Pjesa I

nga

Sejjid Ruhullah Musevi Khomeini

 

Përmbajtja:

Komentimi i kapitullit “el-Hamd” (Fatiha)

Dallimi ndërmjet besmeles së secilit kapitull

Marrëdhënia ndërmjet Zotit dhe krijesave

Zoti dhe lavdia e Tij

Komentimi i kapitullit “el-Hamd” (Fatiha)

Më është kërkuar të them diçka në lidhje me komentimin e kapitullit el-Hamd (Fatiha). Por komentimi i Kur’anit është diçka të cilën kurrë nuk mund ta bëjmë si duhet. Në çdo periudhë të historisë islame, dijetarët më të mëdhenj, qofshin sunnitë ose shiitë, kanë shkruar vepra në këtë lëmi. Por secili nga dijetarët e ka komentuar Kur’anin nga këndvështrimi në të cilin ka qenë më kompetent dhe e ka interpretuar vetëm një aspekt të tij. Madje shumë shpesh është e diskutueshme se sa ka mundur ta interpretojë edhe këtë aspekt të vetëm.

Gjatë katërmbëdhjetë shekujve të kaluar, gnostikët si Muhjiddin ibn Arabiu, Ebu’r Rezzak Kashaniu ose Mulla Sulltan Aliu, kanë shkruar komentime të mrekullueshme të Kur’anit dhe janë marrë me temat, në të cilat qenë të specializuar ata vetë. Megjithatë, ajo që ata kanë shkruar nuk është interpretimi i Kur’anit por thjesht shpjegimi i disa aspekteve të tij. E njejta ndodh edhe me Tantaviun, Xhevheriun, Sejjid Kutbin etj. Ata i kanë përpiluar në një stil krejtësisht tjetër komentimet e tyre të Kur’anit por edhe librat e tyre nuk mund të konsiderohen komentime të plota. Përveç tyre, ka edhe disa komentues të tjerë të Kur’anit, të cilët nuk mund të kategorizohen në asnjërin nga këta dy grupe. Për shembull, vepra Mexhme’ul-Bejan e Shejh Tabersiut është një komentim i mrekullueshëm i Kur’anit, në të cilin përfshihen mendimet e autoriteteve sunnite dhe shiite në këtë lëmi. Ka edhe shumë komentime të tjera por secili përfshin vetëm disa aspekte të Kur’anit.

Kur’ani nuk është një libër, të gjithë aspektet e të cilit mund të interpretohen nga dikush. Ka disa dituri kuranore të cilat janë përtej aftësisë sonë për të kuptuar. Ne mund ta kuptojmë vetëm një aspekt të caktuar të Kur’anit kurse pjesa tjetër, mund të shpjegohet vetëm nga Imamët që janë trashëgimtarët e vërtetë të mësimeve të Profetit.

Kohëve të fundit, janë shfaqur edhe disa komentues të Kur’anit, të cilët janë krejtësisht të padenjë për këtë detyrë. Qëllimi i të tillëve ka qenë gjithnjë që dëshirat dhe lakmitë e tyre t’ia mveshin Kur’anit. Është tejet befasuese që edhe disa majtistë dhe komunistë bëhen partizanë të Kur’anit dhe shfaqin interes për ta intepretuar atë, ndonse qëllimi i tyre s’është veçse promovimi i ideve të tyre dashakeqe. Në të vërtetë, ata nuk kanë kurrfarë lidhjeje me Kur’anin dhe aq më pak me interpretimin e tij të mirëfilltë. Qëllimi i vetëm në këtë rast është përhapja e doktrinave të tyre nën flamurin e Islamit.

Kjo është arsyeja përse them gjithnjë se ata që nuk kanë njohuri të mjaftueshme të Islamit dhe rioshët që akoma nuk janë të thelluar në çështjet islame, nuk duhet të përzihen në punën e interpretimit të Kur’anit. Por nëse megjithatë, për ndonjë motiv tjetër, ata përpiqen ta keqinterpretojnë Kur’anin, gjëja që duhet të bëjë rinia muslimane është të qëndruarit larg këtyre interpretimeve. Islami nuk i lejon askujt që ta interpretojë Kur’anin sipas mendimit personal. Gjithkush që përpiqet t’ia imponojë Kur’anit mendimet e veta, ose është një materialist që e keqinterpreton Kur’anin ose një nga ata që Kur’anit kanë qejf t’i mveshin disa kuptime të caktuara spirituale. Por në të dy rastet, Kur’ani interpretohet për t’u përshtatur me dëshirat dhe me pikëpamjet e interpretuesit. Kur bëhet fjalë për Kur’anin, të gjithë jemi pak a shumë duarlidhur. Askush nuk guxon t’ia mveshë Kur’anit mendimin e tij dhe të pretendojë se Kur’ani e thotë pikërisht atë.

Duke u mbështetur në të mësipërmet, interpretimi që do të bëj unë, është vetëm një interpretim i mundshëm. Kur e shpjegoj një varg të Kur’anit, unë nuk pretendoj se kuptimi i vargut është vetëm ajo që them unë. Në gjithë këtë analizë, unë nuk mund të them asgjë të sigurt dhe gjithë ç’them, është thjesht një interpretim i mundshëm i Kur’anit.

Ngase disa zotërinj më kanë kërkuar të flas në lidhje me komentimin e Kur’anit, kam vendosur që çdo javë të flas shkurtimisht në lidhje me komentimin e kapitullit “El-Hamd”. Këtu sërish dua të theksoj se intepretimi që unë do t’i bëj këtij kapitulli, s’është tjetër veçse një interpretim i mundshëm. Gjëja e fundit që do të doja ta bëja do të ishte që Kur’anin ta intepretoja sipas mendimit ose sipas dëshirave të mia.

Është tejet e mundshme që besmeleja(=Me emrin e Allahut Bamirës dhe Mëshirues) në fillim të çdo kapitulli kuranor të jetë e ndërlidhur me vargun që vjen pas saj. Në përgjithësi, besohet se besmeleja është e ndërlidhur me një folje të padukshme (e cila nënkuptohet). Megjithatë, është gjithashtu e mundshme që besmeleja të jetë e lidhur me gjithë kapitullin, në krye të të cilit është vendosur. Për shembull në kapitullin “el-hamd” (Fatiha), mund të thuhet se besmeleja është e ndërlidhur me shprehjen “Elhamdulil’lah”. Në këtë rast, fjalia e plotë do të ishte: “Me emrin e Allahut të gjitha lëvdatat i takojnë Atij!”

Por ç’është në të vërtetë një emër?

Emri s’është tjetër veçse një shenjë. Kur njeriu e emërton një gjë ose një person, emri shërben si një shenjë për ta njohur objektin ose personin në fjalë. Nëse dikush quhet Zejd, njerëzit mund ta njohin atë me këtë emër.

Emrat e Allahut janë Simbole të Qenies së Tij. Në ka ndonjë njohuri që njeriu mund ta fitojë në lidhje me Qenien Sublime, kjo buron nga Emrat e Saj. Përveç tyre, njeriu nuk ka kurrfarë lidhjeje me këtë Qenie. Një kontakt të tillë (pa ndërmjetësimin e Emrave hyjnorë) nuk e kishte as i Dërguari i Zotit, i cili ishte më i dituri dhe më i shenjti i njerëzve. Kjo ngase askush përveç Zotit nuk mund ta njohë Zotin. Kufiri më sipëror i njohurisë njerëzore janë pikërisht Emrat Hyjnorë.

Njohja e Emrave Hyjnorë ka disa nivele. Disa prej tyre mund të kuptohen nga ana jonë por disa të tjera janë të pakapshme për ne dhe janë të kuptueshme vetëm për të Dërguarin e Zotit dhe për ndjekësit e tij të zgjedhur.

E gjithë ekzistenca është një Emër i Zotit sepse emri i një gjëje është shenja ose simboli i saj. Ngase gjithçka që ekziston është një shenjë e Zotit, mund të themi fare lehtë se e gjithë ekzistenca është një Emër i Tij. Shumë pak njerëz mund ta kuptojnë plotësisht se si është e mundur që e gjithë ekzistenca të jetë një shenjë e Zotit. Pjesa më e madhe e njerëzve dinë vetëm se asgjë nuk vjen në ekzistencë vetvetiu.

Asgjë, ekzistenca e të cilës është thjesht e mundur, nuk fiton ekzistencë vetvetiu. Nëpërmjet logjikës dhe në mënyrë intuitive, njeriu e ka të qartë se nëse ekzistenca dhe mosekzistenca e një gjëje janë njësoj të mundura, ajo gjë nuk mund të fitojë ekzistencë pa ndikimin e një force të jashtme. Shkaku i Parë, i cili do t’i sjellë në ekzistencë gjërat e tjera që janë vetëm ekzistenca të mundshme, duhet të jetë një Qenie e përjetshme dhe një Ekzistencë e Pavarur. Nëse supozojmë se hapësira imagjinare sipërore (e cila është domosdo imagjinare sepse është një “joekzistencë”) ka “ekzistuar” gjithnjë, atëherë duhet të pranojmë se ajo nuk mund të jetë shndërruar vetvetiu në diçka tjetër ose ndonjë gjë e re të ketë fituar vetvetiu ekzistencë brenda saj.

Pretendimi i disave se në fillimet e tija, i gjithë universi ishte një vakum i pakufishëm (ndonse çdo pakufishmëri është e diskutueshme) në të cilin u shfaq një mjegull prej të cilës buroi gjithçka, është një mendim i palogjikshëm sepse pa ekzistencën e një force të jashtme, asgjë e re nuk mund të fitojë ekzistencë ose të kthehet në një formë tjetër. Për shembull, uji as nuk ngrin dhe as nuk vlon pa qenë ndikimi i një force të jashtme. Përderisa temperatura e ujit mbetet konstante ndërmjet 0 dhe 100 gradë Celzius, uji mbetet gjithnjë në formë të lëngshme. Për të përmbledhur, ajo që dua të them është se ekzistenca e një shkaku të jashtëm është një kusht i domosdoshëm për çdo ndryshim. Sipas kësaj, asnjë gjë, ekzistenca dhe mosekzistenca e të cilës janë njësoj të mundshme, nuk mund të vijë në ekzistencë vetvetiu dhe pa ndikimin e një force të jashtme. Këto gjëra janë fakte të vetëkuptueshme.

E gjithë ekzistenca është një Shenjë e Zotit dhe një Emër i Tij

Kjo gjë mund të kuptohet nga të gjithë. Me këtë, mund të themi se i gjithë universi është një Emër i Zotit. Por në këtë rast, Emri është i ndryshëm nga emrat që u jepen gjërave të tjera. Për shembull, kur duam të flasim për një llambë ose për një makinë, ne e shqiptojmë emrin e tyre. Të njejtën e bëjmë edhe për njerëzit, për shembull për njëfare njeriu që quhet Zejd. Megjithatë, është më se e qartë se e njejta gjë nuk mund të jetë e vlefshme në rastin e një Qenieje, e cila i posedon të gjitha cilësitë sublime.

Gjithçka që është e kufizuar, është një ekzistencë e mundshme

Ngase ekzistenca e Zotit është një ekzistencë e pakufishme, logjikisht Atij i takojnë të gjitha cilësitë sublime. Sepse sikur t’i mungonte vetëm njëra nga këto cilësi, Ai do të ishte një qenie e kufizuar dhe si e tillë, do të ishte vetëm një ekzistencë e mundshme. Dallimi ndërmjet një qenieje me ekzistencë të mundshme dhe një Qenieje me ekzistencë të Domosdoshme, është se kjo e fundit, është e pakufishme dhe absolute në çdo aspekt. Sikur të gjitha cilësitë sublime të Qenies së Domosdoshme të mos ishin të pakufishme, kjo qenie s’do të ishte një ekzistencë e domosdoshme dhe s’do të ishte burimi i gjithë ekzistencës. Të gjitha gjërat që shkaktohen (fitojnë ekzistencë) nga ky Burim i ekzistencës, i kanë pashmnagshmërisht të njejtat cilësi si Qenia e Domosdoshme, por në një masë më të vogël dhe në nivele të ndryshme. Gjëja që i posedon deri në maksimumin e mundshëm këto cilësi të Qenies së Domosdoshme, konsiderohet Emri më i Madh ose “el-ism el-a’dham”.

Ç’është Emri më i Madh?

“Emri më i Madh” i Zotit është ai Emër ose ajo Shenjë, e pajisur me të gjitha cilësitë hyjnore deri në shkallën më të lartë të mundur. Kur të krahasohet me gjërat e tjera, Emri më i Madh i posedon në mënyrën më të përsosur cilësitë hyjnore, ndonse asnjë gjë ekzistuese nuk mund të mos ketë gjurmë nga këto cilësi. Gjithçka është e pajisur me cilësitë hyjnore sipas natyrës dhe kapacitet të saj. Madje edhe gjërat krejtësisht materiale, të cilat shpesh na duken krejt të palidhura me diturinë dhe fuqinë, nuk janë të tilla vërtet dhe kanë një shkallë të caktuar perceptimi dhe diturie.

Të gjitha gjërat ekzistuese e madhërojnë Zotin

Ndonse ne e kemi të pamundur ta perceptojmë këtë gjë, është një fakt se cilësitë sublime reflektohen edhe në gjërat që janë më të pavlera edhe se njeriu ose kafshët. Megjithatë, cilësitë hyjnore reflektohen në gjithçka sipas kapacitetit të saj. Edhe krijesat e nivelit më të ulët e kanë aftësinë e perceptimit. Kur’ani thotë:

S’ka ndonjë gjë që nuk e lëvdon Atë. Por ju nuk e kuptoni lëvdatën e tyre...(Kur’an 17:44)

Ngase perceptimi i njeriut është “i mbuluar” me një perde, dijetarët e vjetër nuk e dinin se edhe qeniet e thjeshta mund të posedojnë aftësi të perceptimit. Andaj ata pranuan se me fjalën lëvdatë, nënkuptohej lëvdata që buronte nga krijimi i gjithçkaje. Por në të vërtetë, vargu nuk ka të bëjë fare me këtë lloj lëvdate, e cila është një gjë krejtësisht tjetër.

Sipas një hadithi, një ditë, njerëzit i dëgjuan guralecët në duart e të Dërguarit, se si e lëvdonin Zotin. Ata e kuptonin lëvdatën e guralecëve por ishin të panjohur me këtë mënyrë të të lëvduarit të Zotit. Kjo ishte “gjuha” e tyre e veçantë dhe jo gjuha e njohur njerëzore. Nga kjo mund të kuptohet se edhe guralecët e kanë një “perceptim” të vetin, i cili është në përshtatshmëri me kapacitetin e tyre. Njeriu, i cili e sheh veten si burimin e vetëm të perceptimit, është i bindur se gjërave të tjera në univers u mungon kjo aftësi. Por kjo nuk është një gjë e dëshmuar, ndonse duhet pranuar se njeriu ka një shkallë dukshëm më të lartë të perceptimit. Ngase perceptimi ynë është “i mbuluar”, ne jemi të paaftë për të kuptuar se si gjërat e tjera e lëvdojnë Zotin. Për këtë arsye, jemi të bindur se një gjë e tillë nuk ekziston.

Ka shumë gjëra që nuk i dimë...

Ka shumë gjëra për të cilat njeriu është i bindur se nuk ekzistojnë por që pastaj kuptohet se kanë ekzistuar vërtet. Gjithë kohës po bëhen zbulime të reja. Më parë besohej se bimët ishin gjëra të palëvizshme por tani shkenca vërteton se edhe bimët kanë shqisa të caktuara. Thuhet se nëse indi i një bime vendoset në ujë të nxehtë dhe valë të zërit kalojnë nëpër të, ndodh një reaksion dhe disa zëra kthehen si përgjigje.

Nuk mund të dimë se sa i vërtetë është ky pretendim. Por është e sigurt se universi është i mbushur me zëra të ndryshëm. I gjithë universi është i gjallë dhe është një Emër i Zotit. Vetë njerëzit janë Emra të Tij, njësoj si gjuhët ose duart e tyre.

Të gjitha veprimet janë Emra të Zotit

Lëvdata që ia bëni Zotit është një Emër i Tij. Kur hyni në xhami pasi t’i keni larë këmbët tuaja, hyni me Emrin e Zotit. Ju nuk mund të ndaheni nga Emri i Zotit sepse ju vetë jeni një Emër i Tij. Pulsi juaj, rrahjet e zemrës dhe zëri i erës, të gjitha janë Emra të Zotit. Mbase kjo është ajo që nënkuptohet në këtë varg me “emrin e Zotit”. Ka shumë vargje të tjera në të cilat përdoret kjo shprehje dhe ku emri është bërë një me të emëruarin.

Ne gjithnjë mendojmë se kemi një ekzistencë të pavarur. Por sikur ajo Qenie, e cila me fuqinë dhe me dritën e Saj i ka dhënë jetë ekzistencës, ta tërhiqte për një çast të vetëm këtë Dritë, të gjitha gjërat ekzistuese do të shkatërroheshin dhe do t’i ktheheshin sërish mosekzistencës. Zoti e ka krijuar gjithë universin me dritën e lavdisë së Tij, e cila është natyra e vërtetë e ekzistencës dhe Emri i Zotit. Kur’ani thotë: “Zoti është drita e qiejve dhe e tokës..(Kur’an 24:35) Gjithçka ndriçohet nga drita e Tij dhe gjithçka është shfaqur falë kësaj drite. Vetë pamja që ka ardhur në ekzistencë, s’është veçse një reflektim i dritës së Tij. Edhe pamja e njeriut është një reflektim i po kësaj drite dhe sipas kësaj, edhe vetë njeriu është një dritë. Edhe kafshët janë një dritë e lavdisë së Zotit. Ekzistenca e qiejve dhe e tokës është një dritë nga Zoti. Kjo dritë është aq e bashkuar me Zotin dhe aq “e humbur në Të”, sa Kur’ani thotë se vetë “Zoti është drita e qiejve dhe e tokës...”

Kur’ani nuk thotë se toka dhe qiejt ndriçohen me dritën e Zotit sepse toka dhe qielli, si gjithçka tjetër në univers, nuk kanë një ekzistencë të pavarur. Mund të themi, pra, se asgjë në univers nuk ka një ekzistencë të veten. Në të vërtetë, nuk ka asnjë ekzistencë tjetër veç Zotit. Kjo është arsyeja përse Kur’ani (në vargjet e para të kapitullit “Fatiha”) thotë: “Me emrin e Zotit, të gjitha lëvdatat i takojnë Zotit...” Mbase Kur’ani nuk i kërkon njeriut thjesht t’i shqiptojë fjalët “Me emrin e Zotit, Bamirës dhe Mëshirues...” Me këto fjalë të tija, Kur’ani vetëm sa e përmend një fakt. Duke i kërkuar njeriut që ta lëvdojë Zotin “me emrin e Tij”, Kur’ani e bën të qartë se edhe vetë lëvdata e bërë nga njeriu nuk është veçse një emër i Zotit. Kur’ani ka thënë: “Gjithë ç’ka në qiej e në tokë e madhëron Zotin...” (Kur’an 62:1) Këtu duhet theksuar se Kur’anin nuk ka thënë: “Gjithkush që është në qiej e në tokë...” Kjo na lë të kuptojmë se Zotin e madhëron dhe e lëvdon çdo gjë, qoftë e gjallë ose jo. Kjo ngase të gjitha janë reflektime të dritës së lavdisë së Tij, e cila është pikërisht ajo që ia fal jetën dhe lëvizjen gjithçkaje.

Gjithçka që ekziston është një manifestim i Lavdisë së Tij

Manifestimi i lavdisë së Zotit është shkaku që fshihet pas çdo ndodhie dhe ekzistence. Gjithçka është prej Tij dhe gjithçka tek Ai do të kthehet. Asnjë krijesë nuk ka ndonjë gjë të veten. Nëse dikush pretendon se ka ndonjë gjë që i takon atij, ai vetëm sa e sfidon Burimin e Dritës hyjnore, sepse as vetë jeta e tij nuk i takon atij vetë. Sytë që i ka nuk janë të tijat. Është pikërisht manifestimi Hyjnor që i ka sjellë ata në jetë. Pra, lëvdata për Zotin, të cilën e shqiptojmë ne ose të tjerët, është një Emër Hyjnor ose ekziston falë një Emri Hyjnor. Kjo është arsyeja përse Zoti thotë: “Me emrin e Zotit, të gjitha lëvdatat i takojnë Zotit...”

Fjala “Allah” është një manifestim gjithëpërfshirës i Lavdisë Hyjnore

Kjo fjalë është një manifestim që i përfshin të gjithë manifestimet. Emrat “Rahman” (i Gjithëmëshirshmi ose Bamirësi) dhe “Rahim” (Mëshiruesi) të Zotit, janë manifestime të këtij manifestimi (dmth. të emrit Allah). Për shkak të bamirësisë dhe mëshirës së Tij, Allahu u ka falur ekzistencë gjërave. Vetë ky akt është një tregues i mëshirës dhe i mirësisë. Madje edhe ekzistenca e gjërave të dëmshme dhe të pakëndshme është një tregues i mirësisë së Tij, e cila mund të shihet në gjithçka. Manifestimi i lavdisë së emrit Allah, është manifestimi i vërtetë i lavdisë së Zotit në çdo kuptim.

Allah është një emër gjithëpërfshirës që është vetë manifestimi i lavdisë hyjnore në çdo kuptim. Në të vërtetë, Qenia Hyjnore nuk ka emra përveç Esencës së saj dhe vetë Qenies. Emrat Allah, Rahman dhe Rahim s’janë tjetër veçse manifestime të lavdisë së kësaj Qenieje. Në besmele, emrat Rahman dhe Rahim i janë shtuar emrit gjithëpërfshirës (Allah), për t’i simbolizuar cilësitë e Tija të pavarura të mëshirës, bamirësisë dhe dhembshurisë. Cilësitë e Tija të hakmarrjes, mllefit dhe të ngjashme, “u nënshtrohen” cilësive të mëshirës.

Lëvdata drejtuar një gjëje të bukur është në të vërtetë një lëvdatë e drejtuar Zotit. Kur njeriu ha ndonjë gjë dhe tregon se sa i shijshëm është ushqimi, ai në të vërtetë e lëvdon Zotin. Kur njeriu flet plot me lavde për një njeri tjetër dhe thotë se filani është një dijetar ose një filozof i madh, ai në të vërtetë e lëvdon vetë Zotin sepse filozofi ose dijetari nuk ka asgjë të veten. Gjithë ç’është e ç’ekziston, është një manifestim i lavdisë së Zotit. Për njeriun që e kupton këtë fakt, vetja dhe mendja e tij s’janë tjetër veçse manifestime të lavdisë së Zotit.

Asnjë lëvdatë nuk i takon dikujt tjetër

Kurdo që e lëvdojmë dikë, ne themi se personi ka filan virtyte. Por ngase çdo gjë i takon Zotit, të lëvduarit e virtytit të një personi ose të një gjëje, është e barazvlefshme me të lëvduarit e Zotit. Ne, ngase kemi një “perde” para syve, mendojmë se lëvdojmë Zejdin ose Amrin, shkëlqimin e diellit ose dritën e hënës. Por kur të ngritet “perdeja” nga sytë tanë, do të kuptojmë se gjithçka që lëvdojmë s’është veçse një manifestim i lavdisë së Zotit.

Kur’ani thotë: “Zoti është drita e qiejve dhe e tokës” Me fjalë të tjera, çdo mirësi dhe çdo cilësi sublime, kudo që të jetë, mund t’i mveshet Zotit. Ai është Shkaku i gjithë ekzistencës dhe e gjithë ekzistenca është një manifestim i lavdisë së Tij. Gjërat që i bëjmë nuk janë një vepër e jona. Duke iu drejtuar të Dërguarit të Tij në Kur’an, Zoti thotë: “Ti nuk hodhe... Kur hidhje ti, ishte Zoti që hidhte...(Kur’an 8:17)

Shprehjet “Kur hidhje ti” dhe “Ti nuk hodhe”, nuk janë veçse manifestime të shprehjes “ishte Zoti që hidhte..”

Ka edhe një varg tjetër, në të cilin thuhet: “Ata që të shprehin ty besnikëri, i shprehin besnikëri vetë Zotit.” (Kur’an 48:10) Ngase jemi të mbuluar me një “perde”, ne s’e kuptojmë dot të vërtetën e fshehur në këto vargje. Në të vërtetë, të gjithë jemi “të mbuluar” përveç të Dërguarit, i cili ishte edukuar nga vetë Zotit dhe përveç Imamëve të familjes së tij, të cilët u edukuan nga vetë i Dërguari.

Ekziston mundësia që parafjala “bi”(me) dhe fjala “ism”(Emër) në shprehjen “bismil’lah” të jenë të ndërlidhura përnga kuptimi, me fjalën “El-Hamdu” (të gjitha lëvdatat), për ta dhënë kuptimin “Me emrin e Zotit, të gjitha lëvdatat i takojnë Zotit.” Është ky një manifestim i lavdisë së Zotit, i cili e tërheq drejt vetes çdo lëvdatë dhe nuk lejon që ndonjë lëvdatë të jetë lëvdatë e diçkaje tjetër përveç Tij. Sepse sado që të përpiqet njeriu, nuk do të gjejë një ekzistencë tjetër veç Zotit. Andaj secila lëvdatë e shprehur do të jetë domosdo një lëvdatë për Zotin. Këtu duhet theksuar se lëvdata bëhet vetëm për cilësitë pozitive. Cilësitë negative, ngase s’janë veçse mangësi dhe mungesa e pozitives, nuk kanë një ekzistencë të mirëfilltë. Çdo gjë ka dy aspekte dhe në mesin e tyre, është vetëm aspekti pozitiv ai që është i pastër nga mangësitë e gabimet dhe që lëvdohet.

Në të vërtetë, ekziston vetëm një bukuri dhe ajo është bukuria e Zotit. Kjo është e vërteta që duhet ta kuptojmë. Kur të jemi të bindur për këtë fakt, gjithçka do të jetë më e lehtë. Është shumë lehtë të pranohet diçka me fjalë por shumë vështirë që të bindet mendja njerëzore për ta besuar një gjë, qoftë ajo edhe plotësisht racionale.

Besimi intelektual për një gjë dhe bindja në lidhje me të janë dy gjëra të ndryshme

Të jesh i bindur për vërtetësinë e një gjëjë është shumë ndryshe nga besimi intelektual i fituar falë argumenteve shkencore. Përsosmëria e profetëve ishte pikërisht një pasojë e bindjes së tyre të palëkundur. Një njeri që është i bindur për një të vërtetë, nuk mund të veprojë në kundërshtim me bindjen e tij. Kur njeriu është i sigurt se dikush i qëndron pranë me një shpatë të mprehtë dhe se do ta vrasë sapo të thotë një fjalë, kurrë nuk do të fliste sepse qëllimi i tij primar do të ishte shpëtimi i jetës së tij. Me fjalë të tjera, mund të thuhet se në rastin e dhënë, njeriu është “i paluhatshëm” në bindjen e tij. Sikur njeriu të ishte i sigurt se kur i bën shpifje dikujt, këto fjalë të tija shndërrohen në një egërsirë që do ta përpijë atë vetë, kurrë nuk do ta bënte këtë shpifje. Sikur njeriu ta kuptonte se “shpifja është ushqimi i qenve të ferrit” dhe se vetë shpifësi do të shkatërrohet prej saj, ai kurrë nuk do ta kryente një mëkat të tillë. Ne herë pas herë shpifim ose bëjmë thashetheme për dikë vetëm ngase nuk jemi plotësisht të vetëdijshëm për pasojat e këtij vesi.

Veprat e njeriut do të marrin një formë konkrete

Sikur njeriu të ishte plotësisht i bindur se veprat që i ka kryer do t’i shfaqen në botën tjetër dhe se ai do të duhet të japë llogari për secilën prej tyre, kurrë s’do kryente një gabim, qoftë edhe pa dashur. Këtë gjë s’ka nevojë ta shpjegojmë në hollësi. Është e mjaftueshme të thuhet se gjithçka do të gjykohet. Nëse dikush shpif për një njeri, do të mbajë përgjegjësi për këtë. Nëse dikush e ofendon ose e lëndon një besimtar, do të shkojë në ferr. Të mirët do të shkojnë në parajsë. Njerëzit duhet të jenë plotësisht të bindur në lidhje me këtë procedurë. Këtu nuk mjafton leximi i ligjeve nëpër libra dhe të kuptuarit e tyre. Të kuptuarit dhe dituria nuk janë të njejta me bindjen e palëkundur në zemër. Dhe kur them zemër, nuk nënkuptoj një organ të trupit, por “zemrën” e vërtetë.

Njeriu shumë shpesh e kupton një të vërtetë por për shkak të mosbindjes së plotë, vepron në kundërshtim me të. Veprimet e tija bëhen plotësisht të përshtatshme me këtë të vërtetë, vetëm kur ai të jetë plotësisht i bindur. Pikërisht kjo bindje e palëkundur quhet besim. Njohja e të Dërguarit nuk ka kurrfarë dobie. Dobia e vërtetë fshihet në të besuarit e tij. Nuk është e mjaftueshme që të argumentohet ekzistenca e Zotit. Është e nevojshme që të besohet në Të dhe njeriu t’u bindet me gjithë zemër urdhrave të Tij. Me një besim të vërtetë, gjithçka bëhet më e lehtë.

Kur njeriu të bindet se ka një Qenie që është burimi i ekzistencës, se njeriu do të japë llogari për veprat e tija dhe se vdekja nuk është fundi i gjithçkaje por thjesht një kalim drejt një shkalle më të përsosur, s’ka dyshim se ai do të ruhet nga gabimet. Por si mund të bindet njeriu? Pak më sipër e shpjeguam njërin aspekt të vargut që thoshte: “Me emrin e Zotit, të gjitha lëvdatat i takojnë Zotit”. Këtu sërish dua të theksoj se ajo që them unë është vetëm një interpretim i mundshëm i Kur’anit dhe jo një interpretim përfundimtar i tij.

Sido që të jetë, është e qartë se një njeri që është i bindur se të gjitha lëvdatat i takojnë Zotit, kurrë s’mund të ketë ide politeiste në mendjen e tij, sepse pa dallim se kë do ta lëvdojë, në të vërtetë do ta madhërojë lavdinë e Zotin.

Gjithkush që ka ndërmend t’i shkruajë një poezi Profetit të Shenjtë ose Imam Aliut, në të vërtetë do t’i shkruajë poezi Zotit sepse Profeti dhe Imam Aliu nuk janë tjetër veçse manifestime të Zotit dhe për këtë arsye, lëvdata e drejtuar atyre s’është tjetër veçse një lëvdatë për Zotin. Një njeri që e kupton se të gjitha lëvdatat i takojnë Zotit, kurrë s’do të mburrej dhe s’do ta lëvdonte veten e tij. Arsyeja kryesore e krenarisë së njeriut është pikërisht mosnjohja e vetvetes. “Ai që e njeh veten e tij, e njeh edhe Zotin”.

Një njeri e njeh Zotin vetëm kur ta kuptojë se ai vetë është krejtësisht i parëndësishëm dhe se gjithçka i takon vetëm Zotit.

Në të vërtetë, ne nuk e njohim as veten tonë dhe as Zotin. Ne nuk kemi besim as në veten tonë dhe as në Të. Ne akoma nuk jemi të bindur se vetë nuk jemi asgjë dhe as nuk jemi të bindur se Zoti është gjithçka. Derisa të mos bindemi për këto gjëra, të gjitha argumentet për ta vërtetuar ekzistencën e Zotit janë të padobishme dhe gjithë ç’bëjmë në këtë drejtim, themelohet në egoizmin tonë. Të gjitha pretendimet për udhëheqësi s’janë veçse rezultate të mashtrimit dhe të pëlqimit të vetvetes.

Pëlqimi i vetvetes është shkaku i të gjitha të ligave

Problemet më të mëdha të njeriut janë pasojë e krenarisë dhe e vetëpëlqimit të tij. Njeriu e do veten e tij dhe ka qejf të admirohet nga të tjerët. Por ky është një gabim i madh. Ai nuk e kupton se nuk është asgjë dhe se është vetëm pronë e një Qenieje tjetër. Vetëpëlqimi i njeriut dhe dashuria e tij për pushtetin janë shkaku i pjesës më të madhe të problemeve të tija, të mëkateve dhe të veseve që e shkatërrojnë dhe që e çojnë drejt ferrit. Për shkak të egoizmit të tij, njeriu ka qejf të kontrollojë gjithçka dhe si pasojë, bëhet armik i çdo njeriu tjetër, të cilin me të drejtë ose jo, e konsideron si një pengesë në rrugën e tij. Në këtë drejtim, njeriu nuk njeh kufij dhe kjo është arsyeja e problemeve, e trazirave dhe e fatkeqësive të njeriut.

Të gjitha lëvdatat i takojnë Zotit

Nga ç’duket, Libri i Zotit fillon me një çështje e cila i ngërthen të gjitha pyetjet brenda vetes. Kur Zoti thotë: “Të gjitha lëvdatat i takojnë Zotit”, njeriu ndjen se shumë pyetje shfaqen para tij.

Kur’ani nuk thotë se vetëm disa lëvdata i takojnë Zotit. Kjo do të thotë se nëse dikush i thotë një tjetri: “Unë e di se Zoti është i Gjithëfuqishëm por prapë të lëvdoj ty dhe jo Zotin”, kjo lëvdatë do t’i drejtohej sërish Zotit, sepse të gjitha lëvdatat janë në të vërtetë për Të.

Kur’ani thotë se të gjitha lëvdatat i takojnë Zotit. Kjo do të thotë se të gjitha llojet e lëvdatave i takojnë Atij në mënyrë të pakushtëzuar. Ky varg i shkurtër zgjidh shumë probleme dhe mjafton për ta pastruar zemrën e njeriut nga papastërtitë e politeizmit, me kusht që njeriu të jetë i bindur për vërtetësinë e vargut. Ai që pretendon se kurrë s’ka bërë politeizëm, e thotë këtë gjë vetëm pasi ta ketë zbuluar në mënyrë intuitive këtë të vërtetë dhe pasi ta ketë kuptuar atë. Por një bindje e tillë nuk fitohet nëpërmjet argumenteve. Me këtë nuk dua të them se argumentet janë krejtësisht të pavlefshme dhe e pranoj se edhe ato e kanë vlerën e tyre. Por argumentet janë vetëm mjete për ta kuptuar njëshmërinë e Zotit në varësi nga kapaciteti i njeriut. Besimi në këtë fakt është hapi i dytë.

Arsyetimi filozofik nuk ka shumë ndikim

Filozofia është një mjet dhe nuk është qëllimi. Argumentet filozofike ndihmojnë në të kuptuarit e problemeve por nuk i japin një besim të palëkundur njeriut sepse besimi është një çështje e intuitës, e cila ka disa nivele të ndryshme.

Shpresoj se nuk do të kënaqemi vetëm me të lexuarit e Kur’anit dhe se do të kemi një besim të plotë në çdo fjalë të tij, për vetë shkakun se ai është Libri Hyjnor që e reformon njeriun dhe që dëshiron ta kthejë atë në qenien e krijuar nga Zoti prej “Emrit më të Madh” (Ism el-Adham). Zoti e ka pajisur njeriun me shumë aftësi të ndryshme por këto potenciale të tija flenë të fshehura brenda tij. Qëllimi i Kur’anit është pikërisht ngritja e njeriut nga pozita e tij e ulët në pozitën e lartësuar që e meriton. Arsyeja e shpalljes së Kur’anit s’është tjetër veç kësaj. Profetët kanë ardhur pikërisht për ta ndihmuar njeriun në largimin e tij nga thellësitë e egoizmit drejt Dritës Hyjnore, në mënyrë që të harrojë gjithçka tjetër veç Zotit.

Na e faltë Zoti fuqinë për ta bërë këtë gjë!

Dallimi ndërmjet besmeles së secilit kapitull

Besmeleja në fillim të një kapitulli të Kur’anit dallon nga besmeleja në fillim të një kapitulli tjetër. Kemi folur në lidhje me pyetjen se me cilën fjalë është e ndërlidhur shprehja “bismil’lah”. Njëra nga mundësitë, siç shprehëm më sipër, është që kjo shprehje të jetë e ndërlidhur me një fjalë përkatëse në çdo kapitull. Për shembull në kapitullin “Fatiha”, kjo shprehje mund të jetë e ndërlidhur me fjalën “el-hamd”. Në këtë rast, fjalia “bismil’lah el-hamdulil’lah” do të thoshte “Me emrin e Zotit, të gjitha lëvdatat i takojnë Zotit”.

Sipas kësaj logjike, besmeleja do të kishte kuptim tjetër në çdo kapitull ngase do të ishte e ndërlidhur me një fjalë të ndryshme. Nëse në kapitullin “Fatiha”, kjo shprehje është e ndërlidhur me fjalën “el-hamd”, në kapitullin “Ihlas” për shembull, do të duhet të kërkonim një fjalë tjetër përkatëse.

Sipas një ligji të jurispudencës islame, nëse dikush e reciton besmelen para një kapitulli të caktuar të Kur’anit dhe pastaj vendos të recitojë një kapitull tjetër, ai duhet domosdo ta recitojë edhe besmelen nga e para. Kjo tregon se shprehja “bismil’lah” nuk e ka të njejtin kuptim gjithkund. Kjo shprehje ka një kuptim tjetër në çdo kapitull të Kur’anit, ndonse ka edhe disa njerëz që në mënyrë krejt të gabuar, mendojnë se kjo shprehje nuk është fare pjesë e kapitujve të Kur’anit por një varg i ndarë, i shpallur si një lloj lutjeje.

Nëse pranojmë se në kapitullin “Fatiha”, besmeleja është e ndërlidhur me fjalën “el-hamd” (lëvdata), atëherë duhet të pranojmë se kjo fjalë e përfshin gjithçka që mund të konsiderohet si një lëvdatë, pa dallim se në ç’rast shqiptohet dhe nga kush. Rrjedhimisht, kuptimi i vargut do të ishte se çdo lëvdatë shprehet me emrin e Zotit sepse vetë ai që e shpreh është një emër i Zotit. Organet dhe pjesët e trupit të tij janë emra të Zotit dhe po e tillë është edhe vetë lëvdata që shpreh. Nga ky këndvështrim mund të themi se çdo lëvdatë është me emrin e Zotit. Ne të gjithë jemi emra të Tij ose manifestime të këtyre Emrave, për vetë faktin se jemi shenjat e Tija. Ai është Shkaku i cili na ka falur ekzistencë.

Por në shumë aspekte, Shkaky Hyjnor është i ndryshëm nga shkaqet natyrore. Një dallim thelbësor i Shkakut Hyjnor është fakti se gjithçka që fiton ekzistencë nëpërmjet këtij Shkaku, gjegjësisht gjithçka që buron nga ky Burim, zhduket sërish brenda Tij. Për ta shprehur më qartë këtë gjë, të marrim një shembull, i cili prapëseprapë s’është plotësisht i mjaftueshëm për ta shprehur marrëdhënien ndërmjet Krijuesit dhe të krijuarit. Mund ta marrim shembullin e diellit dhe të rrezeve të tij. Rrezet nuk kanë një ekzistencë të ndarë nga dielli. E njejta gjë vlen edhe për çdo gjë që fiton ekzistencë falë Shkakut Hyjnor ose Krijuesit. Gjithçka që vjen në ekzistencë nga ky burim, është i varur prej tij për ekzistencën dhe për vazhdimësinë. Nuk ka ndonjë ekzistencë që mund të vazhdojë të ekzistojë, nëse Zoti qoftë edhe për një çast të vetëm, e tërheq atë “dritë” me të cilën e mban në jetë. Ngase një gjë nuk mund të ketë një ekzistencë të pavarur, themi se ajo “humbet në burimin e saj”.

Çdo ekzistencë e mundshme varet nga Zoti për ekzistencën dhe për vazhdimësinë e saj

Çdo qenie ekzistuese është një emër i Zotit, një vepër e Tij dhe një manifestim i lavdisë së Tij. Në Kur’an thuhet: “Zoti është drita e qiejve dhe e tokës” (Kur’an 24:35). Çdo ekzistencë e mundshme është një manifestim i lavdisë së Zotit por nuk është Zoti vetë. Gjithçka që ekziston është e varur nga Zanafilla e saj në një mënyrë që nuk i lejon të ketë një ekzistencë të pavarur. Ja përse thuhet se Zoti është drita e qiejve dhe e tokës.

Nëse artikulli i shquar “el” në fjalën “el-Hamd” nënkupton diçka gjithëpërfshirëse, atëherë mund të themi se kuptimi i këtij vargu është se çdo lëvdatë, pa dallim se prej kujt shqiptohet, bëhet me emrin e Zotit.

Ngase vetë personi që e lëvdon Zotin është një emër i Tij, mund të thuhet se në të vërtetë, lëvduesi dhe i lëvduari janë një dhe e njejta gjë. Njëri është manifestimi dhe tjetri është Shkaku që e krijon këtë manifestim. Disa thënie të të Dërguarit të Zotit, për shembull “Ti je i tillë siç e ke lëvduar Veten” dhe “Tek Ti kërkoj strehë prej Teje” flasin për të njejtën gjë. Në të vërtetë, është vetë i lëvduari që e lëvdon Veten, për vetë faktin se lëvduesi është “i humbur brenda Tij”.

Një mundësi tjetër është që artikulli “el” në fjalën “el-hamd” të mos jetë për të përshkruar një gjendje gjithëpërfshirëse por për të theksuar se fjala “hamd” nënkupton një lëvdatë të përgjithshme pa ndonë cilësim të caktuar. Në këtë rast, të lëvduarit e Zotit nga ana jonë nuk është një lëvdatë e kryer prej Tij. Lëvdatë e Tij është vetëm ajo që Ai vetë e bën. Kjo ngase Zoti është Qenia e Pakufishme ndërsa të tjerët janë të gjithë të kufizuar. Çdo lëvdatë e shprehur nga një qenie e kufizuar do të jetë domosdo e kufizuar dhe nuk mund ta lëvdojë një Qenie të Pakufishme.

Kur e përmendëm mundësinë e parë, thamë se çdo lëvdatë e drejtuar një gjëje është në të vërtetë, të lëvduarit e vetë Zotit. Kur njeriu mendon se e lëvdon botën, nuk lëvdon tjetër përveç Zotit. Ja përse në shpjegimin e parë të fjalës “el-hamd” thamë se çdo lëvdatë është një lëvdatë për Zotin pavarësisht se kush është lëvduesi, sepse asgjë tjetër përveç Zotit nuk ka një ekzistencë të pavarur. Nëse Zoti e tërheq manifestimin e lavdisë së Tij nga një gjë, ajo nuk mund të ekzistojë më tej.

Gjithë ç’ekziston është një manifestim i lavdisë së Zotit

Ekzistenca e gjithçkaje varet nga lavdia e Zotit. Duke e diskutuar intepretimin e parë të mundshëm, thamë se e gjithë ekzistenca buron nga drita hyjnore. Vetë Zoti thotë se Ai është drita e qiejve dhe e tokës. Nëse Ai e tërheq këtë dritë, gjithçka është e dënuar të zhduket dhe të marrë fund. Ngase asgjë përveç Zotit nuk ka një vlerë të veten, asgjë tjetër përveç Tij nuk meriton të lëvdohet. Në të vërtetë, nuk ka bukuri tjetër përveç bukurisë së Zotit, cilësive dhe manifestimeve të Tija. Të gjitha meritat që i mveshen një personi nuk janë tjetër veçse merita të Zotit. Gjithkush që e lëvdon një person për meritat e tija, në të vërtetë e lëvdon Zotin. Ky është interpretimi sipas mundësisë së parë, në të cilën artikulli “el” i jep fjalës “hamd” një karakter gjithëpërfshirës (dmth. ia jep kuptimi “të gjitha lëvdatat”).

Nëse e pranojmë mundësinë e dytë, që sërish nuk është tjetër veçse një interpretim i mundshëm, fjala “el-hamd” nuk ka një karakter gjithëpërfshirës. Në këtë rast, kjo fjalë nënkupton një lëvdatë absolute, pa cilësime, pa kufizime dhe pa mundësinë që e kundërta e kësaj lëvdate t’i mveshet Zotit. Por lëvdata që njeriu ia bën Zotit kurrë s’mund të jetë një lëvdatë absolute. Lëvdata e njeriut është një lëvdatë specifike, e shprehur nga një qenie e caktuar për një Qenie tjetër të caktuar. Ne nuk kemi njohuri për Absoluten dhe nuk mund ta perceptojmë Atë. Atëherë si mund të themi se mund ta lëvdojmë? Edhe kur themi “elhamdulil’lah”, ne nuk e perceptojmë të Vërtetën Absolute. Për këtë arsye, as që mund të flitet për të lëvduarit e Absolutes.

Çdo lëvdatë e shprehur nuk është në të vërtetë një lëvdatë për Zotin por për ndonjë manifestim të lavdisë së Tij. Në intepretimin e dytë të mundshëm, thamë se asnjë lëvdatë nuk ishte lëvdatë e Zotit përveç asaj të cilën ai Vetë e shpreh. Por tani, fjala “ism” (emri) në shpehjen “bismil’lah el-hamdulil’lah” nuk do ta ketë kuptimin e njejtë si në rastin e parë, kur thamë se gjithçka dhe gjithkush është një emër i Zotit. Në këtë rast të dytë, emri i Zotit është një simbol i manifestimit të Tij absolut dhe të pacilësuar, kuptimi i të cilit nuk mund të shpjegohet dhe as të perceptohet. Pikërisht ky emër i Zotit lëvdohet me një lëvdatë të cilën vetëm Zoti mund ta shqiptojë. Ky është një shpjegim i mundshëm nëse mbështetemi në supozimin se shprehja “bismil’lah” është e ndërlidhur me shprehjen “el-hamdulil’lah”. Për të përmbledhur, mund të themi se ka dy mundësi. Shpjegimi i parë i mundshëm është të thuhet se çdo lëvdatë është një lëvdatë për Zotin dhe shpjegimi i dytë është të thuhet se lëvdata e vërtetë për Zotin është lëvdata absolute dhe e pakufizuar të cilën nuk mund ta shprehë askush tjetër përveç vetë Atij.

Sipas mundësisë së parë, nuk ka një lëvdatë që nuk është për Zotin. Sipas mundësisë së dytë, lëvdata mund të jetë një lëvdatë e Zotit vetëm në një kuptim të kufizuar dhe jo në kuptimin absolut (ngase njeriu nuk është i aftë ta kuptojë Qenien absolute të Zotit dhe ta lëvdojë Atë). Në këtë rast, “hamd” (lëvdata) në shprehjen “elhamdulil’lah” do ta kishte kuptimin e një lëvdate absolute dhe të pakufizuar nga cilësimet e ndryshme. Zoti mund të lëvdohet vetëm me emrin që është i denjë për Të. Por edhe ky rregull është thjesht një interpretim i mundshëm.

Një mundësi e tretë është që shprehja “bismil’lah” (me emrin e Zotit) të mos jetë fare e ndërlidhur me kapitullin që vjen pas saj. Disa dijetarë kanë qenë të mendimit se parafjala (bi) dhe emri (ism) në shprehjen “bismil’lah” janë të ndërlidhura me foljen e padukshme “zahara” (u shfaq), në kuptimin “ekzistenca u shfaq...” Sipas kësaj, kuptimi i plotë i fjalisë do të ishte se ekzistenca u shfaq me emrin e Zotit. Me fjalë të tjera, emri i Zotit është burimi i ekzistencës së çdo gjëje. Është e njejta gjë për të cilën flitet në një thënie të të Dërguarit të Zotit, kur thuhet: “Zoti e krijoi nga Vetja vullnetin e Tij dhe gjithçka tjetër krijoi nëpërmjet këtij vullneti.”

Në këtë thënie, vullneti i Zotit është manifestimi i parë i lavdisë së Tij që u krijua drejpërdrejt nga Zoti. Është pikërisht ky manifestim që është emërtuar “ekzistencë” në shembullin e mësipërm të foljes së padukshme. Duke u mbështetur në supozimin se shprehja “bismil’lah” s’është e ndërlidhur me kapitullin që vjen pas saj, disa gjuhëtarë e kanë hedhur mendimin se para shprehjes “bismil’lah” ekzistojnë disa shprehje të padukshme që nënkuptohen. Një shembull i tillë është shprehja “Kërkojmë ndihmë...”

Mbase këta gjuhëtarë s’e kanë të qartë por në të vërtetë, kushdo që i kërkon ndihmë Zotit, e kërkon ndihmën e emrit të Tij dhe s’ka ndonjë mënyrë tjetër për t’i kërkuar ndihmë. Ndonse nuk është e domosdoshme që gjithnjë të përdoret shprehja “me emrin e Zotit”, është fakt se prania e Zotit në gjithçka është përherë emri i Tij dhe në mënyrë të pashmangshme, është ndihma e emrit të Tij ajo që kërkohet. Pikërisht kjo “pamje” e Zotit është ajo nga e cila kërkojmë ndihmë dhe me ndihmën e të cilës bëhet gjithçka. Gjuhëtarët mund të mos jenë të vetëdijshëm për këtë gjë, por çdo kërkesë për ndihmë është një kthim drejt Zotit.

Kaq në lidhje me pyetjen se me cilën fjalë është e ndërlidhur shprehja “bismil’lah”. Më herët, thamë se emri është një shenjë e objektit të emëruar. Por nuk ka asgjë e cila nuk është një shenjë e Zotit. Gjithë ç’shohim është një shenjë e Tij dhe është e vetëkuptueshme se edhe shenjat kanë nivele të ndryshme. Ka disa emra që, në çdo aspekt, janë shenja të përsosura të Zotit dhe disa të tjera që nuk janë të tilla. Sido që të jetë, të gjitha gjërat janë shenja të Tija dhe manifestime të niveleve të ndryshme. Në një hadith të përcjellur nga Imamët thuhet: “Ne jemi emrat e bukur të Zotit.” Parë nga këndvështrimi i manifestimit, emrat më të bukur të Zotit janë i Dërguari i Tij dhe Imamët, të cilët për dallim nga ne të humburit në baltën e dëshirave tona shtazarake, i kanë arritur kulmet e rrugëtimit shpirtëror drejt Zotit.

Shpërngulja

Ne akoma s’e kemi filluar rrugëtimin tonë por ka disa njerëz, të cilët jo vetëm që janë nisur nga “balta” por edhe e kanë lënë pas atë nivel. Kur’ani thotë:

Ai që largohet prej shtëpisë së tij për hir të Zotit dhe për hir të të Dërguarit të Tij dhe pastaj vdes, pa dyshim do të shpërblehet nga Zoti. (Kur’an 4:100)

Sipas një interpretimi të mundshëm të këtij vargu, “shpërngulja” e përmendur në të nënkupton lëvizjen e një personi nga vetja e tij drejt Zotit. Në këtë rast, fjala “shtëpi” nënkupton egon e njeriut. Sipas kësaj, kuptimi i vargut është se ka njerëz që kanë dalur nga shtëpia e errët e epsheve të tyre dhe kanë ecur drejt Zotit derisa janë përballur me vdekjen, gjegjësisht derisa kanë shpëtuar nga vetja e tyre për të mbijetuar tek Zoti, i cili do t’i shpërblente. Me fjalë të tjera, vetë Zoti është shpërblimi i tyre sepse ata s’i japin kurrfarë rëndësie parajsës dhe bukurive që ndodhen në të. Qëllimi i tyre i vetëm është Zoti sepse për një njeri që e ndërmerr rrugën e “vetëshkatërrimit” dhe hapëron drejt Zotit dhe Profetit të Tij, nuk mbetet asgjë që të mund të konsiderohet e tija. Për të, gjithçka i takon Zotit. Një njeri që e arrin këtë nivel s’ka dyshim se do të shpërblehet nga Zoti. Këtu duhet theksuar se ndonse ka të tillë që pas kësaj “shpërnguljeje” e arrijnë qëllimin e tyre, ka edhe shumë që mendojnë se janë shpërngulur por kurrë nuk e arrijnë nivelin e “humbjes” në Zotin. Kurse niveli i tretë është ai i njerëzve si ne, të cilët nuk kanë mundur të shpërngulen dhe që vazhdojnë të mbyten në errësirë. Ne, jo vetëm që jemi të humbur në labirintet e gjërave të rëndomta por edhe vuajmë aq shumë nga egoizmi, sa nuk shohim tjetër përveç interesit tonë. Ne duam gjithçka për veten tonë sepse jemi të bindur se asgjë tjetër veç vetes sonë nuk ka vlerë. Ne s’e mendojmë dot këtë “shpërngulje” sepse mendimet tona janë të kufizuara në këtë botë.

Shtatëdhjetë vite prapa

Ne nuk i lëmë mënjanë aftësitë që na i ka falur Zoti por thjesht i përdorim ato gjëra për qëllime të pavlera, sikur jeta jonë në këtë botë të ishte përjetshme. Dhe kështu, me kalimin e kohës, ne largohemi gjithë më tepër nga burimi drejt të cilit do të duhej të shpërnguleshim.

Sipas një hadithi, i Dërguari ishte duke ndenjur bashkë me shokët e tij kur u dëgjua një zë i fuqishëm i diçkaje që binte. Shokët e të Dërguarit u trembën dhe filluan të pyeteshin se ç’kishte ngjarë. Sipas këtij rrëfimi, i Dërguari tha: “Një gur po rrokullisej përposh drejt qendrës së Ferrit. Tani, pas 70 vjetësh, ky gur ra në një pus në fund të ferrit. Ky ishte zëri i rënies së tij.” Ky thuhet se është përshkrimi alegorik i një njeriu të lig që vdiq kur ishte 70 vjeç. Ne të gjithë jemi gurë që rrokullisen drejt vrimës së njejtë. Unë mund të arrij atje kur të jem 80 vjeçar dhe ju disa vite më vonë...

Armiku më i lig

Pikërisht egoizmi ynë është përgjegjës për gjendjen tonë të tanishme. Edhe thënia në vijim e shpreh të njejtën gjë: “Armiku yt më i lig është egoja brenda teje.” Pikërisht ky është idhulli, të cilin njeriu e adhuron më së shumti dhe me të cilin është më i lidhur. Njeriu nuk mund të jetë një besimtar i devotshëm derisa nuk e shkatërron këtë idhull sepse idhujt dhe Zoti nuk shkojnë bashkë. Një egoist kurrë nuk mund të jetë një besimtar i devotshëm. Ai mund të jetë fetar në dukje por në të vërtetë, vazhdon të jetë një idhujtar, derisa nuk shpëton nga egoizmi i tij, i cili është burimi themelor i të gjitha të ligave dhe problemeve njerëzore. Kur e falim namazin, ne themi: “Vetëm Ty të adhurojmë dhe vetëm prej Teje kërkojmë ndihmë” (Kur’an 1:5) por fatkeqsisht, të gjitha mendimet tona mbeten të përqëndruara tek vetja jonë. Ne e adhurojmë Zotin për hir të interesave tona vetjake dhe në të vërtetë, nuk adhurojmë tjetër veçse veten tonë.

Egoizmi është shkaku i të gjitha mosmarrëveshjeve

Të gjitha luftërat e njeriut bëhen për shkak të egoizmit njerëzor. Besimtari nuk duhet të luftojnë me besimtarët dhe po ta bëjë këtë, pushon së qeni besimtar.

Një njeri i pandershëm dhe vetjak përpiqet të marrë gjithçka për vete. Kjo është arsyeja kryesore e problemeve. Unë e kërkoj një gjë për veten time dhe një tjetër e kërkon të njejtën për vetveten. Ngase është e pamundur që të dy ta marrim të njejtën gjë, një mosmarrëveshje do të ketë domosdo. Unë dua ta marr këtë karrike dhe ti e do të njejtën. Kur unë dhe ti duam ta bëjmë të njejtën gjë, është më se normale se do të ketë mospajtime. Nëse dy shtete kërkojnë ta okupojnë një territor të njejtë, është e pashmangshme lufta midis tyre. Të gjitha luftërat janë rezultat i egoizmit dhe i konfliktit të interesave. Njerëzit e shenjtë, ngase janë të shpëtuar nga egoizmi, kurrë nuk luftojnë me njëri-tjetrin. Edhe sikur të gjithë shenjtorët të mblidheshin në një vend, nuk do të kishte ndonjë mosmarrëveshje ndërmjet tyre sepse gjithçka që bëjnë të tillët, e bëjnë për hir të Zotit. Ngase nuk janë egoistë, ata nuk kundërshtohen ndërmjet veti.

Të gjithë e kanë të njejtin burim dhe të njejtin drejtim në jetë. Ne jemi ata që qëndrojnë në një pus që s’mund të ishte më i errët se ç’është. Kjo është errësira e egoizmit tonë. Për sa kohë që nuk e lëmë egoizmin, nuk mund të shpëtojmë nga kjo errësirë dhe do të mbetemi vetjakë dhe të vetëpëlqyer. Ne nuk u japim rëndësi të tjerëve dhe e shohim vetëm veten tonë. Nëse diçka na sjell dobi e marrim atë. Nëse jo, e refuzojmë, pavarësisht se mund të jetë e drejtë.

Ne e besojmë vetëm atë që është në favor tonin dhe kjo s’është tjetër veçse një egoizëm i qartë. Është pikërisht ky qëndrim që i shkakton problemet dhe që është përgjegjës për fatkeqësitë e njerëzimit. Unë dua t’i ndjek interesat e mia dhe ti do t’i ndjekësh të tuat. Nuk mund të ketë besim të devotshëm derisa ekziston egoizmi. Atëherë ç’është zgjidhja?

Njeriu ka një tempull idhujsh përbrenda vetes dhe nuk e ka fare të lehtë të dalë që andej. Atij i duhet ndihma hyjnore dhe i duhet një dorë e fshehtë që do ta nxjerrë nga ky vend. Pikërisht kjo është arsyeja e dërgimit të profetëve.

Qëllimi i profetëve

Të gjithë profetët dhe librat hyjnorë kanë ardhur për t’i thyer tempujt e idhujve dhe për ta shpëtuar njeriun prej tyre. Profetët kanë ardhur për të vendosur një rend hyjnor në këtë botë të ligë të sunduar nga Djalli,të cilit i bindemi të gjithë. Ngase djalli më i madh është shpirti ynë i pangopshëm, gjithë ç’bëjmë në këtë botë bëhet një vepër djallëzore. Kjo është arsyeja përse gjërat që i bëjmë nuk janë të pastra nga egoizmi. Djalli ndikon mbi ne dhe ne e ndjekim atë që dikton ai. Mund të dalim nga ky labirint, vetëm nëse “shpërngulemi” nga kjo gjendje e jona, nëse veprojmë sipas mësimeve të profetëve e të shenjtorëve dhe nëse pushojmë së qeni egoistë dhe vetjakë. Vetëm kështu mund ta arrijmë një sukses të vërtetë. Andaj, “shpëngulja” është një element jetik për gjithkë që dëshiron ta arrijë përsosmërinë.

Xhihadi i madh

Ai që dëshiron të shpëtojë nga burgu i egoizmit duhet të përpiqet për t’u “shpërngulur” larg gjendjes së tij të tanishme. Sipas një rrëfimi, kur disa ndjekës të të Dërguarit të Zotit ishin kthyer nga xhihadi (lufta e shenjtë), ai u tha: “Ju u kthyet nga xhihadi i vogël dhe tani ju pret xhihadi i madh”. Xhihadi i madh është ai që njeriu e bën kundër egos së tij. Të gjithë xhihadet e tjera kanë një vlerë më të ulët se ky xhihad. Xhihadet e tjera të bëra nga ne do të kenë kuptim, vetëm nëse arrijmë sukses në xhihadin e madh.

Në të kundërt, të gjithë xhihadet që i bëjmë s’do të jenë tjetër veçse veprime djallëzore. Kur njeriu merr pjesë në luftë me qëllim që të kapë një robëreshë ose të fitojë ndonjë gjë, këto gjëra do të jenë shpërblimi i tij i vetëm. Por kur njeriu bën xhihad për hir të Zotit, atëherë Zoti e merr përsipër përgjegjësinë e shpërblimit të tij. Kuptohet se shpërblimi varet nga cilësia e punës së kryer. Është më se e qartë se ka dallime të mëdha ndërmjet veprimeve tona dhe veprimeve të shenjtorëve dhe të miqve të Zotit (eulijave). Qëllimet tona janë shumë të ndryshme nga qëllimet e tyre.

Devotshmëria është kriteri

Mos vallë është e kotë fjala e thënë në betejën e Hendekut, në lidhje me faktin se goditja e shpatës së Imam Aliut atë ditë, kishte më shumë vlerë se të gjithë adhurimet e njerëzve dhe xhinnëve bashkë? Është më se e qartë se goditja e tij ishte shumë më tepër se vrasja e një ushtari armik. Kjo goditje ishte e një rëndësie shumë më të madhe se kaq. Asokohe Islami po përballej me fuqitë e bashkuara të jobesimtarëve dhe sikur muslimanët ta humbnin atë betejë, vetë ekzistenca e Islamit do të rrezikohej. Ka edhe një aspekt tjetër të çështjes, që është devotshmëria e Imam Aliut gjatë këtij akti.

Në një betejë, teksa Imam Aliu e kishte rrëzuar përtokë armikun e tij, ky i fundit e pështyu. Atë çast, Aliu e lëshoi atë dhe u largua që të mos e vriste për shkak të zemërimit të tij dhe për shkak të dëshirës për hakmarrje.

Shpirti i një goditjeje të tillë është pa dyshim më i vlefshëm se të gjithë adhurimet. Është shpirti që veprave të një besimtari ua jep kuptimin dhe rëndësinë e tyre. Në pamje të parë, edhe veprat e politeistëve edhe ato të besimtarëve janë të njejta. Në dukje nuk ka kurrfarë dallimi ndërmjet veprave të tyre. Edhe Ebu Sufjani e falte namazin. I biri, Muavije ibn Ebu Sufjan, ishte madje imam i muslimanëve në namaz. Edhe këta njerëz i kryenin obligimet e tyre fetare. Por është shpirti i adhurimeve që i shenjtëron ato. Nëse shpirti është aty, atëherë adhurimi është një akt devotshmërie. Në të kundërt, nuk është gjë tjetër përveç një hipokrizie dhe mashtrimi.

E njejta vlen shumë shpesh edhe për ne. Ne shpesh përpiqemi ta mashtrojmë njëri-tjetrin në këtë mënyrë.

Adhurimi ynë është për parajsën

Të gjithë adhurimet që bëjmë u shërbejnë interesave tona. Ata që janë më të virtytshëm në mesin tonë, bëjnë adhurim për ta fituar parajsën. Le ta heqim njëherë lakminë e parajsës nga loja dhe të shohim kush bën adhurim atëherë! Me Imam Aliun nuk ishte kështu. Ai kënaqej me adhurimet. Kur të shihet me kujdes, adhurimi për hir të parajsës nuk ka ndonjë vlerë të madhe. Ai që e ka arritur gradën e “humbjes në Zotin”, nuk i jep rëndësi parajsës. Parajsa dhe ferri janë të njejta për njeriun i cili e ka shkatërruar egon e tij. Ai e lëvdon Zotin sepse beson se ai e meriton këtë lëvdatë. Kjo është pozita e atyre që marrin kënaqësi nga adhurimet. Ata e adhurojnë Zotin sepse janë të bindur se Zoti meriton të adhurohet.

Ka shumë nivele të devotshmërisë. Por sido që të jetë, hapi i parë është shpëtimi nga veset vetjake dhe nga muret e egoizmit.

Për këtë arsye, gjëja e parë që duhet bërë është të zgjohemi për hir të Zotit dhe të mos mbetemi “të fjetur” siç jemi tani, ndonse na duket zgjuar vetja. Zgjimi ynë është një zgjim prej kafshësh dhe jo zgjimi i njeriut.

Një hadith thotë se njerëzit janë në gjumë dhe se do të zgjohen vetëm kur të vdesin. Vetëm pasi të vdesin, njerëzit do ta kuptojnë se kanë qenë të pavetëdijshëm për gjendjen e tyre. Një varg kuranor thotë: “Ferri i kaplon jobesimtarët anembanë.” Kjo do të thotë se edhe tani, ferri është duke e kapluar njeriun, i cili është krejtësisht i pavetëdijshëm për këtë fakt. Kur ta rifitojë vetëdijen e tij, njeriu do ta kuptojë se është i rrethuar nga zjarri. Andaj është më mirë që të zgjohemi tani dhe të fillojmë të ecim mbi “rrugën e drejtë” të profetëve.

Profetët vijnë për ta reformuar njeriun

Reformimi i njeriut është misioni i të gjithë profetëve. Për këtë arsye ata vendosin një rend të caktuar drejtësie dhe pastaj, është vetë njeriu që zgjedh në do të jetë i drejtë ose jo. Themelimi i një rendi të drejtë do të thotë që të ligët të kthehen në njerëz të mirë dhe jobesimtarët të bëhen besimtarë. Detyra e profetit është pikërisht transformimi i këtyre njerëzve. Po të liheshin njerëzit krejtësisht të lirë, s’ka dyshim se të gjithë do ta meritonin ferrin. Profetët janë ata që i udhëzojnë në rrugë të drejtë dhe është tejet e dhimbshme që njerëzit dështojnë në ndjekjen e tyre. Unë jam në të shtatëdhjetat dhe akoma jam aty ku isha më parë. Domethënë s’jam shpërngulur akoma. Mbase kjo gjë s’do të ndryshojë kurrë deri në fund të jetës sime. Është jetike për gjithkë që ta ndjekë rrugën e drejtë. Nuk ka një alternativë tjetër.

Një thirrje për rininë

Ju jeni të rinj dhe mund ta ndiqni më lehtë këtë rrugë. Nuk duhet të mërziteni për ne sepse ne jemi tashmë një forcë e harxhuar. Ju shumë më lehtë mund ta pastroni shpirtin tuaj sepse jeni më afër botës hyjnore nga ç’jemi ne pleqtë. Ju keni humbur më pak se ne por gjërat po bëhen gjithë më të liga. Sa më tepër që e shtyni këtë gjë, aq më e vështirë do të bëhet për ju. Është shumë vështirë që të reformohet një plak dhe shumë më e lehtë të reformohet një i ri.

Është shumë më lehtë madje të reformosh njëmijë të rinj sesa ta ndryshoh një plak të vetëm. Andaj mos e shtyni deri në pleqëri detyrën e reformimit të vetes suaj! Fillojeni këtë rrugë teksa jeni akoma të rinj! Ndiqni mësimet e Profetit sepse kjo është pika fillestare. Profetët na kanë treguar rrugën që duhet ndjekur. Ndërsa ne jemi të pavetëdijshëm për gjërat, profetët janë të njohur me rrugët e sigurta. Nëse doni siguri, atëherë ndiqni rrugët e tyre. Dhe pastaj gradualisht, kushtoni sa më pak rëndësi dëshirave tuaja! Rezultati i dëshiruar nuk arrihet menjëherë por ju gradualisht do të shpëtoni nga egoizmi, derisa një ditë të gjitha dëshirat tuaja të jenë shuar. Nuk është aspak në interes të njeriut që t’u japë rëndësi dëshirave. Sepse e përjetshme është vetëm ajo që ju lidh me Zotin. Kur’ani thotë:

Ajo që është pranë juve do të venitet por ajo që është tek Zoti do të mbesë...(Kur’an 16:96)

Njeriu i ka të dyja: edhe atë që është pranë vetes së tij edhe atë që është tek Zoti. Të gjitha gjërat që ju bëjnë të përqëndroheni tek vetja juaj, janë “gjërat që janë pranë juve”. Të gjitha këto do të zhduken. Vetëm ato gjëra që e drejtojnë vëmendjen tuaj drejt Zotit do të mbeten përjetësisht.

Vazhdo me përpjekjet derisa të ngadhnjesh kundër egos tënde!

Të gjithë duhet të bëjmë përpjekje për ta ndryshuar gjendjen tonë të tanishme. Ata që ngadhnjyen në luftën e tyre kundër jobesimtarëve, nuk u mërzitën kurrë për numrin e tyre të vogël. Aliu ishte ai që thoshte se edhe sikur të gjithë arabët të bashkoheshin kundër tij, ai nuk do të dorëzohej. Ngase ishte duke bërë një detyrë që Zoti ia kishte ngarkuar, nuk mund të bëhej fjalë për dështim ose për dorëzim. Atëherë parashtrohet një pyetje tjetër. Të themi se do të tërhiqesh nga lufta. Ku do të shkosh? Ata që bënë xhihad nuk mërziteshin për jetët dhe për interesat e tyre personale. Ata luftuan kundër egos së tyre deri në kufijtë më të largët. Përpjekja e atyre që arritën nivele të larta shpirtërore ishin edhe më të mëdha se kaq. Në të vërtetë, njeriu nuk mund të arrijë asgjë po të mos luftojë kundër egos së tij. Ai nuk mund të përparojë derisa nuk i shpërfill dëshirat e tija dhe nuk largohet nga kjo botë që s’është tjetër veçse një sinonim i dëshirave njerëzore. Dëshirat e çdo njeriu janë bota e tij. Është pikërisht kjo botë që nënçmohet dhe jo bota fizike.

Kjo botë është brenda njeriut. Kur të përqëndrohet njeriu në botën e dëshirave të tija, ai njësohet me këtë botë që është gjithnjë brenda tij. Është pikërisht kjo botë që nënçmohet dhe që kritikohet në shkrimet e shenjta dhe jo dielli, hëna ose pjesët e tjera të natyrës. Gjërat e tilla, si shenja dhe manifestime të Zotit, gjithnjë janë lëvduar.

Pikërisht kjo botë e dëshirave është ajo që e pengon njeriun në rrugën e tij drejt Zotit. Zoti na ndihmoftë për të dalë jashtë burgut të thellë të egoizmit tonë! Miqtë e Zotit janë ata që kanë qenë të suksesshëm në të shpëtuarit nga katastrofa e egoizmit.

Marrëdhënia ndërmjet Zotit dhe krijesave

Më sipër kemi diskutuar në lidhje me atë se me cilën fjalë është e ndërlidhur fjala “ism” në shprehjen “bismil’lah”.

Krijuesi dhe e krijuara

Këtë çështje nuk mund ta kuptojmë plotësisht përderisa nuk jemi të vetëdijshëm se çfarë marrëdhënieje ka ndërmjet Zotit dhe krijesave. Në lidhje me këtë çështje, mund të përsërisim disa fjalë të thëna shpesh ose të shtojmë edhe argumente të reja. Një shkallë përtej kësaj është ajo e rezervuara për disa njerëz të zgjedhur. Sido që të jetë, marrëdhënia ndërmjet Zotit dhe krijesave nuk është e ngjashme me marrëdhëniet e një babai me të birin për shembull, ku bëhet fjalë për dy gjëra me ekzistencë të pavarur që janë të ndërlidhura me njëra-tjetrën. Në këtë drejtim, dielli dhe rrezet e tija janë një shembull më i përafërt. Në këtë rast, edhe dielli edhe rrezet janë dy gjëra të ndara, me një ekzistencë pak shumë të ndarë nga njëra-tjetra. Një shembull tjetër i kësaj mund të jetë njeriu dhe tiparet e tija fizike. Edhe në këtë rast, ndonse njeriu dhe tiparet fizike janë të lidhura fort me njëra-tjetrën, nuk janë e njejta gjë.

Përkundër këtyre shembujve, marrëdhënia ndërmjet krijesave dhe Zotit që është burimi i ekzistencës së tyre, është i një lloji krejtësisht tjetër dhe nuk mund të krahasohet me marrëdhëniet e përmendura më sipër. Në shumë pjesë të Kur’anit dhe në shumë hadithe, marrëdhënia ndërmjet krijesave dhe Zotit është përshkruar si lavdia e Zotit. Kur’ani thotë:

Kur Zoti ia shfaqi malit lavdinë e Tij..(Kur’an 7:143)

Në lutjen e quajtur “Samat”, ka një fjali që thotë: “Për hir të lavdisë Sate që ia shpalle malit dhe e bëre të thërrmohet...”

Kurse në Kur’an thuhet Zoti i merr shpirtrat kur t’u vijë koha e vdekjes...(Kur’an 39:42) edhe përkundër faktit se marrja e shpirtrave është një detyrë e Ëngjëllit të Vdekjes. Dhe nëse për shembull, një njeri e vret në tjetër, për të thuhet se ai ia ka marrë jetën. Në një pjesë tjetër të Kur’anit, thuhet:

“Ti nuk hodhe... Kur hidhje ti, ishte Zoti që hidhte...”(Kur’an 8:17)

Kaq në lidhje me përshkrimin e dritës dhe të lavdisë. Nëse njeriu përsiatet mbi këtë koncept, shumë pyetje do t’i shfaqen në kokë.

Kuptimi i fjalës “el-hamd”

Më herët thamë se në fjalën “el-hamd”, artikulli “el” (që i jep trajtë të shquar emrit) mund të nënkuptojë se hamdi (dmth. lëvdata) është gjithëpërfshirëse. Në këtë kuptim, fjala “hamd” do të thoshte “të gjitha lëvdatat” dhe sipas kësaj, edhe vetë ajo edhe fjala “ism” do të nënkuptonin shumësi. Nga ky këndvështrim, “elhamdulil’lah” do të thoshte se çdo lëvdatë e bërë është për Zotin ngase është gjithnjë një lëvdatë e bërë për një aspekt të manifestimit të lavdisë së Tij. Dielli manifestohet tek rrezet e tija. Njeriu manifestohet nëpërmjet aftësisë për të parë dhe për të dëgjuar. Kurse Zoti manifestohet shumë më qartë, në gjithçka që ka krijuar. Andaj, kur të lëvdohet një gjë, është në të vërtetë një manifestim i lavdisë së Zotit që lëvdohet. Ngase të gjitha gjërat ekzistuese janë shenja të Zotit, ato janë emra të Tij.

Sipas mundësisë së dytë që përmendëm për fjalën “el-hamd”, kuptimi mund të jetë diametralisht i kundërt dhe “elhamdulil’lah” ta ketë kuptimin se asnjë lëvdatë e bërë nuk mund të jetë lëvdata e Zotit, ndonse edhe në këtë rast, është lavdia e Tij që lëvdohet në gjithçka. Çështja është se lëvdata jonë nuk mund të jetë absolute dhe ne nuk jemi të aftë për ta lëvduar një Qenie Absolute. Por ngase të gjitha shumësitë (pluralitetet) “treten” në njëshmërinë e Qenies Absolute, mund të thuhet sërish se është Qenia Absolute që lëvdohet. Dallimi i vetëm në këtë rast, është këndvështrimi ynë mbi çështjen. Po të shihet nga këndvështrimi i shumësisë, atëherë çdo lëvdatë do të jetë një lëvdatë për Zotin, çdo ekzistencë do të jetë një emër i Tij dhe çdo emër do të jetë i ndryshëm nga një emër tjetër. Sipas këtij kuptimi (dmth. të shumësisë), edhe kuptimi i shprehjes “bismil’lah” do të jetë i ndryshëm nga kuptimi i shprehur në mundësinë tjetër. Tipari më karakteristik i këtij interpretimi të mundshëm është se imponohet një sens shumësie në konceptimin e “emrit” (ism). “Allah” është emri në të cilin niveli i shumësisë dhe hollësitë merren në konsideratë. Ky është njëherit edhe “Emri i Lartësuar” në të cilin shfaqet lavdia e Zotit.

Lavdia hyjnore në gjithçka

Lavdia e Emrit të Lartësuar të Zotit shfaqet në gjithçka. Emri “Rahman” (Bamirësi, i Gjithëmëshirshmi) është një reflektim i bamirësisë së Tij gjatë veprimit dhe emri “Rahim” (Mëshiruesi) është një reflektim i mëshirës së tij gjatë të vepruarit. E njejta gjë vlen edhe për shprehjen “rabbil alemin” (Zoti i botëve) dhe “ijjake na’budu” (vetëm Ty të adhurojmë).

Sipas mundësisë së dytë të intepretimit të fjalës “el-hamd”, lëvdata e shprehur në “bismil’lah” është një lëvdatë absolute dhe e pakufizuar. Në këtë rast, konceptimi i Allahut, i Rahmanit dhe i Rahimit do të jetë paksa i ndryshëm.

Sipas intepretimit të parë, “ism” (emër) është çdo gjë ekzistuese, e ndërlidhur me funksionin e saj. Me fjalë të tjera, me ndryshimin e funksionit të një gjëje, edhe ajo vetë shndërrohet në një tjetër “ism” (emër).

Por sipas interpretimit të dytë të fjalës “el-hamd”, shprehja “elhamdulil’lah” nënkupton një lëvdatë absolute dhe të pakufizuar, me emrat e Zotit, Rahman (Bamirës) dhe Rahim (Mëshirues). Vetëm Zoti mund të bëjë një lëvdatë të tillë dhe e bën këtë nëpërmjet një emri që është emri i manifestimit të lavdisë së Tij në nivelin e Vetvetes. Me fjalë të tjera, Ai e lëvdon veten e Tij me disa nga emrat e Tij, në nivelin e vetë ekzistencës së Tij. “Allah” është emri gjithëpërfshirës në nivelin e vetë ekzistencës së Zotit dhe jo në nivelin e manifestimeve. Në këtë nivel, çdo emër i Zotit është vetë lavdia e Tij. Rahman është emri i bamirësisë së Tij në nivelin e Vetes dhe Rahim është emri i mëshirës së Tij në po këtë nivel. E njejta vlen edhe për emrat e tjerë të Zotit, si Rab për shembull.

Këto koncepte mund të vërtetohen vetëm nga një filozofi sipërore që është e ndryshme nga filozofia e rëndomtë. Por rasti i shenjtërove dhe i eulijave është krejtësisht tjetër. Ata i kanë kuptuar këto koncepte duke i kaluar nivelet e ndryshme të rrugëtimit shpirtëror.

Vëzhgimet dhe përvojat e profetëve

Shenjtorët nuk mund t’ua tregojnë të tjerëve atë që e shohin. Edhe në vetë Kur’anin, shumë të vërteta sublime janë përmendur në një formë të thjeshtësuar, në mënyrë që të mund t’u shprehen edhe njerëzve më të rëndomtë, të cilët akoma s’janë çliruar nga zinxhirët e dëshirave dhe epsheve. Në këtë drejtim, edhe vetë i Dërguari i Zotit ishte duarlidhur. Atij nuk i lejohej që të vërtetat e besimit t’ua shprehte njerëzve me një gjuhë të qartë por vetëm me thjeshtësime.

Kur’ani ka shumë nivele kuptimore dhe është shpallur në 70 ose 70 mijë shtresa. Duke e ulur intensitetin e tij në çdo shtresë, ai na ka adhur në këtë formë, që të mund ta kupojmë nëpërmjet intelektit tonë të kufizuar.

Duke na folur për veten e Tij, Zoti thotë:

“A nuk do t’i shohin vallë devetë se si janë krijuar?” (Kur’an 88:17)

Është mbase fatkeqësi e jona se profetët, duke i përshkruar krijesat e botës materiale si dielli, qielli, toka ose njeriu, ndjenin se gjuha e tyre ishte e lidhur dhe se nuk mund ta shprehnin të vërtetën me fjalë të qarta:

“O Zoti im! Hapma gjoksin, bëje të lehtë për mua këtë punë dhe zgjidhe nyjen e gjuhës sime!” (Kur’an 20:25)

Të gjithë profetët kishin “nyje” në gjuhët dhe në zemrat e tyre, për shkak të të cilave nuk i shprehnin dot të vërtetat ashtu si i shihnin. Për këtë arsye, ata u përpoqën t’u flisnin njerëzve nëpërmjet shembujve dhe analogjive. Kur shembulli i një deveje përdoret për të na shpjeguar ekzistencën e Zotit, nuk duhet të jetë shumë e vështirë për të kuptuar se në ç’nivel jemi. Në të vërtetë, nuk jemi më mirë se kafshët dhe dituria që mund ta fitojmë në këtë drejtim, është gjithnjë e mangët.

Në lidhje me profetët, Kur’ani thotë:

Dhe kur Zoti i tij ia shpalli malit lavdinë, e thërrmoi atë dhe Musa ra në tokë pa ndjenja...(Kur’an 7:143)

Kur Zoti i dha një “edukim” të veçantë shpirtëror Musës, ai i tha Zotit: “Më lër të të shoh!” Është më se e qartë se një profet nuk do të kërkonte ta shihte Zotin me sytë e tij. Andaj kërkesa e tij duhet të ketë qenë e një lloj pamjeje që është e përshtatshme për personin që dëshiron të shohë dhe për objektin që duhet të shihet. Por edhe një e parë e tillë nuk ishte i mundur. Musa i tha Zotit: “Zoti im! Më lër të të shoh!” Përgjigja ishte: “Mua s’ke për të më parë...” Dhe Zoti vazhdoi: “Por vështroje malin!” Ç’nënkupton mali në këtë rast? A bëhet fjalë për malin Sinai? A thua lavdia që nuk mund t’i shfaqej Musës, mund t’i shfaqej një mali? A thua sikur atë çast të kishte njerëz të pranishëm në mal, ata do ta shihnin shfaqjen e lavdisë së Zotit?

Fjalia “Por vështroje malin!” nënkupton një premtim. Zoti thotë: “Mua s’mund të më shohësh. Por vështroje malin! Nëse mali qëndron në vend, atëherë ke për të më parë edhe ti.” (Kur’an 7:143). Ka mundësi që në këtë rast, mali ta simbolizojë atë pjesë të mbetur të egoizmit të Musës. Pas shfaqjes së lavdisë së Zotit, mali i thërrmua. Me fjalë të tjera, egoizmi i Musës u shkatërrua i tëri. “Dhe Musa ra përtokë pa ndjenja.” Kjo nënkupton se Musa e arriti nivelin e “humbjes” së plotë në Zotin.

Ajo që i ngjau Musës është një tregim për ne por për profetët, është një përvojë. Kjo përvojë na është përcjellur në formë tregimi sepse ne nuk jemi akoma të shpëtuar nga egoizmi. Vetëm për këtë arsye përmendet Mali Sinai.

Kuptimi i lavdisë

Njerëzit e rëndomtë si ne mendojnë se lavdia që iu shfaq profetit Musa ishte një dritë e parë prej tij dhe se ajo mund të shihej edhe nga të tjerë. Ç’imagjinatë qesharake! Sikur të bëhej fjalë për ndonjë dritë dosido. Xhibrili (Shpirti i Shenjtë) ia recitonte të Dërguarit vargjet e Kur’anit. A e dëgjonin vallë edhe të tjerët atë? Ne s’kemi asnjë ide në lidhje me realitetin e çështjes dhe e gjithë dituria jonë është e përbërë nga spekulimet.

Profetët mund të krahasohen me një njeri i cili ka parë një ëndërr ose ka qenë dëshmitar i diçkaje por që është i paaftë për ta treguar atë ose me një person, të cilin të tjerët janë të paaftë për ta kuptuar. Profetët nuk janë në gjendje ta përshkruajnë atë që e shohin dhe as ne nuk jemi të aftë për t’i kuptuar fjalët e tyre. Vërtet profetët kanë thënë ca gjëra por ne e kuptojmë prej saj, vetëm atë që është e kuptueshme për ne. Kur’ani përmban gjithçka. Ai ka ligje dhe tregime, ideja themelore e të cilave ndonjëherë na mbetet e fshehur dhe prej të cilave ne e kuptojmë vetëm kuptimin e drejtpërdrejtë. Ka ca gjëra në Kur’an, prej të cilave secili mund të ketë dobi. Por në kuptimin e vërtetë, Kur’ani mund të kuptohet vetëm nga personi të cilit i është adresuar. Është e vetëkuptueshme se shenjtorët e edukuar nga i Dërguari i Zotit dhe ata që i kanë ndjekur mësimet e tyre, gjithashtu e kuptojnë Kur’anin.

Nëpërmjet Shpirtit të Shenjtë, Kur’ani zbriti në zemrën e të Dërguarit. Vetë Kur’ani thotë:

Shpirti i Shenjtë e zbriti atë në zemrën tënde...(Kur’an 26:193)

Kur’ani u shpall shumë herë dhe secilën herë u shpall në një formë më të thjeshtësuar. Ai thotë:

Ne e shpallëm atë në Natën e Kadrit...(Kur’an 97:1)

Në çdo natë të Kadrit, e njejta lavdi shpallet sërish por në një nivel më pak intensiv. Thënë shkurt, Kur’ani u zbrit shumë herë në zemrën e të Dërguarit. Ai u shpall gradualisht, në shkallë dhe shtresa të ndryshme, derisa e morri formën përfundimtare të fjalëve.

Natyra e Kur’anit

Kur’ani i Shenjtë nuk është një përmbledhje fjalësh dhe nuk është as ndonjë gjë që mund të shihet, të dëgjohet ose të shprehet me fjalë. Ai është kthyer në një formë më të lehtë për ne, si njerëz që nuk munden ta shohin ose ta dëgjojnë atë. Por ata që vërtet ia panë dobinë Kur’anit, u edukuan në korniza të tjera. Mënyra e tyre e shfrytëzimit të Kur’anit ishte shumë e ndryshme. Ata kishin një mënyrë të veçantë për ta arritur burimin prej të cilit Kur’ani kishte ardhur.

Lavdia e Zotit shpallet nga bota e fshehtësisë dhe e arrin botën fizike pasi të jetë ulur intensiteti i saj. Njësoj siç ekzistojnë dallime ndërmjet gradave të ndryshme të botës së fshehur dhe gradave përkatëse të botës fizike, ka dallim të madh edhe ndërmjet perceptimit tonë dhe perceptimit të atyre që janë superiorë ndaj nesh. Më tej, ka dallime mes këtyre të fundit dhe personave që janë superiorë edhe ndaj tyre. Vetëm këta të fundit mund ta dëshmojnë lavdinë hyjnore të dëshmuar nga profeti Musa dhe që përmendet në Kur’an, kur thuhet: “Kur Zoti i tij ia shfaqi lavdinë malit...” E njejta gjë është përmendur edhe në lutjen Samat. Kur’ani thotë: “Kur Zoti ia shfaqi malit lavdinë e Tij, u dëgjua një zë që thoshte: Musa, vërtet Unë jam Allahu.”

Në lidhje me pyetjen se si duhet ta mësojmë Kur’anin, duhet theksuar se gjërat që i shprehëm më sipër nuk janë gjëra që mund të arrihen nëpërmjet mësimit.

Komentimet e Kur’anit

Nëse jemi të interesuar për interpretimin e Kur’anit, duhet t’i studiojmë edhe komentimet e mirënjohura dhe të disponueshme. Disa nga këto komentime të Kur’anit i përmendin kalimthi temat e tilla por gjithë ç’thonë ata s’është tjetër veçse udhëzim për një të verbër nga një i verbër tjetër.

Kur’ani merret me të gjitha këto çështje por kjo gjë është e arritshme vetëm për ata që mund ta kuptojnë. Thuhet shpesh se vetëm ai, të cilit Kur’ani i adresohet, mund ta kuptojë atë. Ky fakt është shprehur tërthorazi në vargjet si “Shpirti i Shenjtë e zbriti atë në zemrën tënde” dhe “Ne e shpallëm atë në natën e Kadrit.” Askush nuk mund ta kuptojë realitetin e Kur’anit përveç të Dërguarit të Zotit, i cili ishte njeriu i parë të cilit Kur’ani i drejtohej. Këtu nuk bëhet fjalë për perceptimin intelektual ose për argumentet logjike. Këtu flasim për të dëshmuarit e të vërtetës, jo me sy ose me mendje, por me zemër. Dhe kur them zemër, nuk flas për ndonjë zemër dosido por për zemrën e të Dërguarit të Zotit që ishte vetë zemra e botës. I Dërguari e dëshmoi realitetin e Kur’anit dhe si personi i parë të cilit Kur’ani i drejtohej, e njihte shumë mirë atë. Por edhe ai i shprehi të vërtetat me një gjuhë të thjeshtësuar dhe “të mbuluar”. Si mund t’i shpjegohet drita e diellit një të verbri? Ç’gjuhë duhet përdorur në këtë rast? Ku mund të gjenden fjalët e duhura? Vetëm nëpërmjet dritës mund të shihet një gjë. Ç’mund t’i shpjegojë një njeri që e ka parë dritën hyjnore, një tjetri që kurrë s’e ka parë atë? Ç’mund t’i shpjegoj një njeri me “nyje” në gjuhë, një njeriu që ka “nyje” në të dëgjuarit e tij? Profetët kishin një nyje në gjuhët e tyre sepse ndjekësit e tyre ishin të paaftë për të kuptuar se ç’thoshin.

Kjo “nyje” i shkaktonte vështirësi dhe situata të pakëndshme të Dërguarit të Zotit, i cili gjithë kohës mendohej se kujt duhej t’ia shpjegonte Kur’anin që i ishte shpallur në zemër. Mbase kishte shumë gjëra të cilat nuk mund t’i thuheshin askujt, përveç një personi që ishte në pozitën e Velajetit absolut. Përcillet se i Dërguari ka thënë: “Asnjë profet s’është munduar aq sa unë.” Nëse ky hadith është i saktë, do të thoshte se, mes tjerash, i Dërguari e kishte të pamundur t’ua përcjellti të tjerëve atë që kishte dëshirë t’ua përcillte. Gjendja e tij ishte e ngjashme me gjendjen e një babai, i cili dëshiron t’ia tregojë diellin fëmijës së tij të verbër. S’është vështirë të imagjinohet gjendja e vështirë e një njeriu të tillë. Babai dëshiron t’ia shpjegojë fëmijës dritën e diellit por s’arrin ta bëjë këtë gjë ngase fëmija nuk sheh gjë. Ai nuk i gjen dot fjalët e duhura për t’ia treguar atë që sheh.

Thuhet se dituria është pengesë e madhe. Ajo i pengon njerëzit nga rrugëtimi gnostik dhe i bën të merren me çështje intelektuale dhe teori shkencore. Për njerëzit e shenjtë, dituria është barriera dhe mbulesa më e madhe. Sa më e madhe që është dituria, aq më problematike është ajo për personin. Njeriu, si një krijesë egoiste, gjithnjë ndjehet i kënaqur me diturinë e tij të kufizuar dhe mendon se nuk ka asgjë përtej asaj që di. Vetëm pak njerëz të udhëzuar me ndihmën e Zotit, qëndrojnë larg mendimeve të tilla të padobishme.

Tendenca për monopolizimin e diturisë

Gjithkush mendon se dituria është e kufizuar me atë që ka mësuar ai dhe se të gjitha arritjet varen prej saj. Juristët mendojnë se lëmia e vetme e diturisë është jurispudenca dhe gnostikët e thonë të njejtën për gnosën. Edhe filozofët thonë se gjithçka përveç filozofisë është e padobishme. Një inxhinier gjithnjë mendon se inxhinieria është e një rëndësie primare. Në kohët moderne, gjithnjë thuhet se dituri e vërtetë është vetëm ajo që mund të vërtetohet nëpërmjet eksperimenteve dhe vëzhgimeve. Gjithçka tjetër konsiderohet joshkencore. Me këtë, dituria kthehet në një pengesë të madhe. Ka edhe shumë pengesa të tjera por kjo është më e madhja.

Dituria që duhet të ishte një rreze drite për ta udhëzuar njeriun, është kthyer në një pengesë të madhe. Kjo është e vlefshme për të gjitha llojet e diturisë formale. Dituria e tillë nuk e lejon njeriun të jetë ajo që duhet të jetë dhe e bën egoist. Efektet e kësaj diturie mbi mendjen e papërgatitur e çojnë prapa njeriun. Dhe teksa dituria mblidhet gjithë më tepër, edhe disavantazhet dhe efektet e dëmshme të saj rriten. Nuk ka dobi ta mbjellësh farën në një tokë që s’është pjellore. Një tokë jopjellore dhe një mendje e papërgatitur që e kundërshton Zotin, janë të ngjashme me njëra tjetrën. Disa njerëz u tremben pyetjeve filozofike, ndonse filozofia s’është veçse një degë e diturive formale. Po kështu, filozofët distancohen nga gnosa, ndërkohë që gnostikët e konsiderojnë të zbrazur dhe të padobishme, çdo gjë që buron nga dituria formale.

Dituaria formale është një pengese në rrugën e kujtimit të Zotit

Nuk mund të them se ç’duhet të bëhemi por e di se edukimi ynë duhet të jetë i tillë që dituria jonë formale të mos bëhet një pengesë në kujtimin e Zotit. Kjo është një çështje e rëndësishme. Marrja me dituri nuk duhet të na bëjë ta harrojmë Zotin. Krenaria jonë në lidhje me diturinë që kemi nuk duhet të na bëjnë të vetëpëlqyer dhe të na largojë nga Burimi i çdo përsosmërie. Krenaria e tillë shihet shpesh tek dijetarët dhe tek intelektualët, pavarësisht a janë të lëmive shkencore, islamike ose racionale. Derisa nuk pastrohet zemra, është më se e natyrshme shfaqja e krenarisë që e mban njeriun larg Zotit.

Si është e mundur që ndonjëherë, leximit të një libri njeriu i kushton vëmendje të plotë por nuk e bën të njejtën gjatë adhurimit? Kam patur një mik, i cili është i vdekur tani. Kurdo që harronte diçka dhe e kishte vështirë ta kujtonte, thoshte: “Më lejoni të fal namaz dhe shpresoj se atëherë do të më kujtohet.” Ai mendonte se gjatë adhurimit, njeriu nuk ishte domosdo të përqëndrohej tek Zoti dhe ishte i lirë të mendonte për gjithçka mbi tokë, madje edhe të zgjidhte pyetje shkencore. Në këtë mënyrë, dituria që duhet ta udhëzojë njeriun drejt qëllimit të tij, bëhet një pengesë në këtë rrugë. Ligji fetar dhe degët e tjera të shkencave fetare nuk janë veçse mjete, të cilat na mundësojnë që të veprojmë sipas rregullave islame. Madje as veprimi sipas rregullave islame nuk është një qëllim. Qëllimi i vërtetë është zgjimi i ndërgjegjes sonë, që të mund t’i arrijmë “perdet” e dritës hyjnore, pasi t’i kemi kaluar ato të errësirës. Sipas haditheve, ka 70 mijë perde të dritës hyjnore dhe po kaq edhe të errësirës. Ne akoma s’i kemi kaluar “perdet” e errësirës. Andaj është e kotë të flasim për “perdet” e dritës. Ne akoma jemi duke u përpëlitur në mbulesat e errësirës.

Për fat të keq, si shkencat fetare ashtu edhe ato racionale e kanë patur ndikimin e tyre të dëmshëm mbi ne.

Mendore dhe konkrete

Disa nga ata që enden errësirës, i kanë quajtur shkencat racionale, shkenca mendore. Ajo që duan të thonë me këtë, është se shkencat e tilla nuk kanë një ekzistencë konkrete. Sido që të jetë, shkencat nuk janë tjetër veçse mjete për t’ia arritur qëllimit. Gjithçka që nuk përfshihet në këtë definicion, nuk meriton të quhet shkencë. Secila dituri që nuk i lejon njeriut ta arrijë qëllimin për të cilin janë dërguar profetët, është një errësirë dhe pengesë. Profetët erdhën për t’i nxjerrë njerëzit nga errësira e kësaj bote dhe për t’i çuar drejt burimit të dritës. Ata dëshironin që njeriu të humbej brenda Dritës absolute. Ata donin që pika e ujit të bëhej një me oqeanin dhe ta humbte ekzistencën e saj (ndonse ky shembull nuk mund të konsiderohet një përshkrim i përsosur).

Të gjithë profetët erdhën për këtë qëllim dhe të gjitha shkencat s’janë tjetër veçse mjete për ta arritur atë. Ekzistenca e vërtetë është vetëm ajo e Dritës. Ne nuk jemi tjetër veçse “joekzistenca”. Të gjithë profetët kanë ardhur për të na nxjerrë nga të gjitha llojet e errësirës dhe për të na udhëzuar drejt Dritës së vetme dhe absolute, drejt burimit të ekzistencës sonë.

Ndonjëherë edhe teologjia skolastike bëhet një pengesë në këtë drejtim. Në këtë degë të diturisë, gjithnjë sillen argumente për ta vërtetuar ekzistencën e Zotit. Por në disa raste, edhe këto argumente i bëjnë njerëzit të largohen prej Tij. Metoda e ndjekur nga teologjia skolastike nuk është ajo e profetëve dhe e shenjtorëve, të cilët kurrë nuk u morrën me argumentime. Ata vërtet ishin të vetëdijshëm për argumentet por nuk u pëlqente ta përdorin këtë metodë për ta vërtetuar ekzistencën e Zotit.

Duke iu drejtuar Zotit, Imam Husejni tha: “Kur nuk ke qenë?” Kur s’ka ekzistuar Zoti, që të duhet të dëshmohet ekzistenca e Tij? Është një problem tjetër që syri i verbër nuk e sheh dot Atë.

Të ngrihesh për Zotin

Nivelin e parë të ngritjes, Kur’ani e përmend kështu:

“Thuaj: unë ju këshilloj vetëm një gjë: ngrihuni për Zotin...(Kur’an 34:46)

Gnostikët thonë se ky varg e përshkruan shkallën e parë të rrugëtimit shpirtëror. Edhe në veprën “Menezil el-Sa’irin” përcillet e njejta gjë. Por gjëja që përmendet në këtë varg mund të jetë thjesht një prelud dhe jo akoma një shkallë e rrugëtimit shpirtëror. Në këtë varg, Zoti nëpërmjet të Dërguarit të Tij i këshillon njerëzit dhe u kërkon të ngrihen. Kjo është pika fillestare. Të fjeturve u është kërkuar të ngrihen vetëm për hir të Zotit. Kjo është mbase këshilla e vetme të cilën nuk e kemi dëgjuar. Ne akoma s’kemi filluar të ecim për Zotin. Ne ecim gjithë kohës por gjithnjë për interesin tonë. Madje edhe ata që janë të mirë e të virtytshëm, janë të mirë për dobi të tyre. Por megjithatë, ka edhe miq të Zotit (eulija) që kanë rrugë të ndryshme nga tonat. Këshilla e dhënë në këto vargje është për ne të fjeturit sepse miqtë e Zotit kanë kaluar tashmë në botën sipërore. Edhe ne do të shkojmë atje një ditë. Askush nuk mund të pretendojë se do të mbetet përjetësisht në këtë botë. Ne po shtyhemi përpara nga engjëjt që i kontrollojnë organet tona. Ne do të arrijmë atje domosdo por a do të shkojmë me këto “perde” dhe errësira tonat?

Dashuria për botën është shkaku kryesor i problemeve

Dashuria për botën është shkaku kryesor i gabimeve. Sipas një thënieje të famshme: “Dashuria për botën e bën aq të papërgjegjshëm njeriun, sa kur Zoti t’ia marrë prapa diçka që i ka falur, në vend që të bëhet besimtar, ai ndjehet i ofenduar.”

Thuhet se kur vdes një person, djajtë të cilët s’dëshirojnë që të vdesë si besimtar, i sjellin përpara disa gjëra që i ka patur më për zemër. Për shembull, nëse ka qenë ndonjë studies i dashuruar pas librave, ata i sjellin një libër shumë të dashur për të dhe e kërcënojnë se do ta djegin sikur të mos devijojë prej besimit të tij. Në të njejtën mënyrë, djajtë e kërcënojnë edhe një njeri që i do së tepërmi fëmijët e tij ose ndonjë gjë tjetër. Është gabim të thuhet se një njeri që e do botën është domosdo ai që ka pasuri. Një njeri mund të jetë shumë i pasur dhe prapë të mos jetë skllav i kësaj bote. Në anën tjetër, një studies që posedon vetëm një libër mund të jetë një skllav i kësaj bote, nëse i kushton tepër rëndësi këtij libri. Kriteri i të qenit i lidhur me botën është marrëdhënia që kemi me gjërat e kësaj bote. Për shkak të këtyre marrëdhënieve njeriu mund të bëhet armiqësor ndaj Zotit, në një kohë kur vdekja e detyron të heqë dorë prej gjërave të dashura për të. Për këtë arsye, shumë njerëz vdesin si armiq të Zotit. Ja përse duhet ta zvogëlojmë lidhjen tonë me gjërat e kësaj bote.

Herët ose vonë do të ndahemi nga kjo botë. Andaj duhet t’i dobësojmë lidhjet tona me të dhe po të jetë e mundur, t’i zhdukim plotësisht sepse këto lidhja shkaktojnë probleme. Dashuria ndaj vetvetes është ajo që shkakton lidhje me këtë botë. Pëlqimi i vetes, fuqia dhe pozita e shkatërrojnë njeriun. Dashuria për poste dhe dashuria për të qenë në foltore, janë të dyja shenja të dashurisë për këtë botë. Të gjitha këto janë perde të vendosura “njëra mbi tjetrën”. Në vend që të themi se njerëz të dashuruar pas kësaj bote janë ata që posedojnë filan gjëra, duhet të shohim se sa të lidhur jemi ne me gjërat që i posedojmë. Pikërisht për shkak të kësaj lidhjeje ne i kritikojmë të tjerët.

Një njeri që s’është egoist, nuk i kritikon të tjerët. Nëse dikush i sheh gabimet e tjetrit, kjo është ngase veten e tij e konsideron të përsosur dhe të ngritur kurse të tjerët, të gabuar. Ka disa vargje poetike, të cilat mbase nuk janë të përshtatshme për situatën. Por megjithatë, ato thonë: “Unë jam pikërisht ajo që thua ti por ti je ajo që shtirresh”. Në shkollat fetare, ne tregojmë se kemi ardhur këtu për hir të Zotit dhe e quajmë veten “ushtarët e Zotit”. Por a jemi vërtet të tillë? Nuk duhet të shtirremi se jemi diçka që nuk jemi.

Mos vallë hipokrizia është diçka tjetër? Hipokrizi nuk është vetëm kur një njeri si Ebu Sufjani shtirret si një njeri fetar. Është gjithashtu hipokrizi kur një njeri pretendon se është diçka që nuk është. Por edhe hipokrizia ka nivele, disa prej të cilave janë më të ashpra se të tjerat.

Një gjë tjetër me rëndësi është që kur njeriu të largohet nga kjo botë, për të të mos thuhet se i ftoi njerëzit drejt botës tjetër dhe ishte indiferent ndaj kësaj bote. Profetët i ftuan njerëzit drejt botës tjetër por edhe në këtë botë u përpoqën për drejtësi.

I Dërguari ishte shumë i afërt me Zotin por ai gjithnjë thoshte se i kërkonte falje Zotit, shtatëdhjetë herë në ditë sepse zemrën e kishte të trazuar. Është e natyrshme që të jetë e trazuar zemra e një njeriu, i cili dëshiron të jetë gjithnjë me atë që do por që duhet të takohet domosdo edhe me njerëzit e tjerë. Të supozojmë se një njeri ka ardhur për t’ju pyetur në lidhje me një ligj fetar. Është një njeri i mirë dhe ju e dini se është detyrë e juaja dhe një vepër e virtytshme që t’i përgjigjeni. Por prapëseprapë, ju ndjeheni të trazuar sepse doni të jeni me më të Dashurin.

“Ngase më trazohet zemra, i kërkoj falje Zotit shtatëdhjetë herë në ditë”. Një thënie e tillë përcillet nga i Dërguari. Por për ne nuk do të ishte e drejtë të thuhen fjalë të tilla. Po të kemi gjurmë të sexhdes mbi ballë, s’ka nevojë të mburremi me to. Ata që thonë se disciplinat shpirtërore e bëjnë pasiv njeriun, e kanë gabim. Ai që ua mësoi njerëzve këto dituri dhe që në rrethin e Profetit, ishte personi që i dinte më mirë se kushdo tjetër këto gjëra, sipas historisë, ditën që iu bind Profetit, e morri llopatën dhe doli të punonte. Nuk ka kundërthënie ndërmjet njohurive shpirtërore dhe punës fizike.

Ata, që duke i bërë njerëzit të merren me punët e kësaj bote, i largojnë nga adhurimet dhe nga lutjet, nuk janë të vetëdijshëm për faktet e vërteta. Ata nuk e dinë se është pikërisht lutja që e ndërton karakterin e njeriut dhe që e mëson të jetojë një jetë të respektueshme. Profetët luteshin dhe bënin adhurim dhe ata ishin personat që në botë i hodhën themelet e drejtësisë dhe u ngritën kundër tiranëve. Edhe Imam Husejni e bëri të njejtën. Vetëm shiheni lutjen e ditës së Arefes dhe mendoni në lidhje me të!

Të gjitha arritjet e tyre ishin falë adhurimeve. Janë adhurimet që e bëjnë njeriun të kujdesshëm ndaj Zotit. Nëse njeriu i reciton si duhet, si pasojë e bekimit hyjnor të fituar falë tyre, lidhja e tij me vetveten dobësohet por aftësia e tij për të vepruar nuk ndikohet aspak. Ajo, jo vetëm që nuk dobësohet, por edhe bëhet e gatshme për t’u shërbyer vëllezërve të tij dhe njerëzimit. Disa injorantë i kritikojnë librat e lutjeve. Ata nuk e dinë se ç’njerëz janë ndërtuar falë këtyre librave. Disa nga këto lutje si Lutja e Muajit Sha’ban, Lutja e Kumejlit, Lutja e Arafatit, Lutja Samat dhe të tjetra, na kanë ardhur nga Imamët. Ç’njerëz kanë ndërtuar këto lutje? Ata që e recitonin Lutjen e muajit Sha’ban, në të njejtën kohë luftonin me shpatat e tyre.

Sipas asaj që përcjell historia, të gjithë Imamët e recitonin lutjen e muajit Sha’ban. Për asnjë lutje tjetër s’kam dëgjuar të thuhet se e kanë recituar të gjithë Imamët. Ata persona që e recituan këtë lutje, në të njejtën kohë luftuan kundër jobesimtarëve. Këto lutje e nxjerrin njeriun nga errësira dhe vetëm ai që del nga errësira është një njeri i vërtetë. Pastaj ky njeri bën gjithçka për hir të Zotit. Nëse e përdor shpatën, e përdor për hir të Zotit. Nëse lufton, lufton për hir të Zotit. Andaj është krejtësisht e gabuar të thuhet se lutjet e bëjnë pasiv njeriun. Ata që e thonë këtë, janë njerëzit për të cilët kjo botë është gjithçka. Gjërat e tjera përtej kësaj bote, s’janë tjetër për ta veçse një prodhim i imagjinatës. Por një ditë do të kuptojnë se gjërat që i konsideronin imagjinare, janë të vërteta dhe se të vërtetat e tyre s’janë veçse vegime të gënjeshtërta. Në të vërtetë, lutjet, fjalimet dhe librat si “Nehxhul Belaga” ose “Mefatihul Xhinan” i ndihmojnë njeriut në ndërtimin e karakterit të tij.

Dhe kur bëhet një njeri i vërtetë, ai me automatizëm fillon të veprojë sipas principeve islame. Ai e kultivon tokën e tij dhe e bën këtë për hir të Zotit. Ai lufton vetëm me jobesimtarët dhe me agresorët. Një njeri i tillë është monoteist i vërtetë dhe një adhurues i virtytshëm i Zotit. Ata që e shoqëronin të Dërguarin e Zotit dhe Prijësin e Besimtarëve (Aliun), i bënin adhurimet e tyre teksa beteja po zhvillohej. Me këtë, lutja dhe beteja zhvilloheshin njëra përkrah tjetrës. Teksa lufta po vazhdonte, njëri e pyeti një gjë Imam Aliun. Ai u ngrit për t’ia shpjeguar çështjen këtij njeriu. Disa u habitën duke thënë se nuk ishte kohë për të mbajtur fjalime. Imam Aliu u tha: “Kjo është arsyeja përse luftojmë sot.” Më pas, shtoi: “Ne nuk luftojmë me Muavijen, për ta marrë Sirinë. Siria s’ka fare rëndësi për ne...”

I Dërguari i Zotit dhe Imam Aliu nuk kishin për qëllim pushtimin e Sirisë ose të Irakut. Ata dëshironin t’i shpëtonin njerëzit nga shtypësit dhe t’i reformonin në dimensionin moral. Dhe pikërisht ata të dy ishin adhurues të zjarrtë të Zotit. Lutjen e Kumejlit, Imam Aliu ia mësoi pikërisht Kumejl bin Zijadit, i cili ishte vetë një luftëtar.

Ndikimet e adhurimit në zemrën e njeriut

Për të parandaluar që njerëzit të merren me adhurim dhe me lutje, një ditë, disa njerëz të devijuar (ndjekësit e Kasreviut) i mblodhën librat e gnosës dhe të lutjeve dhe i dogjën të gjitha. Këta njerëz nuk e kuptonin se çfarë ndikimi kishte lutja mbi zemrën njerëzore. Ata nuk e dinin se të gjitha të mirat e kësaj bote ishin falë adhuruesve të virtytshëm që e përmendin Zotin. Ndonse ka njerëz që adhurimet e tyre i kryejnë mekanikisht dhe i recitojnë lutjet si papagaj, edhe kjo gjë ka një efekt të vetin sepse sido që të jetë, një njeri që bën adhurim është më i mirë se ai që nuk bën. Një adhurues i devotshëm është gjithnjë më me kulturë. Ai nuk bën vjedhje. Shiheni njëherë listën e kriminelëve më në zë! Sa prej tyre janë student të shkencave fetare? Sa klerikë fetarë ka, që pinë verë, që bëjnë vjedhje ose që merren me krime të tjera? Është e vërtetë se në mesin e atyre që merren me kontrabandë, ndonjëherë gjenden edhe disa klerikë të rremë fetarë dhe disa njerëz me dukje prej sufiu, por të tillët as i kryejnë adhurimet e tyre dhe as merren me gjëra të tjera të virtytshme. Ata e kanë mbathur këtë maskë vetëm për t’i arritur qëllimet e tyre të liga. Në mesin e atyre që bëjnë adhurim dhe që i ndjekin rregullat islame, ka shumë pak njerëz që ndonjëherë janë akuzuar për ndonjë krim serioz.

Rendi i botës mbështetet në njerëzit që luten dhe nuk ka arsye përse lutja të pengohet. Është e gabuar që të rinjtë të largohen nga lutjet duke u thënë se në vend të lutjeve, recitimi i Kur’anit duhet të popullarizohet. Nuk duhet të lihet pas dore ajo që i hap rrugë mesazhit kuranor. Mendimi se vetëm Kur’ani duhet të recitohet dhe se lutjet (duatë) dhe tradita e Profetit duhet të shpërfillen, është vërtet një mendim djallëzor.

Kur’ani pa Traditën e Profetit (Sunnetin) dhe pa lutjet

Ata që thonë se nuk u pëlqejnë lutjet (duatë), kurrë s’do të mund ta popullarizojnë Kur’anin. Idetë e tyre devijuese kanë burime djallëzore. Të rinjtë duhet të jenë të kujdesshëm dhe të shohin se kush i ka shërbyer më shumë shoqërisë muslimane: ata që janë marrë edhe me Traditën dhe lutjet ose ata që kanë thënë se vetëm Kur’ani mjafton. Të gjitha veprat bamirëse dhe institutet që sot veprojnë në atë drejtim, janë vepër e atyre që i kanë recituar lutjet dhe e kanë lexuar edhe Kur’anin njëkohësisht.

Të gjitha shkollat fetare dhe spitalet janë ndërtuar nga aristokratët e pasur të epokave të kaluara, të cilat janë marrë me lutje. Ky sistem duhet të vazhdojë domosdo. Njerëzve duhet t’u jepet kurajo për të vazhduar me punët e mira. Përveç që ndihmojnë në zhvillimin shpirtëror të njeriut, këto lutje janë një ndihmesë edhe për udhëheqjen e njerëzve. Ata që shkojnë në xhami për t’u lutur, nuk e prishin rendin publik. Vetë kjo mjafton si një shërbim ndaj shoqërisë. Shoqëria përbëhet nga individët. Edhe sikur vetëm gjysma e shoqërisë të merrej me lutje dhe adhurime e të mos kishte koh për të bërë krime, do të ishte e mjaftueshme për një shoqëri të lumtur. Një zejtar që e bën sinqerisht punën e tij dhe në këtë mënyrë e fiton bukën e gojës, nuk kryen mëkate. Përkundër kësaj, ata që bëjnë vrasje dhe vjedhje, nuk janë të interesuar për çështjet shpirtërore. Po të ishin të interesuar për punë të tilla, nuk do t’i kryenin krimet në fjalë.

Lutjet dhe adhurimet luajnë një rol të rëndësishëm në edukimin e shoqërisë. Ato janë përcjellur nga Zoti dhe nga i Dërguari i Tij.

Kur’ani i Shenjtë thotë:

Thuaj: Zoti im s’do të kujdesej për ju sikur të mos e thërrisnit Atë...(Kur’an 25:77)

Po të lexohet Kur’ani, do të shohim se vetë Zoti i stimulon njerëzit që t’i luten Atij dhe thotë se nuk do të kujdesej për ta sikur të mos e thërrisnin. Me sa duket, ata që e kundërshtojnë rëndësinë e lutjeve, e mohojnë edhe vetë Kur’anin. Një njeri që thotë se nuk i intersojnë lutjet, ose nuk është interesuar në atë që e thotë Kur’ani ose nuk e beson fare Kur’anin. Ai nuk e di mbase se Zoti thotë:

Më thirrni që t’ju përgjigjem! (Kur’an 40:60)

Na bëftë Zoti nga ata që merren me lutje e me adhurim dhe që e recitojnë Kur’anin!

Zoti dhe lavdia e Tij

Nga ajo që kemi thënë deri tani, është e qartë se në shprehjen “bismil’lah”, nuk mund të bëhet fjalë për shkakshmëri, siç pretendojnë disa gjuhëtarë. Në të vërtetë, në çështjen e veprimeve të Zotit nuk mund të flitet për shkak dhe pasojë. Mënyra më e mirë për ta shprehur marrëdhënien ndërmjet Krijuesit dhe krijesave është ajo që gjendet edhe në Kur’an. Në shumë pjesë të tij, kjo marrëdhënie është përshkruar si “madhërim (i lavdisë)”. Për shembull thuhet:”Zoti yt ia shpalli lavdinë e Tij...” Në disa raste të tjera, kjo marrëdhënie përshkruhet si një “manifestim”. Në lidhje me Zotin, është thënë se Ai është i Pari dhe i Fundmi, i Qarti dhe i Fshehuri. Kjo marrëdhënie është e ndryshme nga ajo e shkakut dhe e pasojës, e cila nënkupton një lloj tendence që nuk është e përshtatshme për Zotin. Si e tillë, ajo nuk është një shprehje e përshtatshme e marrëdhënies së Zotit me gjërat ekzistuese.

Për këtë qëllim, ose do ta zgjerojmë kuptimin e shkakshmërisë në mënyrë që ta përfshijë edhe madhërimin, ose do të themi se “ba”-ja në shprehjen “bismil’lah” nuk është shenjë e shkakshmërisë dhe se shprehja “me emrin e Zotit” do të thotë: “me manifestimet dhe me madhërimin e Tij.” Andaj, shprehja “bismil’lah elhamdulil’lah” (me emrin e Zotit, lëvdatat i takojnë Zotit) nuk do të thotë se emri i Zotit është shkak dhe se lëvdimi i Tij është pasoja.

Me sa di unë, fjalët “sebebijjet” dhe “illijet” (shkaku, pasoja, shkakshmëria) nuk përmenden askund në Kur’an ose në Traditë (Sunnet). Këto fjalë janë thjesht terme filozofike të përdorura nga filozofët. Në këtë kuptim, Kur’ani i ka përdorur fjalët khalk (krijim), zuhur (manifestim) dhe texhel’li (madhërim).

Ka edhe një aspekt tjetër të shprehjes “bismil’lah”. Në lidhje me pikën e shënuar nën shkronjë “ba”, ka një rrëfim dhe nuk jam i sigurt se a përmendet kjo thënie në ndonjërin nga burimet e besueshme të haditheve. Sido që të jetë, Imam Aliu thotë: “Unë jam pika nën ba-në e besmeles.” Nëse kjo thënie është autentike, ajo mund të interpretohet edhe kështu: shkronja “ba” simbolizon manifestimin absolut. Pika e simbolizon cilësimin e parë që qëndron në nivelin e velajetit. Nëse është autentike kjo thënie, Prijësi i Besimtarëve mbase dëshiron të thotë se njësoj si pika që e përcakton shkronjën “ba”, edhe pozita universale e “Velajetit” është përcaktimi i parë i Manifestimit Absolut. Ky emër është një sinonim i lavdisë absolute dhe përcaktohet fillimisht nga Velajeti i Profetit, domethënë nga Imam Aliu. Ky fakt është i saktë edhe sikur të mos përmendet në ndonjë libër autoritativ.

Përcaktimi i parë dhe kryesor i lavdisë absolute është shkalla më e lartë e ekzistencë dhe kjo shkallë është e njejtë me Velajetin absolut. Në të vërtetë, emri hyjnor është ndonjëherë një simbol i gjendjes se qenies. Emri gjithëpërfshirës i kësaj gjendje është “Allah”. Ndonjëherë një emër hyjnor është simbol i manifestimit të ndonjë cilësie hyjnore si mëshira ose bamirësia. Të gjithë këta emra janë reflektime të Emrit të Madhëruar. Disa prej tyre janë emërtime të gjendjes, disa të reflektimeve të lavidisë së emrave dhe disa janë emra të reflektimeve të lavdisë së veprimeve të Zotit. Emrat e kategorisë së parë quhen emra të shkallës së “Pakrahasueshmërisë”, ato të kategorisë së dytë quhen emrat e Njëshmërisë dhe ato të shkallë së tretë, emrat e Vullnetit. Këto janë emërtime të përdorura nga mistikët. Tri vargjet e fundit të kapitullit 59 të Kur’anit, flasin për këta emra hyjnorë:

1- Ai është Allahu, s’ka zot tjetër veç Tij. Ai është Njohës i të padukshmes dhe të dukshmes. Ai është Bamirës dhe Mëshirues.

2- Ai është Allahu, s’ka zot tjetër veç Tij, Ai është Sunduesi, i Shenjti, Paqja, Ruajtësi i besimit, Mbrojtësi, i Madhërueshmi, Detyruesi, më i Lartësuari. Lavdi i qoftë Zotit nga gjërat që i mveshin.

3- Ai është Allahu, Krijuesi, Trajtësuesi, Formësuesi, Atij i takojnë emrat më të bukur. Gjithë ç’është në qiej e në tokë e lëvdon Atë. Ai është i Fuqishmi dhe i Urti.

Këto tre vargje mund të nënkuptojnë tre shkallët e emrave të shenjtë, të cilat i përmendëm më sipër. Vargu i parë i përmend emrat e gjendjes së Qenies. Vargu i dytë i përmend emrat e reflektimeve të lavdisë së emrave dhe vargu i tretë, reflektimin e lavdisë së veprave. Sipas kësaj, ka tre shkallë të madhërimit hyjnor: shkalla e shpalljes së lavdisë për Veten, shkalla e shpalljes së lavdisë në nivelin e emrave hyjnorë dhe shkalla e shpalljes së lavdisë në nivelin e manifestimeve. Shprehja “Ai është i Pari dhe Ai është i Mbrami” është mbase një mohim i çdo lloj ekzistence përveç Tij. Ai është i Pari dhe i Mbrami, i Qarti dhe i Fshehuri. Kjo tregon se edhe manifestimi është vetë Ai dhe nuk thotë se manifestimi është prej Tij, sepse Ai është i Pari dhe i Mbrami, i Qarti dhe i Fshehuri.

Lavdia nuk është e ndarë nga i Lavdishmi

Ka shumë grada të shpalljes së lavdisë së Zotit por në asnjërën prej tyre, lavdia nuk është e ndarë nga poseduesi i lavdisë. Është një ide e vështirë për t’u kuptuar por kur të kuptohet, është shumë lehtë të besohet. Ka shumë mundësi që emri “Allah” të jetë emri i lavdisë në nivelin e cilësive hyjnore. Në këtë rast, fjala “ism” në shprehjen “bismil’lah” do të nënkuptonte shfaqjen e manifestimit të përgjithshëm të lavdisë. Edhe në këtë rast, nuk do të ishte e vështirë që të nxirren dy kuptimet që i kemi përmendur më parë, sepse cilësitë e Zotit nuk janë të ndara nga Vetja ose nga Esenca e Tij. Në këtë drejtim, duhet të theksojmë se njeriu ndonjëherë e sheh ndonjë gjë nga këndvështrimi i perceptimeve të tija, ndonjëherë nga këndvështrimi i mendimeve, ndonjëherë nga këndvështrimi i përshtypjeve që i kanë mbetur në zemër dhe ndonjëher nga këndvështrimi i të dëshmuarit të vetë realitetit. Ky rregull vlen edhe për çështjet shpirtërore.

Kufiri më i largët i perceptimit tonë është perceptimi intelektual, argumentativ ose gjysëm-argumentativ. Ne i kuptojmë gjërat vetëm nëpërmjet intelektit tonë. Kur bëhet fjalë për pyetjet në lidhje me njohjen e Zotit, niveli kryesor i njohjes është të kuptuarit e Zotit dhe të lavdisë së Tij. Në të vërtetë, çfarëdo metode të perceptimit që të përdorim, perceptimi ynë s’mund të shkojë përtej këtij kufiri.

Qenia dhe Lavdia e Tij janë e Vërteta

Kjo është çështja kryesore. Sa për natyrën e lavdisë së Tij në nivele të ndryshme të Esencës Hyjnore, të Cilësive dhe të Veprimeve, vargjet që i kemi përmendur më sipër, flasin tashmë se “Ai është i Pari dhe i Mbrami, i Qarti dhe i Fshehuri”. E vërteta e vetme është se nuk ka ekzistencë tjetër përveç Zotit. Në të vërtetë, është e pakuptimtë të mendohet se mund të ketë ndonjë gjë përveç Tij. Ndonjëherë, në varësi prej aftësisë tonë të të kuptuarit, ne përpiqemi të marrim vesh se ç’është perceptimi ynë, ç’thotë intelekti, a janë perceptimet racionale aq fort të ngulura në zemrën tonë sa të mund të quhen besim dhe a e kemi filluar udhëtimin tonë shpirtëror në një drejtim të saktë, aq sa të mund të quhet gnosë ose “irfan”. Sido që të jetë, kjo është më tepër një çështje e perceptimit tonë sesa e aktualiteteve.

E Vërteta s’është tjetër veçse Ai

Nëse e kundrojmë me kujdes këtë pyetje, arrijmë në përfundimin se nuk ka ndonjë ekzistencë tjetër veç Zotit dhe se lavdia e Tij nuk është tjetër veçse vetë Ai. Ne s’jemi të aftë për të perceptuar një shembull, i cili do ta përshkruante këtë të vërtetë që s’e kuptojmë dot. Në këtë rast, shembulli i objektit dhe i hijes së tij është një shembull i papërshtatshëm.

Marrëdhënia ndërmjet Zotit dhe lavdisë së Tij mund të shprehet më së miri nëpërmjet shembullit të detit dhe valëve të tija. Ky është mbase shembulli më i përafërt. Siç e dimë, valët e detit nuk janë të ndara nga deti por prapëseprapë, deti nuk është vetëm valët ndonse valët janë deti. Kur deti “lëkundet”, valët shfaqen. Në atë rast, valët dhe deti na duken si dy gjëra të ndara. Por valët janë një fenomen i përkohshëm dhe pas një kohe, sërish bëhen një me detin. Në të vërtetë, valët nuk ekzistojnë në mënyrë të pavarur nga deti.

Edhe bota është e ngjashme me valët. Megjithatë, duhet theksuar se as ky shembull nuk është analogjia e përsosur sepse asnjë shembull nuk mund ta ilustrojë plotësosht marrëdhënien ndërmjet Zotit dhe krijesave të Tija. Ne e themi vetëm atë që jemi të aftë ta kuptojmë. Ka dy aspekte të kësaj çështjeje. Në njërën anë ka disa konceptime të përgjithshme si emrat e Zotit, emrat e cilësive të Tij dhe të veprimeve të Tija në disa nivele të ndryshme. Këto janë konceptet që mund t’i perceptojmë. Shkalla e dytë është ajo e sjelljes së argumenteve për të vërtetuar se Zoti dhe lavdia e Tij nuk janë të ndarë nga njëri-tjetri. Për ta vërtetuar këtë, thuhet se Zoti është ekzistencë e pastër dhe absolute, e cila nuk mund të cilësohet ose të kufizohet, sepse një ekzistencë që mund të kufizohet ose të cilësohet, nuk është absolute. Ekzistenca absolute duhet të jetë e përsosur, e pakufizuar dhe e pastër nga të gjitha kufizimet dhe mangësitë. Cilësitë e Ekzistencës Absolute duhet gjithashtu të jenë absolute dhe të pakufizuara. As mëshira e Zotit nuk mund të kufizohet, as dhembshuria e Tij dhe as Hyjësia.

Mungesa e një përsosmërie do të thotë kufizim

Ngase Zoti është dritë absolute dhe një ekzistencë e pakufizuar, Ai duhet t’i përmbajë brenda Vetes të gjitha përsosmëritë, sepse mungesa e një përsosmërie do të thoshte cilësim dhe kufizim. Po të kishte një mangësi ose një gabim të vogël në esencën e Tij, termi “absolut” nuk do të ishte i vlefshëm për Zotin. Ai do të ishte i papërsosur dhe si i tillë, nuk do të ishte vetëekzistues, sepse përsosmëria absolute është jetike për të qenë një ekzistencë e pavarur.

Kur mendojmë për Zotin me kapacitetin tonë të kufizuar mendor, shohim se “Allah” është emri i asaj Qenieje Absolute që i ngërthen në Vete të gjithë emrat e bukur dhe cilësitë. Pikërisht një reflektim i lavdisë së kësaj Qenieje janë të gjitha gjërat. Zoti është përsosmëria absolute dhe e pacilësueshme. Po të kishte një mangësi të vogël në Të, Ai do të kthehej në një ekzistencë të mundshme në vend që të ishte një ekzistencë e domosdoshme. Ai i kombinon në veten e Tij, të gjitha cilësitë e përsosmërisë dhe të virtytit. Ai është ekzistenca e pastër dhe e papërcaktuar. Çdo lloj ekzistence i përket Atij. Ai është gjithçka, por në një mënyrë të papërcaktuar dhe nëpërmjet përsosmërisë absolute. Ngase emrat e Tij nuk janë të ndarë nga Qenia, emrat e cilësive të Tija janë gjithashtu edhe emra të Qenies. Të gjitha karakteristikat që vlejnë për Allahun, janë të vlefshme edhe për Rahmanin (Mëshiruesin). Rahmani, duke qenë një përsosmëri dhe një mëshirë absolute, i ka të gjitha përsosmëritë e ekzistencës. Kur’ani thotë:

Thirreni Allahun ose thirreni Rahimin...(Kur’an 17:110)

Në një varg tjetër thuhet:

Thirreni me ndonjë emër sepse të gjithë emrat e bukur i takojnë Atij...(Kur’an 7:180)

Allah, Rahman, Rahim dhe të gjithë emrat e Tij janë të bukur dhe të mirë. Secili prej tyre i kombinon të gjitha cilësitë e Tija. Ngase është Absolut, nuk ka papërshtatshmëri ndërmjet Atij dhe emrave të Tij ose papërshtatshmëri ndërmjet një emri dhe një emri tjetër.

Emrat e Zotit nuk janë si emrat që ne ua japim gjërave për arsye të ndryshme. Lavdia dhe manifestimet e Tij nuk janë dy aspekte të ndryshme të Zotit. Manifestimi i Tij është pikërisht lavdia e Tij dhe lavdia e Tij s’është tjetër veçse manifestimi i Tij. Por edhe kjo shprehje është e pamjaftueshme. Ekzistencë Absolute do të thotë përsosmëri absolute dhe një përsosmëri e tillë duhet domosdo të jetë absolute në çdo drejtim. Andaj, të gjitha cilësitë e Tija janë absolute. Nuk mund të paramendohet asnjë lloj papërshtatshmërie ndërmjet Esencës dhe Cilësive.

Vëzhgimi është një hap përtej të gjithë argumenteve dhe dëshmive

Shpesh thuhet për shembull “nuk ka dëshmi në lidhje me këtë gjë” ose “arsyeja thotë kështu..” Përcillet se një gnostik ka thënë: “Ngado që të shkoja, ky i verbri vinte atje bashkë me bastunin e tij.” Me fjalën “i verbri” ai nënkuptonte Ebu Ali Sina-në (Avicenna) dhe ajo që dëshironte të thoshte me këto fjalë, është se personi që i percepton të vërtetat vetëm nëpërmjet argumenteve dhe arsyetimit të thatë, mund lirisht të krahasohet me një të verbër që e kërkon rrugën me bastunin e tij. Gnostiku thotë: “Kudo që arrita nëpërmjet vështrimit dhe gnosës sime, edhe ky njeri i verbër erdhi atje me shkopin e tij, domethënë nëpërmjet argumenteve logjike.”

Njerëzit që mbështeten në argumente janë të verbër

Njerëzit që mbështeten në argumente janë të verbër sepse atyre u mungon aftësia për të parë. Ndonse e kanë dëshmuar njëshmërinë e Zotit, faktin se Ai është burimi i ekzistencës dhe disa pyetje të tjera të lidhura me këtë çështje, ajo që ata thonë është një çështje argumentesh, përtej mureve të të cilave ata janë të paaftë për të parë. Me shumë mundime, zemra e kupton se Qenia e Domosdoshme është një ekzistencë e pastër dhe se Ai është gjithçka. Megjithatë, zemra është si një fëmijë që duhet të ushqehet në çdo hap. Ai që i kupton pyetjet racionale nëpërmjet argumenteve, ka nevojë për përsëritjen e këtyre argumenteve dhe duhet të bëjë një përpjekje tepër të mundimshme derisa gjetjet e tija të kthehen në një besim të palëkundur në zemër.

Besimi është një perceptim i fuqishëm

Kur të pranohet me ngulm se Zoti është ekzistenca e pastër dhe vetë përsosmëria, kjo bindje e njeriut kthehet në besim. Para kësaj shkalle, ajo është vetëm një ide racionale e përfituar nëpërmjet argumenteve, e cila më pas krijon një konceptim të caktuar. Kur zemra e pranon si të vërtetë këtë konceptim, qoftë nëpërmjet argumenteve racionale dhe qoftë nëpërmjet mësimeve kuranore, ai bëhet besim. Intelekti e zbulon të vërtetën dhe ia mëson atë zemrës. Kur si rezultat i përsëritjes dhe i ushtrimeve mendore, e vërteta se nuk ka asgjë tjetër veç Zotit të rrënjoset në zemër, kjo ide bëhet një besim. Ndonse niveli i shprehur në Kur’an me fjalët “që zemra ime të jetë e kënaqur...” është më i ulët se vizioni i profetëve, është një nivel në vete. Por të parit e bukurisë së Zotit është një shkallë shumë më e lartë. Lavdia e Zotit iu shfaq profetit Musa. Kur’ani thotë:

Kur Zoti ia shfaqi malit lavdinë e Tij..(Kur’an 7:143)

Në lidhje me tregimin e profetit Musa, periudha tridhjetë ditore dhe ajo dyzet ditore më pas, si dhe ngjarjet që pasuan, janë të rëndësishme dhe vlen të përmenden. Kur Musa u largua nga shtëpia e Shuajbit, vjehrrit të tij, pasi kaloi një distancë të shkurtër, i tha të shoqes: “Po ndjej se ka një zjarr”. Fëmijët dhe gruaja e tij nuk e panë fare zjarrin që ai e ndjente. Musa tha: “Do të shkoj dhe mbase do të sjell pak prush për ju”. Kur iu afrua zjarrit, e dëgjoi zërin: “Vërtet unë jam Zoti”. Ai e dëgjoi këtë zë nga një zjarr që digjej në një pemë. Një aftësi e tillë e të parit përfitohet nga njeriu “i verbër” nëpërmjet “shkopit” të tij kurse nga gnostiku, nëpërmjet zemrës. Profeti Musa e pa të njejtën gjë me sytë e tij.

E vërteta është përtej asaj që e themi dhe që e dëgjojmë

Ne shpesh flasim për të vërtetat por ato janë përtej asaj që mund ta themi ne. “Vërtet Unë jam Zoti.” Askush përveç Profetit Musa nuk mund ta shihte dritën e lavdisë hyjnore që i ishte shfaqur asaj peme. Po kështu, askush nuk mund ta njohë natyrën e vërtetë të shpalljes që iu zbrit të Dërguarit të Zotit, Muhammedit. I gjithë Kur’ani u zbrit përnjëherë në zemrën e tij. Por si? Kush mund ta dijë këtë? Nëse me Kur’an nënkuptojmë atë që kemi, domethënë librin që përbëhet nga 30 pjesë (xhuze), atëherë është e qartë se nuk mund t’i jetë shpallur përnjëherë një zemre të zakonshme.

Kuptimi i fjalës “zemër” është shumë i ndryshëm nga ajo që kuptojmë ne

Në këtë kontekst, zemra është diçka e ndryshme nga ajo që kuptojmë ne. Kur’ani është një e vërtetë që i shpallet zemrës. Kur’ani është një e fshehtë e ruajtur. Ai duhej të zbriste nga lartësia e tij që të mund t’i shpallej zemrës së të Dërguarit të Zotit. Më pas, duhej të zbriste akoma më poshtë që të mund të kuptohej nga të tjerët. E njejta vlen edhe për njeriun. Edhe ai është një fshehtësi e mbuluar. Nga ajo që mund të shohim, themi se njeriu është një kafshë dhe po ta shohim kështu, është një kafshë shumë më e ulët se kafshët e tjera. Por cilësia dalluese e kësaj kafshe është në faktin se ajo mund ta arrije “humanitetin”, duke i kaluar nivelet e ndryshme të përsosmërisë, derisa ta arrijë përsosmërinë absolute. Para vdekjes së tij, njeriu mund të bëhet një gjë që është vështirë edhe të paramendohet.

Ajo që ndjejmë janë vetëm cilësi dhe forma

Njeriu si tërësi është një e fshehtë. Është vështirë të thuhet se ç’shohim në këtë botë sepse ne nuk mund t’i perceptojmë trupat dhe substancat. Gjithë ç’mund të perceptojmë ne janë format dhe cilësitë. Për shembull, syri unë e sheh një ngjyrë, veshi dëgjon një zë, gjuha merr një shije, duart ndjejnë të prekura. Të gjitha këto gjëra janë forma dhe cilësi. Por trupi i vërtetë nuk është askundi. Kur e përshkruajmë një gjë, ne e përmendim gjatësinë e saj, gjerësinë dhe thellësinë. Por të trija këto gjëra s’janë tjetër veçse cilësi të saj. Çfarëdo cilësish të një gjëje që të përshkruajmë, s’do të jetë tjetër veçse një formë. Atëherë ku është vetë trupi? Trupi është një e fshehtë, një hije e të fshehtave hyjnore.

Mbase ky konceptim është një shkallë e përshkruar nga gnostikët me fjalët “e padukshme ndonse e dukshme”, sepse në këtë botë, gjërat janë të dukshme dhe të padukshme njëkohësisht. Plotësisht të padukshme janë vetëm ato gjëra të cilat ne nuk mund as t’i shohim dhe as t’i perceptojmë. Kur duam të përshkruajmë një gjë, ne s’mund të bëjmë më tepër sesa t’ia përmendim emrin, cilësitë dhe karakteristikat dalluese. Njeriu nuk mund ta perceptojë një gjë që është hije e të Fshehtës Absolute, sepse perceptimi njerëzor është i mangët. I vetmi njeri që mund t’i perceptojë plotësisht gjërat është ai, i cili nëpërmjet “velajetit” të tij, ka arritur në një shkallë ku Zoti i shfaqet plotësisht në zemër. Pra, çështja e dukshmërisë dhe e padukshmërisë na shfaqet gjithkund. Kjo është arsyeja përse nga të gjithë njerëzit dëgjohen fjalët “bota e padukshme”, “bota e ëngjëjve” ose “bota e intelektit”.

I Dërguari i Zotit është një Emër i Lartësuar i Zotit

Të gjithë emrat e Zotit janë njëkohësisht një fshehtësi dhe një gjë e ditur. Ata janë njëkohësisht të qartë dhe të fshehur. Kjo është ajo që shprehet në vargun kuranor: “Ai është i Fshehti dhe i Qarti.” Ajo që është e fshehtë është edhe e qartë dhe ajo që është e qartë është e fshehtë njëkohësisht. Kjo është se si emrat e Zotit nënkuptojnë të gjitha shkallët e ekzistencës. Çdo emër i përfshin edhe konceptet e emrave të tjerë. Nuk mund të thuhet se Rahman është një emër ose një cilësi e ndryshme nga Rahim. E njejta vlen edhe për emrat e tjerë të Zotit. Për shembull, emri “Muntakim” (Dënuesi) nuk është e kundërta e emrit “Rahman” (Mëshiruesi).

Kur’ani thotë: “Thirreni me një emër sepse të gjithë emrat e bukur i takojnë Atij.” Të gjithë emrat e Zotit, pra, janë edhe Rahman edhe Rahim. Nuk mund të thuhet se njëri emër i tij nënkupton një gjë dhe emri tjetër një gjë tjetër. Po të ishte ashtu, atëherë Rahman do të ishte një aspekt i Zotit dhe Rahim një aspekt tjetër i Tij, ndonse e dimë se Qenia Absolute nuk mund të ketë disa aspekte të ndryshme. Si e tillë, Qenia Absolute është edhe Rahman edhe Rahim, edhe Nur (Dritë) edhe Allah. Të qenit Rahim nuk është ndryshe nga të qenit Rahman.

Një njeri që e ka arritur pozitën më të lartë gnostike, në të cilën zemra i ndriçohet nga vetë Zoti dhe jo nga lavdia e Tij, është vetë një “emër i lartësuar” i Zotit dhe do të ndriçohet nga “emri i lartësuar”. Një njeri i tillë mund të jetë vetëm ai, zemrës së të cilit i është shpallur Kur’ani dhe tek i cili ka ardhur Xhibrili. Lavdia e shfaqur zemrës së tij, i përfshin të gjitha lavditë. Ky njeri ishte vetë i Dërguari i Zotit, i cili ishte emri më i lartësuar i Tij. Përcillet se Imamët kanë thënë: “Ne jemi emrat e bukur të Zotit.”

Edhe ekzistenca jonë është një shpallje e lavdisë së Zotit

Në mesin e temave që i diskutuam sot ishte edhe tema e shkakshmërisë. Më sipër thamë se ishte e gabuar që të parashtrohej çështja e shkakshmërisë kur bëhet fjalë për Zotin. Në burimet tona autentike nuk shohim të jetë përmendur një gjë e tillë. Disa shembuj të dyshimtë në këtë drejtim nuk i shërbejnë asnjë qëllimi.

Një çështje tjetër që përmendëm ishte pika nën shkronjën “ba”. E shpjeguam kuptimin e thënies në lidhje me këtë temë, nëse ajo thënie vërtet mund të gjendet në burimet autentike. Disa çështje të tilla janë diskutuar si emra në shkallën e esencës hyjnore, si emra në shkallën e cilësive hyjnore, si emra në shkallën e shpalljes së lavdisë së veprimeve, në shkallën e shpalljes së esencës për esencën, në shkallën e shpalljes së lavdisë së esencës për cilësitë dhe në shkallën e shpalljes së lavdisë së esencës për të gjitha gjërat ekzistuese. Kur flasim për shpalljen e lavdisë hyjnore, themi se edhe vetë ekzistenca jonë është një shpallje e kësaj lavdie. Për ta ilustruar këtë fakt, mund ta marrim shembullin e 100 pasqyrave të vendosura në një vend, ku të gjitha e reflektojnë dritën e diellit. Në këtë rast, mund të thuhet se ka njëqind drita të ndryshme por në të vërtetë, është e njejta dritë që reflektohet nga të gjitha pasqyrat. Megjithatë, ngase drita e diellit është një gjë e kufizuar, ky shembull nuk mund të na japë një përshkrim të përsosur.

Të gjithat gjërat ekzistuese janë rezultat i lavdisë hyjnore

Është pikërisht drita e lavdisë së Zotit që reflektohet në çdo gjë dhe gjithkund. Është e njejta dritë në të gjitha gjërat dhe nuk ka drita të ndryshme për çdo gjë. Të gjitha gjërat ekzistuese janë rezultate të ndërlidhura të të njejtës dritë. Sipas kësaj, fjala “ism”(emri) në shprehjen “bismil’lah” është emri i esencës hyjnore kurse Allah është lavdia e esencës, e cila i përfshin të gjitha lavditë. Emri Allah është pikërisht emri i kësaj lavdie gjithëpërfshirëse. Të tillë janë edhe emrat Rahman dhe Rahim. Është gabim të thuhet se Rahman është emri i një cilësie hyjnore dhe se Rahim është emri i një cilësie tjetër. Në të vërtetë, Allah, Rahman dhe Rahim janë emrat e lavdisë së njejtë hyjnore. E gjithë kjo lavdi është në të njejtën kohë, edhe Allah, edhe Rahman edhe Rahim. Kjo është mundësia e vetme. Në të kundërt, Zoti do të ishte një qenie e kufizuar dhe si e tillë, do të ishte vetëm një ekzistencë e mundshme, jo e domosdoshme.

Sipas asaj që kemi përmendur më sipër, lëvdata është për Allahun dhe Allahu është emri i lavdisë gjithëpërfshirëse hyjnore dhe i manifestimeve. Rahman dhe Rahim janë poashtu emra të të njejtës lavdi. “El-hamd” do të thotë ose “çdo lëvdatë” ose “lëvdatë” në përgjithësi.

Në lidhje me emrin Allah, ka tri mundësi. Ai mund të jetë emri i lavdisë gjithëpërfshirëse hyjnore në nivelin e esencës, në nivelin e cilësive ose në nivelin e vullnetit hyjnor. Kur këto mundësi t’i imponohen shprehjes “bismil’lah”, një mënyrë e ndryshme e të shprehurit na shfaqet në çdo rast.

Për emrin Allah kemi folur pikërisht duke u mbështetur në këto gjëra dhe kemi thënë se ai është emri gjithëpërfshirës në nivelin e esencës, në nivelin e cilësive dhe në nivelin e shpalljes së lavdisë hyjnore në veprime. Kur diskutuam për shprehjen “bismil’lah”, thamë kalimthi disa gjëra në lidhje me shkronjën “ba”, në lidhje me pikën poshtë saj dhe në lidhje me emrat Allah, Rahman dhe Rahim.

Besimi është jetik

Shpresoj të jeni të një mendimi me mua se diskutimi i problemeve të tilla është i nevojshëm. Disa njerëz e mohojnë krejtësisht rëndësinë e tyre. Por jo vetëm kaq. Ka ca njerëz që nuk besojnë fare në çështjet gnostike. Ata që janë në nivelin e kafshës nuk mund të kuptojnë se ka diçka përtej asaj që e dinë vetë. Mendoj se duhet të besojmë në dimensionin shpirtëror. Ky është hapi i parë. Çështja më e rëndësishme është që njeriu të mos e mohojë atë që nuk e di. Shejh Ibn Sina thotë se gjithkush që e mohon një gjë pa patur një arsye të fortë, sillet në kundërshtim me natyrën njerëzore.

Besimi duhet të mbështetet në arsye

Ngase është e nevojshme të ketë një arsye të vlefshme për ta vërtetuar një gjë, duhet të ketë një arsye edhe për ta mohuar atë. Nëse nuk keni një dëshmi pro ose kundër një gjëje, atëherë thoni se nuk dini. Por ka shumë njerëz që mohojnë gjithçka. Ngase nuk kuptojnë, të tillët sillen në mënyrë jonjerëzore. Kur të dëgjoni një gjë, duhet menjëherë të pranoni se, në jo tjetër, ka një mundësi që ajo të jetë e saktë. Kurrë mos e mohoni një gjë menjëherë dhe pa patur një arsye! Ne nuk e dimë se ç’ka përtej kësaj bote. Përveç asaj, edhe dituria jonë në lidhje me këtë botë është tejet e kufizuar. Për momentin, njeriu ka vetëm një shkallë të caktuar diturie dhe mbase do të dijë më shumë në të ardhmen. Shumë gjëra që i dimë sot në lidhje me botën, ishin krejt të panjohura vetëm para një shekulli. Në të ardhmen, shumë zbulime të reja do të bëhen.

Nëse njeriu është i paaftë për ta kuptuar dhe për ta ditur plotësisht botën, si mund të guxojë t’i mohojë gjërat që shenjtorët (eulijatë) e Zotit i dijnë dhe i shohin. Një njeri i mohon të vërtetat shpirtërore vetëm kur zemrës së tij t’i mungojë drita e tyre. Ai thotë se të vërtetat shpirtërore nuk ekzistojnë dhe nuk pranon kurrë se ai është i pavetëdijshëm për to. Ai pretendon se fjalët e atyre që besojnë në këto të vërteta janë vetëm fantazi. Ai guxon ta thotë këtë gjë sepse është i paditur. Ai nuk e di se këto gjëra që i quan fantazi, janë përmendur edhe në Kur’an. Ajo që thonë gnostikët muslimanë, buron nga Kur’ani dhe nga Tradita. Atëherë si mund ta mohojmë atë që Kur’ani e konfirmon?

Është mosbesim ta mohosh një gjë që nuk e di

Ndonse jo mosbesim (kufr) në aspektin ligjor, ky veprim është një lloj mosbesimi. Njëri ndër shkaqet kryesore të fatkeqësive të njeriut është mohimi i të vërtetave që nuk arrin t’i kuptojë. Njeriu i mohon këto gjëra sepse kurrë nuk e ka arritur niveli e shenjtorëvë (miqve të Zotit). Kjo është tendenca më e ligë e mohimit. Është me rëndësi që njeriu të mos e mohojë atë që gjendet në Kur’an dhe në Traditë, atë që është shprehur nga Imamët dhe që është pranuar nga filozofët. Nëse një njeri s’e ka kuptuar vetë një të vërtetë, ai duhet thjesht të pranojë se nuk e di atë. Por s’është aspak e sinqertë kur një njeri nuk e beson Zotin derisa ta ketë Zotin përpara, për ta prerë si një trup në mësimin e anatomisë. Është me rëndësi që të mos e mohojmë atë që është thënë nga Profeti dhe nga Imamët. Ky është hapi i parë.

Nuk mund të kalojmë në hapin e ardhshëm, po ta mohojmë këtë të parin. Nëse një njeri dëshiron të hapërojë përpara, ai duhet që fillimisht të pranojë se këto gjëra që nuk i di, ka mundësi të jenë të vërteta. Pastaj ai duhet t’i lutet Zotit që t’ia hapë rrugën dhe ta udhëzojë drejt pikësynimit.

Nuk duhet të mohohet Kur’ani dhe Tradita e Profetit

Një njeriu që nuk i mohon gjërat hyjnore dhe që i lutet Zotit, Zoti do t’i ndihmojë dhe do t’ia hapë rrugën gradualisht.

Shpresoj që të mos e mohojmë atë që është në Kur’an dhe në Traditë. Ndodh shpesh që njeriu ta besojë Kur’anin dhe Traditën, të mos e mohojë asnjërën edhe përkundër faktin se nuk i kupton por kur dikush t’i thotë se Kur’ani thotë filan gjë, ta mohojë atë menjëherë, në vend që të pranojë se nuk ka njohuri për çështjen.

Mohimi i plotë është një pengesë

Mohimi i plotë nuk i lejon njeriut t’i njohë shumë të vërteta dhe e pengon nga përparimi në rrugën e drejtë. Vërtetësia e fakteve që janë konfirmuar nga shenjtorët duhet së paku të njihen duke i kuptuar në mënyrë të tërthortë, nëse jo të drejtpërdrejtë. Një njeri që i mohon plotësisht këto gjëra dhe i quan të pakuptimta, kurrë nuk do të përparojë në rrugën e tij.

Duhet ta largojmë sjelljen negative

Shpresoj se do të shpëtojmë nga sjelljet negative dhe se do t’i lutemi Zotit për të na bërë të njohur me rregullat e Kur’anit. Si shumë gjëra të tjera, Kur’ani ka shumë potenciale të fshehura. Ai është një tryezë e madhe në të cilën janë vendosur shumë shije nga Zoti. Secili mund ta zgjedhë një ushqim sipas shijes së tij, me kusht që të mos e ketë humbur krejtësisht ngenë për të ngrënë, siç ndodh me të sëmurit e zemrës. Njësoj si bota jonë, Kur’ani është një tryezë e madhe. Kjo botë përdoret nga njerëz të ndryshëm, në mënyra të ndryshme, sipas nevojave dhe shijeve të tyre. Njeriu e përdor në një mënyrë të caktuar, kafsha në një mënyrë tjetër dhe njeriu që është në nivel me kafshën, në një mënyrë të tretë. Me rritjen e nivelit, edhe mënyra e shfrytëzimit të botës ndryshon. E njejta gjë vlen edhe për Kur’anin. Ai është për të gjithë. Gjithkush mund të ketë dobi prej tij, në varësi prej shijes dhe zgjedhjes që bën.

Megjithatë, njeriu që ia sheh më së shumti dobinë, është pikërisht personi i parë të cilit i drejtohet dhe të cilit Kur’ani iu shpall. Kur’anin e njeh vetëm ai, të cilit Kur’ani i drejtohet.

Mohimi i profetësisë

Nuk duhet të dëshpërohemi por thjesht të përpiqemi për t’ia parë dobinë Kur’anit. Për këtë qëllim, është e domosdoshme që ta largojmë nga mendjet tona idenë se nuk ekziston asgjë tjetër përveç problemeve fizike dhe materiale dhe se Kur’ani është shpallur vetëm për t’u marrë me çështjet e kësaj bote. Kjo mënyrë e të menduarit është sinonim i mohimit të profetësisë. Në të vërtetë, Kur’ani ka ardhur për ta bërë njeriun një njeri të vërtetë dhe të gjitha gjërat e tjera, janë thjesht mjete për ta çuar drejt qëllimit.

Lutjet dhe adhurimi janë vetëm mjete

Adhurimi është një mjet dhe po kështu edhe lutjet. Ato janë mjete për t’i zhvilluar cilësitë e vërteta njerëzore dhe për t’i zgjuar potencialet e fjetura të njeriut, që njeriu të bëhet një njeri i vërtetë, besimtar i devotshëm dhe të mund të shohë e të kuptojë se ç’është e drejtë. Për këtë qëllim janë dërguar profetët, të cilët vetë s’janë veçse mjete. Ata nuk erdhën për të themeluar qeveri. Domosdo qeveria ka një vend të rëndësishëm, por profetët nuk erdhën vetëm për ta marrë në dorë sundimin dhe për t’i kontrolluar punët e njerëzve. Këtë gjë e bëjnë edhe kafshët. Edhe ato e kanë botën e tyre dhe e kontrollojnë atë sipas nevojave.

Drejtësia është një cilësi e denjë për Zotin

Ata që i analizojnë thellë gjërat, diskutimin në lidhje me drejtësinë e shohin si një diskutim në lidhje me një karakteristikë të Zotit. Ushtrimi i drejtësisë hyjnore është njëra nga detyrat e profetëve. Ata themelojnë qeveri, si një mjet për ta udhëzuar njeriun drejt pozitës që është qëllimi i vërtetë i ardhjes së profetëve. Na ndihmoftë Zoti në të gjitha punët tona!

Para se të merremi me çështjet e tjera, mbase do të ishte me vend që të theksojmë se shumë shpesh, dijetarët kanë mospajtime ndërmjet veti, vetëm ngase nuk e kuptojnë gjuhën e njëri-tjetrit. Kjo buron nga fakti se grupet e ndryshme të dijetarëvë përdorin gjuhë të ndryshme.

Një diskutim në lidhje me rrushin ndërmjet një iraniani, një turku dhe një arabi

Mbase e keni dëgjuar këtë tregim. Njëri prej tyre ishte iranian, tjetri turk dhe tjetri arab. Të gjithë po diskutonin se ç’do të hanin për drekë. Iraniani thoshte se më mirë do të ishte që të hanin “angur”. “Jo”, i tha arabi. “Do të hamë inab”. Turku shtoi: “Nuk më pëlqen asnjëra. Duhet të hamë yzym.” Ngase nuk e kuptonin gjuhën e njëri-tjetrit, mendimi i tyre ndryshonte. Më në fund, njëri shkoi dhe solli rrush. Vetëm atëherë e kuptuan se e kishin kërkuar të njejtën gjë.

Ka fjalë të ndryshme në gjuhë të ndryshme, për ta thënë të njejtën gjë. Për shembull filozofët kanë një terminologji të caktuar, gnostikët një terminologji tjetër dhe juristët një terminologji të tyren. Imamët e kanë patur stilin e tyre të veçantë. Ajo që na mbetet neve është të vendosim se cili grup ka një gjuhë më të përafërt me gjuhën e udhëzuesve të pagabueshëm dhe me gjuhën e Shpalljes hyjnore. Unë nuk mendoj se një njeri i arsyeshëm do ta mohonte ekzistencën e Zotit dhe faktin se Ai është burimi i gjithçkaje. Askush nuk beson se ju me pantollonet dhe me shkopin tuaj në dorë, jeni Zoti. Të gjithë e kanë të qartë se njeriu është vetëm një krijesë.

Megjithatë, mënyra në të cilën përshkruhet shkaku dhe pasoja dhe përshtypja që lë ky përshkrim, shkaktojnë shpesh mosmarrëveshje mes njerëzve. Tani do të shohim se ç’deshën të thoshin gnostikët dhe përse ata përdorën fjalë të dyshimta dhe një stil të tërthortë për t’i shprehur këto gjëra.

Si të gjejmë pajtim ndërmet grupeve të ndryshme dhe ndërmjet metodave të tyre të të shprehurit?

Ajo që dua të bëj tani është që të gjej një pajtim ndërmjet grupeve të ndryshme sepse në të vërtetë, të gjithë e thonë të njejtën gjë. Unë nuk dua t’i miratoj të gjithë filozofët ose t’i mbroj të gjithë gnostikët ose juristët. Ky nuk është qëllimi im dhe e kam të qartë se shumë prej tyre janë “tregtarë”. Shumë shpesh ata e thonë vetëm atë që do ta përparojë “tregtinë” e tyre. Mirëpo ajo që dua të them është se në mesin e tyre, ka gjithnjë edhe njerëz të virtytshëm. Dallimet e tyre janë si pasojë e dijetarëve prej të cilëve mësojnë dhe mund të krahasohen për shembull me dallimet ndërmjet grupit “Usuli” dhe “Akhbari”(tradicionalistët). Ndonjëherë, disa pjesëtarë të akhbarinjve i akuzojnë ndjekësit “usuli” se janë jobesimtarë dhe mohues. Herë të tjera, shiitët e shkollës “Usuli” i akuzojnë të tjerët për injorancë. Kjo ndodh edhe përkundër faktit se qëllimi i të dy rrymave është i njejti.

Pika kryesore e diskutimit tonë është se filozofët për shembull, përdorin terme si “shkaku”, “pasoja e parë”, “pasoja e dytë”, “shkakshmëria” etj. Termet e tilla janë mjaft të dashura për filozofët. Të njejtat janë përdorur në masë të madhe edhe nga juristët, të cilët s’kanë patur ndonjë kundërshtim ndaj përdorimit të tyre. Megjithatë, ka në grup gnostikësh muslimanë, të cilët për shkak të dallimeve të tyre me grupet e tjera, përdorin shprehje shumë të ndryshme, si “e qartë”, “manifestim”, “lavdi” etj. Përveç kësaj, ata përdorin edhe shumë fjalë, prej të cilave literalistët distancohet qartë.

Tani të shohim përse gnostikët përdorin fjalë të tilla dhe përse disa prej këtyre fjalëve janë përdorur edhe nga Imamët. Në fjalët e Imamëve, kurrë nuk kam hasur terme si “illijet”, “melulijjet”, “sebebijjet” ose “musebbijjet”(shkakshmëri dhe efektivitet). Përkundër kësaj, kam hasur shpesh në fjalët si “khallakijjet” (të qenit Krijues), “mahlukijjet” (të qenit krijesë), “texhel’li” (shpallje e lavdisë), “zahir” (e qartë) ose “mazhar” (manifestim). Tani të shohim përse gnostikët muslimanë nuk i kanë përdorur termet e filozofëve dhe përse nuk e kanë përdorur gjuhën e njerëzve të rëndomtë. Ata kanë shpikur një stil të vetin, të cilin literalistët e kundërshtojnë. Të shohim përse!

Shkaku dhe pasoja

Duke u mbështetur në principin e shkakshmërisë, një gjë konsiderohet shkaku dhe një tjetër pasoja. Sërish sipas principit të shkakshmërisë, shkaku duhet të gjendet në një anë dhe veprimi në anën tjetër. Me fjalë të tjera, të dy gjërat duhet të jenë në vende të ndryshme. Mund ta marrim shembullin e diellit dhe të rrezeve të tij. Dielli ka dritë brenda vetes por edhe rrezaton dritë. Dielli dhe drita e tij kanë dy identitete të ndara dhe janë në dy vende të ndryshme. Kur dielli e përhap dritën e tij, dielli është shkaku dhe drita e tij është pasoja. Çështja që diskutojmë është, në është e mundur që edhe tek një Qenie e Domosdoshme dhe Vetëekzistuese, të ketë një marrëdhënie të ngjashme të shkakut me pasojën. Në natyrë, pasoja është rezultat i shkakut dhe shkaku dhe pasoja zakonisht gjenden në dy vende të ndryshme.

Por kur bëjmë fjalë për Krijuesin dhe për krijesën, nuk mund të themi se ekzistojnë në dy hapësira dhe në dy kohë të ndryshme. Është shumë e vështirë të thuhet se si ekziston Zoti, sepse Ai është Absolut dhe ekzistenca e Tij është abstrakte. Çfarëdo që të jetë mënyra e të shprehurit, është e pamundur të thuhet se si e ushtron Zoti fuqinë e tij të përjetshme dhe të pashueshme për të krijuar dhe për ta furnizuar çdo gjë. Kur’ani thotë: “Ai është me ju kudo që të jeni.” Ç’do të thotë në këtë rast “me ju”? A është vallë Zoti pranë njeriut?

Kuptimi i fjalëve “me ju”

Kjo mënyrë e të shprehurit është zgjedhur për faktin se është e pamundur të shprehet saktësisht kjo e vërtetë. Andaj, fjalët janë aq të përafërta me realitetin, sa të jetë e mundur. Është shumë e vështirë të kuptohet se ku është Krijuesi dhe si është “me krijesat”. A është vallë marrëdhënia ndërmjet Krijuesit dhe krijesës, e ngjashme me atë ndërmjet zjarrit dhe pasojës së tij? Ose mos vallë është më e ngjashme me marrëdhënien ndërmjet shpirtit dhe syrit, veshit, hundës ose organeve të tjera? Ky shembull i dytë mund të jetë më i përshtatshëm. Megjithatë, edhe ai nuk është i aftë për ta shprehur plotësisht këtë të vërtetë.

Krijuesi i përfshin të gjitha krijesat dhe kjo gjithëpërfshirësi është e lidhur me cilësitë e Tija të përjetshme të krijimit dhe të furnizimit. Është e vështirë të thuhet më tepër se kaq. Gjithë ç’mund të shtojmë është të themi se kjo gjithëpërfshirësi është e tillë që nuk lejon të ketë një hapësirë ku Zoti nuk është. Një hadith thotë: “Edhe po të lëshoheshit me një litar deri në fund të tokës, atje do ta gjenit Zotin.” Kjo është një mënyrë e të shprehurit. Për shembull kur të thuhet “gjithë ç’ekziston është Zoti”, kjo s’do të thotë se një njeri dosido, i veshur me një xhybe dhe me turban, është Zoti. Një njeri që s’ka ndonjë sëmundje mendore, kurrë s’do të thoshte diçka të tillë. Andaj ne mund të përdorim vetëm fjalë që janë pranë realitetit, aq sa të jetë e mundur. Mund të thuhet se vërtet “gjithçka është Zoti” vetëm për t’ia tërhequr vëmendjen një njeriu të paaftë për ta kuptuar realitetin ndërmjet Krijuesit dhe krijesave. Por kjo s’do të thotë se një gjë e caktuar ose një person i caktuar mund të quhet Zot. Andaj filozofët muslimanë kanë thënë se Zoti është një ekzistencë e pastër, se Ai është gjithçka por jo një gjë e caktuar në mesin e gjërave. Kjo ide mund të duket disi kundërthënëse. Por ajo që nënkuptohet është se Zoti është i pastër nga mangësitë. Ai është një ekzistencë e pastër dhe pa mungesa. Ai karakterizohet me të gjitha përsosmëritë, përkundër krijesave që kanë edhe mangësi të tyre.

Andaj thuhet se Ai nuk është një gjë e caktuar në mesin e gjërave. Ngase Zoti është i pastër nga çdo gabim dhe mangësi, Ai është domosdo posedues i çdo përsosmërie. Çdo përsosmëri që haset tek krijesat e Tija, është një reflektim i përsosmërisë së Tij. Dhe ngase çdo përsosmëri është një shpallje e lavdisë së Tij, Ai vetë është e gjithë përsosmëria. Sipas asaj që u tha më sipër, “të gjitha gjërat” do të thotë se çdo përsosmëri i takon Atij. Shprehja “jo ndonjë gjë e caktuar në mesin e gjërave” tregon se Ai është i pastër nga çdo mangësi dhe gabim. “Të gjitha gjërat” s’do të thotë se edhe ju vetë jeni Zoti.

Andaj thuhet se “Ai nuk është një gjë e caktuar në mesin e gjërave”. Me fjalë të tjera, Ai është e gjithë përsosmëria, ndërkohë që askush tjetër nuk mund të karakterizohet me të gjitha përsosmëritë. Ka edhe një shembull të ngjashëm me këtë. Ka një varg të famshëm poezie në persisht, që thotë: “sepse të qenit i çliruar u kufizua brenda lidhjes”. Ky varg s’ka të bëjë fare me hyjnoren. Por ata që nuk janë të njohur me këtë temë, shumë shpesh e përziejnë kuptimin e saj. Ky varg ka të bëjë me armiqësinë ndërmjet dy personave. Por ata që nuk e kuptojnë kuptimin e tij, e barazojnë me mosbesimin. Ky varg është keqkuptuar dhe është keqinterpretuar shumë. Ai merret me një çështje krejt tjetër dhe tregon përse bëhen luftëra në botë.

Përse bëhen luftëra?

Ç’është themeli i luftërave? Në vargun që përmendëm, për të nënkuptuar lidhjen me diçka, është përdorur fjala perse “rang” (ngjyrë) kurse për të nënkuptuar shkëputjen, përdoret fjala “berungi” (pangjyrësi). Edhe disa poetë të tjerë i kanë përdorur kështu këto fjalë.

Kur njeriu nuk është i lidhur me diçka, nuk mund të ketë mosmarrëveshje. Të gjitha mosmarrëveshjet shkaktohen nga lidhja e një personi me një gjë, të cilën dëshiron ta marrë për vete. Poeti që e shkroi vargun e mësipërm dëshiron të thotë se lidhja me një gjë nuk është pjesë e natyrës së vërtetë njerëzore dhe se kur njeriu të shpëtojë nga lidhjet me këtë botë, nuk mbetet asnjë mosmarrëveshje.

Në tregimin e profetit Musa dhe Faraonit, sikur Faraoni të ishte indiferent ndaj gjërave të kësaj bote, nuk do të kishte patur asnjë mosmarrëveshje. Sikur të gjithë profetët të mblidheshin në një vend, nuk do të kishte asnjë mosmarrëveshje mes tyre, sepse të gjitha mosmarrëveshjet janë për shkak të lidhjeve që njeriu i ka me botën. Natyra njerëzore ishte e lirë. Por kur ajo u bë një peng i lidhjeve të tilla, mospajtimet filluan. Edhe profeti Musa dhe Faraoni do të ishin miq, sikur të largohej therra e lidhjes me këtë botë. Kjo temë nuk ka të bëjë fare me hyjnoren. Atij që e kundërshton këtë varg, nuk i ka shkuar ndërmend se bëhet fjalë për dy njerëz që kanë mosmarrëveshje.

Fjalët në lutjet e Imamëve

Ju jeni të njohur tashmë me fjalët e përdorura nga Imamët në lutjet e tyre. Tani të shohim a janë fjalët e gnostikëve, për të cilat ata u akuzuan shpesh me mosbesim, të ngjashme me fjalët e Imamëve! Kjo temë ka të bëjë me rrugëtimin shpirtëror.

Në lutjen e muajit Sha’ban, i hasim fjalët në vijim: “Zoti im! Më fal një tërheqje të plotë pranë Teje dhe ndriçoje syrin e zemrës sonë me dritën e të vështruarit në Ty, që sytë tanë të mund ta grisin perden e dritës, ta arrijnë burimin e madhështisë dhe të rrijnë pezull në kthinën e nderuar të shenjtërisë Tënde” ose “O Zoti im! Më bëj një nga ata që përgjigjen kur i thërret dhe nga ata, të cilët i vështrove dhe mbetën të shtangur”

Ç’nënkuptojnë këto fjalë dhe ç’thonë kritikët e gnostikëve? Gnostikët nuk kanë thënë diçka të ndryshme nga gjërat që kanë thënë Imamët. Përse të gjithë Imamët tanë e recitonin këtë lutje? Çdo të thotë tërheqja e plotë?

Imamët luten për një tërheqje të plotë

Imamët i janë lutur Zotit për një tërheqje të plotë pranë Tij, ndonse ishte në duart e tyre që ta ndërmerrnin vetë rrugëtimin. Përse ata i luten Zotit për këtë gjë? Ata i kërkojnë Zotit që t’ua ndriçojë syrin e zemrës. Ç’nënkuptonin ata me sytë e zemrës, me të cilat dëshironin ta shihnin Zotin? Ç’do të thotë fjala “zemër” në këtë kontekst dhe ç’është kuptimi i shprehjes “sytë e zemrës”?

“...që sytë tanë të mund ta grisin perden e dritës, ta arrijnë burimin e madhështisë dhe të rrijnë pezull në kthinën e nderuar të shenjtërisë Tënde...” Këtu parashtrohet pyetja se ç’do të thotë “të rrijë pezull”? Lutja e tjetër është: “O Zoti im! Më bëj një nga ata që përgjigjen kur i thërret dhe nga ata, të cilët i vështrove dhe mbetën të shtangur”

Në lidhje me profetin Musa, Kur’ani thotë se i humbi ndjenjat. A dallon kjo shprehje nga ajo që në terminologjinë e gnostikëve quhet “fena” ose “humbje”? Duke u ngjitur gjithë lartë e më lartë, rrugëtuesi gnostik e arrin shkallën ku sytë e zemrës së tij i grisin perdet dhe e arrijnë burimin e madhështisë. Ç’është burimi i madhështisë dhe ç’do të thotë të arrihet kjo gjë? A është kjo afërsia me Zotin, për të cilën flasin gnostikët? A mund vallë diçka tjetër veç Zotit të jetë burim i madhështisë? Vetëm ajo gjë mund të jetë burim i madhështisë, në të cilën të gjitha bekimet dhe të mirat janë të përfshira.Vetëm pasi të arrihet kjo madhështi, është e mundur që shpirti ynë të “rrijë pezull në kthinën e nderuar të shenjtërisë Sate...”

Një njeri që e sheh me kujdes marrëdhënien ndërmjet Zotit dhe krijesave të Tija, nuk do ta përdorte krahasimin e shkakut dhe të pasojës, për ta shprehur atë. Përdorimi i këtyre fjalëve, kudo që të ketë qenë, tregon vetëm se marrëdhënia në fjalë nuk mund të shprehet me fjalë të përpikta. Përdorimi i fjalëve Krijuesi dhe krijesat s’është për tjetër, veçse për t’iu përshtatur mënyrës të të shprehurit të njerëzve të rëndomtë. Në të vërtetë, “shpallja e lavdisë” është një term shumë më i përshtatshëm. Kur’ani thotë: “Dhe pastaj Zoti ia shpalli malit lavdinë e Tij.” (Kur’an 7:143) Edhe ky është një shembull i përdorimit të fjalëve më të përafërta të mundshme për gjëra që nuk mund të shprehen saktësisht.

Një çështje e vështirë për t’u kuptuar por e lehtë për t’u besuar

Marrëdhënia ndërmjet Zotit dhe krijesave të Tija është një çështje tejet e vështirë për t’u kuptuar por pasi të kuptohet, shumë e lehtë për t’u besuar. Vështirësia në këtë rast, është të kuptohet se si mund një Qenie të jetë gjithkund por prapëseprapë të mos mund të thuhet se është në një vend të caktuar. Ai është jashtë çdo gjëje dhe në brendi të çdo gjëje. Çdo gjë shkaktohet prej Tij dhe asgjë nuk është pa Të. Në këtë rast, si të gjejmë fjalë të përshtatshme për t’i shprehur këto koncepte?

Çfarëdo fjalë që të zgjedhim, do të jenë të papërshtatshme. Gjithë ç’mund të bëhet është që ata që munden, t’i luten Zotit në stilin e lutjes së muajit Sha’ban dhe t’i kërkojnë që Ai t’ua ndriçojë zemrën në lidhje me këtë gjë. Megjithatë, kjo nuk është një gjë për të cilën një grup mund ta quajë jobesimtar ose injorant një grup tjetër, për vetë faktin se askush nuk është i aftë ta shprehë qartë këtë çështje. Përpiquni t’i kuptoni mendimet e të tjerëve dhe të kuptoni se ç’duan të thonë. Ndonjëherë ngjan që në rastet kur drita shfaqet në zemrën e një personi, ai pa dashur klith se ai vetë është gjithçka.

Imam Ali është syri i Zotit dhe drita e syve të Zotit

Në lutje mund të lexoni se Imam Aliu është syri i Zotit. Ç’do të thotë kjo? Ai shpesh përshkruhet si syri i Zotit, si drita e Zotit ose si dora e Tij. Por ç’do të thotë dora e Zotit? Fjalë të tilla përdoren edhe nga gnostikët. Në hadithet tona përcillet se lëmosha e dhënë një të varfëri, fillimisht arrin pikërisht në duart e Zotit.

Ti nuk hodhe... Kur hidhje ti, ishte Zoti që hidhte...(Kur’an 8:17)

Ç’do të thotë kjo? Këto gjëra i përmendim të gjithë por nuk u lejojmë gnostikëve që t’i thonë të njejtat fjalë. Pastaj këta të ngratit që nuk e thonë dot drejtpërdrejt atë që duan ta thonë, e shprehin në mënyrë të tërthortë. Por shprehje të tilla janë të shpeshta edhe në Kur’an, edhe në lutjet e Imamëve. Andaj nuk ka asnjë arsye që të jemi dyshues në lidhje me gnostikët në veçanti. Përpiquni të kuptoni se ç’duan të thonë ata dhe përse nuk e përdorin terminologjinë e përdorur nga të tjerët! Ndonse ata nuk i përdorin këto fjalë të njohura për të gjithë, ata nuk e sakrifikojnë të vërtetën dhe madje shpesh, e sakrifikojnë veten e tyre për hir të të vërtetës. Sikur të mund ta kuptonim të vërtetën, mbase edhe ne do ta përdornim të njejtin fjalor.

Edhe Kur’ani e ka përdorur këtë mënyrë të të shprehurit. Imamët kanë përdorur fjalë të ngjashme. Nëse dikush thotë: “kjo është e vërteta”, asnjë njeri nuk mendon se ai thotë se kjo filan gjë është Zoti. A e shihni tani se si mund të interpretohen manifestimet e Zotit? Në lidhje me Imamët, në njërën nga lutjet thuhet: “Nuk ka dallim mes Teje dhe atyre, përveç që ata janë robërit e Tu. Krijimi i tyre është në dorën Tënde dhe në dorën Tënde është ringjallja e tyre.” Edhe kjo fjali e shpreh papërshtatshmërinë e kësaj mënyre të të shprehurit. Ja përse Imamët i përdorin fjalët që janë më të afërta me Kur’anin sesa me fjalët e njerëzve të rëndomtë.

Të pranojmë për një çast se gnostikët janë të parëndësishëm. Por ka patur disa njerëz, për të cilët e dijmë se kanë qenë të pajisur me dituri të thella të shkencave islame. Edhe të tillët kanë përdorur fjalë të ngjashme. Për shembull ata kanë thënë: “kjo gjë e shfaq lavdinë e Zotit”. Në lutjen “Samat”, përdoret fjala “tal’atuka”. Edhe kjo fjalë do të thotë lavdi. E njejtë është edhe fjala “nur” (dritë) në shprehjen “binuri vexhhike” (me dritën e fytyrës Tënde). Andaj them se duhet të pajtohemi me gnostikët. Me këtë nuk them se të gjithë ata janë të mirë. Ajo që dua të them është se jo të gjithë prej tyre duhet të mohohen. Kur i përkrah dijetarët dhe juristët, nuk do të thotë se i përkrah të gjithë dijetarët. Ajo që dua të them është se jo të gjithë dijetarët duhet të mohohen. E njejta vlen edhe për gnostikët. Mos mendoni se kushdo që flet me terme gnostike është domosdo një jobesimtar!

Gjithçka duhet të hulumtohet

Fillimisht duhet të kuptojmë se ç’thotë tjetri. Nëse kuptohet kjo gjë, mbase nuk do të kemi arsye për t’iu kundërvënë. Gjithandej po përsëritet tregimi i rrushit (që përcollëm më sipër). Njëri e shpreh një gjë në mënyrën e tij, një tjetër i përdor termet shkak dhe pasojë duke e thënë të njejtën gjë dhe një i tretë, përdor fjalë të ndryshme. Pastaj vjen një i katërt që për të njejtën gjë, i përdor fjalët “i qartë” ose “manifestim”. Herët a vonë, të gjithë ata e arrijnë pikën ku e kuptojnë se si duhet të përshkruhet Qenia që është gjithkund por që nuk është asnjëra nga gjërat që mund t’i perceptojmë. Kjo është arsyeja përse dikush thotë se Aliu është dora e Zotit ose “Aliu është syri i Zotit”.

Kur’ani thotë: Ti nuk hodhe... Kur hidhje ti, ishte Zoti që hidhte...(Kur’an 8:17). Përveç kësaj, thuhet: “Ata që të shprehin ty besnikëri, i shprehin besnikëri vetë Zotit. Dora e Zotit është përmbi duart e tyre.” (Kur’an 48:10)

A do të thotë kjo se vërtet dora e Zotit është e vendosur mbi duart e tyre? Është më se e qartë se nuk është kështu. Në këtë rast, “përmbi” nënkupton një pikë më të lartë shpirtërore, për përshkrimin e të cilës nuk na mjaftojnë fjalët.

Ngase Zoti është shumë përtej të qenit në kontakt ose në lidhje me ndonjë gjë në kuptimin e përgjithshëm, Ai është përtej aftësisë sonë për ta kuptuar natyrën e lavdisë së Tij. Lavdia e Tij është e panjohur për ne por ne jemi të bindur se ka një gjë të tillë. Andaj nuk mund ta mohojmë ekzistencën e saj. Kur besojmë se një gjë e tillë ekziston, duhet të pranojmë se ajo është përmendur në një mënyrë ose një tjetër, në Kur’an ose në Traditën e Profetit. Në Kur’an, kurdoherë që të përmendet lavdia e Zotit, janë përdorur fjalët “shpallje” ose “manifestim”. Një varg në kapitullin “Hadid” thotë: “Ai është i Qarti dhe i Fshehuri.”

Një hadith thotë se gjashtë vargjet e fundit të kapitullit “Hadid” janë për njerëzit që do të shfaqen “në epokat e fundit”. Vetëm ata do të jenë të aftë t’i kuptojnë këta vargje që flasin për krijimin. Në këto vargje, Zoti thotë:

Ai është i Pari dhe i Mbrami, i Qarti dhe i Fshehuri dhe Ai është më ju kudo që të jeni...(Kur’an 57:3-4)

Askush nuk mund të thotë saktë se ç’nënkuptohet me “epokën e fundit”. Vetëm pak njerëz në botë mund ta kuptojnë rëndësinë e kësaj fjalie.

Keqkuptimi duhet të largohet

Pjesa më e rëndësishme që unë dua ta theksoj është se keqkuptimet duhet të largohen dhe duhet t’u jepent fund njëherë e mirë dallimeve ndërmjet pedagogëve dhe dijetarëve. Rruga drejt gnosës nuk duhet të bllokohet. Islami nuk është vetëm emri i principeve të ligjit. Baza e këtyre ligjeve është diçka tjetër. Baza nuk duhet të konsiderohet e tepërt por edhe nuk duhet të sakrifikohet për hir të hollësive. Nuk duhet të themi se gnosa nuk është e nevojshme dhe se ajo nuk ka rëndësi.

Dikush më tha se një njeri u përmend në prani të Shejh Muhammed Bahariut. Ai tha: “Ai është një jobesimtar i drejtë.” Të tjerët pyetën se si ishte e mundur një gjë e tillë. “Si mund njeriu të jetë një jobesimtar dhe të jetë i drejtë?” Shejh Muhammed Bahariu tha: “Po, ai është një njeri i drejtë që vepron sipas ligjeve të Islamit dhe nuk kryen mëkate. Dhe ai është një jobesimtar sepse zoti që adhuron nuk është Zoti i vërtetë.”

Edhe milingona e do veten

Mbase një milingonë mendon se Zoti ka dy brinjë. Kjo është për shkak të pëlqimit të vetvetes. Milingona është një krijesë e çuditshme. Ajo mendon se është një shenjë fisnikërie që të kesh dy brirë. Kur të mendohen virtytet dhe meritat tona, edhe ne mendojmë pak a shumë kështu. E njejta milingonë është ajo që mendone se profeti Sulejman dhe trupat e tij nuk kuptonin asgjë. Kur’ani thotë:

Një milingonë thirri: O ju milingona! Hyni në foletë tuaja që mos t’ju shkelë Sulejmani dhe trupat e tij, sepse ata s’kuptojnë. Dhe ai (Sulejmani) qeshi me fjalët e saj...(Kur’an 27:17)

Rasti i milingonës nuk është i vetmi. Gjithkush mendon pak a shumë kështu. Madje edhe pupëza, sipas Kur’anit, tha: “Unë e di atë që ti s’e di..” (Kur’an 27:22) Pupëza ia tha këtë Sulejmanit, i cili kishte një shoqërues që sa hap e mbyll sytë, ishte i aftë t’ia sillte fronin e mbretëreshës së Sebës. Është e panjohur se si arriti ta bënte atë. A kishte vallë atëherë ndonjë sistem elektrik të transportit ose a ishte vallë thjesht zhdukja e një gjëje dhe sjellja e sërishme e saj në ekzistencë? Ose mos vallë throni i mbretëreshës u transportua pasi ishte kthyer në valë elektrike?

Sipas një rrëfimi, njëri nga shoqëruesit e profetit Sulejman e dinte një shkronjë nga Emri i Madhëruar i Zotit dhe nëpërmjet kësaj, mundej t’i sillte Sulejmanit ç’të dëshironte, sa hap e mbyll sytë. Një profeti të tillë, pupëza guxonte t’i thoshte: “Unë di një gjë që ti s’e di...”

Sido që të jetë, ajo që nënkupton Shejh Muhammed Bahariu është se personi në fjalë e thotë atë që e kupton dhe vepron sipas kësaj.

Është fatkeqësi që njeriu të jetë i pavetëdijshëm për disa çështje të rëndësishme

Është vërtet një fatkeqësi e madhe që një grup dijetarësh, ndër të cilët ka edhe njerëz të mirë e të virtytshëm, janë të pavetëdijshëm për disa çështje me rëndësi. Kur erdha në Kum, Mirza Ali Ekber Hakimi ishte atje dhe në shtëpinë e tij e kishte themeluar një akademi islame, në të cilën edukoheshin dijetarë. Personalitete të famshme si Agha Khavansariu ose Agha Ishrakiu ishin ndër njerëzit që merrnin pjesë në këto ligjërata. Në një rast të tillë, një njeri i virtytshëm dhe me emër, i cili s’ndodhet më mes nesh, tha: “Shih në ç’gjendje ka rënë Islami! Tregtia e Islamit po bëhet në shtëpinë e Mirza Ali Ekberit.” Ky njeri i tha këto fjalë edhe përkundër faktit se njihej si një njeri i virtytshëm. Keqkuptimet e tilla janë vërtet një fatkeqësi dhe pasiviteti në punë të mira, një fenomen shumë i dëmshëm.

Filozofia është një gjë e rëndomtë por disa njerëz e kundërshtojnë edhe atë. Të tillët nuk e kuptojnë njëri-tjetrin dhe kjo është arsyeja përse shfaqen aq shumë mosmarrëveshje. Një dijetar e shpall për jobesimtar një dijetar tjetër sepse nuk kupton se ç’thotë tjetri. Gabimi i vetëm i tjetrit është në faktin se përdor fjalë si “shkaku”, “pasoja” dhe të ngjashme, të cilat në sytë e tjetrit, janë të papërshtatshme me faktet. Më sipër përmendëm se emri hyjnor nuk mund të ndahet nga i emëruari. Emri është një manifestim dhe një shenjë por jo një shenjë si shenjat e komunikacionit. Andaj është vështirë të thuhet se filan gjë është shenjë e Zotit. Fjalët e përdorura në Kur’an janë afër realitetit, në maksimumin e mundshëm të tyre. Problemi qëndron në faktin se fjalë më të përshtatshme nuk ekzistojnë.

Siç thamë më sipër, Kur’ani është një tryezë me shumë pjata mbi të. Gjithkush mund të marrë nga ushqimi që i pëlqen. Andaj, asnjë grup nuk mund të krijojë një monopol mbi Kur’anin. Të gjithë kanë të drejtë t’ia shohin dobinë në mënyrë të barabartë.

Lutjet e Imamëve janë përplot njohuri shpirtërore. Por disa individë përpiqen t’i largojnë njerëzit nga këto lutje që e përhapin diturinë dhe që i përcjellin këndvështrimet e Kur’anit. Lutjet e Imamëve e interpretojnë Kur’anin dhe i shpjegojnë çështjet, për të cilat të tjerët nuk kanë shpjegim.

Është gabim që të binden njerëzit për t’i lënë lutjet mënjanë

Është një gabim të thuhet se duhet të përqëndrohemi mbi Kur’anin dhe se lutjet nuk janë të nevojshme. Njerëzit duhet ta kultivojnë një simpati ndaj lutjeve që të mund ta ruajnë lidhjen e tyre me Zotin. Ata që e bëjnë këtë, nuk u japin rëndësi gjërave të kësaj bote. Ata nuk janë të vetëpëlqyer dhe merren me punë të pëlqyera nga Zoti. Në mesin e tyre janë ata që luftuan për hir të Zotit dhe që njëkohësisht nuk u ndanë nga recitimi i lutjeve. Rrethanat e tyre nuk ishin të ndryshme nga tonat por ata ia dolën që të mos e hidhnin shpatën dhe njëkohësisht, të mos i harronin lutjet. Njësoj siç janë të pandashëm Kur’ani dhe i Dërguari i Zotit, edhe Kur’ani dhe lutjet (duatë) janë të pandashme nga njëra-tjetra.

Nuk mund të themi se, ngase e kemi Kur’anin, s’kemi nevojë për të Dërguarin. Kur’ani dhe i Dërguari shkojnë bashkë. “Ata gjithmonë do të jenë bashkë, derisa të arrijnë së bashku në burimin e Keutherit”. As që mund të paramendohet ndarja e tyre.

Kërkesa e disave që Kur’ani, Imamët dhe lutjet të konsiderohen të ndarë nga njëri-tjetri, buron nga injoranca e tyre. E njejta gjë vlen edhe për personat që thonë se librat e lutjeve janë të panevojshme dhe se mund të digjen ose për ata që thonë se duhet të digjen librat e gnosës. Në të gjithë këto raste, burimi i problemit është injoranca e personave që e thonë këtë gjë. Një njeri që i tejkalon kufijtë e tij, gjithnjë bën gabim.

Kasraviu dhe Hafizi

Kasraviu ishte historian dhe kishte njohuri të thella për historinë. Në të njejtën kohë, ishte edhe një shkrimtar i zoti. Por e pëlqente së tepërmi veten. Më në fund, ai filloi të pretendonte se ishte profet. ai vazhdoi ta besonte Kur’anin por i mohonte krejtësisht lutjet e ndryshme. Ai e uli profetësinë derisa e solli në nivelin e tij. Ngase ai vetë nuk mund të lartësohej, e uli profetësinë.

Por Kur’ani dhe lutjet shkojnë gjithnjë bashkë. Gnostikët, poetët sufij dhe filozofët, të gjithë e thonë të njejtën gjë. Ndryshimi i vetëm është këndvështrimi i tyre, fjalori që përdorin dhe mënyra e të shprehurit. Hafiz Shiraziu e ka stilin e tij individual. Ai i përmend të njejtat gjëra por në një mënyrë të ndryshme.

Zgjedhja e fjalëve mund të jetë e ndryshme por njerëzit nuk duhet të mbesin pa bekimet e temës në fjalë. Është jetike që njerëzit të ftohen drejt thesareve të pafundme të diturisë në Kur’an, në Traditën e Profeti dhe në lutje (dua), që gjithkush të mund të përfitojë prej tyre sipas kapacitetittë tij.

Pjesa II

Allame Muhammed Husejn Tabatabai 

Përmbajtja:

Shkallët e rrugëtimit shpirtëror

Dymbëdhjetë botët

Kërkimi i udhëzimit nga Zotit

Rregullat e arritjes së përsosmërisë shpirtërore

 

Shkallët e rrugëtimit shpirtëror

Një materialist e kalon gjithë jetën e tij në luginën e errët të materializmit. Ai është i fundosur në detin e dëshirave të liga dhe gjithnjë përplaset nga njëra anë në tjetrën, nga valët e një jete materialiste të varur nga pasuria, gruaja dhe fëmijët. Një njeri i tillë vajton dëshpërimthi për ndihmë por thirrja e tij është e kotë.

Nganjëherë, një puhizë freskuese e përkëdhel atë dhe i fal përbrenda një shpresë se mund të arrijë në një liman të sigurt. Por kjo puhizë zgjat vetëm për një çast dhe fryn shumë rrallë.

Në jetën tënde, prano ca “puhiza” të buta nga Zoti yt! Përpiqu t’i shfrytëzosh ato dhe mos u largo prej tyre!

Pas kësaj prekjeje hyjnore, personi vendos që në një mënyrë ose një tjetër, të shpëtojë nga bota e shumësisë. Kjo është ajo që gnostikët e quajnë “sejr ve suluk” (rrugëtimi shpirtëror).

“Suluk” nënkupton të kalosh rrugën kurse “sejr” t’i vëzhgosh cilësitë kryesore të çdo shkalle të rrugës.

Ushtrimet shpirtërore (rijazat) dhe “vrasja” e egos janë pajisjet e nevojshme për këtë rrugë. Ngase nuk është lehtë që njeriu të shkëputet nga marrëdhënie materiale, ai që fillon me rrugën shpirtërore i thyen zinxhirët e botës së shumësisë dhe me shumë kujdes e fillon rrugëtimin e tij nga bota materiale.

Pa kaluar shumë kohë, ai hyn në botën e quajtur “berzah”, e cila është bota e dëshirave të tija të liga dhe e mendimeve të tija më të thella. Këtu ai sheh se materializmi ka bërë që shumë papastërti t’i mblidhen në zemër. Këto papastërti që janë vetëm një vazhdimësi e marrëdhënieve të tija materiale, janë produkt i epsheve dhe i dëshirave të tija.

Këto gjëra janë një pengesë aq e madhe për njeriun që e fillon rrugëtimin shpirtëror, saqë ai shumë shpesh e humb krejtësisht paqen e tij të brendshme. Ai dëshiron ta shijojë kujtimin e Zotit por këto mendime e pengojnë.

Bukur është thënë se njeriu gjithnjë u jep vëmendje të madhe mendimeve të tija të parandësishme dhe gjithnjë merret me llogaritjen e përfitimeve dhe humbjeve. Si pasojë, ai jo vetëm që e humb paqen e tij të brendshme por edhe nuk arrin t’i kushtojë mjaft vëmendje rrugëtimit të tij shpirtëror drejt një bote sipërore. Është e qartë se lodhja mendore është shumë më e dëmshme se çdo sëmundje fizike. Njeriu mund të shpëtojë nga goditjet e gjërave të jashtme por kurrë nuk mund t’u shmanget mendimeve dhe ndjenjave të tija që janë gjithnjë me të.

Kërkuesi i vërtetë i Zotit dhe hapëruesi i vërtetë i rrugës së Tij nuk trazohet dhe nuk zhgenjehet nga këto pengesa dhe vazhdon të hapërojë drejt qëllimit të tij, i prirë nga intuita e tij hyjnore, derisa ta tejkalojë “berzahun”, botën e mendimeve të tija të pavlera. Ai duhet të jetë tepër i kujdesshëm dhe të mos lejojë që një mendim i lig të mbetet i fshehur në cepat e mendjes së tij.

Kur këto mendime të liga të jenë larguar, ato zakonisht fshihen në ndonjë cep të mendjes. Udhëtuesi shpirtëror gabimisht mendon se ka shpëtuar nga e liga por shi kur arrin tek burimi i jetës dhe kur dëshiron të pijë nga uji i saj, këto mendime i shfaqen dhe e shkatërrojnë.

Udhëtuesi shpirtëror mund të krahasohet me një njeri që ka ndërtuar një rezervoar uji në shtëpi por nuk e ka përdorur për një kohë të gjatë. Në ndërkohë, papastërtitë janë fundosur dalngadalë dhe janë akumuluar në fund të rezervoarit, ndonse kur të shihet nga lartë, uji duket krejtësisht i pastër. Ai mendon se uji është i pastër por kur hyn në rezervoar ose kur përpiqet të lajë diçka brenda tij, papastërtitë lëvizin dhe shfaqen në sipërfaqe.

Andaj është e rëndësishme që udhëtuesi shpirtëror (salik) t’i përqëndrojë mendimet e tija me ndihmën e ushtrimeve shpirtërore dhe me përpjekje për ta vrarë egon, që vëmendja e tij të mos largohet nga Zoti. Më në fund, kur ta ketë kaluar tashmë “berzahun”, udhëtuesi shpirtëror hyn në botën shpirtërore, ku do të duhet të kalojë shumë shkallë të ndryshme, hollësitë e të cilave do t’i shpjegojmë më pas.

Për të përmbledhur, udhëtuesi shpirtëror, duke e vështruar egon e tij të ulët dhe Cilësitë dhe Emrat e Lartë Hyjnorë, përparon derisa të arrijë në shkallën e quajtur “fena” (vetëshkatërrim), në të cilën ai shpëton nga ekzistenca e tij e vdekshme për të arritur në shkallën e quajtur “beka”(ekzistenca në Vullnetin e përjetshëm të Zotit). Në këtë pikë, fshehtësitë e përjetësisë shfaqen para syve të tij.

Këtë doktrinë mund ta kuptojmë edhe nga Kur’ani nëse përsiatemi për disa vargje të tij:

Mos mendo se vdiqën ata që u vranë në rrugë të Zotit. Jo! Ata janë gjalë dhe tek Zoti i tyre po shpërblehen...(Kur’an 3:169)

Gjithçka do të zhduket veç fytyrës së Tij...(Kur’an 28:88)

Ajo që keni ju do të zhduket por ajo që është pranë Zotit mbetet përjetë...(Kur’an 6:96)

Kur të shihen bashkë, këta vargje tregojnë se “fytyra” e Zotit janë në të vërtetë, ata që “janë gjallë dhe tek Zoti i tyre po shpërblehen...” Sipas tekstit të Kur’anit, të tillët kurrë nuk zhduken. Disa vargje të tjera tregojnë se me “fytyrën” e Zotit nënkuptohen Emrat Hyjnorë që janë të pavdekshëm.

Në një varg të tijin, vetë Kur’ani e ka interpretuar shprehjen “fytyra e Zotit” si Emrat e Tij dhe e ka cilësuar “fytyrën” e Zotit si lavdiplote dhe të madhëruar.

Çdo gjë e gjallë do të zhduket dhe do të mbetet veç fytyra e Zotit tënd, e Madhëruar dhe Lavdiplote...(Kur’an 55:27)

Të gjithë komentuesit e Kur’anit pajtohen se cilësimi “e madhëruar dhe lavdiplote” është në lidhje me “fytyrën” e Zotit. Siç e dimë, fytyra e një gjëje është gjëja që e manifeston atë. Ky manifestim i Zotit janë Emrat dhe Cilësitë e Tija. Vetëm nëpërmjet tyre, krijesat arrijnë ta shohin Zotin ose me fjalë të tjera, ta njohin Atë. Me këtë shpjegim, arrijmë në përfundimin se çdo gjë që ekziston zhduket përveç emrave të bukur dhe të lavdishëm të Zotit. Kjo gjithashtu tregon se edhe gnostikët, për të cilët vlen vargu “Jo! Ata janë gjalë dhe tek Zoti i tyre po bekohen...”, janë manifestime të emrave të bukur dhe të lavdishëm të Zotit.

Nga ajo që u tha më sipër mund të kuptojmë se ç’duan të thonë Imamët me fjalët: “Ne jemi emrat e Zotit.” Është më se e qartë se të qenit në krye të një qeverisjeje ose të qenit autoriteti më i lartë fetar ose ligjor nuk është diçka që mund të përshkruhet me këto fjalë.

Ajo që nënkuptojnë këto fjalë është gjendja e humbjes në Zotin, qëndrimi i përjetshëm me “fytyrën” e Tij dhe të qenit një manifestim i Emrave dhe i Cilësive të Tija të lavdishme.

Një tjetër faktor i rëndësishëm në rrugëtimin shpirtëror është edhe meditimi ose përsiatja (murakabah). Është me rëndësi që udhëtuesi shpirtëror të mos e shpërfillë meditimin në asnjë shkallë të rrugës së tij, që nga fillimi e deri në fund. Duhet të kuptohet se meditimi ka shumë nivele dhe shumë lloje. Në hapat fillestare, rrugëtuesi shpirtëror duhet të bëjë një lloj të caktuar meditimi kurse në vazhdim të rrugës së tij, një lloj tjetër. Teksa përparon në rrugën e tij, meditimi i rrugëtuesit bëhet aq i fortë sa sikur të bëhej ky meditim nga një fillestar, ose do të bënte që ai të dorëzohej ose do ta çmendte krejt. Por pas shkallëve përgatitore, gnostiku bëhet gati për t’i ndërmarrë hapat më të lartë të meditimit. Pas kësaj, shumë gjëra të cilat ishin të lejuara për të në fillim, bëhen të ndaluara.

Si pasojë e meditimit të kujdesshëm, një flakë dashurie ndizet në zemrën e rrugëtuesit shpirtëror sepse është një pjesë e natyrës së lindur njerëzore që ta dojë Bukurinë Absolute dhe Përsosmërinë. Por dashuria për gjërat materiale e nënshtron këtë dashuri dhe nuk lejon që ajo të rritet dhe të bëhet e dukshme.

Meditimi e dobëson këtë “mbulesë” derisa ajo të hiqet krejtësisht. Atë çast, dashuria e brendshme shfaqet me gjithë shkëlqimin e saj dhe e udhëzon vetëdijen njerëzore drejt Zotit. Poetët mistikë zakonisht e përshkruajnë këtë dashuri me termin “verë”.

Kur gnostiku vazhdon me meditimet e tija për një kohë të gjatë, disa drita hyjnore fillojnë të shfaqen para syve të tij. Në fillim, këto drita shkëlqejnë vetëm për një çast dhe zhduken, sikur të ishin shkëndija. Gradualisht, dritat hyjnore bëhen më të fuqishme dhe fillojnë të duken si yje të vegjël. Kur rriten akoma më shumë, ato duken si një hënë dhe më pas si një diell. Ndonjëherë mund të shfaqen edhe si një llambë që ndizet. Në terminologjinë gnostike, këto drita njihen si “gjumi gnostik” dhe i takojnë botës së “berzahut”.

Kur rrugëtuesi shpirtëror ta ketë kaluar këtë shkallë dhe meditimi i tij të jetë bërë akoma më i fuqishëm, atij i duket se i gjithë qielli dhe e gjithë toka janë të ndriçuara nga Lindja në Perëndim. Kjo dritë quhet “drita e vetes” dhe shihet pasi rrugëtuesi ta ketë kaluar botën e “berzahut”. Kur pasi të ketë dalë nga bota e berzahut, manifestimet primare të vetes të fillojnë të shfaqen, rrugëtuesi shpirtëror e sheh veten në formën materiale. Shumë shpesh, ai ndjen sikur është duke ndenjur pranë vetvetes. Kjo shkallë është fillimi i “shkëputjes nga vetja”.

Allame Mirza Ali Kadiu thoshte se një ditë, teksa doli nga dhoma e tij për në verandë, ndjeu se po qëndronte heshturazi pranë vetes së tij. Kur vështroi me kujdes, pa se në fytyrë s’i kishte mbetur as kocka, as lëkurë dhe as mish. U kthye në dhomë dhe pasi shikoi në pasqyrë, pa se fytyrën e kishte më të zbrazur se kurrë.

Ndonjëherë ndodh që gnostiku të ndjejë se nuk ekziston fare. Ai përpiqet ta gjejë veten e tij por nuk ia del mbanë. Këto janë vëzhgimet e niveleve të hershme të “zhveshjes së vetes” por nuk janë akoma të çliruara nga koha dhe hapësira. Në shkallën e ardhshme, me ndihmën e Zotit, rrugëtuesi shpirtëror mund të lartësohet edhe përtej këtyre pengesave dhe arrin ta shohë realitetin e plotë të vetes së tij. Përcillet se Mirza Xhevad Malaki Tebriziu kaloi 14 vite në shoqëri të Mulla Husejn Kuli Hamdaniut dhe mori prej tij mësime në lëminë e gnosës.

Ai thotë:

Një ditë, mësuesi im më tha se edukimi i njërit prej nxënësve ishte tashmë detyra ime. Ky nxënës ishte shumë i kujdesshëm dhe i zellshëm. Për gjashtë vite me rradhë ai u morr me meditim dhe ushtrime për vrasjen e egos. Më në fund ai arriti në nivelin e njohjes së vetes dhe shpëtoi nga vetja e ligë e tij (nga dëshirat dhe nga epshet).Unë isha i mendimit se vetë mësuesi duhet t’ia tregonte nxënësit këtë gjë. Andaj e çova në shtëpinë e mësuesit dhe ia tregova gjendjen. Ai ma ktheu: “Kjo s’është gjë”. Pak më pas e luajti dorën dhe tha sërish: “Kjo është shkëputje.” Nxënësi thoshte më pas: “E pashë teksa po shkëputesha nga trupi im dhe pashë se një njeri njësoj si unë qëndronte pranë meje”.

Këtu duhet përmendur se t’i shohësh gjërat ekzistuese në botën e berzahut është një gjë relativisht e vogël. Është shumë më me rëndësi që njeriu të mund ta shohë veten e tij të ulët (nefsin; egon) në një gjendje të “zhveshur” sepse në këtë rast, egoja është një realitet i pastër, i çliruar nga kufizimet e kohës dhe të hapësirës. Vështrimet e mëparshme të egos së tij janë vetëm të pjesshme por pas arritjes së këtij niveli, personi fiton një perceptim të tërësisë.

Aga Sejjid Ahmed Kerbelai, një tjetër nxënës i famshëm i Hamdaniut, thotë:

Një ditë isha duke fjetur në një vend dhe krejt papritmas, dikus më zgjoi dhe më tha: “Zgjohu nëse dëshiron ta shohësh dritën e përjetshme!” Atëherë i hapa sytë dhe pashë një dritë shumë shkëlqimtare që po përhapej nga të gjitha anët.

Ky është niveli i ndriçimit të vetes dhe shfaqet në formë të një drite të pafundme. Kur një rrugëtues shpirtëror me fat ta ketë kaluar këtë shkallë, ai i kalon edhe shkallët e tjera, me një shpejtësi që varet nga vëmendja që ia kushton meditimit. Ai i sheh cilësitë e Zotit ose bëhet i vetëdijshëm për emrat e Tij si cilësi absolute. Atë çast ai ndjen se të gjitha gjërat ekzistuese janë vetëm një copë e diturisë dhe se nuk ekziston asgjë tjetër veç një fuqie të vetme.

Kjo është shkalla e njohjes së cilësive Hyjnore. Njohja e emrave Hyjnorë është një shkallë akoma më e lartë se kjo. Në të, gnostiku sheh se në botë ekziston vetëm një Qenie që di, që është e gjithëfuqishme dhe që është e gjallë. Kjo shkallë është shumë më e lartë se njohja e cilësive Hyjnore dhe shfaqet në zemër, me çfarë rrugëtuesi shpirtëror nuk sheh ndonjë qenie tjetër të gjallë, të ditur dhe të fuqishme përveç Zotit. Ky nivel i të parit të gjërave arrihet zakonisht gjatë recitimi të Kur’anit, kur lexuesi ndjen se ekziston edhe dikush tjetër që e dëgjon recitimin e tij.

Duhet të mbahet mend se recitimi i Kur’anit ka shumë ndikim në arritjen e këtij niveli. Gnostiku duhet t’i falë namazet e natës dhe t’i recitojë ata kapituj të Kur’anit, në të cilët është e detyrueshme sexhdeja: Sexhde (nr.32), Fussilet (nr.41), Nexhm (nr.53) dhe Alak (nr.96). Është një ndjenjë shumë e këndshme që të bëhet sexhde gjatë recitimit të këtyre kapitujve. Përvoja tregon se në këtë drejtim, është shumë efektive që të recitohet kapitulli Sad (nr.38) gjatë namazeve të natës së enjte. Këto cilësi të këtij kapitulli vërtetohen edhe nga thëniet që përcillen në lidhje me meritat e larta të tij.

Kur gnostiku t’i kalojë këto shkallë dhe vizione, ai rrethohet nga drita hyjnore dhe çdo çast shkon gjithë më pranë shkallës së vetëshkatërrimit, derisa të kaplohet aq shumë nga një dritë hyjnore, sa të humbet krejtësisht në bukurinë dhe në përsosmërinë e të Dashurit të Vërtetë. Pas kësaj, ai nuk mërzitet për veten ose për të tjerët. Ai e sheh Zotin në gjithçka. “Vetëm Zoti ishte dhe s’kishte asgjë me Të.” Në këtë gjendje, gnostiku zhytet në detin e pafund të vizionit hyjnor.

Megjithatë, vlen të theksojmë se jo gjithçka në botën materiale e humb ekzistencën. Në të vërtetë, gnostiku vetëm sa e sheh njëshmërinë në shumësi. Përndryshe, gjithçka vazhdon të jetë ashtu siç ka qenë. Një gnostik ka thënë: “Jetova 30 vjet në mesin e njerëzve. Ata mendonin se unë merrja pjesë në të gjithë aktivitetet e tyre por në të vërtetë, gjatë gjithë kësaj kohe, unë nuk e shihja dhe nuk e njihja askë tjetër veç Zotit.”

Arritja e këtij niveli është shumë e rëndësishme. Në fillim, kjo mund të shfaqet vetëm për një çast por më pas, gjatësia e kësaj ndjenje rritet dalngadalë. Në fillim mund të zgjasë vetëm 10 minuta, pastaj një orë dhe më pas, një kohë akoma më të gjatë. Me bekimin e Zotit, kjo gjendje mund të bëhet edhe e vazhdueshme.

Në fjalët e gnostikëve, kjo gjendje është e njohur me emrin “qëndrimi në Zotin” ose “jeta e përjetshme në Zotin”. Njeriu nuk mund ta arrijë këtë shkallë të përsosmërisë nëse nuk shpëton njëherë nga vetja e tij. Por pasi ta ketë arritur, ai nuk sheh gjë tjetër veç Zotit.

Thuhet se njëherë e një kohë jetoi një sufi që quhej Baba Faraxhullah. I kapluar nga një dritë hyjnore, një ditë e pyetën në lidhje me botën. Ai tha: “Ç’mund të them për të? As që e kam parë ndonjëherë si kam lindur.”

Në fillim, kur vizioni është akoma i dobët, kjo konsiderohet një “gjendje” dhe arritja e saj është përtej kontrollit të gnostikut. Por pas meditimit të vazhdueshëm dhe me mëshirën e Zotit, kjo gjendje bëhet e vazhdueshme dhe më pas fillon të quhet “ndalesë”. Pas kësaj, gjendja e këtij vizioni është nën kontrollin e rrugëtuesit shpirtëror.

Një udhëtues i fortë shpirtëror është ai që, edhepse i arrin këto nivele të larta, nuk e ndan vështrimin e tij edhe nga bota e shumësisë, duke mbajtur lidhje edhe me botën e njëshmërisë edhe me atë të shumësisë njëkohësisht. Kjo është një pozitë shumë e lartë, e cila nuk arrihet lehtë. Mbase është një pozitë që mund ta arrijnë vetëm profetët dhe njerëzit e zgjedhur nga Zoti të cilët mund të thonë “Pozita ime pranë Zotit është e tillë që s’mund ta arrijë asnjë ëngjëll” dhe njëkohësisht të thonë: “Unë jam një njeri njësoj si ju.”

Dikush mund të thotë se vetëm profetët dhe Imamët mund t’i arrijnë këto pozita dhe se nuk është e mundur për të tjerët një gjë e tillë. S’ka dyshim se profetësia dhe Imamati janë pozita të veçanta që s’mund të arrihen nga të tjerët. Por shkalla e “Njëshmërisë absolute” dhe e humbjes në Zotin, e quajtur gjithashtu edhe Vilajat, nuk është e veçantë vetëm për profetët dhe për Imamët, të cilët vetë i kanë ftuar ndjekësit e tyre që të përpiqen për ta arritur këtë pozitë. I Dërguari u ka kërkuar muslimanëve që ta ndjekin shembullin e tij. Kjo tregon se është e mundur që edhe të tjerët të lartësohen në këto pozita sepse po të mos ishte ashtu, këto udhëzime të tij do të ishin të pavlefshme.

Kur’ani thotë:

Vërtet tek i Dërguari ka një shembull të mirë për atë që shpreson në Zotin e në ditën e fundit dhe që Zotin e kujton shumë...(Kur’an 33:21)


Në librat sunnite përcillet një hadith, sipas të cilit i Dërguari ka thënë: “Po të mos ishit llafazanë dhe me zemra të trazuara, edhe ju do ta shihnit atë që e shoh unë dhe do ta dëgjonit atë që dëgjoj.”

Kjo thënie tregon se shkaku i vërtetë i mosarritjes së përsosmërisë njerëzore janë mendimet armiqësore dhe veprat e liga. Sipas një përcjelljeje të ngjashme në burimet shiite, Profeti ka thënë: “Po të mos lëviznin djajtë përreth zemrave të tyre, njerëzit do të mund ta shihnin gjithë mbretërinë e qiejve dhe të tokës.”

Njëra nga karakteristikat e kësaj pozite të lartësuar është aftësia që i jepet njeriut, për ta kuptuar, sipas kapacitetit të tij, mbretërinë hyjnore. Ai fiton njohuri të të kaluarës dhe të ardhmërisë së universit dhe mund ta kontrollojë çdo gjë, në çdo kohë dhe hapësirë.

Gnostiku i famshëm Shejh Abdul-Kerim el-Xhili, në veprën e tij “Njeriu i përsosur” thotë se njëherë e kaploi një gjendje, në të cilën ndjente se ishte bërë një me gjithçka që ekzistonte dhe se mund të shihte çdo gjë. Por kjo nuk zgjati më shumë se një çast.

Është e qartë se kjo gjendje nuk zgjat më shumë se një çast për shkak të preokupimeve të gnostikut me nevojat e tija fizike.

Një sufi i famshëm thotë se njeriu, vetëm 500 vjet pas vdekjes së tij, shpëton nga gjurmët e zhvillimit të tij material. Kjo periudhë është sa një gjysëm dite nga “ditët hyjnore”. Zoti ka thënë:

Vërtet një ditë tek Zoti yt është sa njëmijë vjet me llogarinë tuaj...(Kur’an 22:47)

Është më se e qartë se bekimet e botës së amshimit janë të shumta dhe të pakufishme. Por fjalët që i shprehin ato bekime janë formuar në bazë të nevojave njerëzore dhe fjalë të reja duhet të gjenden për to me zhvillimin e këtyre nevojave. Andaj nuk mund të shprehen të gjitha të vërtetat dhe bekimet hyjnore nëpërmjet fjalëve. Gjithë ç’është thënë është vetëm simbolike dhe metaforike. Të vërtetat e sipërme nuk mund të shprehen me fjalë. Është thënë shpesh se njeriu gjendet në botën më të errët. Sipas kësaj thënieje, njeriu është duke jetuar në botën më të errët të krijuar nga Zoti.

Njeriu krijon fjalë për t’i përmbushur nevojat e tija të përditshme, duke u mbështetur në atë që sheh dhe që ndjen në botën materiale.

Ai nuk ka njohuri për marrëdhëniet, bekimet dhe shpirtrat e botërave të tjera dhe si pasojë, nuk mund të gjejë fjalë për to. Andaj në asnjë gjuhë të botës nuk ekzistojnë fjalë të duhura për t’i shprehur të vërtetat dhe konceptet sipërore të shpirtit. Atëherë, nëse dituria jonë është e kufizuar dhe mendja jonë e dobët, si mund të zgjidhet ky problem?

Ka dy grupe njerëzish që kanë folur për të vërtetat sipërore. Grupi i parë janë profetët. Ata kanë një kontakt të drejtpërdrejtë me botën jomateriale por njëkohësisht thonë: “Ne profetët jemi urdhëruar që t’u flasim njerëzve sipas aftësive të tyre mendore.” Kjo do të thotë se ata janë të detyruar t’i shprehin të vërtetat në një mënyrë të kuptueshme për njerëzit e zakonshëm. Andaj ata i janë shmangur përshkrimit të natyrës së dritave shpirtërore dhe të shkëlqimit të tyre. Ata nuk kanë folur për të vërtetat që janë të pakapshme për njeriun. Për t’i shprehur të vërtetat që “asnjë sy nuk i ka parë, asgjë vesh s’i ka dëgjuar dhe asnjë mendje s’i ka menduar”, ata kanë përdorur fjalë si parajsa, huritë dhe pallatet. Ata madje kanë pranuar se të vërtetat e botës së përtejme janë të papërshkrueshme.

Grupi i dytë janë ata që hapërojnë në rrugën e caktuar nga profetët dhe që i kuptojnë këto të vërteta, në varësi prej kapacitetit të tyre. Të tillët gjithnjë përdorin një stil figurativ gjatë shprehjes së gjërave të tilla.

Sinqeriteti në adhurim

Duhet të mbahet mend se pa sinqeritet në rrugën e Zotit, nuk është e mundur të arrihen ndalesat dhe nivelet shpirtërore. E vërteta nuk mund t’i shpallet një rrugëtuesi shpirtëror derisa ai nuk është plotësisht i sinqertë dhe i vendosur në adhurimin e tij.

Ka dy shkallë të sinqeritetit. Shkalla e parë është që të kryhen të gjithë obligimet vetëm për hir të Zotit. E dyta është që gjithë ekzistencën tënde t’ia kushtosh Zotit. Shkalla e parë përshkruhet nga vargu vijues:

Atyre s’u është urdhëruar tjetër veçse ta adhurojnë Zotin dhe ta ruajnë të pastër fenë vetëm për Të...(Kur’an 98:5)

Kurse shkalla e dytë përshkruhet nga vargu:

Përveç robërve të sinqertë të Zotit...(Kur’an 37:128)

Ka një thënie të famshme të Profetit, sipas të cilës atij që e ruan veten të pastër për 40 ditë për hir të Zotit, do t’i rrjedhin përrenj urtësie nga zemra drejt gjuhës.

Edhe kjo thënie flet për shkallën e dytë të sinqeritetit. Në disa vende, Kur’ani e ka përshkruar një vepër si të mirë (salih). Për shembull ka thënë: “kushdo që bën një vepër të mirë (salih)”. Në disa vende të tjera, ai e përshkruan ndonjë njeri me fjalën “salih”. Për shembull, në një pjesë të Kur’anit thuhet: “Vërtet ai ishte nga të sinqertit (salih)”. Është e qartë se sinqeriteti i njeriut varet nga veprat e tija dhe se ai s’mund të jetë i sinqertë në të gjitha veprat e tija dhe në gjithçka që bën ose që thotë. Zoti ka thënë:

“Drejt Tij ngrihen fjalët e mira dhe veprat e mira i lartësojnë ato...” (Kur’an 35:10)

Këtu duhet të theksojmë se një njeri që e ka arritur nivelin e sinqeritetin është i pajisur me disa cilësi karakteristike, të cilat nuk i kanë të tjerët.

Një karakteristikë e rëndësishme me të cilën ai pajiset, sipas fjalëve të Kur’anit, është të qenit i mbrojtur nga sulmet e djallit. Kur’ani i përcjell fjalët e Djallit, i cili thotë:

Zoti im! Betohem në lavdinë Tënde se do t’i nxjerr të gjithë nga rruga e drejtë, përveç atyre që janë robër të Tu të sinqertë...(Kur’an 38:82)

Është e qartë në këtë pjesë se robërit e sinqertë të Zotit nuk janë përjashtuar nga grupi i të mashtruarve për arsyen se Zoti e detyroi Djallin për një gjë të tillë. Ata nuk përfshihen në grupin e atyre që do të mashtrohen sepse, falë pozitës së “njëshmërisë” që e kanë arritur, Djalli nuk mund t’i marrë ata nën kontroll. Ngase të tillët e pastruan veten e tyre për hir të Zotit, ata e shohin Zotin ngado që ta kthejnë vështrimin. Çfarëdo forme që të marrë Djalli, ata e shohin manifestimin e lavdisë së Zotit në të. Ja përse Djalli pranon që në fillim se është i pafuqishëm kundër tyre. Përndryshe, është detyrë e Djallit që t’i provokojë bijtë e Ademit dhe t’i bëjë të devijojnë. Djalli nuk e mëshiron askënd.

Pika e dytë që duhet të theksohet është se robërit e sinqertë të Zotit do të jenë të mbrojtur nga llogaria në Ditën e Gjykimit. Kur’ani thotë:

Dhe i fryhet Surit e të gjithë që janë në qiej e në tokë bien në tokë pa ndjenja, përveç atyre që Zoti dëshiron...(Kur’an 39:68)

Ky varg tregon shumë qartë se një grup i pacaktuar njerëzish do të jetë i mbrojtur nga tmerret e Ditës së Gjykimit. Kur këtë varg ta lidhim me vargun vijues të Kur’anit, bëhet e qartë se kush do të jetë ky grup:

Dhe do të shpaguheni vetëm për atë që keni kryer, përveç robërve të sinqertë të Zotit...(Kur’an 37:39-40)

Njerëzit e sinqertë nuk ka nevojë të sillen për t’u gjykuar. Ata tashmë e kanë siguruar jetën e përjetshme si pasojë e meditimeve, e vetëshkatërrimit dhe e akteve të pafundme të adhurimit që i kanë kryer. Ata tashmë e kanë kaluar llogarinë dhe gjykimin dhe njësoj si të vrarit në rrugë të Zotit, e kanë shpërblimin tek Zoti i tyre.

Mos mendo se janë të vdekur ata që u vranë në rrugë të Zotit. Jo! Ata të gjallë janë dhe tek Zoti i tyre po shpërblehen...(Kur’an 3:169)

Pika e tretë me rëndësi është se në Ditën e Gjykimit, njerëzit do të shpërblehen dhe do të shpaguhen për veprat e tyre. Por këta njerëz të devotshëm dhe të sinqertë do të shpërblehen me më tepër se ç’kanë kryer. Zoti thotë:

Dhe do të shpaguheni vetëm për atë që keni kryer, përveç robërve të sinqertë të Zotit...(Kur’an 37:39-40)

Për ata që thonë se ky varg nënkupton vetëm se mëkatarët do të dënohen për mëkatet e tyre dhe se shpërblimi i dhënë të virtytshmive do të jetë thjesht një bekim i Zotit ndaj tyre, themi se ky varg është i përgjithshëm në konotacionin e tij dhe nuk u referohet ekskluzivisht mëkatarëve. Për më tepër, nuk ka kundërthënie ndërmjet bekimeve të Zotit dhe shpagimit të Tij, sepse ndonjëherë, bekim i Zotit do të thotë se Zoti jep një shpërblim të madh për një vepër të vogël. Edhe përkundr këtij lloji të bekimit, shpërblimi vazhdon të jetë një shpërblim për veprën e kryer. Por ajo që thotë vargu në fjalë është diçka krejt tjetër. Ajo që thuhet është se gjëja që Zoti do t’u falë robërve të Tij të sinqertë do të jetë një bekim i pastër dhe jo një shpërblim për ndonjë vepër.

Një varg tjetër thotë:

Atje ata do të kenë gjithë ç’të dëshirojnë. Por tek Ne ka akoma më tepër...(Kur’an 50:35)

Kjo do të thotë se banorët e parajsës do të kenë gjithë ç’të dëshirojnë dhe jo vetëm kaq. Zoti do t’i bekojë edhe me gjëra të cilat nuk munden as t’i imagjinojnë. Kjo pikë vlen të shihet me kujdes.

Pika e katërt që mund ta theksojmë është se pjesëtarët e këtij grupi mbajnë një pozitë aq të lartë në sytë e Zotit sa mund ta madhërojnë Atë në mënyrën më të mirë.

Zoti thotë:

I madhëruar qoftë Zoti përtej asaj që ia mveshin, përveç fjalëve të robërve të Tij të sinqertë...(Kur’an 37:159-160)

Kjo është pozita më e lartë që mund ta arrijë njeriu.

Hollësitë e përcjellura më sipër i përshkruajnë bekimet e arritura në nivelin e fundit të gnosës. Megjithatë, duhet të mbahet mend se këta bekime mund të fitohen vetëm kur adhurimet e pandalura të një rrugëtuesi shpirtëror ta arrijnë pikën e “vetëshkatërrimit”, aq sa ai të mund të konsiderohet një njeri i vrarë në rrugë të Zotit dhe ta meritojë shpërblimin e dëshmorëve. Njësoj siç e ndan shpata shpirtin e luftëtarit nga trupi i tij, edhe rrugëtuesi shpirtëror e pret lidhjen ndërmjet trupit dhe shpirtit duke i luftuar dëshirat e tija. Në vend që ta përdorë fuqinë e tij fizike, ai e përdor fuqinë shpirtërore për këtë qëllim.

Në fillimin e rrugëtimit të tij shpirtëror, një gnostik duhet të ketë një jetë prej asketi dhe duhet të përsiatet gjithë kohës për pavlefshmërinë dhe kotësinë e kësaj bote, që të mund t’i shkëpusë marrëdhëniet e tija me botën e shumësisë. Kur të arrijë të mos jetë i interesuar për këtë botë, asnjë përfitim material nuk do ta bëjë të lumtur dhe as që do ta pikëllojë humbja e një pasurie.

Që të mos dëshpëroheni për gjërat q’i keni humbur dhe të mos gëzoheni tepër për atë që është dhënë... (Kur’an 57:23)

Indiferenca ndaj lumturisë ose pikëllimit nuk do të thotë se rrugëtuesi shpirtëror nuk ndjehet i lumtur as për bekimet e Zotit dhe se nuk pikëllohet për asgjë që mund t’i shkaktojë vuajtje. Në fund të fundit, lumturia që buron nga bekimet e Zotit ndaj tij nuk është një dashuri ndaj gjërave të kësaj bote. Bekimet e Zotit janë të dashura për të sepse ai e gjen veten të kapluar nga mëshira e Tij.

Pasi ta ketë kaluar këtë shkallë, gnostiku ndjen se akoma e do veten e tij. Çdo ushtrim dhe çdo përpjekje shpirtërore që bën, është si pasojë e dashurisë për vetveten. Njeriu është vetjak përnga natyra. Ai është gjithnjë i gatshëm për të sakrifikuar gjithçka për hir të vetes së tij. Që të mund të mbijetojë, ai do të kishte shkatërruar gjithçka tjetër. Është shumë e vështirë që njeriu t’i shpëtojë këtij instinkti natyror dhe ta tejkalojë egoizmin. Por pa e kaluar këtë pengesë, ai nuk mund të shpresojë për ta parë manifestimin e dritës hyjnore në zemrën e tij. Me fjalë të tjera, derisa një rrugëtues shpirtëror nuk e shkatërron individin e tij, nuk mund të krijojë marrëdhënie me Zotin. Andaj është e nevojshme që ai fillimisht ta dobësojë këtë shpirt egoist brenda vetes dhe më pas, ta shkatërrojë atë, në mënyrë që gjithçka që do të bëjë, ta bëjë vetëm për hir të Zotit dhe që dashuria e tij për vetveten të shndërrohet në një dashuri për Të.

Por një përpjekje e pandalur është e nevojshme për ta arritur këtë. Pasi ta kalojë këtë shkallë, marrëdhënia e gnostikut zhduket jo vetëm me gjërat materiale por edhe me vetë shpirtin e tij. Gjithçka që bën pas kësaj, ai e bën vetëm për Zotin. Nëse ushqehet për ta vrarë urinë ose përpiqet për t’i përmbushur nevojat themelore jetësore, ai e bën këtë vetëm ngase i Dashuri i Përjetshëm i kërkon të mbijetojë. Të gjitha dëshirat e tija i nënshtrohen dëshirës së Zotit. Andaj ai nuk kërkon ndonjë fuqi mbinatyrore për veten e tij. Ai beson se nuk ka kurrfarë të drejte të ndërmarrë ndonjë ushtrim shpirtëror për ta ditur të kaluarën, për ta parashikuar të ardhmen, për t’ua lexuar njerëzve mendjen, për të kaluar një distancë të madhe për një kohë të shkurtër, për të bërë ndonjë ndryshim në sistem universal dhe gjëra të ngjashme si këto. Për të, këto vepra nuk janë vepra për ta kënaqur Zotin dhe nuk burojnë nga adhurimi i sinqertë i Tij. Ato s’janë tjetër veçse adhurim i vetvetes dhe bëhen për t’i kënaqur dëshirat personale, ndonse personi që i kryen këto “mrekulli” nuk do ta pranonte këtë gjë dhe do të pretendonte se është një njeri i devotshëm ndaj Zotit. Sipas vargut në vijim, ai vetëm sa e adhuron veten e tij:

A e ke parë atë q’i merr dëshirat e tija për perëndi? (Kur’an 45:23)

Andaj, rrugëtuesi shpirtëror duhet t’i kalojë të gjithë këta hapa me shumë kujdes dhe të bëjë ç’mos për ta kontrolluar krenarinë e tij. Këtë çështje do ta përpunojmë në një pjesë tjetër.

Kur gnostiku e arrin shkallën e fundit, ai gradualisht e humb interesin për veten e tij dhe madje arrin ta harrojë krejtësisht veten. Pas kësaj, ai nuk sheh tjetër përveç bukurisë së përjetshme të të Dashurit të Vërtetë.

Duhet të theksojmë sërish se është e domosdoshme që rrugëtuesi shpirtëror t’i nënshtrojë epshet e tija, dashurinë për pasuri, për famë e për fuqi, krenarinë dhe mendjamadhësinë. S’është e mundur të arrihet përsosmëria derisa ka akoma gjurmë të vetëpëlqimit. Kjo është arsyeja përse shumë njerëz të mirënjohur nuk kanë mundur ta arrijnë përsosmërinë shpirtërore në gnosë, edhe përkundër faktit se janë përpjekur për vite të të tëra. Problemi i tyre ishte në faktin se zemrën nuk e kishin krejtësisht të pastër dhe dëshirat e ulta rrinin fshehur në një cep saj, ndonse në mendjen e tyre krijohej përshtypja se i kishin tejkaluar pengesat e tilla tashmë. Si pasojë, në rast të sprovave, këto dëshira shfaqen sërish dhe e shtyjnë gnostikun drejt problemeve të mëdha.

Suksesi në përpjekjen kundër egos varet nga bekimet e Zotit dhe nuk mund të arrihet pa ndihmën e Tij.

Përcillet se një ditë, Bahrul Ulumi ishte shumë me qejf. Kur e pyetën për arsyen e këtij disponimi, ai tha: “Pas njëzet e pesë vjetësh të kaluara në adhurim, tani shoh se veprat e mia kanë shpëtuar nga krenaria...” Mësimi që mund të merret nga ky tregim është tejet i vlefshëm. Duhet të mbahet mend se rrugëtuesi shpirtëror duhet t’i respektojë ligjet islame që nga fillimi i rrugëtimit të tij gnostik dhe deri në fund. As edhe devijimi më i vogël nga ligji nuk është i lejuar. Nëse shihni se një njeri që pretendon se është gnostik, nuk i respekton të gjithë ligjet e Islamit dhe nuk është i virtytshëm, mund thjesht ta konsideroni një hipokrit dhe gënjeshtar. Gjithsesi, është një situatë krejtësisht tjetër nëse ai bën një gabim duke patur një arsyetim të mjaftueshëm për këtë.

Është një gënjeshtër e madhe se shenjtorët (veli) kanë të drejtë ta shpërfillin ligjin islam. I Dërguari i Zotit ishte më i lartësuari i krijesave dhe prapësesprapë, deri në fund të jetës së tij i ndoqi ligjet e Islamit. Andaj është krejtësisht e pakuptimtë të thuhet se një gnostik nuk është i detyruar ta ndjekë ligjin. Megjithatë, mund të bëhet dallimi ndërmjet një njeriu të rëndomtë, i cili e adhuron Zotin që të mund t’i zhvillojë potencialet e tija dhe një gnostiku ose shenjtori, i cili e adhuron Zotin ngase pozita e tij e lartë i kërkon një gjë të tillë. Përcillet se Aisheja i tha të Dërguarit të Zotit: “Përse e lodh kaq shumë veten për të bërë adhurim, ndonse Zoti ka thënë se t’i ka falur të gjithë mëkatet, të kaluara e të shkuara (48:2)?” I Dërguari ia ktheu: “Përse të mos jem një rob falënderues i Zotit?”

Kjo tregon se ka disa individë, të cilët nuk e adhurojnë Zotin për ta përsosur personalitetin e tyre por thjesht për t’i shprehur falënderim Atij.

Gjendjet nëpër të cilat kalon një rrugëtues shpirtëror dhe dritat që ai i sheh, duhet të jenë një prelud për të fituar disa cilësi të caktuara. Përndryshe, një ndryshim i thjeshtë në gjendjen e tij nuk mjafton. Rrugëtuesi shpirtëror duhet të shpëtojë nga të gjitha mbeturinat e egos së tij nëpërmjet meditimit dhe akteve të adhurimit. Është e pamundur të arrihet pozita e të virtytshmive dhe e të pastërve, pa i fituar njëherë cilësitë e tyre. Një shpërfillje e vogël e medimit dhe e akteve të adhurimit mund t’i kushtojë shumë një rrugëtuesi shpirtëror. Vargu në vijim hedh dritë mbi këtë fakt:

Muhammedi s’është veçse një i dërguar. Të dërguar të tjerë kanë ardhur para tij. Po të vdesë ai ose të vritet, a do të ktheheni prapa vallë? (Kur’an 3:144)

Andaj, rrugëtuesi shpirtëror duhet ta pastrojë zemrën e tij dhe të pastrohet edhe nga jashtë edhe së brendshmi, që të mund ta arrijë shoqërinë e shpirtrave të pastër.

Zoti thotë:

Largohuni nga mëkatet e hapura e të fshehura! (Kur’an 6:120)

Duke vepruar në përshtatshmëri me këtë varg, rrugëtuesi shpirtëror duhet t’i kalojë të gjithë ato shkallë që i mundësojnë atij të arrijë në nivelin e adhurimit të sinqertë. Në vargun vijues, këto shkallë janë përmendur kalimthi:

Ata që besojnë, që janë larguar nga shtëpitë e tyre dhe që përpiqen me jetët e me pasuritë e tyre në rrugë të Zotit, janë shumë më të vlefshëm tek Ai. Ata janë fitimtarët. Zoti u jep sihariqe të mëshirës, të kënaqësisë e të kopshteve plot dhunti, ku do të qëndrojnë përgjithmonë. Vërtet pranë Zotit është shpërblimi i madh...(Kur’an 9:20-22)

Sipas këtij vargu, ka katër “botë” që i paraprijnë shkallës së adhurimit të sinqertë:

- bota e Islamit

- bota e besimit

- bota e shpërnguljes

- bota e përpjekjes (xhihadit) në rrugë të Zotit

Duke gjykuar sipas hadithit të famshëm të Profetit, në të cilin thuhet “U kthyem nga xhihadi i vogël në xhihadin e madh”, përpjekja e rrugëtuesit shpirtëror konsiderohet një xhihad i madh dhe si pasojë, Islami i tij konsiderohet një “Islam i madh” dhe po kështu, edhe besimi i konsiderohet një “besim i madh”. Pasi ta ketë kaluar nivelin e Islamit dhe të besimit, ai duhet të mbledhë mjaft guxim sa të “shpërngulet” në shoqëri të “të dërguarit” të brendshëm , me ndihmën e të Dërguarit ose të pasardhësit të tij. Me këtë ai duhet të përpiqet për ta vrarë egon e tij, që të mund të konsiderohet një njeri “i vrarë” në rrugë të Zotit.

Rrugëtuesi shpirtëror duhet ta ketë parasysh se që nga fillimi i rrugëtimit të tij dhe deri në shkallën e vetëshkatërrimit, do të përballet me shumë pengesa, të cilat ose burojnë nga njeriu ose nga Djalli. Para se të mbërrijë nivelin e vetëshkatërrimit dhe ta arrijë statusin e martirit, ai duhet ta kalojë “botën” e Islamit të madh dhe të besimit të madh. Në rrugëtimin shpirtëror, “Islami i madh”, “besimi i madh”, “shpërngulja e madhe” dhe “xhihadi i madh” janë nivelet përgatitore për shkallën e fundit. Pengesat kryesore gjatë përpjekjes për t’i arritur këto nivele quhen “mohimi i madh” dhe “hipokrizia e madhe”.

Në këtë nivel, djajtë e vegjël nuk mund ta dëmtojnë rrugëtuesin shpirtëror por Djalli, i cili mbetet kryesori, përpiqet të bëjë shumë gjëra për ta penguar. Andaj, duke kaluar nëpër këto nivele, gnostiku nuk duhet të mendojë se është i mbrojtur nga rreziqet. Përderisa nuk i ka kaluar këto “botëra të mëdha”, Djalli do të vazhdojë ta pengojë. Rrugëtuesi shpirtëror duhet ta ruajë moralin e tij dhe të ruhet nga Djalli, që të mund të mbrohet nga “mohimi i madh” dhe “hipokrizia e madhe”. Pasi t’i ketë kaluar botët e “Islamit të madh” dhe të “besimit të madh”, rrugëtuesi shpirtëror e ndërmerr “shpërnguljen e madhe” dhe më pas, nëpërmjet vetëshkatërrimit, kalon nëpër “rringjalljen e madhe”, për të arritur në luginën e atyre që janë adhurues të devotshëm të Zotit. Na e faltë Zoti të gjithëve këtë sukses!

Dymbëdhjetë botët

Duke u mbështetur në gjërat që i thamë më sipër, një rrugëtues shpirtëror duhet të kalojë nëpër dymbëdhjetë botëra për të arritur në botën e sinqeritetit. Emrat e këtyre botëve janë:

- Islami i vogël

- Islami i madh

- Islami sipëror

- Besimi i vogël

- Besimi i madh

- Besimi sipëror

- Shpërngulja e vogël

- Shpërngulja e madhe

- Shpërngulja sipërore

- Xhihadi i vogël

- Xhihadi i madh

- Xhihadi sipëror

Është e nevojshme të njihen karakteristikat e këtyre botëve dhe të jenë të qarta pengesat dhe barrierat që personi duhet t’i kalojë për ta arritur secilën prej tyre. Për ta qartësuar shpjegimin tonë, do t’i përshkruajmë kalimthi të dymbëdhjetë botët.

“Islami i madh” do të thotë të dorëzohesh krejtësisht në duart e Zotit, të mos e kritikosh asnjë veprim të Tij dhe të besosh me plot bindje se gjërat që ndodhin, nuk janë të padobishme dhe se ato që nuk ndodhin kurrë, nuk janë të dobishme. Këtë nënkupton edhe Imam Aliu kur thotë: “Islam do të thotë dorëzim dhe dorëzimi do të thotë nënshtrim.” Një gnostik jo vetëm që nuk guxon ta kundërshtojë ndonjë urdhër Hyjnor por edhe nuk guxon të ndjehet i pakënaqur në zemër në lidhje me këtë urdhër. Zoti thotë:

Betohem në Zotin Tënd! Ata s’do kenë besuar derisa s’të bëjnë ty gjykatës në mosmarrëveshjet e tyre dhe derisa nuk ndjejnë mospëlqim ndaj vendimit tënd dhe nuk dorëzohen me një nënshtrim të plotë...(Kur’an 4:65)

Kjo është shkalla e “Islamit sipëror”. Në të, Islami duhet të infiltrohet në shpirtin e rrugëtuesit shpirtëror dhe ta përfshijë gjithë zemrën dhe jetën e tij.

Kur zemra e gnostikut të ndriçohet me dritën e Islamit sipëror, ai jo vetëm që do ta dëshmojë me zemër faktin se gjithçka është nga Zoti, por edhe do ta dëshmojë fizikisht të njejtën gjë. Shumë shpesh, ai me sytë dhe me zemrën e tij do të dëshmojë se Zoti është i Gjithëpranishëm dhe i Gjithëdijshëm. Kjo është shkalla e vizionit dhe e Islamit sipëror. Por ngase rrugëtuesi shpirtëror akoma s’e ka arritur përsosmërinë, ai domosdo përballet me pengesa materiale, veçanërisht kur është i zënë me nevojat e tija natyrore, gjatë përmbushjes të të cilave mund të bëhet i pakujdesshëm. Andaj është e nevojshme që ai ta përdorë vullnetin e tij, në mënyrë që kjo gjendje të bëhet e vazhdueshme dhe të mos ndërpritet nga aktivitetet e tjera. Për këtë qëllim, është e nevojshme që “Islami sipëror” të kalojë nga zemra në shpirtin e njeriut dhe të integrohet krejtësisht në proceset e tija të jashtme dhe të brendshme. Këtë shkallë, gnostikë e kanë quajtur “shkalla e bamirësisë (ihsan)”. Kur’ani thotë:

Dhe ata që përpiqen për Ne, vërtet do t’i udhëzojmë në rrugët Tona. S’ka dyshim se Zoti është me ata që bëjnë mirë...(Kur’an 29:69)

Një njeri që përpiqet në rrugë të Zotit nuk mund ta arrijë udhëzimin dhe afërsinë me Të, derisa nuk e ka arritur nivelin e bamirësisë. Njëri nga shokët e famshëm të Profetit, Ebu Dherr Giffariu, njëherë e pyeti atë se ç’do të thoshte bamirësia. Profeti ia ktheu: “Bamirësi është ta adhurosh Zotin sikur të jesh duke e parë Atë. Ndonse ti nuk e sheh, s’ka dyshim se Ai të sheh ty.” Njeriu, pra, duhet ta adhurojë Zotin sikur të jetë duke e parë Atë. Nëse nuk arrin ta adhurojë në këtë mënyrë, atëherë adhurimi i tij është i një kategorie të ulët. Përveç kësaj, ai duhet ta adhurojë Zotin duke e ditur se Zoti e sheh atë. Përderisa rrugëtuesi shpirtëror nuk e arrin shkallën e “besimit sipëror”, vetëm kohë pas kohe e përjeton gjendjen e bamirësisë. Në këtë nivel, ai i kryen me shumë zell adhurimet e tija. Shpirti i tij, duke qenë i mbushur me besim, i vendos të gjitha pjesët e trupit në detyrën e tyre të duhur. Organet dhe pjesët e trupit që njëherë janë nënshtruar në këtë mënyrë, kurrë më nuk do të tregojnë mosbindje. Në lidhje me ata që e kanë arritur nivelin e “besimit sipëror”, Zoti thotë:

Të shpëtuar janë besimtarët që janë të përulur në lutjet e tyre dhe që qëndrojnë larg gjërave të kota...(Kur’an 23:1-3)

Vetëm njeriu që interesohet në gjërat e rëndomta do të merret me to. Një rrugëtuesi shpirtëror që e ka arritur shkallën e “besimit sipëror” dhe për të cilin bamirësia është bërë një shprehi, nuk mund t’i pëlqejnë gjërat e kota sepse zemra nuk mund të dojë dy gjëra të kundërta njëkohësisht. Vetë Zoti ka thënë:

Zoti askujt s’i ka falur dy zemra në gji... (Kur’an 33:4)

Për një gnostik që e harxhon kohën e tij me argëtim, mund të konstatojmë se nuk është mjaft i devotshëm ndaj Zotit dhe se zemra e tij nuk është mjaft e pastruar nga hipokrizia, e cila në këtë kontekst, emërtohet “hipokrizia sipërore” dhe qëndron në anën e kundërt të “besimit sipëror”. Si pasojë e kësaj hipokrizie, njeriu nuk është i prirë nga kërkesat e tija të brendshme, por thjesht nga arsyeja, nga shfrytëzimi i rastit dhe nga të kuptuarit e tij. Vargu në vijim u dedikohet njerëzve të tillë:

Kur ngrihen për ta falur namazin, e falin me përtaci...(Kur’an 4:142)

Kur rrugëtuesi shpirtëror ta arrijë nivelin e besimit sipëror, asnjë gjurmë hipokrizie nuk mbetet në të. Veprimet e tija nuk janë më të prira nga arsyeja, nga të kuptuarit ose nga mendimi praktik. Të gjitha veprimet e tija janë të motivuara nga një zell i brendshëm, nga një tendencë shpirtërore dhe nga dashuria e vërtetë. Kur rrugëtuesi shpirtëror ta arrijë shkallën e “besimit sipëror”, ai duhet të përgatitet për “shpërnguljen sipërore”. Kjo shpërngulje ka dy dimensione. Njëri dimension është shpërngulja trupore, që do të thotë të largohesh nga marrëdhëniet shoqërore me të ligët. Dimensioni i dytë i shpërnguljes është shpërngulja shpirtërore, që do të thotë të qëndrosh larg miqësisë me njerëzit e tillë. Një rrugëtues shpirtëror jo vetëm që duhet të largohet nga të gjitha shprehitë, traditat dhe gjërat që e pengojnë nga rruga e Zotit, por duhet të ushqejë edhe një mospëlqim ndaj tyre në zemrën e tij. Pjesa më e madhe e traditave dhe e shprehive të tilla janë importuar nga vendet jobesimtare. Një njeri që jeton në një shoqëri materiale bëhet i burgosur i traditave dhe i shprehive të njerëzve që e duan këtë botë. Shprehi, të cilat e përbëjnë themelin e marrëdhënieve të shoqërisë në fjalë. Për shembull, kur një njeri hesht në diskutimet akademike, ai konsiderohet injorant. Shumë njerëz e konsiderojnë si një meritë që t’i prijnë një mbledhjeje ose të ecin para të tjerëve. Oratoria dhe të lëvduarit e njëri-tjetrit konsiderohen mirësjellje kurse gjithçka që bie ndesh me këtë, konsiderohet vulgaritet dhe pasjellshmëri. Me ndihmën e Zotit, rrugëtuesi shpirtëror duhet të qëndrojë larg traditave dhe shprehive të tilla. Në këtë drejtim, ai s’ka nevojë t’i druhet askujt dhe s’ka nevojë t’u kushtojë vëmendje as kritikave të atyre që veten e konsiderojnë dijetarë të mëdhenj. Në përmbledhjen e Kulejniut, në një hadith të përcjellur nga Imam Xhaferi, i Dërguari thotë: “Mohimi ka katër shtylla: lakminë, frikën, pakënaqësinë dhe zemërimin.” Në këtë hadith, frika nënkupton mendimin e personit se njerëzit përreth tij do të zemëroheshin, nëse ai i kundërshton shprehitë e tyre të gabuara.

Thënë shkurt, rrugëtuesi shpirtëror duhet t’u thotë lamtumirë të gjithë atyre shprehive dhe traditave, të cilat e pengojnë përparimin e tij drejt Zotit. Këtë sjellje gnostikët e emërtojnë “çmenduri” sepse edhe të çmendurit, njësoj si gnostiku në këtë rast, u kushtojnë shumë pak vëmendje shprehive dhe traditave të njerëzve dhe nuk e çajnë kokën për atë që do ta thonë të tjerët. I çmenduri e ndjek rrugën e tij dhe nuk mërzitet se ç’do të thonë të tjerët.

Pas suksesit tij në shpërngulje dhe pasi të ketë shpëtuar nga shprehitë e tilla, rrugëtuesi shpirtëror hyn në fushën e “xhihadit të madh”, që është fusha e përpjekjes kundër djajve. Edhe në këtë nivel, rrugëtuesi shpirtëror është akoma një peng i egos së tij, është i sunduar nga epshet dhe i hutuar nga mendimet, mërzia, zemërimi dhe dëshpërimi. Nëse ndodh diçka që nuk i pëlqen, ai zemërohet dhe ndihet i lënduar. Që të mund t’i tejkalojë dhimbjet dhe vuajtjet e tija, rrugëtuesi shpirtëror duhet t’i kërkojë ndihmë Zotit dhe t’i nënshtrojë mendimet, zemërimin dhe dëshirat. Duke shpëtuar nga vuajtjet e kësaj bote, ai do të hyjë në botën e “Islamit sipëror”. Atë çast ai do të ndjejë se është përmbi botën, është i mbrojtur nga vdekja dhe i çliruar nga çdo konflikt i brendshëm. Brenda vetes, ai do të shohë një pastërti dhe shkëlqim që nuk është i lidhur me këtë botë. Në këtë shkallë, gnostiku bëhet krejtësisht i painteresuar për këtë botë, njësoj sikur të ishte i vdekur. Për të, një jetë e re është duke nisur. Ai jeton në botën e njerëzve por gjithçka e sheh në format e botës ëngjëllore.

Gjërat materiale nuk i bëjnë kurrfarë dëmi. Ngase e ka arritur shkallën e mesme të vetë-ringjalljes, mbulesa ngrihet dalngadalë nga sytë e tij dhe ai arrin të shohë shumë gjëra të fshehta. Kjo është shkalla e “Islamit sipëror” dhe pikërisht asaj i referohet Kur’ani me fjalët:

A mund vallë të jetë i njejtë ai i vdekur që Ne e ngritëm dhe i dhamë një dritë që të ecte mes njerëzve, me atë që i ngjan një të mbeturi në errësirë e që s’del dot që andej? (Kur’an 6:122)

Kushdo që bën mirë, qoftë mashkull a femër dhe që është besimtar, vërtet do të ketë një jetë të mirë dhe Ne do ta shpërblejmë me më shumë të mira nga ç’ka kryer...(Kur’an 16:97)

Duhet të mbahet mend se vizionet e gnostikut në këtë nivel mund të krijojnë tek ai një ndjesi të gënjeshtërt krenarie dhe si pasojë, armiku i tij më i madh, egoja mund të fillojë të shfaqë rezistencë. Ka një hadith, në të cilin thuhet: “Armiku juaj më i rrezikshëm është egoja brenda jush.”

Në kushte të tilla, rrugëtuesi shpirtëror rrezikon të bjerë në mohim, nëse Zoti nuk i ndihmon dhe nuk e mbron. Hadithi në vijim flet për këtë lloj të mohimit: “Egoja është idhulli më i madh.” Ishte pikërisht ky lloj i idhujtarisë, prej të cilit kërkoi mbrojtje profeti Ibrahim kur iu lut Zotit me fjalët: “Më mbro mua dhe bijtë e mi nga adhurimi i idhujve!” As që mund të paramendohet se Ibrahimi do të mund ta adhuronte ndonjë idhull të sajuar nga njeriu. Dhe ishte pikërisht ky lloj idhujtarie, prej të cilit i Dërguari i Zotit kërkonte mbrojtje me fjalët: “Zoti im! Tek ti strehohem nga idhujtaria e fshehtë.”

Gnostiku, pra, duhet të jetë plotësisht i përulur dhe të shpëtojë nga vetëpëlqimi në zemrën e tij, nëse vërtet dëshiron të ruhet nga “mohimi sipëror” dhe të mund ta arrijë “Islamin sipëror”. Disa gnostikë gjatë gjithë jetës së tyre i janë shmangur përdorimit të fjalës “unë”. Disa gnostikë të tjerë ia mveshnin Zotit gjithçka që është e mirë dhe vetëm atë që nuk mund t’i mveshet Zotit, ia mveshnin vetes. Kurse për gjërat që mund t’i mvesheshin edhe atyre edhe Zotit, ata zakonisht e përdornin përemrin vetor në shumës (dhe thonë “ne”). Kjo metodë e tyre buron nga tregimi i profetit Musa dhe i Hidrit.

Sa për barkën, ajo u takonte ca varfanjakëve që punonin tek lumi. Unë desha ta prish sepse pas tyre ishte një mbret që e merrte me dhunë çdo barkë...(Kur’an 18:79)

Ngase shpimi i barkës nuk është diçka që mund t’i mveshet Zotit, Hidri këtu flet në vetën e parë njëjës.

Sa për djalin, prindërit e tij ishin besimtarë dhe ne patëm frikë se ai mund t’u bënte keq atyre, të ngrinte krye e të mos besonte. Andaj deshëm që Zoti i tyre t’ua zëvendësonte atë me një fëmijë më të mirë e më të mëshirshëm...(Kur’an 18:82)

Në këtë rast, ngase bamirësia është një vepër që mund t’i mveshet Zotit, Hidri ia mvesh Zotit këtë veprim.

Shohim se edhe profeti Ibrahim e përdor të njejtën metodë. Ai thotë:

Ai është që më krijoi, që më udhëzon, më ushqen e ma shuan etjen. Ai është që më shëron kur të jem sëmurë...(Kur’an 27:78-80)

Këtu profeti Ibrahim ia mvesh vetvetes sëmundjen e tij por shërimin ia mvesh Zotit.

Një rrugëtues shpirtëror nuk duhet të lërë gjë pa bërë për ta arritur nivelin e Islamit sipëror dhe për të shpëtuar nga vetëpëlqimi.

Haxhi Imam Kuli Nakhxhevaniu ishte mësuesi i Aga Sejjid Husejn Aga Kadiut në lëminë e gnosës dhe njëherit edhe babai i Aga Mirza Ali Kadiut. Edukimin e tij në gnosë ai e bëri pranë Sejjid Kurejsh Kazviniut. Ai thotë se kur u moshua, një ditë pa se ai dhe Djalli po qëndronin në majë të një kodre. Ai e vuri dorën mbi mjekërr dhe i tha Djallit: “Tani jam një njeri i plakur. Të lutem më lër të qetë!” Djalli ia ktheu: “Vështro këtej!” Sejjid Kazviniu thotë se kur vështroi, e pa një gropë aq të thellë sa ndjeu një ftohësi brenda vetes. Duke bërë shenjë nga gropa, Djalli i tha: “Unë nuk kam ndjenja ose mëshirë për askënd. Po të kishe rënë në duart e mia, do të bije në fund të kësaj grope dhe s’do të dilje kurrë që andej.”

Menjëherë pas “Islamit sipëror” është shkalla e “besimit sipëror”, që është një rritje aq e madhe e Islamit sipëror sa njohja e të vërtetës kthehet në një vizion të qartë të saj. Në ndërkohë, rrugëtuesi shpirtëror fillon të lëvizë nga “bota ëngjëllore” (alem-i melekut) drejt “botës së shpirtit” (alem-i xheberut). Ai tashmë do ta ketë arritur nivelin e vetë-ringjalljes dhe mund ta shohë botën e shpirtit.

Pas kësaj, rrugëtuesi shpirtëror duhet të shpërngulet nga vetë ekzistenca e tij, të cilën duhet ta mohojë tërësisht. Ky është një udhëtim nga ekzistenca e tij drejt ekzistencës absolute. Disa gnostikë e kanë shprehur këtë udhëtim me fjalët: “Lëre veten tënde dhe eja!” Vargu vijues i Kur’anit gjithashtu flet për këtë gjë:

O shpirt që ka gjetur paqen! Kthehu tek Zoti yt i kënaqur dhe kënaqës! Hyr mes robërve të Mi! Hyr në kopshtin Tim! (Kur’an 89:27-30)

Në këtë varg, shpirti është përshkruar si një shpirt që ka gjetur paqen. Atij i kërkohet që të përfshihet në mesin e njerëzve të zgjedhur të Zotit dhe të hyjë në parajsë.

Tashmë rrugëtuesi shpirtëror e ka përfunduar nivelin e xhihadit të madh dhe ka hyrë në botën e “fitores dhe të çlirimit”. Por ngase akoma ka gjurmë të ekzistencës së tij, ai akoma s’e ka përfunduar procesin e vetëshkatërrimit dhe ka nevojë të fillojë me “xhihadin sipëror”. Për shkak të kësaj mangësie, ai ende s’është plotësisht i lirë. Vendi i tij është akoma ai për të cilin flet vargu:

...në një vend të lëvduar pranë Sunduesit të Gjithëfuqishëm...(Kur’an 54:55)

Në këtë varg, Sunduesi i Gjithëfuqishëm është Zoti. Pas këtij hapi, rrugëtuesi shpirtëror duhet të luftojë edhe më tej kundër gjurmëve të mbetura të ekzistencës së tij, derisa t’i zhdukë tërësisht dhe të mund të hapërojë brenda fushës së Njëshmërisë absolute. Kjo është “bota e fitores dhe e çlirimit”. Rrugëtuesi shpirtëror duhet të kalojë nëpër dymbëdhjetë botë, para se të mund t’i kalojë shkallët e shpërnguljes sipërore dhe atë të xhihadit sipëror, që më pas të mund të hyjë në luginën e sinqeritetit. Më pas, ai do të konsiderohet fitimtar dhe do të hyjë në botën e sinqeritetit dhe në vendin e atyre që thonë:

Ne të Zotit jemi dhe tek Ai është kthimi ynë... (Kur’an 2:156)

Për një njeri të tillë, vetë-ringjallja sipërore do të ketë ngjarë tashmë. Ai do të hyjë në nivelin e shkëputjes së tërë nga vetja, pasi ta ketë kaluar mbulesën e trupave, të shpirtrave dhe të gjithçkaje tjetër të caktuar dhe të vendosur. Njëra këmbë e tija do të jetë në botën hyjnore dhe do ta ketë kaluar fazën që përshkruhet me fjalët:

Çdo shpirt do ta shijojë vdekjen...(Kur’an 3:185)

Një njeri i tillë që ka arritur në shkallën e shkëputjes nga vetvetja, ndonse i vetëdijshëm për ekzistencën e tij, mund të konsiderohet i vdekur. Andaj i Dërguari i Zotit ka thënë për Imam Aliun: “Kushdo që dëshiron të shohë një të vdekur që ec, le ta vështrojë Ali ibn Ebu Talibin.”

Shpjegimi:

Meritat shpirtërore dhe shenjat e tyre që i kemi përmendur më sipër janë bekimet e Zotit vetëm për ndjekësit e profetit të fundit, Muhammedit, paqja qoftë mbi të. Meritat dhe përsosmëritë e arritura nga rrugëtuesit shpirtërorë të shoqërive të kaluara ishin më të kufizuara se kaq. Pasi e arrinin pikën e shkëputjes nga vetvetja, ata arrinin t’i shihnin Emrat Hyjnorë dhe Cilësitë e Zotit por kurrë nuk shkuan përtej kësaj. Arsyeja e kësaj është se niveli më i lartë i gnosës së tyre është shprehja “Nuk ka zot tjetër veç Zotit”, e cila nuk është tjetër veçse një version i Emrave të Bukur të Zotit. Në anën tjetër, rrugëtuesit shpirtërorë të shoqërisë islame kanë arritur disa nivele që s’mund të përshkruhen me fjalë. Arsyeja e kësaj arritjeje fshihet në faktin se principi themelor i të gjithë rregullave të Islamit është shprehja “Zoti është shumë përtej përshkrimit”. Përparimi shpirtëror i një muslimani, duke qenë i lidhur me këtë shprehje, është i pamundur të përshkruhet me fjalë. Kjo është arsyeja përse edhe profetët e kaluar nuk mund të shkonin përtej Emrave Hyjnorë dhe Cilësive Hyjnore. Ata u përballën me shumë vështirësi të ndryshme dhe arritën të shpëtonin prej tyre vetëm nëpërmjet mbrojtjes shpirtërore të të Dërguarit, të Aliut, të Fatimesë dhe të pasardhësve të tyre. Ishte pikërisht mbrojtja shpirtërore e këtyre personave që i ka mbrojtur profetët e kaluar. Ndonse profetët e kaluar ishin të njohur deri diku me pozitën e lartë të Imamëve, deri në fund të jetës së tyre nuk arritën ta njihnin plotësisht pozitën e tyre me të gjitha karakteristikat. Disa vargje kuranore tregojnë se vetëm profeti Ibrahim ka arritur t’i shohë disa herë këto të vërteta sipërore por gjithnjë në një interval shumë të shkurtër kohor. Të parit e pandalur të tyre mund të ndodhë vetëm në botën tjetër.

Para se të përcjellim vargje kuranore për ta vërtetuar pretendimin tonë, duhet të theksojmë se sipas Kur’anit, edhe pozita e sinqeritetit ka disa grada, sepse ka patur disa profetë, të cilët i kanë arritur disa prej tyre dhe i janë lutur Zotit për t’i arritur të tjerat. Për shembull, në lidhje me profetin Jusuf thuhet:

Vërtet ai ishte nga robërit tanë të sinqertë...(Kur’an 12:24)

Megjithatë, Jusufi gjithnjë i lutej Zotit dhe thoshte:

Ti je mbrojtësi im në këtë botë dhe në tjetrën. Më bëj të vdes i nënshtruar para Teje dhe më bashko me të virtytshmit! (Kur’an 12:101)

Lutja e tij tregon se ai nuk e arriti këtë pozitë teksa ishte gjallë dhe lutej që ta arrinte pasi të vdiste. Në do të realizohet pas vdekjes lutja e tij, këtë nuk e thotë Kur’ani. Edhe profeti Ibrahim kishte një pozitë të lartë të sinqeritetit. Megjithatë, ai lutej:

Zoti im! Më fal urtësi dhe më bashko me të virtytshmit në amshim! (Kur’an 2:130)

Duhet të theksohet këtu se pozita e virtytshmërisë që e kishin arritur profetët e tjerë ishte e ndryshme nga ajo që iu dha Ibrahimit dhe pasardhësve të tij, po të gjykojmë sipas vargut në vijim:

Ne ia falëm Is’hakun dhe Jakubin si nip. Secilin prej tyre e bëmë të virtytshëm...(Kur’an 21:72)

Këtë virtytshmëri e gëzonin të gjithë ata, duke përfshirë këtu edhe vetë profetin Ibrahim. Por ai akoma vazhdonte të lutej për të qenë me të virtytshmit. Kjo tregon se ai kërkonte diçka më të lartë se ajo që kishte marrë tashmë.

Fakti se i Dërguari i fundit i Zotit dhe disa personalitete të tjera e patën një pozitë të tillë që në të gjallë të tyre, mund të kuptohet nga vargu në vijim:

Vërtet Mbrojtësi im është Zoti që e shpalli Librin. Ai është mik i të virtytshmive...(Kur’an 7:196)

Sipas këtij vargu, fillimisht i Dërguari i Zotit pranon se Zoti është mbrojtësi i tij dhe më pas, thotë se mbrojtësi i tij (dmth. Zoti) është mik dhe mbrojtës i të virtytshmive. Kjo tregon se në atë kohë ekzistonin disa individë që e kishin këtë pozitë dhe të cilët ishin miq të Zotit. Kjo tregon gjithashtu përse profetët e kaluar luteshin me ndërmjetësimin e Imamëve dhe çfarë pozite kishin këta njerëz të lartësuar, të cilëve dëshironte t’u bashkangjitej edhe një profet i madh si Ibrahimi.

Faktin se profetët e mëdhenj e arritën pozitën e sinqeritetit mund ta kuptojmë nga disa vargje të ndryshme të Kur’anit. Kur’ani thotë kalimthi se vetëm robërit e tij të sinqertë mund ta madhërojnë denjësisht Zotin. Ai thotë:

I madhëruar qoftë Zoti përtej asaj që ia mveshin, përveç fjalëve të robërve të Tij të sinqertë...(Kur’an 37:159-160)

Duke i urdhëruar të Dërguarit ta madhëronte Atë, Zoti thotë:

Thuaj: lëvdatat i qofshin Zotit dhe paqja qoftë mbi robërit e Tij të zgjedhur! A thua është Zoti më i mirë ose gjërat që ata ia shohin si të barabartë? (Kur’an 27:59)

Kur’ani i përcjell fjalët e profetit Ibrahim, i cili e lëvdon Zotin me këto fjalë:

I lëvduar qoftë Zoti që në moshë të thyer ma fali Ismailin dhe Is’hakun. Vërtet Zoti im është dëgjues i lutjeve. (Kur’an 14:39)

Edhe profeti Nuh është urdhëruar ta madhërojë Zotin:

Pastaj thuaj: qoftë i lëvduar Zoti që na shpëtoi nga populli i lig...(Kur’an 23:28)

Në lidhje me disa profetë të rëndësishëm, Kur’ani thotë se e kishin arritur pozitën e sinqeritetit. Për shembull, në lidhje me profetin Jusuf, Kur’ani thotë:

Vërtet ai është nga robërit Tanë të sinqertë...(Kur’an 12:24)

Në lidhje me profetin Musa thuhet:

Dhe përmende në libër Musën! Ai ishte i sinqertë dhe ishte i dërguar i Zotit e profet..(Kur’an 19:51)

Në lidhje me profetët Ibrahim, Is’hak dhe Jakub, Kur’ani thotë:

Dhe përmendi robërit Tanë Ibrahimin, Is’hakun e Jakubin, njerëz të fortë e syhapur. Ata i pajisëm me një virtyt, që ta kujtonin gjithnjë amshimin...(Kur’an 38:45)

Sipas vargut në vijim, Djalli nuk mund t’i dëmtojë njerëzit që janë të sinqertë në besimin e tyre:

Ai tha: “Betohem në Fuqinë Tënde! Vërtet do t’i bëjë të gjithë të devijojnë, përveç robërve të Tu të sinqertë në mesin e tyre...”(Kur’an 38:82)

Vetëm ata që nuk janë mirënjohës ndaj Zotit mund të mashtrohen nga Djalli:

Unë do t’u vij nga para e nga pas, nga e djathta e nga e majta dhe do të shohësh se shumë prej tyre s’janë mirënjohës ndaj Teje...(Kur’an 7:17)

Në lidhje me shumë profetë, Kur’ani thotë se ishin të zgjedhur:

Ne ia falëm Is’hakun dhe Jakubin dhe që të dy i udhëzuam. Dhe Nuhun e patëm udhëzuar më parë. Nga pasardhësit e tij e udhëzuam Davudin, Sulejmanin, Ejjubin, Jusufin, Musën dhe Harunin. Kështu i shpërblejmë të mirët. Dhe e udhëzuam Zekerijanë, Jahjanë, Isën dhe Iljasin. Dhe secili prej tyre ish’ i virtytshëm. Dhe Ismailin e udhëzuam, Eljasanë, Junusin dhe Lutin. Gjithsecilin prej tyre e zgjodhëm mbi njerëzit e tjerë. Dhe i udhëzuam disa nga baballarët e tyre, nga fëmijët e nga vëllezërit. I zgjodhëm dhe i udhëzuam në një rrugë të drejtë...(Kur’an 6:84-87)

Nga këto vargje mund të kuptohet se të gjithë profetët e kishin arritur nivelin e sinqeritetit, ndonse në vargjet paraprake, vetëm disa profetë përmendeshin. Në këto vargje, Zoti ka thënë se “i ka zgjedhur” ata në mesin e njerëzve.

Ata që mashtrohen nga Djalli janë ata që nuk janë mirënjohës ndaj Zotit. Andaj mund të themi lirisht se ata që janë mirënjohës ndaj Tij nuk mund të bien pre e mashtrimeve të Djallit, për vetë faktin se janë robër të sinqertë të Zotit. Kurdoherë që Kur’ani e përshkruan dikë si “mirënjohës” (ose falënderues), mund të arrijmë në përfundimin se ai është në mesin e robërve të sinqertë të Zotit. Për shembull, në lidhje me profetin Nuh, Kur’ani thotë:

Ata ishin pasardhës të atyre që i mbajtëm (në anije) bashkë me Nuhun. Vërtet ai ishte një rob mirënjohës...(Kur’an 17:3)

Në lidhje me Lutin, Kur’ani shprehet kështu:

Mbi të gjithë ata dërguam një stuhi gurësh, përveç mbi familjen e Lutit, të cilët i shpëtuam në agim. Kështu e shpërblejmë atë që është mirënjohës...(Kur’an 54:34-35)

Në lidhje me Ibrahimin, thuhet:

Vërtet Ibrahimi ishte një popull (në vete) i bindur ndaj Zotit, i drejtë dhe kurrë idhujtar. Ai ishte mirënjohës për bekimet e Zotit. Zoti e zgjodhi atë dhe e udhëzoi në rrugën e drejtë. (Kur’an 16:120)

Të gjithë profetët që janë përshkruar si mirënjohës janë në të vërtetë, robër të sinqertë të Zotit. Në vargun e përmendur pak më sipër thuhet se Zoti i kishte zgjedhur ata me kujdes në mesin e njerëzve. Duke u mbështetur në këtë, rasti i të zgjedhurve është i ndryshëm nga ai i njerëzve të tjerë. Ata janë njerëzit që janë të devotshëm ndaj Zotit dhe që janë të bekuar prej Tij. Zgjedhja nga Zoti vlen vetëm për robërit e sinqertë sepse ata janë lidhur vetëm me Të dhe janë shkëputur nga gjithçka tjetër. Përveç kësaj, zgjedhja e Zotit e përmendur në këtë varg, nuk ka të bëjë vetëm me personat e emëruar në të, sepse Zoti thotë: “Dhe i udhëzuam disa nga baballarët e tyre, nga fëmijët e nga vëllezërit. I zgjodhëm dhe i udhëzuam në një rrugë të drejtë”. Në këtë kontekst, vëllezër janë vëllezërit e këtyre profetëve, nga aspekti shpirtëror dhe moral. Këtu bëhet fjalë për ata që ndajnë një njohuri shpirtërore me këta profetë. Me sa duket, kjo gjë është e vlefshme për të gjithë profetët dhe mund të thuhet fare lehtë se të gjithë profetët janë njerëz që e kanë arritur nivelin e sinqeritetit.

Kërkimi i udhëzimit nga Zoti

Gjëja e parë që duhet të bëjë një rrugëtues shpirtëror është që të hulumtojë në lidhje me fetë e ndryshme aq sa të jetë e mundur dhe të njihet me njëshmërinë dhe me udhëzimin e Zotit. Ai duhet të fitojë së paku aq dituri, sa t’i mjaftojë për nevojat praktike. Pas këtij hulumtimi të njëshmërisë së Zotit dhe të profetësisë së Muhammedit, ai do të dalë nga spektri i mohimit dhe do të hyjë në nivelin e “Islamit të vogël” dhe të “besimit të vogël”. Kjo është dituria që pranohet unanimisht nga juristët dhe fitimi i të cilës konsiderohet i domosdoshëm që të mund njeriu t’i pranojë besimet themelore duke u mbështetur në argumente dhe dëshmi. Nëse një njeri nuk arrin ta fitojë kënaqësinë e duhur edhe përkundër përpjekjeve të mëdha, ai nuk duhet të humbë shpresë dhe duhet të lutet me përulje për ta fituar këtë gjë. Kjo metodë, siç përcillet, është ndjekur nga profeti Idris dhe nga ndjekësit e tij.

Lutja me përulësi do të thotë se rrugëtuesi shpirtëror duhet ta pranojë dobësinë e tij dhe sinqerisht të kërkoj udhëzim nga Zoti, i cili gjithnjë i ndihmon ata që kërkojnë sinqerisht prej tij. Kur’ani thotë:

Dhe ata që përpiqen për Ne, vërtet do t’i udhëzojmë në rrugët Tona. S’ka dyshim se Zoti është me ata që bëjnë mirë...(Kur’an 29:69)

Mbaj mend se kur isha në Nexhef dhe po i ndiqja mësimet gnostike tek Haxhi Mirza Ali Kadiu, një mëngjes më zuri gjumi teksa po rrija ulur mbi sexhade. Papritmas pashë dy persona të ulur para meje. Njëri prej tyre ishte profeti Idris dhe tjetri ishte vëllai im, Muhammed Husejni. Profeti Idris filloi të fliste. Ai më fliste mua por unë e dëgjoja atë nëpërmjet tim vëllai. Ai tha: “Gjatë jetës sime jam përballur me shumë probleme që dukeshin të pazgjidhshme por që u zgjodhën vetvetiu. Më dukej sikur ndonjë dorë mbinatyrore, e zgjatur nga një botë e panjohur, i zgjidhte ato. Këto ngjarje për herë të parë ma zbuluan lidhjen ndërmjet kësaj bote dhe botës metafizike dhe e krijuan lidhjen time me atë që është përtej kësaj bote...”

Atë çast e kuptova se problemet dhe vështirësitë për të cilat fliste profeti Idris ishin gjërat që i kishte përjetuar gjatë fëmijërisë së tij. Ajo që nënkuptonte ai ishte se nëse dikush sinqerisht kërkonte udhëzim nga Zoti, do ta fitonte ndihmën e Tij. Duke e kërkuar ndihmën e Zotit, recitimi i disa vargjeve të Kur’anit do të ishte shumë i dobishëm. Zoti thotë: “Me përmendjen e Zotit qetësohen zemrat...” Përveç kësaj, edhe përsëritja e shprehjeve “Ja Fettahu” ose “Ja delilel mutahajjrin” mund të ketë ndikim. Sido që të jetë, ky recitimi ose dhikër duhet të bëhet me përqëndrim dhe me vëmendje të plotë.

Një mik i imi më rrëfeu se një ditë ishte duke shkuar me autobus nga Irani për në Qerbela. Një i ri shtatlartë ishte ulur pranë tij por mes të dyve s’ishte bërë asnjë bisedë. Pastaj, krejt papritur, i riu kishte filluar të qante. Miku im ishte habitur dhe e kishte pyetur të riun se ç’ishte problemi. Ai i kishte thënë:

Kam për të ta treguar historinë time. Unë jam një inxhinier civil. Që nga fëmijëria ime, u edukuar ashtu që në fund përfundova si ateist. Nuk besoja në ringjalljen por kisha gjithnjë një simpati ndaj besimtarëve, qofshin muslimanë, të krishterë ose hebrenj. Një natë isha në një aheng të miqve të mi, ku merrnin pjesë edhe disa baha’i. Për një kohë, të gjithë morrëm pjesë në lojërat, në muzikën dhe në vallëzimet por shumë shpejt, fillova të ndjehem i turpëruar nga vetja. Shkova në katin e sipërm dhe fillova të qaja. Thashë me vete: “O Zot! Më ndihmo nëse vërtet ekziston!” Pas disa minutave, zbrita poshtë. Në agim, të gjithë u shpërndamë. Në mbrëmje, teksa po shkoja diku për një punë bashkë me kolegët e mi, u takova me një dijetar fytyrëndritur. Ai më përshëndeti dhe më tha se dëshironte të fliste me mua. Unë i thashë se do të takohesha të nesërmen pasdite me të. Pasi iku, disa më kritikuan ngase e kisha pritur aq ftohtë këtë dijetar të shquar. Unë u thashë se m’u duk si ndonjë nevojtar që do më kërkonte diçka. Më pas, puna erdhi ashtu që shefi im më kërkoi pasditen e të nesërmes të isha sërish aty për të kryer një punë. Koha e caktuar ishte pikërisht koha për të cilën isha marrë vesh me dijetarin. Vendosa se nuk gjeja dot kohë për t’u takuar me të. Ditën tjetër, teksa koha e caktuar po afrohej, unë fillova të mos ndihesha mirë. Pas disa çastesh, pata temperaturë të lartë dhe m’u desh të thirrja një mjek. Natyrisht, nuk arrita të shkoja për punën që ma kishte caktuar shefi. Por sapo u largua i dërguari i shefit, unë fillova të ndjehesha më mirë. Temperatura filloi të normalizohej. U mendova pak dhe isha i bindur se ky incident kishte një të fshehtë në vete. Andaj u ngrita sakaq dhe u nisa për tek dijetari. Kur e pashë atë, ai filloi të më fliste për principet themelore të fesë dhe m’i vërtetoi të gjitha një nga një, në mënyrën më bindëse për mua. Pastaj më kërkoi që të vija sërish ditën tjetër. Për shumë ditë me rradhë e vizitova atë. Secilën herë, ai më foli shpesh për gjëra në lidhje me jetën time private, të cilat nuk mund t’i dinte askush përveç meje. Shumë kohë kaloi në këtë mënyrë. Një ditë, miqtë e mi insistuan që të shkoja në një aheng të tyre, ku do të duhej edhe të luaja bixhoz. Ditën tjetër, kur iu paraqita dijetarit, fjala e parë e tij ishte: “A nuk u turpërove? Si munde të kryesh një mëkat kaq të madh?” Lot filluan të rridhnin nga sytë e mi. E pranova gabimin dhe i thashë se më vinte vërtet keq për atë që kish’ ndodhur. Ai më tha të lahesha për t’u penduar dhe të mos e bëja kurrë të njejtën gjë. Më pas, më dha edhe disa udhëzime të tjera. E gjithë kjo ndodhi në Zanxhan. Kur më pas do të shkoja në Teheran, ai më tha që të kontaktoja me disa dijetarë të caktuar atje. Më në fund, më kërkoi të bëja pelegrinazh në vendet e shenjta. Tani jam duke e bërë udhëtimin që ai më kërkoi ta bëja.

Miku im rrëfen më tej: “Kur iu afruam Irakut, pashë se i riu filloi të qante sërish. Pasi e pyeta përse qante, m’u përgjigj kështu: Më duket se kemi hyrë në tokën e Irakut sepe Ebu Abdullahu (Imam Husejni) më dëshiroi mirëseardhje.”

Qëllimi i këtij rrëfimi është që të tregohet se gjithkush që sinqerisht i kërkon udhëzim Zotit, është i destinuar t’ia arrijë qëllimit. Edhe sikur të jetë skeptik në lidhje me Njëshmërinë e Zotit, ai do të gjejë udhëzim domosdo.

Pas përfundimit të suksesshëm të kësaj shkalle, rrugëtuesi shpirtëror duhet të përpiqet për ta arritur “Islamin e madh” dhe “besimin e madh”. Në këtë drejtim, gjëja e parë me rëndësi është që të njihen ligjet islame, të cilat duhet të fitohen nga ndonjë jurist kompetent.

Pas fitimit të diturisë në lidhje me ligjin, njeriu duhet edhe ta përcjellë në praktikë këtë dituri të tijën. Është shumë me rëndësi që gjithnjë të veprohet sipas ligjit islam, sepse dituria është stimuli më i mirë për të vepruar dhe në anën tjetër, veprimi është ai që krijon bindje tek njeriu. Nëse një njeri është i bindur për vërtetësinë e diturisë së tij, ai domosdo do të veprojë sipas saj. Nëse nuk është, kjo do të thoshte se ai nuk është i bindur për saktësinë e asaj që di dhe se dituria dhe besimi i tij nuk janë tjetër veçse një përshtypje mendore. Për shembull, nëse një njeri është i bindur në furnizimin absolut të Zotit, ai kurrë nuk do të përpiqet të fitojë të holla me çdo kusht. Ai do të jetë i kënaqur me atë që ia lejojnë rregullat islame dhe me një paqe të brendshme, do të përpiqet ta fitojë atë që është e mjaftueshme për të dhe për familjen e tij. Por nëse dikush merakoset gjithë kohës për mbijetesën e tij, kjo do të thotë se ai nuk beson në furnizimin e Zotit. Ai mbase mendon se ky furnizim është i kushtëzuar me përpjekjen e tij ose është i kufizuar në fitimin e parasë. Këtë nënkuptojmë kur themi se dituria është një stimul për të vepruar.

Tani të përpiqemi ta ilustrojmë këtë gjë me një shembull! Kur njeriu, nga thellësia e zemrës së tij thotë “Lavdia dhe lëvdatat i takojnë Zotit tim të madhëruar!”, ai me automatizëm e pranon përulësinë dhe dobësine e tij. Logjikisht, fuqia dhe lavdia nuk mund të perceptohen nëse nuk ekziston edhe një koncept dobësie dhe përulësi për të krijuar kontrast.

Në anën tjetër, askush nuk mund të jetë i pafuqishëm, nëse nuk ekziston një i fuqishëm. Andaj gjatë sexhdes, mendja e njeriut që thotë: “Lavdia dhe lëvdatat i takojnë Zotit tim të madhëruar!” do të jetë e përqëndruar tek fuqia dhe tek lavdia e Zotit. Këtë nënkuptojmë kur themi se veprimi e zhvillon diturinë. Kur’ani thotë:

“Drejt Tij ngrihen fjalët e mira dhe veprat e mira i lartësojnë ato...” (Kur’an 35:10)

Është e domosdoshme për rrugëtuesin shpirtëror që t’i kryejë të gjitha obligimet e fesë dhe të qëndrojë larg ndalesave, sepse veprimi kundër rregullave islame bie ndesh me shpirtin e rrugëtimit të tij. Nuk ka vlerë të kryhen veprimet e pëlqyeshme dhe ushtrimet shpirtërore, përderisa zemra dhe shpirti janë të ndotura. Është njësoj si të përdorësh kozmetikë mbi një fytyrë të përlyer. Përveç kujdesit të veçantë që duhet t’u kushtohet obligimeve dhe qëndrimit larg gjërave të ndaluara, është gjithashtu me rëndësi që rrugëtuesi shpirtëror të merret edhe me kryerjen e veprave të këshillueshme dhe të qëndrojë larg gjërave të pakëndshme (ndonse nuk janë të ndaluara), sepse këto gjëra janë parakushte për ta arritur “Islamin e madh” dhe “besimin e madh”. Duhet të mbahet mend se çdo veprim ka një ndikim pozitiv ose negativ në përpjekjet për ta përsosur besimin. Hadithi në vijim, i përcjellur nga Muhammed bin Muslimi, flet për këtë gjë: “Besimi varet nga veprat sepse veprat janë një pjesë jetike e fesë. Besimi kurrë nuk mund të jetë i plotë pa vepra.”

Andaj rrugëtuesi shpirtëror duhet që së paku njëherë ta kryejë secilin veprim të pëlqyeshëm, në mënyrë që ta arrijë atë përsosmëri që buron nga ky veprim i caktuar. Imam Aliu ka thënë se janë veprat që e krijojnë besimin e përsosur. Andaj është e nevojshme që rrugëtuesi shpirtëror të mos i shpërfillë veprimet e pëlqyeshme teksa është duke hapëruar drejt “besimit të madh”, sepse besimi i tij do të jetë aq i mangët, sa do të jetë shpërfillja e veprimeve të pëlqyeshme. Nëse një gnostik e pastron gjuhën dhe pjesët e tjera të veprimeve të tija por është i pakujdesshëm gjatë harxhimit të pasurisë, besimi i tij nuk do të jetë i përsosur. Çdo pjesë e trupit duhet ta arrijë besimin e caktuar për të. Zemra që është kryesorja e pjesëve të trupit duhet të merret me përmendjen e Emrave dhe Cilësive të Zotit dhe duhet të përsiatet në lidhje me shenjat hyjnore tek njeriu dhe tek i gjithë universi. Kjo është mënyra si mund të mbillet besimi në zemrën e njeriut. Kur’ani thotë:

Me përmendjen e Zotit qetësohen zemrat...(Kur’an 13:28)

Kur secili organ i trupit ta ketë fituar pjesën e duhur të besimit, rrugëtuesi shpirtëror duhet ta rrisë përpjekjen e tij shpirtërore dhe të hyjë në rrafshin e bindjes dhe të sigurisë, duke e lënë pas shkallën e “Islamit të madh” dhe “besimit të madh”.

Të sigurt dhe në rrugë të drejtë janë ata që s’e përziejnë besimin e tyre me mizori...(Kur’an 6:82)

Si rezultat i ushtrimeve shpirtërore, rrugëtuesi shpirtëror jo vetëm që do ta arrijë rrugën e drejtë por edhe do të jetë i mbrojtur nga sulmet e Djallit.

Dhe dijeni se s’ka frikë për miqtë e Zotit dhe as pikëllim! (Kur’an 10:62)

Frikë do të thotë të jesh i vetëdijshëm për afrimin e një rreziku të mundshëm ose të një të lige që mund të shkaktojë vështirësi dhe probleme. Pikëllimi, në anën tjetër, është një brengë shpirtërore e shkaktuar nga ekzistenca e një gjëje të ligë dhe të pakëndshme. Rrugëtuesi shpirtëror nuk njeh as frikë dhe as pikëllim sepse punët e tija ia dorëzon Zotit dhe nuk ka qëllim tjetër përveç Tij. Të tillët hyjnë në rrafshin e sigurisë që është përshkruar edhe nga vetë Zoti. Edhe Imam Aliu ka nënkuptuar pikërisht këtë gjë me fjalët: “Ai e sheh rrugën e Zotit, hapëron në të, i di shenjat e Tija dhe i kalon pengesat. Ai ka një bindje të tillë, sikur të ishte duke e parë gjithçka me dritën e diellit.”

Imam Aliu gjithashtu ka thënë: “Dituria u ka dhënë atyre njohuri. Ata e kanë arritur shpirtin e bindjes dhe atyre u duket e lehtë ajo që është e vështirë për njerëzit që jetojnë në rehati dhe lukse. Ata janë të njohur me gjërat që injorantët s’i durojnë dot. Trupat e tyre janë në botë por shpirtrat e tyre në qiej.”

Në këtë hap, dyert e vizionit dhe të frymëzimit hapen para rrugëtuesit shpirtëror. Siç mund të kuptohet, nuk ka një kundërthënie ndërmjet kalimit të këtyre niveleve gnostike dhe përmbushjes së nevojave të domosdoshme jetësore. Përvojat e brendshme të një gnostiku nuk kanë fare të bëjnë me aktivitetet e tija të jashtme si martesa, mbijetesa, tregtia ose kultivimi i tokës. Rrugëtuesi shpirtëror jeton në këtë botë me trupin e tij dhe merr pjesë në punët e kësaj bote. Por shpirti i tij endet në botën e ëngjëjve dhe flet me banorët e kësaj bote. Ai është si familjari i një njeriu të sapovdekur. Një njeri i tillë jeton mes njerëzve, flet me ta, shëtitet nëpër rrugë, ushqehet dhe fle, por zemra e tij gjithnjë vajton për kujtimin e personit që ka humbur. Kushdo që e sheh, mund të kuptojë se është në një gjendje të vështirë shpirtërore. Ngjashëm me këtë, edhe rrugëtuesi shpirtëror, ndonse merret me përmbushjen e nevojave të tija jetësore, e ruan lidhjen me Zotin. Një flakë dashurie gjithnjë digjet në zemrën e tij. Dhimbja e ndarjes e bën të lodhur por askush përveç Zotit nuk e di gjendjen e tij, ndonse edhe nga jashtë, dikush mund ta kuptojë se dashuria për Zotin dhe për të vërtetën e ka kapluar atë. Kjo tregon se vajtimet dhe lutjet e Imamëve nuk ishin të gënjeshtërta dhe se lutjet e trashëguara prej tyre, nuk ishin thjesht për qëllime të edukimit të masave. Një mendim i tillë buron nga injoranca.

Është e padenjë për dinjitetin e një Imami që të thotë një gjë jo të realtë ose t’i thërrasë njerëzit drejt Zotit me lutje të gënjeshtërta. A mund dikush të thotë se vajtimet aq prekëse të Imam Aliut ose të Imam Zejn’ul-Abidinit ishin të rreme, se nuk kishin kurrfarë realiteti dhe se ishin thjesht për t’i edukuar njerëzit? Aspak! Ky grup i udhëheqësve fetarë e kishte arritur nivelin e shkëputjes nga vetja dhe të “jetesës në Zotin”, pasi i kishin kompletuar nivelet e rrugëtimit shpirtëror dhe pasi i kishin kombinuar në vete cilësitë e të qenit i lidhur njëkohësisht, edhe me botën e njëshmërisë (unitetit) edhe me atë të shumësisë (pluralitetit).

Ata u udhëhoqën nga Drita Hyjnore në çdo hap të jetës së tyre dhe duhej që gjithnjë ta mbanin në maksimum kujdesin për të mos e thyer ndonjë ligj të kësaj bote, qoftë edhe shumë pak.

Kur rrugëtuesi shpirtëror t’i ketë kaluar të gjitha “botët” e përmendura më sipër dhe të ketë shpëtuar nga Djalli, ai hyn në botën e fitores dhe të çlirimit. Deri atëherë, ai do ta ketë lënë pas botën materiale dhe do të ketë hapëruar në botën e shpirtrave. Që nga ajo pikë, rrugëtimi i tij do të jetë në botën ëngjëllore dhe shpirtërore, derisa të arrijë më në fund të bëhet pjesë e botës së Hyjësisë.

Rregullat e arritjes së përsosmërisë shpirtërore

Që të mund të përparojë në rrugëtimin e tij shpirtëror, personi duhet që fillimisht të zgjedhë një njeri të drejtë si udhërrëfyes të tij shpirtëror. Udhërrëfyesi duhet ta ketë arritur pikën e shkëputjes nga vetja dhe atë të “jetesës në Zotin”. Ai duhet të jetë i vetëdijshëm për të gjitha gjërat që janë në dëm ose në dobi të një rrugëtuesi shpirtëror dhe duhet të jetë i aftë për ta ndërmarrë edukimin dhe udhëzimin e rrugëtuesve të tjerë gnostikë. Përveç kësaj, një faktor tjetër jetik për rrugëtuesin shpirtëror janë lutjet dhe përmendja e Zotit (dhikri).

Përveç gjërave të përgjithshme që përmendëm më sipër, ka edhe disa rregulla që duhet të ndiqen nga rrugëtuesi shpirtëror, që të mund me sukses ta përfundojë rrugëtimin e tij:

1. Largimi nga traditat, shprehitë dhe formalitetet shoqërore

Kjo do të thotë të qëndrosh larg formaliteteve që kanë të bëjnë me traditat ose me jetën luksoze dhe të cilat janë gjithnjë një pengesë në rrugën e një gnostiku, i cili duhet të jetojë mes njerëzve por gjithnjë të ketë një jetë modeste dhe të thjeshtë. Disa njerëz janë aq të dhënë pas formaliteteve shoqërore, sa i bëjnë me një kujdes të jashtëzakonshëm dhe zakonisht për ta ruajtur pozitën e tyre në shoqëri. Kjo sjellje e tyre mund të shkojë aq larg sa shpesh të bëjne edhe disa veprime të dëmshme që nuk sjellin veçse vështirëse dhe probleme. Njerëzit e tillë u japin më shumë rëndësi gjërave të panevojshme sesa gjërave me rëndësi. Kriteri i tyre për të vendosur se ç’është e drejtë dhe ç’është e gabuar, është pëlqimi ose mospëlqimi i njerëzve përreth. Të tillët nuk kanë një mendim të vetin dhe gjithnjë e ndjekin atë që është në modë në mesin e njerëzve.

Në ekstremin e kundërt, ka njerëz që qëndrojë të izoluar dhe i shpërfillin të gjitha rregullat shoqërore, duke e humbur mundësinë për të përfituar nga veprimet e shoqërisë. Të tillët nuk përzihen me njerëzit e tjerë dhe cilëson si njerëz cinikë.

Për të qenë i suksesshëm në përpjekjen e tij, rrugëtuesi shpirtëror duhet ta ndjekë rrugën e mesit. Ai s’duhet të përzihet tepër me njerëzit por s’duhet as të izolohet krejtësisht prej tyre. Nuk ka fare rëndësi se ai mund të dallohet nga njerëzit e tjerë për shkak të sjelljeve të tija të ndryshme. Ai nuk duhet t’i ndjekë të tjerët dhe nuk duhet t’ua varë veshin kritikave të njerëzve për këtë gjë. Zoti thotë:

Ata s’i tremben qortimi të qortuesve...(Kur’an 5:54)

Kjo do të thotë se besimtari i vërtetë e bën vetëm atë që mendon se është e drejtë. Si një princip, kjo do të thotë se rrugëtuesi shpirtëror duhet ta konsiderojë seriozisht çdo veprim të vetin dhe kurrë nuk duhet t’i ndjekë verbërisht dëshirat e njerëzve të tjerë dhe mendimet e tyre.

2. Vendosmëria

Sapo të fillojë me rrugëtimin e tij shpirtëror, rrugëtuesi do të përballet me shumë gjëra të pakëndshme. Ai do të kritikohet nga miqtë dhe të afërmit e tij, të cilët janë të interesuar vetëm për dëshirat e tyre vetjake dhe për traditat shoqërore. Ata e kritikojnë dhe e qortojnë vazhdimisht rrugëtuesin shpirtëror, për ta ndryshuar sjelljen e tij dhe për ta larguar nga qëllimi. Kur vërejnë se rrugëtuesi shpirtëror ka një mënyrë të re jetese dhe se sjellja e tij është bërë e ndryshme nga sjellja e tyre, ata ndjehen të shqetësuar dhe përpiqen ta pengojnë atë me mashtrime dhe ta largojnë nga rruga që ka zgjedhur. Andaj, në çdo hap të rrugëtimit të tij, rrugëtuesi shpirtëror duhet të përballet me sfida të reja, të cilat mund të zgjidhen vetëm nëpërmjet vendosmërisë, kujdesit, vullnetit dhe mbështetjes në Zotin.

Besimtarët le të mbështeten në Zotin! (Kur’an 3:122)

3. Qëndrimi larg euforisë

Ky është një princip shumë i rëndësishëm për rrugëtuesin shpirtëror, një shpërfillje e vogël e të cilit jo vetëm që do ta pengonte rrugëtimin e tij por edhe mund ta lodhte aq shumë sa ta linte përgjysëm këtë rrugëtim. Në fillim, rrugëtuesi shpirtëror mund të tregojë shumë zell dhe vullnet. Në mes të rrugës së tij, ai mund të shohë manifestime të mrekullueshme të Dritës Hyjnore dhe si pasojë, të vendosë që ta kalojë pjesën më të madhe të kohës së tij në adhurim dhe në lutje. Në këtë çast, ai do të përpiqet të ndërmarrë gjithçka dhe të shijojë pakëz nga çdo ushqim i shijshëm. Kjo gjë, jo vetëm që s’është e dobishme për të, por mund edhe t’i shkaktojë shumë dëme. Kur trysnia të bëhet tepër e madhe, ai mund të lodhet, ta lërë këtë përpjekje dhe ta humbë interesin e tij në veprimet e pëlqyeshme. Entuziazmi i tepërt në fillim shkakton një interesim të vogël në fund. Andaj, rrugëtuesi shpirtëror nuk duhet të mashtrohet nga euforia e çastit dhe duke e patur parasysh gjendjen e tij, duhet të marrë mbi vete vetëm aq barrë sa është i aftë të mbajë dhe madje më pak se kaq, sepse në këtë mënyrë do të ishte i sigurt se këtë barrë do të mund ta mbante në vazhdimësi. Ai duhet të bëjë adhurime të pëlqyeshme vetëm kur t’i vijë nga zemra dhe duhet ta ndërpresë adhurimin, para se ta humbë krejtësisht vullnetin e tij. Ai mund të krahasohet me një njeri që dëshiron të hajë një gjë. Një njeri i tillë duhet që fillimisht të zgjedhë një gjellë që i përshtatet shijes së tij dhe duhet ta ndërpresë ushqimin, para se t’i mbushet barku plotësisht. Ky princip mund të deduktohet edhe nga këshilla e Imam Xhaferit për Abdul Aziz Karatisin, në të cilën Imami thotë: “Besimi ka dhjetë shkallë, njësoj si shkallët që ngjiten njëra pas tjetrës. Nëse e sheh dikë që është një shkallë poshtë teje, tërhiqe lartë butësisht dhe mos e ngarko me atë që s’mund ta durojë sepse ke për ta thyer.”

Kjo thënie tregon se në princip, kanë vlerë vetëm ato akte adhurimi të cilat kryhen me zell dhe me dëshirë. Të njejtën gjë, Imam Sadiku e përsërit edhe në një thënie tjetër të tij: “Mos e detyroni veten për të bërë adhurim!”

4. Mbajtja e premtimit

Kjo do të thotë se pasi të jetë penduar njëherë për një mëkat dhe pasi t’i kërkuar Zotit falje për të, njeriu nuk guxon ta përsërisë atë. Çdo zotim duhet të përmbushet dhe çdo premtim i bërë udhërrëfyesit shpirtëror të mbahet.

5. Vazhdimësia

Para se të mund ta shpjegojmë këtë, është e nevojshme të qartësojmë disa gjëra. Vargjet e Kur’anit dhe burimet fetare tregojnë se gjithçka që perceptojmë me shqisat tona, gjithçka që bëjmë dhe gjithçka që ekziston ose ndodh në botë, ka një të vërtetë përkatesë që e tejkalon materjen dhe botën fizike dhe që nuk u bindet kufizimeve të kohës e të hapësirës. Kur këto të vërteta të zbresin në botën materiale, ato marrin një formë të prekshme dhe të kapshme për shqisat. Kur’ani thotë:

S’ka ndonjë gjë, thesaret e të cilës nuk janë tek Ne. Por Ne s’e zbresim një gjë, veçse në masë të caktuar... (Kur’an 15:21)

Ky varg nënkupton se gjithçka në këtë botë, para se të fitojë një ekzistencë materiale, ka patur një ekzistencë të pavarur nga kufizimet dhe nga dimensionet. Kur Zoti dëshiron të dërgojë diçka në këtë botë, Ai përcakton një masë për të dhe ajo bëhet e kufizuar.

Asnjë gjëmë s’ngjan në botë e në veten tuaj e të mos jetë në një Libër, para se ta sjellim në jetë. Vërtet kjo është lehtë për Zotin...(Kur’an 57:22)

Ngase forma e jashtme e gjithçkaje është e kufizuar dhe ngase gjithçka ndikohet nga ndryshimet që e kaplojnë materjen (si formësimi ose humbja e formës), gjithçka në këtë botë është e përkohshme, e kalueshme dhe e destinuar për t’u shkatëruar një ditë. Zoti thotë:

Ajo që keni ju do të shkatërrohet kurse ajo që është tek Zoti do të mbetet përjetë...(Kur’an 16:96)

Me fjalë të tjera, këto të vërteta abstrakte që nuk përmbajnë tipare materiale dhe thesaret që janë pranë Zotit, nuk kanë për të përfunduar kurrë. Hadithi vijues, i përcellur si një burimet shiite ashtu edhe sunnite, është tejet i rëndësishëm në këtë drejtim: “Ne profetët jemi urdhëruar që t’u flasim njerëzve në varësi nga niveli i mendjes së tyre...” Ky hadith ka të bëjë me përshkrimin e të vërtetave dhe jo me sasinë e tyre. Ai thotë se profetët i thjeshtësojnë të vërtetat sipërore dhe i përshkruajnë në një mënyrë që është e përshtatshme me personin që i adresohet. Mendja njerëzore është e magjepsur nga shkëlqimi i kësaj bote dhe duke qenë e zënë me dëshirat elementare, është bërë e ndryshkur dhe e paaftë për t’i kuptuar këto të vërteta. Profetët mund të krahasohen me një njeri që përpiqet t’i shpjegojë një fëmije ndonjë të vërtetë. Një njeri i tillë është i detyruar t’i shpjegojë gjërat në përshtatshmëri me aftësinë për të kuptuar të një fëmije. E njejta gjë vlen edhe për profetët, të cilët janë mbrojtësit e mësimeve hyjnore. Ndonjëherë ata i përshkruajnë të vërtetat e gjalla në një mënyrë që i bën të duken të pajeta, ndonse edhe gjërat krejtësisht fizike si namazi, agjërimi, haxhxhi, zeqati, khumsi, urdhërimi i të mirës dhe ndalesa e të keqes janë të gjitha të vërteta “të gjalla” dhe “të vetëdijshme”.

Rrugëtuesi shpirtëror është një njeri, i cili nëpërmjet ushtrimeve shpirtërore kërkon ta pastrojë shpirtin dhe mendjen nga papastërtitë, që të mund t’i shohë të vërtetat sipërore me lejen e Zotit, në këtë botë dhe në tjetrën. Shumë shpesh ngjan që një rrugëtues shpirtëror t’i shohë namazin ose abdestin në formën e tyre të vërtetë dhe të ndjejë se nga pikëpamja e perceptimit dhe e vetëdijes, forma e tyre e vërtetë është shumë më e bukur se ajo fizike.

Thëniet që na janë përcjellur nga Imamët tregojnë se në Ditën e Gjykimit, aktet e adhurimit do të shfaqen në formën e tyre të vërtetë dhe do të flasin me njerëzit. Edhe në vetë Kur’anin është përmendur se veshët, sytë dhe organet e tjera të njeriut do të flasin atë ditë. Po kështu, edhe xhamitë që duket sikur janë thjesht të ndërtuara prej tullave, kanë një vetëdije dhe realitet të gjallë. Prandaj disa hadithe thonë se në Ditën e Gjykimit, xhamitë dhe Kur’ani i Shenjtë do t’i ankohen Zotit.

Pas këtyre shpjegimeve paraprake, tani mund t’i kthehemi temës. Nëpërmjet ushtrimeve të vazhdueshme, rrugëtuesi shpirtëror duhet ta gdhendë në kokën e tij figurën e çdo akti adhurimi që kryen, që të mund kjo praktikë t’i kthehet në një shprehi. Ai duhet t’i kryejë veprimet me ngulm dhe t’i përsërisë vazhdimisht derisa të fillojë të ndjejë kënaqësi në kryerjen e tyre. Njeriu nuk mund ta perceptojë vlerën shpirtërore të një veprimi, derisa nuk e kryen atë për një kohë aq të gjatë, sa gjurma e këtij veprimi në mendjen e tij të bëhet e pashlyeshme. Për këtë qëllim, ai duhet të zgjedhë veprime që janë në përshtatshmëri me prirjet dhe me shkathtësitë e tija dhe më pas, t’i kryejë ato vazhdimisht sepse nëse një veprim lihet para kohe, jo vetëm që zhvleftësohen efektet e deriatëhershme pozitive por edhe kundërveprime fillojnë të shfaqen. Ngase një vepër e mirë është si një dritë, largimi prej saj është domosdo errësirë dhe e ligë. Është fakt se “nuk ka tjetër veçse të mira tek Zoti dhe se të ligat, trazirat dhe gabimet mund të na mveshen vetëm neve”. Andaj njeriu është përgjegjës për gabimet e tija. “Zoti im, ty s’mund të të mveshet e liga” themi shpesh. Kjo tregon se bekimi i Zotit është për të gjithë dhe nuk është privilegj i një klase të caktuar. Mëshira e pafundme e Zotit është për të gjithë njerëzit, qofshin muslimanë, hebrenj, të krishterë ose idhujtarë. Por disa njerëz, për shkak të veprimeve të tyre të liga, zhvillojnë në vete disa karakteristika që i bëjnë të dëshpëruar. Në këtë mënyrë, mëshira e Zotit i bënë të lumtur disa njerëz, ndërkohë që disa të tjerë dëshpërohen me të.

6. Meditimi

Ky princip nënkupton se rrugëtuesi shpirtëror kurrë s’duhet ta harrojë detyrën e tij dhe gjithnjë t’i mbetet besnik vendimit që ka marrë.

Meditimi ose përsiatja ka një kuptim shumë të gjerë dhe kuptimi ndryshon sipas nivelit të arritur në rrugëtimin shpirtëror. Në fillim, meditim do të thotë të qëndrosh larg gjërave të padobishme në këtë botë dhe në tjetrën dhe larg veprimeve që nuk pëlqehen nga Zoti.

Gradualisht, ky meditim bëhet më i dendur dhe më i lartë dhe madje ka mundësi që të nënkuptojë një përqëndrim në heshtje ose në një të vërtetë sipërore, gjegjësisht në emrat dhe në cilësitë e Zotit. Nivelet dhe gradat e ndryshme të këtij meditimi do të përmenden më vonë. Këtu mjafton të përmendim se meditimi është një faktor i rëndësishëm në rrugëtimin shpirtëror. Gnostikët kryesorë kanë vënë shumë theks mbi të dhe e kanë përshkruar atë si gurthemelin e rrugëtimit shpirtëror, në të cilin mbështetet kujtimi dhe përmendja e Zotit.

Pa meditimin, kujtimi dhe përmendja e Zotit nuk kanë shumë mundësi për të sjellë rezultate pozitive. Për një rrugëtues shpirtëror, meditimi është po aq i rëndësishëm sa është edhe programi i caktuar ushqimor për një të sëmurë, pa të cilën ilaçet nuk mund ta tregojnë ndikimin e tyre dhe madje mund të krijojnë efekte anësore. Kjo është arsyeja përse udhërrëfyesit më të shquar shpirtërorë nuk kanë lejuar që lutjet dhe dhikret të recitohen pa meditim dhe përsiatje.

7. Vlerësim

Kjo do të thotë se rrugëtuesi shpirtëror duhet që çdo ditë të ketë një kohë të caktuar për t’i vlerësuar veprimet e kryera në 24 orët e kaluara. Kuptimi i këtij kontrollimi përcillet në një thënie të Imam Musa ibn Xhaferit, i cili thotë: “Ai që nuk i vlerëson veprimet e tija njëherë në ditë, nuk është nga ne.” Nëse gjatë këtij vlerësimi, rrugëtuesi shpirtëror vëren se nuk e ka kryer detyrën e tij, ai duhet të kërkojë falje prej Zotit dhe nëse vëren se detyrimet i ka përmbushur në mënyrën e duhur, duhet ta falënderojë Zotin për këtë gjë.

8. Qortimi

Nëse rrugëtuesi shpirtëror vëren se është fajtor për ndonjë gabim ose mëkat, ai duhet sakaq të ndërmarrë veprime për ta dënuar veten e tij.

9. Shpejtësia

Rrugëtuesi shpirtëror duhet të jetë i shpejtë në realizimin e vendimeve të tija. Ngase ka shumë gjasa të përballet me pengesa në rrugën e tij, ai duhet të jetë i kujdesshëm dhe duhet të përpiqet për t’ia arritur qëllimit pa humbur asnjë çast.

10. Besimi dhe mbështetja

Rrugëtuesi shpirtëror duhet të ndjejë dashuri për të Dërguarin e Zotit dhe të ketë besim tek ai dhe tek pasardhësit e tij të drejtë. Në këtë shkallë, një mbështetje e plotë është e domosdoshme. Sa më e madhe që të jetë mbështetja, aq më afatgjata janë pasojat e veprave të mira.

Ngase të gjitha gjërat ekzistuese janë një krijim i Zotit, rrugëtuesi shpirtëror duhet t’i dojë të gjithë gjërat dhe t’i respektojë në varësi prej pozitës së tyre. Një njeri që e do Zotin, është i butë ndaj njerëzve dhe ndaj kafshëve. Sipas një hadithi, dhembshuria ndaj krijesave është shenjë e besimit në Zotin. Kurse një hadith tjetër thotë: “Zoti im! Prej teje e kërkoj dashurinë Tënde dhe dashurinë e atij që të do Ty!”

11. Ndjekja e rregullave të nderimit dhe madhërimit

Ndjekja e këtyre rregullave të sjelljes së duhur ndaj gjithçkaje dhe ndaj përfaqësuesve të Zotit është një gjë e ndryshme nga besimi dhe mbështetja e përmendur më sipër. Në këtë rast, nderim do të thotë të jesh i kujdesshëm për të mos i kaluar kufijtë dhe për të mos bërë diçka që do të dilte nga kornizat e robërisë së njeriut para Zotit. Është e rëndësishme që njeriu t’i respektojë kufijtë ndaj Krijuesit të tij, që është edhe vetë Qenia e Domosdoshme. Ky madhërim është një pjesë e kësaj bote të shumësisë (pluralitetit), ndërkohë që besimi dhe dashuria kërkojnë një vëmendje të natyrshme në monoteizëm.

Marrëdhënia ndërmjet besimit dhe madhërimit është e ngjashme me marrëdhënien ndërmjet një veprimi të detyrueshëm dhe një veprimi të ndaluar. Kur kryen një veprim të detyrueshëm, njeriu gjithnjë e mban vështrimin e tij tek Zoti dhe kur qëndron larg një ndalese, ai është i përqëndruar tek kufizimet e tija, me frikën për të mos i kaluar. Madhërimi është një rrugë e mesme ndërmjet frikës dhe shpresës. Të mos ndiqen rregullat e madhërimit nënkupton një afërsi të tepërt, e cila në këtë rast është krejtësisht e padëshirueshme.

Një tipar dallues i dijetarit të vonë, Haxhi Mirza Ali Kadiut ishte fakti se ai ishte kryesisht i hareshëm dhe me besim, në vend që të kishte frikë. E njejta vlen edhe për Haxhi Shejh Muhammed Baharin. Në anën tjetër, cilësi dalluese e Haxhi Mirza Xhavid Aga Malikiut ishte frika, që dominonte mbi shpresën dhe harenë. Kjo nënkuptohet nga thëniet e tyre. Sipas terminologjisë gnostike, ai tek i cili dominon hareja, quhet “i dehur”. Më e mira është që njeriu të ndjekë një rrugë që kalon ndërmjet këtyre dy ekstremeve. Me fjalë të tjera, gnostiku duhet t’i “zotërojë” që të dy këto cilës njëkohësisht. Por ky nivel i lartë i përsosmërisë mund të gjendet vetëm tek Imamët.

Thënë shkurt, njeriu që është thjesht një ekzistencë e mundshme, nuk duhet t’i harrojë kufijtë e tij. Andaj Imam Xhaferi gjithnjë bënte sexhde kurdoherë që dëgjonte përreth ndonjë fjalë të tepëruar që thuhej për të.

Një gnostik i devotshëm është ai që veten e sheh gjithnjë në prani të Zotit dhe i ndjek ligjet e caktuara në çfarëdo që bën, qoftë në të folur, në heshtje, në ngrënie, në pije, në gjumë etj. Nëse rrugëtuesi shpirtëror i kujton përherë emrat dhe cilësitë e Zotit, ai me automatizëm i ndjek të gjitha rregullat e madhërimit dhe gjithnjë është i vetëdijshëm për përulësinë e tij.

12. Qëllimi

Ky princip do të thotë se rrugëtuesi shpirtëror duhet të jetë i sinqertë dhe me qëllim të pastër. Pikësynimi i rrugëtimit të tij shpirtëror nuk duhet të jetë tjetër veçse “humbja në Zotin”. Kur’ani thotë: “Adhurojeni vetëm Zotin!”

Disa hadithe thonë se ka tri shkallë të qëllimit. Imam Sadiku përcillet se ka thënë: “Ka tre lloje të adhuruesve: lloji i parë janë ata që e adhurojnë Zotin sepse e kanë frikë Atë. Ky është adhurimi i robërve. Grupi i dytë janë ata që e adhurojnë Zotin për hir të shpërblimit dhe ky është adhurimi i tregtarëve. Por ka ca të tjerë që e adhurojnë Zotin vetëm për hir të dashurisë që kanë për Të. Ky është adhurimi i të lirëve.”

Kur të mendohet thellësisht, do të shohim se ka dy lloje të adhurimit. Njëri prej tyre nuk është fare adhurim në kuptimin e mirëfilltë, sepse është një lloj adhurimi i vetvetes që motivohet nga interesat personale. Një njeri që e adhuron veten e tij, nuk mund ta adhurojë Zotin dhe madje mund të konsiderohet një mohues i Zotit.

Adhurimin e Zotit, Kur’ani e ka përshkruar si pjesë të natyrës së njeriut. Në të njejtën kohë, ai e ka mohuar mundësinë e çfarëdo ndryshimi në cilësitë e lindura të njeriut.

Dhe ktheje fytyrën drejt fesë, drejt natyrës në të cilën Zoti e krijoi njeriun. Nuk ka ndryshim në natyrën e krijuar nga Zoti. Kjo është feja e vërtetë por shumë nga njerëzit s’e dinë...(Kur’an 30:30)

Një akt adhurimi që buron nga “vetë-adhurimi”, jo vetëm që është një devijim nga rruga e devotshmërisë ndaj Zoti, por edhe një devijim nga rruga e monoteizmit, sepse njerëzit e tillë duket sikur nuk besojnë në njëshmërinë e Zotit në rrafshin e veprime dhe të cilësive hyjnore, thjesht ngase i gjejnë të barabartë atij. Kur’ani gjithkund e ka shpallur njëshmërinë e Zotit dhe e ka mohuar mundësinë që dikush tjetër të jetë i barabartë me Të. Dy grupet e adhuruesve të përmendur më sipër, e konsiderojnë veten e tyre të barabartë me Zotin si qëllim të lutjeve të tyre dhe nuk qëndrojnë larg vetë-adhurimit në aktin e adhurimit të Zotit. Ata kanë një qëllim të dyfishtë (ta kënaqin veten dhe ta kënaqin Zotin) dhe kjo është pikërisht ajo që quhet politeizëm dhe që dënohet nga Kur’ani si një krim i pafalshëm.

Zoti nuk e fal atë q’i gjen të barabartë. Përveç kësaj, Ai fal kë të dojë...(Kur’an 4:48)

Nga ajo që u tha më sipër, është e qartë se adhurimi i kryer nga dy grupet e para nuk është i dobishëm dhe se nuk e afron njeriun me Zotin.

Sa për grupin e tretë, i cili e adhuron Zotin për hir të dashurisë së që ka për Të, thuhet se kryen një adhurim prej njeriu të lirë, i cili konsiderohet më i miri i adhurimeve. “Është një pozitë e fshehtë, të cilën veç të dëlirët e arrijnë.” Dashuri do të thotë tërheqje ose me fjalë të tjera, të jesh i tërhequr nga një person ose nga një e vërtetë.

Grupi i tretë janë ata që e duan Zotin dhe që për qëllim të vetëm e kanë afrimin drejt Tij dhe fitimin e kënaqësisë së Tij. Motivi i tyre është i Dashuri i vetëm dhe ata përpiqen për të hapëruar drejt Tij.

Disa hadithe thonë se Zoti duhet të adhurohet sepse Ai meriton të adhurohet për shkak të cilësive të Tija. Me fjalë të tjera, Ai duhet të adhurohet për vetë faktin se është Allah (i adhuruari).

Imam Aliu thotë: “O Zoti im! Nuk të adhuroj sepse i trembem zjarrit dhe as ngase e dëshiroj parajsën Tënde. Unë të adhuroj sepse Ti meriton të adhurohesh. Ti vetë më udhëzove drejt Teje dhe më thirre tek Ti.”

Në fillim, rrugëtuesi shpirtëror hapëron me ndihmën e dashurisë por pasi t’i ketë kaluar disa nivele, kupton se dashuria është e ndarë nga i Dashuri. Andaj, ai përpiqet të shpëtojë prej dashurisë që e kishte sjellë deri në atë pikë por që mund të bëhej një pengesë në rrugën e tij të mëtejme. Tani e gjithë vëmendja e tij përqëndrohet tek i Dashuri, të Cilin e adhuron si të Dashurin e vetëm. Kur shkon disa hapa më tej, ai vëren se edhe ky adhurim nuk është krejtësisht i pastër nga dualiteti, sepse ai e konsideron veten si të dashuruar dhe Zotin si të Dashur, ndonse njëshmëria absolute nuk përshtatet me mendimin se dikush mund të jetë i dashuruari i Zotit. Andaj, rrugëtuesi shpirtëror përpiqet ta harrojë dashurinë, që të mund të hapërojë brenda botës së njëshmërisë. Në këtë hap, ai e humb vullnetin dhe qëllimin e tij, sepse ekzistenca e tij e pavarur është zhdukur tashmë.

Para këtij niveli, rrugëtuesi shpirtëror gjithnjë kërkon vizion, vështrim dhe aftësi për të parë. Por tani i harron të gjitha këto sepse kur njeriu nuk ka një qëllim, ai nuk mund të ketë dëshira. Në këtë gjendje, nuk mund të thuhet në funksionojnë zemra dhe sytë e një rrugëtuesi shpirtëror. Të shohësh dhe të mos shohësh, të dish ose të mos dish, të gjitha bëhen krejtësisht irelevante.

Përcillet se Bajazit Bestamiu ka thënë: “Në fillim hoqa dorë prej botës. Ditën tjetër hoqa dorë prej amshimit. Ditën e tretë hoqa dorë nga gjithçka përveç Zotit. Ditën e katërt më pyetën se ç’dëshiroja. U thashë: dëshiroj që të mos dëshiroj.”

Mbase duke u nisur nga kjo thënie e tij, disa njerëz kanë përcaktuar katër nivele:

- heqja dorë nga kjo botë

- heqja dorë nga amshimi

- heqja dorë nga Zoti

- heqja dorë nga qëllimi për të hequr dorë

Pika e fundit është ajo që duhet të analizohet me kujdes që të mund të kuptohet. Ky është niveli, në të cilin rrugëtuesi shpirtëror heq dorë nga të gjitha dëshirat e tija. Kjo është një arritje e madhe por shumë e vështirë, sepse edhe në këtë nivel, rrugëtuesi shpirtëror vëren se zemra e tij nuk është krejtësisht e pastër nga dëshirat dhe qëllimet. Në jo tjetër, ai akoma dëshiron ta arrijë përsosmërinë. Është e pakuptimtë të bëhet ndonjë përpjekje e vetëdijshme për të shpëtuar krejtësisht nga dëshirat, sepse vetë kjo përpjekje s’është tjetër veçse një dëshirë dhe qëllim.

Një ditë bisedova me mësuesin tim, Mirza Ali Kadiun në lidhje me këtë çështje dhe e pyeta se ç’ishte zgjidhja e problemit. Ai më tha se kjo gjë mund të zgjidhej me metodën e “djegies”. Rrugëtuesi shpirtëror duhet të kuptojë se Zoti e ka krijuar në një mënyrë të tillë që ai gjithmonë të ketë dëshira dhe ambicje. Kjo është pjesë e natyrës së lindur njerëzore.

Sado që të përpiqet, njeriu nuk mund t’i eliminojë të gjitha dëshirat e tija. Andaj ai duhet të kuptojë se nuk ka mundësi ta tejkalojë këtë gjë dhe duhet të heqë dorë nga kjo përpjekje. Në një rast të tillë, ai duhte t’ia lërë Zotit punën e tij. Ndjenja e pashpresë jo vetëm që do ta pastrojë atë, por edhe do t’i djegë rrënjët e dëshirave. Megjithatë, duhet të mbahet mend se vetëm dituria teorike nuk është e mjaftueshme në këtë pikë. Rrugëtuesi shpirtëror duhet të ketë zhvilluar një shije për këtë gjë. Nëse një shije e tillë është zhvilluar, kjo mund të jetë gjëja më e bukur që do ta përjetojë në botë.

Kjo metodë quhet “djegia” sepse e djeg vetë ekzistencën e vullnetit dhe të qëllimit, duke i shkatërruar tërësisht.

Kur’ani e ka përdorur këtë metodë në disa raste. Njëri është rasti i përdorimit të shprehjes hyjnore: “Ne të Zotit jemi dhe tek Ai është kthimi ynë.” Gjithkush që e përdor këtë metodë do ta kuptojë menjëherë ndikimin e shpejtë të saj.

Në raste vështirësish, katastrofash natyrore dhe problemesh nga më të ndryshmet, njeriu e ngushëllon veten në mënyra të ndryshme. Për shembull, ai ia kujton vetes faktin se vdekja dhe fatkeqësitë janë fati i njeriut. Por Zoti e ka treguar metodën e “djegies” vetëm si një rrugë të shkurtuar, duke e shpallur këtë formulë që të shqiptohet në rastet e tilla. Nëse njeriu kupton se ai vetë dhe gjithçka që posedon, janë të gjitha prona të Zotit, i cili ka autoritet për t’i përdorur ashtu si të dëshirojë, ai kurrë s’ka për të vuajtur për humbjet dhe gjithnjë do të ndjehet i qetë. Njeriu duhet të kuptojë se në të vërtetë, ai nuk është pronar i asgjëje. Pronësia e tij është vetëm një iluzion. Në të vërtetë, gjithçka i takon Zotit, i cili e jep atë që do dhe e merr prapa atë që do. Askush nuk mund të përzihet në atë që bën Zoti. Njeriu duhet të kuptojë se ai është krijuar me dëshira, me nevoja dhe me ambicje. E gjithë kjo është një pjesë e natyrës së tij të lindur. Andaj, kur rrugëtuesi shpirtëror mbushet me dëshirë gjatë rrugëtimit të tij, ai mendon se nuk është e mundur që të çlirohet plotësisht nga dëshirat dhe se “humbja në Zotin”, që është qëllimi i vërtetë i adhurimit të të lirëve, bie ndesh me tiparet e tija të brendshme të vullnetit dhe të dëshirës. Në këto rrethana, ai ndjehet i hutuar dhe i pashpresë. Por është pikërisht kjo gjendje e pashpresë që e shkatërron egoizmin e tij, prej nga burojnë vullneti dhe dëshirat. Andaj, pas kalimit të këtij hapi, në të nuk mbeten kurrfarë gjurmësh nga vullneti dhe nga dëshirat. Kjo pikë duhet të kuptohet mirë.

13. Heshtja

Ka dy lloje të heshtjes:

- heshtja e përgjithshme dhe relative

- heshtja specifike dhe absolute.

Heshtje relative është të mos flasësh së tepërmi me njerëzit, përtej asaj që është e nevojshme domosdo. Kjo lloj heshtjeje është e nevojshme për rrugëtuesin shpirtëror, në çdo hap të rrugës së tij. Është e pëlqyeshme edhe për të tjerët. Imam Xhaferi flet pikërisht për këtë lloj heshtjeje, kur thotë: “Ndjekësit tanë janë memecë...” Në veprën “Misbah’ush-Shari’ah”, përcillet një hadith, sipas të cilit Imam Xhaferi ka thënë: “Heshtja është rruga e atyre që e duan Zotin sepse Zoti e do atë. Ajo është shprehia e profetëve dhe e njerëzve të zgjedhur.”

Sipas një përcjelljeje tjetër, Imam Xhaferi ka thënë:

“Heshtja është pjesë e urtësisë dhe shenjë e çdo virtyti.”

Heshtja specifike dhe absolute, në anën tjetër, është të mos flasësh gjatë përmendjes me zë të Zotit.

14. Abstenimi nga ushqimet ose së paku modestia në të ushqyer

Kjo gjë këshillohet me kusht që të mos e prishë shëndetin fizik dhe mendor të personit. Imam Xhaferi ka thënë: “Besimtari kënaqet me urinë. Për të, uria është ushqimi i zemrës dhe i shpirtit.”

Uria e ndriçon shpirtin dhe e bën më të lehtë, ndërkohë që ushqimi i tepërt e lodh atë dhe e pengon në rrugëtimin drejt qiellit gnostik. Në mesin e akteve të adhurimit, agjërimit i është dhënë një vend shumë i rëndësishëm. Një numër hadithesh në lidhje me Miraxhin e Profetit janë përmendur në veprën “Irshad” të Dejlamiut dhe në veprën “Bihar’ul-Enver”, në vëllimin e dytë. Në këto hadithe, i Dërguari është përmendur me emrin Ahmed dhe janë theksuar aspektet e rëndësishme të urisë dhe në veçanti, efekti i madh i saj në rrugëtimin shpirtëror. Mësuesi im, Ali Aga Kadiu një ditë na rrëfeu një tregim shumë të bukur në lidhje me urinë. Për të përmbledhur, tregimi ishte si vijon:

Në kohën e të Dërguarit të Zotit, tre vetë po udhëtonin bashkë. Pasi ra nata, që të tre u nisën në drejtime të ndryshme për të gjetur ushqim dhe u morrën vesh që të takoheshin në një vend të caktuar të nesërmen. Njëri prej tyre ishte ftuar tashmë tek një mik i tij. Edhe i dyti rastësisht u bë mysafir në një shtëpi. I treti nuk kishte vend për të shkuar. Më në fund tha vetë me vete se do të duhej të shkonte në xhami, që të ishte mysafir i Zotit. Natën e kaloi në xhami por nuk gjeti gjë për të ngrënë. Ditën tjetër, që të tre u mblodhën në vendin ku ishin marrë vesh dhe secili tregoi se si e kishte kaluar natën. Në të njejtën kohë, të Dërguarit i erdhi një shpallje nga qiejt, që thoshte: “Thuaji mysafirit Tonë se Ne ishim nikoqir i tij mbrëmjen e kaluar dhe se deshëm ta ushqenim me ushqimet më të mira. Por nuk gjetëm një ushqim më të bukur se uria...”

15. Vetmia

Ka dy lloje të vetmisë: vetmia e përgjithshme dhe vetmia specifike. Vetmia e përgjithshme do të thotë të mos përzihesh shumë me njerëzit e tjerë dhe të takohesh me ta vetëm kur të jetë e domosdoshme. Kur’ani thotë:

Lëri ata që fenë e tyre e marrin si lojë dhe që janë të mashtruar me jetën e kësaj bote! (Kur’an 6:70)

Vetmia specifike, në anën tjetër, është të qëndrosh larg të gjithë njerëzve. Një vetmi e tillë është e pëlqyeshme kur njeriu i kryen adhurimet por gjatë kryerjes së disa ritualeve, kjo vetmi është e domosdoshme për gnostikun. Në lidhje me këtë, ka disa gjëra që duhet të qartësohen:

Rrugëtuesi shpirtëror duhet të qëndrojë larg turmave të njerëzve dhe larg vendeve të zhurmshme. Vendi ku ai i kryen adhurimet e tija duhet të jetë i pastër dhe i lejuar. Madje edhe muret dhe tavani i dhomës së tij, duhet të jenë të pastra. Dhoma e tij duhet të jetë e vogël, mundësisht vetëm sa për një njeri të vetëm. Një dhomë e vogël pa mobilje dhe pa dekorime është shumë më e dobishme për përqëndrim.

Një njeri shkoi te Selman Farisiu dhe i kërkoi leje që të ndërtonte një shtëpi për të. Deri atëherë, Selmani nuk kishte patur shtëpi por nuk i lejoi një gjë të tillë njeriut. Njeriu i tha: “E di përse nuk do që të të ndërtoj një shtëpi. Po të më lejoje, do më kërkoje të bëja një shtëpi aq të gjatë e aq të gjerë, sa të të marrë vetëm ty brenda” “Ke të drejtë”, ia ktheu Selmani. Më pas, me lejen e Selmanit, njeriu i ndërtoi atij një shtëpi që ishte pikërisht aq e vogël.

16. Qëndrimi zgjuar

Kjo do të thotë se rrugëtuesi shpirtëror duhet ta krijojë shprehinë që të zgjohet në agim, aq herët sa të jetë e mundur. Duke e zhvleftësuar gjumin dhe duke e lëvduar qëndrimi zgjuar, Zoti thotë:

Ata flinin pak mbrëmjeve dhe në agim falje kërkonin...(Kur’an 51:18)

17. Pastërtia e vazhdueshme

Rrugëtuesi shpirtëror duhet gjithnjë të jetë i pastër dhe gjithnjë ta bëjë guslin ditëve të premte dhe ditëve të tjera, në të cilat është e pëlqyeshme të bëhet kjo gjë.

18. Modestia dhe përulësia deri në maksimumin e mundshëm.

Këtu përfshihet edhe vajtimi.

19. Qëndrimi larg ushqimeve të shijshme

Rrugëtuesi shpirtëror duhet të qëndrojë larg ushqimeve të shijshme dhe duhet të kënaqet me aq pak ushqim, sa do të ishte e mjaftueshme për të mbijetuar.

20. Fshehtësia

Kjo është ndër rregullat më të rëndësishme që duhet të ndiqen nga një rrugëtues shpirtëror. Gnostikët e mëdhenj kanë qenë shumë të qartë në këtë drejtim dhe kanë vënë mjaft theks mbi këtë praktikë. Ata gjithnjë i kanë këshilluar nxënësit e tyre që vizionet dhe ushtrimet shpirtërore t’i mbanin të fshehta. Nëse nuk është e mundur të fshihen, atëherë gnostiku duhet të përdorë një gjuhë të komplikuar dhe të paqartë gjatë shpjegimit të veprave të tija. Në është e nevojshme, për hir të ruajtjes së fshehtësisë, ushtrimet shpirtërore mund të lihen për një kohë.

Në kohë vuajtjesh dhe problemesh, fshehtësia i lehtëson gjërat. Nëse rrugëtuesi shpirtëror përballet me vështirësi, ai duhet të përparojë me shumë durim.

Kërkoni ndihmë me durim e me lutje. Vërtet kjo është vështirë përveç për të përulurit...(Kur’an 2:45)

Në këtë varg, fjala “salah” është përdorur në kuptimin e saj origjinal, domethënë si vëmendje e kushtuar Zotit. Duke u mbështetur në këtë, mund të thuhet se durimi gjatë përmendjes së Zotit i lehtëson vështirësitë dhe e hap rrugën drejt suksesit. Andaj mund të shihet shpesh që njerëz, të cilët klithin edhe kur t’u pritet pakëz gishti, nuk merakosen fare se mund ta humbin jetën kur janë në fushëbetejë. Sipas këtij rregulli të përgjithshëm, Imamët kanë vënë theks mbi fshehtësinë dhe madje zbulimin e qëllimit e kanë konsideruar si një mëkat.

Në veprën “et-Teuhid” të Shejh Sadukut, përcillet se Ebu Basiri e pyeti Imam Xhaferin në ishte e mundur ta shihte Zotin në Ditën e Gjykimit. Ai e pyeti këtë sepse asharitët, ndjekësit e imamit sunnit Ebu’l Hasan el-Ashariut besonin se njeriu do ta shohë Zotin në Ditën e Gjykimit dhe në amshim, gjë që është e pamundur pa një inkarnacion të Zotit. Imami ia ktheu: “Është e mundur ta shohësh Zotin që në këtë botë, njësoj siç je duke e parë këtu tani.” Ebu Basiri i tha: “O djali i Profetit! Më lejo t’ua përcjell këtë të tjerëve!” Imami nuk i lejoi një gjë të tillë dhe i tha: “Mos ua përcill të tjerëve! Përndryshe, ata nuk do të jenë në gjendje ta kuptojnë këtë të vërtetë dhe do të devijojnë kot së koti.”

21. Udhërrëfyesi shpirtëror

Edhe udhërrëfyesit janë dy llojesh: të përgjithshëm dhe specifikë. Udhërrëfyes i përgjithshëm është ai që nuk është përgjegjës për udhëzimin e një personi të caktuar. Njerëzit që i kërkojnë udhëzim e konsiderojnë si një njeri të ditur dhe me përvojë. Kur’ani thotë: “Nëse nuk dini, pyesni ata që dinë!”

Udhërrëfyes të tillë mund të jenë të dobishëm vetëm në fillim të rrugëtimit. Kur rrugëtuesi të fillojë t’i shohë manifestimet e lavdisë së esencës dhe të cilësive të Zotit, ai nuk ka nevojë të ketë një udhërrëfyes të përgjithshëm.

Në anën tjetër, udhërrëfyesi specifik është ai për të cilin ekziston një urdhër hyjnor, si pasojë e të cilit i është dhënë detyra e udhëzimit të njerëzve. Këtë pozitë e mban vetëm i Dërguari i Zotit dhe trashëgimtarët e tij të drejtë. Udhëzimi dhe shoqëria e tyre është jetike jo vetëm gjatë rrugëtimit, por edhe pasi të jetë arritur qëllimi. Natyra e kësaj shoqërie me ta është ezoterike dhe jo fizike, sepse natyra e vërtetë e Imamit është pozita e dritës, autoriteti i të cilës shtrihet tek gjithkush dhe gjithçka në këtë botë. Ndonse trupi i Imamit është superior ndaj trupave të njerëzve të tjerë, trupi i tij nuk është burimi i autoritetit të tij mbi universin. Për ta shpjeguar këtë, mund të themi se gjithçka që ndodh në botë, buron nga emrat dhe cilësitë e Zotit dhe se janë të njejtit emra dhe cilësi që e përbëjnë edhe esencën e Imamit. Andaj Imamët kanë thënë: “Zoti mund të njihet vetëm nëpërmjet nesh dhe vetëm nëpërmjet nesh, Ai mund të adhurohet.” Andaj mund të thuhet fare lehtë se çfarëdo shkalle shpirtërore që kalon rrugëtuesi, këtë e bën nëpërmjet dritës së Imamit.

Çdo pozitë që ai e arrin, kontrollohet nga Imami. Gjatë udhëtimit të tij, rrugëtuesi shpirtëror e gëzon shoqërinë e Imamit dhe mbetet i lidhur me të. Edhe pas arritjes në destinacion, ai ka nevojë për shoqërinë e Imamit sepse është Imami që ia mëson rregullat e Botës së Hyjësisë. Andaj, shoqëria e Imamit është jetike në çdo hap të rrugëtimit shpirtëror. Në lidhje me këtë, ka shumë pika që nuk mund të shpjegohen dhe mund vetëm të zbulohen nga vetë rrugëtuesi shpirtëror.

Një ditë, Muhjiddin ibn Arabiu shkoi tek një gnostik dhe iu ankua se padrejtësia po rritej anembanë dhe mëkatet po përhapeshin. Gnostiku i tha që të përqëndrohej vetëm tek Zoti. Disa ditë më vonë, ai shkoi tek një gnostik tjetër dhe iu ankua për të njejtën gjë. Ky i dyti i kërkoi që t’i kushtonte vëmendje vetes së tij. Ibn Arabiu u shqetësua jashtë mase dhe filloi të vajtonte. E pyeti gnostikun përse të dy përgjigjet ishin kaq të ndryshme. Ai ia ktheu: “I nderuar! Përgjigja është e njejta. Vetëm se ai i pari të tha që të përqëndrohesh tek shoqëruesi kurse unë tek rruga.”

Këtë rrëfim po e përcjell për të treguar se nuk ka dallim ndërmjet rrugëtimit drejt Zotit, në njërën anë dhe arritjes në pozitën e Imamit nëpërmjet rrugëtimit në shkallët e emrave dhe cilësive hyjnore, në anën tjetër. Këto dy gjëra jo vetëm që janë shumë të afërta me njëra tjetrën, por janë thuase e njejta gjë. Në këtë shkallë, nuk ka konceptim të dualitetit. Nuk ka asgjë tjetër, përveç dritës së lavdisë së një Qenieje të Vetme, e cila përshkruhet me fjalë të tjera. Ndonjëherë përshkruhet me fjalët “emrat dhe cilësitë hyjnore” dhe ndonjëherë përshkruhet si esenca ose drita e Imamit.



Për të kuptuar në është një udhërrëfyes i përgjithshëm shpirtëror i denjë për t’u ndjekur, personi duhet ta vëzhgojë atë nga afër dhe të ketë kontakt me të për një kohë. Fenomenet mbinatyrore si dituria mbi mendimet e të tjerëve, ecja mbi zjarr ose mbi ujë, njohuria në lidhje me ngjarjet e të kaluarës dhe të të ardhmes, nuk janë domosdo një shenjë se dikush është i afërt me Zotin. Kryerja e gjërave të tilla bëhet e mundur që në fillim të vizioneve shpirtërore por niveli i afërsisë me Zotin është shumë përtej kësaj. Askush nuk mund të jetë një udhërrëfyes i mirëfilltë, derisa nuk e arrin dritën e lavdisë së Esencës Hyjnore. Ta njohësh dritën e manifestimeve të emrave dhe cilësive Hyjnore nuk mjafton.

Rrugëtuesi shpirtëror mund të thuhet se e pranon dritën e manifestimeve të cilësive Hyjnore kur ndjen se dituria, fuqia dhe jeta e tij janë në të vërtetë dituria, fuqia dhe jeta e Zotit. Në këtë nivel, kur rrugëtuesi shpirtëror dëgjon diçka, ndjen se Zoti e ka dëgjuar atë dhe kur sheh diçka, ndjen se edhe Zoti është duke e parë të njejtën. Ai mund të ndjejë se Zoti është i vetmi që di dhe se njohja e çdo gjëje ekzistuese është në të vërtetë, njohja e vetë Zotit.

Rrugëtuesi shpirtëror e arrin dritën e emrave Hyjnorë, kur në veten e tij arrin t’i dallojë cilësitë Hyjnore. Për shembull, ai ndjen se Zoti është i vetmi që di dhe se edhe dituria e vetë atij, është në të vërtetë dituria e Zotit. Ose mund të ndjejë që Zoti është Qenia e vetme e gjallë dhe se ai vetë nuk jeton fare. Jeta e tij, në të vërtetë, është jeta e vetë Zotit. Në mënyrë intuitive, ai e ndjen se nuk ka një qenie që di, që jeton dhe që është e fuqishme përveç Zotit. Nëse një rrugëtues shpirtëror e arrin dritën e manifestimeve të dy emrave Hyjnorë, ai s’ka nevojë t’i njohë edhe manifestimet e emrave të tjerë të Zotit.

Rrugëtuesi shpirtëror e arrin dritën e lavdisë së esencës Hyjnore vetëm kur ta harrojë plotësisht veten e tij dhe të mos mund të gjejë në vete asnjë gjurmë nga egoja. Një njeri i tillë nuk mund të devijojë dhe nuk mund të sundohet nga Djalli. Djalli kurrë nuk e humb shpresën për ta penguar një rrugëtues shpirtëror, derisa ky i fundit ta shkatërrojë vetë ekzistencën e tij. Kur hyn në botën e hyjësisë, pasi ta ketë shkatërruar personalitetin dhe egon e tij, Satani humb çdo shpresë për ta mashtruar. Një udhërrëfyes i përgjithshëm duhet të jetë një njeri që e ka arritur këtë nivel. Përndryshe, nuk është aspak e sigurt që njeriu t’i bindet një udhëzuesi çfarëdo.

Nuk është aspak e këshillueshme që rrugëtuesi shpirtëror të shkojë në një vend dosido për ta gjetur atë që kërkon ose t’i bindet ndonjë gënjeshtari. Ai duhet të hulumtojë në lidhje me udhërrëfyesin që do ta zgjedhë dhe kur të mos ketë një mundësi të tillë, duhet të mbështetet në Zotin, t’i krahasojë mësimet e tija me mësimet e të Dërguarit dhe të Imamëve dhe gjithnjë të veprojë në përshtatshmëri me këta të fundit. Nëse vepron kështu, ai do të jetë i mbrojtur nga mashtrimet e Djallit. Kur’ani thotë:

Djalli nuk ka kurrfarë fuqie mbi ata që besojnë dhe mbështeten tek Zoti i tyre. Fuqia e tij e vetme është mbi ata që miqësohen me të dhe që i gjejnë të barabartë Zotit. (Kur’an 16:99)

22. Recitimet dhe dhikret ditore

Sasia dhe metoda e recitimeve të këtilla varet nga këshillat e udhërrëfyesit. Dhikret janë si një ilaç që mund t’i bëjë mirë njërit dhe të mos i bëjë mirë tjetrit. Ndonjëherë mund të ngjajë që një rrugëtues shpirtëror të fillojë me disa dhikre njëkohësisht dhe njëri nga dhikret ta tërheqë drejt botës së njëshmërisë kurse tjetri drejt shumësisë. Në përballjen e tyre, të dy dhikret mund ta neutralizojnë njëri-tjetrin dhe të mos kenë fare ndikim. Duhet të theksojmë se leja e udhërrëfyesit është e domosdoshme vetëm për ato dhikre që nuk i lejohen secilit. Nuk ka leje të veçantë për recitimin e dhikreve që tashmë janë të lejuara për të gjithë.

Gnostikët nuk i japin rëndësi përsëritjes mekanike të dhikreve, pa u përqëndruar në kuptimin e tyre që është shumë më i rëndësishëm.

23, 24, 25. Përmendja, kujtimi dhe mendimet e liga

Këto tre shkallë janë të një rëndësie shumë të madhe për arritjen e qëllimit. Shumë njerëz që dështojnë në arritjen e qëllimit, zakonisht ndalojnë në njërin nga këta hapa ose devijojnë duke lëvizur drejt tyre. Rreziqet e mundshme të këtyre hapave janë idhujtaria, adhurimi i yjve, adhurimi i zjarrit dhe ndonjëherë edhe vetë mohimi, faraonizmi, pretendimi për inkarnacion, vetëidentifikimi me Zotin, mohimi i ndjekjes së ligjeve fetare etj. Në vijim do t’i diskutojmë kalimthi të gjithë këto rreziqe. Në fillim të flasim pak për inkarnacionin dhe vetëindetifikimin me Zotin, të cilat janë rreziqet më të mëdha që shkaktohen nga mashtrimet e Djallit, në një çast kur njeriu s’është i shpëtuar nga mendime e liga.

Ngase rrugëtuesi shpirtëror akoma nuk ka shpëtuar nga lugina e krenarisë, në rastin e shfaqjes së manifestimeve të emrave Hyjnorë, ai mund të besojë se Zoti është brenda tij. Pikërisht kjo është ajo që quajmë inkarnacion dhe s’është tjetër veçse mohim dhe politeizëm, përkundër besimit në njëshmërinë e Zotit që mohon çdo koncept pluralizmi dhe çdo ekzistencë të krahasuar me ekzistencën e Zotit e konsideon si një fantazi të kotë dhe thjesht si një hije. Kur rrugëtuesi shpirtëror e arrin këtë shkallë, ai e shkatërron ekzistencën e tij dhe nuk percepton tjetër gjë përveç Zotit.

Eliminimi i mashtrimeve të Djallit

Rrugëtuesi shpirtëror duhet të ketë kontroll të plotë mbi veten që të mos lejojë mendime të padëshiruara të hyjnë në mendjen e tij ose të kryhen veprime të pavullnetshme. Nuk është lehtë të fitohet ky nivel i vetëkontrollit dhe pikërisht për këtë arsye thuhet se eliminimi i insinkteve djallëzore është mënyra më e mirë për ta pastruar shpirtin. Kur rrugëtuesi shpirtëror ta arrijë këtë shkallë, ai e sheh veten të rrethuar nga mendime të liga dhe instinkte djallëzore. Mendime të çuditshme i shfaqen në kokë. Shumë shpesh ai mendon për ndodhi të kaluara e të harruara ose krijon në kokën e tij ndodhi imagjinare, të cilat nuk mund të materializohen. Në këtë rast, rrugëtuesi shpirtëror duhet të mbetet i vendosur dhe duhet t’i largojë mendimet e liga nëpërmjet përmendjes së Zotit. Kurdoherë që t’i shfaqet një mendim i lig, ai duhet të përqëndrohet në njërin nga emrat e Zotit dhe duhet të vazhdojë në këtë mënyrë derisa ky mendim të zhduket. Përqëndrimi tek emrat e Zotit është mënyra më efektive për t’i larguar mendimet e liga. Kur’ani thotë:

Kurdoherë që të virtytshmit i gjen një e ligë nga Djalli, ata e kujtojnë Zotin dhe shohin...(Kur’an 7:201)

Megjithatë, sipas një shkrimi të Bahrul Ulumit të vonë, kjo metodë nuk lejohet. Ky shkrim vë theks në domosdoshmërinë e largimit të mendimeve të liga, para se njeriu të fillojë me përmendjen e Zotit dhe thotë se është tejet e rrezikshme që përmendja e Zotit të përdoret për eliminimin e mendimeve të liga. Në vend të kësaj, ai përmend disa metoda të tjera, ndër të cilat përmendet edhe përqëndrimi i vëmendjes tek një copë guri ose druri.

Megjithatë, duhet theksuar se këto metoda të eliminimit të mendimeve të liga janë marrë nga metodat e ndjekura nga tarikati Nakshibendi që mund të gjendet në disa zona të Turqisë. Emri i tarikatit buron nga themeluesi i saj, Khvaxha Bahauddin Nakshibendiu.

Gjërat e tilla nuk miratohen nga Mulla Husejn Kuli Hamedaniu. Përmendja dhe të kujtuarit e Zotit është një metodë e ndjekur prej tij dhe prej nxënësve të tij por duke vënë më tepër theks mbi meditimin dhe përsiatjen. Tashmë e kemi shpjeguar meditimin kalimthi dhe tani do të ishte mirë të përmendnim disa detaje të shkallëve të ndryshme të tij.

Shkalla e parë: Është abstenimi nga çdo gjë e palejuar dhe kryerja e çdo gjëje që është e detyrueshme. Çdo lloj pakujdesie dhe shpërfilljeje në këtë drejtim është e palejuar.

Shkalla e dytë: Rrugëtuesi shpirtëror duhet ta intensifikojë meditimin e tij dhe të përpiqet të bëjë gjithçka vetëm e vetëm për hir të kënaqësisë së Zotit. Ai duhet të qëndrojë larg gjithçkaje që është argëtim dhe humbje kohe. Kur të jetë krijuar kjo shprehi, ai nuk do të ketë nevojë ta lodhë veten më tepër në këtë drejtim.

Shkalla e tretë: Ai duhet të besojë dhe të dëshmojë se Zoti është i Gjithëdijshëm e i Gjithëpranishëm dhe se Ai është duke e vëzhguar atë, njësoj siç i vëzhgon të gjitha krijesat e tjera. Ky meditim duhet të praktikohet në çdo kohë dhe në të gjitha rrethanat.

Shkalla e katërt: Është një nivel sipëror i shkallës së tretë. Në këtë nivel, gnostiku e percepton në vete se Zoti është i Gjithëdijshëm dhe i Gjithëpranishëm. Ai e sheh manifestimin e bukurisë Hyjnore. I Dërguari i Zotit ka folur për shkallën e tretë dhe të katërt të meditimit në fjalët e tija drejtuar Ebu Dherrit: “Adhuroje Zotin sikur të jesh duke e parë Atë sepse edhe sikur të mos e shohësh, Ai të sheh ty.” Ky hadith na lë të kuptojmë se niveli në të cilin Zoti e sheh adhuruesin është më i ulët se niveli ku adhuruesi arrin ta shohë Zotin. Kur rrugëtuesi shpirtëror ta arrijë këtë nivel, ai duhet të shpëtojë nga mendimet e liga nëpërmjet ndonjë akti adhurimi. Ligji islam nuk lejon që vëmendja të përqëndrohet mbi ndonjë copë guri ose druri (siç sugjeronte Bahrul Ulumi). Të supozojmë se personi vdiq në një gjendje kur e gjithë vëmendja e tij ishte e përqëndruar tek një copë guri. Ç’do t’i thotë atëherë Zotit?

Në aspektin fetar, është shumë më e këshillueshme që njeriu të shpëtojë nga mendimet e liga duke e përmendur dhe kujtuar Zotin, gjë që është një akt adhurimi në vete. Por rruga më e shkurtër dhe më e shpejtë për të shpëtuar nga mendimet e liga është përqëndrimi tek vetja. Kjo metodë është lejuar dhe miratuar nga Islami. Kur’ani thotë:

Besimtarë, kujdesuni për veten tuaj! Të humburit s’mund t’ju bëjnë gjë derisa jeni të udhëzuar...(Kur’an 5:105)

Përqëndrimi i mendimeve tek vetja është metoda e parashikuar nga Akhund Mulla Husejn Kuliu dhe është ndjekur edhe nga nxënësit e tij, të cilët janë të mendimit se njohja e vetes domosdo çon tek njohja e Zotit.

Edhe mësuesi im, Aga Kadiu e ndiqte metodën e njohjes së vetvetes, njësoj si Mulla Husejn Kuliu dhe për t’i larguar mendimet e liga, thoshte se njeriu duhet të përqëndrohet tek vetja e tij. Ai thoshte se për këtë qëllim, rrugëtuesi shpirtëror duhet të caktojë një kohë gjatë ditës, në të cilën do të përqëndrohet tek vetvetja për një gjysëm ore ose më shumë. Kjo praktikë ditore do ta pastrojë gradualisht zemrën e tij dhe do t’i largojë mendimet e liga. Në të njejtën kohë, personi do të fitojë njohuri për shpirtin e tij dhe, në dashtë Zoti, do t’ia arrijë qëllimit. Shumë prej atyre që arrijnë t’i largojnë mendimet e liga dhe që më në fund ndriçohen nga drita e diturisë gnostike, e arrijnë këtë ose teksa janë duke e recituar Kur’anin dhe mendja e tyre përnjëherë ktehehet tek recituesi për të kuptuar se në të vërtetë është

Zoti ai që reciton, ose me ndërmjetësimin e Imam Husejnit për ta ngritur perden para syve të tyre.

Për ta arritur dritën e diturisë gnostike, ka dy gjëra shumë të rëndësishme:

1. Kalimi i të gjitha shkallëve të meditimit

2. Përqëndrimi tek vetvetja

Nëse rrugëtuesi shpirtëror u kushton vëmendje këtyre dy gjërave, ai gradualisht do ta kuptojë faktin se, edhe përkundër shumëngjyrshmërisë së madhe, i gjithë universi furnizohet nga një burim i vetëm që është edhe burimi i gjithçkaje që ndodh në botë. Çdo përsosmëri dhe bukuri e një gjëje në këtë botë, s’është tjetër veçse një dhuratë prej këtij burimi. Gjithçkaje i është dhënë një hise nga ekzistenca, bukuria dhe madhështia, në varësi prej kapacitetit që ka. Bujaria e Bamirësit është e njejtë për të gjithë por gjithçka fiton ekzistencë vetëm sipas natyrës dhe kapacitet të saj.

Sido që të jetë, nëse rrugëtuesi shpirtëror përqëndrohet tek meditimi dhe tek vetja e tij, katër botë do t’i shfaqen gradualisht:

Bota e parë-Njëshmëria e Veprimeve: Në fillim, rrugëtuesi shpirtëror ndjen se ai vetë është burimi i gjithçkaje që i thotë gjuha, i gjithçkaje që i dëgjon veshi dhe i gjithçkaje që i punojnë duart, këmbët ose pjesët e tjera të trupit. Ai mendon se mund të bëjë gjithë ç’të dëshirojë. Më pas, ai fillon të ndjejë se ai vetë është burimi i gjithçkaje që ndodh në botë. Në hapin e ardhshëm, ai ndjen se ekzistenca e tij është e lidhur fort me Zotin dhe se nëpërmjet kësaj marrëdhënieje, favoret dhe bekimet e Zotit i arrijnë krijesat. Por më në fund, ai do të kuptojë se vetëm Zoti është burimi i çdo veprimi dhe i çdo ndodhie.

Bota e dytë-Njëshmëria e Cilësive: Kjo botë shfaqet pas botës së parë. Në këtë nivel, kur rrugëtuesi shpirtëror dëgjon ose sheh një gjë, ai ndjen se Zoti është burimi i dëgjimit dhe i të parit të tij. Më pas, ai kupton se Zoti është burimi i çdo diturie fuqie, jete, dëgjimi dhe aftësie për të parë, kudo që të jetë ajo dhe pavarësisht në ç’formë.

Bota e tretë-Njëshmëria e Emrave: Kjo botë shfaqet pas botës së dytë. Në këtë shkallë, rrugëtuesi shpirtëror kupton se cilësitë hyjnore nuk janë të ndara nga esenca e Zotit. Kur sheh se Zoti është Njohës, ai ndjen se qenia njohës e vetë atij s’është tjetër veçse qenia Njohës e Zotit. Po kështu, ai e ka ndjesinë se dëgjimi, shikimi ose fuqia e tij janë të gjitha dëgjimi, fuqia dhe shikimi i Zotit. Kjo ngase ai është i bindur për principin se ka vetëm Një Qenie në të gjithë universin, e cila dëgjon, sheh dhe është e fuqishme. Është pikërisht fuqia, shikimi ose dëgjimi i Zotit që reflektohet tek çdo krijesë, në varësi prej kapacitetit të saj.

Bota e katërt- Njëshmëria e Qenies: Kjo botë është më e lartë se bota e tretë. Ajo i shpallet rrugëtuesit shpirtëror, pasi t’i jetë shpallur lavdia e Esencës Hyjnore. Në këtë shkallë, ai kupton se ekziston vetëm një Qenie, e cila është burimi i çdo veprimi dhe i çdo cilësie. Në këtë nivel, vëmendja e rrugëtuesit përqëndrohet tek vetë Qenia e vetme dhe nuk merret me emrat ose cilësitë e Saja. Njeriu mund ta arrijë këtë shkallë vetëm kur ta ketë shkatërruar krejtësisht ekzistencën e tij kalimtare dhe të jetë humbur në Zotin. Do të ishte e vështirë dhe aspak e realtë që kjo shkallë të quhej shkalla e Njëshmërisë Hyjnore, sepse e Vërteta është përtej çdo emri që mund të shqiptohet ose të shkruhet. Asnjë emër nuk mund t’i jepet Esencës Hyjnore dhe asnjë nivel nuk mund të paramendohet për të. Zoti është përtej pyetjes a mund të imagjinohet ose jo, sepse edhe shprehjet negative në lidhje me këtë gjë do të nënkuptonin se Ai ka ndonjë kufizim, ndonse në të vërtetë, nuk mund të paramendohen kufizime për Zotin. Kur rrugëtuesi shpirtëror ta arrijë këtë shkallë, ai do ta ketë shkatërruar tërësisht egon e tij dhe s’do ta njohë as veten as edhe dikë tjetër. Ai do ta njohë vetëm Zotin.

Duke kaluar nëpër këto botëra, rrugëtuesi shpirtëror e shkatërron një pjesë të vetes së tij, derisa më në fund ta shkatërrojë veten tërërisht.

Në botën e parë ai e arrin shkallën e humbjes sepse kupton se ai vetë nuk është burimi i asnjë veprimi dhe se gjithçka është prej Zotit.

Me këtë, ai i shkatërron gjurmët e veprimeve të veta.

Në botën e dytë, si pasojë e manifestimit të cilësive, ai kupton se dituria, fuqia dhe të gjitha cilësitë e tilla të ngjashme i takojnë Zotit.

Me këtë, ai i shlyen shenjat e cilësive të veta.

Në botën e tretë, rrugëtuesi shpirtëror i arrin manifestimet e emrave Hyjnorë dhe kupton se vetëm Zoti është Njohës, Bërës etj. Me këtë, ai i shlyen gjurmët e emrave të tij.

Në botën e katërt, ai e sheh manifestimin e lavdisë së Esencës Hyjnore. Si pasojë e kësaj, ai e humb ekzistencën e tij dhe ndjen se nuk ka ndonjë ekzistencë tjetër veç Zotit.

Shfaqjen e lavdisë së Esencës Hyjnore gnostikët e përshkruajnë si shkallën e një “zogu që nuk mund të gjuhet”. Këtë përshkrim e përdorin për Qenien Absolute dhe Vetë Ekzistencën, e cila gjithashtu është përshkruar edhe me fjalët “Thesari i fshehur” dhe “Qenia e cila nuk ka emër ose përshkrim”. Në një poezi të tij, Hafiz Shiraziu e ka përshkruar shumë bukur këtë gjë. Në një pjesë thuhet:

Një plak i urtë ma tregoi këtë përrallë që kurrë s’kam për ta harruar: Një ditë një njeri i mirë shkonte diku dhe në rrugë një të dehur hasi. Ai i tha:

“O njeri, në ke një karrem për të hedhur, vendose këtu kurthin tënd!” Njeriu ia ktheu: “Unë kam një kurth por dua “zogun” ta kap”

I dehuri u përgjigj: “Atë do ta kapësh veç po ta dish nga i bie foleja që askush vendin s’ia di.”

“Ashtu është”, tha njeriu. “por dëshpërimi është akoma më i keq...”

Është lehtësisht e mundur që njeriu i vetmuar të shkojë drejt Qenies së Pashoqe me ndihmën e një udhërrëfyesi të zgjedhur nga Zoti.

Është e qartë se nuk kapet dot “zogu” pa ia gjetur folenë. Por Zoti mund t’u falë begati atyre që e duan bukurinë e Tij të përjetshme dhe t’i udhëzojë drejt botës së Njëshmërisë Hyjnore, ku do të shkëputen nga vetvetja.

 

- VAZHDON -