Hyrja e përkthyesit në persisht

Shejh Nexhm ed-Din Kubra ëshë një nga shujuhët më të rëndësishëm të rrugës së realizimit shpirtëror në Islam (tarika). Emri i tij është Ahmed, titulli i tij është et-Tammat ul-Kubra dhe vendlindja e tij është Khovarezmi. Jeta e tij e frytshme zgjati shtatëdhjetë e tetë vjet, ku data e vdekjes së tij jepet më 618/1221.

Gjatë rinisë, ai ndërmori udhëtime të gjata. Në Egjipt iu bashkangjit Shejh Ruzbahan Misriut, të cilit ia ndoqi nga afër ligjëratat e mësimet. Shejhu, i impresionuar nga inteligjenca dhe pastërtia e zemrës së nxënësit, e deshi atë si birin e tij dhe më vonë i dha të bijën për nuse. Pas njëfarë kohe, udhëtari (salik) i ri e rimri udhëtimin, duke përfituar nga shejhu kryesor i çdo qyteti. Kur ai u kthye në Egjipt, Ruzbahani pa se nxënësi i tij ishte bërë njeri i plotë, që kishte arritur njohjen e të fshehtave të udhëtimit shpirtëror (suluk) e ishte familjarizuar me rregullat dhe metodat e stadeve të ndryshme të dashurisë ('ishk), duke u pasë aftësuar që t'i mësonte e udhëzonte të tjerët. Prandaj, ai e këshilloi të kthehej në vendlindje, Khijuk, që t'i përkushtohej udhëzimit të kërkuesve në rrugën shpirtërore, duke përhapur mësimet sufiste.

Shejh Nexhm ed-Dini u nis për Khowarezm me të shoqen e fëmijët dhe ngriti një konak, duke themeluar tarikatin dhehebi, kurbani e të tjerë. Ai përgatiti shumë nxënës të cilët më vonë u bënë eulija dhe murshidë, si Nexhm ed-Din Baghdadiu, Shejh 'Attari, Sa'd ed-Din Hamawiu dhe Nexhm ed-Din Raziu. Lidhur me datën e vdekjes së tij, jetëshkruesit janë të njëzëshëm se Shejhu ra shehid, bashkë me nxënësit e tij, më 10 Xhemadi ul-Ewwel 618/2 Korrik 1221, duke mbrojtur qytetin nga sulmi i mongolëve.

Ndër tetë veprat që i njihen nga historianët, është edhe një zbërthim kur'anor, të cilit s'i ka mbetur asnjë kopje; një trajtesë e shkurtër në persisht me titull Fi edebu's-salikin, e cila ndodhet në Muzeun Aziatik etj. Punimi që keni në duar është përkthimi i një prej trajtesave në arabisht të Shejhut, me titull Edebu's-suluk ila Hazret Malik el-Mulk, e cila përbëhet nga dy pjesë. E para përshkruan udhëtimin shpirtëror drejt Zotit - të Vërtetit (Hakk), nëpërmjet heqjes së perdeve të neglizhencës dhe atyre të largësisë dhe errësirës. E dyta shpjegon udhëtimin fizik në tokën e gjerë të Zotit. Prej tyre kemi përkthyer të parën, që lidhet me udhëtimin ezoterik, mbështetur në dorëshkrimin që ndodhet në Bibliotekën Qendrore të Universitetit të Tehranit. Ua kushtoj këtë punim të dhënëve pas misticizmit dhe të dehurve me verën e teuhidit.

Shpresoj se ky punim i shkurtër do të zgjojë interes mes studiuesve, në mënyrë që të frymëzohen për të përkthyer vepra të tjera të Shejhut, si dhe të bëjnë kërkime të mëtejshme në jetën dhe veprën e tij.







Ai është e Vërteta

Gjithë lavdia i takon Allahut, të Urtit Mëshirplotë, që ua lejon shërbëtorëve të Tij udhëtimin ndër horizonte (afakë) për të vëzhguar çuditë e fuqisë dhe urtisë së Tij, për të zbuluar argumentet e madhështisë së Tij, dhe soditur shenjat e butësisë dhe mëshirës së Tij; Atij që i bën egot e udhëtuesve shpirtërorë të asgjësohen dhe ua tregon të fshehtën e shpirtit, duke e sjellë të mbuluarën në dritë përmes vështirësive të udhëtimit, ndërmarrjes së rreziqeve, ndarjes nga shtëpia e fëmijët, shmangies së shoqërimit me tjetërkënd dhe braktisjes së gjithçkaje veç Zotit, Mbretit të Mbretërisë (Malik ul-Mulk). Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi prijësin e njerëzimin dhe më fisnikun e krijesave, Muhammed Mustafanë, familjen e tij të pastër, sahabët dhe ummetin e tij. Dorëzojani, pra vetet Hazreti Hakkut (Zotit).

O shërbëtor i Zotit! Dije se je një udhëtar në kërkim të Zotit tënd dhe se një ditë do ta takosh, siç tregon hadithi: "Kushdo që shpreson të takojë Allahun duhet ta dijë se koha e takimit do të vijë." Dhe duhet ta dish se Allahu i Lartësuar, me fuqinë dhe urtinë e Tij të përsosur ka vendosur dy udhëtime për bijtë e Ademit: njëri është i pavullnetshëm (kahri), ndërsa tjetri i vullnetshëm (ikhtijari).

Sa për udhëtimin e pavullnetshëm, pikënisja e tij është kurrizi i babait (sulb); etapa e dytë është mitra e nënës, e treta është bota fizike, kurse e katërta ajo e varrit, që është ose një kopësht nga ata të xhennetit ose një humnerë nga ato të xhehennemit. Etapa e pestë është Dita e Ringjalljes, që është baras me pesëdhjetë mijë vjet të kësaj bote. Pas kësaj etape, do të mbërrish vendqëndrimin tënd të përjetshëm dhe shtëpinë e vërtetë, banesën e paqes (daru's-selam) dhe parajsën e sigurisë dhe prehjes – nëse je mes të lumturve dhe miqve të Hakkut; përndryshe qëndrimi yt i përhershëm do të jetë vendi i skëterrës dhe zjarrit, në rast se, mos e dhëntë Zoti, ke për të qenë mes të ligëve dhe armiqve të Hakkut, sepse Allahu ka thënë:



Çdo frymëmarrje jotja është një hap drejt etapës së vdekjes. Çdo ditë e jetës tënde është e barabartë me një parsang. Çdo muaj është si një stad (marhalah) dhe çdo vit si një pozitë (menzil). Udhëtimi yt është si lëvizja e diellit dhe hënës - e prapëseprapë ti je harrestar ndaj kësaj lëvizjeje e udhëtimi - e në paditurinë dhe pavëmendshmërisë tënde s'ke arritur të pajisesh siç duhet për stacionin e varrit dhe udhëtimin e brendshëm në ndalesën e Ditës së Ringjalljes, vendqëndrimin tënd të përhershëm e të vërtetë.

Kurse udhëtimi i vullnetshëm është dy llojesh: njëri është i shpirtrave dhe zemrave drejt Allahut, Mbretit Fuqiplotë të botës, e tjetri është udhëtimi fizik (sefer xhismani) në tokën e Zotit. Po i kushtojmë një pjesë të posaçme secilit nga këto dy udhëtime, në mënyrë që të fitosh udhëzimin e nevojshëm për arritjen e synimeve të tyre dhe të drejtohesh në pregatitjen e mjeteve, hapjen e dyerve dhe mësimin e rregullave (edeb), që do të jenë shoqëruesi dhe ndimësi yt në çështjet e lidhura me çdo mirësi e devotshmëri, si dhe që t'i ndihmojë ashikët gjatë udhëtimit të tyre, duke i shërbyer përpiluesit, insha'Lllah te'ala, si furnizim për Ditën e Ringjalljes përpara Kujdestarit të tij Suprem (Mawla).







Pjesa 1
Rreth udhëtimit shpirtëror drejt Zotit të lavdishëm dhe domethënies së tij

O shërbëtor i Zotit, ta dish se Zoti i lartësuar, e ka krijuar njeriun vetëm që t'ia mundësojë zemrës së tij ta kryejë udhëtimin drejt Tij, dhe të vëzhgojë Lavdinë dhe Bukurinë e Tij, çka përbën qëllimin e përfundëm të të gjitha synimeve dhe qëllimeve dhe cakun e të gjitha begative e dhuntive. Bota, dhe çdo gjë që ndodhet në të, janë krijuar për të njëjtin qëllim. Ardhja e pejgamberëve dhe të dërguarve, shpallja e Kur'anit dhe e zbulesave të tjera janë kryer për të përmbushur të njëjtin qëllim. Sikurse thotë Allahu në Kur'an:



Ibn `Abbasi (Allahu qoftë i kënaqur me të) ka thënë se këtu li ja'budun ("që të Më adhurojnë") do të thotë li ja`rifun ("që të Më njohin"). Pra, gjithçka është krijuar për të Më njohur. Sipas një hadithi kudsi, Allahu ka thënë:

Isha një thesar i fshehur dhe dëshirova të njihem. Atëherë e krijova botën që të (mund të) njihem.

Kurse për kuptimin e këtij udhëtimi, dije se zemra e njeriut ndeshet me perde, pengesa dhe largime të mëdha (ndarëse) nga Zoti.

Ai ka edhe gradë, stade e rangje afrie me Zotin. Nëse nuk kapërcehen pengesat gjatë rrugës, nuk mund të arrihet grada e afrisë me Zotin.

Zoti i Shenjtë (Hazret-i Kuds) nuk do të shfaqet për sa kohë udhëtari të mos i shqyejë perdet e egos (huxhubu'n-nefs). Ndaj, perdja e parë, që është shkaku i ndarjes nga i Gjithfuqishmi (Hazret-i 'Izzah) është padituria rreth Tij, shirku (të mveshurit shokë Atij) dhe dyshimi në cilësitë e tij të Lavdisë dhe Përsosjes. E gjitha kjo sjell mohimin (kufr) e Zotit të Lartësuarit, që është më i madhi dhe më i errëti i të gjitha perdeve, siç ka thënë Allahu:



Pra, për kërkuesin e Zotit është thelbësore që ta shndërrojë errësirën e paditurisë së zemrës së tij në dritë, nëpërmjet ndriçimit të diturisë, të arrijë dritën e sigurisë (jekin) duke larguar errësirën e dyshimit, të arrijë teuhidin duke dalë nga errësira e politeizmit, dhe të arrijë dritën e imanit duke u çliruar nga shushatja e mohimit. Përndryshe, trupi i tij do të mbetet në errësirë dhe mallkim të përhershëm në nivelet më të ulëta të ferrit, që Zoti i ka pregatitur për jobesimtarët, femohuesit dhe armiqtë e Tij.

Etapa e dytë në rrugën e arritjes së afrisë së Zotit është ajo e bindjes (ta'ah) dhe shërbimit (`ubudijjeh), sepse Allahu ka urdhëruar: {O ju njerëz, adhurojeni Zotin tuaj!} Gjithashtu, Pejgamberi i ndershëm (s) ka transmetuar nga Autoritetit Suprem se Ai ka thënë:



Ndaj, ai që e njeh Kujdestarin (Mawla) duhet t'i bindet Atij, dhe kushdo që e ka zbuluar Zotin e vet duhet ta adhurojë; ndryshe do të mbetet në errësirën e mëkateve të niveleve të blasfemisë, sepse mëkati është ndër stadet e largësisë (bu`d) nga Zoti, kurse bindja është mjet afrimi tek prania e Tij.

Etapa e tretë e afrimit është sjellja e mirë. Prandaj, është detyrë e kërkuesit të Hakkut ta shndërrojë sjelljen e tij të padenjë në të virtytshme, sepse çdo sjellje e denjë konsiderohet mjet afrimi për tek prania e Allahut. Duke qenë se çdo ves moral është një hap larg Tij, që sjell pakënaqësinë e Tij, kërkuesi i vërtetë e ka për detyrë të kthehet nga errësira e krenarisë në dritën e përuljes, nga poshtërsia e xhelozisë në virtytin e dhembshurisë e të mëshirës, nga ultësia e kopracisë në lartësinë e shpirtmadhësisë, nga humnera e errët e mosmirënjohjes në shpatet e ndritura të mirënjohjes, nga çulli i hipokrizisë në ndriçimin e sinqeritetit, nga shkretëtira e përngjitjes ndaj bukurisë e pasurisë sipërfaqësore të dynjasë në kopshtin e dashurisë dhe mbështetjes tek Zoti i qiejve e i tokës, nga terri i sigurisë (mashtruese) tek drita e frikës së Zotit, nga mugëtira e dëshpërimit tek ndriçimi i shpresës e i besimit, nga hijet e zemërimit dhe mërisë tek drita e durimit dhe tolerancës, nga errësira e padurimit dhe ankthit në vështirësi e sprova tek drita e durimit dhe dorëzimit të pakushtëzuar ndaj idhtësisë së fatit, nga errësira e shpërfilljes te drita e ndërgjegjësimit dhe kujtimit, nga errësira e hutisë dhe kokëfortësisë tek drita e heqjes dorë dhe përulësisë, nga errësira e varjes në mjetet e kësaj bote tek drita e nënshtrimit ndaj vullnetit të Zotit të të gjithë zotëruesve dhe nga errësira e robërimit para epshit e dëshirave tek drita e bindjes ndaj Krijuesit të lartësuar. Kështu pra, ky udhëtim është një nga më të rëndësishmit, dhe është detyrë e të gjithë synuesve të pranisë Hyjnore dhe kërkuesve të lumturisë më të lartë dhe vendqendrimit të përhershëm në ahiret, që ta kryejnë këtë udhëtim.

Stadi i katërt i udhëtimit shpirtëror është udhëtimi nëpër Emrat e Bukur (el esma' ul husna) dhe Cilësitë e lartësuara të Hakkut (sifat). Sepse, kur kërkuesi e pastron brendinë e vet (batin) nga shkaqet e largësisë (ndaj Zotit), duke e lëmuar dhe pastruar zemrën e tij me virtytet e afrisë, ai do jetë i denjë për të vazhduar drejt Mbretit të Mbretërisë, ku efekti i dashurisë dhe mirësisë së Zotit do t'i jenë shpalosur përbrenda. Në këtë etapë, ekziston dallim ndërmjet rangjeve të eulija've dhe asfija've (të zgjedhurve). Ebu 'Abdullah Muhammed ibn 'Ali et-Tirmidhi ka thënë:



Mund të ndodhë që një wali të qëndrojë në iklimin e parë, sepse nga të gjithë Emrat e Zotit ai njeh vetëm atë që lidhet me këtë iklim. Ndodh shpesh që ndonjë nga eulija'të qëndron në iklimin e dytë, tretë dhe të katërt njëkohësisht. Prandaj, sa herë që t'i drejtohet një iklimi të posaçëm, atij i akordohet Emri i atij iklimi, ashtu që të arrijë pozitën e waliut pjesëmarrës në të gjithë Emrat. Ai përfiton nga të gjithë Emrat dhe bëhet prijësi i eulija've."

Tirmidhiu thotë më tej:



Nga ç'na ka përmendur Shejhu (Allahu qoftë i kënaqur prej tij), duket se çdo wali gëzon një pozitë të caktuar posaçërisht për atë, të cilën ai s'e kalon dhe ajo i dhurohet nga Zoti në përputhje me aftësinë dhe kapacitetin e tij si dhe gradën që i ka dhënë Zoti. Ndaj, kur zemra e tij e arrin atë pozitë të njohur, udhëtimi i tij shpirtëror e arrin synimin dhe ecja e tij kulminon. Në këtë udhëtim nuk shtrohet çështja e lëvizjes nga një vend në një tjetër, e as nuk bëhet fjalë për zhvendosje të udhëtarit në hapësirë si dhe vendmbërritjen e synuar.

Sepse Allahu, i Lartësuari, i është më afër njeriut se vetë damari i tij i qafës. Këtu, me 'udhëtim' nënkuptohet heqja e perdeve që ia pengojnë shikimin zemrës së udhëtarit dhe dritën e Cilësive Hyjnore nga të ndriçuarit e saj. Ky është po ai udhëtim për të cilin u krijua njeriu.





Pjesa 2
Mbi parimet e jashtme të këtij udhëtimi

Duhet ta dish se ky udhëtim i zemrës drejt Zotit kërkon zbatimin e disa rregullave (edeb), prej të cilave disa kanë të bëjnë me të jashtmen (dhahir) e disa me të brendshmen (batin).

Parimi (rregulla) i parë i jashtëm është se udhëtuesi duhet të heqë dorë nga zotërimet dhe mjetet materiale, e të shkëputet nga veprimtaritë e dynjasë. Ai s'duhet të ketë përkushtim tjetër veçse ndaj Kujdestarit të vet, bindjes dhe përkujtimit të Tij.[1] Allahu, më i Larti, ka thënë:



Parimi i dytë qëndron në veçimin dhe shkëputjen nga njerëzit, sidomos nga ata që pengojnë afrimin me Zotin. E Zoti i ka thënë Profetit (s):



Parimi i tretë është se udhëtari (salik) duhet t'i mbrojë shtatë shqisat nga e papëlqyeshmja për Kujdestarin e tij, Allahun: sytë duhen mbyllur nga shikimi i së ndaluarës dhe së padobishmes; veshët s'duhet të dëgjojnë përgojim, shpifje e fjalë të pahijshme; gjuha duhet mbrojtur nga po këto faje e buzët duhen vulosur nga thënia e kotësive. Disa 'urefa' kanë thënë se fjala e njeriut duhet të jetë në përkujtim të Zotit, heshtja përpjekje për përsiatje, shikimi mjet për nxjerrje mësimesh. Saliku duhet ta mbrojë stomakun nga gjërat e ndaluara dhe të dyshimta, kurse në rastin e të lejuarave s'duhet të konsumojë me lakmi e grykësi në harrim të Zotit; përkundrazi, gjatë ngrënies duhet të jetë përherë i kthjellët e i ndërgjegjshëm për praninë e Zotit. Po kështu, ai duhet t'i mbrojë këmbët dhe duart si dhe organet intime nga e ndaluara dhe e qortueshmja.

Rregulla e katërt është se saliku duhet t'i kundërvihet nefsit të vet, pra të luftojë kundër ëndjes për ushqim të mirë, pije të mira, rroba të mira, akte sensuale dhe mjete luksoze. Ky është xhihadi ekber (i madh) për të cilin Pejgamberi, prijësi më i madh i njerëzimit, ka thënë:



Dhe ky xhihad është më i rëndësishëm e frytet e tija më gjihpërfshirëse sesa lufta ndaj jobesimtarëve (kuffar), sepse në luftë jobesimtarët synojnë pasurinë e i nënshtrohen nxitjeve dhe shtysave të nefsit të tyre epshor, që i shpie në humbje të përjetshme e privim të përhershëm. Sipas 'urefave, nënshtrimi ndaj nefsit është si hedhja e druve zjarrit, dhe për ta asgjësuar nefsin, kërkuesi (talib) e udhëtuesi (salik) duhet ta shuajë atë zjarr në veten e tij.

Parimi i tetë është se saliku duhet të kërkojë një shejh të ditur, të urtë e të mbaruar, që ta udhëzojë në rrugën e arritjes së përsosmërisë, që të mund të mbërrijë tek Hakku; sepse kërkuesi është si pacienti që rrethohet nga shumë sëmundje e ligësi dhe kaplohet nga trazi e lëngime të shumta. Saliku nuk është i ndërgjegjshëm për to, po edhe nëse është, ai nuk di si ta shërojë nefsin e vet. Prandaj, ai nuk ka rrugë tjetër, veçse të kërkojë një mjek të dhimbsur e të dashur që t'ia diagnostikojë sëmundjet e ta ndihmojë për t'i kapërcyer lëngatat. Me fjalë të tjera, saliku është si udhëtari nënjë shkretëtirë të rrezikshme dhe të frikshme, i cili s'ka zgjidhje tjetër veçse të marrë një udhërrëfyes për ta drejtuar tek vendndalimi i synuar.

Rregulla e gjashtë është se saliku nuk duhet të preokupohet me një përzierje du'ashë, dhikresh, namazesh nafile e praktikash të ndryshme shpirtërore, por duhet t'i kushtohet një forme të vetme të dhikrit e t'i kryejë të gjitha adhurimet e detyrueshme dhe sunet (fera'id ue sunen). Vetëm atëherë duhet të zhytet në përkujtimin e Zotit. Thuhet se dhikri është çelësi i botës së fshehtë ('alem ul-ghajb) dhe feneri i botës së brendshme. Pa çelës nuk hyhet në shtëpi dhe pa fener nuk ndriçohet banesa e errët. Prandaj, saliku duhet ta kujtojë Zotin ashtu siç e kujton të dashurën dashuruesi, dhe përkujtimi i Tij nuk duhet ta lërë kurrë. Pastaj, ai duhet të ngulmojë aq shumë në dhikr, saqë dhikri t'i përngjitet, pa ia lënë zemrën të zbrazët prej tij as për një çast të vetëm. Kur të vazhdojë kështu në dhikrin e tij, ky i shndërrohet nga dhikr njerëzor në dhikr qiellor të shenjtë (kudsi). Dhikri njerëzor është ai që kryhet me ndihmën e tingujve, gërmave dhe numrave, ndërsa dhikri kudsi është ai që mbetet i lirë nga numrat, shkronjat e tingujt. Pas këtij stadi, dhakiri e humbet identitetin e tij dhe tretet në objektin e dhikrit. Ai bëhet i pavetëdijshëm për dhikrin dhe për qenien e tij. Dhikri ka shumë grada, disa prej të cilave janë të epërme ndaj të tjerave, që janë të vështira për t'u filluar; mirëpo, dalëngadalë vështirësia dhe mundimi zhduken e dhikri bëhet shprehi e salikut dhe natyrë e tij.

Rregulla e shtatë është agjërimi i vazhdueshëm, sepse nënkupton kundërvënie të vazhduar ndaj dhe shtrim të pandërprerë të egos epshore, e cila është shkaku rrënjësor i të gjitha perdeve, trualli i ndarjes dhe largimit nga Hakku. Nëse saliku e pakëson ushqimin gradualisht, ajo i lejohet. Kjo është rruga e ndjekur nga disa mjeshtra (meshejikh) sufi. Është po ashtu me vend nëse përvetësohet një rrugë e mesme, pra e matur. Pejgamberi (s) ka thënë: "Mbajeni veten (nefs) në gjendje të shëndetshme, sepse ajo ju mbart përrotull (markub); ndaj duhet të jeni të butë e të kujdeseni për të." Ai ka thënë gjithashtu:



Nëse ndodh që salikut i duhet ta ndërpresë agjërimin e pëlqyer (mustehab) për të kënaqur mikun, ose me kërkesë të udhëheqësit të tij shpirtëror (murad), ai s'duhet t'i lejojë nefsit shijim të plotë, por duhet të marrë ushqim në sasi minimale dhe të hajë më pak se ç'e ka zakon në ditët e agjërimit, që ta privojë nefsin nga dy kënaqësi (prishja e agjërimit dhe të ushqyerit sa t'i dojë zemra). Për më tepër, ai nuk duhet të hajë bukë me çomlek (por të mjaftohet me bukë), sepse kjo praktikë konsiderohet e papëlqyeshme nga mjeshtrat sufi (meshejikh), sidomos nëse çomleku është përgatitur me mish.

Parimi i tetë është kujdesja për pastërtinë trupore, sepse ajo përbën armë të besimtarit dhe sjell përndritje të brendshme. Pejgamberi (s) ka thënë:



Parimi i nëntë është të vigjëluarit natën. Kjo praktikë konsiderohet si një nga veprimet më të rëndësishme të salikut. Në lavdërim të të vitytshmëve (ebrar), Allahu i Lartësuar thotë:

Kjo do të thotë se ata flejnë pak natën, që është koha e përgjërimit për eulijatë dhe të devotshmit e sinqertë.

Parimi i dhjetë për salikun është se ai duhet të bëjë çmosin për ta fituar jetesën me hallall. Allahu i lartësuar ka thënë:



Dhe Pejgamberi (s) ka thënë:


pra, pas detyrës së besimit, ajo përbën obligimin më të detyrueshëm për muslimanin. Fitimi i ligjshëm e përndrit brendinë (batin) e udhëtarit, kurse fitimet e ndaluara ia nxijnë zemrën. 'Urefatë kanë thënë se atij që ushqehet për dyzet ditë me radhë me hallall, Allahu do t'ia ndriçojë zemrën. Në rast se plotësisht e lejuara nuk gjindet për shkak të natyrës së dyshimtë të asaj që është fituar, ai duhet të hajë atë që ka më pak gjasa për të qenë e dyshimtë, të cilën gjithashtu duhet ta marrë sipas nevojës minimale e jo të ngopet plotësisht. Nëse kërkuesi vepron me neglizhencë në këtë drejtim, ai nuk do të mund të përfitojë nga frytet e pemës së 'irfanit. Autori i trajtesës (Allahu e mëshiroftë) thotë se një nxënës (murid) nuk duhet - as në ditët e nevojës dhe hallit - të marrë as edhe një kokërr të dyshimtë, pa përmendur marrjen e saj në rrethana normale dhe më të lehta. Shkaku kryesor i prishjes së njerëzve të dynjasë është pakujdesia e tyre ndaj kësaj çështjeje, si dhe të mospërmbajturit nga haramet dhe gjërat e dyshimta. I Dërguari i Allahut (s) ka thënë:



Këtu përfundojnë rregullat e jashtme për salikun. Ekzistojnë edhe shumë rregulla të brendshme që ndiqen nga njerëzit e udhës shpirtërore (tarikah).



Shënim: [1]. Kjo nuk do të thotë që udhëtuesi s'duhet të përfshihet në asnjë veprimtari shoqërore, por se duhet të jetojë në mënyrë të atillë që çdo veprim ta kryejë për hir të Zotit dhe çdo nismë që zgjedh duhet të jetë mjet për të arritur afrinë e Tij. Në këtë gjendje, edhe pse mund të duken si të kësaj dynjaje, të gjitha veprimet dhe ndërmarrjet e udhëtuesit shpirtëror janë në fakt për ahiretin, që është i epërm ndaj kësaj bote. E ç'është dynjaja përveç se harrimi i Zotit. Ajo nuk është familja, pasuritë, gruaja e fëmijët.





Pjesa 3
Mbi rregullat e brendshme të udhëtimit

E para është mbajtja e nefsit në vëzhgim të paprerë. Pra, saliku duhet të vigjëlojë përherë mbi zemrën e tij. Ai s'duhet ta shpërfillë atë as për një çast, përndryshe do t'i dorëzohet epsheve dhe cytjeve të djallit. Ai duhet ta kuptojë se është nën mbikëqyrjen e paprerë të Zotit, sepse Ai ka thënë:



Pejgamberi (s) ka thënë:



E dyta është shprehja e përulësisë, modestisë dhe varfërisë përpara Zotit të botëve. Bajazid Bistami (Allahu ia lartësoftë shpirtin) ka thënë se një zë (sarush) e thirri nga brenda dhe i tha:



Bajazidi vazhdon:



Këto janë nevojat e tuaja thelbësore në lidhje me Kujdestarin tënd në këtë botë dhe tjetrën. Ndaj dhe shprehja e varfërisë dhe përulësisë tënde para Zotit duhet të jetë në përputhje me varfërinë dhe nevojën tënde të vërtetë.

Rregulla e tretë është pendimi (teubeh) dhe keqardhja (inabeh) para Zotit, në të gjitha rrethanat: halli a pasurie, rehatie apo fatkeqësie. Për profetin Sulejman ('a), Allahu ka thënë: {Ai ishte shërbëtor i mirë, se pendohej shumë} dhe ka thënë të njëjtën për profetin Ejjub ('a), pasi Sulejmani ('a) shihte Bamirësin në begatitë (ni'meh) e tija, kurse Ejjubi ('a) Sprovuesin në vështirësitë e tija. As begatitë e gëzuara nuk ia mjegulluan shikimin e Furnizuesit të parit, e as hallet e sprovat nuk ia mbuluan shikimin e dorës së Dërguesit të tyre të dytit. Në secilin rast, ata ia njohën gjithçka të ndodhur Zotit.

Rregulla e katërt është dorëzimi (teslim) ndaj urdhrit të Zotit, të Lartit. Teslim do të thotë të dorëzuarit Zotit me zemër dhe trup, ku të dyja janë pronë e Tija. Dorëzimi e një prone të zotit të saj është kusht thelbësor. Pronari ka të drejtë ta kontrollojë pronën e tij dhe ta trajtojë në çdo mënyrë që t'i duket e duhur. Është në dorë të Tij ta nderojë ose poshtërojë robin e Vet, të fryjë jetë në të ose ta vrasë, t'i shkaktojë sëmundje ose t'i dhurojë shëndet.

Ndaj, salikut i kërkohet të mos ngrejë kurrfarë vërejtjesh ndaj vullnetit të Tij. Ai nuk duhet të ankohet as haptasi as fshehurazi, sepse protesta ndaj pronarit të vërtetë është absurditet dhe shkelje e të gjitha normave. Ankimi ndaj pronarit nga dikush që pretendon të jetë skllavi dhe dashuruesi i tij është e metë në dashuri, robërim dhe devotshmëri.

Rregulla e pestë është rida (kënaqja), d.m.th. pranimi i rrizqeve Hyjnore pa pyetur, ndonëse mund të jenë të hidhura. Besimtarët e zakonshëm gjejnë strehë tek durimi (sabr) kur u bie ndonjë fatkeqësi, por gjendja e të zgjedhurve në situatë të tillë është rida-ja.

Dallimi midis sabrit dhe ridasë është se durimtari (sabir), falë imanit të tij e përballon fatkeqësinë me durim; imani i tij mbetet i palëkundur dhe ai nuk shqetësohet në kohë halli; ai nuk shmanget kurrë nga rruga e të qenit shërbëtor i Zotit, sado e madhe dhe e padurueshme t'i jetë fatkeqësia, por zemra ia urren fatkeqësinë. Kurse i kënaquri (radi) e ka zemrën gjithmonë në gjendje të kënaqur dhe është i lumtur. Fatkeqësia dhe kamja nuk e ndikojnë, sepse çfarëdo që merr, ai e konsideron dhuratë të Mikut. Ai i shijon hallet e rëna mbi të nga i Dashuri dhe Miku, me po atë kënaqësi që shijon favoret.[2]

Rregulla e gjashtë është pikëllimi i vazhdueshëm (huzn). Pejgamberi (s) ka thënë: "Zoti e do çdo zemër të pikëlluar." Lidhur me cilësitë e Profetit (s) tregohet se ai ishte gjithnjë në gjendje soditjeje e serioziteti. Sipas 'urefave, çdo zemër e zbrazur nga pikëllimi nuk është tjetër veçse baltë. Si mund të jetë i hareshëm një besimtar kur s'e di çfarë i është shkruar nga pena e parapërjetësisë për fatin e vet: lumturi apo mjerim. Gjithashtu, ai është i pavetdijshëm për fundin e tij, sepse nuk e di si do ta fitojë të nesermen (me virtyt apo me ves). Ai nuk e di nëse bindja do t'i pranohet apo jo, dhe nëse mëkatet do t'i falen. Shejh Ebu'l-Hasan el-Kharkani ishte ndër njerëzit e pikëllimit. Një ditë, e pyetën për arsyen e pikëllimit të mistikëve të mëdhenj. Ai u përgjigj se ata duan ta njohin Zotin siç e ka hak të njihet. Por kjo është e pamundur, sepse askush nuk mund ta njohë Atë siç e meriton të njihet.

Rregulla e shtatë është mirëbesimi (husn al zann) në Zotin, më të Lartin. Ai ka thënë në një hadith kudsi:

Robin Tim e trajtoj sipas opinionit që ka për Mua; le të mendojë pra ç'të dojë për Mua!

Ndaj, është e domosdoshme për shërbëtorin e Zotit që të ketë mirëbesim tek Allahu apo mendim të mirë për Atë. Kjo pozitë arrihet nga shquarja e Cilësive të Bukurisë, të cilat përfshijnë bujarinë, zemërgjerësinë dhe faljen e Tij mëshiruese. Kushdo që nuk ka mirëbesim për Zotin ose opinion të favorshëm për Atë, duke e humbur shpresën në mëshirën e Tij i konsideron veset dhe mëkatet e tija si më të mëdha se shtrirja e bujarisë dhe mëshirës së Zotit. Kjo nënkupton t'i përshkruhet e metë dhe defekt Allahut.

Rregulla e tetë është se nuk duhet mbajtur vetja jashtë planit (makr) të Zotit, sepse Allahu ka thënë:



Gjithashtu, Ai ka thënë:



Kjo frikë dhe drojë lind tek ai që sodit cilësitë e madhështisë dhe zemërimit të Zotit. Sepse, në po atë mënyrë që Zotit njihet nga cilësitë e bujarisë dhe mëshirës, po ashtu njihet edhe nga zemërimi e fuqia e Tij. Allahu i Lartësuar ka thënë:



Një hadith tregon se Zoti do t'i thotë Ademit ('a): "Ngrihu e hidhi në zjarr!" Ademi ('a) do pyesë: "Sa?" e përgjigja do të jetë: "Nëntëqind e nëntëdhjetë e nëntë për çdo njëmijë". Si mundet atëherë një rob, me barrën e tij, ta shmangë frikën nga zemërimi Hyjnor dhe fuqia e Allahut, kur është ndërgjegjësuar kështu për të?!

Rregulla e nëntë është dashuria (mahabbeh). Lidhur me të, Allahu ka thënë:



Dashuria është esenca e të gjitha rangjeve (mekamat) dhe virtyteve (keramat), me anë të të cilave ai do të arrijë shkallët e larta të udhëtimit (suluk). Dashuria është fryti i njohjes së Emrave të Bukur të Zotit. Askush nuk zotëron bukuri përveç Zotit. Çdo bukuri dhe përsosje që vërehet ndër krijesa është në të vërtetë një thërmijë nga dielli i bukurisë së Tij, një pikë nga oqeanet e përsosjes së Tij. Nëse bukurinë dhe përsosjen e konsideron të kufizuar në format materiale dhe gjërat e kësaj bote, ta dish se je burgosur në botën e formës dhe je privuar nga vështrimi i realitetit. Sepse, bukuria e vërtetë dhe përkryerja intelektuale gjenden në thelbin e një qenieje që zotëron fuqi dhe jetë, e cila ka cilësitë e bujarisë, bamirësisë, durimit dhe është e zbrazët nga çdo e metë dhe defekt. Pikërisht për këtë arsye bujari, fisniku dhe i dashuri duhen nga të gjithë. Po kështu, ushtari dhe trimi duhen për shkak të fuqisë dhe kurajos së tyre, kurse të diturit dhe të përzotshmit për shkak të ndershmërisë dhe virtytit që kanë.

Dihet se çdonjëra nga këto cilësi të lavdisë dhe bukurisë i janë të brendësishme Thelbit (dhat) Hyjnor, që i zotëron ato pafundësisht dhe përjetësisht. Mirëpo edhe qenie të tjera nga Allahu zotërojnë bukuri dhe përsosje, e cila megjithatë është e kufizuar, e numërueshme, aksidenciale (bi'l-'arad), e fundme dhe e vdekshme. Edhe cilësit të tilla huazohen nga oqeani Hyjnor i begatisë dhe bamirësisë. Prandaj, askush përveç Zotit nuk meriton të duhet në kuptimin e vërtetë, sepse çdo formë bukurie (xhemal) buron prej Tij. Pra kushdo që do diçka tjetër veç Zotit është pa dyshim i verbër ndaj bukurisë së Tij.

Rregulla e dhjetë është heqja dorë nga vullneti (mashi'eh) dhe liria personale (ikhtijar) dhe vendosja e besimit të plotë tek Zoti i Gjithfuqishëm i botëve. Allahu ka thënë:



Kështu, robi s'ka lidhje me lirinë, sepse liria u shkon për shtat të lirëve. 'Urefatë kanë thënë që nëse kërkuesi ka edhe një dëshirë të vetme, atëherë shikimi i tij është i mbuluar nga perdet. Ata kanë thënë gjithashtu se kjo është më e madhja ndër të gjitha perdet, ndaj edhe dëshira e njësimit me Zotin është më e errëta perde e të gjithave. Kësisoj, kur edhe dëshira e afrisë me Zotin u konsideroka perdja më e trashë, ç'u dashka thënë për gjendjen e atij që është zhytur në dëshirat ndijimore dhe cytjet mondane? Prandaj, është thelbësore për kërkuesin që të jetë si kufoma në duart e larësve (ghussal), në mënyrë që të arrijë njësimin me Hakkun. Çdo dëshirë të largon nga Zoti.

Parimet e mësipërme janë më të rëndësishmet për përsosjen e brendshme, me të cilën duhet ta stolisë veten (nefs) saliku, që të pranohet në afrinë e Zotit. Përndryshe sinqeriteti dhe aspirata e tij do të konsiderohet e rreme, dashuria e tij do të jetë thjesht një pretendim i gënjeshtër; ndonëse mund ta mbajë veten për udhëtues drejt Zotit, në të vërtetë ai është zhytur në moçalet e sensualitetit.



Shënim:

[2] Në të famshmen Khutbe Hammam të tij, duke përshkruar cilësitë e besimtarit, Imam `Aliu thotë:
...Ai është i lumtur në fatkeqësi ashtu si edhe në rehati.