuk do tė ndihet mirė nė gosti nėse nuk i ėshtė dėrguar ftesa. Ai asnjėherė nuk do ti dėrgojė ftesė personit i cili refuzon, mė parė do tė tentojė tė dėrgojė ftesat ku ato do tė pranohen, e nėse kėtė nuk e bėn, veprimi i tij nuk do tė jetė i urtė dhe i kujdesshėm, e ftesa e tij dhe ai vetė do tė konsiderohen tė paqėlluara.
Zoti i Mėshirshėm dhe i Urtė mban llogari pėr atė se ē'ėshtė esencialisht e lidhur pėr udhėheqjen dhe mėsimin e shoqėrisė, nuk dėshiron qė njerėzit tė ndjekin rrugėn e personave kapricioz dhe mėkatarė, qė tė mos pėrfundojnė shumė largė dhe tė mos cungohet e drejta pėr zhvillim tė drejtė e tė vėrtetė. Prandaj, Ai ka dėrguar profetė tė ēiltėr, pra me qėllim qė udhėheqja e shoqėrisė tė bėhet nė mėnyrėn mė tė mirė.
E tani do tė tregojmė se pėr ē'arrėsye pejgamberėt duhet tė jenė tė pamėkatshėm.
1. Principi i mėsimit (instruksionit)
Nė leksionet e mėparme mėsuam se qėllimi i dėrgimit tė profetėve, ėshtė tė mėsuarit e shoqėrisė njerėzore, e ne tė gjithė e dijmė se gjatė mėsimit, sjellja e mėsuesit ėshtė instrument mė i fuqishėm se sa rrėfimet dhe ligjėratat gojore.
Shprehitė dhe veprat e mėsuesit mund tė shkaktojnė ndryshime radikale te njeriu, sepse sipas parimit tė imitimit, njėrit nga principet e pamohueshme mbi tė cilat funksionon truri i njeriut, njeriu i pranon sjelljet dhe qėndrimin e mėsuesit tė vetė dhe bėhet i ngjashėm si ai, ashtu qė tani duket se ai ėshtė nė sipėrfaqen e ndritshme tė pishinės e cila e reflekton pamjen e qiellit mbi tė.
Vetė ligjėrimi nuk mund tė ketė rol nė mėsim, nė tė vėrtetė ai ėshtė mjet qė i shėrben mėsimit, e kjo ėshtė ideja e misionit profetik, qė profetėt duhet tė posedojnė patjetėr shprehi dhe karakteristika qė meritojnė lėvdatė, tė jenė tė pandyrė me mėkate dhe gabime, e nė atė mėnyrė, fuqimisht tė tėrheqin njerėzit e kėsaj bote drejt qėllimit tė shenjtė.
Ai qė i ka pėlyer duart me mėkate, bile edhe nė mėnyrė tė fshehtė dhe pa dijen e askujt, duke mbetur i pastėr nė sytė e tė afėrmve tė vetė, asnjėherė nuk do tė ketė forcen e paluhatshme tė mendjes me tė cilėn do tė mundte tė sjellė ndryshim radikal nė lėmin e shpirtit tė njeriut. Ai qė ka ndotur buzėt mė venė, nuk do ti bind asnjėherė tė tjerėt qė tė mos e pijnė atė, dhe tė ngrit zėrin e tė vėrtetės dhe bindjes sė tij tė ēeliktė pėr ta ndėrprerė njė veprim tė atillė.
Profetėt e kanė ndier vetėn keq dhe janė brengosur shumė, posaēėrisht profetėt e lartėsuar tė islamit, pėr shkak tė mėkateve dhe paturpėsive tė njerėzve, e kjo flet vetvetiu se ata kanė ndier neveri ndaj ēdo tė keqe dhe asnjėherė nuk kanė qenė tė ndyer me atė.
Fshehtėsia e madhe e pėrparimit qė kanė arritur profetėt, qėndron nė harmoninė e fjalėve dhe veprave, e ajo harmoni ju ka mundėsuar t'i ndėrrojnė themelet e mendimit njerėzor dhe ta udhėheqin shoqėrinė kah pėrkryerja.
2. Besimi dhe pranimi
Sa ėshtė mė i madh besimi dhe pranimi tė cilin njerėzit e kanė nė atė qė flet, aq mė shumė rritet pajtimi i tyre dhe anasjelltas.
Nga ky shkak, profetėt tė cilėt i kanė shpallur urdhėrat e Zotit dhe i kanė ndaluar njerėzit nga mėkatet dhe amoralitetet, duhet medoemos, nė pėrputhje me kėto deklarata, tė jenė tė pajisur me kualitetet mė tė mėdha dhe mė tė adhuruara, tė liruar nga ēdo ves i keq, bile edhe nga gabimet. E tėrė kjo, qė njerėzit me kėmbėngulje tė zbatojnė planet dhe ti realizojnė nė praktikė mėsimet reformative tė profetėve dhe qė nė thellėsi tė zemrave tė veta tė ndiejnė udhėheqjen e tyre.
Kėshtu, do tė realizohet qėllimi i misionit tė pejgamberit, e qė ėshtė udhėheqja e njerėzimit kah zhvillimi nė ēdo aspekt. Ky qėllim i misionit profetik, nuk mund tė arrihet nė rrethana tė tjera, e njė gjė e kėtillė do tė ishte e huaj pėr Urtinė e Zotit.
Njė ēiltėrsi dhe vlerė e kėtillė e pejgamberėve, ka qenė aq e parėndomtė, sa qė njerėzit, u janė bėrė tėrėsisht besnik dhe kanė ndier ata dashuri tė madhe dhe e kanė flijuar jetėn e vet pėr t'i ndjekur pas dhe pėr t'i dėgjuar, pa marrė parasysh pasojat.
Gjithėsesi, ēėshtja se si njeriu mund tė jetė i liruar tėrėsisht nga mėkatet dhe gabimet, ėshtė problem tė cilit do tia kushtojmė vėmendjen tonė.
Si mund tė bėhet njeriu ma'sum?
1. Dashuria e vėrtetė ndaj Zotit.
Pejgamberėt e shenjtė, i kanė qenė thellėsisht besnik sunduesit Mėshirplotė, Zotit. E pse tė mos jenė? Ata, tė cilėt me tė pamurit dhe shpirtin e tyre e kanė njohur Zotin mė mirė se kushdo qoftė, qė i kanė kuptuar mbi tė gjitha gjėrat, Shkėlqimin dhe Madhėshtinė e Tij, e qė kanė konsideruar tė denjė pėr dashuri, besnikėri dhe dėgjueshmėri, qė nuk kanė pasur asgjė ndėrmend pos Kėnaqėsisė sė Tij, qė zemrat e veta ia kanė dhėnė vetėm Atij, qė kanė punuar ēdo gjė me pėrkushtim Atij, dhe qė kanė ditur dhe Kė e adhurojnė. Nga kjo arrėsye e posaēme, profetėt pėrqafuan me ėndje vėshtirėsitė dhe situatat e tmerrshme, e Zotit ia kushtonin kujdesin me buzėqeshje, me fytyrė tė hapur bile edhe atėherė kur qenė nė situatat kritike. Dhe kėshtu, kur nė rrugėn e tyre tė dashur e tė drejtė hasnin nė vėshtirėsi, qenė tė pėrmbushur me gėzim. Historia ka shėnuar pėrpjekjet e kėtyre bartėsve hyjnore tė flakadanit tė udhėheqjes njerėzore, si edhe sjelljen e njerėzve ndaj tyre, qė ėshtė pėr ēdo dėnim. A thua bindja e fortė para kėtyre vėshtirėsive ka mund tė ketė tjetėr motiv, pos dashurisė pėr Zotin dhe zbatimin e urdhėrave tė Tij? Sigurisht jo.
Si mund tė paramendohet qė ata tė cilėt tėrėsisht ishin tė zhytur nė rrugėn e vet tė dashur, qė nuk folėn asgjė pos asaj qė ėshtė sipas dėshirės sė Tij, nė zemrat e tė cilėve, nė shpirt dhe nė mendje asnjė kėnd nuk ėshtė pa pėrkujtim pėr Atė, mos tė dėgjojnė urdhėrat e Tij? Ose tė jepen pas mėkateve? Mė me ėndje ata e pėrcollėn rrugėn e bindjes ndaj Tij dhe I ndejtėn besnikė.
Dikush e pyeti Pejgamberin e Lartėsuar, Islam (s.a.) - pse i ėshtė dhėnė adhurimit nė atė masė, sa qė ka pėrjetuar vuajtje e vėshtirėsi, anipse ka qenė i pastėr dhe pa mėkate.
Pėrgjigjja e tij ishte: Pse tė mos jem shėrbėtor i falėnderuar dhe besnik i Zotit".
Amir al-mu'minin, 'Ali (a.s.) u thirr nė kualitetet e mėdha tė Profetit islam, kur fliste se Zoti aq shumė e preku Muhammedin (a.s.) me profetėsi dhe udhėheqėsi qė ai tė jetė dėshmitar i krijimit, lajmėtar i tė mirave dhe vėrejtjeve, sepse nė fėmijėrinė e tij ishte mė i mirė nga tė gjithė, nė pjekuri mė i dashur nga tė tjerėt, e natyra e tij ish e krijuar nga pastėrtia, ish mė e pastėrta. Shpirtgjėrėsia e tij ishte mė shlirshėm e shprehur se sa te cilido bėmirės tjetėr.
Ai ėshtė lider i tė devotshmėve dhe syri i tė udhehqurve".
Kėshtu e shohim se dituria e pėrkryer e profetėve dhe dashuria e sinqertė dhe e thellė qė kishin pėr Zotin, u shndėrrua nė pastėrti tė plotė dhe pamėkatėsi, kėshtuqė, duke i penguar mėkatet nė dėshira dhe mendje, e shtynė dhe e larguan veten nga mėkati.
2. Subtiliteti i pėrkryer dhe i thellė i Pejgamberėve
Mundėsia e tė vėrejturit nuk ėshtė e njėjtė te ēdokush. Dikush qė ėshtė pa dituri dhe analfabet, asnjėherė nuk do tė mendojė sikur qė mendon mjeku pėr mikrobet dhe ndotjen e enėve nga ana e tyre. Mjeku i cili ka kaluar vite tė tėra duke i analizuar mikrobet, pa pėrcjellur shumimin e tyre nė mikroskop dhe ka qenė dėshmitar i fatit tė atyre qė janė tė infektuar me ato, asnjėherė nuk do tė mund tė mohojė rrezikun qė vie nga mikrobet.
Kėshtu, shohim se personi qė s'ka dituri, e pin ujin e ndotur me mikrobe dhe nuk brengoset, gjersa mjeku asnjėherė nuk do tė ishte i gatshėm tė pijė atė ujė, bile-bile, as qė do t'i lindte kjo ide.
Motivi i vetėm pėr tė mos e pirė kėtė ujė, ėshtė dituria dhe informatat tė cilat i ka ky mjek lidhur me ndikimin negativ tė mikrobeve. Kėshtu, p.sh. njė person analfabet e i pashkolluar, poashtu do tė pėrmbahej nga diēka e papastėr, sepse, nė kėtė rast, ėshtė i vetėdijshėm pėr pastėrtinė dhe efektet e dėmshme tė saj. Por fėmija njėvjeēar i cili do tė kishte pranė dorės njė gjė tė ndytė, ndoshta do ta futte nė gojė atė.
Aspekti tjetėr ėshtė se, ekzistojnė disa njerėz tė cilėt i kushtojnė pak rėndėsi dėmit, anipse frikėsohen nga rreziqet e befasishme e tė papritura dhe ju largohen atyre. P.sh., dikush mund tė jetė pėrtac lidhur me nxjerrjen e dhėmbit tė prishur dhe tė shtyjė shkuarjen tek dentisti gjersa tė dėmtohen dhėmbėt e tij tė tjerė, e nė kėtė mėnyrė ta gjejė njė e keqe mė e madhe. Ashtu ai mund tė jetė i sulmuar me sėmundje shumė mė serioze. Sidoqoftė, personi i njėjtė, poqese i paraqitet dhėmbja nė zorrėn qorre dhe nėse ekziston mundėsia e rrezikut tė vėrtetė, shpejt e shpejt do t'i dorėzohet duarve tė kirurgut.
Nėse mjeku i ditur jepet pas alkoolit, kjo mund tė ndodh vetėm pėr shkak se nuk ėshtė i informuar pėr rrezikun qė i kanoset shpirtit, e dėmi permanent fillon tė fshihet prapa oreksit tė tij dhe dėshirės qė ta kėnaq veten.
Njerėzit e rėndomtė, pėrciptazi e shikojnė tė keqen dhe nuk i kushtojnė kujdes tė mjaftuar pasojave shpirtėrore dhe fizike, trupore e psikike.
Sidoqoftė, profetėt tė cilėt me ndihmėn e fuqisė mė tė madhe posedonin epėrsi nė vizionet dhe dituritė e tyre, nė raport me pjesėn tjetėr tė njerėzimit, qė kishin aftėsinė e thellė dhe tė pėrkryer tė vėrejtjes sė efekteve qė vijnė nga ēdo e keqe, dhe tė cilėt, me pėrceptim tė fshehtė i panė edhe ato veprime tė sė keqes qė do tė realizohen nė botėn tjetėr, asnjėherė nuk do tė vijnė nė ndikim tė dėshirave tė veta trupore dhe nuk do tė ndyejnė duart me helmin e mėkatit, bile-bile, as idea pėr kėtė asnjėherė nuk do tė hyjė nė zemrat e tyre.
Pejgamberėt i kanė parė pasojat e mėkatit nė botėn kalimtare si edhe nė atė tė ardhmen, dhe ua paraqitėn logarinė pėr ato njerėzve. Shumė gojėdhėna janė shėnuar lidhur me kėtė dhe me Profetin e madh Islam, pėr tė cilat do tė japim shembuj.
Amir al mu'minin, 'Ali (a.s.) ka thėnė: Unė dhe Fatimja (a.s.) shkuam te Pejgamberi, dhe e pamė duke qarė pa masė. Tash: Nė emėr tė nėnės dhe babės tim, pse po qani?"
Ai tha: ,Nė natėn nė tė cilėn mė shpien nė Miraxh, vėrejta njė grup grashė nga populli im me mundime tė mėdha. Njė grua, e pash tė varur pėr flokėt e saja, e truri i saj vlonte nga nxehtėsia. Tjetra ish e varur pėr gjuhėn e saj, gjersa nė fyt i derdhnin ujė kaustik. Tjetra e hante trupin e vet, derisa zjarri digjej ndėr kėmbėt e saja. Njė tjetėr, i kishte duart dhe kėmbėt e lidhura gjersa gjarpinjtė dhe akrepet e Xhehenemit ecnin mbi tė. Njėrės ia prenin trupin me gėrshėrė zjarri. Njėra kishte fytyrė qeni e zjarri hynte nė tė ndėr kėmbėt e saja dhe dilte nga goja e saj. E melektė e dėnimit e rrihnin me topuzė tė nxehtė nė kokė e nė trup. Fatimja (a.s.) e bija e Pejgamberit, tha: Ē'faj kanė bėrė ato gra qė All-llahu i dėnon nė atė mėnyrė?"
Pejgamberi i madh Islam (s.a.) ka thėnė: Ajo qė ish e varur pėr flokėt e veta, nė kėtė botė, nuk i kish mbuluar floket para tė huajve, e ajo qė ish e varur pėr gjuhėn e vet e kish mėrzitur burrin e vet. Ajo qė hante trupin e vet, e kish zbukuruar veten pėr njerėz tė huaj, e ajo duart dhe kėmbėt e sė cilės ishin tė lidhura, nuk i kish dhėnė kujdes pastėrtisė se trupit dhe rrobave tė veta, as gusėll s'kish marrė pas papastėrtive seksuale, e as pas menstruacionit, ndėrsa lutjet i konsideronte tė parėndėsishme. Ajo trupi i sė cilės prehej me gėrshėrė ishte grua qė i ish dhėnė njeriut tė panjohur e tė huaj, ndėrsa ajo me fytyrė qeni tė cilės zjarri i hynte nga kėmbėt dhe i dilte nga goja, kish qenė kėngėtare". pastaj Pejgamberi i madh i Islamit kish thėnė: Vaj medet pėr gruan qė e ka hidhėruar burrin e vet, e ē'kėnaqėsi pėr atė, burri i sė cilės ėshtė i lumtur pėr shkak tė saj".
Pejgamberi i lartėsuar i Islamit, poashtu, kish thėnė: Kalova pranė njė grupi tė varur nė ēengelė tė skuqur. E pyeta Xhebrailin se kush janė ata e ai mė tha: ata janė njerėz tė cilėve All-llahu ua bėri tė panevojshme hallallin dhe haramin, por ata e ndoqėn atė qė ėshtė haram. Poashtu hasa nė njė grup, trupat e tė cilėve ishin tė qepura me tela tė zjarrtė. Pyeta se kush janė ata e Xhebraili mė tha: ata janė njerėz tė cilėt kanė pasur marrėdhėnie tė palejuara me vajza tė pamartuara".
Ai poashtu tha se ata qė kanė fituar me fajde, All-llahu ua mbush barkun me zjarrin e Xhehenemit, gier nė atė masė sa kanė fituar. Gjėra tė ngjashme tregoi pėr ata qė pijnė alkool dhe bėjnė mėkate tė tjera. Shkurt, pėrkujtimi pėr pasojat nė botėn e ardhme ishte mėnyra mė e mirė e Pejgamberėve pėr t'u pėrqėndruar mė larg mėkatit dhe gjėrave tė papėlqyera.
All-llahu nė Kur'an ka thėnė:
Pėrkujto robėrit tanė, Ibraimin, Is-hakun, Jakubin, qė ishin tė fortė nė zbatimin e detyrave dhe largpamės nė fe. Ne i pajisėm ata me virtyt tė posaēėm, me pėrkujtim ndaj botės tjetėr. S'ka dyshim se ata ishin njė prej tė zgjidhurit mė tė mirė". (S XXXVIII, 45-47)
LEKSIONI I SHTATĖMBĖDHJETĖ
Hazreti Musa
Ai tė cilit All-llahu i ka folur
Nė kohėn kur ka lindur Hazreti Musa (a.s.), dy fise tė mėdha. Koptėt dhe Izraelitėt, kanė jetuar nė Egjypt. Faraonėt tė cilėt kanė udhėhequr me Egjyptin kanė qenė Kopte, por Izraelitėt kanė qenė nga fara e Jakubit dhe kanė pasė emrin e Beni Izrailit. Vendi i vėrtetė i lindjes sė Beni Izrailit ėshtė Kanani, por pasi pas Jusufit ka arritur funksion tė lartė nė Egjypt, ata kanė ardhur nė Egjypt dhe kanė mbetur aty. Nė fillim, numri i tyre nuk ishte aq i madh, por gradualisht ata bėheshin mė shumė e mė shumė, gjersa u bėnė grup shoqėror me tė drejta tė posaēme dhe me autoritet tė madh. Por, pas vdekjes sė Jusufit, e poashtu nė saje tė padėgjueshmėrisė sė tyre tė madhe, ata e humbėn autoritetin dhe famėn e tyre tė madhe, kėshtu qė ndodhi qė Koptėt tė bėhen sundues tė tyre, ju caktonin punė tė vėshtira, pa nguruar edhe nga ēdo lloj shtypje dhe dhunė.
Sunduesi i Egjyptit, qė quhej Faraon dhe qė ishte Kopt, i ngjyu duart me gjakun e izraelitėve, e qė ishte aq i fuqishėm sa qė nuk vinte parasysh kurrfarė lufte kundėr tij. Si egoist qė ishte, veten e quajti zot", duke i detyruar njerėzit ti falen, duke i shtyer poashtu edhe kah politeizmi dhe idhujtaria.
Faraoni nuk brengosej se All-llahu kujdesej pėr njerėzit me udhėheqjen e Vetė tė largėt e tė ndritshme, dhe nuk e dinte se All-llahu ka praktikė tė rrėnjosė qė gjithmonė kur dėrgon Profet, i liron njerėzit nga padituria, shtypja dhe terrori.
Magjistari i tha Faraonit qė sė shpejti do tė paraqitet nė mesin e Beni Izrailit njė fėmijė dhe se ai do tė jetė rrezik pėr sovranitetin e tij. Faraonin e kaploi hidhėrimi dhe urdhėroi tė vritet ēdo fėmijė i Beni Izrailit dhe tė mos mbetet asnjė. Brenda kėsaj situate u lind Hazreti Musa (a.s.). Kur frika nga rreziku kaloi, nėna e tij, me tėrė dashurinė qė e ndjente pėr atė, e vuri fėminė e saj tė dytė nė njė sandėk sipas shenjės sė Zotit, dhe e lėshoi nėpėr valet e lumit Nil, gjersa e mori uji me vedi.
Faraoni me gruan e vetė, nga pallati i vetė nė bregun e Nilit shikonte lumin kur, pėrnjėherė e vėrejti fėminė i cili flente qetė mbi valėt e lumit. Kur gruaja e Faraonit e pa fėminė, iu dhimbs ta lėshojė pėrsėri nė lum. E shikoi dhe ndjeu dashuri pėr atė, zemra e sajė u robėrua nga dashuria pėr fėminė, kėshtu qė e luti Faraonin qė tė lejojė tė pėrkujdesej pėr atė nė pallat e ta konsiderojė pėr fėmi tė vetin. Faraoni ishte poashtu i kėnaqur dhe shpresonte se fėmija i adoptuar do tė jetė i dobishėm pėr atė dhe se njė ditė do tė ketė ndonjė tė mirė nga ai.
Foshnja nuk pranoi qė ta ushqejė asnjė gjidhėnėse dhe kjo ēėshtje u bė problem. Nė fund, nėna e Hazreti Musės (a.s.) gjinjtė e sė cilės qenė pėrplotė me qumėshtin e tij dhe e cila e kėrkonte Musėn, erdhi nė pallatin e Faraonit si gjidhėnėse, e mori nė prehėr Musėn dhe e ushqeu. Sa ēudi ishte kjo - Faraoni e mori nė prehėr armikun e vet mė tė madh. Kėshtu rritej Hazreti Musa (a.s.), arriti moshėn e pjekurisė e Zoti i lejoi tė pėrfitojė pjesėn e vet tė diturisė dhe tė urtėsisė. Ndodhi qė tė sheh tėrė brutalitetin dhe padrejtėsinė e Faraonit dhe tė sundimit tė tij tė egėr. Ai jo vetėm qė nuk mori pjesė, pėrkundrazi, vuante duke e shikuar padrejtėsinė dhe filloi ti kėrkojė shėrim.
Duke shėtitur njė ditė, e pa njė njeri tė Faraonit se si lufton me njė njeri tė Beni Izrailit dhe si e mundon. Kur Izraeliti e pa Hazreti Musėn (a.s.) e thėrriti nė ndihmė. Musa i erdhi nė ndihmė dhe e grushtoi njeriun e Faraonit i cili nga pasojat e goditjes vdiq. Hazreti Musa u largua nga vendi i ngjarjes por tė nesėrmen pėrsėri e pa tė njėjtin njeri se si po lufton me njė ushtarė tjetėr tė Faraonit. Ai pėrsėri e thirri nė ndihmė Hazreti Musėn (a.s.) por ky i hidhėruar i tha se ai ėshtė i mashtruar, qė do tė thotė se ka gabuar duke luftuar ēdo ditė me nga njė ushtarė tė Faraonit, sepse njė gjė e kėtillė ėshtė rrezik pėr ēdokėnd. Pastaj u nis pėrpara duke e shtyer anash. Izraeliti, duke menduar se Musa dėshiron ta godas, bėrtiti:
A dėshiron tė mė vrasėsh sikur atė njeriun dje?"
Pas kėtyre ngjarjeve, Hazreti Musa u bė mė i kujdesshėm, por njerėzve tė Faraonit iu bė e qartė se vrasėsi i atij njeriu nuk ėshtė askusht tjetėr, pos Musa vetė, pėr shkak tė cilės Faraoni urdhėroi qė Hazreti Musa (a.s.) tė vritet.
Pushteti filloi tė kėrkojė Hazreti Musėn (a.s.) dhe ai jetonte nė frikė nga burgosja. Njė besimtarė qė ia donte tė mirėn, i preferoi qė sa mė shpejtė tė largohet nga qyteti, do tė jetė mė mirė pėr atė sepse po e kėrkojnė njerėzit e Faraonit pėr ta vrarė.
I pikėlluar, Hazreti Musa (a.s.) e lėshoi Egjyptin dhe u nis kah Medjeni, (Midian), duke e ruajtur kėshtu veten dhe duke i kėrkuar njerėzit e All-llahut:
...0 Zoti im, mė shpėto prej popullit zullumqar" (S XVIII-21)
Mė nė fund, Hazreti Musa (a.s.) hyri nė Medjen, dhe pėr tė pushuar iu afrua njė bunari. Rreth bunarit kishte shumė njerėz tė cilėt ju jepnin ujė kafshėve tė veta. Pak mė largė nga grumbulli i meshkujve, i pa dy gra tė cilat qėndronin duke pritur me delen e tyre. Hazreti Musa (a.s.) u afrua t'ju ndihmojė dhe e zbuloi shkakun pėr tė cilin ishin duke pritur. Ato thanė:
Babai ynė ėshtė njeri plak me shumė vjetė dhe ne duhet vetė ti japim ujė deles. Tani po presim tė pastrohet tollovia i ti japim ujė deles".
Hazreti Musa (a.s.) u afrua dhe i dha deles ujė, ndėrsa gratė shkuan nė shtėpi. Musa, qė ishte shumė i lodhur dhe i uritur e s'kishte ushqim pranė vedi, u ul nėn hije dhe iu lut Zotit qė ta largojė urinė nga ai:
O Zoti im, unė kam nevojė pėr ēkado qė tė mė japėsh!" (S XXVIII - 24)
Nuk kaloi gjatė kohė dhe erdhi njėra nga ato dy vajza duke ecur turpshėm e i tha Hazreti Musės (a.s.):
Babai im tė thėrret qė tė mund tė tė shpėrblejė pėr punėn e bėrė".
Babai i vajzės ishte Shuaibi, profet i vėrtetė i All-llahut. Hazreti Musa (a.s.) u ngrit dhe shkoi pas vajzės. Rrugės e luti vajzėn qė tė ec pas tij dhe i tha tia tregojė rrugėn prej pas shpine, sepse ai ishte nga familja e profetėve, sytė tė cilėve nuk lėshoheshin mbi trupin e femrės prej mbrapa.
Kėshtu ai mbėrriu gjer te Hazreti Shuaibi dhe ia rrėfeu rrėfimin e vetė. Shuaibi e ngushėlloi dhe i tha:
Mos u frikėso. Paske shpėtuar nga kthetrat e tiranit". Vajza e njėjtė e cila e pėrcillte Hazreti Musėn (a.s.), i tha Hazreti Shuaibit (a.s.): O baba, merre pėr krah pune, ai ėshtė i fuqishėm, besnik dhe i ndershėm".
Hazreti Shuaibi (a.s.), i cili ishte i vetėdijshėm pėr ndershmėrinė e Hazreti Musės (a.s.) dhe pėr pastėrtinė e tij, ia dha pėr grua njėrėn nga dy vajzat e veta, e gjatė asaj kohe tė kryejė punėn e Shuaibit, posaēėrisht tė kryej punėt e ēobanit.
Kur kaluan dhjetė vjetė, Hazreti Musa (a.s.) me familjen u nis pėr nė Egjypt. Rrugės, njė natė tė ftohtė dhe tė errėt ata u humbėn. Ēdokund ishte terr e rruga nuk mund tė dallohej nga rrethi, kėshtuqė Hazreti Musa (a.s.) mbeti tė bredh me familjen e tij pėrreth. Ai vėrejti njė rreze drite dhe pa u hamendur i tha gruas:
Rri kėtu e unė do tė nisem drejt atij zjarri. E gjej dikė qė do tė na tregojė rrugėn ose e marr ndonjė gacė zjarri dhe ta sjell kėtu".
Shpejtoi kah zjarri dhe kur arriti gjer aty, ky zė i thėrriti pas shpine:
O Musa, Unė jam - All-llahu, Sunduesi i botėrave" (S XXVIII - 30)
Unė tė zgjodha ty (pėr pejgamber), prandaj dėgjo mirė se ēka tė shpallet! Vėrtetė, nė jam All-llahu, nuk ka tjetėr Zot pos meje, pra, Mua mė adhuro dhe fal namazin pėr tė mė kujtuar mua. S'ka dyshim se momenti (kijameti) do tė vijė patjetėr - nga secili e fshehi atė - kur do tė shpėrblehet secili njeri pėr atė qė ka bėrė!" (S XX - 13, 14, 15)
Hazreti Musa (a.s.) kishte nė dorė njė shkop qė i ndihmonte rrugės e tė cilin e pėrdorte edhe pėr tua shkundur dhenve tė vet gjethet nga drunjtė. Nė kėtė shpallje iu urdhėrua qė ta hjedh nė tokė dhe shkopi i tij nė tė njėjtin ēast u shndėrrua nė gjarpėr tė madh. Hazreti Musa (a.s.) u frikesua dhe filloi tė ik. Por zėri e thėrriti: Mos u frikėso, qetėsohu". Zemra e tij u qetėsua dhe ai u kėthye pas, sipas urdhėrit tė Zotit, e zgjati dorėn dhe e mori gjarpėrin. Duke e dėgjuar dėshirėn e Zotit, ajo pėrsėri u shndėrrua nė shkop. Atij iu tha pastaj qė tė fus dorėn nė gji dhe pėrsėri ta mjerr. Kur veproi kėshtu, e pa se dora e tij ėshtė e shėndritshme dhe e bardhė, dhe se drita e ngjyrosur me tė bardhė rrezaton prej dorės sė tij, por duke mos i dėmtuar sytė e tij. Kėto qenė mrekullitė e Hazreti Musės (a.s.). Zoti e dhuroi me kėto shenja qė Faraoni dhe njerėzit e tij tė mos dyshojnė nė atė dhe nė profecinė e tij. Kėto forca iu dhuruan qė ata tė mos dyshojnė se ai vetė ka pretenduar nė kėtė profeci.
Pastaj All-llahu i urdhėroi ti shpallė Faraonit se ka filluar profecia e tij.
Hazreti Musa (a.s.) sė pari me fjalė tė ėmbla e njohtoi Faraonin pėr profecinė e vetė dhe e ftoi ta ndjek All-llahun, duke e pyetur se a dėshiron tė ketė shpirt tė pastėr dhe tė denjė pėr lėvdatė, qė ta shpie Musa kah Zoti i tij.
Faraoni pyeti: Kush ėshtė Zoti yt?"
Hazreti Musa (a.s.) u pėrgjegj: Zoti im ėshtė Ai qė e krijoi tokėn dhe qiellin. Ai ėshtė qė i krijoi tė gjitha gjėrat". Atėherė Faraoni u hidhėrua dhe u drejtua kah Hazreti Musa (a.s.) duke i thėnė: Nga ti nuk vie shenjė pėr tjetėr Zot, qė ėshtė ndryshėm nga unė, e ti Musa, nėse nuk mė falesh, do tė dėnohesh!"
Hazreti Musa u pėrgjegj: Nėse tė sjell shenjat nga Vetė Zoti, ē'do tė thuash?"
Faraoni pyeti: Ēfarė janė ato? Ku janė shenjat? I sjell nėse e flet tė vėrtetėn!"
Hazreti Musa (a.s.) e hodhi nė tokė shkopin e vetė dhe nga ai u krijua gjarpėri. E vuri dorėn nė gji dhe e nxorri, e ajo ndriēoi nga sytė e Faraonit me dritė tė pastėr e tė bardhė. Faraoni mbeti i habitur. Nė njėrėn anė ishte Hazreti Musa (a.s.) dhe Zoti i Hazreti Musės (a.s.) dhe Shenjat e Tij, nė anėn tjetėr ishin pushteti i tij suprem dhe sundimi monopolist me Egjyptin dhe me Egjyptasit. Egoizmi i tij e pengoi Faraonin ti bashkohet Musės, por ekzistonte problemi i shenjave. I tha vetes: ,Si do tė ishte nėse e quajmė magjistar" dhe me ide tė atillė ju foli ithtarėve tė vet:
Shikoni! Kėtu kemi njė magjistar i cili dėshiron t'ju zhvendos nga vendi i juaj, ta merr vendin e juaj! Ē'thoni?"
Ata thanė se duhet thirrė publikun dhe magjistarėt qė ata t'i gjykojnė atij, ta vėrtetojnė magjinė e tij. Tė gjithė magjistarėt e asaj kohe qė dalloheshin me aftėsitė e tyre, u mboldhėn bashkė. Para kėtij tubimi tė madh, Faraoni premtoi se nėse ata e mundin Musėn, do tė kenė ēdėshirojnė nga ai.
Kėshtu, me kėtė qėllim tė papjekur, se do tė mund tė degradojnė Hazreti Musėn dhe kėshtu tė fitojnė autoritet te Faraoni, hodhėn nė tokė shkopinjtė dhe litaret e vetė. Ata u shndėrruan nė gjarpinjė e njerėzit qė ishin dėshmitarė nė gjykim mbetėn gojėhapur. Por, Hazreti Musa (a.s.) ishte me Zotin, aq mė tepėr Zoti ishte me Musėn (a.s.). Kur erdhi radha te Hazreti Musa (a.s.) ai e hodhi shkopin nė tokė dhe tė gjithė tė pranishmit e panė se si ai po shndėrrohet nė gjarpėr tė tmerrshėm i cili i pėrbiu tė gjithė trillimet e magjistarėve, sikur tė mos kishin qenė asnjėherė aty.
Atėherė, para tė gjithėve, magjistarėt ishin ata tė cilėt i besuan Hazreti Musės (a.s.). Tė gjithė ata me njė zė dhe me tėrė zemrėn thanė: Ne besojmė nė Sundimtarin e Botėrave, i cili ėshtė Zot i Hazreti Musės dhe i Harunit".
Ata u gjunjėzuan dhe kėrkuan falje pėr atė qė e bėnė. Hidhėrimi i Faraonit u rrit. Ai i frikėsonte. Por, ata tė cilėt e dinin dallimin mes magjisė dhe mrekullisė mė mirė se ēdokush tjetėr, e kuptuan qartė se Hazreti Musa (a.s.) nuk ėshtė magjistar, dhe se fuqia e tij ėshtė fuqi nga Zoti, e prandaj as qė frikėsoheshin nga kėrcenimet e Faraonit. Faraoni bėrtiste: Si guxoni tė besoni nė Zotin e Musės, pa lejen time. Do t'jua pres duart. Do t'ju varė tė gjithė nė degėt e palmės!"
Krijesa e mjerė mendonte se njerėzit duhet tė marrin lejen e tij edhe pėr mendimet e tyre. Magjistarėt u pėrgjegjėn: Nuk do tė zgjedhim ty pranė Zotit i cili na krijoi, ne do t'i kthehemi Zotit tonė, ne jemi tė parėt qė i besojmė Musės dhe shpresojmė se Zoti na fal gabimet. Bėn ē'tė duash sepse ne e dijmė qė kjo botė nuk zgjatė pėrherė".
Por ky fjalim i zjarrtė nuk kishte ndikim mbi Faraonin dhe mbi ithtarėt e tij me zemėr tė akullt. Ata ishin tė mashtruar me pozitėn e vetė dhe me manifestimin e fuqisė.
E pushtuan Bani Izrailin: ato gra nga tė cilat nuk kanosej rreziku, i lanė tė gjalla dhe i caktuan pėr punė. Djelmoshat dhe tė rinjtė nga ai popull, u vranė tė gjithė. Zoti shumė herė tregoi dobėsinė e njerėzve tė Faraonit dhe i bėri tė denjė pėr urrejtje qė t'ua kthjellė mendjen. Gjithmonė kur ju vinte ndonjė fatkeqėsi ata i dėrgonin mesazh Hazreti Musės (a.s.) qė nėse Zoti ua largon fatkeqėsinė ata do tė besojnė Atė, por kur fatkeqėsia largohej ata e harronin mesazhin dhe bėnin padrejtėsi tė tjera.
Faraoni i tha popullit tė vetė: Mos u frikėsoni. Mė lejoni ta vras Musėn. Mė sė paku frikėsohem se ai do tė marr religjionin e juaj nga ju, por frikėsohem se do tė bėj revolucion nė kėtė vend dhe do tė sjellė fatkeqėsi".
Hazreti Musa (a.s.) tha: Kėrkoj strehim te Zoti nga ēdo njeri qė nuk beson nė ringjallje".
Nė kėtė situatė, u paraqit njeriu i cili gjer atėherė e fshehte fenė e tij, dhe pa i shikuar njerėzit, e ngriti zėrin e vet duke thėnė: A dėshiron ta vrasėsh njeriun i cili thotė se Sunduesi i tij ėshtė Zoti? A nuk i sheh shenjat qė i solli me vete?"
Faraoni shpalli: Ėshtė i atillė ēfarė kam thėnė".
Pėrsėri, ky besimtar i vetmuar ua tėrhoqi vėrejtjen njerėzve, duke thėnė se frikesohet se fati i tyre do tė jetė identik me njerėzit e Nuhit, ose Adit, ose Tamulit, se frikėsohet se do tė mbarojė nė Xhehenem e nė Zjarr dhe se askush nuk do tė jetė nė gjendje t'i shpėtojė nga dėnimi i Zotit.
Duke mos i kushtuar kujdes fjalėve tė kėtij njeriu, Faraoni i bėnte planet e veta dhe duke qeshur i tha Hamanit, kėshilltarit tė vetė: Ma ndėrto njė kullė tė lartė qė tė mund tė di rrugėt e Xhenetit nga maja e saj. Ndoshta aty do ta likuidoj Zotin e Musės!" Por njeriu qė ka besim tė fortė nė Zotin, vazhdoi tė pėrsėrit tė njėjtat gjėra, dhe tha: Mė pėrcjellni. Unė do t'ju shpie nė rrugėn e drejtė, o populli im. Jeta nė kėtė botė ėshtė kalimtare, mos u krenoni. Bota e ardhme ėshtė e pėrhershme. Tė gjitha veprat e njeriut do tė analizohen, veprat e kėqia do tė dėnohen e ato tė mirat do tė shpėrblehen.
Shpėrblimi pėr tė mirėn, ėshtė Xheneti i pėrhershėm. O popull! Po ju thėrras nė shpėtim, pse po shkoni nė zjarr?"
Ju dėshironi qė unė tė bėhem jobesimtar dhe tė dyshoj nė Zotin, ti gjej Atij bashkėbisedues, por unė ju thėrras kah Zoti, i cili ėshtė e vėrteta, Mirėbėrės dhe Sundimtar i Fuqisė. Zoti ėshtė Ai i cili do tė na kthejė vetes".
Tė gjithė ata tė cilėt e shohin tė vėrtetėn por nuk e nderojnė, do tė digjen nė zjarr. Kėtu nuk ka dallime, do tė shihni kėtė qė po ua flas!"
Faraoni dhe njerėzit e tij nuk u kthyen nga rruga e tyre edhe pas kėtyre fjalėve. Zoti e mori besimtarin e guximshėm nėn mbrojtjen e Vetė dhe ua shtoi vėshtirsitė njerėzve tė Faraonit.
Nė fund, Zoti i urdhėroi Musės qė tė largojė njerėzit e shtypur nga Egjypti natėn. Hazreti Musa (a.s.) e nxorri Bani Izrailin jashtė dhe u nisėn kah deti i Kuq. Nė zemrat e tyre frikėsoheshin se Faraoni do ti detyrojė tė shkojnė rrugės sė tij, i cili u nis ta ndjek Hazreti Musėn (a.s.) me ushtrinė e tij. Bani Izraili e pa forcėn e madhe dhe u shqetėsua shumė. Zgjidhje nuk mund tė gjendej. Nga njėra anė ishte deti, nga bregu nė breg ishte uji, nga ana tjetėr ishte Faraoni me ushtrinė e tij tė fortė e tė madhe. Musai e shihte prehjen dhe shpėtimin tė Zoti dhe Ai i zbuloi se duhet ta gjuaj shkopin e vet nė ujė. Kjo ishte shprehje e fuqisė sė All-llahut. Hazreti Musa (a.s.) e gjuajti shkopin nė ujė dhe nė njė ēast, u krijua rrugė e thatė dhe e kalueshme. Bani Izraili e pėrcillte Musėn nė kėtė rrugė. Nga tė dya anėt ishte i grumbulluar uji me formė tė dy mureve dhe nuk binte mbi ata. Bani Izraili arriti gjer te uji e edhe Faraoni erdhi deri te uji me ushtrinė e vetė. Pyetej, a tė kthehet pas apo t'ia besojė shpirtin e vetė detit. Para vetes e pa Hazreti Musėn (a.s.) dhe njerėzit e tij dhe pyetej se si ata shkelėn nė ujė dhe kaluan tė sigurtė? Por ai nuk i besonte shenjave tė qarta tė All-llahut. I urdhėroi forcat e veta tė kalojnė detin nė tė njėjtėn mėnyrė si veproi populli i Musės. Tė gjithė dėgjuan dhe shkelėn nė det. Shpejtuan tė zėnė Hazreti Musėn (a.s.) - paqa qoftė me tė - dhe njerėzit e tij. Ishin tė dehur nga vena e krenarisė, pėrnjėherė muret u mbyllėn mbi ata. Rruga u bė bunar, uji i mbuloi nga tė gjitha anėt. Faraoni, duke mbetur pa shpresė, u bė besimtar por ishte tepėr vonė, tė gjithė u mbytėn nė det, tė gjithė qenė tė shkatėrruar, mendimet e tyre u zhdukėn. Kur'ani i pėrshkruan ēastet e fundit tė Faraonit me kujdes. Ai thotė:
... Kur e pėrfshiu atė pėrmbysja, ai tha: Besova se nuk ka Zot tjetėr pos Atij qė i besuan beni izrailėt, edhe unė jam nga besimtarėt".
Tani beson ndėrsa mė parė e kundėshtove dhe ishe njėri prej shkatėrruesve".
Sot po tė shpėtojmė (po tė nxjerrim nga deti) me trupin tėnd (tė vdekur) qė tė shėrbesh si argument pėr ata qė do tė vijnė pas teje. Vėrtetė ekziston njė shumicė njerėzish qė nuk hulumtojnė argumentet tona".
Kėshtu Beni Izrailin e shpėtoi deti.
Anipse Hazreti Musa (a.s.) shpėtoi nga hija e Faraonit dhe nga shtypja e tij, tani para tij qėndronte njė problem i madh, e ky ishte mosdija dhe dėshira pėr polemika nė mesin e vetė Bani Izarailit. Nga ana tjetėr e detit takuan njerėz tė cilėt adhuronin idhujt, dhe Bani Izraili e luste Hazreti Musėn (a.s.) qė t'ju bėj njė idhull pėr ata, kėshtu qė nė asnjė mėnyrė tė mos jenė inferiorė ndaj tė tjerėve, pra as nė pikėpamje tė adhurimit tė idhujve. Hazreti Musa (a.s.) qe shumė i prekur me kėtė qė e dėgjoi dhe tha: Sa tė paditur jeni. A pritni nga unė tju gjej tjetėr Zot pos Atij qė ju shpėtoi nga pushteti i faraonit?"
Zoti e thėrriti Hazreti Musėn (a.s.) tė kalojė tridhjet netė, largė nga njerėzit, duke e lutur. Hazreti Musa e emėrtoi Hazreti Harunin (a.s.), vėllain e vetė, pėr zėvendės dhe ju tregoi njerėzve. Pas tridhjetė netėve, duke i ndjekur urdhėrat e All-llahut, i shtoi edhe dhjetė netė. Pas rrumbullaksimit tė atyre dyzet netėve, iu shpall Tora, e cila duhej tė jetė rrėfyes pėr popullin izraelit nė atė kohė.
Sidoqoftė, pasi Beni Izrailėt qenė disa ditė pa Hazreti Musėn (a.s.), filloi ti mundojė mungesa e idhujve. Njė mashtrues me emrin Samiri, e mblodhi nga ata arin dhe stolitė qė e kishin dhe e bėri njė viē tė artė nė atė mėnyrė qė nė kushte tė posaēme tė lėshojė zėra tė viēit. Atėher ju tha njerėzve, urtia e tė cilėve ishte vetėm nė sytė e tyre: Ky viē ėshtė djali i Zotit tė Musės, ky ėshtė Zoti juaj, duhet ta adhuroni.
Njerėzit harruan se Zoti nuk mund tė jetė nė formė trupi, nuk mund tė jetė nė hapėsirė dhe nė kohė, harruan se Zoti duhet tė jetė udhėrrėfyesi tyre, nė kundėrshtim me udhėzimet e Hazreti Musės (a.s.), e pranuan si Zot viēin e artė, tė punuar me duart e Samirit, e qė nuk i bėn as mirė as keq askujt. Nuk i brengoste fare fakti se ai ėshtė vetėm njė idhull qė e bėri Samiri e qė mezi artikulonte disa zėra tė ngjashėm mė tė lopės, dhe nuk kuptonte se po tė paraqitej Zoti nė mesin e tyre, atėherė ai do tė vinte pėr ti udhėhequr dhe se ėshtė e qartė se ka diferencė tė madhe mes udhėheqjes dhe pėllitjes sė lopės.
Kėshtu Izraelitėt lakuan nga rruga e drejtė, pa e dėgjuar fare kėshillėn e Hazreti Harunit (a.s.)
Kur Hazreti Musa (a.s.) u kėthye dhe e pa sjelljen e tyre, u dėshprua shumė dhe i qortoi njerėzit e paditur.
I tha Samirit: Tani, ti, ndėrtues i idhujve, tė cilin e ndėrtoi Zoti, ē'tė bėj me ty? Atė idhull une do ta djegi, e hirin e tij do ta hjedh nė det, e Zoti yt i vėrtetė ėshtė Zoti i vetėm, i Cili sheh dhe di ēdo gjė dhe jashtė tė Cilit nuk ka mirėsi". Me ato fjalė e bėri copė copė idhullin qė pas tij tė mos mbetet asgjė.
Fjalėt hyjnore tė Hazreti Musės (a.s.) mbetėn pa efekt. Njerėzit edhe mė tutje kėrkonin arrėsyetime. Pas Hazreti Musės (a.s.), u bėnė edhe mė tė pakujdesshėm, nuk i bindeshin tė vėrtetės dhe fjalėve tė tė dėrguarve tė Zotit dhe tė tė zgjedhurve tė Tij. Mbetėn tė pakujdesshėm dhe i shtypnin njerėzit dhe i vritnin profetėt.Bile edhe filluan vetė tė krijojnė Librin Hyjnor, duke e ndryshuar pėrherė, dhe kėshtu e krijuar Torėn nė formėn e saj tė sotme, e cila ėshtė aq e mangėt sa qė askush nuk mund t'a quaj Libėr tė Zotit.
LEKSIONI I TETĖMBĖDHJETĖ
Hazreti Isai (a.s.)
Shpėtimtar, profet dhe shėrbetor i Zotit
Merjemi (Marjam), nėna e Isait
Gruaja e Imranit (Imran) ishte grua shterpe, por nga burri pat dėgjaur se Zoti i paska premtuar njė djalė, i cili do tė jetė nė gjendje ti ngjallė njerėzit dhe tė shėrojė tė sėmurit pėrmes fuqisė dhe Urdhėrit tė Zotit.
Ajo besonte se Zoti i Gjithėfuqishėm kėtė gjė mund ta bėjė dhe i luteshte qė mu ajo tė jetė, tė cilės do ti japė fėmijė.
Zoti e plotėsoi dėshirėn e saj dhe ajo mbeti shtatzėnė. Nė shenjė falėnderimi pėr kėtė uratė dhe dhuratė ajo u betua se fėmijen e saj do ta japė pėr tė shėrbyer nė Tempull (nė Jerusalem) (shih III:34).
Fėmija qė lindi ishte vajzė, e kur nėna e pa, tha: Vajzė ėshtė, por unė do ti mbetėm besnike betimit tim. Do ta pagėzoj Merjem. Atė dhe fėmijėt e saj po i vė nėn mbrojtjen Tėnde prej Shejtanit dhe tė kėqijave tė tij" (shih S.IILS.34,35).
Gruaja e Imranit e ēoi Merjemin nė Tempull dhe ua besoi rojeve tė kėtij altari. Pasi fėmija ishte e bija e udhėheqėsit tė tyre, Imranit, tė gjithė dėshironin tė kujdesen pėr edukimin dhe sigurinė e saj, ashtu qė nderi pėr kujdesin pėr bijėn e Imranit do ti takonte atij. Nė fund, ndėrmjet tyre erdhi grindja dhe, pėr ta zgjedhur problemin, hodhėn short. Shorti, ndėrmjet tė gjithė rojeve tė tempullit i ra Hazreti Zekirjas (Zakarijja). Kėshtu Merjemi ra nėn kujdestarin dhe mbikqyrjen e Hzreti Zekirjas dhe ajo gradualisht u rrit e okupuar vetėm me lutje dhe shėrbim nė Tempull.
Pastėrtia dhe besnikėria e saj u rrit aso shkallė, sa qė ēdo herė qė Hazreti Zekirjai (a.s.) hynte nė tempullin e saj gjente ushqim - ushqim xheneti pėrskaj asaj. I habitur, e pyeste: Prej nga po vjen ky ushqim?" Merjemi pėrgjigjeshte: prej All-llahut, All-llahu atė qė e don e furnizon pa mund". (III, 37)
Zekirjai dhe Jahja (Yahya)
Gruaja e Zekirijas (a.s.) ishte gjithashtu shterpe, sikur nėna e Merjemit dhe pėr kėtė shkak Zekirijai ka qenė pa fėmijė deri nė pleqėri. Nė atė kohė kur Zekirijai (a.s.) kujdesej pėr pėrparimin shpirtėror tė Merjemit nė tempullin e sajė duke e pa mėshirėn e pakufizuar tė Zotit ndaj sajė, dėshiroi qė tė ketė njė ,fėmijė besimtar sikur Merjemi, i ēoi duart nga Zoti dhe i tha: O Zot! Mė dhuro njė fėmijė tė pastėr dhe besimtar, njė fėmijė qė do tė jetė burim i kėnaqėsive tė mia, trashėgimtar i im dhe trashėgimtar i tempullit tė Jakubit (Ya'qub)" (Shih III, 39 dhe XIX, 1-6)
Hazreti Zekirijai ishte duke u falur nė tempull, kur e thirrėn melekėt: Zoti po tė dėrgon njė lajm tė gėzueshėm, ka me tė lind fėmi Jahja, i cili ėshtė i drejtė dhe lajmėtar i fesė"-
Hazreti Zekirijai (a.s.), qė ishte i vjetėr dhe i shtjerun dhe e dinte shterrpėrinė e gruas sė vet, (e tė bėhet shtatzėne nė kėto kushte, ishte njė dhuratė qė nuk mund tė pritej) tha me gėzim dhe i befasuar: O Zot, si nė gjendjen nė tė cilen jemi unė dhe gruaja ime mund me mė dhėnė dashamirėsi qė tė kemi fėmijė?" Nė pėrgjigje u tha: Kjo ėshtė gjė e lehtė pėr Zotin. A nuk tė krijoi ty prej asgjėje?"
Kėshtu, Hazreti Zekerijai (a.s.) u bė njėri nga profetėt e Zotit dhe tėrė jetėn bėri thirrje pėr fenė dhe shpėtimin. Nė fund vdiq si martir prej dorės sė njėrit prej mbretėrve tė Bani Izrailit, i cili dėshironte tė martohet me tė bijėn e vėllaut tė vet, nė kundėrshtim me ligjin e Zotit dhe tė cilit kėtė ia ndaloi Hazreti Jahja.
Isa, Mesia (shpėtimtari)
Njė ditė, Merjemi, e cila qė nga fėmijėria rritej nė Tempull dhe pėr edukatėn e sė cilės kujdesej profeti i autoritetit tė Zekerijasė, ishte duke u lutur, para saj u paraqit meleku nė formė tė njeriut.
Merjemi mendonte se ky ėshtė mashkull dhe nga frika kėrkoi mbrojtjen e Zotit, por meleku e njoftoi me lajme tė pabesueshme: ,Po vij prej Zotit, tėnd qė ta dhuroj birin e pastėr dhe tė pėrsosur.
Merjemi pyeti: .Si, kur asnjė mashkull nuk ka pasur kontakt me mua, e unė nuk jam prostitute?"
Zoti yt - u pėrgjegj meleku - thot se kjo gjė pėr tė ėshtė e lehtė dhe se kjo, do tė jetė shenjė dhe sprovė e mėshirės sė tij." Kėshtu Merjemi mbeti shtatzėnė dhe, duke pasur parasysh se nuk ishte e martuar, disa tė pafe filluan tė kurdisin intriga tė paturpshme, tė cilat atė e hidhėruan. Qė tė lirohet prej kėtyre mundimeve, ajo u largua prej njerėzve, e detyruar tė shkojė nė vend tė largėt. Atje i numėronte ditėt deri te lindja e djalit tė saj.
Nė fund, kur erdhi koha e lindjes, gjeti strehim dhimbjes sė saj nėn drurin e thatė tė pallmės nė shkretėtirė dhe nė kėtė vend tė veēantė e lindi fėminė pa mami dhe pa infermierė.
Vetmia, frika nga pamėshirshmėria dhe mendimet se si do tė jep sprova pėr ndershmėrinė e vet para njerėzve, e ngarkuan Merjemėn me aq shumė brenga, sa qė ajo i tha vehtes: U desht tė vdes para kėsaj dhe tė harrohem nga kujtimet e njerėzve." Atėherė e dėgjoi zėrin, i cili e ngushėllonte: ,Mos u dėshpėro, Zoti yt ka urdhėruar qė pėrskaj teje tė rrjedh njė pėrrua duke ta freskuar shpirtin.
Shkunde drurin e pallmės dhe hurma tė freskėta do tė bijnė pėrmbi ty. Ha, pi dhe qetėsoje shpirtin tėnd, dhe nėqoftėse sheh ndonjė njeri, i thuaj: Unė jam zotėruar dhe sot nuk do tė flas me askėnd."
Mrekullitė dhe ndihma e tė Padukshmit, njė nga njė u fuqizuan. Prandaj u qetėsua Merjemja dhe e mori nė shtėpi fėminė. Kur njerėzit e panė Merjemin me fėminė nė prehėr, filluan ta qortojnė duke i thėnė: Babai nuk ka qenė njeri i keq, as nėna yte nuk ka qenė e pandershme."
Duke heshtur, Merjemi u drejtua kah fėmija. Kjo do tė thoshte: Pyeteni atė se ēka ndodhi, do ta keni pėrgjigjen."
Si mund ti flasim fėmisė tė asaj moshe?" - pyetėn duke u tallur. Por, fėmija i Merjemit fliste me ndihmėn e fuqisė sė Zotit dhe me gjuhė tė qartė dhe tė pastėr duke thėnė: Unė jam rob i All-llahut. Ai do tė ma dėrgojė mua librin dhe do tė mė bėjė lajmėtar tė fesė, do tė mė bekojė kudo qė tė gjendem dhe do tė mė urdhėron qė, derisa tė jem gjallė, tė lutem dhe tė jap zekat dhe tė jem i mirė ndaj nėnės sime." (Sure Mejrem, 30-32)
Mendimet e qarta tė fėmijės habitėn tė gjithė dhe kjo shenjė e qartė i zhduki dyshimet nė lidhje me Hazreti Mejremin (a.s.) dhe kuptuan se ky fėmijė ėshtė krijuar me Dėshirėn e Zotit, pa babė dhe se ai nė tė ardhmen do tė ketė pozitė tė lartė dhe pėrgjegjėsi.
Kushtet nė tė cilat jetonin njerėzit para Hazreti Isait (a.s.) Para lindjes sė Isait (Shpėtimtarit), Palestina ishte nė duart e Romakėve. Por popujt e Palestinės, edhe pse nuk kishin ndihmė qė eventualisht tė ndahen, ishin tė pėrfshirė nė luftėn kundėr Romakėve tė huaj. Kjo luftė e pandėrprerė, e keqėsonte pozitėn e Palestinės dhe njerėzve tė saj.
Ekonomia ishte nė gjendje kaotike, kurse taksat e rėnda eksploatuese ishin tė shtuara tė keqes. Njerėzit e lirė ishin tė shqetėsuar dhe tė lidhur nė pranga, ose tė kapluar me luftė tė pėrjetėshme. Qytetet e pėrparuara u shuan, ēdo gjė ishte e shkatėrruar dhe e dobėsuar, bile edhe feja e vetė Hebrenjėve, tė cilėt mė nuk u bindeshin urdhėrave tė fesė sė tyre. Ndoshta dobėsimi i fesė ishte dhuratė njerėzve nga ana e kolonizmit romak.
Kolonizimi gjithmonė e ka pasur dhe gjithmonė do ta shfrytėzojė kėtė dhuratė, sepse nė kėtė lloj lufte armiku nuk ka nevojė pėr armė. Njerėzit, tė cilėt e lanė pas dore fenė e vet ose e lanė plotėsisht, pa dijen e tyre, dalėngadalė do tė shkatėrrohen. Sidoqoftė, nėn ato kushte, nė ato kohėra tė ngarkuara me shqetėsime, ndihej nevoja e vėrtetė pėr paraqitjen e prijesit Hyjnor, tė vijė dhe t'i shpėtojė njerėzit e rėnė moralisht nga fatkeqėsia e tyre dhe nga devijimi i rrugės sė gabuar.
Ashtu edhe ndodhi, me mėshirėn e All-llahut tė Mėshirshėm dhe me dashurinė e Tij, nė botė erdhi Hazreti Isa (a.s.)
Lindja e tė dashurit ishte e pėrcjellur me mrekullira, tė cilat ishin sprova pėr pozitėn e tij dhe me rėndėsi. Ato ishin shenja tė Zotit, qė dėshmojnė se ai ishte njeriu i Zotit dhe se e ka krijuar dora e sigurtė e Zotit qė tė bėjė kthesė tė madhe.
Mesazhi i Isait
Ungjilli ėshtė bėrė i ditur personalitetit tė Hazreti Isės (a.s.) qė tė shėrbejė si urdhėrrėfues i ēlirimit tė atyre qė janė tė humbur. Hazreti Isa (a.s.) e ka shpallur mesazhin e vet tė profetit dhe e ka filluar aktivitetin e vet nė baza tė gjėra. Ka duruar shumė mundime dhe ėshtė sakrifikuar qė t'i shpėtojė Hebrejėt dhe ti shkatėrrojė rrėnjėt e devijimit tė tyre.
Por, udhėheqėsit hebrejit, tė cilėt me forcė mbaheshin pėr pozitėn dhe rangun e tyre mendonin se ato do ti humbin me ardhjen e Hazreti Isės. Ata frigoheshin prej misionit tė tij profetik, bashkarisht kurdisin komplet pėr tė krijuar pengesa qė ta ndalin pėrparimin e tij.
Hazreti Isa (a.s.) ishte i vetėdijshėm pėr planet e tyre, por ishte i fortė si shkėmb, e zgjėronte udhėheqėsinė e vet dhe mėsimin si dhe i njoftoi njerėzit pėr besimet e kota dhe devijimet qė janė futur nė fenė e Hazreti Musasė(a.s.).
Ndonjėherė, derisa kėshtu vepronte, e shėronte me lejen e Zotit, njeriun e sėmurė, tė vdekurin e ngjalltė me lejen e Zotit, ashtuqė njerėzit tė kuptojnė se ai rrjedh prej Zotit dhe se ėshtė i dėrguar prej Zotit tė Vetėm dhe tė Pakrahasueshėm.
Fundi i misionit tė Isait (a.s.)
Prej ditės nė ditė rritej numri i miqve tė Hazreti Isės dhe sa zmadhohej ky numėr, rritej edhe tiranija e udhėheqėsve hebrej, gjithė deri nė momentin kur vendosėn qė ta largojnė.
Por, Zoti e largoi prej syve tė tyre dhe ata gabimisht kryqėzuan tjetėr njeri, i cili pėrngjante Hazreti Isas (a.s.), kurse ata i besonin mashtrimit tė vetė se e kanė kryqėzuar nė kryq Hazreti Isan (a.s.). Ky fakt nė mėnyrė eksplicite ėshtė dhėnė nė Kur'anin e Shenjtė:
As nuk e kanė vrarė e as nuk e kanė kryqėzuar nė kryq, vetėm ashtu u ėshtė dukur. Ata tė cilėt pėr atė nuk pajtoheshin nė mendime, ata vetė kanė qenė nė dyshim: pėr atė nuk dinin asgjė tė sigurtė, vetėm supozonin a ėshtė e vėrtetė se nuk e kanė vrarė, por All-llahu e ka ngre vetit. E All-llahu ėshtė i Fortė dhe i Urtė." (S IV, 157/8)
Prandaj, rasti i kryqit dhe i zbukurimeve tė palogjikshme, tė shtuara kėtij rasti, ėshtė pa kurrfarė baze, si p.sh. Krishterėt qė sot thonė se ēdo njeri nė esencėn e vet ėshtė mėkatar, ndonėse ndoshta tėrė jetėn nuk ka bėrė asnjė mėkat dhe se Hazreti Isa ėshtė vėnė nė kryq nė vend tė atij njeriu, pėr ta shpėtuar nga mundimet e Xhehennemit dhe zjarrit tė tij. Pėr atė shkak, Marcionistėt dhe Gnostikėt nuk kanė besuar nė vrasjen dhe vėnjen nė kryq tė Isait (a.s.)
Hazreti Isa Shpėtimtar ose shėrbėtor i Zotit
Ajo qė ėshtė e padyshimtė sipas Kur'anit tė shenjtė, bile edhe sipas Dhjatės sė re, tė cilėn tani e posedojnė Krishterėt, ėshtė se Mesia veten gjithmonė e ka konsideruar shėrbetor tė Zotit, e ka adhuruar Zotin dhe u ka bėrė thirrje njerėzve qė t'i falen tė Vetmit.
Hazreti Isa ka thėnė:
All-llahu me tė vėrtetė ėshtė sunduesi i im dhe i juaj, prandaj Atij lutuni; ajo ėshtė rruga e drejtė. "
Hazreti Isa (a.s.) pėr vete kurr nuk ka thėnė se ėshtė Zot, e nėqoftėse krishterėt e njohin dhe e konsiderojnė si Zot, atėherė ai ėshtė mendim i tyre vetiak.
Nehru, nė librin e tij Vėshtrim i shkurtėr i historisė sė botės "thotė se Mesia kurr nuk ka pretenduar nė hyjni, e as qė ka thėnė se ėshtė Zot, por njerėzit kanė dėshirė qė heronjtė e vet t'i bėjnė Zotėr.
Hazreti Isa (a.s.) ka qenė sikur profetėt tjerė, njeri tė cilit shpallja i ka ardhur prej Zotit dhe qė ka qenė i nxitur t'i udhėheqė njerėzit.
Nėqoftėse ai ka lindur pa babė, Hazreti Ademi (a.s.) gjithashtu ėshtė krijuar pa babė dhe nėnė, por asnjė krishter nuk konsideron se ai ėshtė Biri i Zotit".
Kur'ani thotė:
Isa, biri i Merjemes, nuk ėshtė tjetėr, vetėm se i dėrguar: ka pasur shumė profetė qė kanė vdekur para tij. Nėna e tij ka qenė grua e drejte. Ata tė dytė kanė pasur tė hajnė ushqimin ditor." (S V, 75)
qė do tė thotė se, sikur ēdo krijesė njerėzore, i ka pasur nevojat jetėsore.
Kjo e vėrtetė, qė ka ardhur me fjalėn e qartė tė A11-llahut Kur'anit pėrputhet edhe me aftėsinė, edhe me arsyen, sepse ėshtė njeri i cili sikur edhe individėt tjerė, nuk ka veti prej vetvetiu. Prandaj, sikur edhe njerėzit edhe profetėt tjerė, ka nevojė pėr gjėrat jetėsore, sikurse janė ushqimi edhe gjumi.
Kėshtu, nė pėrputhje me arėsyen dhe me pohimin e Kur'anit tė Shenjtė, Dhjatės sė re egzistuese (Ungjilli sipas Shėn Markut) edhe nė bazė tė sprovave tė historianėve tė mėdhenjė. Hazreti Isa(a.s.) ka qenė shėrbetor i Zotit dhe profet dhe kurr nuk e ka shpallur vehten hyjni.
Por, pas vdekjes sė Hazreti Isas(a.s.) feja e pastėr e tij e ka humbur pastėrtinė e saj dhe politeizmi e idoliatria e kanė gjetur rrugėn e vet kah ajo, ashtu qė Uil Diran (Uill Durant) nė librin e tij Historia e civilizimit" shkruan se krishterizmi nuk e ka ērrėnjosur, por me kėnaqėsi e ka pėrvetėsuar.
Ēdokush qė e ka studijuar shkencėn krishtere do tė vėrtetojė se historiani e ka vėrtetuar njė fat historik. Bile mendime tė tilla sot janė zbuluar edhe nė mesin e ithtarėve tė Shpėtimtarit:
- Isa ėshtė ndarė prej esencės hyjnore, ai nuk ėshtė i krijuar, por quhet Biri i Zotit.
- Hazreti Isa ka qenė njeri, por nė tė cilin ka qenė mėshiruar Zoti.
- Mesija ėshtė vetė Zoti, i cili e ka paraqitur vehten nė formė njeriu.
Por, ne tė gjithė e dijmė se Zoti nuk ėshtė prej materies qė mund tė ekzistojė nė hapėsirė, ose tė ndajė njė pjesė tė vehtes dhe tė quhet Biri i Zotit. Edhe me arėsyen tonė gjithashtu kuptojmė se Zoti nuk ka dimensione qė tė mund tė pėrmbahet nė diēka, ose tė mėshirojė vehten dhe tė paraqitet nė formė njeriu.
Edhe mė tepėr, si ėshtė e mundur qė Zoti, qė nuk ka kurrfarė nevoje, tė ketė nevojė pėr ushqim dhe veshėmbajthje.
Pėr kėtė arsye, nėqoftėse krishterėt mendohen mirė, do tė kuptojnė se Hz. Isa, sikur edhe gjithė profetėt tjerė, ėshtė shėrbetor i All-llahut dhe nuk ka tė drejtė tė konsiderohet hyjni. Kur'ani thotė:
E mohuan (e bėnė kufr) tė vėrtetėn ata qė thanė se Zoti ėshtė i biri i Merjemes."
Thuaj: Kush mund ta pengojė All-llahun qė, nėqoftėse don, i shkatėrron Mesijen, birin e Merjemes, nėnėn e tij dhe gjithė ē'ka nė tokė, kush mund ta pengojė atė?"...(S V, -17)
Dėftimet e Isait
I dėrguari i Islamit, Profeti i madh (a.s.) ka thėnė:
Me kė duhet tė shoqėrohemi? "Ai ėshtė pėrgjegjur:Me ata, tė cilėve shprehja e fytyrės ua kujton All-llahun, fjalėt e tė cilėve plotėsojnė dituritė e juaja, e vepra e tė cilėve e bėn mė tė madhe dėshirėn pėr pyetjet e botės tjetėr. (Usul al-kafi,tam I, 39)
Profeti (a.s.) gjithashtu ka thėnė: Nxėnėsit prej Hazreti Isės (a.s.) kanė kėrkuar udhėzime pėr vehte, e ai ka thėnė: Musai, Kalim All-llahu, ju kanė thėnė: Mos u betoni pėr rrena nė emėr tė All-llahut" , por unė them: "Mos u betoni nė emrin e All-llahut edhe nėqoftėse ėshtė e vėrtetė se nxėnėsit kėrkuan udhėzime edhe mė tė mėdha, e ai u tha: I dėrguari i Zotit, Musai, ju ka thėnė Mos e shkelni kurorėn", por unė po ju them: As mos mendoni pėr atė, sepse ēdo njeri nė kokėn e tė cilit hyn mendimi pėr shkeljen e kurorės, ėshtė sikur personi i cili ndez zjarr nė dhomė tė gėlqerosur,i cili edhe nėqoftėse nuk e ndez dhomėn, sė paku muret do t'i nxijė ."
Amir al mu-minin (a.s.) Hazreti Ali ka thėnė: Isa, i biri i Meyemit ka thėnė "I lumtur ėshtė ai, heshtja e tė cilit nė mendime dhe shiqimi i tė cilit jep kėshillė: pėr veprat e veta tė papėrshtatshme, e njerėzit marrin prej dorės dhe fjalėve tė tij. (Bihar al-Anvar, vėll. 14, 320)
Imam Xhafar as-Sudek (Ja'far as-sadiq) (a.s.) ka thėnė: Hazreti Isa u ka thėnė shokėve tė vet:
"O djem tė Ademit, Kthehuni prej kėsaj bote kah All-llahu dhe mos e robėroni zemrėn e juaj me kėtė botė, sepse juve nuk jeni vetėm pėr kėtė botė. Ai pėr juve nuk ka vleftė Ju nuk do tė mbeteni nė tė dhe ai nuk do tė mbetet pėr juve. Sa shumė njerėz kanė qenė tė mashtruar dhe tė shkatėrruar. Ēdokush i cili ėshtė i tėrhequr prej besimit nė tė, do tė jetė i humbur. Cili do qė e don dhe shkon mbas tij, do tė vyshket. (Bihar al-Anvar, vėll. 14, 289). Ai gjithashtu ka thėnė "Isa u ka thėnė ithtarėve tė vet Apstenoni prej pėrshėndetjes sė grave tė huaja, sepse ajo e mbjell farėn e idhet tė dėshirės (epshit) nė zemrat e meshkujve dhe ėshtė e mjaftueshme pėr shkatėrrimin tuaj. I mjeri ai, qėllimi jetėsor i tė cilit ėshtė kėnaqėsia e kėsaj bote dhe veprat e tė cilit janė me mėkate. Askush prej jush nuk din se si nesėr dhe nė kohėn e ngjalljes do tė jetė i turpėruar para All-llahut." (Bihar al-Anvar, vell 14, 373)
LEKSIONI I NĖNTĖMBĖDHJETĖ
Mohammed (Muhammad)(a.s.)
Dritė qė shkėlqen nė errėsirė
Bota para Islamit
Gjendja kaotike e botės para Islamit qartė duket nė pasqyrėn e kujdesshme tė historisė. Konturat e pakėnaqėsisė, tė eksploatimit, gjakderdhjes, adhurimi i idhujve, janė tė qarta nė atė pasqyrė.
Para Islamit, ka qenė sikur gjinia njerėzore qėndron mbi humnerėn e shkatėrrimit dhe ekzistonte frika qė ne ēdo moment mundet tė rrokulliset dhe tė shkatėrrohet.
Religjioni dhe besimet e njerėzve
a) Ne gadislaullin e Arabisė
Para Islamit, Arabėt nė zemrat e tyre kanė qenė tė dhėnė pas idhujve dhe ēdo gjė qė shihnin rreth vehtes, bėnin idhull. Jo vetėm qė i ulnin kokat dhe binin nė gjunjė para tyre, por edhe ēdo gjė qė kishin, bile edhe prodhimet bujqėsore ua dhuronin idhujve tė vet (Shih S.VI:137).
Besonin se jasht kėsaj jetė, nuk ka tjetėr jetė (Shih XLV:24).
Ėshtė e qartė se ata, tė cilėt nuk e shihnin varfėrinė e idhujve tė vet, tė cilėt i kanė zgjedhur zatėn pėr tė vet, as nuk kanė mund ta pranojnė idenė e ngjalljes. Prandaj, nuk ėshtė pėr tu habitur qė shtėpinė tė cilėn e ndėrtoi Hazreti Ademi me urdhėr dhe nė emėr tė All-llahut, e shndėrruan nė vendbanime tė idhujve tė vet, tė ngjyrosur me ngjyrėra tė zjarrta.
Ca individė besojnė se paraqitja e adhurimit tė idhujve nė Hexhaz, ėshtė e lidhur pėr emrin: Amr ibn Luhayy. Al ya qnibi shkruan nė historinė e vet: Ai (ibn Luhayy) ka udhėtuar nė Siri, ku ka parė se tė gjithė banorėt adhurojnė idhuj. Kur i ka pyetur pėr cilėsitė e idhujve, ata i kanė thėnė:"Ata na tregojnė miqėsi dhe na e bien shiun. Atij i kanė pėlqyer idhujt dhe i ka lutur ti japin ujė. Ata i kanė dhėnė Hubal-in dhe ai e ka sjellur nė Mekė.
Ibn Hisham shkruan se Amir ibn Luhayy kėtė idhull e sjelli nga Mu'ab (Irak). Sidoqoftė, Hubal-i ka qėnė idhulli mė i popullarizuar nė mesin e Perėndive nė Qabe (Ka'bah), ka qenė i rregulluar nė formė njeriu, kurse shigjetat e arta, tė cilat i pėrdornin fallxhinjtė gjatė profecisė, kanė qenė tė vendosura para tij. Zhvillimi i adhurimit tė idhujve kishte marrė pėrmasa, sa qė idhujt i bėnin nė formė tė kafshėve,bimėve,njerėzve, vigajve, melekėve dhe yjeve, bile edhe shkėmbinjtė, kanė qenė objekt i adhurimit.
Laf-i ka qenė nė formė tė kubit prej guri dhe ka pasė njė fushė dhe njė livadh tė veēantė nė Taif, tė cilat kanė qenė vende tė shenjta, ku prerja e drunjėve, gjuejtja dhe derdhja e gjakut nuk kanė qenė tė lejuara nė afėrsi tė tij.
Njerėzit nga Meka dhe vendet tjera atje shkonin nė haxhillėk.
Uzza ka qenė zot me ndikim tė madh, baraz me planetėn Venera dhe ka qenė i vendosur nė Naklah (Nakhlah), nė lindje tė Mekės dhe atje ėshtė adhuruar. I janė dedikuar shumė mė tepėr adhurime se sa idhujve tjerė. Tempulli i Uzza-s ka marrė formėn e tre drunjėve dhe njerėzit i sillnin kurbane.
Manat, ka qenė zot i profecisė dhe vendi i adhurimit tė tij ka qenė shkėmbi i zi nė Kadaj ad (Qudaj ad) (nė rrugėn ndėrmjet Mekės dhe Medinės). Ai u takonte fiseve Euz(Aės)dhe Hazrexh (Khazraj) (shih lekcionin 20).
Kėta Perėndi kanė qenė femra dhe u kanė pėrngjarė melekėve. Ba'1-i ka qenė inkarnim i shpirtit tė bunarit dhe ujrave nėntokėsorė. Ndonjėherė burimi i ujit tė pastėr dhe tė freskėt bėhej objekt adhurimi nė shkretėtirėn e ngrohtė. Shpella, nėqoftėse ka qenė nė lidhje me Zotin dhe fuqitė nėntokėsore, gjithashtu ka qenė e adhuruar.
Tempulli Gabgab (Ghabgab) nė Nakhlah (shih mė lartė) ka qenė nė vend tė tillė.
Dat Enuat (Dhat anwat) nė tė cilin viheshin gjėsende, ka qenė nė Naklah dhe disa vite me rradhė, njerėzit aty bėnin haxhillėk.
Dush-shara (Dh'ush-shara) ka qenė i adhuruar dhe ishte nė formė tė njė grumbull katrorėsh tė shkėlqyeshėm tė gurit tė zi.
Shpirti i arave ka qenė Zot i punėve tė mira dhe ka qenė obligim t'i sillen kurbane. Shpirti i tokės jopjellore ka qenė Shejtani i keq, prej tė cilit duhej larguar.
Kanė pasur idhuj prej druri, metali dhe guri pa formė tė caktuar, rreth tė cilave silleshin disa herė para se tė hynin nė shtėpitė e veta, prej tė cilėve kėrkonin leje kur niseshin nė rrugė dhe i merrnin me vete.
Nė Aron (Harran), ku Ibrahimi e filloi fushatėn kundėr adhurimit tė yjeve, ka qenė qendra e Sabinasve (Sabean). Nė kėtė qytet, yjet kanė qenė objekt adhurimi. Besimi nė yjet dhe nė lidhjet mes lėvizjes sė yjeve dhe fatit nė Tokė, ka qenė shumė i fortė. Ēdo yll ka qenė Zot i ndonjė ngjarjeje. Vizatimet e Marsit, Jupiterit, Venerės etj. janė ndėrtuar nė tempuj dhe njerėzit prej tyre kėrkonin ndihmė dhe ndonjėherė u ēonin edhe kurbane.
b) Nė Iran
Nė Iran gjithashtu janė praktikuar shumė religjione, por ai pėr cilin kanė anuar ka qenė Zoroastrianizmi",religjion zyrtar.
Nėqoftėse pranojnė se Zaratustera ka qenė i dėrguari i vėrtetė religjioni i tė cilit ka qenė i bazuar nė teėhid (Taėhid) (monoteizėm), duhet pranuar se mėsimet e tij kanė ndryshuar gjatė kohės. Dalėngadalė, i kanė ndryshuar drejtimet e tij, bile edhe formėn dhe identitetin, e nė dobi tė klasės sunduese. Parimet e tij shumė tė pėrgjithėsuara dhe tė kėndshme, u mbuluan me pėlhurė pas sė cilės u ndėrruan principet, dhe bazat nga ana e Mag-at dhe klerikėve, nė favor tė tyre dhe tė klasės sunduese. Kėshtu, Tohid u bė politeizėm, Kurse mėsimet e pastra, tė ėmbla dhe tė pėrsosura u zhdukėn: mbeti lėvozhga, thelbi humbi, kurse lėvozhgat e zbrazėta u mbushėn me zotėr tė lashtė prej kohėve tė para tė fiseve arijane.
c) Nė Evropė
Situata me religjionin nė Evropė, ka qenė sikur nė Iran. Krishterizmi e braktisi formėn e vet burimore, duke u zhytur nė politeizėm dhe nė dogmėn pėr shėndritat.
d) Nė Indi
Ka pasur mė tepėr religjione, por ka mbizotėruar adhurimi i idhujve.
Kundėrthėniet klasore dhe racionale
Nė Iran njerėzit kanė qenė tė ndarė nė dy klasa, secila prej tyre me pėrkufizimet dhe privilegjet e veta. Klasa e lidhur pėr pushtet ka pasur mė tepėr privilegje. E ngjashme ka qenė nė Evropė dhe Indi, ku shoqėria ka qenė e ndarė nė dy klasa dhe tė drejta qė tė kenė tokė, tė bėjnė tregėti, tė jenė tė liruar prej tatimit i cili ka qenė prerogativ i aristokracisė.
Njėkohėsisht, tė gjithė popujt e botės e konsideronin vehten superior nė pikėpamje tė racės kundruall ēdo populli tjetėr.
Situata e gruas nė periudhėn Paraislamike
Nė Arabi, gruaja ka qenė pasuri, i takonte pasurisė sė babės sė vet, vėllaut, burrit, ose djalit, kurse nė rast tė vdekjes sė tyre, trashėgues me tėrė pasurinė tjetėr dhe bėhej pronė e trashėgimtarit.
Ishte fatkeqėsi tė kesh vajzė dhe nė disa raste familja me duart e veta e digjte atė gjė tė turpshme (XVL:59). As nė Iran, forma e shoqėrisė klasore, nuk i sillte asgjė mė tė mirė gruas.
Nė (Greqi, gruaja ishte krijesė e papastėrtisė sė pėrjetėshme, fėmi e Shejtanit, e ngjashme me kafshėt. Nė Indi, tėrė jetėn ka qenė nė mbikqyrjen e babait, burrit, ose birit dhe ka qenė e detyruar ti drejtohet burrit sikurse Zotit ose zotėruesit dhe si rob, nuk ka pasur tė drejtė tė jetė pronare - pas vdekjes sė burrit, nuk ka pasur tė drejtė tė martohet pėrsėri. Zakoni i neveritshėm, djegja e bashkėshortes sė gjallė nė zjarrin e ndezur me rastin e varrimit tė burrit, ka qenė gjė e rėndomtė nė atė kohė.
Nė Japoni, gruaja gjithashtu ka qenė nėn kontrollin e babait, burrit ose djalit gjatė tėrė jetės, kurse bija nuk ka pasur tė drejtė nė trashėgim.
Nė Kinė babai ka qenė sundues nė shtėpi dhe ka qenė aq i fortė, sa qė ka mundur ti shesė edhe gruan edhe fėmijėt si robėr, e ndonjėherė ka pasur tė drejtė edhe t'i mbysė. Mbi tė gjitha, bijat, nuk janė nderuar dhe ngadonjėherė janė lėnė nė shkretėtirė me derrat e egėr.
Romakėt gjithashtu gruan e kanė konsideruar si inkarnacion tė Shejtanit dhe si shpirtėra tė kėqij, duke i mbajtur nėn kontroll sikur fėmijėt. Kėshtu, ēdo shoqėri njerėzore nė atė kohė, pa marrė parasysh cila ėshtė nė pyetje, bredhte nė errėsirė, ngecje mbrapa dhe shfrytėzim. Nė tėrė botėn as rrezja, as ngrohtėsia nuk arrinin gjer ke syri. Megjithėse dėshira pėr mirėsi dhe pastėrti ndizej ngadalė nė zemrėn e njeriut, tė mbuluar me padukshmėri tė zezė-ajo ishte pothuajse e paidentifikuar nė terrin dhe tė zitė e poshtrimit, epsheve dhe dhunės-nė njėrėn anė dhe konturat e qarta tė varfėrisė dhe mizorisė-nė anėn tjetėr.
Nuk ka mundur ta ndriēojė rrugėn e atyre tė cilėt gjurmonin pas dritės, pastėrtisė dhe lumturisė. Terri, si njė re e rėndė dhe e dendur nė qiell, e fundoste jetėn e pėrditshme tė ēdo shoqėrie tė asaj kohe nė ėndėrr tė thellė, sundonte errėsira e tmerrshme dhe e fuqishme.
Kjo errėsirė ka qenė mė e fuqishme nė Arabi se sa nė vendet tjera,sikur atje ti kish pushtuar thellėsitė mė tė mėdha tė degradimit dhe uljes sė vlerės.
Tė dėgjojmė ē'thot mė i miri ndėr njerėzit, Ali (a.s.) pėr ato kohėra: ...Ju, njerėzit e Arabisė, e keni ndjekur religjionin mė tė keq; ju keni jetuar nė rrethin e gurėve tė mprehtė dhe gjarpėrinjėve helmues. Keni pirė ujin e infektuar dhe keni ngrėnė ushqimin e papastėr. Keni derdhė gjakun njėri-tjetrit dhe nuk i keni dhėnė rėndėsi miqėsisė. Nė mezin tuaj janė krijuar idhuj, e mėkati ėshtė puthtisur pėr ju". (Nahj al-Balaglah, Predikim i 20)
Lindja e Muhammedit (Muhammad), Profeti i Islamit (a.s.)
Muhammad (a.s.) 17. Rabi al-aėėal, nė vitin e 53 para Hixhrit (n.ė vitin 570 pas Krishtit)
Babai i tij Abdullahu rridhte prej familjes sė Hazreti Ismailit dhe ka vdekur pa e parė lindjen e djalit. Nėna e tij ka qenė njė nga gratė mė besimtare tė asaj kohe. Muhammedi i ka qenė besuar Halimes (Halimah), grua e ndershme e cila i dha gji dhe e rriti. Njė ditė, Muhammedi (a.s.), kur ende nuk kishte mbushur 4 vjet, e luti Halimen ta lėshojė qė sė bashku me shokėt tė shkojė nė shkretėtirė.
Halimja tregonte: E lava Muhammedin dhe ia lidha gurin nė qafė, me qėllim qė shpirtėrat e shkretėtirės tė mos munden t'i bėjnė ndonjė dėm. Por Muhammedi e hoqi gurin prej qafės dhe mė tha: "Mos u mėrzit pėr mua. Zoti im kujdeset pėr mua.
Shohim se qysh nė fėmijėri ka qenė objekt i kujdesit dhe dashurisė sė Zotit dhe se gjithmonė ka qenė i pėrcjellur me dashurinė, miqėsinė dhe ndihmėn e Zotit nė punė, nė mėnyrė qė ato tė kryhen nė vendin e duhur dhe nė kohėn e duhur.
Tė folurit dhe sjellja e Muhammedit nė fėmijėri kanė qenė tė tilla, qė e tėrhiqnin vėmendjen e ēdokujt. Nė rininė e vet ai ka qenė gjithashtu larg prej asaj qė njolloste njerėzit e atėhershėm dhe rrethin e tyre. Ai nuk mirrte pjesė nė tubimet e shfrenuara tė poetėve. Nuk pinte verė, ishte armik i idhujve, ka qenė i pėrsosur nė fjalė dhe vepra. Shumė vjet para se tė bėhet profet, njerėzit e thirrnin al-Amin (i denjė pėr besim).
Ka pasur mendime tė kthjellėta, mėndhjen e shkėlqyeshme dhe karakterin hyjnor dhe tė Xhehenetit. Ēdo vjet shkonte nė shpellėn nė Hira ku rrinte nga njė muaj dhe ku ishte me Zotin nė misteritė dhe lutjat e tij. Kah fundi i muajit, para se tė ktheheshte nė shtėpi;shkonte nė Qabe dhe silleshte rreth saj shtatė e mė tepėr herė.
Kur i pat 40 vjet, derisa qėndronte nė shpellė nė Hiramu, u shpall pėr tė Dėrguar tė Zotit.
Pėr tre vjet, i Dėrguari i Islamit ka marrė urdhėr qė t'i thėrret njerėzit nė Islam, dhe nė kėtė kohė vetėm disa vetė e kishin pranuar fenė prej Muhammedit (a.s.). Ndėr meshkujt, i pari qė e deshti ishte Hazreti Aliu (a.s.), ndėrsa ndėr femrat Hatixheja (Khadijah). Pas tre vjetėsh, e morri urdhėrin qė haptazi t'i thėrrasė njerėzit nė Islam. Ai e thirri familjen e vet mė tė ngushtė pėr mysafir nė shtėpinė e tij. U mblodhėn rreth 40 njerėz. Ushqimin qė e kishte pėrgatitur i Dėrguari, ishte mė tepėr se sa pėr njė njeri, por me ndihmėn e Zotit, me aq pak ushqim, i ngopi tė gjithė, qė ishte shkak i ēuditjes sė madhe. Abu Lahab, duke mos menduar se ē'po fliste, bėrtiti: Muhammedi ėshtė fallxhi" Me atė rast, akrebatė u tretėn, para se ta hapė gojėn Muhammedi, kėshtu qė i thirri pėrsėri ditėn e ardhėshme. Pasi u shėrbyen dhe u gostitėn, ai foli: O djem e Abdul Mutalibit (Abdul-Muttalib), njomėz mė e mirė nuk u ėshtė dhėnė njerėzve pėr ate qė po ju bėj unė.
Po ju sjelli mė tė mirėn prej kėsaj bote dhe prej asaj bote. All-llahu mė ka urdhėruar qė tu thėrras qė t'i besoni Atij. Cili prej jush do tė mė ndihmojė dhe do tė mė bėhet vėlla dhe pėrcjellės? Askush nuk u pėrgjegj pėrveē Aliut (Ali) (a.s.).
Profeti e vuri dorėn e vet nė krahun e Aliut dhe tha Ky ėshtė vėllau im dhe ekzekutori mes jush. Dėgjojeni ē'po thot binduni" Njė ditė Profeti (a.s.) shkoi deri te mali Safa dhe i thirri njerėzit rreth vehtes. U tha: Nėqoftėse ju them se njė armik do t'u sulmojė kėtė mėngjes ose mbrėmje, a do tė mė besoni?" Tė gjithė njerėzit u pėrgjegjėn: ,Po" Tha: ,Po ju paralajmėroj se juve sė shpejti do fu qėllon njė mundim i madh." I frikėsuar se fjalimi i Muhammedit do tė ndikojė nė shpirtėrat e fshatarėve, Abu Lahab e ndėrpreu qetėsinė dhe tha: A jemi mbledhur kėtu tė dėgjojmė kėso dokrrash?"
Profeti i Islamit (a.s.) e ka filluar thirrjen me sloganin e Tahidit dhe besimin nė njė Zot dhe e forcoi Tahidin si bazė e tė gjitha besimeve. U zbuloi njerėzve All-llahun, i cili ėshtė mė i afėrt njeriut, se sa njeriu vetėvetes, i hudhi poshtė tė gjitha format e adhurimit tė idhujve, e revolucionalizoi atmosferėn nė Mekė, dhe i tėrhoqi njerėzit kah feja e vet. Nė ndėrkohė, Kurejshit (Quraysh) (fisi mė i fortė nė Mekė, tė cilit i takonte Muhammedi (a.s.) filluan tė ndahen, tė bezdisur pėr shkak tė suksesit tė tij, dhe tentonin me tėrė fuqinė tia pengojnė fjalimet duke tentuar njė herė edhe ta vrajnė, por me ndihmėn dhe mbrojtjen e All-llahut dhe kujdesin e ndėrmjetėsimin e Tij, tė gjitha maltretimet, ndjekjet dhe turpėrimet mbetėn pa ndikim dhe tė pavlefshme. Prej dite nė ditė u shtonin thirrjet nė Islam sikurse edhe pranimi i njerėzve, bile edhe atyre qė vinin prej jasht.
Njerėzit lartėsoheshin nė shpirt duke iu pėrgjegjur kėtij apeli hyjnor. Nė tė njėmbėdhjetin vjet tė profecisė ca njerėz prej Medine,
pjesėtarė tė fisit Hazrexh, erdhėn nė Mekė pėr festimin e Haxhit. Profeti i thiri nė Islam dhe ata e pranuan, me premtim se kur tė kthehen nė Medine do tė thėrrasin njerėzit nė religjion tė Muhammedit. U kthyen nė Medine dhe i zgjeruan thirrjet e Profetit (a.s.). Vitin e ardhshėm 12 njerėz e pranuan fenė e Profetit tė ISLAMIT (a.s.) dhe vendosėn qė: mos ta identifikojnė askėnd me A11-llahun, tė mos japin akuza tė rrejshme kundėr kujdo qoftė, ta dėgjojnė Profetin nė ēdo gjė qė ai udhėzon. Atėherė Profeti dėrgoi nė mesin e tyre njeriun me emrin Musab (Mus'ab) qė t'ua mėson Kur'anin. Kėshtu, njė grup i madh njerėzish nė Medinė e shfaqin besimin e vet nė Profetin.
Shpėrngulja e Profetit (Hixhri)
Deri nė vitin e trembėdhjetė tė misionit tė vet, Profeti (a.s.) i thėrriste njerėzit e Mekės nė islam dhe qėndronte i vendosur nė ballafaqimet me ndjekjet nga ana e Kurejshive. Mė nė fund, kuptoi se Kunejshit po pėrgatisin njė komplot pėr ta vrarė dhe nė vend qė tė bjerė nė shtrat, e shtriu Hazreti Alinė, kurse vetė, natėn u largua nga Meka, u mėsheh nė njė shpellė, e pastaj prej aty u kėthye nė Medinė.
Hixhri i Profetit hapi njė kaptinė tė re nė historinė e islamit, me tė cilėn u bė njė hap nxitės dhe i befasueshėm pėrpara. Pėr kėtė arėsye tė rėndėsishme, Hixhri i Muhammedit u bė fillimi i lloganitjes sė kohės te Muslimanėt. Nė prezencėn e Profetit(a.s.) tė Islamit, nė Medinė, fiset EUS (Aws) dhe HAZRAĒ (Khazraj) u bėnė si vėllezėr nė jetė nėn hijen e Islamit dhe besnikėria e bekuar si dhe guximtaria u ndėrtuan ndėrmjet tyre. Shembulli i sjelljes sė Muhammedit, superioriteti i tij shpirtėror dhe moral, sikur edhe natyrshmėria e fesė sė tij ishin shkak qė njerėzit tė afrohen kah islami dhe definitivisht ta pranojnė.
Profeti i Islamit, ishte prej popullit dhe pėr popullin dhe ndėrmjet tyre nuk ka pasur distancė. Ai vendosmėrisht i ka kritikuar shtypjen dhe dhunėn, prej tė gjithave pėrmbahej dhe tė cilat i pengonte. I eksponoi tė gjitha principet tė cilat kanė qenė, nė dritėn e Islamit, tė dobishnre pėr zhvillimin e pozitės sė gruas dhe e ndėrprenė tiraninė, sė cilės i kanė qenė tė eksponuara gratė para islamit, por njėkohėsisht mė me zjarr luftonte kundėr pandershmėrisė dhe shfrenueshmėrisė sė tyre sepse dėshironte ta arrijė pėrparimin e vet tė vėrtetė nė bazė tė principeve tė vėrteta tė Islamit. Ai i mbronte tė drejtat e skllevėrve dhe kishte n.jė program tė gjėrė pėr ēlirimin e tyre. Profeti i Islamit krijoi shoqėri, nė tė cilėn tė zitė dhe tė bardhėt, tė varfėrit dhe tė pasurit, tė vegjlit dhe tė mėdhenjtė, kanė qenė plotėsisht tė barabartė dhe kanė mundur t'i shfrytėzojnė tė mirat nė bazė tė asaj qė janė krijesa njerėzore. Nė njė atmosferė tė tillė nuk ka pasur vend pėr ēėshtjen e diskriminimit racial, sepse ekzistonte njė bazė shumė mė e gjėrė nė ndershmėrinė, dijen, besimtarinė, vlerat njerėzore dhe madhėsitė etike.
Tė shohim njė shembull tė qartė tė mėsimit tė madh tė profetit. Xhajber (Juwaybar) ishte njeri i ri, i varfėr dhe shumė i shėmtuar. Erdhi nė Medinė me shumė enthuziazėm pėr islamin dhe e pranoi. Profeti i dha vend nė xhami, e mė vonė edhe nė Segifah (Saqnifah), njė kopsht nėn kontrollin e profetit, e mė vonė e bėri edhe mbikėqyrės.
Njė ditė, Profeti i tha: Mirė ėshtė pėr burrin qė tė martohet dhe ta zgjedhė bashkėshorten, qė tė mund ta ruaj ndershmėrinė e vet dhe tė ketė jetė familjare".Qofshit bekuar, por unė jam i varfėr dhe i shėmtuar, cila grua do tė mė mirrte pėr burrė'? ,Sidomos kur unė nuk i pėrkas familjes arristokrate"`?
Xhajbar, me ardhjen e islamit ėshtė rrėnuar ēdo aristokraci prej kohės sė injorancės (para Islamit), ato janė shkrirė. Tė bardhė dhe tė zi, Arabė dhe jo-arabė, gjithė e kanė prejandhjen prej Ademit, e Zoti Ademin e ka krijuar prej balte. Pėr atė shkak, sot nuk ka tė bardhė e tė zi, bile asgjė nuk buron prej papėrsosshmėrisė sė gjėrave. Personi mė i dashur pėr Zotin ėshtė personi i ndershėm. Tash shko nė shtėpinė e Zijadit dhe kėrkoe bijėn e tij Dalfėn nė emrin tim, pėr grue. Xhajberi veproi siē i tha Profeti, por Zijadi qė ishte njė nga fisnikėt e fisit Ansar kėtė nuk e pranoi, por tha: Ne i japim vajzat tona vetėm njerėzve qė janė sikur ne - kėtė e din edhe vet Profeti. Pėr kėtė shkak kthehu, gjer sa unė tė bisedoj me Profetin dhe t'i kėrkoj falje. Xhajberi u kthye por i nevrikosur bėrtiti: Betohem me Zotin se as Profeti, e as Kur'ani nuk thanė se dikush duhet t'i jep vajzėn vetėm atij qė i takon rangut tė njėjtė familjarisht dhe materialisht". Dalfa e dėgjoi zėrin e Xhajberit dhe dėrgoi dikend qė t'ia thėrrasė babanė. Kur arriti. ajo e pyeti: Ēka i the atij tė riu qė aq shumė e zemėrove"?
Profeti e ka dėrguar me tė kėrkuar pėr grua bija ime, me pėlqimin tim" - iu pėrgjegj babai.
Xhajberi nuk rren: tha e bija. Zijadi e dėgjoi. Xhajberin e kėtheu, kurse vet nxitoi kah Profeti dhe i tha: Xhajberi e solli porosinė tėnde. Dėshiroj tė tė pėrkujtoj se unė jam njė nga Amsarėt dhe se nuk i martojmė vajzat tona me fiset tjera, pėrveē me ata tė fisit dhe rangut tonė".
,,Xhajberi ėshtė besimtar dhe fetar, e njeriu fetar ėshte i barabartė me gruan fetare. Jepe vajzėn tėnde pėr grua". Zijadi u kėthye nė shtėpi dhe ia pėrcolli sė bijės udhėzimin e Profetit. E bij a i tha: Mosrespektimi i urdhėrave tė Profetit ėshtė kundėr fesė. E unė pranoj, e pranoje edhe ti Xhajberin pėr dhėndėr".
Zijadi e solli Xhajberin para njerėzve tė fisit tė vet dhe ia dha tė bijėn pėr grua, nė bazė tė urdhėrave tė Islamit.
Ai bile tė bisė i dhe edhe miraz prej pasurisė sė tij, e u dha edhe orendi pėr shtėpi me tė gjitha tė mirat, qė tė jetojnė tė lumtur.
Nė tė vėrtetė, kjo dritė verbėronte, ky burim i flakės sė ngrohtė, ndezi flakė nė ēdo zemėr, ishte udhėrrėfyes i tė gjitha zemrave tė pastėrta nė rrugė. Kėshtu, ndodhi qė, shpirtėrat e habitur tė njerėzve, tė mashtruar nga ngatėrrimi i errėsirės dhe mjegullirės sė asaj kohe, sikur fluturat e natės qė fluturojnė kah drita e shkėlqyeshme - tė kthehen kah Islami, duke kėrkuar shpėtim nė sistemin e famshėm dhe tė ndritshėm tė Kur'anit.
LEKSIONI I NJĖZETĖ
Muhammad (a.s.) Profet i paralajmėruar
Koha e pritjes dhe shpresės
Pejgamberėt e kohėrave tė lashta, sidomos Hazreti Musa dhe Hazreti Isa(a.s.), u kanė pėrcjellur ithtarėve tė vet lajmin pėr paraqitjen e Islamit deri nė atė masė, sa qė indikacionet pėr vetitė e Profetit tė Islamit janė paraqitur nė librat e tyre tė shenjta. Pėr kėtė shkak, Hebrenjėt, krishterėt dhe ithtarėt e religjioneve tjera, e kanė pritur paraqitjen e Islamit, sikur njerėz nė anije me vela tė grisura dhe me shpresa tė thyera, nė rrezik prej pėrmbysjes nė det, e kanė drejtuar shiqimin e vet kah bregu i ardhmėrisė sė sigurtė.
Pas shumė gjurmimeve, disa Hebrenjė, bile e kanė gjetur vendin ndėrmjet kodrave Ejr (Ayr) dhe Uhud (Uhud), qė nė librat e tyre ėshtė shėnuar si Qendėr e administratės islame"dhe janė shpėrngulur atje, duke e pritur paraqitjen e Islamit.
Kur'ani ėshtė dėshmi pėr saktėsinė e kėtyre fakteve, kurse Tora (Torah) dhe Ungjilli (Injil) (shih leksionet 17 dhe 18) e kanė shpallur lajmin pėr ardhjen e Profetit dhe Islamit:
Atyre qė do ta ndjekin rrugėn e Profetit, lajmėtarit tė fesė tė cilin do ta gjejnė tė shėnuar nė Tevrat dhe Inxhil, i cili prej tyre do tė kėrkojė tė bėjnė vepra tė mira e do ti shkatėrrojė nga barra dhe mundimet qė i kanė. Pėr ate, ata qė do ti besojnė atij, qė do ta pėrkrahin dhe ndihmojnė dhe do ta ndjekin dritėn e dėrguar me anė tė tij-do ta arrijnė atė qė dėshirojnė. (S VII, 157)
Muhammedi ėshtė i Dėrguari i Allahut, e ithtarėt e tij ishin tė rreptė ndaj tė pafeve e tė mėshirshėm ndaj vetėvehtes, i sheh se si luten dhe si bien me fytyrė nė tokė duke dėshiruar shpėrblimin e Allahut dhe kėnaqėsi. Nė fytyrat e tyre kishin gjurmė prej ramjes me fytyrė nė tokė. Ashtu janė tė pėrshkruar nė Tevfat. E nė Inxhill ata pėrshkruhen si bima kur i hedh njomėzat e veta e pastaj i pėrforcon dhe ajo forcohet e drejtohet nė trungun e vet, duke nxitur admirimin e mbjellėsit-qė Ai me besimtarėt ti ushqejė tė pafetė. E atyre tė cilėt besojnė dhe bėjnė vepra tė mira Allahu u premton falje dhe shėrbim tė madh". (S XLVIII, 29)
Ky shembull tregon se Profeti dhe shokėt e dhėnė pas tij kanė filluar prej asgjėje dhe kanė mbėrri gjer nė majė me vetėmohim dhe besim, ashtu qė e mahnitėn botėn.
Zoti u ka premtuar mėshirė dhe shpėrblim tė madh atyre Hebrenjėve dhe Krishterėve qė bėhen besimtarė dhe myslimanė dhe e mbjellin drejtėsinė.
E kur Isai, i biri o Merjemes tha: O ju djemt e Izrailit, unė jam i dėrguari i Allahut qė ta vėrtetoj Tevratin e shpallur para meje dhe t'ua sjell lajmin e gėzuar, emri i tė cilit ėshtė Ahmed, i cili do tė vijė pas meje dhe kur ai ua dha provat e qarta, ata thanė: Kjo ėshtė magji e vėrtetė". (S LXI, 6)
Ata tė cilėve ua kemi dhėnė librin, e dijnė Dėrguesin siē i dijnė edhe djemt e vet, por disa prej tyre me tė vėrtetė me vetėdijen po e mėshehnin tė vėrtetėn". (S II. 146)
.
Ata tė cilėve ua kemi dhėnė Librin, e njohin Profetin sikur edhe djemt e vet: ata qė e kanė shkatėrruar vehte - ata nuk do tė besojnė". (S VI, 20)
Prej kėtyre ajeteve bėhet e qartė se profetėt e mėparshėm i kanė njoftuar njerėzit pėr ardhjen e Muhammedit (a.s.) dhe pėr cilėsitė e tij. Lajmėrime tė qarta dhe tė gėzueshme gjinden nė librat e tyre fetare, ashtu qė, kur u paraqit Muhammedi bashk me Islamin, nuk pat vend pėr ēfarėdo paralajrnėrimesh, nė librat e Hebrenjėve dhe tė tė Krishterėve pėr kohėn e Muhammedit (a.s. j nuk ka mund tė pritet qė dikush, me mėndje aq tė shkėlqyeshme si e Muhammedit, tė ēohet dhe, qė ta vėrtetojė profecinė e vet para tė gjitha njerėzve tė librit, tė thotė: Emri im, dhe cilėsitė e mija janė tė pėrshkruara nė Ungjill dhe nė Tora, qė mu nė kėtė moment, janė nė duert tuaja".
Pasi kundėrshtarėt e Muhammedit nuk heqnin dorė nga qėllimi qė ta injorojnė mesazhin e tij, ata i mblodhėn tė gjithė ekzemplarėt e Torės dhe Ungjillit, qė tė dėshmojnė se karakteristikat e tilla nuk janė tė pėrshkruara nė ato libra.
Historia dėshmon se kanė tentuar ēdo gjė qė kanė mundur qė t'i kundėrvihen Muhammedit (a.s.), bile janė ngritė edhe nė luftė kundėr tij, por kurr nuk kanė arritur me aso aksione tė lehta dhe tė thjeshta, Pėr kėtė arėsye, ėshtė e qartė se informata detale nė lidhje me Profetin e Islamit gjinden nė librat e shenjta.
Edhe disa prova historike
Para Islamit, nė Medinė ekzistonin dy grupe njerėzish. (Trupi i parė ishin Hebrenjėt, tė cilėt i patėn lėshuar viset e tyre tė vjetra, duke dėshiruar qė tė jenė prezent paraqitjes sė Profetit tė Islamit.
Grupi i dytė ishin njerėzit e fiseve Eus(aws) dhe Hazraē (Khazraj), pasardhės tė Tubba). (mbret i Jemenit. Kur Tuba arriti nė Medinė dhe kuptoi se ky do tė jetė vendi i vendosjes sė Profetit dhe vend ku do tė formohet administrata islame, ai u tha kėtyre
dy fiseve qė tė mbeten aty deri sa tė paraqiten Profeti i Islamit, e pastaj tė vazhdojnė ta pėrkrahin.
Sidoqoftė, Hebrenjėt qė nuk ishin tė barabartė me ta nė fuqi, vazhdonin ti flasin njėri tjetrit pėr ardhjen e Profetit tė Islamit (a.s.j dhe pėr siguri nga dhoma. Kur'ani thotė pėr ta:
E qysh pėrpara kanė kėrkuar kundėr politeistėve-dhe kur po
u vjen ajo qė e kanė tė njohur, nuk duan tė besojnė nė ta". (S II, 89)
Ibu Hawash, shkencėtar, e lėshoi ,Sirinė me qėllim qė ta takojė Profetin e Islamit (a.s.) dhe mbėrriu nė Medinė, por gjatė jetės sė tij Muhamedi ende nuk i kishte thirur njerėzit pėr misionin e vet.
Pėr kėt shkak, ai, nė ēastin e vdekjes, u tha Hebrenjėve: E lash jetėn e pasur dhe tė rehatshme nė Siri, prej dashurisė qė ta shoh Profetin Muhammed (a.s.) erdha kėtu, bile edhe hurmat mė mjaftonin.
Pėr fat tė keq, nuk e realizova dėshirėn. Por e dij se do tė zgjohet nė Mekė dhe do tė paraqitet Kėtu. Pėr ushqim do tė jetė i kėnaqur me thėrmi dhe me hurma: do tė jetė aq modest,sa qė do tė jenė pengesė nė rrugėn e drejtė, do tė mėnjanohen. Zijad ibn Umar, nga Hexhazi, erdhi duke hulumtuar besimin e tė vėrtetės tė Ibrahimit. Nė rrugėn e vet, kaloi prej Mekės gjer nė Siri dhe Masul, por sa mė tepėr kėrkonte, mė pak gjente. Mė nė fund njė shkencėtar krishter i paska thėnė se nuk ka mbetur asgjė prej besimit origjinal tė Ibrahimit, por mu kėto ditė nė vendin e tij do tė lulėzojė njė profet, prej bisedave dhe mesazheve tė tė cilit do tė mund tė kuptojė religjionin burimor. Zijadi u nis pėr nė shtėpi, por nė rrugė e vranė. Duke e marrė si shembull pėr mirėsi nė predikimet qė e lėshuan kėtė botė duke kėrkuar rrugėn pėr te All ahu".
Babajra, shkencėtar krishter; e kishte parė Muhamedin (a.s.) nė fėmijėrinė e shkuar tė tij. E kishte njohur sipas shenjave, pėr tė cilat ka lexuar nė Librin e vet.Ai i tha Abu Talibit, i cili e pėrcillte Muhammedin (a.s.): Ai do tė jetė Profet. Kujdesu pėr tė dhe shpejtė ēoje nė vendin e vet". Tjetėr shkencėtar krishter, Nistar, i cili gjithashtu e ka parė Muhammedin nė rininė e tij tė shkuar, e shpėrndau lajmin se ai do tė bėhet Profet, nė mėnyrė tė qartė: Ai ėshtė profeti i fundit i kėsaj kohe". Nė bazė tė kėtyre paralajmėrimeve nė Librat e shenjta, shumė njerėz e kanė pranuar besimin mysliman zanafillėn e paraqitjes sė Islamit, pa kurrėfar dhune.
Dispozicioni i njerėzve tė Medinės ndaj Islamit
Kur Profeti e pranoi urdhėrin e Zotit qė t'i thėrret njerėzit nė Isiam, ai edhe nė kohė tė Haxhit, i cili pėr kah fonma ka ekzistuar edhe para Islamit, iu drejtua njerėzve dhe i njoftoi me Islamin. Nė atė kohė mbajti njė takim me disa njerėz tė fisit Haznexh. Prej cilit fis jeni?"-i pyeti. Prej Hazrexhi".
A jeni tė gatshėm tė ulemi dhe tė bisedojmė"'? Po, jemi tė gatshėm".
Unė po ju thėrras tė besoni nė Zotin e Vetėm".
Pastaj Profeti ua eksponoi disa rrjeshta tė fjalėve tė ėmbla tė Zotit, kurse ata aq shumė u impresionuan me Kur'anin, sa dė pa menduar i thanė njėri tjetrit: Betohemi se kjo ėshtė ajo pėr tė cilėn na kanė folur Hebrenjtė ta pėrvetėsojnė para nesh. Pastaj, tė gjithė u bėnė muslimanė dhe kur u kėthyen nė Medinė, filluan propagandėn islamike. Profeti e dėrgoi ma ta Musa ibn Amirin qė tua mėsojė Kur-anin dhe tė thėrrasė edhe njerėz tjerė nė Islam.
Musabi shumė grupe nė Medinė i ktheunė Islam: nė mesin e tyre edhe Asidėt, kryeparėt e fisit Eus, tė cilėt u bėnė muslimanė dhe i thanė fisit tė vet:Muhammedi ėshtė ai, ardhjen e tė cilit Hebrenjtė gjithmonė e paralajmėronin. Fisi i tyre u bė musliman dhe kėshtu Islami u pėrhap nė Medinė dhe u zgjėrua. Grupe muslimanėsh tė Mekės gjithashtu u shpėrngulėn nė Medinė dhe nė fund edhe vetė Profeti shkoi dhe e themeloi Pushtetin Islamik.
Prirja e Salmanit (Salman) pėr Islamin
Salmani ishte Iranas me familje fshatare. Prindėrit e tij kanė qenė zoroasterijanė, adhurues tė zjarrit. Salmanin, i cili atėherė quhej Ruzbah shumė e donin. E mėsonin nė religjionin e vet dhe plotėsisht e pengonin tė kontaktojė me religjione tjeta.
Njė ditė, me dėshirė tė babės, Salmani u nis tė mbikqyrė arat e tyre. Rrugės hasi nė njė kishė, nė tė cilėn nj[ grup njerėzish tė Zotit ishin tė zėnė me lutje. Ruzbahu u mendua thellė dhe mbeti me ta deri nė ngrysje, duke medituar. Nė fund kuptoi se mėnyra (besimi) i tyre ishte superior prej mėnyrės (besimit?) tė babės sė tij dhe tė parėve tė tij.
Ku ėshtė selia e kėtij religjioni?- pyeti.
Nė Siri- iu pėrgjigjėn.
Babai u mėrzit qė djali iu vonua dhe dėrgoi njerėz qė ta kėrkojnė. Kur u kėthye nė shtėpi, babai e pyeti se ku ishte. Ai i pėrshkruajti se ēi ndodhi, kurse babai i tha se religjioni i tė parėve tė tyre ka qenė mė i mirė.
Sipas mendimit tim personal,- u pėrgjegj", u binda se rruga e tyre ėshtė mė e pastėr".
Babai u shqetėsua edhe mė tepėr e qortoi e pastaj e mbylli nė shtėpi.
Razbah, fshehtas dėrgoi dikend te krishterėt dhe i njoftoi se, kur tregėtarėt prej Sirisė tė vijnė pėr punėt e tyre, dhe u afrohet koha tė kthehen, ta njoftojnė ate qė tė mund tė largohet nga shtėpia dhe tu bashkangjitet nė rrugė pėr Siri.
Ashtu shkoi dhe nė prezencėn e njė shkencėtari krishter tė cilin e luti fa marrė si shėrbėtor dhe fa mėsojė si tė marrė dituri dhe ti shėrbejė Zotit. Ai kėtė e pranoi dhe kur vdiq, Ruzbahu shkoi te njė tjetėr shkencėtar krishter, sipas dėshirės sė zotėrisė. Prej kėtij tė fundit, i cili jetonte nė krahinėn Umrijah tė Damaskut, ai kėrkoi rekomandim prej shkencėtarit qė vjen pas, por ai iu pėrgjegj:
Nuk di asnjė tjetėr, por nė tė ardhmen shumė tė afėrt, nė tokat arabe do tė paraqitet njė Profet, i cili prej vendlindjes, do tė shpėrngulet nė njė vend tė mbuluar me pallma tė hurmės. Ky vend ėshtė ndėrmjet dy zonave vullkanike. Ai do ta pranojė atė qė i jepet nė shenjė nderimi, por nuk do ta pranojė ushqimin e dhėnė nga mėshira dhe si ndihmė. Ndėr shenjat ėshtė gjurma dhe shenja e Profecisė nė lėkurėn e tij. Nėqoftėse mundesh tė shkosh atje, atėherė duhet tė shkosh".
Pas vdekjes sė kėtij shkencėtari, Razbahu i luti prirėsit e karavaneve, tė cilėt shkonin me punė nė Arabi, ta shpien deri nė atė vend. Ata pranuan, por rrugės e shitėn si skllav. Ndodhi qė Ruzbahu e njohi vendin sipas njė shenje, pėr tė cilėn i pat folur njė shkencėtar i vjetėr. Prandaj, ishte i kėnaqur qė ia fillonte punės nė plantazhin e hurmave tė zotėrisė sė vet, por gjithnjė priste paraqitjen e Muhammedit (a.s.j dhe e kėrkonte, por pasi ishte nė kushte tė vėshtira, nuk kishte mundėsi tė ndėrmerr kurrfar hetimi.
Nė fund, erdhi gjer te takimi. Profeti me disa pėrcjellės, shkoi nė njė vend nė afėrsi tė Medinės, e Ruzbahu kuptoi pėr kėtė. I tha vehtes se tani, ishte rasti mė i volitshėm qė t'i kėrkojė shenjat e kėtij personi vet dhe ti krahasojė me ato qė i pat dėgjuar prej shkencėtarėve. Kėtu mori ca thėrrmi ushqimi qė kishte dhe i dha kėtij personi tė respektuar, duke i thėnė:Ky ushqim ėshtė pėr ata qė kanė nevojė, e meqė pėrcjellėsit tuaj janė tė uritur, ju lutem pranoeni prej meje". Profeti ua dha ushqimin shoqėruesve, gjersa Ruzbahu me vėmendje e pėrcillte, por ai vet ushqimin as qė e preku. Kjo gjė e gėzoi Ruzbahun pa masė, sepse njeriun me siguri e gjeti prej shenjave. Me qėllim ia ofroi Profetit thėrmitė tjera tė ushqimit qė i pati me vehte dhe i tha:Kjo ėshtė dhurata ime pėr Ju, ju lutem pranoeni". Profeti me kėnaqėsi e pranoi dhe hėngri prej saj.
Ruzbahu e shiqonte si i magjepsur. Pastaj iu soll rrotull - bekimi dhe paqa e Allahut qofshin mbi tė dhe familjen e tij - pėr tė parė shenjėn nė krahun e Profetit. Ai kuptoi se ē'po kėrkonte dhe e zbuloi shpinėn, me qėllim qė ky ta sheh shenjėn. Ai e pa shenjėn dhe pranoi Islamin.
E ndėrroi emrin nė Salman, kurse mjetet pėr ēlirimin e tij u mblodhėn. U bė i afėrt grupit tė shoqėruesve tė profetit dhe me mendjehollėsinė dhe besimin e thellė dhe tė gjėrė u bė pėr njė kohė tė shkurtėr, mė i madhi prej nxėnėsve tė profetit.
Tė githė hulumtuesit e sė vėrtetės qė vuanin prej thatėsirės, nė atė kohė tė etjes sė pafundshme, kėrkonin burimin e ekzistencės dhe ujin e jetės. Pasi qė shenjat pėr tė cilat kishin dėgjuar ose lexuar, nė Librat e shenjtė, ishin tė pranishme te Profeti, ata ia dorėzuan zemrat e tyre oqeanit dhe i lanin shpirtėrat e tyre nė kėtė burim tė ujit tė jetės dhe urtėsisė. Grup pas grupi i dorėzonin zemrat besimit tė pastėr tė Islamit dhe bėheshin ithtarė tė Muhamedit(a.s.)
Kur'ani thotė:
Njerėzit, grup pas grupi, ktheheshin kah Islami".
Por, paralelisht me kėtė, hulumtues tė vėrtetės, ekzistonin grupe Hebrenjėsh, krishterėsh e tjerė, tė cilėt nuk e pranuan Islamin pėr shkak tė hipokrizisė, ose pse pozita do tu ishte e rrezikuar, ani qė ishin tė vetėdijshėm pėr autenticietin e kėtij personi tė shkėlqyeslzėm dhe hyjnor.
Ata dinin ku ėshtė burimi i shpėtimit, por me kokėfortėsi mėshihnin nė iluzionet e veta dhe nuk u shmangnin nga kokėfortėsitė, por u bėnė skllevėr tė mallkimit tė pėrhershėm, duke humbur rastin ta arrijnė lumturinė.
,E kur atyre u erdhi prej Allahut libri, qė ėshtė vėrtetues i atij, qė e kishin pranė, e qė para se tu vinte, e kėrkonin ndihmėn e tij kundėr mosbesimtarėve, e mohuan atė (Muhamedin) qė e njihnin, kur erdhi. Pra mallkimi i Allahut, qoftė kundėr mosbesimtarėve"
Tani dy shembuj:
Safija, e bija e Haxhi ibn Aktabit, ka thėnė:
Kur Profeti (a.s.) shpėrngulej pėr nė Medinė, dhe erdhi nė kalė me Qabe, babai im dhe daja im Abu Jaser, shkuan ta pėrshėndesin nė agim tė mėngjesit. Por pas perėndimit tė diellit ata u kėthyen, e unė iu afrova atyre nga kėrshėria fėminore. Por, ata ishin shumė tė lodhur, dhe pėrkundėr shprehive tė tyre, nuk e kishin vėmendjen ke unė. Babai im i tha dajės:
A ėshtė ky ai""?
Betohem me Zotin se ėshtė". A e njohe"? Po.
Betohem se do tė jem armiku i tij deri sa tė jem gjallė".
Do ta mbarojmė kėtė mėsim me shembullin e dytė tė ēoroditjes: Njė ditė Profeti i tha Ka'b ibn Asadit:A nuk tė kujtohet rasti i Ibn Havasit, shkencėtar hebre qė pat shkuar prej Sirisė nė Medinė(shih mė lartė)?"A thua ai rast nuk ndikoi nė ty?
Po mė kujtohet"- iu pėrgjegj Ka'bi dhe, po mos tė ishte i rėndė pėr mua qortimi i Hebrenjėve, kur tė kishin thėnė:
Ka'bi frigohet mos e vrasim-unė kisha besuar nė ty. Por, tani jam nė besimin Hebrejit dhe jam i sigurtė prej qortimeve tė tyre. Prandaj, do tė mbetem nė kėtė religjion gjer nė vdekje".
Kur'ani flet pėr dėnimet qė sjell kjo farė kokėfortėsie. e cila ėshtė burim i shkatėrrimit tė jetės dhe kėnaqėsisė, dhe pėr kėta njerėz flet kėshtu:
E shėmtuar ėshtė ajo pėr tė cilėn ata shitėn vetėvehten. Atė qė shpalli Allahu mos ta besojnė nga zilia, pėr shkak se Ai nga mirėsia e Tij fi shpallė atij qė dėshiron nga robėrit e vet. Andaj merituan zemrim (gazep mbi gazep). Mosbesimtarėt ky dėnim i poshtėrson." (S II, 90)
|
|
|
|
|