Diskutim rreth Shehidit

Termi ″martir″ rrjedh nga rrënja (latine) ″mort″, që do të thotë ″vdekje″, ″të vdesësh″; ″Martir″ është emër që do të thotë ″ai që vdes për Zotin dhe fenë″. Kështu martir është ai që vdes. Dallimi i vetëm mes vdekjes së tij dhe të të tjerëve është ″në shkak″. Ai vdes për Zotin, kurse shkaku i vdekjes së një tjetri mund të jetë kanceri. Megjithëse, thelbi i femonenit në të dyja rastet, të themi, vdekja, është një dhe e njëjtë. Për sa i takon vdekjes, ajo nuk ka dallim nëse personi është vrarë për Zotin, për pasion apo nga ndonjë aksident. Në këtë kuptim, Krishti dhe të vrarët për Krishterim janë ″martirë″. Me fjalë të tjera ata ishin ″të vdekshëm″, sepse në Krishterim termi ″martir″ [gjithashtu] i referohet personit që ka vdekur.

Por një shehid është gjithnjë i gjallë e i pranishëm. Ai nuk mungon. Kështu të dy termet ″shehid″ dhe ″martir″ janë antonime. Siç u tha kuptimi i shehidit (shumës, shuhada), qoftë kombëtar ose fetar, në fetë lindore ose te tjere, përmban konotacionin e shenjtërimit. Kjo është e drejtë. Nuk ka dyshim se në çdo fe, shkollë mendimi, pikëpamje kombëtare ose fetare, shehidi shenjtërohet [kjo është e vërtetë, edhe pse shkolla e mendimit mund të mos jetë fetare, por materiale]. Pikëpamja dhe ndjenja rreth shehidit përfshin shenjtërim metafizik. Sipas mendimit tim, pyetja se prej nga lind nevoja e shenjtërimit të një shehidi, kërkon analiza të imtësishme shkencore. Edhe tek fetë dhe shkollat e mendimit ku nuk besohet në shenjtërim dhe në të shenjtëruarin, megjithatë besohet në shenjtërimin e shehidit. Ky statut e ka origjinën në lidhjen e veçantë të shehidit me shkollën e tij. Me fjalë të tjera, ai zhvillon një burim vlerash dhe shenjtërimi. Sepse sidoqoftë, lidhja e një individi me besimin e tij është lidhje e shenjtë. Lidhja e njëjtë zhvillohet mes shehidit dhe besimit të tij. Në të njejtën mënyrë, më direkt, lidhja e njejtë zhvillohet mes një pasuesi të një besimi dhe shehidëve të tij. Kështu, origjina e shenjtërimit të një shehidi është ndjenja e shenjtërimit që të gjthë njerëzit kanë për shkollën e tyre të mendimit, kombësinë dhe fenë. Në ekzistencializëm, ka diskutime të ngjajshme në disa pjesë me diskutimet tona, përfshi vilajetin dhe ndikimet e tij. Njeriu së pari ka karakter ″thelbësor″ dhe së dyti ″karakter formësor″. Për formuesin, çdo njeri është i njejtë. Çdokush që vesh rroba egziston! Por në kuptimin e vërtetë të termit, çfarë e bën karakterin e njeriut, si të thuash të ndryshëm nga qeniet e tjera, janë tiparet dhe dimensionet shpirtërore, ndjenjat, instiktet, cilësitë e veçanta-gjërat që një herë njeriu i konsideron, e ndjen (vetëveten) si një ″Unë″ i veçantë. Ai e kupton veten duke thënë ″përmbledhjen″ (unë jam).

Prej nga vijnë karakteristikat e ″Unë″? ″Unë″ si një qenie njerëzore, pasi lind, zhvillon karakteristikat, tiparet dhe vlerat pozitive e negative. Gradualisht unë zhvillova një dituri për vete. Prej nga vjen kjo? Hajdegeri thotë, përmbledhja e diturisë së njeriut rreth ambientit të tij jetësor, e bën karakterin e tij ashtu që dituria të jetë marëdhënia e vetëdijshme e ekzistencës së ″Unit″ me një ″send″, ″person″ ose ″mendim″ të jashtëm. Kur unë formoj një marrëdhënie mendore dhe qenësore me individë, lëvizje, fenomene, sende, mendime etj, kjo marëdhënie reflekton tek unë. Ky reflektim bëhet pjesë e thelbit tim dhe formon karakterin tim. Kështu, karakteri i njeriut është përmbledhje e tërë marrëdhënieve me karakteret e tjera. Rrjedhimisht virtyti dhe vesi im është relativ me virtytet dhe veset e thelbit të individëve, karaktereve, ideve... që më rrethojnë dhe që me të cilat kam lidhje.
Kjo lidhje mund të jetë me një qenie historike (nëse, psh. lexoj histori). Ne nuk kemi patur marrëdhënie (direkte) me Imam Hyseinin. Por kur e takojmë intelektualisht atë përmes një libri ose fjalëve, ai bëhet pjesë e diturive tona dhe pastaj pjesë e karakteristikave tona personale. Në këtë mënyrë, çdokush ekziston i lidhur me dituritë dhe idealet e tij.

Gjithashtu, kur i japim një pjesë të ekzistencës sonë një çështjeje, kjo pjesë bëhet pjesë e kësaj çështjeje. Për shembull, në mendjen tonë drejtësia ka shenjtërim. Kjo është njëra nga ato vlera që është bërë pjesë e jona falë marrëdhënies sonë dhe kontaktit me të. Nëse dhuroj një mijë dollarë nga paratë e mia për themelimin e drejtësisë, ky 1000 dollarësh thith shenjtërinë e drejtësisë. Për sa kohë ishte në xhepin tim, ishte thjesht 1000 dollarë. Kur i ndaj për drejtësinë, ato kthehen në një formë tjetër, sepse transformohen në thelbin e drejtësisë. Për shembull, kemi ca para dhe ushqejmë disa të varfër. Nëse ushqimi i të varfërve ka vetinë e shejtërimit, shuma e parave që ka dalë nga xhepi juaj për ushqim, krijon një vlerë të veçantë. Me fjalë të tjera, ajo krijon një vlerë jomonetare dhe adapton një vlerë shpirtërore. Nëse shumën e njejtë e kemi shpenzuar për botimin e ushqimit shpirtëror (për shembull për) shkrimin, përkthimin e botimit të një libri, paraja gjen një vlerë të re varësisht sa është i shenjtë akti në fjalë. Me fjalë të tjera, paraja mohon në një farë mënyre ekzistencën e saj, por fiton një vlerë dhe ekzistencë të re. Në fakt paraja është një masë e jashtme e fuqisë. Nëse shpenzohet për argëtim, energjia zhvillon një vlerë laike sa që ndonjë mund ta mendojë për të shenjtë! Paraja është si vajguri ose si benzina që përdoret për të lëvizur një makinë ose për të ndezur një llampë. Sapo shpenzohet dhe digjet ajo shëndrohet në një energji shpirtërore, varësisht nga qëllimi për çfarë është harxhuar. Ajo që shpenzohet nuk ka vlerë të pavarur. Vlera më takon mua që e kam shpenzuar. Shuma e parave është një pjesë e imja. Kështu shenjtërimi i shkakut për të cilin është shpenzuar paraja reflektohet në mua. Vlera e saj më kthehet mua. Unë e kam fituar; sepse kjo shumë është hisja e ekzistencës sime.

Njëmijë dollarët që kam paguar për shkakun e drejtësisë transformohen në ″shenjtërimin e drejtësisë″. Shenjtërimi i drejtësisë transformohet në ″para″, si të thuash, diçka absolutisht materialiste dhe ekonomike. Gjithashtu, nëse ajo shpenzohet për të ushqyer të varfërit, vlera e të ushqyerit të tillë bart vlerën e saj në paratë e shpenzuara. Por, shuma e njëjtë e parave të shpenzuara për argëtim të fëlliqur, nuk e bart vlerën. Ajo bëhet më pak vlerë materialiste. Në këtë pikë arrijmë një princip ″çdo gjë fiton vlerën e njejtë në atë për çfarë është shpenzuar″. Ashtu siç është mohuar ekzistenca e saj, ashtu është formuar vlera e saj. Me vetë-asgjësim, ajo arrin vazhdimësinë e qëllimit, të sigurt se qëllimi është diçka permanente, siç është ideali, vlera, liria, drejtësia, bamirësia, mendimi ose dituria. Paraja që shpenzohet për të mirë të diturisë, del nga xhepi i dikujt e bëhet zero; por në të njëjtën kohë ajo shndërrohet në vlerat e diturisë për të cilën është shpenzuar.

Ashtu siç është paraja pjesë e ekzistencës sime, edhe ekzistenca ime, jeta ime shtazore, instikti im dhe koha ime janë pjesët e mia. Të supozojmë se kam harxhuar një orë nga koha ime për të fituar para, sepse të fituarit para nuk ka vlerë, sepse unë kam sakrifikuar këtë orë për të mirën e asaj që nuk ka vlerë ose shenjtërim. Por, nëse shpenzoj të njëjtën orë duke i mësuar dikujt diçka, ose duke e drejtuar atë pa i llogaritur atij asgjë, unë e kam sakrifikur këtë orë për një vlerë. Kjo orë merr në vete vlerën e shkakut për të cilin është shpenzuar.

Shehidi është ai që mohon të gjithë ekzistencën e tij për idealin e shenjtë në të cilin të gjithë besojmë. Është e natyrshme se gjithë shenjtëria e këtij qëllimi dhe ideali mbartet tek ekzistenca e tij. E vërtetë është se ekzistenca e tij papritur bëhet e paqenë, por ai ka fituar tërë vlerën e idesë për të cilën ka mohuar veten. Atëherë nuk është e çuditshme, se ai, në mendjen e njerëzve, bëhet shenjtëria vetë. Në këtë mënyrë njeriu bëhet njeri absolut, sepse ai nuk është më një njeri, një individ. Ai është ″mendim″. Ai ka qenë një individ që ka sakrifikuar veten për ″mendimin″. Tani ai është ″mendimi″ vetë. Për këtë arsye ne nuk e njohim Hyseinin si njeri të veçantë, i cili është i biri i Aliut. Hyseini është një emër për Islamin, drejtësinë, imametin dhe bashkësinë hyjnore. Ne nuk e çmojmë atë si individ për ta ngritur dhe renditur atë ndër shehidët. Kjo nuk ka lidhje me çështjen. Kur flasim për Hyseinin, nuk nënkuptojmë Hyseinin si person. Hyseini ishte ai individ që mohoi veten me sinqeritet absolut, me mrekullinë më të madhe të fuqisë njerëzore, për një vlerë absolute dhe të shenjtë. Prej tij nuk mbetet gjë tjetër veçse një emër. Por përmbajtja e tij nuk është më individ, por mendim. Ai e ka transformuar veten në shkollën [për të cilën ai e ka mohuar veten].

Një individ që bëhët shehid për të mirë të kombit e fiton statusin të bëhet i shenjtë. Në mendimin e atij që nuk e njeh një komb si bashkim të individëve por si shpirt kolektiv mbi individët, shehidi është kristalizim shpirtëror i këtij shpirti kolektiv të cilin ata e quajnë ″komb″. Gjithashtu, kur një individ sakrifikohet për të mirë të diturisë ai nuk është më individ. Ai bëhet vetë dituria. Ai bëhet shehidi i diturisë. Ne e çmojmë lirinë përmes një individi që ia ka falë veten lirisë; ne nuk e çmojmë ″atë″ sepse ka qenë njeri i mirë. Kjo sigurisht nuk është në kundërshtim me faktin se nga perspektiva e Zotit, ai akoma është një individ dhe prej sot e tutje, ai do të ketë një fat dhe llogari të veçantë. Por në shoqëri dhe nga kriteri i shkollës sonë ne nuk e çmojmë atë si individ; ne çmojmë mendimin, të shenjtëruarin. Kështu kuptimi i fjalës ″shehid″ është gjithnjë e më i qartë. Kur besimi në një shkollë të shenjtë të mendimit po pëson erozion gradualisht po zhduket ose po harrohet në një detyrë të re gjeneratash, në fshehtësi, papritmas një individ duke mohuar veten, e riformon atë. Me fjalë të tjera ai e thëret atë pas në botë. Duke e sakrifikuar veten ai pohon [drejtimin] e zhdukjes së ekzistencës për atë ideal. Për këtë arsye ai është shehid (dëshmitar, i pranishëm) dhe meshhud (i dëshmuar). Ai është gjithnjë paranë nesh. Mendimi gjithashtu fiton prezencë dhe vazhdimësi përmes tij. Ai ringjallet dhe fiton shpirt sërisht.

Kemi dy lloj shehidi, një i simbolizuar nga Hamzai lideri i martirëve dhe tjetri i simbolizuar nga Hyseini. Ka shumë dallim mes Hamzait dhe Hyseinit. Hamzai është muxhahedin dhe hero qe shkon (në luftë) për të fituar dhe mundur armikun. Në vend që të mundë, vritet dhe kështu bëhet shehid. Kjo paraqet një shehadet individual. Emri i tij është shkruar në krye të listës së atyre që vdiqën për shkak të besimit të tyre.

Hyseini, nga ana tjetër është ndryshe. Ai nuk shkon (në luftë me qëllim) të përparimit ndaj armikut dhe të marrjes së fitores. Ai as që është vrarë aksidentalisht nga një akt terrorist nga dikush siç ishte Vahshi. Puna nuk qëndron këtu. Hyseini, deri sa mund të qëndronte në shtëpi dhe të vazhdonte jetën, rebelohet dhe me vetëdije e mirëpret vdekjen. Pikërisht në këtë moment ai zgjedh vetëmohimin. Ai e merr këtë rrugë të rrezikshme, duke e vënë veten në fushëbetejë përballë soditësve të botës dhe përballë kohës, kështu që veprimi i tij mund të përhapet anembanë dhe çështja për të cilën ai jep jetën e tij mund të realizohet së shpejti. Hyseini zgjedh shehadetin si fund ose si mjet për afirmimin e asaj që është mohuar dhe ndryshuar nga aparatet politike.

Për kundrazi, shehadeti zgjedh Hamzain dhe muxhahedinin tjetër që shkon për fitore. Në shehadetin e Hyseinit qëllimi është vetë-mohimi për shenjtërim [të idealit] që ishte mohuar dhe zhdukur gradualisht. Kështu xhihadi dhe shehadeti janë tërësisht të ndarë nga njëri tjetri. Aliu flet për dy konceptet në dy kontekste të ndryshme me dy filozofi [të ndryshme]. El-xhihad ′izzun lil Islam (″xhihadi është fitorja e Islamit″). Xhihadi është një veprim, filozofia e të cilit është ndryshe nga ajo e shehadetit. Sigurisht në xhihad ka shehadet, por në llojin të cilin e simbolizon Hamzai jo në atë të cilin e simbolizon Hyseini.

El-Shehade istizharan′ alel-muxhahed (″shehadeti zbulon atë çfarë është mbuluar″). Po, ky është qëllimi i shahdatit, kështu ai gjithmonë është ndryshe nga xhihadi. Kjo diskutohet në një kaptinë tjetër. Xhihadi është fitorja e Islamit. Por shehadeti zbulon atë që është mbuluar. Kështu e kuptoj unë çështjen. Njëherë e një kohë e vërteta ishte një udhëzim apelues. Çdokush e ndiqte atë dhe ajo ishte e shenjtë. Tërë fuqitë e rrethonin. Por gradualisht në kohë, sepse kjo e vërtetë nuk i shërbente interesave të një minoriteti dhe ishte e rrezikshme për një grup, që ishte konplotuar kundër tij për ta fshirë atë nga mendjet dhe jetërat e njerëzve. Për ta mbushur vendin e saj të shprazët, një çështje tjetër zuri vendin e saj. Gradualisht çështja origjinale u zhduk plotësisht dhe në vend të saj u diskutuan çështje të tjera. Në këtë situatë, shehidi, për ta ngjallur çështjen e origjinës, sakrifikon jetën e vet, dhe sjell prap në vëmendje urdhërin demode nga neveritja e zëvendësit të vet të rremë. Ky është qëllimi. Në kohën e Hyseinit, çështja kryesore pas Profetit ishte ajo e kryesuesit. Çështjet e tjera ishin anësore. Çështja kryesore ishte: ″pra, kush do të drejtojë dhe udhëzojë fatin e kombit musliman″? Siç e dimë, gjatë mbretërimit të Umajadëve kjo çështje mbeti sërisht. Kryengritjet dhe shumica e krizave të Umajadëve, pasuan rreth kësaj çështjeje. Njerëzit do të dyndeshin nëpër xhami dhe do ta kapnin për fyti kalifin duke e pyetur: ″në bazë të kujt ajeti ose për çfarë arsye e mbani postin tuaj″? A ke të drejtë apo jo? Në mes të kësaj situate askush nuk mund të udhëheqë. Nuk ishte për tu habitur që koha e umajadëve nuk ishte më e gjatë se një shekull.

Gjatë mbretërimit të Abasidëve, që kishin më shumë eksperiencë (se Umajadët), ata i depolitizuan njerëzit; si të thuash i bënë njerëzit më pak të ndjeshëm për çështjen e imamatit (kryesisë) dhe fatin e shoqërisë. Në ç′mënyrë?! Me kapjen pas shumicës së çështjeve të shenjta: adhurimit, interpretimit Kuranor, teologjisë, filozofisë, përkthimit të librave të huaj, botimit të njohurive, kultivimit, përhapjes së civilizimit-kështu që Bagdati mund të ishte trashëgimtar i qyteteve dhe civilizimeve të mëdha të botës, dhe Muslimanët mund të ishin populli më i përparuar. [Por, cili është fundi i vërtetë]? Kështu një çështje duhet të mohohet dhe askush të mos flasë për të.

Me qëllim të ringjalljes së kësaj çështjeje, ngrihet shehidi. Duke mos pasur gjë tjetër për të sakrifikuar, ai sakrifikon jetën e vet. Sepse ai e sakrifikon jetën e tij për këtë qëllim, ai e transmeton shenjtërimin e çështjes tek vetja.

Zoti i krijoi Tokën dhe Qiejt. Ai e drejton cilin të dojë në rrugë të drejtë. Kështu ne ju bëmë juve një komunitet të mesëm ashtu që ju mund të bëheni shehida (dëshmitarë) mbi njerëzimin dhe Pejgamberi shehid (dëshmitarë) mbi ju (2:142-143).

Në këtë ajet shehadeti nuk do të thotë ″të vritesh″. Ajo tregon se diçka ka qenë mbuluar dhe do të largohet nga sfera e kujtesës, duke u harruar gradualisht nga njerëzit. Shehidi dëshmon për këtë viktimë të pafajshme, të qetë dhe të shtypur. Ne e dimë se shehidi është term i ndryshëm nga të tjerët. Apostulli është shehid pa qenë i vrarë. Pa qenë i vrarë komuniteti Islam i themeluar nga Kurani ka statutin dhe përgjegjësinë e shehidit. Zoti thotë: ″...kështu që ju mund të jeni shehidë mbi njerëzimin...″, ashtu siç është Apostulli shehid mbi ju. Kështu roli i shehadetit është më i përgjithësuar dhe më i rëndësishëm se sa me qenë i vrarë. Me gjithatë ai që jep jetën e vet paraqet shehadetin më madhështor. Çdo musliman duhet të bëjë një komunitet shehid për të tjerët, ashtu siç është apostulli model në bazë të të cilit ne bëjmë veten. Ai është shehidi ynë dhe ne jemi shehidët e njerëzimit.

Ne kemi përcaktuar se shehidi ka domethënie plotësuese ″një model, prototip ose shembull″ në bazë të të cilëve dikush rindërton veten. Kjo nënkupton se ne duhet ta vendosim Profetin tonë në mesfushë të kulturës, besimit, diturisë, mendimit dhe shoqërisë dhe të gjitha këto të akordohen me të. Kur të veprosh kështu dhe ta kesh pozicionuar veten në mes të kohës dhe të tokës, të gjitha kombet dhe masat e tjera duhet të rindërtojnë veten të akordohen me ju. Në këtë mënyrë ti [si komb] bëhesh shehidi i tyre. Me fjalë të tjera rolin e njejtë që Apostulli ka luajtur për ju, ti do ta luash për të tjerët. Ti do ta luash rolin e Profetit si njeri dhe si komb për ta. Në të njejtin kuptim lokucioni ″ummatan wasatan″ (një komunitet i balancuar drejtë) lidhet tërësisht me fjalën shehid. Ne zakonisht mendojmë se ″ummatatn waseten″ i referohet një shoqërie të moderuar, si të thuash, një shoqërie në të cilën nuk ka zmadhim ose zvogëlim, që nuk është zhytur në materializëm për llogari të shenjtërimit të shpirtit të tij. Është një shoqëri në të cilën ndodhen të dyja: shpirti dhe materja. Ajo është ″e moderuar″; derisa, duke konsideruar çështjen e misionit të këtij ″umeti″ ky nuk është kuptimi thelbësor i wasatanit në këtë lokucion. Kuptimi i tij është shumë superior. Kjo nënkupton se ne si umet, duhet të bëhemi boshti i kohës; pra ne nuk duhet të jemi një grup i fshehur në një qosh të Lindjes së Mesme apo të kthehemi pas në vend që të përfshihemi në çështje të mëdha dhe vitale, të cilat formojnë çdo gjë edhe ditët e sotme të njerzimit edhe historin e nesërme. Ne nuk duhet ta neglizhojmë këtë përgjegjësi duke u angazhuar në përsëritjen e mosvetëkërkuesit. Ne duhet të jemi në mes të fushës. Ne nuk duhet të jemi në shoqëri ghaib (e mospranishme, e kundërta e shehidit), e izoluar dhe pseudo-mutezilite, por duhet të jemi një ummet në mes të Lindjes dhe Perëndimit, mes të djathtës dhe të majtës, mes dy poleve dhe shkurt në mes të fushës. Shehidi është person i tillë. Ai është i pranishëm në të gjitha fushat. Një ummatan wasatan është një komunitet në mes të betejave; ai ka një mision universal. Ai nuk është një komunitet i vetëizoluar, i mbyllur dhe i distancuar. Ai është komunitet shehid.

Mendimi që dhash vitin e kaluar duke konsideruar se thellë në Islam, shehadeti është një çështje e pavarur siç janë: falja, agjërimi dhe xhihadi. Ndërsa sipas mendimit të zakonshëm, shehadeti për një muxhahedin të një feje është një gjendje ose fat në të cilin është vrarë nga armiku në xhihad. Edhe kjo është gjithashtu korrekte. Por ajo që thashë si e afërt me xhihadin-jo si përhapje e xhihadit dhe jo si shkallë që muxhahedini fiton përpara Zotit ose në lidhje me fatin e tij në botën tjetër-lidhet me një shehadet të veçantë, simbolizuar me Hyseinin. Ne në Islam kemi shehidë të mëdhenj siç janë Imamët tanë, më i pari dhe më i shquari i të cilëve është Aliu, i cili është Imami më i madh dhe njeriu më i madh në Islam. Edhe pse Aliu është një shehid, ne e marrim Hamzain dhe Hyseinin si manifestim ideal të shehadetit.

Hamzai është heroi më i madh i Islamit në luftën më vendimtare të Uhudit (më 627). Profeti i Islamit asnjëherë nuk shprehu aq pikëllim sa për Hamzain, edhe kur djali i tij Ibrahimi vdiq, apo kur disa nga shokët e tij më të mirë ranë dëshmorë. Në luftën e Uhudit, Hamzai ra shehid si pasojë e një komploti jo njerëzorë organizuar nga Hindi (gruaja e Ebu Sufjanit dhe nëna e Muavijës) dhe realizuar nga skllavi i saj Vahshi. Reagimi i Apostullit ishte i ashpër. Populli i Medines e vlerësoi Hamzain si hero sa që sauditët i akuzuan ata për adhurim të tij. Kjo tregon se sa shumë është lartësuar edhe pse nuk ishte nga Medina. Ishte pranimi i tij i Islamit, që forcoi shtatin e muslimanëve. Në fillim të thirrjes, Hamzai njihej si personalitet heroik dhe epik ndër kurejshë. Ai ishte djali i vogël i Abdul-Mutalibit, gjahtar dhe luftëtar i madh. Pas ngjarjes në të cilën kurejshët fyen Profetin dhe ai e mbroi Profetin, Hamzai iu nënshtrua Islamit. Pasi u bë musliman, muslimanët nuk ishin më një grup i dobët dhe i persekutuar. Në të vërtetë ata e tregonin veten si një grup i gatshëm për hapjen e letrave. Më pas, për aq sa ishte shpata dhe personaliteti i Hamzait, personalitetet e tjera u zbehën. Madje edhe personaliteti më pikant epokal i Islamit, siç është Aliu, ishte nën ndikimin e tij. Është e qartë se në luftën e Uhudit maja e heshtës ishte Hamzai, i pasuar nga Aliu.

Ju e dini se kur u vra Hamzai, si pasojë e atij komploti të ndyrë femëror, Apostulli u inatos dhe u hidhërua shumë. Kur iu afrua trupit të Hamzait, veshët, sytë dhe hunda e të ndjerit ishin prerë. Hindi kishte bërë stoli të frikshme për veten e saj me to, njeriu që kishte dhënë betimin të pijë gjakun e Hamzait, plotësoi zotimin e tij në Uhud. Muhamedi pranë trupit të këtij heroi të madh, djalit të vogël dhe të dashur të Abdul-Mutalibit dhe xhaxhait të tij të vogël, foli aq i zemëruar dhe me hakmarrje sa ai menjëherë ndjeu keqardhje dhe Zoti e paralajmëroi. Muhamedi u zotua se në rastin e parë që do ti jepej ai do të digjte 30 armiq si gjakmarrje për Hamzain. Por qiejt bërtitën menjëherë se askush veç Zotit, që është Zoti i zjarrit, nuk ka të drejtë ta djegë qenien njerëzore për krim. Kështu Profeti e theu zotimin e tij. Që kur Zoti ndjeu këtë ndjenjë të hakmarrjes tek ai, ai u përpoq të ngushëllojë veten duke recituar vargje lavdërimi për Hamzain.

Gjatë kthimit për Medine, familjet vajtonin të dashurit e tyre; por asnjë nuk qante për Hamzain, sepse nuk kishte kushërinj ose familje në Medine. Ai ishte një emigrant i vetëmuar. Apostulli me ndjenja dashurie, e pa pritur nga një njeri hero si ai, bëri një ankim vajtues se, pse askush nuk qau për Hamzain birin e Abdul-Mutalibit ″heroin e familjes sonë″. Dhe me ndjenjën e dashurisë, një familje medinase erdhi tek Apostulli dhe i bëri ngushëllime, duke i thënë: ″ne do të qajmë për vdekjen e Hamzait dhe Apostulli do t′i lavdërojë tanët. Dhe ai i falemnderoi ata.

Si do qoftë, në historinë e Islamit, për herë të parë Hamzait iu dha titulli Sejjid esh-Shuhada (lideri i shehidëve). Titulli i njejtë më vonë u përdorë për Hyseinin. Që të dy janë Sejjid esh-Shuhada, por ka një dallim themelor mes shehadetit të tyre. Ata janë dy llojesh që vështirë mund të dallohen. Hamzai është muxhahedin i vrarë në mes të xhihadit, kurse Hyseini është shehid që arrin shehadetin para se të vritej. Ai është shehid jo vetëm në vendin e shehadetit, por edhe në shtëpinë e tij. Që nga çasti kur Validi, kryetari i Medines, i kërkon t′i betohet për besnikëri [Jezidit], ai tha: ″jo!″-mohimi me të cilin ai pranon vdekjen-Hyseini është shehid, sepse shehidi në këtë kuptim nuk është titulli i domosdoshëm i atij që është vrarë kështu, por është pikërisht dëshmia për qëllim të mohimit të punës. Shehidi është ai që prej fillimit të vendimit të tij, zgjedh shehadetin e tij, edhe pse, mes vendimit dhe vdekjes së tij mund të kalojnë muaj ose vite. Nëse duam të shpjegojmë dallimin themelor mes dy llojeve të shehadetit, mund të themi se në rastin e Hamzait, është vdekja që e zgjedh atë. Me fjalë të tjera, është lloji i shehadetit që zgjedh shehidin. Në rastin e Hyseinit është e kundërta. Shehidi zgjedh shehadetin e vet. Hyseini ka zgjedhur shehadetin kurse Hamzai është zgjedhur nga shehadeti.

Filozofia e ngritjes së muxhahedinit nuk është e njejtë me atë të shehidit. Muxhahedini është një luftëtar i sinqertë, i cili për të mbrojtur besimin dhe komunitetin e tij apo për të përhapur dhe lartësuar fenë dhe komunitetin e tij, ngrehet ashtu që të thyej, shkatërrojë dhe pushtojë armikun që bllokon ose rrezikon rrugën e tij; kështu dallimi mes sulmit dhe mbrojtjes është xhihadi. Ai mund të vritet në këtë mënyrë. Që kur vdes në këtë mënyrë, ne e quajmë atë ″shehid.

Shehadeti i simbolizuar nga Hamzai, është një tragjedi e pësuar nga një muxhahedin në përpjekje për të mposhtur dhe vrarë armikun. Tipi i shehidit i simbolizuar nga Hamzai i referohet atij që vritet si një burrë që ka vendosur të vrasë armikun. Ai është muxhahedin. Tipi i shehidit i simbolizuar nga Hyseini është një burrë që ngrihet për të vdekur. Në rastin e parë, shehadeti është një incident negativ. Në rastin e dytë, ai është qëllim vendimtar, i zgjedhur me vetëdije. Në të parin shehadeti është një aksident gjatë rrugës; në të dytin është destinacioni. Në të parin vdekja është tragjedi; në të dytin është ideal. Kjo është ideologji. Muxhahedini, që ka vendosur të vrasë armikun, vritet. Ai është për tu vajtuar dhe lavdëruar. Për të dytin nuk ka keqardhje, për shehadetin është një shkallë e lartë, një shkallë përfundimtare e evolucionit njerëzor. Ajo arrin absolutetin nga vdekja e dikujt. Vdekja, në këtë rast, nuk është ngjarje e ligë. Ajo është armë në duart e shokut i cili me të, godet tokën e armikut. Në rastin kur Hyseini është tërësisht i pafuqishëm në mbrojtjen e të vërtetës, ai godet kokën e armikut sulmues me vdekjen e vet.

Shehadeti ka kaq rrezatim unik; ai krijon dritë dhe nxehtësi në botë dhe në zemrat e ftohta dhe të errëta. Në dëshirat dhe mendimet e paralizuara, të zhytura në stagnim dhe errësirë dhe në mendjet që kanë harruar të vërtetat dhe kujtimet, ajo krijon lëvizje, vizion, shpresë dhe siguron dëshirë, mision dhe zotim. Mendimi, se ″Asgjë nuk mund të bëhet″, ndryshon në ″Diçka mund të bëhet″, ose ″Diçka duhet të bëhet″. Vdekje e tillë sjell vdekjen e armikut në duart e atyre që janë edukuar nga gjaku i shehidit. Me derdhjen e gjakut të tij, shehidi nuk është në gjendje të shkaktojë rënien e armikut [se nuk mund ta bëjë]. Ai don ta asgjësojë armikun dhe e bën këtë. Me vdekjen e tij, ai nuk zgjedh ikjen nga rrethi jetësor i vështirë dhe i papërshtatshëm. Ai nuk e zgjedh turpin. Në vend të një fluturimi negativ, ai kryen një sulm pozitiv. Me vdekjen e tij, ai dënon shtypësin dhe siguron zotimin për të shtypurin. Ai ekspozon agresion dhe ringjall çfarë ka qenë e mohuar. Ai u përkujton njerëzve atë që ka qenë harruar. Në zemrat e ftohta të njerëzve, ai vendos gjakun e jetës, pajtimit dhe lëvizjes. Për ata që janë mësuar në robëri dhe mendojnë për robërinë si gjendje e përherëshme, gjaku i shehidit është një venë shpëtimtare. Për sytë që nuk mund të lexojnë më të vërtetën dhe nuk mund ta shohin fytyrën e të vërtetës në errësirën e despotizmit dhe istihmarit (budallakisë), gjithçka shohin është vetëm një plerë, gjaku i shehidit është një dritë qiriri që jep pamje dhe [shërben] si rreze drite udhëheqëse për të kequdhëhequrit që enden mes karavanit pa shtëpi, në male, shkretëtira, përgjatë rrugëve dhe hendeqeve.