Përmbajtja: 
1. Njeriu: një qenie dydimensionale
2. Kontrollimi i dimensionit shtazarak të njeriut
3. Njeriu dhe "uni që urdhëron të ligën" (nefs el-emmare)
4. A është i lumtur njeriu?
5. Njeriu dhe vullnet
6. Njeriu dhe përgjërimi Zotit
7. Njeriu dhe vdekja

Pjesa I
Vlera dhe pozita e njeriut në Islam
(kliko për të hapur në faqe të re)

Pjesa III
Baraspesha në jetën e njeriut
(kliko për të hapur)

Në ligjëratën tonë të mëparshme folëm për njeriun dhe thamë pak a shumë si vijon: njeriu dëshiron të mos ketë kurrfarë pengese në rrugën e tij. Me fjalë të tjera, njeriu sipas Kur’anit, është i prirë për t’u përpjekur për realizimin e asaj që ia kërkojnë dëshirat. Por është e qartë se diçka e tillë nuk është as në të mirë të shoqërisë e as në të mirë të vetë njeriut. Atëherë cilët janë faktorët që mund ta pengojnë njeriun dhe ta bëjnë atë të veprojë brenda kornizave të fesë, mendjes dhe ndërgjegjes morale?

Në këtë kontekst përmendëm se ekzistojnë principe të caktuara, prej të cilave të parën e shpjeguam në fjalimin tonë paraprak. Thamë se këndvështrimet e ndryshme që u shfaqën në Lindje e në Perëndim vetëm sa e ulën vlerën e njeriut, ndërsa Islami foli gjithnjë për një pozitë të rëndësishme dhe për një vlerë të lartë të tij. Thamë gjithashtu se, sipas Islamit, qenia e quajtur njeri mund të hapërojë përpara e të zhvillohet dhe madje të arrijë në një pozitë, ku nuk ka për të parë e për të njohur gjë tjetër veç Zotit. Dhe vërtet njeriu mund të shpëtojë nga zinxhirët që ia imponon natyra dhe të lartësohet në një pozitë që është sipër asaj të ëngjëjve. Në këtë botë, njeriu mund të lartësohet në një pozitë ku zemra e tij do të jetë një vend ku nuk mund të sundojë askush tjetër veç Zotit. Siç thuhet në hadithe, njeriu mund të bëhet Arshi (Froni) i Zotit: Zemra e besimtarit është froni (Arshi) i Zotit.

Ajo që thamë më sipër ishte principi i parë i temës sonë, që e shpjeguam hollësisht në ligjëratën tonë të kaluar. Në këtë ligjëratë do të flasim për principin e dytë, gjegjësisht për pyetjen se çfarë është burimi i vlerës dhe i dinjitetit të njeriut? Përse qeniet e tjera nuk janë aq të larta dhe të çmuara? Pikërisht përgjigjen e këtyre pyetjeve do ta kërkojmë në ligjëratën tonë të sotme.  

 

Njeriu: një qenie dydimensionale 

Sipas Kur’anit dhe sipas haditheve të përcjellura, vlera e njeriut fshihet në faktin se ai posedon dy dimensione dhe se, si i tillë, mund të lëvizë drejt përsosurisë. Njëri nga këta dimensione është shpirti dhe i ka shkallët e ndryshme si mendja, ndërgjegja morale, zemra etj. Me fjalë të tjera, ky është aspekti hyjnor i njeriut. Në anën tjetër ekziston edhe aspekti i përbotshëm i tij, gjegjësisht dimensioni i tij shtazarak, që përbëhet nga trajta, instinktet dhe prirjet e tija të natyrshme.

Por si mund të kombinohen këta dy aspekte tek njeriu? Këtë nuk mund ta shpjegojë asnjeri. Por në ka diçka që dihet, është fakti se ky kombinim është një kombinim i çuditshëm. Siç thotë edhe Imam Aliu (paqja qoftë mbi të), kjo qenie e quajtur njeri, brenda të cilës fshihet e gjithë bota  e qenies, është tejet e çuditshme kur të kundrohet duke e patur parasysh dimensionin e tij hyjnor dhe atë të përbotshëm, të bashkuar në një vend. Këta dy dimensione janë kundërthënëse, po aq sa zjarri me ujin. Ne e kemi të pamundur ta njohim esencën e përzierjes së tyre dhe mënyrën si bashkëekzistojnë. Megjithatë, jemi të vetëdijshëm për ekzistencën e tyre nëpërmjet pasojave që i krijojnë. Shohim se njeriu posedon ndijime të caktuara dhe përjetime që i falin kënaqësi. Për shembull, njeriu ndien kënaqësi nga adhurimi i Zotit ose nga të ndihmuarit e njerëzve të tjerë. Të gjithë e dimë se një musliman ndien kënaqësi kur e fiton zemrën e një njeriu tjetër. Ai ndien kënaqësi nga fitimi i diturisë dhe nga të kuptuarit e të vërtetës. Megjithatë, të gjitha këto kënaqësi (shpirtërore dhe intelektuale) të njeriut janë të dhimbshme dhe të rënda për dimensionin e tij shtazarak. Pra nëse e shqyrtojmë çështjen nga këndvështrimi i dimensionit të tij të përbotshëm dhe shtazarak, do të vërejmë se ai nuk ka dëshirë ta falë namazin dhe as të merret shumë me adhurime. Dhe po ta masim dashurinë e tij për pasuri e për pronë, do të vërejmë se është tejet vetjak dhe nuk i mendon fare të tjerët. Për shembull, ai kurrë nuk dëshiron t’ia japë një tjetri paranë e tij ose të punojë për të tjerët. Siç shihet, një gjë që është burim kënaqësie dhe shijimi për trupin, mund të jetë burim lodhjeje dhe dëshpërimi për shpirtin. Madje edhe vetë gjërat si ushqimi, pija, gjumi, shtypja e epshit seksual dhe të fituarit e bukës së gojës mund të jenë shkaqe për ndryshkjen e zemrës së njeriut.

Në një hadith nga i Dërguari i Zotit (paqja qoftë mbi të e mbi familjen e tij) thuhet: “Shpirti im ndryshket e errësohet nga kontakti me njerëzit, nga ushqimi, nga gjumi, nga kënaqja e nevojës seksuale dhe nga gjëra të ngjashme. Andaj kërkoj falje nga Zoti shtatëdhjetë herë në ditë.”

Ekzistojnë shumë thënie lidhur me këtë çështje, qoftë nga Profeti dhe qoftë nga prijësit fetarë, para se të gjithash nga Imamët e dëlirë të Ehl-i Bejtit. Të gjithë këto thënie qartësojnë se gjithçka që e kënaq dimensionin shtazarak të njeriut është një burim pikëllimi për shpirtin, një goditje për të dhe një faktor që e shtyp dhe e hesht shpirtëroren brenda tij. Këto tipare të njeriut mjaftojnë për të kuptuar se sa kundërthënëse janë dy dimensionet e njeriut.

Sipas asaj që përcillet, i Dërguari i Zotit ka thënë: “Natën e Miraxhit pashë një ëngjëll, gjysma e të cilit ishte nga gjethet ndërsa gjysma tjetër nga zjarri. Gjethi nuk kishte ndikim mbi zjarrin dhe as zjarri mbi gjethin.”    

Mbase ky realitet i përmendur nga i Dërguari është një shpjegim simbolik i faktit të përmendur edhe nga Platoni, se njeriu është një bashkim gjërash të kundërta me njëra-tjetrën.

Këta dy dimensione të kundërta që bashkohen në qenien njerëzore janë vërtet të çuditshme. Janë të çuditshme sepse, kur ta kundrojmë dimensionin hyjnor të njeriut, shohim se ai është qenia para të cilës ëngjëjt bien në sexhde. Është një pozitë e lartësuar, që atij iu fal nga vetë Zoti. Kur Ai e krijoi Ademin, njeriun e parë, u urdhëroi të gjithë ëngjëjve të binin në sexhde para tij:

Kur t’i kem dhënë një trajtë të caktuar e t’i kem fryrë nga shpirti Im, ju bini në sexhde para tij! (Kur’an 15:29) 

Ky dimension human i njeriut, që është njëri nga dy dimensionet e tij, siç përcillet në vargun e mësipërm, është aq i çmuar dhe i lartë sa cilësohet si “Shpirti i Zotit”. Shprehja “shpirti Im” lë të kuptohet se kjo ishte një dhunti që Zoti ia fali njeriut. Kjo është njësoj si kur njeriu e çmon fëmijën e tij dhe i drejtohet me fjalët “biri im”. Kjo qenie, pra, të cilës Zoti, pasi i dha një trajtë të caktuar, i fryu nga shpirti i Vet, ishte aq e çmuar sa ëngjëjt do të bënin sexhde para tij. Dhe këtë e bënë të gjithë ëngjëjt, duke përfshirë edhe Xhebrailin, sepse ëngjëjt nuk bëjnë tjetër përveç urdhrit të Zotit, i cili ishte i qartë në këtë rast. Pasi ata bëjnë sexhde para njeriut, Zoti thotë:

Pas kësaj, gjithë ëngjëjt tok ranë në sexhde, përveç Iblisit. Ai s’pranoi të ishte nga ata që bënë sexhde. “O Iblis!”, tha Zoti. “Ç’është ajo që s’të lë të jesh nga ata që bëjnë sexhde?” Ai u përgjigj: “S’më shkon mua për shtati t’i bëj sexhde atij që ke krijuar nga balta e tharë dhe e trajtësuar.” Zoti tha: “Dil që këtu! Ti je nga të përzënët.” (Kur’an 15:30-34) 

 

Kontrollimi i dimensionit shtazarak të njeriut 

Nëse e vlerësojmë njeriun në dimensionin e tij shtazarak, do të shohim se, për nga krijimi, ai është i trishtuar. Trishtimi është diçka që fshihet në esencën e tij.

Nëse e shqyrtojmë hollësisht atë që Kur’ani e ka quajtur nefs el-emmare (uni që urdhëron të ligën), do të shohim se e liga dhe keqbërja janë të rrënjosura në esencën njerëzore. Do të shohim se shumica e veprave të tija janë të liga dhe se e liga e tij nuk ka kufij. Ndonjëherë, ai vihet pas dëshirave dhe epsheve të tija. Kur instinkti i tij seksuale dominon, ai nuk mjaftohet me familjen e tij por ia ngjit syrin edhe nderit të të tjerëve. Dhe nëse dominon tek ai dashuria për këtë botë, edhe sikur të fitojë gjithçka të mundur, lakmia e tij nuk ngopet. Dhe nëse sundon brenda tij dëshira për pushtet, ai është i gatshëm ta shkatërrojë dy të tretën e njerëzimit vetëm për të sunduar mbi një të tretën e tij.

Nëse i hidhni një vështrim botës sonë, do të shihni ç’bëjnë të fuqishmit për t’ua pirë gjakun e për t’i plaçkitur të dobëtit e varfanjakët. Po aq sa në Lindje, kjo vlen edhe për Perëndimin. Kjo është kështu sot dhe ka për të qenë edhe nesër. Ky fenomen ka për të vazhduar për sa kohë që njeriu ta shfrytëzojë diturinë e tij për qëllime të liga. Për sa kohë që njerëzimi, në vend që ta shfrytëzojë zhvillimin teknologjik për të krijuar një botë më të mirë e më të paqtë, e shfrytëzon atë për t’i shkelur të dobëtit e për t’i plaçkitur të varfërit, gjendja do të shkojë gjithnjë drejt përkeqësimit. Kështu, së paku për të penguar një përkeqësim edhe më të madh, do të vijë dita kur do të dëshirojmë që të shkatërrohet kjo teknologji që i sjell njeriut trishtim në vend të lumturisë dhe të shkatërrohet i gjithë qytetërimi që mbështetet në të.

Për të përmbledhur, pra, kur t’i hedhim një vështrim dimensionit shtazarak të njeriut, do të vërejmë se ai ia vendos vetes të ligën si një qëllim dhe pasi e kryen atë, e lëvdon veten e tij dhe e stimulon për të vepruar akoma më shumë në këtë drejtim.

 Pra, kur ta shohim njeriun nga ky prizëm, na shfaqet para syve një qenie që pa iu dridhur syri, mund ta marrë në dorë armën e tij ose ta shtypë butonin e të lëshoje raketa për të vrarë mijëra gra, burra e fëmijë të pafajshëm dhe pastaj të thotë duke qeshur se ka bërë një punë të mirë. Ky është dimensioni shtazarak i njeriut, që është diametralisht i kundërt me dimensionin tjetër brenda tij, atë hyjnor.

Por nëse njeriu tregon  përpjekje të mjaftueshme, nëse e merr nën kontroll aspektin shtazarak të vetes dhe e zbut siç e zbut një kalë të egër, atëherë mund ta ngasë atë drejt cakut të vet. Me fjalë të tjera, nëse njeriu i ndërmerr veprimet e nevojshme dhe, me ndihmën e Zotit, bën që dimensioni i vet hyjnor të mbisundojë karshi dimensionit shtazarak, atëherë ka për të lëvizur drejt qëllimit përfundimtar mbi shpinën e këtij “kali të egër”. Atëherë, ky kalë i egër ka për t’u shndërruar në një Burak¹, që mund ta lartësojë njeriun drejt luginave, në të cilat nuk mund të arrijnë as ëngjëjt më të afruar.    

“Eja pas meje”, më tha Xhibrili
“Ik”, i thashë, “unë me ty nuk garoj.” 

Nëse njeriu i hip këtij Burak-u që nuk i është dhënë as Xhibrilit, atij ëngjëlli të afruar të Zotit, ai mund të lartësohet drejt majave më të larta. Një ëngjëll nuk mund të lartësohet kaq shumë, sepse qenia e ëngjëllit nuk është e një lloji që fiton aftësi të reja dita ditës. Vetëm njeriu ka një aftësi të tillë. Lartësimi i njeriut, kuptohet, nuk është vetëm në dimensionin hyjnor të tij. Kurdoherë që njeriu e bën dimensionin e vet hyjnor të mbisundojë karshi dimensionit shtazarak dhe arrin ta zbusë atë për ta ngarë si një Burak, ai ka mundësi për t’u lartësuar.

Siç thotë një poet, njeriu “përnjëherë bëhet me krahë” dhe arrin në një vend që nuk mund as të paramendohet. Kuptohet se për veprimet e një njeriu të tillë ka një shpagim, i cili është i fshehur dhe i pamundur të imagjinohet.

Dhe askush nuk mund të dijë se ç’gjëra që ndritin syrin fshihen për ta. (Kur’an 32:17) 

Por ç’ngjan nëse ndodh e kundërta dhe nëse dimensioni shtazarak e nënshtron atë hyjnor? Nëse në vend që mendja ta shfrytëzojë epshin, e shfrytëzon epshi mendjen, nëse në vend që ndërgjegja morale ta marrë nën kontroll dimensionin shtazarak, ky dimension shtazarak e merr nën kontroll mendjen dhe dimensionin hyjnor të njeriut, ky “kalë fisnik”, me të cilin njeriu mund të ngjitet në majë të lartësive, e humb fisnikërinë e tij. Në këtë rast, epshi që ia zë vendin mendjes dhe aspekti shtazarak që e shtyp ndërgjegjen morale e trajtësojnë këtë “kalë fisnik” sipas trajtës e ngjyrës së vete. Dhe ç’ndodh pas gjithë kësaj?

Të përpiqemi t’i japim një përgjigje kësaj pyetjeje nëpërmjet Kur’anit Fisnik. Ai e përshkruan një njeri të tillë si më të pavlerë e më të ulët se çdo gjë tjetër dhe thotë:

Tek Zoti, më të ulët në mesin e krijesave janë ata të shurdhër e memecë që s’mendojnë. (Kur’an 8:22)  

 

Njeriu dhe “uni që urdhëron të ligën” (nefs el-emmare) 

Qenia më e ligë është ajo që e bën mendjen shërbetore të unit (nefsit) të tij. Kur lakmia e pangopur ta marrë nën kontroll mendjen dhe dimensionin hyjnor të njeriut e ta eliminojë krejtësisht pas një kohe, njeriu bëhet thuajse një Muavije ibn Ebu Sufjan. Muavije ishte i mençur por mendja e tij ishte në shërbim të dëshirave të unit të vet. Imam Aliun (paqja qoftë mbi të) e pyetën: “A ke mendje Muavijeja?” Ai u përgjigj: “Ajo që ka ai nuk është mendje, është djallëzi.”

Vërtet ai e kishte mendjen, por ç’u bë me të? Edhe Amr bin Asi, që ishte njëri nga arabët më të mençur, ishte i tillë. Por ky i mençur arab, për hir të pozitës e pushtetit, për hir të pronës e pasurisë, siç thotë edhe vetë ai, e humbi margaritarin më të çmueshëm, gjegjësisht fenë e tij.

I Dërguari i Zotit (paqja qoftë mbi të e mbi familjen e tij) pikëllohej teksa shihte se njerëzit e bënin mendjen shërbetore të epshit dhe e bënin dimensionin shtazarak të ngjitet mbi mendjen fisnike e ta çfisnikërojë edhe atë. Dhe atij i thuhej: “O i Dërguar! Mos u trishto! Ata janë kafshë tashmë dhe lëri të kullosin në kullotat e kësaj bote!”

Kjo e vërtetë shprehet në Kur’an si vijon:

Lëri le të përhumben në fjalë të kota. (Kur’an 6:91)
Lëri le të hanë, le të pinë e le të kënaqen. Le të përhumben në epshet e tyre sepse shumë shpejt do të kuptojnë. (Kur’an 19:3) 

Sipas Kur’anit, këta njerëz u ngjajnë të vdekurve, të cilëve nuk u bën dobi udhëzimi i Profetit (paqja qoftë mbi të e mbi familjen e tij):

Dije se ti nuk mund t’i bësh të vdekurit të dëgjojnë dhe nuk mund t’ua përcjellësh këtë thirrje të shurdhërve që kthejnë shpinën e ikin. (Kur’an 27:80) 

Një qenie e vdekur nuk ka veshë, nuk ka sy që e shohin të Vërtetën dhe as një zemër që e kupton Atë. Andaj, dominimi i dimensionit shtazarak është më i rrezikshëm se çdo mikrob e çdo kancer, më i rrezikshëm se çdo egërsirë.

Po të shqyrtohet historia njerëzore, nga Ademi deri sot, do të shohim se veprat e njerëzve të tillë janë më të liga edhe se veprat e kafshëve, të cilat për nga natyra e tyre, nuk posedojnë arsye dhe veprojnë veç nëpërmjet instinktit. Kabili e vrau Habilin, ndonëse ky i fundit ishte i pafajshëm. Kjo ishte vrasja e parë e njerëzimit. Vëllezërit e Jusufit, veç për shkak të një xhelozie të pakuptimtë që buronte nga dashuria e babait të tyre ndaj Jusufit, deshën ta vrisnin atë por në fund pranuan ta hidhnin në pus.

Dita ditës po rritet fuqia e njeriut, i cili tashmë është i aftë të bëjë bomba atomike. Me këtë armë që e krijoi me duart e tija, ai është i aftë të shkatërrojë qindra mijëra njerëz të pafajshëm. Por për ç’qëllim? Vetëm sepse jeton për t’i përmbushur dëshirat dhe epshet e veta. Ai ka dëshirë t’i sundojë të gjithë njerëzit. Kjo është mënyra si vepron një njeri që, në vend që ta nënshtrojë unin, nënshtrohet vetë para tij dhe e humb rrugën. 

 

A është i lumtur njeriu? 

Kur të hulumtojmë në lidhje me përgjigjet filozofike që i janë dhënë kësaj pyetjeje, do të vërejmë se ka një dallim të madh në mesin e filozofëve. Ky dallim është diçka që ka ekzistuar gjithnjë. Ndërsa mendimi që buron nga Kur’ani Fisnik në lidhje me këtë temë, na tregon se dallimet e tilla ndërmjet filozofëve nuk duhet të besohen e të merren seriozisht. Sipas Kur’anit, kur të shihet nga pikëpamja shpirtërore, njeriu është një qenie e prirë për të qenë e lumtur. Është aspekti i përbotshëm i tij që e bën njeriun të ankohet e të jetë i trishtuar. Trishtimi është i fshehur pikërisht tek uni (nefsi) i njeriut dhe është ky aspekt që e bën atë një qenie të trishtuar. Lidhur me këtë aspekt të njeriut, Kur’ani thotë:

Unë nuk e shfajësoj veten time sepse uni (nefsi) urdhëron të ligën, përveç tek ata që Zoti i fal me mëshirën e Tij. Vërtet Ai është Mëshirues dhe Falës...(Kur’an 12:53) 

Dimensioni shtazarak i njeriut është ajo që njihet si nefs el-emmare (uni që urdhëron të ligën). Ky aspekt i njeriut është i mbushur me tundime nga më të ndryshmet, të cilat e çojnë njeriun drejt gjëravë, të cilat mendja dhe ndërgjegja e tij i konsiderojnë të pamoralshme. Është ky aspekt që ia urdhëron njeriut të ligën dhe pikërisht si pasojë e këtij aspekti, njeriu e fiton brenda vetes ndjenjën e trishtimit. Kjo është arsyeja përse disa filozofë që u shfaqën veçanërisht pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore në Gjermani, besonin se njeriu është esencialisht i trishtuar dhe jo i lumtur. Megjithatë, duhet të pranojmë se idetë e tilla janë shumë më të vjetra dhe kanë ekzistuar edhe në epokat para Islamit.

... 

Një pjesë e antropologëve thonë se njeriu është i trishtuar dhe pesimist që nga lindja e tij. Ky mendim i tyre buronte nga krimet dhe vrasjet që të fuqishmit e pushtetmbajtësit i kishin kryer gjatë Luftës së Dytë Botërore, vetëm e vetëm për ta dëshmuar superioritetin e tyre e për t’i sunduar të tjerët. Kjo gjendje pati shumë ndikim në pikëpamjet e tyre lidhur me njeriun dhe ata u bindën se njeriu ishte një qenie e trishtuar dhe pesimiste që nga lindja.

Përkundër atyre, shkencëtarët e moralit dhe filozofët muslimanë janë të bindur se njeriu është një qenie esencialisht e lumtur. Mbase një faktor i rëndësishëm në krijimin e kësaj pikëpamjeje është fakti se dijetarët muslimanë janë mbështetur kryesisht në dimensionin hyjnor të njeriut. Dijetari i famshëm musliman, Ibn Miskevejh, në veprën “Kitab el-Ahlak”, shkruan se kur lind, njeriu është njësoj si uji. Ai nuk është as i lumtur dhe as i trishtuar. Ai thotë se lumturia ose trishtimi i njeriut vijnë si pasojë e drejtimit që ai merr më pas në jetë.

Një mendim tjetër alternativ është ai i Muhammed Kazim Horasaniut, i cili thotë se një pjesë e njerëzve janë të lumtur nga lindja, ndërsa një pjesë tjetër të trishtuar. Dallime të tilla lidhur me pyetjen “a është i lumtur njeriu?” kanë ekzistuar përherë. Pika ku duhet të përqëndrohemi ne është këndvështrimi i Kur’anit në lidhje me këtë temë.

Kur të shihet nga aspekti hyjnor i tij, njeriu përmendet në Kur’an si vijon:

(Zoti u tha ëngjëjve) Kur t’i jap një trajtë të caktuar e t’i fryej nga Shpirti Im, ju bëni sexhde para tij! (Kur’an 15:29) 

Ndërsa kur e kundron njeriun nga aspekti i tij shtazarak, Kur’ani thotë:

Unë nuk e shfajësoj veten time sepse uni (nefsi) urdhëron të ligën, përveç tek ata që Zoti i fal me mëshirën e Tij. Vërtet Ai është Mëshirues dhe Falës...(Kur’an 12:53) 

 

Njeriu dhe vullneti 

Kjo qenie e çuditshme që quhet njeri, është një përzierje e dy dimensioneve që i përmendëm tashmë. E gjitha vlera e njeriut dhe pozita e tij e lartësuar buron nga ky realitet, gjegjësisht nga ky krijim dydimensional i tij.

Zoti i ka falur njeriut vullnet dhe liri zgjedhjeje. Nëpërmjet vullnetit njeriu e ka mundësinë të lartësohet përtej ëngjëjve ose të bjerrë në një pozitë më të ulët e më të pavlefshme se ajo e kafshëve.

O njeri! Nëse dëshiron, shprehjet si “nuk mundet” dhe “nuk di” mund të hiqen krejtësisht nga fjalori yt.  Po të duash vërtet, ti je i aftë të përshtatesh me çdo mjedis. Kudo që të ndodhesh, mjafton të kesh dëshirë për të ditur dhe ke për të ditur, sepse njeriut i është falur një qenie e tillë, që mund të arrijë çfarëdo përderisa e ka vullnetin për ta arritur. Kur njeriu dëshiron të bëjë ndonjë gjë, ajo bëhet. Dhe nëse dëshiron të dijë ndonjë gjë, e mëson atë. Andaj, në ditën e gjykimit, ky njeri me vullnet të lirë, të cilit i është falur aftësia për të vepruar si ka dëshirë e për të mësuar gjithë ç’dëshiron të dijë, nuk ka të drejtë të thotë “nuk dija”, “nuk munda të bëj” ose “ nuk bëhej” para Zotit, duke sjellë arsyetime nga më të ndryshmet. Sapo t’i thotë këto fjalë, para tij do të sillet shembulli i njerëzve të tjerë, që kanë bërë dhe kanë ditur. Andaj, kur të vijë dita e gjykimit, njeriu nuk do të pyetet në di ose në ka vepruar, por do të pyetet vetëm “pse nuk di?” dhe “pse nuk veprove?”. Pyetja e parë drejtuar atij do të jetë “përse nuk veprove?”.

Atë ditë, Zoti i Madhëruar do t’i drejtohet robit të Tij e do t’i thotë: “Përse nuk u bëre njeri? Përse nuk iu ngjite këtij Burak-u, që është një nga bekimet e mia më të mëdha, e që ty mund të të sillte në një pozitë aq të lartë, sa parajsa shumë pak do të dukej?”

Nëse njeriu, karshi këtyre pyetjeve të Krijuesit, thotë “nuk bëhej” ose “nuk munda”, do të sillen përpara tij shembuj të njerëzve që kanë dashur dhe kanë mundur ta bëjnë të njejtën gjë. Po të thotë “nuk dija”, do të sillet para tij shembulli i një njeriu që ka ditur kur ka dëshiruar të dijë. Kështu, gënjeshtrat e tija do të derdhen njëra pas tjetrës. Kur t’i hidhet një vështrim historisë njerëzore, do të shohim se ajo është e mbushur me njerëz të burgosur brenda kafazesh prej hekuri, të cilët i thyen këta kafaze, vepruan kur deshën të vepronin dhe ditën kur deshën të dinin.

Siç mund të kujtoni, në pjesën e parë të këtyre ligjëratave, folëm për historinë e gruas së Faraonit dhe për mënyrën si veproi brenda kafazit të krijuar nga Faraoni. Rrethi i saj ishte krejtësisht i ndyrë dhe i njollosur. Por edhe përkundër kësaj, ajo duhej ta dëbonte dëshirën për pronë e pasuri dhe të hiqte dorë nga pallati shkëlqimtar i Faraonit. Ajo e bëri këtë për hir të dashurisë ndaj Zotit dhe kështu i theu të gjithë kafazet përreth saj. Kur u rebelua kundër të shoqit, ai fillimisht u përpoq ta nxirrte nga rruga e drejtë me fjalë të ëmbla e me cytje djallëzore. Mirëpo as fjalët e ëmbla të tij dhe as tundimet djallëzore nuk patën ndonjë ndikim. Dhe kur e pa këtë, Faraoni vendosi t’u drejtohej kërcënimeve. Por kur vërejti se edhe kjo nuk sillte dobi dhe se kafazët ishin thyer tashmë, ai e mblodhi popullin e tij në një shesh dhe urdhëroi që gruaja të sillej e të gozhdohej. Ajo grua që tashmë i kishte thyer kafazët e saj, edhe teksa i gozhdohej trupi, thirrte: “Zoti është një!” Më në fund, tha: “Zoti im! Më fal një vend në parajsën që është tek Ti.”

Ajo thotë: “Zoti im! Për mua është vështirë të jetoj në këtë kafaz bashkë me Faraonin. Zoti im! Dua të jem pranë Teje, ndaj më shpëto e më nxirr nga ky burg! Më merr pranë Teje!” Po të dëshirojë, njeriu mund ta kalojë për një çast një rrugë prej njëqind vjetësh, njësoj si bëri gruaja e zgjuar e Faraonit.

E njejta përcillet edhe për një shërbetore të Faraonit, e cila siç përcillet, eci rrugës së gruas së tij. Një ditë prej ditësh, para se të niste t’ia krihte flokët vajzës së Faraonit, shërbetorja tha: “Me emrin e Zotit, Bamirës e Mëshirues!” Me t’i dëgjuar këto fjalë, vajza e pyeti se ç’kuptim kishin. Ajo iu përgjigj: “Vërtet babai yt është një mashtrues që pretendon se është zot. Zoti i vërtetë është Ai për të cilën flet Musa.” Kjo bisedë e shkurtër shumë shpejt i shkoi në vesh vetë Faraonit, i cili urdhëroi që të kapej e të sillej shërbetorja. Ajo erdhi bashkë me të katër fëmijët e saj. Në një shesh të madh, ku ishin mbledhur njerëzit, Faraoni i kërkoi gruas që të hiqte dorë prej besimit të saj, duke i premtuar se do ta lironte po ta bënte këtë dhe duke e kërcënuar se sikur të mos vepronte kështu, do të përballej me një fund të ligë. Por sjellja e shërbetores nuk ishte më pak e guximshme se ajo e gruas së Faraonit më parë. Ajo u përgjigj: “Nuk kam për të hequr dorë nga besimi im. Zoti është një! Zoti është Zoti i Musës dhe Faraoni është gënjeshtar”.

Të përballur me këtë rezistencë të gruas, njerëzit e Faraonit ndezën një zjarr të madh që arrinte deri në qiej. Faraoni urdhëroi që fëmijët e saj të hidheshin në zjarr një nga një, ndërsa gruaja, edhe teksa fëmijët e saj digjeshin, thirrte: “Zoti është një! Zoti është një!” 

Lum për ata që i thyen kafazët e hekurt! Më në fund, rradha i erdhi foshnjës së saj, që ende thithte gji. Gruaja nuk duroi dot ta shihte edhe këtë. Por përcillet se atë çast, fëmija i foli të ëmës: “Nënë! Përse të vjen vështirë që unë të hidhem në zjarr për hir të Zotit? Zoti është një! Zoti është një!”

Më pas, gruan e hodhën në zjarr bashkë me foshnjën e saj. Në frymën e saj të fundi, gruaja kërkoi që hiri i saj e i fëmijëve të saj të varrosej në një vend dhe e dha frymën e fundit duke thirrur “Zoti është një!”.

Në një hadith, i Dërguari i Zotit (paqja qoftë mbi të e mbi familjen e tij), thotë: Natën e Miraxhit, teksa isha në qiellin e katërt, mora një erë shumë të këndshme, që ishte përhapur anembanë. Pyeta se çfarë ere ishte dhe Xhebraili m’u përgjigj: “O i Dërguar i Zotit! Është era e gruas së Faraonit, e shërbetores së saj dhe e fëmijiëve të shërbetores.”

Andaj është një arsyetim i kotë kur dikush thotë “nuk munda të bëj”. Ky është vetëm një arsyetim i kotë. Shembujt që i përmendëm më sipër nuk janë të kufizuar me kaq dhe janë të panumërt. Ka shumë njerëz që, ndonëse në gjendje shumë të vështirë, i kanë thyer idhujt dhe kafazët rreth vetes. Kur bëni ndonjë udhëtim nga Tehrani në Mesh’hed, përballeni me vështirësi të shumta. Dhe ndërsa ka aq shumë vështirësi në një udhëtim të kësaj bote materiale, si mund të prisni që rrugëtimi për ta arritur kënaqësinë e Zotit, ai që ka për t’ju ngritur drejt botës ëngjëllore, të jetë pa kurrfarë vështirësie? A është me vend që të prisni një rrugë të lehtë para vetes? Kuptohet se jo!

Kur njeriu vendos të niset në një rrugëtim për ta arritur afërsinë e Zotit e për të mbërritur në botën e shpirtit, nuk ka dyshim se do të përballet me vështirësi. Tashmë e dimë se sa vështirë është të nënshtrohet dimensioni shtazarak i njeriut karshi dimensionit hyjnor e të thyhen këta zinxhirë. Ndaj është mirë që sa më parë të hiqet dorë nga arsyetimet si “nuk mundem” e “s’ka mundësi” dhe t’i përvishemi punës. Nëse nuk i shkatërrojmë tani që mundemi këta kafazë të hekurt që e kanë mbuluar qenien tonë e që na kanë robëruar brenda vetes, aq më pak do të mund ta bëjmë këtë gjë më pas, kur ta kemi humbur mundësinë e kur të ketë marrë fund e gjitha.

 

Njeriu dhe përgjërimi Zotit 

Në lidhje me përgjërimin Zotit, ekziston një thënie shumë e bukur dhe kuptimplote në Mesnevi-në e Rumiut. Ai thotë:

Njeriu është krijuar për të thënë “Allah Allah” e për t’iu përgjëruar Zotit. Nëse nuk i lutet e përgjërohet Zotit në këtë botë, do të duhet t’i përgjërohet në zjarr. 

Vërtet një fjalë kuptimplote! Andaj po ju them se duhet t’i thyeni këta kafazë të hekurt e të çliroheni nga zinxhirët tuaj. Bëjeni këtë në këtë botë, derisa e keni mundësinë, sepse kur të vijë vdekja, kjo gjë do të jetë shumë e vështirë. Ndaj edhe në hadithet që janë përcjellur deri sot thuhet se Azraili, kur vjen për t’ua marrë shpirtin atyre që nuk i kanë thyer këta kafazë e zinxhirë, ata vuajnë sikur t’u këputeshin një nga një thonjtë ose sikur t’u nxirreshin nga trupi damarët.

A e dini ç’është kuptimi i këtij realiteti të shprehur nga hadithet?

Kur dimensioni i përbotshëm i njeriut të lidhet fort me këtë botë, është shumë e vështirë të këputet kjo lidhje. Ajo që bën Azraili, ëngjëlli i vdekjes, është pikërisht kjo: ai i pret pikërisht lidhjet e njeriut me këtë botë. Secila nga gjërat që e mbajnë njeriun të lidhur me këtë botë, nuk është tjetër veçse manifestim i një idhulli në zemrën e tij. Çfarë janë këto gjëra? Ndonjëherë është pasuria, paraja e prona dhe ndonjëherë diçka tjetër.

Ndaj themi se në zemrën e një njeriu të dashuruar pas parasë, ka një idhull që simbolizon paranë. E njejta vlen edhe për zemrën e atij që ka dashuri ndaj pronës ose pozitës. Dhe kur vjen koha e vdekjes e shfaqet Azraili, njeriu sheh se ky idhull që ka krijuar në zemër me duart e veta, nuk i sjell kurrfarë dobie. Ai ndjen se si Azraili e këput damarin që e ushqen këtë idhull dhe e nxjerr prej zemrës së tij.

Një i njohuri im më rrefeu një ngjarje interesante. Ai thoshte:

E pashë një njeri që ishte duke dhënë shpirt. Njerëzit rreth tij i ndihmonin që ta shqiptonte shehadetin, ndërsa ai, pa i dëgjuar fjalët e të tjerëve, veç përsëriste në vete: “një dinar, tre Abbasi, dy tumenë bëjnë katër rijalë”. Pasi i shqiptoi disa herë këto fjalë, e dha frymën e fundit dhe ndërroi jetë. Gjërat që e mbanin lidhur për këtë botë u këputën dhe damarët që e ushqenin idhullin që kish krijuar në zemër, u shkulën. Më në fund u kuptua përse kishte folur kështu, në vend që ta shqiptonte shehadetin. Në të gjallë, ai kishte qenë një fajdexhi dhe ngase nuk dinte shkrim-lexim, gjithë hesapet e veta i kishte bërë duke numëruar me gishta. 

Në burimet fetare përcillet se, teksa ishte duke vdekur, Karuni vështronte përreth dhe kërkoi që ta vendosnin në një vend të lartë, që të mund të shihte. Në të vërtetë, ai kishte kuptuar se kjo lidhje do të këputej, se ky damar do të shkulej nga trupi i tij. Për këtë arsye vështronte pa ndalur përreth dhe, siç përcjell Kur’ani, thoshte:

Pasuria ime nuk më solli kurrfarë dobie dhe e gjithë fuqia më ka humbur tani...(Kur’an 69:28-29) 

Pra, ju o njerëz, po shihni se prona ime, pasuria e pozita që kisha, nuk më sollën kurrfarë dobie. E shihni se pasuria ime më shkatërroi. 

Dhe sikur kjo të jetë e gjitha, nuk ka gjë. Po sikur në një çast, bashkë me këta “damarë”, të shkulej prej zemre edhe besimi? Kjo është ajo, të cilës i druhen të gjithë. Kjo është ajo, prej të cilës druhen ata që në zemër kanë sajuar idhuj të epsheve, të dëshirave e të pasurisë. Zemrat e të tillëve janë vende të mbushura me idhuj nga më të ndryshmit, ku nuk ka më vend për Zotin.

Një mësues i moralit thoshte: O njeri! Të gjithë të thonë të mos bëhesh politeist. Por nëse kështu do të mbetet së paku një cep për Zotin në zemrën tënde, unë po të them hapur: “bëhu politeist!”

Kjo zemër është e Zotit! Kjo shtëpi i takon Zotit. A thua do ta nxjerrësh Atë e do të vendosësh në të uzurupues nga më të ndryshmit? Për të tillët, vdekja është një gjë e vështirë për të përballuar.

Dhe në gjithë këtë, kuptohet, nuk duhet ta harrojmë edhe djallin. Sepse ai djall, që rri në pritë dhe pret mundësi për të vepruar, ka për të bërë ç’mos për të ardhur një ditë e për t’ia vjedhur njeriut besimin. Nëse ka raste kur djalli nuk arrin ta nënshtrojë e ta mundë një njeri, kjo ka vetëm një shpjegim: ai njeri nuk i bindet djallit. 

 

Njeriu dhe vdekja 

Ëngjëlli i vdekjes vjen për ta plotësuar urdhrin e Zotit, ndërsa njeriu i kundërvihet dhe nuk dëshiron të shkojë. Por urdhri i Zotit është i prerë, ndaj edhe Azraili nuk ia var veshin kundërshtimit të njeriut. Ai e merr shpirtin dhe e realizon urdhrin hyjnor.

Në të vërtetë, ky rast nuk dallon shumë nga rasti kur dikush përpiqet t’ju nxjerrë nga një vend dhe ju nuk dëshironi të dilni. Në një rast të tillë, njeriu ushqen urrejtje edhe ndaj personit që e nxjerr jashtë por edhe ndaj atij që ka urdhëruar që të nxirret. Për shembull, nëse dikush dëshiron t’ju dëbojë nga shtëpia juaj, ju e urreni edhe atë që ka urdhëruar një gjë të tillë, por edhe ata që e realizojnë këtë urdhër. A keni menduar ndonjëherë për këtë gjë? Ose mos vallë nuk duhet fare të mendojmë për gjëra të tilla? E dimë se çasti i vdekjes mund të vijë krejt papritur. Andaj është më mirë që të bëjmë ç’mos për të mos lejuar që të nxihet pasqyra e zemra të mos zërë ndryshk.

Nëse është njollosur pasqyra, ka gjasa që të mos ia shohim mirë fytyrën këtij ëngjëlli të afruar të Zotit. E po të mos ia shohim fytyrën si duhet, vdekja është akoma më e vështirë.

Përcillet se i Dërguar i Zotit (paqja qoftë mbi të e mbi familjen e tij) erdhi pranë një të riu që ishte në shtrat të vdekjes dhe i kërkoi ta shqiptonte shehadetin. I riu përpiqej por nuk e shqiptonte dot.  I Dërguari kuptoi se zemra e tij kishte zënë ndryshk tashmë dhe i pyeti njerëzit përreth në e kishte gjallë nënën. Me të kuptuar se nëna e tij ishte gjallë, i Dërguari kërkoi ta thirrnin dhe e pyeti atë: “A je e kënaqur (razi) nga biri yt ose jo?”

“Jo”, iu përgjigj gruaja. Me ta dëgjuar këtë, i Dërguari i tha: “Ji i kënaqur me të!” Gruaja e pranoi fjalën e të Dërguarit dhe e fali të birin. Pastaj i Dërguari iu kthye të riut dhe i kërkoi sërish ta shqiptonte shehadetin, gjë që i riu e bëri fare pa u munduar kësaj rradhe. Pastaj e pyeti se ç’shihte atë çast. Ai u përgjigj: “Shoh një njeri të tmerrshëm e të madh, që m’i ka lidhur duart për fyti e më shtrëngon gjithë më shumë.”

Me ta dëgjuar këtë, i Dërguari i kërkoi t’i përsëriste këto fjalë: “O Zoti im, që i pranon edhe dëshirat më të vogla e që i fal edhe mëkatet më të mëdha! Fali mëkatet e mia të mëdha dhe m’i prano dëshirat e vogla!  Zoti im! Ti je i butë, Ti je mëshirues dhe Ti je falës!”

Pasi i përsëriti këto fjalë, i Dërguari e pyeti sërish se çfarë shihte. I riu u përgjigj: “O i Dërguar! E shoh një të ri me erë të këndshme në një vend shumë të bukur. Më vështron mua e po ma zgjat një lule që t’i marr erë.”

“Merre lulen”, i tha i Dërguari. I riu e pranoi lulen, i mori erë dhe kështu e dha frymën e fundit e u lartësua drejt botës së shpirtrave.

Duke u mbështetur në ligjin islam, në mësimin shpirtëror të Islamit, në Kur’anin e në hadithet, përfundimi që mund të nxirret nga ky rrëfim është si vijon: Kur zemra e njeriut të zërë ndryshk e të jetë pushtuar nga idhujt, vdekja do të jetë e vështirë për të.

Andaj duhet të kemi kujdes, nëse nuk duam që, gjatë vdekjes, ta shohim Aliun në një trajtë që nuk është e vërtetë. Duhet të jemi të zgjuar që të mos bëhemi mashtrues si Faraoni. Edhe sikur mundësia të jetë një në një milion, kjo mjafton për të na bërë mashtrues. Duhet të kemi kujdes për të mos bërë ndonjë veprim të gabuar karshi Azrailit, këtij ëngjëlli të madh të Zotit.

Një ditë, i Dërguari i Zotit dëgjoi për sëmundjen e syve të Imam Aliut. Shkoi pranë tij dhe i tha: “O Ali! Dëgjova se të dhembin sytë.” Imam Aliu u përgjigj: “Po, o i Dërguar! Kurrë në jetën time s’kam patur një dhimbje të tillë.” Pasi e dëgjoi këtë, i Dërguari vendosi t’i tregonte një gjë, që do ta bënte Aliun ta harronte dhimbjen e syve të tij. “O Ali!”, i thirri i Dërguari atij njeriu që e donte sa shpirtin e vet. “Kur ia merr shpirtin një jobesimtari, Azraili vjen me një copë hekuri dhe ia nxjerr shpirtin sikur të jetë duke ia shkulur ndonjërin nga damarët.”

Me ta dëgjuar këtë, Imam Aliu u ngrit nga shtrati dhe tha: “O i Dërguar! E harrova dhimbjen e syve të mi. Kjo dhimbje s’ka kuptim për mua tashmë. Dhimbja e vërtetë është kjo botë.” Pastaj shtoi: “O i Dërguar! A ka në ummetin tuaj një njeri të tillë?”

 I Dërguari u përgjigj: “Po! Dhe ai është zullumqar” Pastaj shtoi: “Mos mendo se zullumqar është ai që i bën njerëzit të vuajnë e i lëndon ata. Mos mendo se është zullumqar ai që e plaçkit popullin! Kjo është vetëm një shkallë e zullumit. Por ka edhe një shkallë më të ligë se këto të dyja dhe ajo është kur njeriu i bën zullum nderit e dinjitetit të një tjetri. Zullumi më i madh është kur e shkel nderin e dinjitetin e njerëzve. Ky është zullumi më i madh!” 

Më lejoni këtu ta përcjell një rrëfim që e kam dëgjuar nga një dijetar. Ai përcjell se kishte shkuar ta vizitonte një dijetar tjetër në shtrat të vdekjes. Pasi i hapi pak sytë dhe pyeti se kush ishte, i sëmuri i tha: “Zoti është zullumqar.” Kur dëgjuesi e pyeti përse thoshte kështu, ai u përgjigj: “Sepse dëshiron të më ndajë mua nga fëmijët e mi.”

Po të mos jetë velajeti i Imam Aliut e i Imamëve të dëlirë, edhe kjo mund të ngjajë dhe mund të arrijmë në pikën ku do të themi se Zoti është zullumqar. Një njeri që u mor me dituri për shtatëdhjetë vite me rradhë, edhe përkundër gjithë diturisë së tij nuk arriti t’i thyente kafazët dhe tha fjalë të tilla. 

Nëse nuk arrin t’i thyesh prangat mbi këmbët e tua, edhe po të mos ketë ndonjë stuhi tani, s’ka dyshim se do të vijë dita kur prushi i fshehur nën hi do të bëhet zjarr. Edhe sikur të kesh shëtitur si krimb mëndafshi gjithë ditën nëpër rrugë e pazare, do të vijë dita kur do të zgjohesh.

U përhumbët duke u lëvduar me pasurinë, deri kur të hyni në varr...(Kur’an 102:1-2) 

Ç’je duke bërë zotëri? Unë dhe ti, pra ne të gjithë, pra nxënësit e medresesë, zejtarët, tregtarët, ç’jemi duke bërë? Ja po ju them: Nëse jam nxënës, unë dal në mëngjes e nisem për në medrese. Zejtari del në mëngjes dhe e hap dyqanin e tij, ndërsa një tjetër, që merret me një punë tjetër, shkon dhe nis ta punojë punën e tij. Kështu vazhdojmë në ecejake të pafundme. Por ku mbeti robëria jonë karshi Zotit? Nëse dëshiron të afrohesh me Zotin, njëherë zgjohu e fale namazin, pastaj shko merru me punët e tua! Kur të vijë dreka, shko njëherë fale namazin, pastaj ha drekë e vazhdo me punë! Këta çeqe e monedha, ky pazar që s’lëviz dhe kjo gjendje që sjell veç vështirësi ka për të zgjatur deri në mbrëmje. Në mbrëmje pastaj do të hash bukë, do të flesh e pastaj do të zgjohesh të nesërmen sërish për ta nisur të njejtën nga e para. Dhe sërish e njejta edhe pasnesër. E njejta edhe pas një viti dhe t’i vetëm sa do t’i përsërisësh gjërat. Çfarë do të thotë kjo? Njerëzit kanë rënë në një gjumë të thellë por vdekja ka për të trokitur një ditë në derë, pa dyshim. Por atëherë do të jetë shumë vonë, madje edhe për keqardhje.

Një njeri i humbur kështu zgjohet një ditë, sheh se e gjithë jeta i ka kaluar në ecejake nga mëngjesi në mbrëmje dhe se vdekja është shumë afër. Dhe ç’të shohë! Ja tek është Azraili, ky ëngjëll i afruar i Zotit, që ka ardhur për t’ia marrë shpirtin.

Dhe kur më në fund, ndonjërit prej tyre t’i vijë vdekja, ai thotë: “Zoti im! Më dërgo prapa që të bëj punë të mira në atë botë që e çova dëm...” (Kur’an 23:99-100) 

Por a thua i realizohet kjo dëshirë njeriut që në çast të vdekjes përmallohet për jetën e humbur e të çuar dëm?

Por jo! Kjo që thotë s’është veçse një fjalë boshe...(Kur’an 23:100) 

Në atë çast nuk sjell dobi as dëshira për ta kompensuar të kaluarën dhe as pasuria dhe prona e mbledhur. Asnjëra nuk sjell dobi sepse njeriu, për shtatëdhjetë vite me rradhë, nuk ka bërë tjetër veçse ka thurrur rreth vetes së tij si një krimb mëndafshi. Ja përse e sheh vdekjen si një pengesë të madhe, ndonëse nuk ka shpëtim prej saj.

...dhe para tyre është një pengesë (berzah) deri në ditën kur të ringjallen... (Kur’an 23:100) 

Kurrë nuk duhet harruar se çasti i vdekjes është i vështirë. Nuk duhet harruar se kur të shfaqet Azraili si një mysafir i paftuar, duhet të heqim dorë nga bota dhe nga gjithçka e përbotshme. Për ata që, gjatë jetës së tyre, janë të vetëdijshëm për përgjegjësitë karshi Zotit, nuk ka gjë për t’u trembur. Ata që duhet të kenë frikë janë ata që i kanë harxhuar shtatëdhjetë vite të jetës së tyre  duke rendur pas dëshirave e epsheve, siç thotë Kur’ani:

Disa fytyra shkëlqejnë atë ditë, duke e soditur Zotin e tyre. E disa fytyra nxihen pa shpresë, në pritje të fatkeqësisë...(Kur’an 75:22-24) 

Në ditën e gjykimit, disa njerëz do ta përjetojnë lumturinë e të soditurit të Zotit të tyre. Siç dihet, në botën tjetër, njerëzit e parajsës do t’i shohin njerëzit e ferrit dhe anasjelltas. Si do të jetë vallë atë ditë trishtimi i një njeriu të hedhur në zjarr, teksa do ta shohë shokun e tij në parajsë, bashkë me Profetin, me Imam Aliun, me Imamët e tjerë të dëlirë e me të gjithë njerëzit që kanë jetuar të vetëdijshëm për përgjegjësitë e tyre karshi Zotit? Ky njeri do të thotë: “Më jepni një pikë nga uji që pini ju!”, ndërsa ata do të tallen me të e do t’i thonë: “Ky ujë është i ndaluar për ju. Ne e fituam atë që na u premtua. A e fituat edhe ju atë që ju premtohej juve?” Njerëzit e zjarrit do të përgjigje: “Po, e fituam.”.

Kur’ani përcjell se një thirrës do të thotë: “Mallkimi i Zotit qoftë mbi ty!”  Zoti, që është i pastër nga të metat, të krijoi për parajsën, kurse ti e le mënjanë Profetin e Aliun dhe shkove pas djallit. Mallkimi i Zotit qoftë mbi ty!” 

VAZHDON