Koncepti i Mehdiut në kulturën islame
Dr. Husejn G. Taxhirineseb
17.10.2012

PËRMBAJTJA:
Qëndrimet i dijetarëve sunnitë
Qëndrimet i dijetarëve shiitë
Qëndrimet e orientalistëve 


Në kulturën islame, besimi në ardhjen e Mehdiut (arab. Mehdevijje) është përshkruar si besimi se para fundit të botës, do të paraqitet një prijës hyjnor nga pasardhësit e pastër të Profetit, i cili do t’i shpëtojë njerëzit, do ta ripërtërijë jetesën e tyre materiale e shpirtërore dhe do të sundojë në gjithë botën. Ky person, i njohur me nofkën Mehdi (i udhëzuari), do të themelojë një pushtet të vetëm në botë, do ta sundojë botën sipas mësimeve islame dhe do t’i çrrënjosë përfundimisht pabarazitë, padrejtësitë dhe trazirat e ndryshme. 


Në vijim të këtij teksti, nëpërmjet dëshmive që gjenden në shkollën sunnite dhe në atë shiite, si dhe nëpërmjet informatave të shprehura në veprat e orientalistëve, do të përpiqemi ta vërtetojmë dhe përforcojmë definicionin e mësipërm, duke u hedhur nga një vështrim të shkurtër mendimeve që mbisundojnë tek këta tre grupe.


 


Qëndrimet e dijetarëve sunnitë


 Në mesin e principeve kryesore, të pranuara unanimisht dhe pa diskutim nga e gjithë shoqëria muslimane, është edhe besimi në ditën e ringjalljes (kijametit). Sipas këtij besimi, njeriu nuk do të asgjësohet pas vdekjes së tij tokësore. Ai do të ngrihet nga varri i tij në një kohë tjetër dhe në një botë më të gjerë, duke u gjendur në një fushë ku do të mblidhet i gjithë njerëzimi para drejtësisë dhe mëshirës së pafundme hyjnore, dhe ku të gjitha veprat, të mira ose të liga qofshin, do ta fitojnë shpagimin e merituar. Mes shumë termeve të tjera, duke e përshkruar këtë mbledhje të madhe, Kur’ani i ka përdorur fjalët “ahire”, “es-saat” dhe “kijama”, duke sjellë edhe shumë argumente për ta dëshmuar këtë besim. Përveç kësaj, ka shumë vargje ku janë përshkruar ose përmendur karakteristikat e disave nga gjërat që do të ndodhin në atë kohë.


Fjala “es-saat” (përkthyer këtu si “çasti), për shembull, është përmendur dyzet herë në Kur’anin fisnik1, kryesisht në të njejtin kuptim:


Dhe çasti (i ringjalljes) do të vijë, s’ka dyshim. E Zoti do t’i ringjallë të gjithë që janë në varre...(Kur’an 22:7)


 Rexheb Isfahani, i cili është ndër dijetarët më autoritativë në lëminë e leksikut kur’anor, ka bërë një shpjegim që e përfshin edhe kuptimin e drejtpërdrejtë, edhe kuptimin kontekstual të kësaj fjale. Ai shkruan:


Es-saat: Nënkupton intervalin kohor që përdoret në kontekstin e ditës së ringjalljes...Kjo mund të jetë sepse llogaria e njerëzve shihet shumë shpejt atë ditë ose për shkak se pritja gjatë asaj dite është e shkurtër. Është thënë se kjo fjalë mund të ketë tre kuptime:


1. Saat-i sugra: vdekja e një njeriu


2. Saat-i vusta: vdekja e njerëzve të një epoke


3. Saat-i kubra: vdekja e të gjithë njerëzve 2


 Në komentimet sunnite të Kur’anit, shumica e vargjeve ku përmendet fjala “es-saat”, janë shpjeguar në kontekstin e Ditës së madhe të ringjalljes.3


Kjo ndodhi, e cila është fundi i jetës sonë tokësore dhe fillimi i jetës sonë të amshueshme, nuk ka një kohë të caktuar paraprakisht. Ajo do të shfaqet përnjëherë dhe krejt papritur. Vetëm nga disa shenja dhe parakushte, njeriu do të mund të kuptojë se kjo ditë po afrohet:


Të pyesin se kur do të vijë. Ti thuaj: dituria për të i takon vetëm Zotit tim, askush nuk mund ta thotë kohën e saj përveç Atij...dhe do t’u vijë krejt papritur...(Kur’an 7:187)


Mos vallë presin që t’u vijë papritur koha e kijametit? Vërtet kanë ardhur shenjat tashmë...(Kur’an 47:18)


 Në veprat sunnite, shfaqja e Mehdiut të premtuar është ndër shenjat e para dhe më të rëndësishme të kohës së ringjalljes (kijametit). Kjo është arsyeja përse në veprat sunnite, hadithet dhe diskutimet në lidhje me Mehdiun shpjegohen në kontekstin e shenjave dhe parakushteve të ditës së kijametit.4 Krahas kësaj, shumë autorë që kanë shkruar libra të pavarur në lidhje me temën e kijametit, u kanë dhënë një vend të veçantë edhe haditheve në lidhje me Mehdiun.5


Për ta kuptuar më mirë definicionin e besimit në Mehdiun, sipas këndvështrimit sunnit, në vijim do t’i përcjellim mendimet e pesë dijetarëve të ndryshëm, të cilët janë autoritete të epokës së tyre në lëmitë e tyre përkatëse.


 1. Ebu’l-Hasan Muhammed bin Hasan el-Uberi Sixhistani (vdekur 363 pas Hixhrit), dijetar i shkencës së haditheve, në veprën “Menakibu’sh-shafii”, pasi bën një kritikë të haditheve të dyshimta që thonë se “nuk ka Mehdi tjetër përveç Isës”, shkruan: Në lidhje me ardhjen e Mehdiut janë përcjellur shumë hadithe të shkallës mutevatir nga i Dërguari i Zotit. Këto hadithe thonë se Mehdiu është nga Ehl-i Bejti i Profetit tonë. Ai do të sundojë shtatë vjet dhe do ta mbushë botën me drejtësi. Në atë kohë do të shfaqet edhe Mesihu dhe do t’i ndihmojë atij për ta vrarë Dexh’xhalin. Dhe teksa Mehdiu do të bëhet imam i njerëzve në namaz, Mesihu do ta falë namazin prapa tij.


Shumica e autorëve dhe e dijetarëve të famshëm sunnitë, në veprat e tyre i kanë cilësuar si mutevatir (përkthyesi: një hadith që përcillet nga aq shumë burime të ndryshme, sa të mos mbetet vend për dyshime) hadithet në lidhje me Mehdiun, dhe i kanë konsideruar të pranueshme. Disa prej tyre janë:


- Ebu Abdullah Muhammed bin Jusuf Genxhi Nufeli (vdekur 658 pas Hixhrit)6


- Shemseddin Muhammed bin Ahmed Kurtubi (vdekur 671 pas Hixhrit) 7


- Ibn el-Kajjim Xhevzije Muhammed bin Ebu Bekr Dimeshki (vdekur 751 pas Hixhrit)8


- Shehabeddin bin Haxher Ahmed bin Ali Askelani (vdekur 852 pas Hixhrit)9


- Xhelaleddin Abdurrahmn es-Sujuti (vdekur 911 pas Hixhrit)10


- Ebu’l-Abbas bin Haxher Ahmed bin Muhammed Hajthemi (vdekur 973 pas Hixhrit)11


- Sherif Muhammed bin Resul Berazenxhi Medeni (vdekur 1206 pas Hixhrit)12


- Shemseddin Muhammed bin Ahmed Sefarini (vdekur 1118 pas Hixhrit)13


- Muhammed bin Ali Saban Misri (vdekur 1206 pas Hixhrit)14


- Muhammed bin Hasan Mumin Sheblanxhi (vdekur 1254 pas Hixhrit)15


- Muhammed Sedik Hasan Kunuxhi Buhari (vdekur 1307 pas Hixhrit)16


- Muhammed bin Xhafer Idrisi Ketani (vdekur 1354 pas Hixhrit)17


- Ebu’l-Fejz Ahmed bin Muhammed Gumari (vdekur 1960)18a


- Abdulmuhsin bin Muhammed Abbad (bashkëkohor)18b


 


 2. Muhjiddin ibn Arabi (vdekur 638 pas Hixhrit), babai i gnosës teorike dhe Shejhu i madh i sufizmit sunnit, në veprën e tij të mirënjohur “Futuhat el-mekkije”, jep një shpjegim të gjerësishëm në lidhje me Mehdiun. Ai thotë:


S’ka dyshim se kur toka të jetë mbushur me padrejtësi e mizori, do të shfaqet mëkëmbësi (kalifi) i Zotit dhe do ta mbushë botën me drejtësi dhe barazi. Edhe sikur botës t’i ketë mbetur një ditë e vetme, Zoti ka për ta zgjatur atë ditë, derisa kalifi, që është nga gjaku i Profetit dhe nga fëmijët e Fatimesë, ta vendosë pushtetin e tij...Ai do ta shpërndajë në mënyrë të barabartë pasurinë në mesin e njerëzve, do të sundojë me drejtësi mes tyre dhe do të gjykojë në mosmarrëveshje...Zoti do ta rregullojë punën e tij për një natë dhe fitorja do të hapërojë përherë me të...Ai do ta vendosë këmbën mbi gjurmën e këmbëve të Profetit (pra do të ecë rrugës së tij) dhe kurrë nuk do të devijojë...Ai do t’i zhdukë fetë e shpërndara dhe do ta vendosë fenë e vërtetë...19


Këtë këndvështrim e kanë konfirmuar dhe e kanë përcjellur në veprat e tyre edhe të tjerë dijetarë sunnitë, veçanërisht në mesin e atyre që kanë patur prirje gnostike ose që kanë qenë vetë gnostikë. Të tillë janë Shejh Abdurrahbab Sharani (vdekur 973 pas Hixhrit)20, Shejh Muhammed  Berazenxhi Medeni (vdekur 1103 pas Hixhrit)21 dhe Shejh Hasan el-Advijju’l-Hamzavi (vdekur 1303 pas Hixhrit).22


 3. Abdurrahman bin Muhammed Ibn Khaldun (vdekur 808 pas Hixhrit), gjykatësi, ligjëruesi, historiani, politikani dhe sociologu i famshëm, në hyrjen e veprës “El-Iber”, që është tejet e mirënjohur në Perëndim, shkruan kështu në lidhje me besimin në Mehdiun:


Sipas një këndvështrimi të përhapur për shekuj me rradhë në mesin e ndjekësve të Islamit, në fund të kohëve do të shfaqet një njeri nga familja e Profetit, do ta forcojë fenë, do ta vendosë drejtësinë, do të ndiqet nga muslimanët dhe do të sundojë në tokat e Islamit. Ky njeri përmendet me emrin “Mehdi”. Gjërat që janë dëshmuar nëpërmjet haditheve të Profetit dhe që konsiderohen shenja të kijametit, si shfaqja e Dexh’xhalit dhe ndodhitë e mëpasme, të gjitha vijnë pas Mehdiut. Pas Mehdiut do të shfaqet edhe Mesihu dhe do ta vrasë Dexh’xhalin ose do të shfaqet bashkë me Mehdiun dhe do t’i ndihmojë këtij të fundit për ta vrarë Dexh’xhalin. Mesihu do të falë namaz pas tij.23


Edhe disa dijetarë të tjerë sunnitë i kanë përcjellur këto fjalë të njejta në veprat e tyre, herë duke e përmendur autorin dhe herë jo. Mes tyre:


- Shemsu’l-Hakk Muhammed Azimabadi (vdekur 1911)24


- Shejh Abdurrahman Mubarek Furi (vdekur 1934)25


- Ebu’l-Fejz Ahmed bin Muhammed Gumari (vdekur 1960)26


- Shejh Muhammed Nasiruddin Albani (vdekur 1999)27


 4. Shejh Mansur Ali Nasi (vdekur 1953/1372 pas Hixhrit), autor dhe ligjërues i famshëm nga Egjipti, në veprën “Gajetu’l-Me’nul” e definon kështu besimin në Mehdiun:


Sipas mendimit të përhapur në mesin e dijetarëve të të kaluarës, një njeri nga Ehl-i Bejti i Profetit do të shfaqet domosdo, do t’i sundojë tokat e Islamit, do të ndiqet nga muslimanët dhe do të sundojë mes tyre me drejtësi dhe vërtetësi, duke e përforcuar fenë. Pas tij do të shfaqet Mesihu dhe, ose do ta vrasë Dexh’xhalin, ose do t’i ndihmojë Mehdiut për ta vrarë atë.28


 5. Autori i famshëm bashkëkohor, Sejjid Sabik, i cili ligjëron edhe në Universitetin El-Az’har, në veprën e tij “El-Akaidu’l-Islamijje”, që u përzgjodh dhe u botua nga Konferenca Islamike, në pjesën “Shenjat e kijametit”, kështu e përshkruan temën e Mehdiut:


Mendimi i saktë në lidhje me Imam Mehdiun është se ai do të shfaqet në fund të kohëve dhe së shpejti. Emri i tij është Muhammed ibn Abdullah ose Ahmed bin Abdullah. Ai është nga familja e Profetit dhe nga fëmijët e Fatimesë... Kur toka të jetë mbushur me padrejtësi dhe mizori, ai do ta mbushë sërish me drejtësi dhe mirësi. Ai do ta vendosë ligjin islam dhe do ta ringjallë traditën e dëmtuar të Profetit.29


Definicione të tilla të Mehdizmit në veprat sunnite janë të shumta.


 


Qëndrimi i dijetarëve shiitë


 Në shkollën shiite, besimi në Mehdiun mbështetet në principin e Imamatit, i cili është një vazhdimësi e besimit në profetësinë. Pas besimit në ekzistencën dhe në njëshmërinë e Zotit, shiitët besojnë se njeriu, për ta arritur pjekurinë e tij në këtë botë dhe në tjetrën, dhe për ta arritur qëllimin përfundimtar, ka nevojë për urtinë hyjnore dhe për udhëzimin e Zotit. Këtë nevojë të njerëzimit, Zoti e ka përmbushur duke dërguar profetë dhe duke shpallur libra. Principi i profetësisë është shprehje e këtij realiteti.


Ndjekësit e shkollës së Imamatit besojnë se kjo nevojë e njeriut nuk merr fund me vdekjen e Profetit. Andaj, Zoti i mëshirshëm, duke u mbështetur në po të njejtin princip, ka zgjedhur trashëgimtarë të pastër dhe të drejtë, të cilët, në mungesë të profetëve, janë të ngarkuar ta mbajnë gjallë rrugën e tyre dhe t’u mundësojnë njerëzve të përfitojnë sa më shumë nga mësimet fetare dhe hyjnore. Shprehje e këtij principi është besimi në Imamatin, të cilin shumë dijetarë shiitë e kanë argumentuar si me dëshmi logjike, ashtu edhe më dëshmi nga tradita islame.30


 Sipas këtij besimi dhe duke u frymëzuar nga Libri i Zotit e nga thëniet e Profetit31, shiitët kanë besuar se dymbëdhjetë persona nga Ehl-i Bejti i Profetit do të jenë trashëgimtarët e tij dhe Imamë të drejtë deri në ditën e gjykimit.


Sipas besimit shiit, Imam Mehdiu është i fundit nga të dymbëdhjetë Imamët. Si pasojë e vullnetit të Zotit, ai është tërhequr në fshehtësi (arab. ghajbe), me qëllim që të rikthehet në një kohë të përshtatshme, për ta realizuar qëllimin madhor të jetesës tokësore të njeriut dhe për t’i përmbushur të gjithë planet dhe projektet që janë shpallur nga profetët, duke e themeluar edhe shtetin universal islamik.


Edhe në Shiizëm, njësoj si në mësimet sunnite, ardhja e këtij personaliteti është pranuar si një parashenjë dhe si fillim i asaj ndodhie të madhe, që do të sjellë deri në fundin e jetës në tokë. Bëhet fjalë, pra, për kijametin, të cilin Kur’ani, në një formë të përgjithshme, e quan “çasti” (es-saat).


1. Hasan bin Abdullah er-Razi et-Temimi përcjell nga Imam Rizai (paqja qoftë mbi të), i cili duke u mbështetur në fjalët e paraardhësve të tij, përcjell se i Dërguari i Zotit (paqja qoftë mbi të dhe mbi familjen e tij) ka thënë:


Çasti (i kijametit) nuk do të vijë derisa të mos shfaqet Kaimi (Mehdiu) që është nga mesi ynë, për ta plotësuar të vërtetën. Por kjo do të ndodhë kur të lejojë Zoti i Madhëruar. Ai që do ta ndjekë, ka për të shpëtuar, ndërsa ai që e kundërshton, i shkatërruar do të jetë. Drejtojuni Zotit o robër të Tij! Edhe mbi borë e akull të jetë, edhe po të rrëzoheni e prapë të ngriheni, vraponi drejt Mehdiut, sepse ai është mëkëmbësi (kalifi) i Zotit. 32


 2. Ajjashiu, me zinxhirin e vet të transmetimit, përcjell nga Imam Zejn’ul-Abidini (paqja qoftë mbi të) se i Dërguari i Zotit (paqja qoftë mbi të dhe mbi familjen e tij) ka thënë:


Edhe sikur botës t’i ketë mbetur një ditë jetë, Zoti ka për ta zgjatur atë ditë deri kur të dalë një njeri nga familja ime, që do ta mbajë emrin tim dhe që do ta mbushë botën me drejtësi, pasi ajo të jetë mbushur me mizori e padrejtësi më parë.33


 3. Asim bin Ebu’n-Nuxhed përcjell nga Zerr bin Hubejshi, dhe ky i fundit nga Abdullah ibn Mesudi se i Dërguari i Zotit (paqja qoftë mbi të dhe mbi familjen e tij) ka thënë:


Botës nuk do t’i vijë fundi derisa të mos shfaqet një njeri nga familja ime, i quajtur Mehdi, i cili do ta sundojë ummetin tim.34


 4. Zurare bin A’jun përcjell se kur u pyet për vargun “...e ata s’presin tjetër veç çastit që do të vijë papritur”, Imam Rizai (paqja qoftë mbi të) tha: Nënkuptohet pritja e shfaqjes së Kaimit.35


 5. Ebu Basiri përcjell se Imam Xhaferi (paqja qoftë mbi të) ka thënë:


Fjala e Zotit “derisa ata vetë ta shohin atë që është premtuar...” është për shfaqjen e Kaimit, që nuk është tjetër veçse çasti (es-saat).36


 6. Ali ibn Ibrahim Kummi përcjell se kur u pyet mbi vargun “ajo kohë u afrua”, Imam Xhaferi (paqja qoftë mbi të) tha: Është shfaqja e Kaimit.37


 Një thënie të ngjashme me këtë ka përcjelllur prijësi i alevitëve të Sirisë, Husejn bin Hamdan Husejbi, sipas fjalëve të Mufaddal ibn Umarit, i cili vetë përcjell nga Imam Xhaferi (paqja qoftë mbi të).38


Ndërlidhja e shprehjes “es-saat” herë me kijametin dhe herë me shfaqjen e Mehdiut, mund të shpjegohet nëpërmjet ngjashmërive të ndryshme ndërmjet konceptit të kijametit dhe konceptit të Mehdiut. Kjo është arsyeja përse e njejta fjalë është përdorur në të dy rastet. Tani do ta përcjellim një thënie të të Dërguarit të Zotit (paqja qoftë mbi të dhe mbi familjen e tij) në lidhje me ngjashmëritë ndërmjet këtyre dy koncepteve. Thënia përcillet me tre zinxhirë të ndryshëm transmetimi.


- Ahmed bin Muhammedi përcjell se Imam Hasani (paqja qoftë mbi të) ka thënë:


E pyeta gjyshin tim: “Kur do të shfaqet Kaimi që është nga familja jonë?” Ai tha: “O Hasan! Ai është i ngjashëm si Çasti (es-saat), që i vjen rëndë qiellit e tokës. Ai do të shfaqet papritur.”39


- Kumejt bin Zejd el-Esedi përcjell se Imam Muhammed Bakiri (paqja qoftë mbi të) ka thënë:


I Dërguari i Zotit u pyet në lidhje me këtë (Mehdiun) dhe tha: ai është si Çasti (es-saat) e do të shfaqet papritur.40


- Dibil bin Ali el-Huzai përcjell nga Imam Rizai (paqja qoftë mbi të):


Kur u pyet i Dërguari i Zotit se kur do të shfaqej Kaimi që është nga gjaku ynë, ai u përgjigj: “Ai është si Çasti (i kijametit). Atë s’e di askush tjetër veç Zotit. Por do të ndodhë krejt papritur.”41


 


Besimi në Mehdiun është gdhendur aq thellë në mendjen dhe në zemrat e shiitëve, sa në burimet shiite, duke e konsideruar si diçka krejt të natyrshme dhe të vetëkuptueshme, i është dhënë shumë pak vend definicionit të këtij koncepti. Andaj, duke harxhuar pak më tepër kohë se ç’kemi harxhuar për librat sunnitë, arritëm t’i gjenim burimet vijuese.


1. Shejh Saduk bin Babevejh Muhammed bin Ali el-Kummi (vdekur 381 pas Hixhrit), dijetar i famshëm i ligjit dhe i shkencës së haditheve, në veprën e tij “El-Itikadat” shkruan:


Ne besojmë se në kohën tonë, dëshmia e Zotit në tokë (arab. huxh’xhe) dhe mëkëmbësi i Tij për robërit është Kaimi (Mehdiu) Muhammed ibn Hasan ibn Ali ibn Muhammed ibn Ali ibn Musa ibn Xhafer ibn Muhammed ibn Ali ibn Husejn ibn Ali. Ai është personi, emrin, cilësitë dhe prejardhjen e të cilit e ka shpallur vetë Profeti. Ai do ta mbushë tokën me barazi dhe drejtësi, pasi ajo të jetë mbushur me padrejtësi dhe mizori. Zoti ka për ta përkrahur me të fenë e Tij, që kjo fe të ngadhnjejë kundër të gjitha feve të tjera, edhe sikur kjo të mos u pëlqejë idhujtarëve... Me dorën e tij, Zoti ka për ta pushtuar gjithë botën, nga lindja në perëndim, e nuk do të mbetet vend ku s’do të jehojë ezani dhe e gjithë jeta do të jetë për Zotin. Ai është Mehdiu, për të cilin profetët kanë sjellë sihariqe dhe pas shfaqjes të të cilit Isa, djali i Merjemes, do të zbresë nga qiejt e do të falë namaz pas tij... 42


 Këtë përshkrim të njejtë e bën edhe dijetari i madh shiit i shkencës së haditheve, Muhammed Muhsin Fejz el-Kashani (vdekur 1091 pas Hixhrit). Në veprën “El-mehexh’xhetu’l-bejza”, e ka përmendur këtë fragment në pjesën ku bën një kritikë të veprës “Ihja ulum el-din” të Ghazaliut.


 2. Dijetari i famshëm i kelamit, Ebu’l-Feth Muhammed bin Ali Keraxheki (vdekur 449 pas Hixhrit), në trajtesën e titulluar “El-Bejan an xhumel-i itikad-i ehli’l-iman”, e përshkruan këtë besim si vijon:


S’ka dyshim se Imami i kësaj kohe është Mehdiu, djali i Hasanit (nënkuptohet Imami i njëmbëdhjetë Hasan Askeriu). Ai është i fundit nga Imamët e dëlirë dhe një dëshmi për krijesat. Nuk do të ketë Imam tjetër pas tij dhe nuk do të mbetet kurrfarë pushteti...Ai do të shfaqet kur të dojë Zoti dhe do të ketë përkrahës dhe ndihmës prej Tij. Me dorën e tij, Zoti do ta përhapë në tokë fenë, do ta pastrojë botën nga padrejtësia, do t’i shkatërrojë të devijuarit, do ta lartësojë flamurin e Islamit dhe feja do t’i takojë vetëm Zotit...S’ka dyshim se Mehdiu është personi, për të cilin i Dërguari i Zotit (paqja qoftë mbi të dhe mbi familjen e tij) ka thënë: “Edhe sikur botës t’i ketë mbetur vetëm një ditë jetë, Zoti ka për ta zgjatur aq shumë atë ditë, derisa të shfaqet një njeri nga familja ime, që e mban emrin e njejtë si unë. Ai do ta mbushë botën me drejtësi, pasi ajo të jetë mbushur me padrejtësi dhe mizori më parë.”43


 3. Letrari dhe historiani i famshëm Sejjid Muhsin Emin (vdekur 1952) ka shkruar një poezi të fuqishme kundër një poeti sunnit irakian, i cili në poezinë e tij e kritikonte besimin shiit mbi Mehdiun. Në komentimin që ia bën kësaj poezie, ai shkruan:


Dije se sipas asaj që pranon i gjithë ummeti musliman dhe që është përcjellur në mënyrë mutevatir nga më i miri i krijesave (paqja qoftë mbi të dhe mbi familjen e tij), në të ardhmen e afërt do të shfaqet një njeri i madh nga familja e Profetit dhe nga fëmijët e Fatimesë e të Aliut. Me dorën e tij, Zoti do ta mbushë botën me drejtësi, pasi ajo të jetë mbushur më parë me mizori e padrejtësi. Ai e mban të njejtin emër dhe të njejtën nofkë si Profeti.44


 Sipas një grupi hadithesh shiite, në mesin e dymbëdhjetë Imamëve, për nga pushteti i tij i fuqishëm, Imam Mehdiu do të jetë superior ndaj të tjerëve dhe do të ketë një pozitë më të lartësuar. Disa nga këto hadithe janë si vijon:


- Ebu Basiri përcjell nga Imam Xhaferi (paqja qoftë mbi të), i cili përcjell nga paraardhësit e tij se i Dërguari ka thënë:


E vërteta është se Zoti e zgjodhi vazhdimësinë e dymbëdhjetë Imamëve nga gjaku i Husejnit. I nënti pas tij do të jetë në fshehtësi e pastaj do të shfaqet. Ai është mbi gjithë të tjerët, është ai që do të ngritet (Kaim).45


 - Selman Farisiu përcjell:


Ishim në prani të të Dërguarit të Zotit (paqja qoftë mbi të dhe mbi familjen e tij) dhe Aliu ishte ulur bashkë me të birin Husejnin në prehër. I Dërguari e vështroi Husejnin dhe tha: “Ti je Imam, je djali i një Imami, je vëllai i një Imami  dhe je babai i nëntë Imamëve, prej të cilëve i nënti do të ngritet. Ai është më i miri i udhëzuesve në mesin e tyre, më i dituri dhe është mbi të tjerët.”46


 - Xhabir bin Abdullah Ensariu përcjell:


I Dërguari tha: “Zoti i zgjodhi Imamët e mëpasëm nga gjaku i Husejnit... I nënti prej tyre do të ngritet. Ai është më i dituri dhe më i urti.”47


 Kur të krahasohen burimet sunnite dhe ato shiite, shohim se ndonëse pajtohen në përgjithësi, burimet shiite janë më të qarta në identifikimin e personit të Mehdiut.


  


Qëndrimet e orientalistëve


Orientalistët jomuslimanë perëndimorë, dhe në veçanti studiuesit e Islamit, kanë shkruar shumë artikuj dhe trajtesa në lidhje me besimin në Mehdiun.48


Në këto shkrime, besimi në Mehdiun është përshkruar herë nga këndvështrimi i përgjithshëm musliman, herë nga këndvështrimi i disa sekteve krejtësisht imagjinare.


Këtu do të japim vetëm disa pjesë të përzgjedhura nga librat e orientalistëve, në lidhje me definicionin e besimit në Mehdiun:


1. Orientalisti francez James Darmsteter (vdekur 1984) thotë:


Që nga fillimet e Islamit, muslimanët e kanë pritur shfaqjen e Mehdiut, i cili besohet se do të vijë në fundin e botës dhe do t’ia rikthejë botës rendin dhe drejtësinë e humbur... Fjala “Mehdi”, e cila buron prej foljes “hidaje” (udhëzim), nënkupton një njeri që është në rrugë të drejtë ose që është i udhëzuar... Por si një emër i përveçëm, kjo fjalë nënkupton një njeri të zgjedhur nga mesi i popullit, i cili është i udhëzuar. Në këtë rast, “Mehdi” bëhet emri i përveçëm i këtij personi, pra  i atij prijësi fetar dhe të zgjedhuri hyjnor që do të vijë në fund të kohëve... Në këtë kontekst, Jezusi do të ritkhehet për ta vrarë Dexh’xhalin, dhe më pas, do ta falë namazin pas Mehdiut (pra nën imametin e tij).49


 2. Ignaz Goldziher (vdekur 1921), studiues hungarez i Islamit me origjinë çifute, shkruan:


Në fund të kohëve do të shfaqet një prijës, i cili do ta shpëtojë botën nga të ligat, do ta përmirësojë gjendjen dhe do ta themeloje pushtetin e paqes dhe të drejtësisë...Deri në këtë pikë, besimin në Mehdiun e kemi konsideruar si njërin nga principet kryesore të Shiizmit. Por për ta plotësuar analizën tonë, duhet të themi se edhe Sunnizmi beson se në fund të kohëve, Zoti do të dërgojë një shpëtimtar. Këtë shpëtimtar, edhe ata e quajnë Mehdi, gjegjësisht “i udhëzuari” nga Zoti.


Ky besim dhe aspiratat që ai bart, kanë qenë gjithnjë të pranishme në familjet fetare dhe besimtare në mesin e muslimanëve......Në të vërtetë,  një definicion i saktë do të ishte si vijon:


Në ardhmëri, Zoti do ta dërgojë një njeri nga pasardhësit e Profetit, që ky ta ringjallë traditën e shkatërruar të Profetit dhe ta mbushë tokën me drejtësi, pasi ajo të jetë dominuar nga padrejtësia. Përcillet se ekzistojnë disa thënie të Profetit, në të cilat shprehen cilësitë dhe tiparet e këtij personi që do të shfaqet në fund të kohëve.50  


 3. Historiani francez Bonet Maury (vdekur 1919) shkruan:


Muslimanët besojnë se në fund të kohëve do të shfaqet një shpëtimtar i quajtur Mehdi. Pasi të jetë mbushur me mizori dhe padrejtësi, ai do ta mbushë botën me drejtësi dhe barazi. Ata e mbështesin këtë besim në thëniet që përcillen nga Profeti.51


4. Orientalisti amerikan, Lothrop Stoddart (vdekur 1950) thotë:


Sipas asaj që përcillet në traditën islame, Profeti ka paralajmëruar për ardhjen e Mehdiut, një njeri që do të jetë në të mirë të popullit, dhe i cili do t’i sjellë drejtësi dhe barazi një bote të mbushur me pabarazi dhe me mizori. Prej shumë kohësh, ata janë në pritje të këtij Mehdiu, i cili do t’i japë një fitore Islamit, do t’i shkatërrojë jobesimtarët dhe do t’u sjellë mirëqenie muslimanëve.52


5. Orientalisti rus I. P. Petrushevski shkruan:


Tek sunnitët, Mehdiu është vetëm një lajmëtar i fundit të botës, është një imazh i errët dhe i pangjyrë. Si i tillë, ai nuk ka ndonjë pozitë të rëndësishme në doktrinën fetare. Sunnitët, duke u mbështetur në hadithet që i kanë në burimet e veta, besojnë se Mehdiu do ta ketë emrin e Profetit, pra do të quhet Muhammed.


Përkundër kësaj, në Shiizëm, besimi në shfaqjen e Mehdiut është njëri nga besimet e pandryshueshme themelore. Ata besojnë se Mehdiu, pas kthimit të tij (të paraprirë nga një periudhë fshehjeje), do t’i ndjekë urdhrat e Profetit, duke ia rikthyer familjes së zgjedhur të Profetit të drejtën e tyre të uzurpuar. Kështu, ai do ta rikthejë Islamin në gjendjen e tij fillestare...dhe do ta mbushë botën me drejtësi, duke e shkatërruar padrejtësinë që njerëzit ia bëjnë njëri-tjetrit.53


 6. Montgomery Watt, studiuesi anglez i Islamit, tek “Encyclopedia Americana”, vëll.18, fq.117, shkruan:


MEHDI: Sipas Islamit, shpëtimtar i madh, ardhja e të cilit pritet në fund të botës. Në arabisht, fjala “mehdi” nënkupton një njeri të sinqertë, të udhëzuar nga Zoti...Përdorimi i këtij termi për të nënkuptuar afrimin e fundit, me shumë gjasa ka filluar të praktikohet në Shiizëm. Muslimanët (veçanërisht ata shiitë) janë në pritje të këtij personi dhe besojnë se një ditë, ai do t’i japë fund padrejtësisë në botë, duke e sunduar botën me paqe dhe drejtësi. Ky person është kthyer në një ideal dhe është njohur historikisht si Mehdi...Që prej asaj kohe, besimi në Mehdiun u pranua edhe nga sunnitët. Ky besim është i shënuar qartë në librat e haditheve, ndonëse jo në librat e mëhershëm.  


 E gjithë ajo që shprehëm më sipër, tregon se besimi në Mehdiun është i përhapur në mesin e muslimanëve dhe se ekziston një pajtim të përgjithshëm në lidhje me të.


 


1: El-Muxhemu’l-Ihsai, vëll.2, fq.835; El-Muxhemu’l-Mufehris, fq.370,371|
2: Mufredat-i Elfazi’l-Kuran, fq.434, 435
3: Si shembuj nga librat më të vjetër, mund të shihet komentimi i këtyre vargjeve në veprat në vijim:
Et-tefsir” nga Ahmed bin Shuajb Nesai (v.303 pas Hixhrit),
Xhemi’ul-Bejan” nga Ebu Xhafer Taberani (v.310 pas Hixhrit)
Tefsir’ul Behr’il-Ulum” nga Nasr bin Muhammed Semerkandi (v.375 pas Hixhrit)
Maalimu’t-Tenzil”  nga  El-Ferra el-Begavi (v.510 pas Hixhrit)
4: Abdurrezak San’ani, El-Musannef, fq.349-403; Muslim Nishapuri, Sahih,vëll.4, fq.2207-2271; Ibn Maxhe, Sunen, vëll.2, fq.1341-1372; Ebu Isa Tirmidhi, Sunen, vëll.4, fq.426-439; Hakim el-Nishapuri, Mustedrek, vëll.4, fq.418-558; Ibn Ethir Xheziri, Xhemi’ul-Usul, vëll.10, fq.327-419; Nureddin Hajsemi, Mexhma’uz-Zevaid, vëll.7, fq.313-332; Muttaki Hindi, Kenz’ul-Ummal, vëll.14, fq.202-350, 579-642; Mansur Nasif, El-Taxhu’l-Xhemi li’l-Usul, vëll.5, fq.341-344; Said Havvi, El-Esasu fi’s-sunne, vëll.2, fq.962-1084
5: Shemseddi Kurtubi, Et-Tezki fi ahvali’l-mevta ve umuri’l-ahire, fq.700; Muhammed Berazenxhi, El-Ishaet li-eshrati’s-saat, fq.147; Shemseddin Sefarijni, Ahval-i Jeumi’l-Kijame, fq.15; Muhammed Sadik Kunuxhi, El-Izaat lima kane ve majekune bejne jedeji’s-saat, fq.94; Muhammed Ali Sabuni, El-Mehdi ve Eshratu’s-saat, fq.19; Dr. Umar Sulejman el-Eshkan, El-Kijamet’us-Sugra ve Alametu’l-Kijameti’l-Kubra, fq.206; Jusuf el-Kabil, Eshrat’us-saat, fq.249
6: El-Bejan fi ahbar-i Sahibi’z-Zaman, fq.126
7: Et-tezkire fi ahvali’l-mevta  ve umuri’il-ahire, fq.710
8: El-Menaru’l-Munif, fq.142
9: Tehzib’ul-Tehzib, vëll.9, fq.126
10: Arfu’l-Verdi, shtojca El-havi lil fetavi, vëll.2, fq.165
11: Sevaiku’l-muhrika, fq.99; El-kavlu’l-muhtasa, fq.23
12: El-ishaa, fq.147,185
13: Levaihu’l-Envari’l-Behijje, vëll.2, fq.89; Ahval-u Jevmi’l-Kijame, fq.33
14: Is’afu’r-Ragibin, fq.192; përcjellur nga vepra Sevaik’ul-Muhrika
15: Nuru’l-Ebsar, fq.189
16: El-Izaa, fq.12-
17: Nezmu’l-Mutenasir fi’l-hadisi’l-mutevatir, fq.145
18a: Ibrazu’l-Vehm’il-meknun, fq.3 dhe 4
18b: Mexhel’letu’l-Xhemiati’l-Islamijje, numri 3, viti 1, fq.598 dhe numri 46, viti 12, fq.37319: El-Futuhat el-mekkijje, kapitulli 366, vëll.3, fq.327-328
20: El-Jevakit ve’l-Xhevahir, tema 65, vëll.2, fq.146
21: El-Ishaa, fq.177
22: Meshariku’l-Enver, fq.112
23: Ibn Khaldun, Mukaddime, kapitulli 3, tema 52, fq.344
24: Avnu’l-Mabud, vëll.11, fq.361
25: Tuhfetu’l-Ahvazi, vëll.6, fq.484
26: Ibrazu’l-Vehmi’l-Meknun, fq.14-15. Ndonëse e ka shkruar për t’i përgënjeshtruar mendimet e Ibn Khaldun-it, autori është në pajtim me këtë fragment.
27: Mexhel’letu’l-Temedduni’l-Islami, viti 22, Dhulkade 1375/1956, fq.664
28: Et-Taxhu’l-Xhemi li’l-usul është shtypur bashkë me veprën Gajetu’l-Menul; referenca e këtij fragmenti në këtë botim të bashkuar është vëll.5, fq.341
29: El-Akaidu’l-Islamijje, fq.250


30: Disa shembuj nga dhjetëra emrat e ndryshëm janë si vijon: Sherif Murteza Alemu’l-Huda (vdekur 436 pas Hixhrit), Ez-Zahire, fq.409-503; Shejh Tusi (vdekur 460 pas Hixhrit), Tevhid’ul-Usul, fq.767-909; Xhemaleddin Allame Hilli (vdekur 726 pas Hixhrit), Keshfu’l-Murad,fq.362-399 dhe Kitabu’l-Elfejn, fq.12-445; Zejneddin Ali en-Nebati (vdekur 877 pas Hixhrit), Siratu’l-Mustakim, vëll.1, fq.63-93, fq.110-142; Kadi Shehid Nurullah Husejni Tusteri (vdekur 1019 pas Hixhrit), Ihkaku’l-Hak, vëll.2, fq.286-355; Sejjid Murteza Askeri, Mealimu’l-Muderresin, vëll.1, fq.143-328, fq.483-583.


31:  Në vijim janë dhënë disa nga burimet e shumta: Hazzaz el-Kummi (shekulli i katërt pas Hixhrit), Kifajet’ul-Esrar; Ebu Ali Tabersi (shek. 6 pas Hixhrit), Ilamu’l-Vera, fq.361, 392; Shejh Abdullah El-Bahrani (shek. 12 pas Hixhrit), Avalimu’l-Ulum ve’l-Maarif, vëll.15, pjesa e tretë; Shejh Lutfullah Safi (bashkëkohor), Muntahabu’l-Eser, fq.10-140.
32: Shejh Saduk, Ujun’ul-Ahbar-i Riza (a.s), vëll.2, fq.59-60; Hazzaz el-Kummi, Kifajetu’l-Eser, fq.106, përcjellur nga Ebu Umameja
33: Ebu Ali Tabersi, Mexhma’ul-Bejan, vëll.4, fq.152; Esterabadi, Tevilu’l-Ajat, fq.365
34: Shejh Tusi, El-Ghajbe, fq.182
35: Ibni’l-Mahjar, Et-Tefsir, përcjellur nga Esterabadiu, në veprën Tevilu’l-Ajati’z-Zahire, fq.552
36: Shejh Kulejni, El-Kafi, vëll.1, fq.431
37: Tefsir el-Kummi, vëll.2, fq.340
38: El-Husejni, El-Hidaje, fq.392
39: Hazzaz, Kifajetu’l-Eser, fq.168
40: Hazzaz, Kifajetu’l-Eser, fq.250
41: Shejh Saduk, Kemaluddin, fq.373
42: El-Itiadat, fq.95
43: El-Keraxheki, Kenz’ul-Fevaid, vëll.1, fq.245-247
44: Emin el-Amili, El-Burhan Ala Vuxhud-i Sahibi’z-Zaman, fq.3
45: Muhammed ibn Ibrahim Numani, El-Ghajbe, fq.67; Xhevheri, Muktazabu’l-Eser, vëll.1, fq.12; Keraxheki, El-Istinsar, fq.9
46: Xhevheri, Muktazabu’l-Eser, fq.11; Keraxheki, El-Istinsar, fq.9
47: Xhevheri, Muktazabu’l-Eser, fq.11-12; Abdullah  Bahrani, Avalimu’l-Ulum, vëll.3, fq.191
48: Një listë e autorëve që kanë shkruar mbi këtë temë, jepet në Parathënien e origjinalit të kësaj vepre, të titulluar “Shpëtimtari”.
49: Mehdiu nga fillimi i Islamit deri në shekullin e 13-të pas Hixhrit, fq. 4-8
50: El-Akaide ve’sh-Sheria fi’l-Islam, fq.214-218
51: Islami dhe Krishterimi në Afrikë, përcjellur nga Haziru’l-Alemi’l-Islami, vëll.2, fq.393-394
52: Haziru’l-Alemi’l-Islami, vëll.1, fq.293
53: Islami në Iran, fq.283
54: Encyclopedia Americana, vëll.18, fq.117