NJERIU MODERN DHE BURGJET E TIJ



Zonja e Zotërinj: sot dua t'ju flas për njeriun. Në ditët e sotme njeriu është më i panjohur dhe më enigmatik se në çdo periudhë tjetër. Edhe pas fundit të shekullit XIX shkencëtarët, shkrimtarët dhe mendimtarët e kanë vlerësuar njeriun në mënyra të ndryshrne. Mirëpo, pozita e njeriut sot, është më e pasigurt se në çdo periudhë tjetër të historisë.

Teza ime kryesore është se njeriu i sotëm është i zënë në disa burgje, dhe sigurisht ai është një qenie njerëzore e vërtetë, vetëm atëherë kur mund ta lirojë vetveten nga këto kushte deterministe. Ç'janë këto determinizma, dhe si mund të lirohet njeriu nga kthetrat e tyre? Para se t'i përgjigjem kësaj pyetjeje, njëherë duhet ta definoj njeriun.

Njëri nga shokët e mi, që hulumtonte diçka nga Kur'ani një herë më tha: "Ekzistojnë dy fjalë për njeriun në Kur'an: Besher dhe Insan. Për shembull, ndonjëherë Kur'ani thotë: "Unë jam besher si ju" dhe ndonjëherë thotë: "Insani u krijua i ngutshëm". Sipas kësaj, kur e përmend sinonimin Besher, Kur'ani flet për krijesën me dy këmbë, i cili doli në sipërfaqe nga fundi i zinxhirit të madh evolues, - të tilla krijesa tani në tokë ka mbi dy bilionë (miliardë). Në anën tjetër, Insani është ajo qenie jo e zakonshme dhe enigmatike që ka një definicion special, që nuk vlen për asnjë fenomen tjetër në natyrë. Sipas kësaj, në tokë ekzistojraë dy Iloje të njeriut; njëri i cili është subjekti përshkrues i poetëve, filozofëve dhe religjionit, dhe tjetri, ai që është subjekt i analizës biologjike. Përveç kësaj, Iloji i parë, Besher, është ajo qenie e posaçme që i përmban karakteristikat fiziologjike, biologjike dhe psikologjike, të cilat u takojnë të gjithë njerëzve, pa marrë parasysh se a janë ata të zinj, të bardhë, të verdhë, perëndimorë, religjiozë apo joreligjiozë;që bazohen në ligjet fizike të cilat deri më tani i kanë zbuluar medicina, fiziologjia, psikologjia, etj. Derisa njeriu në konotacionin e dytë përbëhet nga e vërteta e të qënit Insan, duke poseduar karakteristika të veçanta, të cilat shkaktojnë që çdo anëtar i racës njerëzore të marrë njëfarë grade (shkallej të Insanietit.'Sipas kësaj, që të gjithë jemi Besher, por kjo nuk do të thotë se të gjithë jemi Insan. Kështu, prej të gjithë njerëzve, çdokush është Besher sa edhe tjetri, por ekzistojnë disa që kanë arritur deri në Insaniet; ka edhe disa që ende vetëm gjenden në procesin e të formuarit si një Insan, e ka edhe fare pak, që veç më janë formuar si Insan, në një shkallë shumë më të lartë.

Besher do të thotë "qenie", kurse Insan është "të bëhesh" Dallimi në mes Besherit dhe Insanit dhe të gjitha fenomeneve të tjera siç janë kafshët, drunjtë, etj., është se të gjitha janë "qenie", përveç Insanit, që është "të bëhesh". Le t'i marrim për shernbull thneglat. Nëse i analizojmë shtëpizat e tyre në Afrikë, do të shohim se edhe para një milion vjetësh i kanë ndërtuar të njëjtat shtëpiza. Rrjedhimisht, thneglat ende ekzistojnë, pa marrë parasysh se edhe sa vjetë do të jetojnë në tokë, ato çdoherë do të kenë një definicion të pandryshueshëm. E njëjta gjë është e vërtetë edhe për gjallesa të tjera, duke marrë parasysh këtu edhe Besherin. Lidhur me definicionin e Besherit, njëri nga shkrimtarët ka formuluar ndodhinë fiksionale të një shkencëtari nga toka që ka shkuar në Mars:

"Derisa ecte nëpër rrugët e Marsit, shkencëtari vuri re se kishte një mbledhje në njërin prej universiteteve për një shkencëtar marsian, i cili kishte udhëtuar në tokë. Ai mori pjesë në mbledhje. Shkencëtari marsian u afrua para foltores dhe tha: "Teoria për jetën në tokë u përdëftua. Zbulimet më të reja tregojnë se atje ka jetë, njëra nga të cilat quhet Besher. Natyrisht, unë nuk mundem me përpikëri të definoj se si duket Besheri, pasi ju nuk mund të keni kurrfarë ideje për atë në kokat tuaja. Me një fjalë ai i ngjan një „Hiku“ që ka dy bira dhe katër duar të vogla. Ata ecnin ngadalë atykëtu nëpër tokë sikur të jenë në një luftë aq të egër, që asnjëherë s’është parë në qiell. Besherët kanë dëshirë të vriten ndërmjet veti. Ngandonjëherë grupe të mëdha prej tyre (të cilat nuk kanë kurrfarë lidhje me pjesët tjera të tokës) armatosen me armë moderne, i lënë shtëpitë dhe punët e tyre, dhe sulmojnë njëri-tjetrin. Në fillim mendova se gjithçka qe bërë për të fituar ushqimin, por më vonë vërejta se po sa kishin vrarë njëri-tjetrin, kishin ikur. Besheri ka një histori vetëtmerruese dhe vetëvrasëse. E gjithë energjia e tij shkon kah vrasja e njëri-tjetrit pa shkak. Atyre nuk u duhet mishi dhe gjaku i njëri-tjetrit, pasi ushqimet e tyre vijnë nga burime tjera. Pas masakrimit të njëri-tjetrit ata largohen dhe shpikin këngë trimërie. I përdorin duart e tyre të vogla për të mbledhur ushqim. Ata nuk i hanë të gjitha frytei tyre të lezetshme dhe aromatike, por i dërgojnë në shtëpi dhe i ziejnë; e si pasojë e kësaj sëmuren, ndaj i lusin mjekët që t’ua nxjerrin ato nga barqet e tyre. Ja pse, mjekët janë shumë të pasur dhe të nderuar në tokë. Derisa Besheri dominon në tokë, ai do të ketë çmenduri të papara nga ndonjë kafshë tjetër. Kjo që u tha më lartë vlen për Besherët. Edhe pse nuk është modeste, kjo është shumë e vërtetë. Studimi i historisë së njeriut – mendoj i historisë së budallallëqeve të tij – na duket më i gjatë, më konsistent dhe më interesant nga historia e kuptimeve të tij. Ky Besher është një majmun, që nuk ka bërë dallime qysh me shekuj. Armët e tij, rrobet dhe ushqimi, të gjithë kanë ndryshuar, por karakteristikat e tij janë përsëri të njëjta. Nuk ka kurrfarë dallimi në mes Xhingis Kanit, i cili ishte sundues i klaneve të egra; imperatorëve të mëdjenj, të cilët i mbisundonin shoqëritë e mëdha të qytetëruara, dhe atyre individëve, që në kohën e tashme sundojnë me civilizimet e mëdha të qytetëruara. Natyrisht, dallimi i vetëm është se Xhingisi sinqerisht thoshte se pat ardhur të vrasë, kurse liderët e sotëm të qytetëruar pohojnë se përpiqen të lidhin paqe. Sipas kësaj, kjo është mënyra e diskutimit dhe sqarimit, e cila ka evoluar; përndryshe, rrena, dispariteti; vrasja dhe torturimi marrin intensitet më të madh. Ja se ç'është Besheri.

Por, njeriu me kuptim të të ndriçuarit të së vërtetës për të cilin duhet të luftojmë pareshtur që të bëhemi, posecion karakteristika hyjnore për të cilat duhet të punojmë si për karakteristikat tona ideale. Në realitet, këto janë aso Iloj karakteristikash, që nuk ekzistojnë, por që duhet (të krijohen); e si pasojë, qëllimi i njerëzisë është të bëhet Insan. Vetëm t'ju tregoj se të bëhesh Insan nuk është ngjarje statike, por është një proces i vazhdueshëm i të sajuarit dhe një evoiucion i pandërprerë kah pafundësia.

Vargu Kur'anor: "Ne jemi të Allahut dhe ne vetëm tek Ai kthehemi", është një filozofi e antropologjisë. Për ndryshim nga sufizmi, i cili thotë se njeriu e mbërrin Zotin dhe paramendon se Ai është statik; fjala "ilejhe", d.m.th., (kthehem) përkah Ai, e jo brenda në Atë. Fër shembull, Hallaxhi, thoshte se ka arritur tek Zoti, e përveç kësaj shtonte se Zoti është një pikë e fiksuar. Zoti është i pafund, i amshueshëm dhe absolut. Sipas kësaj, udhëtimi i njeriut drejt Tij është i vazhdueshëm dhe i amshueshëm, e nuk ka kurrfarë ndërprerjeje. Ky është konotacioni i të qënit Insan. Insani ka tri karakteristika:

a) ai është i vetë-vetëdijshëm,
b) ai mund të bëjë zgjedhje, dhe
c) ai mund të krijojë.

Të gjitha karakteristikat tjera njerëzore e kanë origjinën e tyre nga këto tri. Sipas kësaj, do të bëhemi Insan, varësisht nga shkalla e vetë-vetëdijes dhe e kreativitetit tonë. Kështu, kur bëhen të qarta karakteristikat e një Insani, duhet të përpiqemi t'i identifikojmë faktorët, që e shtyjnë njeriun të bëhet i tillë, dhe me zëvendësimin e tyre mund ta ndjekim lëvizjen tonë trashëgimtare dhe instinktive në procesin e krijimit të një Insani.

Dekarti një herë pat thënë: Mendoj, do me thënë, ekzistoj" Ai dyshonte në gjithçka, përveç ekzistencës së tij. Ai gjithë veprimtarinë e tij filozofike e ndërtoi në bazë të këtij dyshimi. Gajdi pat thënë kështu: "Mund të ndjej, do me thënë ekzistoj" Të gjitha këto thënie janë të sakta, por ajo që po bëhet më e ndritshme dhe më e çuditshme për njeriun, është ajo e Kamysë.

Derisa Ademi ishte në Parajsë (Xhennet), e nuk pat bërë ndonjë mëkat, nuk ishte Insan, por ishte një engjëll. Në Xhennet, ai qe vetëm një korsumues. Menjëherë pasi e hëngri frytin e mençurisë, të vizionit dhe të pakënaqësisë, ai u përzu prej atyhit. Zbriti në tokë të luftojë me qëllim që ta shpëtojë jetën e vet, - kjo qe,- njësoj si prindët kur i përzënë fëmijët e tyre; - kjo na tregon se fëmija duhet ta pranojë përgjegjësinë për jetën e vet persorale. Kjo është njësoj si "lirimi" i Sartrit që do të thotë: i lënë në vetvete. Në realitet, njeriu, për dailim nga kafshët, - të cilat udhëhiqen nga instinktet e tyre dhe nuk i zgjedhin jetërat e tyre - duhet ta fitojë përgjegjësinë për jetën e vet personale. Ky është një insan, i cili ka fituar vetëdije, duke u revoltuar kundër Xhennetit, bile edhe kundër Zotit. Ai është një krijesë e re në kozmos, i aftë për të fituar shpëtimin, duke iu përkulur dhe duke iu lutur Zotit, nëpërmjet të zgjedhjes së tij. Kështu, lutja e një individi të pavetëdijshëm, që nuk mund të revoltohet, si një kafshë; është e kotë. Atëherë, ajo që pritet, është përulja nga një njeri, i cili ka bërë mëkate. Insani është krijesa e vetme që mund të zgjedhë (jodëgjueshmëria e tij na tregon se ai mund të zgjedhë). Ja kjo është ajo që Kamy nënkupton me revolt; ose kundër një rendi social apo kundër natyrës personale të dikujt; përderisa thënia e Dekartit: "Mendoj; do të thotë ekzistoj", dhe ajo e Gajdit: "Ndjej, do të thotë ekzistoj", e përdëftojnë "është"-shmërinë e njeriut më tepër se sa "të bërit" e tij. Tani ta përmbledh me pika të shkurtëra atë që e thashë deri më tani:

1) Insani është një krijesë e vetëdijshme; në realitet, ai është e vetmja krijesë në tërë natyrën, që ka arritur vetë-vetëdijen, të cilën e definoj si "observim të kualitetit dhe të natyrës së një personi, observim të kualitetit dhe të natyrës së kozmosit, dhe analizim të marrëdhënieve të këtij personi me kozmosin''. Do të jemi Insanë, atëherë kur do të jemi të vetëdijshëm për këto tri rregulla.

2) Njeriu është zgjedhës, në reaiitet, ai është e vetmja gjallesë, e cila jo vetëm që është e aftë të revoltohet kundër natyrës dhe rendit që sundon me atë, por mund të revoltohet kundër nevojave të veta natyrale, fizike dhe psikike. Ai mund të zgjedhë sende që as nuk i janë imponuar nga natyra, e as që trupi i tij është në gjendje t’i zgjedhë. Ky është aspekti më i ndritur i Insanit. Përmbushja e detyrave të këtilla është veçori vetëm e Zotit. Kafshët janë makina të thjeshta instinktet e të cilave i shtyjnë ato në të gjitha drejtimet. Për shembull, një herë në vit paraqiten nevojat seksuale te dhentë, kjo është një nevojë e domosdoshme, prandaj kafsha nuk ka zgjedhje tjetër. Menjëherë pasi t’i humbet oreksi, kafsha e harron dashurinë e vet. Kjo është një karakteristikë determinative te dhentë.

Vetëm njeriu është ai që mund të revoltohet kundër kërkesave të natyrës. Edhe pse është vetjak, mund të bëjë vetvrasje; edhe pse ka instinkte natyrore që e thërrasin ta mbrojë jetën dhe trupin e tij, e sakrifikon veten për të tjerët. Mirëpo edhe nëse marrim parasysh të gjitha karakteristikat natyrora që e ftojnë atë në një jetë konfore, ai mund të revoltohet, të mëkatojë, apo t’i drejtohet asketizmit dhe devotshmërisë. Të gjitha këto na indikojnë se njeriu është e vetmja qenie, që mund të bëjë zgjedhje.

3) Njeriu është një gjallesë që krijon; prej gjësë më të vogël deri në atë më të madhen, ndaj ai është manifestim i fuqishëm i Zotit në natyrën e tij. Për dallim nga disa që e definojnë njeriun si një kafshë, e cila prodhon mjete; vetëm njeriu është ai që mund të shkaktojë gjëra të cilat i tejkalojnë mjetet.

Kreativiteti i njeriut paraqitet atëherë kur nevojat e tij evoluojnë deri në pikën ku ajo që ai e dëshiron, nuk ekziston në natyrë. Kjo dëshmon se njeriu qe i krijuar. Derisa njeriu është i kënaqur me atë që natyra ia ofron atij, ai është një kafshë natyrore, e cila shkon pas asaj me çka e furnizon natyra. Megjithatë, ai arrin deri te një pikë kur vetë natyra nuk mund ta kënaqë; nevojat dhe ndjenjat e tij evoluojnë prej totalitetit (shumës) të fuqive, krijimeve dhe mundësive të natyrës. Kjo është pika për të cilën Hajdegeri thotë se „njeriu ndihet i vetmuar“ për arsye se ndjen se nuk e ka vendin këtu; dhe kupton se gjeniu i tij dallohet prej kafshëve të tjera. Ai ndjen se po shkon në drejtim të idealëve që nuk ekzistojnë as në natyrë. Kështu, kur ai deshi të fluturojë, natyra nuk i dhe krahë; e si pasojë filloi të ndërtojë anije, aeroplanë, satelitë ose anije kosmike.

Teknologjia është shuma (totaliteti) e krijimit njerëzor me të cilën njeriu përpiqet t’u vërë fre forcave të natyrës, deri te të cilat nuk mund të arrihet aqë lehtë. Për shembull, edhe pse nafta është në nëntokë, ai nuk mund ta nxjerrë me mundësitë që ia jep natyra. Sipas kësaj, industria e petroleumit i ofron mundësi të reja që natyra i përmban nga ai.

Krijimi i dytë i njeriut është i një lloji tjetër, ai është krijimi artistik që është njëri ndër manifestimet Hyjnore të shpirtit të tij; e definicioni i njeriut si një "kafshë që prodhon mjete e armë", këtu më nuk vlen. Arti, njësoj si edhe teknologjia, është manifestimi i diapazonit kreativ të njeriut në natyrë. Teknologjia është krijim i njeriut në mënyrë që të arrijë deri te sendet që tanimë ekzistojnë në natyrë; ndërsa arti është një krijim i njeriut në mënyrë që ai t'i ketë gjërat të cilat i nevojiten por të cilat nuk gjenden në natyrë, - ky është një krijim mbinatyror. Sipas kësaj, konstruktiviteti dhe gjenialiteti janë dy nga karakteristikat e njeriut, të cilat paraqesin dimensionin e tretë të shpirtit të tij.

Me një fjalë, njeriu është një qenie tridimensionale që ka tri aftësi; ai është i vetëdijshëm për vetveten dhe për botën, mund të zgjedhë dhe mund të krijojë. Të gjitha këto atribute i takojnë Zotit dhe njeriu vetëm i përngjan Atij. Pasi nuk dua t'i krijoj shok të barabartë Zotit, me "përgjegjësinë" e nënkuptoj atë se njeriu është një krijesë, e cila është e aftë - për dallim nga natyra - t'i përdorë dhe t'i ushqejë atributet e ndritura të Zotit në vetvete; e kësisoji, të evoluojë vazhdimisht. Thënia e njohur e Pejgamberit Muhammed: ."Tehal-leku bi ahlakil-Lah", na thotë se duhet t'u ngjajmë atributeve të Zotit. D.m.th., Insani, e jo Besheri, bëhet mëkëmbës i Zotit në tokë; kurse ky i dyti, është mëkëmbës i majmunëve si stadium i fundit i evolucionit të tyre. Vetëm Insani është ai, i cili mund të revoltohet, të zgjedhë, të fitojë vetëdije, dhe të krijojë në mënyrë relevante (vetëm Zoti krijon në një kuptim absolut).

Në kohën tonë, ky "zgjedhës" është i burgosur në disa determinizme - burgje - që atë e pengojnë të fitojë vetë-vetëdije, të bëjë zgjedhje, dhe të krijojë. Për fat të keq, tragjedia më e madhe me të cilën ballafaqohet sot njeriu me ideologji të ndryshme, që ia marrin nevojat e tij dhe i ngulisin një vetë-vetëdije relative, kështu që u japin fuqi dhe evoluim shoqërive të tij; në atë masë në të cilën ata e braktisin veten e vet, duke e sjellë në një gjendje krejtësisht të pavetëdijshme. Si mund ta harrojnë njeriun ideologjitë e tilla? Disa nga këto ideologji janë:

Materializmi

Materializrni beson se njeriu është i përbërë nga esenca materiale. Me këtë definicion njeru burgoset me bazat evolutive, që janë të kufizuara vetëm në qenien e materies. Po të jetë kështu, njeriu nuk do të ketë mundësi të evoiuojë përtej kapacitetit të dimensioneve të vet materies.

Natyralizmi

Ky është edhe një atakues tjetër i njeriut, që filloi qysh në shekullin XVIII. Natyralizmi beson se origjinaliteti i përket një qenieje të gjallë, edhe pse ajo mund të mos ketë vetëdije, e cila quhet natyrë; kurse njeriu është njëri nga produktet e saj. Sipas kësaj, unë jam i lirë, mund të zgjedh, dhe mund të ndjej për arsye të vullnetit të natyrës. Siç mund të shihet, liria e njeriut, edhe një herë, është e kufizuar në mundësitë që natyra i ka ngulitur në dispozitat dhe diapazonin e tij. D.m.th., natyralizmi e njeh njeriun si fenomen më të zhvilluar nga çdo gjallesë tjetër, që ekziston në natyrë.

Ekzistencializmi

Edhe pse ekzistencializmat e Sartrit, Hajdegerit dhe Kjerkegardit nuk janë të shtruara me teza, - ky Iloj ekzistencializërn beson se përbërja e njeriut është e ndryshme dhe e kundërt me të gjitha gjallesat e tjera të natyrës; - kjo është posaçërisht e vërtetë për ekzistencializmin e Sartrit. Por, kjo po na habit pasi Sartri nuk beson në Zot dhe në metafizikë, por megjithatë, e veçon njeriun nga të gjitha gjallesat e tjera në natyrë. Ai beson se së pari u paraqit esenca totale e kafshës, e më vonë ajo e njeriut. Përse ai flet kështu? "Për arsye se", siç thotë vetë, "kur e heqim Zotin, duhet ta vendosim njeriun në natyrën materiale", e si pasojë, atë e sakrifikojmë. Kështu, me qëllim që të mos e sakrifikojmë njeriun, Sartri kthehet në këtë vijë të rezonimit: "Te kafshët esenca është para ekzistencës, kurse te njeriu, ekzistenca është para esencës". Për shembull, po të pyes një zdrukthëtar: "Ç'ka je duke punuar?", ai do të më përgjigjet: "Një karrige". "Po ç'është karrige?", do ta pyesja unë, e ai: "Një karrige ka katër këmbë, një ulëse dhe...". Këto përshkrime e paraqesin esencën e karriges, por jo edhe ekzistencën e saj.

Megjithatë. sipas Sartrit, njeriu dallohet nga karrigia. Ekzistenca e tij u paraqit e para. Por, ç'është ai tani? Kurrgjë! Ende nuk e dimë! „Kush“ -i dhe "si"-ja e njeriut do të paraqiten më vonë; ato varen nga vullneti i njeriut. Kështu, sipas ekzistencializmit njeriu e formulon esencën e vet personale ashtu siç do vetë. Ja pse Sartri mendon se nëse e zhveshim njeriun nga vullneti dhe zgjedhja e tij, nuk do të jetë më Insan. Sartri frikësohet, dhe i jap të drejtë, pasi po t'i marrim si bazë materializmin dhe natyralizmin, siç po ndodh në ditët e sotme,njeriun e burgosim në një qefi të petrifikuar (gurëzuar).

Panteizmi

Edhe pse panteizmi është një idealizëm hyjnor (teistik), ai, po ashtu e sakrifikon njeriun. Panteizmi, (që është një determinizëm i trashëguar) ekziston në disa "sekte muslimane, tek indianët, sufitë dhe katolikët. Për shembull, katolikët besojnë se Zoti e ka caktuar fatin "e njeriut përpara se të vijë në këtë botë. Këtu përsëri, njeriu sakrifikohet nga paracaktimi. Hafizi thotë kështu:

Pasi që fati qe i përcaktuar pa prezencën tonë, mos e qortoni, edhe pse është pak i palogjikshëm.

Kjo do të thotë se kur qemë të krijuar ne, kurrkush nuk e kërkoi mendimin tonë; Zoti na krijoi ashtu siç donte ,Ai vetë. Më vonë, Ai na lejoi të jemi më të lirë në tokë. Një poet i bëri parodi Hafizit: „Mos gjej të këqia në atë që të mërzit!" Ky është determinizmi; ç'mund të bëjmë? Bile edhe vërejtja konsiderohej si gabim. Kjo është njësoj sikur Kamy kur bënte vërejtje. Atë e pyetën:
Pyetje: - Kujt i bën vërejtje? - Zotit.
Pyetje: - A beson në Zot? - Jo.
Pyetje - Njeriu duhet t'i bëjë vërejtje një Insani me përgjegjësi apo përgjegjësisë, pasi nuk e pranoni atë përgjegjësi në botë, atëherë kundër kujt doni të bëni vërejtje (të ankoheni)?
Kundër askujt. Kundërvihem për arsye se në realitet nuk mund të kundërvihem. Kjo është njësoj sikur t'i biesh ajrit me grushta. Kur vullneti i Zotit nuk e merr zgjedhjen dhe vullnetin e njeriut parasysh, atëherë njeriu nuk përgjigjet për këtë. E kur njeriu nuk ka përgjegjësi, atëherë ai nuk është as insan.

Historicizmi

Kjo shkollë beson se njeriu është prodhim i historisë. Historitë Iraniane, lslame dhe Shiite e kanë sajuar personalitetin tim. "Po të jetoja gjatë Revolucionit Francez, përveç pozitës sime aktuale në histori do të kisha gjuhë tjetër, ndjenja dhe karakteristika tjera". Sipas kësaj, karakteristikat e njeriut bien në duart e një vullneti, i cili quhet historicizëm. Atëherë, si do ta bëj zgjedhjen? Ashtu siç thotë historia. Rrjedhimisht, nëse jam një musliman dhe flas persisht, ajo që i përkushtohet vullnetit të historisë, do të thotë, ashtu siç i zgjedh natyra ngjyrat e lëkurave tona: në të njëjtën mënyrë historia e zgjedh ngjyrën e shpirtit tonë.

Sociologjizmi

Kjo shkollë beson se rrethanat sociale dhe rendi sociai janë formuluesit e njeriut. Nëse jam shpirtgjerë, kjo i përkushtohet rendit tim feudal në të cilin u rrita. Përveç kësaj, besohet se rendi sociat që përbëhet prej marrëdhënieve sociale, rendit prodhues, rendit pronar, mjeteve të prodhimit, dhe prej burokracisë së sundimtarit; të gjitha këto që e përbëjnë shoqërinë time janë faktorë, të cilët e ndryshojnë personalitetin tim, në cilën mënyrë dëshirojnë vetë.
Nuk ka as "individ" e as "zgjedhës" në sociologjizëm; kështu që nuk ka as Insan, pasi ky i fundit mund të thotë "unë", ose "unë e zgjedh këtë për këto shkaqe...".

Biologjizmi

Kjo shkollë përpiqet ta ngrejë njeriun pak më lartë nga kufijtë e tij të petrifikuar materialë. Kjo na tregon se, në shekullin e njëzetë, shkencëtarët më nuk janë në gjendje ta kuptojnë e ta shpjegojnë njeriun me anë të definicioneve të tyre të thata e të ngushta materialiste të shekujve XVII, XVIII dhe XIX. Biologjizmi përbëhet nga shuma e origjinalitetit dhe totalitetit të karakteristikave psikologjike, të cilat në një përzierje të zhvilluar dhe komplekse, e formojnë njeriun.

Edhe pse biologjizmi e shikon njeriun si një qenie pak më të ndritur se një fenomen natyror ose material i përgjithshëm, përsëri e mohon njeriun si një qenie të lirë e të vetëdijshme. Po të jem viktimë e forcave të mia personale të pavetëdijshme dhe biologjike, atëherë nuk jam më "unë". Për shembull, biologjia beson se njerëzit e trashë janë xhentil, kurse ata të dobëtit janë inteligjentë. Sipas kësaj, del se inteligjenca varet nga pesha e trupit, dhe xhentiliteti nga materiali biologjik, etj.

Nuk i mohoj as natyralizmin, sociologjizmin, e as historicizmin; i pranoj të gjitha, mirëpo, besoj se njeriu është i aftë të zgjedhë. Kjo qenie - njeriu - në mbarë procesin e tij evcvlutiv është një fenomen natyror, historik dhe material; atë e ndryshojnë rrethanat. Kur dikush jeton, për shembull, në një klan, kjo nuk është kështu sepse ai e ka zgjedhur mënyrën e jetesës (sepse këtë faktikisht kurkush nuk e ka bërë). Është fakt se ky individ jeton në tendë, duke migruar prej një vendi në një vend tjetër, e kjo i përkushtohet rendit të posaçëm social dhe produktiv që e detyroi të banojë në tendë. Ose, rendi natyror disa njerëz i detyron të gjuajnë, të peshkojnë e të jetojnë nëpër xhungla. Kur fshatarët bëhen banorë të qytetit, traditat, mentaliteti, dhe morali i tyre po ashtu ndryshojnë dhe këto ndryshime nuk ndodhin për arsye se ata dëshirojnë të jetë ashtu; por, për arsye të sistemit produktiv, i cili mbizotëron; gjë kjo, që përkushtëzon ndryshime në karakteristikat e tyre. Me një fjalë, njeriu është ajo që natyra, historia dhe shoqëria bëjnë nga ai dhe, nëse i ndryshojmë këto rrethana, po ashtu do të ndryshojë edhe njeriu.

Ajo që dua ta them tani është se njeriu, nëpër të gjitha proceset e tij evolutive, duke marrë parasysh këtu pa dyshim, edhe ndryshimin e tij nga Besheri në Insan - e liron vetveten nga determinizmat e tilla. Për shembull, origjinaliteti i gjeografisë qe aq i popullarizuar në shekullin e nëntëmbëdhjetë, sa që njëri nga paralajmëruesit e tij, Ibn Halduni, tha se forma e shoqërive ndryshon varësisht nga kushtet gjeografike. Natyrisht, atëherë kishte të drejtë, por, jo edhe sot. Sot, njeriu evoluon deri në atë masë, në të cilën është në gjendje ta lirojë vetveten nga determinizmat e tilla.

Po mirë, si mundet njeriu, për shembull, ta lirojë vetveten nga natyralizmi? Kjo është më lehtë për t'u kuptuar, pasi në këtë shekull sapo fillojmë të lirohemi nga natyralizmi? Sot, industria dhe civilizimi i ri po e lirojnë njeriun nga natyralizmi më tepër se në çdo kohë tjetër në të kaluarën. Njeriu që jeton në Saharën Afrikane është i aftë - edhe nëse i marrim parasysh edhe kushtet natyrore, të cilat atij i imponohen - të krijojë kushte jetësore bashkëkohore për vetveten, që do t'i ofrohen atyre të Amerikës Veriore. Ose, të marrim për shembull gravitetin e tokës; që është një determinizëm tjetër. Graviteti qe aq i natyrshëm për ne sa që menduam se ishte pjesë e trupit tonë. Por sot, më nuk jemi robër të gravitetit. Ose, më nuk jemi të lidhur me stilin e agrikulturës klimatike apo regjionale. Në të kaluarën, njeriu duhej të jetonte atje ku kishte lum, xhungël, ujë, etj.; përndryshe, ai do të vdiste. Sot, megjithatë, ai mund të jetojë në një shkretëtirë dhe t'i ndërtojë vetvetes një qytetërim të madh. Kur mund të lirohet njeriu nga determinizmi? Atëherë kur ta njohë mirë determinizmin natyror, dhe ligjet që sundojnë me natyrën si edhe efektet e tyre ndaj tij. Mënyra për ta studiuar këtë është shkenca. Afria me natyrën ose shkencën, i ka mundësuar njeriut të krijojë një teknologji, e cila ka vetëm një qëllim, e ky është: të shpëtohet njeriu nga determinizmi natyror. Ata, që e akuzojnë teknologjinë si një agjent që e ka metamorfozuar dhe sakrifikuar njeriun, e kanë logjikën dhe bazën për këtë, mirëpo teknologjia e njëjtë po ashtu mund edhe ta shpëtojë njeriun. Në të kaluarën, me qëllim që të ketë veshje e ushqim, një njeri duhej të punonte nga 10-12 orë në ditë. Ky qe një determinizëm natyror. Megjithatë, teknologjia e rriti shkallën e produktivitetit; e si pasojë, orët e punës u reduktuan. Sot, nëse takojmë individë, të cilët punojnë më tepër orë se sa ishte paraparë në periudhën parateknologjike; do të

shohim se kjo është kështu, se borgjezia krijon më tepër për konsumim, e si pasojë e kësaj, prodhimit duhet t'i rritet përqindja. Si mund ta shpëtojmë vetveten nga determinizmi i historisë? Po të dojë njeriu, (me ndihmën e shkencës) mund t'i zbulojë ligjet dhe ndryshoret që sundojnë në historinë; e nëse mund të gjejmë ndryshore të tilla që ndikojnë në proceset tona mendore, në vullnetet tona, në ndjenjat dhe moralin tonë, sigurisht mund ta shpëtojmë veten nga determinizmi hisiorik. Në kohën tonë, ekzistojnë shoqëri në Azi, në Afrikë dhe në Amerikën Latine, të cilat kanë kaluar ca cikle historike me një ritëm të shpejtuar, pa u ndalur më gjatë në asnjërin prej tyre. Historikisht, shoqëritë duhet të kalojnë nëpër disa faza. Mirëpo, atëher kur këto shoqëri gjejnë një vetë-vetëdije dhe mendimtarët e saj të lirë i njohin më mirë epokat e tyre veçmas, do të mund të lejohet që (deri në shkallën që e kanë fituar vetëdijen e përmendur historike) të tejkalojnë ndonjë cikël të tillë. Tani ndeshim shoqëri, që kanë banuar nëpër shatorre ose kanë qenë robër; por papritmas, duke u revoltuar kundër historisë, ato e arritën fazën e borgjezisë. Ky është procesi i lirimit nga shoqëria duke e ditur determinizmin e historisë dhe zbulimin e ligjeve deterministe të historisë.

Duke iu referuar determinizmit sociologjik e dimë se në të kaluarën, individët rriteshin varësisht nga kërkesat e tyre shoqërore. Megjithatë, sot, deri në atë shkallë deri në të cilën sociologjia rritet dhe zbulon marrëdhënie klasore dhe kupton filozofinë dhe qeverisjen politike; dhe bëhet shoqërisht e vetëdijshme; deri në atë shkallë, siç thotë Jaspersi: "Njerëzit të cilët janë formuar nga shoqëritë e tyre, ndërrojnë në ndërtues të shoqërive". Në të kaluarën, një shoqëri që banonte në shatorr dhe një shoqëri feudale apo një fshat i prapambetur nuk kishte kurrfarë mëdyshje për religjionin, traditat, apo shtetësinë e saj. Të gjitha këto mbaheshin si të shenjta, të ngurruara dhe plotësisht të qarta, siç është dielli. Asnjëherë nuk u kujtohej këtyre njerëzve se ishte e mundur të jetohet ndryshe ose se mund të revoltoheshin kundër besimeve të tyre personale. Por, njeriu i sotëm mund të zgjedhë, por edhe mund ta refuzojë religjionin e tij..

Religjioni është njëri nga ata faktorë, të cilin shoqëria ose e afron ose e imponon tek individët e saj. Mirëpo, sot kjo nuk është kështu. Rendet prodhuese, ekonomike dhe pronare, si edhe traditat, marrëdhëniet sociale dhe klasore, të drejtat dhe privilegjet familjare e grupet sociale në relacion me njeriun e sotëm të vetë-vetëdijshëm; të gjitha këto, dallohen nga e kaluara, që mbaheshin me fakte të pandryshuara, të përhershme dhe hyjnore. Ato më tepër janë fenomene për të cilat njeriu mund të mendojë t'i ndryshojë, t'i riformojë, t'i zgjedhë, apo t'i mohojë. Të gjitha këto revolucione, ndryshime, dhe reforma e kanë si dëshmitar atë se njeriu i sotëm e ka liruar vetveten nga burgu i shoqërisë. Njeriu e kreu këtë detyrë duke e studiuar sociolagjinë dhe studimet komparative të rendeve të ndryshme sociale. Shkenca mund t'i ndihmojë njeriut që plotësiht të lirohet.

Vetja e njeriut

Burgu i fundit, vetja e njeriut, është më e keqja nga të gjitha, pasi ajo është e vetmja që e bëri njeriun një të burgosur pa ndihmë. Është për t'u çuditur që, tani, më tepër se në çdo periudhë tjetër historike, rrjeriu ka qenë në gjendje ta shpëtojë vetveten nga burgjet që i përmendëm deri tani. Në anën tjetër, përpara këtij burgu të fundit, ai është më i dobët nga të gjithë të tjerët. Vetëm ekzistenca e këtij të fundit i bëri të gjithë të tjerët të zbrazët e të kotë. Përse njeriu i sotëm, që e ka liruar vetveten nga burgu i natyrës, i historisë dhe i shoqërisë, ka arritur deri në atë absurditet? Njeriu i sotëm, edhe pse është më i aftë dhe ka më shumë dije se të tjerët për çdo kohë tjetër historike, ai, në realitet di më pak në krahasim me çdo kohë tjetër se si të gjindet në situata të ndryshme. Përse njeriu nuk mund të dalë nga qelia e tij? Është shumë rëndë. Në të kaluarën, burgjet e përmendura kishin katër mure rreth ekzistencës sime, e unë isha i vetëdijshëm për burgosjen time. Për shembull, kur njeriu qe primitiv, ai qe i vetëdijshëm për ekzistencën e një lumi apo ekzistencën e një xhungle; ai duhej të bëhej peshkatar apo gjuetar.Ai e ndjente prezencën e determinizmave të këtillë në të kaluarën; por. duke marrë parasysh edhe këtë të fundit, del se nuk ka mur rreth ekzistencës së njeriut. Ky është një burg që e mbaj në vetvete. Ja përse të qënit të vetëdijshëm dhe të rrethuar me këtë, është detyra më e rëndë nga të gjitha: Këtu më, burgu dhe i burgosuri janë të njëjtë; d.m.th., sëmundja dhe pacienti janë bërë një. Ja përse është aqë i dëshirueshëm largimi nga kjo sëmundje!

Çështje tjetër është ajo se njeriiu mund të ikë nga burgu i historisë, i natyrës apo me ndihmën e shkencës, mund të ikë nga burgu i ndonjë rendi social ekzistues. Por, për fat të keq, nuk mund të lirohen nga burgu i vetëvetes, duke kërkuar ndihmë nga shkenca, pasi kjo mundësi e fundit është në duart e arrestuesit. Ja përse „vetja“ nuk ndjen se ka varrosur një „unë“ të lirë në të. E vërteta është se vetja ndjen se, si një qenie absolute ajo duhet të lirohet nga burgu i natyrës, i shoqërisë dhe i historisë; ajo mund ta lirojë vetveten, por arrin te kotësia. Në këtë pikë do të kisha dashur të prezantoj ca rregulla të përgjithshme:

a) së pari, njeriu ka nevoja;
b) ai i plotëson këto nevoja që të jetë i rehatshëm;
c) kjo rehati dhe qetësi e shpirtit të tij mbaron me kotësi;
d) kotësia mbaron me pakënaqësi dhe protestim; dhe subjektivitet.
Këto rregulla kanë qenë të vërteta qysh prej kohës së Ademit. Hipizmi i sotëm, ekzistencializmi, aristokracia jonë e kaluar, e cila mbaroi me sufizëm; aristokracia Indokineze, e cila mbaroi me sufizëm dhe „nivana“ (mohimi i jetës materiale) dhe borgjezia e re, e cila mbaroi me regjimin e jetës materiale, e përdëftojnë vërtetësinë e gjeneralizimeve të mia.

Njeriu i vlerëson idealet e tij derisa nuk i ka arritur ato. Kur ai arrin deri tek ato, atëherë me te mbretëron kotësia. Sipas kësaj, idealet e njeriut duhet të jenë aq të larta sa që të mos dalë “qesharak”, se nëse me të vërtetë ndodh kështu, do të arrihet kotësia. Është e qartë se një i burgosur i determinizimit të tij personal – edhe nëse e mbisundon natyrën – do të jetë “një i burgosur i pavlerë”. Xhin Ajsoleti thotë se: “Një shkrimtar shkruante për një princ, i cili i kishte të gjitha të mirat dhe pasuritë, por përsëri, vuante nga një sëmundje e brendshme e pashërueshme. Franca e sotme i ngjan mu këtij princi”. Por, besoj se njeriu i sotëm është ai, që i ngjan atij princi; ai është më i mjerë tani se në cilën do kohë tjetër.

Në qendrën e sheshit të madh të Roterdamit, në Holandë, ekziston një skulpturë interesante pjesët e së cilës janë të shpërndara. Për shembull, qafa e saj ka rrëshqitur pak anash, krahët janë të lëvizura pak nga nyjet e tyre, etj. E gjithë statuja ka marrë një formë të tillë, që duket sikur çdo moment do të rrëzohet. Por, kjo skulpturë është bërë prej guri. Skulptori ka dashur ta personifikojë njeriun e pas Luftës së Dytë botërore; njeriun e shekullit tonë, që është i fortë si shkëmbi, por më tepër se në çdo kohë tjetër historike është në rrezik zhdukjeje. Përse? Për arsye se liria nga burgjet e përmendura i ka lënë një fuqi të paparë e aq të madhe sa që ëshië në gjendje ta bombardojë Marsin dhe të udhëheqë një makinë të komplikuar në kozmosin e pafund; mirëpo, është edhe aq i dobët sa që po t'i shtonit një tepricë prej 12.00 dollarësh rrogës së tij do të ishte në gjendje të kryejë shërbime e të punojë kundër shefit të tij!

Një herë dëgjova se robëria është ende e popullarizuar në disa vende të Afrikës; ca njerëz i robërojnë klasat primitive, dhe i shesin dikund tjetër. E unë kam parë robër me sytë e mij në Perëndim. Në Kembrixh dhe Sorbonë mendjet më të mira njerëzore shiten publikisht. Aksionarët nga Amerika, Evropa, Rusia, etj., që të gjithë vijnë që t'i blejnë studentët e talentuar. Të gjithë ata ofrojnë çmime atraktive, veturë, shofer, e çmos. Më në fund, studenti e zgjedh ofertën më të mirë. Përse? Për arsye se ai është rob. Ky tip pune kërkon që ky student ta shpëtojë shoqërinë nga burgu i natyrës apo historisë, derisa ai vetë, është një krijesë e mjerë dhe rob i vetvetes. Vështirësia qëndron në faktin se pasi burgu i tij i fundit është pjpsë e dimensioneve personale të njeriut, ai nuk mund të luftojë kundër vetvetes.

Si po shihni, me ndihmën e shkencës, nuk mund t'i largohemi këtij burgu të fundit. Atëherë, si mund t'i largohemi? Me anë të dashurisë. Ç'është dashuria? Me të nuk nënkuptoj një dashuri sufiste dhe teozofike e çdo gjë tjetër, që të gjitha janë burgje të ndryshme nga ky për të cilin e kemi fjalën. Me dashuri nënkuptoj një forcë të Plotëfuqishme (e cila e tejkalon aftësinë time racionale dhe mendimtare) në pikën më të thellë të qenies sime që të luftoj kundër vetvetes. Pasi burgu gjendet në vetë mua, atëherë brendësisë sime duhet t'i vihet zjarri. Si? Me zjarr të vërtetë? Përse nuk mund të lirohem nga ky burg duke i përdorur vetëm aftësitë e mia racionale? Parto beson se problemet mund të ndahen në tri kategori:

1. Aktet logjike, siç janë jetesa, marrja e rrogës, veshja e rrobeve, mendimi, studimi, e çmos tjetër.
2. Aktet ilogjike, që i kryejnë të marrët dhe personat jonormalë.
3. Aktet alogjike, që nuk i takojnë asnjërës prej dy kategorive të përmendura.

Logjika përbëhet nga zbulimi i shkaqeve (kauzaliteteve), të cilat do ti përmendja sipas nevojave të mia. Mirëpo, ndonjëherë njeriu mund ti shkatërrojë ambiciet, të gjithë atë, që e ka në botë, për diçka më të nditur. Për shembull, ai mund ta djegë vetveten (pa pasur kurrfarë dhurate apo shpërblimi për këtë) me qëllim të shpëtimit të shoqërisë së tij. Ky nuk është një akt logjik. Rrënjët e një akti të këtillë na çojnë tek morali. Dashuria përbëhet nga një fuqi, e cila më thërret të shkoj kundër fitimeve dhe jetesës së mirë; e po ashtu, ta sakrifikoj vetveten për të tjerët dhe për idealet që më duken aq të shtrenjta.

Nëse nuk ju gënjej, e bëj këtë për arsye se nuk dua që as ju të më gënjeni mua në Pazar. Ose nuk jap çeqe të këqia sepse dua të kem kredi të mira. Këto quhen virtyte vendimtare, të cilat janë punë të bazuara në racionalitetin dhe logjikë. Në anën tjtër, kur them një të vërtetë, të cilën e di se do ta paguaj me jetën apo me gjithë pasurinë time, „Insanieti“ im do të paraqitet dhe „unë“ do të dalë në shesh. Cili Insan? Ai (i cili qe varrosur në birucën e shpirtit tim para do kohe) dhe tani po ec drejt formimit të një Insani të vërtetë nën diellin e besimit dhe të dashurisë.

Niçe qe një fillozof dhe gjeni i madh (i cili po ashtu është krenaria e njeriut të sotëm) Por, në rininë e tij, ai ishte një njeri arrogant që pat thënë: „Forca është gjeniale; e vërteta u takon atyre që janë të fuqishëm, etj“. Megjithatë, në moshën e tij më të vjetër ai ndryshoi në një lloj humanisti aqë të flakët, sa që ndërmori një gjë tepër të çuditshme. I njëjti njeri që besonte se t’u ndihmosh njerëzve është shenjë dobësie dhe se njerëzit e dobët duhet të lihen në harresë, një ditë, duke kaluar rrugëve pat parë një qerre të përmbysur. Qerrja e ngarkuar ishte rrëzuar përmbi kalin dhe vozitësi i qerres po mundohej ta ngrejë kalin në këmbë, duke e rrahur keq kafshën. Kali kërcente herëpashere përfundi dërrasave, por përsëri rrëzohej, sepse e kishte edhe këmbën e thyer. Niçeja në këtë pikë duke qenë i inatosur e lut vozitësin e qerres që të mos ta rrahë kafshën. Ai e këshilloi njeriun që së pari duhet ta shkarkojë qerren, por ky i fundit nuk ia vuri veshin dhe vazhdoi ta rrahë kafshën. Më në fund, Niçeja e kap me forcë vozitësin për krahu, i cili kthehet dhe i bie Niçes aq rëndë, sa që kur kthehet në shtëpi ai vdes menjëherë. Cilido që ta dëgjojë këtë tregim përjeton një ndenjë konfuzioni. Në „unin“ e çdo njeriu ekziston dy dimenzione; njëri është ai që shqetësohet me bukurinë dhe madhështinë e shpirtit të Niçes, i cili e sakrifikoi vetveten me qëllim që ta shpëtojë kafshën, dhe një tjetër i cili përqesh një incident të tillë, ku vdiq një gjeni, në mënyrë që vetëm ta mbajë kalin të gjallë. Ky akt nuk është as logjik e as ilogjik, por është alogjik, gjë që e tejkalon analizën logjike. Kjo paraqet etikë dhe dashuri. Kur duam dikë në mënyrë që do ta dojë, ose kur jemi xhentil me dikë me qëllim që ta pranojmë një shërbim, ne bëhemi njerëz afarist. Dashuria përbëhet nga ofrimi i gjithçkafit vetëm për hir të qëllimit, duke mos kërkuar asgjë si shpërblim. Kjo kërkon që njeriu të bëjë një zgjedhje të madhe. Çfarë lloj zgjedhje? Të zgjedh veten të vdesë apo edhe ndonjë qëllim tjetër- në mënyrë që dikush tjetër të jetojë apo të realizohet ndonjë die.

Pas fazës alogjike, faza e katërt është sakrifica e dikujt. Në këtë pikë njeriu hyn në fazën e „itharit“, fjalë e cila nuk ekziston në asnjë gjuhë tjetër. Këtu zgjedh dikë tjetër mbi vetveten, në realitet njeriu e sakrifikon vetveten për të tjerët. Është e qartë se nga dy vdekjet – ajo e jë njeriu tjetër dhe ajo e po atij njeriu – e ka zgjedhur vdekjen e vet personale. Kjo mund të jetë vdekja e jetës se dikujt, fitimit të tij, famës, fatit, bukës, e çdo gjë më tepër.

Sipas kësaj, çdo njeri mund ta lirojë vetveten edhe nga burgu i fundit i tij- që është i trishtueshëm, e që përmban në vete mure të padukshme – nëpërmjet të fuqisë ltharit. Kjo është një dashuri, e cila duke e tejkaluar racionalitetin dhe logjikën, na thërret që ta mohojmë vetveten dhe të protestojmë kundër vetvetes me qëllim që të punojmë drejt një qëllimi ose për hir të të tjerëve. Vetëm në këtë fazë lind njeriu i lirë, dhe ky është niveli më i ndritur i të qënit Insan.

Njeriu si një çlirues, krijues dhe një zgjedhës i vetëdijshëm mund ta lirojë vetveten nga burgu i natyrës dhe i historisë me ndihmën e shkencës. Ai mund të lirohet nga rendi social i tij me ndihmën e sociologjisë. Por, me qëllim që të lirohet nga burgu i vetes së tij, Radha Krishnani thotë: "Atij i duhet feja dhe dashuria".

Ne njerëzit, jemi të thirrur në këtë natyrë me një detyrë dhe përgjegjësi të përpilojmë një plan. Çfarë plani? Një shemë në të cilën njeriu, Zoti dhe dashuria do të angazhohen të inicojnë një krijim të ri dhe një Insan të ri. Ja se çka nënkuptoj me përgjegjësinë njerëzore.