Komentimi i Kur’anit “El-Mizan “ (Peshorja)

Muhammed Husejn Tabatabai

23.08.2009

Hyrje

Në këtë pjesë do të shpjegojmë shkurtimisht për metodën e përdorur në këtë vepër për zbërthimin dhe komentimin e vargjeve të Kur`anit.

Tefsiri ¹, që është shpjegimi i vargjeve kuranore, qartësimi i tyre dhe të kuptuarit e rëndësisë që kanë, është njëra ndër degët më të hershme të aktivitetit akademik islam. Interpretimi i Kur`anit filloi që nga koha e shpalljes së tij, siç mund të kuptohet edhe nga fjala e Zotit, ku thuhet:

Andaj nga mesi juaj sollëm një të Dërguar që ua reciton urdhrat tanë, që u pastron e ua mëson Librin dhe urtësinë dhe që ua mëson atë që nuk e dini. Bakara (Lopa) 2:151

Komentuesit e parë të Kur`anit ishin disa shokë të Profetit (paqja qoftë mbi të dhe mbi pasardhësit e tij) ndër të cilët u shquan Ibn Abbasi, Abdullah ibn Umari, Ubajj ibn Ka`bi dhe të tjerë (në këtë kategori nuk i përfshijmë Imam Aliun dhe Imamët e tjerë shiitë, të cilët kanë cilësi të tjera dhe një status të veçantë, të cilin do ta shpjegojmë në vijim). Asokohe komentimi ishte i kufizuar në kuptimin e jashtëm të vargjeve, prapavijën e shpalljes së tyre dhe rrallëherë edhe në shpjegimin e një vargu me një varg tjetër. Dhe kur një varg ishte në lidhje me ndonjë rast historik ose në lidhje me të vërtetat e krijimit, origjinës njerëzore ose ringjalljes, atëherë shtoheshin edhe disa thënie të Profetit (pqmtmpt) për ta qartësuar atë.

Po ky stil dominoi edhe në periudhën e nxënësve të shokëve të Profetit ("ndjekësit" ose "Tabiin"), si Muxhahidi, Katadahu, Ibn Ebi Lejla-ja, Shabiu, Suddiu dhe të tjerë që jetuan në dy shekujt e parë pas Hixhrit. Ata u mbështetën akoma më tepër në thëniet profetike, madje edhe në ato thënie që ishin të falsifikuara ose të shpikura nga çifutët e kohës ose nga të tjerë armiq të Islamit. Ata përcollën thënie "profetike" për t`i shpjeguar vargjet që flisnin për fatin e popujve të kaluar, për origjinën e njeriut ose për shembull për krijimin e tokës dhe të qiejve, për origjinën e lumejve dhe të maleve, për Iram-in (qyteti ku jetoi fisi Ad i përmendur në Kur`an), për të ashtuquajturin "shadad" ose gjërat që ata i konsideronin gabime të profetëve, për ndryshimin e librave pararendës hyjnorë etj. Çështje të tilla mund të gjendeshin edhe në disa komentime të shokëve të Profetit (pqmtmpt).

Kur nën sundimin e kalifëve u pushtuan shtetet fqinje, muslimanët u ndeshën edhe me popuj të civilizuar, me dijetarët e të cilëve u angazhuan në diskutime teologjike. Kjo solli në zhvillimin e teozofisë, të njohur në botën islame si Kelam. Në të njejtën kohë u bënë përkthime të filozofëve grekë në arabisht. Ky proces filloi drejt fundit të shekullit të parë pas Hixhrit (periudha umajjade) dhe vazhdoi për një kohë të gjatë deri në shekullin e tretë (sundimi abbasid). Kjo gjë krijoi një trend të diskutimeve intelektuale dhe filozofike në mesin e inteligjencës muslimane.

Në të njejtën kohë edhe sufizmi (misticizmi) filloi të zhvillohej në shoqëri dhe t`i tërhiqte njerëzit, të cilëve u premtonte zbulimin e të vërtetave të besimit nëpërmjet një vetëdisiplinimi të rreptë dhe nëpërmjet rregullave asketike të mishëruara në polemika verbale dhe argumente intelektuale nga më të ndryshmet.

Po në këtë kohë, u shfaq edhe një grup që u vetëquajt "grupi i Traditës (profetike)", i cili mendonte se shpëtimi i njeriut varej në të besuarit vetëm të formës së jashtme të Kur`anit dhe të Traditës profetike (Sunnah) duke i pranuar të gatshme dhe pa i hulumtuar akademikisht. Kufiri më ekstrem që lejonte ideologjia e tyre ishte hulumtimi i vlerës gjuhësore të Kur`anit.

Me këtë, para se të mbaronte shekulli i dytë, muslimanët u ndanë në katër grupe shoqërore: teozofët, filozofët, sufinjtë (mistikët) dhe "njerëzit e Traditës". Ekzistonte një kaos intelektual në shoqëri dhe muslimanët në përgjithësi e kishin humbur unitetin e tyre. Gjëja e vetme e cila kishte mbetur e përbashkët mes tyre dhe të cilës të gjithë i bindeshin ishte fjalia "Nuk ka zot tjetër veç Zotit dhe Muhammedi (pqmtmpt) është i Dërguari i Tij". Ata u kundërshtuan mes veti në gjithçka tjetër. Kishte dallime në të kuptuarit e Emrave, Cilësive dhe Veprimeve të Zotit, diskutime në lidhje me të vërtetën e qiejve dhe të tokës dhe të gjërave që gjendeshin në to, kontradikta në lidhje me Dekretin Hyjnor dhe Përcaktimin, në lidhje me atë në ishte njeriu një instrument në duart e Hyjnisë ose një faktor i lirë etj. Dallime ekzistonin edhe në aspekte të ndryshme të lidhura me dënimin dhe shpërblimin hyjnor si dhe në lidhje me vdekjen dhe Berzahun (kohën mes vdekjes dhe ringjalljes), argumentet për të cilën dërgoheshin si një top nga njëra ana tek tjetra. Thënë shkurt, nuk mbeti as edhe një temë e vetme fetare për të cilën ishin në pajtim të gjitha palët. Dhe siç mund të pritej, ky dallim në mendime u reflektua edhe në komentimin e Kur`anit. Çdo grup u përpoq t`i mbështeste mendimet e tij me vargje nga Kur`ani dhe komentimi duhej t`i shërbente pikërisht këtij qëllimi.

"Njerëzit e traditës" e shpjeguan Kur`anin duke u mbështetur në thëniet profetike të përcjellura nga shokët e Profetit (pqmtmpt) dhe nga ndjekësit e tyre. Ata i ndiqnin temat e Kur`anit aq sa u lejonin thëniet e transmetuara nga Profeti (pqmtmtp) dhe ndaleshin në çastin që nuk gjenin thënie adekuate (përveç në rastet kur kuptimi i vargut ishte shumë i qartë). Sipas tyre kjo ishte metoda e vetme e sigurt sepse Zoti në Librin e Tij thotë:

...dhe ata të thelluarit në dituri thonë: "Ne e besojmë atë. E gjitha është nga Zoti ynë.." Al-i Imran (Familja e Imranit) 3:7

Ata u gabuan në këtë mendim të tyre sepse Zoti askund në Librin e Tij nuk thotë se argumentet racionale nuk kanë vlefshmëri. Si mund të thoshte kështu kur edhe autenticiteti i vetë këtij Libri varej nga provat logjike? Në anën tjetër, Ai kurrë nuk ka thënë se fjalët e shokëve të Profetit (pqmtmpt) ose të nxënësve të tyre kanë ndonjë vlerë në rrafshin e argumenteve fetare. Si mund të kishte thënë diçka të tillë kur ka aq shumë papërshtatshmëri dhe kontradikta në mes tyre? Zoti nuk na ka kërkuar të bëjmë lojëra fjalësh, gjë që ndjekja e opinioneve kundërthënëse do të sillte. Në vend të kësaj, Ai na ka kërkuar që të përsiatemi në lidhje me vargjet e Kur`anit për t`i qartësuar ato. Ai e ka shpallur Kur`anin si udhëzim dhe e ka bërë një dritë e shpjegim për gjithçka. Përse t`i duhet vallë dritës shkëlqimi i një drite tjetër? Ç`i duhet vetë Udhëzimit të udhëhiqet nga udhëzimi i të tjerëve? Përse duheshka që "shpjegimi i gjithçkaje" të shpjegohet nga fjalët e të tjerëve?

Gjendja e teozofëve ishte akoma më e dhimbshme. Ata u ndanë në një numër të madh sektesh dhe secili grup filloi t`i pranonte vetëm vargjet që përshtateshin me këndvështrimin e tij duke i "zbërthyer" dhe komentuar vargjet që në dukje i kundërshtonin pikëpamjet që kishin.

Fara e dallimeve sektariane u mboll në teoritë akademike, në ndjekjen e verbër dhe në paragjykimet fisnore ose kombëtare. Një komentim i tillë i Kur`anit, më shumë se një shpjegimi i ngjante një përshtatjeje. Sepse ka dy mënyra të shpjegimit të Kur`anit: njëra është të thuhet "Ç`thotë Kur`ani?" kurse tjetra "Si mund të shpjegohet ky varg në mënyrë që t`i përshtatet besimit tim?" Dallimi mes këtyre dy pikëpamjeve është më se i qartë. Mendimi i parë i harron të gjitha idetë e formuara më herët dhe niset asaj rruge në të cilën udhëzon Kur`ani përderisa grupi tjetër ka vendosur tashmë se çfarë duhet të besojë dhe vetëm sa i pret vargjet e Kur`anit në mënyrë që do t`i përshtateshin besimit të tij. Kjo metodë e fundit nuk ka të bëjë fare me komentimin.

Nga ky sindrom i njejtë vuajtën edhe filozofët. Ata u përpoqën t`i përshtatnin vargjet kuranore me principet e filozofisë greke (e cila ndahej në: matematikë, shkenca natyrore, shkenca hyjnore dhe shkenca praktike). Nëse një varg binte në kundërshtim me ndonjë nga principet e filozofisë, ai "zbërthehej". Në këtë mënyrë, vargjet që shpjegonin çështje metafizike, vargjet mbi origjinën dhe krijimin e qiejve dhe të tokës, mbi jetën pas vdekjes dhe ringjalljen, mbi parajsën e ferrin, të gjitha u përshtatën me principet e kësaj filozofie. Në të vërtetë, kjo filozofi nuk ishte veçse një sërë parashikimesh dhe hipotezash, të pavërtetuara shkencërisht. Por edhe përkundër kësaj, filozofët muslimanë as që u përpoqën t`i ritrajtësonin principet e kësaj filozofie mbi sistemin qiellor, mbi orbitat, elementet natyrore dhe mbi tema të ngjashme, të cilat u pranuan si të vërteta absolute me të cilat shpjegimi i Kur`anit duhet të përshtatej.

Në anën tjetër, mistikët (sufinjtë) u përqëndruan vetëm në dimensionin e brendshëm (ezoterik) të Krijimit dhe zakonisht ishin tepër të zënë me botën e tyre të brendshme që të mund t`i hidhnin një vështrim botës që ishte jashtë. Vështrimi i tyre njëdimensional u pengoi që t`i shihnin gjërat në perspektivën e tyre të vërtetë. Interesi i tyre për ezoteriken i bëri ata që gjithmonë ta gjurmonin interpretimin e brendshëm (ezoterik) të vargjeve duke i lënë mënjanë krejtësisht kuptimet e tyre të jashtme. Kjo gjë bëri që njerëzit t`i mbështesnin shpjegimet e tyre në shprehje poetike dhe të përdornin gjëra krejt të palidhura me njëra tjetrën, për t`i argumentuar mendimet e tyre. Gjendja ishte aq e mjerueshme sa vargjet filluan të shpjegoheshin sipas vlerës numerike të fjalëve të tyre, shkronjat u ndanë në shkronja të errëta dhe të ndritshme dhe shpjegimi u mbështet në këtë ndarje. Të gjitha këto gjëra u bënë edhe përkundër faktit se ishte më se e qartë se Kur`ani nuk ishte shpallur vetëm për mistikët ose për ata që mund t`i llogarisnin vlerat numerike të vargjeve. As nuk mund të thuhej se të vërtetat e Kur`anit mbështeteshin në llogaritje astrologjike.

Ka shumë thënie të përcjellura nga Profeti dhe nga Imamët (paqja qoftë mbi ta) që thonë për shembull: "Pa dyshim Kur`ani ka një kuptim të jashtëm dhe një të brendshëm kurse i brendshmi ka edhe shtatë (ose shtatëdhjetë) kuptime akoma më të thella... Mirëpo dihet qartë se Profeti dhe Imamët (pqmt) i dhanë po aq rëndësi kuptimit të jashtëm të Kur`anit, sa edhe kuptimit të brendshëm të tij. Ata ishin po aq të përqëndruar në shpalljen e tij, sa ishin edhe në interpretimin e saktë. Në fillim të kapitullit të tretë të Kur`anit ("Familja e Imranit") do të shpjegojmë se "interpretimi" nuk është të nxjerrit e një kuptimi që bie ndesh me kuptimin e jashtëm të vargut. Një interpretim i tillë mund të ishte vetëm një "keqinterpretim" dhe asgjë më shumë. Të kuptuarit e tillë të fjalës "interpretim" u paraqit në botën islame shumë kohë pas shpalljes së Kur`anit dhe pas përhapjes së gjërë të Islamit. Ajo që Kur`ani nënkupton me "interpretim" s`është tjetër veçse kuptimi dhe rëndësia e vargut.

Sidoqoftë, kohëve të fundit (flitet për vitet e shtatëdhjeta të shekullit të kaluar) është popullarizuar një metodë e re e komentimit të Kur`anit. Disa njerëz, që prezantohen si muslimanë dhe që janë ndikuar thellë nga shkencat natyrore dhe sociale, i ndoqën materialistët e Evropës ose pragmatikët. Nën ndikimin e këtyre teorive anti-islame, ata deklaruan se të vërtetat e besimit nuk mund të bien ndesh me gjetjet shkencore dhe se njeriu duhet t`i pranojë si të vërteta vetëm gjërat që mund të perceptohen me njërën nga të pese shqisat, gjegjësisht vetëm materjen dhe cilësitë e saj. Kurse gjërat, ekzistencën e të cilave feja e pranon (si Froni, Tabela dhe Lapsi) dhe që shkenca e mohon, duhet komentuar në një mënyrë që është në përshtatshmëri me shkencën. Po në të njejtën mënyrë, edhe temat si Dita e Gjykimit, për të cilat shkenca mbetet e heshtur, duhet të komentohen sipas ligjeve të materjes. Sipas tyre, shtyllat mbi të cilat mbështetet feja, si shpallja, ëngjëjt, djalli, profetësia ose imamati, janë gjëra shpirtërore dhe shpirti vetë është një fenomen i materjes ose një pasqyrim i saj. Kurse dekretimi i ligjeve hyjnore s`është tjetër veçse manifestimi i një zgjuarësie shoqërore që i përpilon ata pas një procesi të shëndetshëm të të menduarit, me qëllim të krijimit të një shoqërie më të përparuar.

Më tej ata thanë se nuk mund t`u besohej thënieve të përcjellura nga Profeti (pqmtmpt) sepse shumë prej tyre ishin të dyshimta. Sipas kësaj duhet të pranohen vetëm thëniet që janë në përshtatshmëri me Librin. Sa për vetë Librin, ai nuk duhet të shpjegohet sipas filozofive dhe teorive të vjetra sepse ata nuk themeloheshin në vëzhgime e teste dhe ishin vetëm një lloj ushtrimi mendor i cili është plotësisht i zhvleftësuar me zhvillimin e shkencës moderne. Mënyra më e mirë dhe madje e vetmja mënyrë për ta shpjeguar Kur`anin është shpjegimi nëpërmjet vargjeve të tjera që ndodhen në të, përveç në rastet kur shkenca ka për të thënë diçka tjetër në lidhje me temën në fjalë.

Kjo është ajo që ata kanë shkruar ose ajo që mbështetja e tyre absolute në teste dhe vëzhgime lë të kuptohet. Këtu nuk mund të diskutojmë se sa munden principet e tyre shkencore dhe filozofike, t`i komentojnë vargjet e Kur`anit. Por duhet thënë se kundërshtimi që ata i bëjnë komentimit të hershëm të Kur`anit me pretekstin se ai ishte më tepër një përshtatje sesa një komentim, është po aq i saktë edhe për metodën e tyre. Kjo sepse edhe ata thonë që të vërtetat e Kur`anit duhet të përshtaten domosdo me faktet shkencore. Në mos qoftë kështu, përse vallë teoritë shkencore shihen si themele të padiskutueshme të komentimit të Kur`anit, prej të cilave nuk lejohet asnjëfarë devijimi?

Kjo metodë e tyre nuk sjell asnjë përparim në krahasim me metodën fillestare të Islamit të hershëm. Dhe tani po t`i vështroni edhe njëherë metodat e sipërpërmendura të komentimit kuranor, do të shihni se të gjitha kanë një mangësi të përbashkët. Ata ia imponojnë kuptimit të Kur`anit rezultatin e argumenteve shkencore ose filozofike dhe me këtë e detyrojnë Kur`anin t`u përshtatet ideve të jashtme. Në këtë mënyrë, shpjegimi kthehet në përshtatje, të vërtetat e Kur`anit "zbërthehen" si alegori kurse kuptimet e tij të qarta sakrifikohen për hir të të ashtuquajturave "interpretime".

Siç përmendëm në fillim, Kur`ani e prezanton veten si një udhëzues për botët (3:96), si dritë të qartë (4:174) dhe si shpjegim të gjithçkaje (16:89). Por këta njerëz, krejt në kundërshtim me këto deklarata të Kur`anit, e detyrojnë atë të udhëzohet nga faktorë të jashtëm, të ndriçohet nga teori të huaja dhe të shpjegohet nga diçka tjetër përveç vetvetes. Çfarë është ajo "diçka tjetër"? Çfarë autoriteti ka vallë? Dhe në rastet kur ka dallime në komentimin e një vargu (dhe duhet të pranohet që dallimet janë të shumta), cilit ndërmjetës duhet vallë t`i drejtohet Kur`ani?

Cila është arsyeja thelbësore e dallimeve në shpjegimin e Kur`anit? Kjo nuk mund të vijë nga dallimi në kuptimin e një fjale, fraze ose fjalie sepse Kur`ani është i dërguar në një arabishte të pastër dhe asnjë arab (ose arabishtfolës) nuk e ka të vështirë ta kuptojë. Përveç kësaj, nuk ka as edhe një varg të vetëm (në mesin e më se gjashtëmijë vargjeve) që është enigmatik në kuptimin e tij dhe as ndonjë fjali që e detyron lexuesin të mendojë gjatë për t`ia zbërthyer kuptimin. Në fund të fundit, rrjedhshmëria e jashtëzakonshme e Kur`anit është e pranuar unanimisht dhe një karakteristikë e domosdoshme e rrjedhshmërisë është pa dyshim fakti se thënia në fjalë duhet të jetë e qartë dhe e kuptueshme.

Edhe ato vargje që në dukje janë të dykuptimta, në të vërtetë janë tejet të qarta për t`u kuptuar. Çfarëdo që të jetë dykuptimësia e tyre, ka të bëjë me identifikimin e një gjëje ose një personi të caktuar në mes të një grupi, për të cilin bën fjalë vargu. Kjo deklaratë kërkon një shpjegim më të hollësishëm:

Në jetën tonë jemi të rrethuar nga materja dhe madje edhe shqisat tona janë të lidhura ngushtë me të. Kjo lidhje me materjen ka patur ndikim edhe në mënyrën tonë të të menduarit. Kur dëgjojmë një fjalë ose një shprehje, mendimi ynë drejtohet gjithmonë drejt kuptimit material të saj. Kur i dëgjojmë për shembull fjalët jeta, dituria, fuqia, dëgjimi, të parit, të folurit, dëshira, kënaqësia, mllefi, krijimi dhe rendi, ne gjithmonë mendojmë për manifestimin material të kuptimit të tyre. Në po të njejtën mënyrë, kur dëgjojmë fjalë si qielli, toka, tabela, lapsi, froni, karrika, ëngjëjt, krahët e tyre dhe Djalli me fisin dhe ushtrinë e tij, gjëja e parë që sjellim ndërmend janë manifestimet e tyre materiale.

Po kështu, kur dëgjojmë fjali si: "Zoti e krijoi universin" , "Zoti e bëri këtë", "Zoti e dinte atë", "Zoti dëshironte.." ose "..dëshiroi", ne gjithmonë i kuptojmë në kornizat e "kohës" sepse jemi të mësuar që çdo folje (vepër) ta lidhim me një kohë.

Edhe kur dëgjojmë vargje kuranore si:

"...dhe tek Ne ka akoma më shumë.."Kaf 50:35

"...do ta kishim bërë Vetë më parë..." Enbija (Profetët) 21:17

...dhe ajo që është me Zotin është më e mira... Xhuma (Dita e premte) 62:11

...dhe tek Ai do të ktheheni... Bakara (Lopa) 2:28

...ia përshtatim Prezencës hyjnore konceptin e hapësirës, sepse në kokën tonë koha dhe hapësira janë të pandashme.

Gjithashtu në vargjet si:

..dhe kur Ne duam të shkatërrojmë një qytet... Isra (Udhëtimi i natës) 17:16

...dhe Ne duam t`i falim një të mirë.. Kasas (Rrëfime) 28:5

...dhe Zoti dëshiron lehtësim për ju.. Bakara (Lopa) 2:185 ne gjithmonë mendojmë se "dëshira" e ka të njejtin kuptim në secilin nga vargjet e dhëna, ashtu siç ndodh me dëshirat dhe qëllimet tona krejt njerëzore.

Në këtë mënyrë, ne gjithmonë kalojmë drejt kuptimit të njohur (zakonisht material) të fjalës dhe kjo gjë është më se e natyrshme. Njeriu i ka krijuar fjalët me qëllim që ta përmbushë nevojën e tij të komunikimit shoqëror dhe në anën tjetër shoqëria, krijohet për t`i përmbushur nevojat materiale të njeriut. Siç mund të pritet, fjalët u bënë simbole të gjërave me të cilat njeriu ishte i lidhur dhe të cilat i ndihmuan në përparimin e tij material.

Por duhet mbajtur mend se objektet materiale janë në një ndryshim të vazhdueshëm, në varësi prej zhvillimit teknologjik të njeriut. Njeriu e quajti "llambë" poçin në të cilin vendosi një fitil dhe pak vajguri i cili do ta ushqente fitilin për ta ndriçuar hapësirën. Ky mjet pësoi shumë ndryshime përgjatë historisë dhe sot ka evoluar deri tek poçet e ndryshme elektrike. Dhe përveç emërtimit "llambë", nuk ka mbetur asnjë element tjetër i përbashkët me llambën origjinale. Në të njejtën mënyrë, nuk ka aspak ngjashmëri në mes peshoreve të lashta dhe matësve të sotëm të nxehtësisë, elektricitetit ose shtypjes së gjakut.

E njejta ngjan edhe me armatimin. Armatimi i sotëm nuk ka asgjë të përbashkët me armatimet e të kaluarës ndonse e ka të njejtin emër.

Gjërat e emëruara kanë ndryshuar aq shumë, sa asnjë pjesë përbërëse e origjinalit nuk ka mbetur përveç emërtimit. Kjo tregon se elementi themelor që lejon përdorimin e një emri për një objekt nuk është forma e tij por dobia dhe funksioni që ka.

Njeriu, i burgosur në shprehitë dhe mjedisin e tij, shumë shpesh nuk arrin ta shohë këtë të vërtetë. Kjo është arsyeja përse grupimi "Hashavijjah" dhe ata që besuan se Zoti ka një trup, i interpretojnë vargjet e Kur`anit në kornizat e natyrës dhe të materjes. Në të vërtetë ata mbështeten më shumë në shprehitë e tyre dhe në përdorimin e këtyre fjalëve sesa në formën e jashtme të Kur`anit dhe Traditës profetike. Edhe në kuptimin e jashtëm të vargjeve të Kur`anit, kemi shembuj që flasin qartë se të mbështeturit në shprehinë e përdorimit të një fjale për ta shpjeguar Fjalën hyjnore, do të shkaktonte konfuzion dhe anomali. Për shembull Zoti thotë:

Asgjë nuk i ngjan Atij... Shura (Këshilli) 42:11

Vështrimet s`e shohin Atë por Ai i sheh vështrimet. Dhe është Bujari, i Dituri... En`am (Kopeja) 6:73

I qoftë lavdi përtej asaj që ata e cilësojnë.. Muminun (Besimtarët) 23:91 dhe Saffat (të rradhiturit) 37:159

Këto vargje tregojnë qartë se cilësitë me të cilat jemi mësuar ne, nuk mund ta cilësojnë Zotin.

Ishte pikërisht kjo e vërtetë që i bindi shumë njerëz të mos i shpjegonin fjalët e Kur`anit duke i identifikuar ato me kuptimet e tyre të përditshme. Për më tepër, ata i përdorën argumentet logjike dhe filozofike për t`i shmangur përfundimet e gabuara. Ky u bë edhe fillimi i përdorimit të mendimit shkencor për ta shpjeguar Kur`anin dhe për t`i identifikuar personat ose objektet që adresohen me një fjalë të caktuar. Diskutimet e tilla mund të ndahen në dy lloje:

Komentuesi i Kur`anit e merr një çështje të parashtruar në një varg kuranor, e vëzhgon nga këndvështrimi akademik dhe filozofik dhe pastaj duke e përdorur filozofinë, shkencën dhe logjikën, vendos se cila është përgjigja e saktë. Pastaj ai e merr vargun dhe e përshtat disi me përgjigjen të cilën ai e konsideron të saktë. Komentuesit dhe filozofët muslimanë e përdorën zakonisht këtë metodë por siç u përmend edhe më sipër, Kur`ani nuk e përkrah një rrugë të tillë.

Komentuesi e shpjegon vargun me ndihmën e vargjeve të tjera relevante, duke i përsiatur të gjitha së bashku (dhe përsiatja kërkohet me ngulm në Kur`an) për t`i identifikuar personat dhe objektet nëpërmjet të cilësive të tyre të përmendura në vargun e dhënë. Pa dyshim, kjo është metoda e vetme e saktë e komentimit të Kur`anit.

Zoti ka thënë:

..dhe ta kemi shpallur Librin që të shpjegon gjithçka Nahl (Bleta) 16:89

Është e mundur vallë që një libër i tillë të jetë i paaftë për ta shpjeguar veten? Ai gjithashtu e ka përshkruar Kur`anin me këto fjalë:

..një udhëzim për njerëzimin dhe një dëshmi e qartë dhe përcaktues (mes të mirës dhe të ligës)... Bakara (Lopa) 2:185

...dhe të kemi dërguar një dritë të qartë... Nisa (Gratë) 4:174

Sipas kësaj, Kur`ani është një udhëzim në vete, një dëshmi, përcaktues mes të drejtës dhe të padrejtës dhe një dritë e qartë për t`i udhëzuar njerëzit dhe për t`i ndihmuar për çdo nevojë të tyre. Përsëri Zoti thotë:

..dhe ata që u përpoqën fort për Ne, do t`i udhëzojmë në rrugët Tona.. Ankebut (Merimanga) 29:69

Cila përpjekje vallë mund të jetë më e madhe se ajo për ta kuptuar Librin e Tij? Dhe cila rrugë mund të jetë më e drejtë se vetë Kur`ani?

Vargjet e tilla janë të shumta në numër por ata do t`i diskutojmë më hollësisht në fillimin e kapitullit të tretë, "Familja e Imranit".

Zoti ia mësoi librin të Dërguarit të Tij dhe e emëroi atë mësues të këtij Libri:

Shpirti besnik e zbriti atë në zemrën tënde, që të jesh nga paralajmëruesit në një arabishte të qartë.. Shuara (Poetët) 26:193-194

..dhe ta kemi shpallur Përkujtuesin që të mund t`u shpjegosh njerëzve se çfarë u është shpallur... Nahl (Bleta) 16:44

...një i Dërguar që ua lexon urdhrat e Tij, i pastron dhe ua mëson Librin e Urtësinë... Xhuma (Dita e Premte) 62:2

Pastaj i Dërguari (pqmtmpt) i emëroi pasardhësit e tij që ta vazhdonin po këtë detyrë. Kjo është më se e qartë nga thënia e tij e pranuar unanimisht ku thuhet: Po lë në mesin tuaj dy gjëra të çmueshme që po t`u rrini lidhur, kurrë nuk do të devijoni pas meje: Libri i Zotit dhe pasardhësit e mi, anëtarët e familjes sime ("Ehl-i Bejt" ose Njerëzit e shtëpisë).Këta të dy, nuk do të ndahen nga njëri tjetri derisa të më takojnë tek Liqeni.²

Zoti në dy vargjet në vijim, e ka konfirmuar faktin se pasardhësit e Profetit (pqmtmpt) ishin të pajisur me diturinë e vërtetë mbi Librin:

Zoti dëshiron të largojë çdo njollë nga ju, o Njerëzit e Shtëpisë (Ehl-i Bejt) dhe t`ju pastrojë me një pastrim të tërthortë... Ahzab (Fiset e bashkuara) 33:33

Pa dyshim, është një Kur`an i lëvduar, në një libër të fshehur. Atë s`e prek kush veç të pastërve... Vakia (Ndodhia) 56:77-79

Profeti dhe Imamët nga gjaku i tij (paqja qoftë mbi ta) gjithmonë e përdorën këtë metodë të dytë për ta shpjeguar Kur`anin, siç do të shihet edhe nga thëniet e transmetuara prej tyre në lidhje me komentimin e Librit dhe që do të përmenden në pjesët e duhura gjatë kësaj vepre. Nuk ka as edhe një shembull të vetëm, në të cilin ata janë shërbyer me teori shkencore dhe hipoteza filozofike për të shpjeguar një varg të Kur`anit.

Në një fjalim të tij, i Dërguari (pqmtmpt) ka thënë: Andaj kurdo që t`ju rrethojë e liga si një natë e errët, lidhuni fort për Kur`anin sepse ai është ndërmjetësi, ndërmjetësimi i të cilit do të pranohet dhe dëshmitari, të cilit i pranohet dëshmia. Gjithsecili që e mban për udhëzues, do të ecë drejt Kopshtit dhe gjithkush që e lë pas shpine, do të shtyhet drejt Zjarrit. Ai është udhëzuesi drejt rrugës më të mirë, është vendimi që jepet për t`i zgjidhur çështjet, është shpjegim dhe burim i i diturisë së sigurt. Ai është i vërtetë dhe s`është mahi. Ai ka një kuptim të jashtëm dhe një të brendshëm. Kuptimi i jashtëm është i palëkundur kurse i brendshmi është dituri. Të jashtmen e ka të bukur dhe brendësinë të thellë. Ka shumë kufij dhe kufijtë e tij kanë kufij të tjerë në vete. Mrekullitë e tija s`do përfundojnë kurrë dhe perlat e tij të papritura kurrë nuk do të plaken. Në të gjendet llamba e udhëzimit dhe pishtari i urtësisë dhe ai është udhëzimi drejt diturisë për atë që ia di cilësitë. Andaj njeriu duhet ta qartësojë vështrimin dhe t`i lërë sytë t`i arrijnë tek e vërteta, që të mund i robëruari të çlirohet. Sepse përsiatja është jeta e zemrës për atë që sheh, njësoj si ai që ec shumë lehtë errësirës me dritën në dorë. Andaj duhet ta kërkoni shpëtimin pa pritur shumë...

Aliu (pqmt), duke folur për Kur`anin, ka thënë: Njëra pjesë e tij flet me një pjesë tjetër dhe një pjesë dëshmon për tjetrën.

Kjo është pra rruga e drejtë e përdorur nga mësuesit e vërtetë të Kur`anit dhe nga udhëzuesit e tij, mbi të cilët qoftë mëshira e Zotit!

Në vijim do ta përmbledhim në disa kategori atë që Zoti i Madhëruar, na lë të kuptojmë nga këto vargje të çmuara, duke e përdorur metodën e shpjeguar më sipër. Shpjegimet tona nuk janë mbështetur në teori filozofike, në ide shkencore ose vizione mistike. Nuk kemi përfshirë në të asgjë të jashtme, përveç një analize gjuhësore, nga e cila varet të kuptuarit e rrjedhshmërisë arabe ose të ndonjë premise të qartë dhe praktike që mund të kuptohet nga të gjithë.

Nga diskutimet e shkruara sipas metodës së sipërpërmendur, janë shfaqur përpara nesh, temat në vijim:

Çështjet që kanë të bëjnë me emrat e Zotit dhe me cilësitë e Tij si: Jeta, Dituria, Fuqia, të Dëgjuarit, të Parit, Njëshmëria etj. Sa për Esencën e Zotit, do të shohim se sipas Kur`anit, ajo nuk ka nevojë për përshkrim.

Çështjet që kanë të bëjnë me Veprimet Hyjnore si: krijimi, urdhri, dëshira, udhëzimi, devijimi, dekreti, matja, detyrimi, vullneti, kënaqësia, mllefi etj.

Çështjet që kanë të bëjnë me gjërat ndërmjetësuese mes Zotit dhe njeriut: Perdeja, Tabela, Lapsi, Froni, "Shtëpia e banuar", qiejt, toka, ëngjëjt, djajtë, xhinnët etj.

Detajet mbi njeriun përpara se ai të vijë në këtë botë.

Çështjet e lidhura me njeriun në këtë jetë, si historia e njerëzimit, njohja e vetvetes, themelimi i shoqërisë, profetësia, shpallja hyjnore, frymëzimi, Libri dhe Ligji. Statusi i profetëve, i shpjeguar në historitë e tyre, përfshihet në këtë pjesë.

Njohuria mbi fatin e njeriut pas ndarjes nga kjo jetë, gjegjësisht Berzahu dhe Dita e Gjykimit.

Çështjet në lidhje me karakterin njerëzor. Nën këtë titull do të përfshihen fazat e ndryshme nëpër të cilat kalojnë shumë "miq të Zotit" (evlija) si: dorëzimi, besimi, pastërtia, modestia, pastërtia e qëllimit dhe virtyte të ngjashme si këto.

Nuk kemi hyrë në hollësi në lidhje me vargjet që kanë të bëjnë me ligjin, për shkakun se një analizë e tillë do të ishte më e përshtatshme për librat e jurispudencës.

Si pasojë e metodës që kemi përdorur, kurrë nuk kemi ndjerë nevojë për ta interpretuar një varg kundër kuptimit të tij të jashtëm. Siç kemi thënë më parë, një interpretim i tillë s`është veçse keqinterpretim. Sa për atë "intrepretim" të cilin Kur`ani e përmend, mund të themi se bëhet fjalë për diçka tjetër që nuk është një lloj "kuptimi gjuhësor".

Në fundin e komentimeve, kemi shtuar edhe thënie të Profetit dhe Imamëve (pqmt), të transmetuara nga burime shiite dhe sunnite. Sidoqoftë, nuk i kemi përfshirë mendimet e shokëve të Profetit (pqmt), fillimisht për arsyen se mes tyre ka kontradikta të shumta dhe së dyti, për faktin se Islami nuk u jep atyre kurrfarë autoriteti të veçantë në këtë lëmi.

Kur t`i lexoni thëniet e përcjellura nga Profeti dhe Imamët (paqja qoftë mbi ta), do të vëreni se kjo metodë "e re" e komentimit është në të vërtetë metoda më e vjetër dhe origjinale, e cila përdorej nga Mësuesit e Kur`anit.

Përveç kësaj, kemi shtuar edhe disa shënime të tjera filozofike, shkencore, historike, sociale dhe etike, në rastet kur ka patur nevojë për diçka të tillë. Në të gjithë këto shënime, jemi kufizuar vetëm në elementet themelorë, pa hyrë shumë në detajet e çështjeve.

I lutemi Zotit të Madhëruar që të na udhëzojë dhe të na falë dituri sepse Ai është Ndihmuesi dhe Udhëzuesi më i mirë...

I varur nga mëshira e Zotit,
Muhammed Husejn Tabatabai

1: (shënim i përkthyesit) Në vijim të veprës do të përdoret fjala shqipe "Komentim" në vend të fjalës "Tefsir".

2: (shënim i përkthyesit) Ky hadith i pranuar unanimisht në shiizëm, përmendet edhe në shumë përmbledhje të rëndësishme sunnite të haditheve. Disa shembuj të kësaj janë: "Sahihu" i Muslimit, libri 31, hadithi 5920; "Musnedi" i Ahmet ibn Hanbelit vëll.5, fq.181-182; "Sahihu" i Tirmidhiut vëll.2, fq.220

1. Kapitulli "el-Fatiha" (Hapja)

1- Me emrin e Allahut, Bamirësit dhe Mëshiruesit

2- Lëvdata i takon Allahut, Zotit të botëve

3- Bamirësit, Mëshiruesit

4- Sunduesit në Ditën e Gjykimit

5- Vetëm Ty të adhurojmë dhe vetëm prej Teje kërkojmë ndihmë

Komentimi:

- Me emrin e Allahut, Bamirësit dhe Mëshiruesit

Njerëzit shumë shpesh e përmendin emrin e ndonjë personi të madh e të fuqishëm kur fillojnë me një punë. Me këtë, ata besojnë se puna e tyre do të jetë e suksesshme dhe e bekuar ose besojnë se do të bëhet një arsye për ta mbajtur të gjallë kujtimin e personit të përmendur. E njejta gjë mund të vërehet edhe kur u jepet emër fëmijëve, ndonjë projekti, një ndërtese ose një shoqërie. Në të gjitha rastet, jepet emri i një personi të respektuar dhe të dashur, që të mund të jetojë përgjithmonë emri i tij. Për shembull një njeri ia jep të birit emrin e të atit, që të mund ta mbajë gjallë kujtimin e tij.

Edhe ky varg i përshtatet kësaj filozofie të njejtë. Zoti e nis Kur`anin duke e përmendur emrin e Tij, në mënyrë që mësimet e shprehura në këtë libër, të lidhen me emrin e Tij dhe të mbahen mend bashkë me të. Në anën tjetër, kjo shprehje është edhe një mësim për njerëzimin, duke e treguar mënyrën më të përsosur për t`i filluar fjalët dhe veprat e tyre. Kjo shprehje, i udhëzon njerëzit që ta vendosin vulën e Emrit Hyjnor në të gjitha veprat e tyre, duke bërë gjithçka për hir të Zotit dhe duke e lidhur me emrat dhe cilësitë e Tij të shenjta. Në këtë mënyrë, vepra në fjalë nuk do të jetë e pavlefshme dhe nuk do të mbetet e papërfunduar. Është filluar me emrin e Zotit dhe siç dihet, pamundësia dhe shkatërrimi nuk mund ta arrijnë Emrin e Tij.

Zoti e ka shprehur shumë herë në Kur`an, faktin se gjithçka që nuk është për Të, është e kotë dhe do të shkatërrohet një ditë. Ai do t`u afrohet veprave që nuk janë për hir të Tij dhe do t`i shpërndajë si pluhur në erë. Ai do t`i shkatërrojë ato dhe do t`i shpallë të pavlefshme sepse asgjë s`do të mbetet përgjithmonë përveç Zotit.

Sipas kësaj, gjithçka që bëhet për hir të Zotit dhe me emrin e Tij, do të vazhdojë dhe kurrë nuk do të zhduket. Çdo vepër dhe çdo çështje do të jetë e përjetshme aq sa i jepet vend Zotit në të. Është pikërisht kjo e vërtetë që përmendet edhe në një thënie të Profetit (paqja qoftë mbi të dhe mbi pasardhësit e tij) që pranohet universalisht: "Çdo punë që nuk fillon me emrin e Zotit, do të mbetet e papërfunduar..." Fjala al-abtar (e përkthyer si "e papërfunduar") përdoret për të cilësuar diçka fundi i të cilës është i prerë dhe pa vazhdim.

Parafjala arabe "bi" ("me") në frazën "Me emrin e Zotit", është e ndërlidhur me foljen e padukshme "filloj". Ky varg, i shprehur në këtë vend të caktuar, është fillimi i fjalës që është një vepër e vetme. Kjo "njëshmëri" vjen nga njëshmëria e kuptimit, gjegjësisht nga kuptimi që duhet të përcillet dhe që është edhe vetë qëllimi dhe funksioni i fjalës.

Zoti e ka shprehur shumë qartë arsyen dhe funksionin e shpalljes hyjnore, duke thënë: ...s`ka dyshim se u ka ardhur një dritë dhe një Libër i qartë prej Zotit. Me të Ai i udhëzon ata që e ndjekin kënaqësinë e Tij drejt rrugës së sigurisë... (5:15-16). Ka edhe shumë vargje të tjera që tregojnë se qëllimi i shpalljes së Fjalës së Zotit, është pikërisht udhëzimi i njerëzve.

Sipas kësaj, kuptimi i plotë i fjalisë do të ishte: "Udhëzimi i plotë fillon me emrin e Zotit, Bamirësit dhe Mëshiruesit." Ai është Zoti drejt të cilit kthehen robërit e tij. Është Bamirësi që e lë hapur derën e mëshirës së Tij gjithëpërfshirëse për të gjithë, qofshin ata besimtarë ose jo. Një mëshirë kjo, që u mundëson atyre gjithçka të nevojshme për mbijetesë. Në anën tjetër Ai është Mëshiruesi, i cili e ka ndarë për besimtarët mëshirën e Tij të veçantë, që u mundëson atyre një jetë të lumtur në amshim dhe një afërsi me Zotin. Ai ka thënë: ...dhe mëshira Ime përfshin gjithçka. Andaj do ta ruaj për ata që mbrohen (nga e liga), e paguajnë zeqatin dhe që i besojnë shenjat Tona (7:156). Ky shpjegim është dhënë duke e patur parasysh Kur`anin si një tërësi, ku ky varg është i pari nga të shpallurit.

Përveç kësaj, Zoti shumë shpesh e ka përmendur fjalën kapitull (sure) në Librin e Tij. Për shembull Ai thotë: ...atëherë sillni një kapitull si ky..(10:38); Thuaj: atëherë sillni dhjetë kapituj të shpikur si ky... (11:13); dhe kurdoherë që të shpallet një kapitull... (9:86); ...një varg që po e shpallim...(24:1). Kjo flet qartë se ishte vetë Zoti që e ndau këtë Libër në pjesë të caktuara, secila prej të cilave u quajt "kapitull" (sure). Kjo do të thotë se çdo kapitull është një tërësi e vetme strukturore dhe kuptimore dhe se një harmoni e tillë nuk mund të vërehet ndërmjet pjesëve të ndryshme të një kapitulli ose mes dy kapitujve të ndryshëm. Kjo sjell faktin se tematika e çdo kapitulli dallon nga kapitujt e tjerë sepse çdo kapitull është i shpallur për të ardhur tek një përfundim i caktuar dhe përmbyllet vetëm kur të jetë arritur ky përfundim.

Andaj mund të thuhet se vargu "Me emrin e Zotit, Bamirësit dhe Mëshiruesit" që paraqitet në fillim të çdo kapitulli, ka të bëjë me temën e caktuar të kapitullit në fjalë.

Sipas kësaj, ky varg, në fillim të kapitullin "Hapja" (al Fatiha) është i ndërlidhur me temën e këtij kapitulli. Nga rrjedha gjuhësore mund të shihet se qëllimi i këtij kapitulli është lëvdimi i Zotit, shprehja e përuljes së besimtarit përpara Tij dhe lutja për udhëzim. Kjo është fjala e Zotit, e thënë prej Tij në emër të besimtarit, që të mund t`i mësojë këtij të fundit se si nëpërmjet këtyre fjalëve, ai mund ta shprehë falënderimin e tij dhe përuljen përpara Zotit.

Ky zotim për përulje përpara Tij është një vepër e rëndësishme që besimtari ka për qëllim ta bëjë duke filluar me emrin e Zotit, Bamirësit dhe Mëshiruesit. Në këtë kontekst, ky varg do të thotë: "Me emrin Tënd, e shpreh përuljen time para Teje. "

Pra në vargun e parë të këtij kapitulli, parafjala "me", ka të bëjë me foljen e padukshme "filloj" dhe ka për qëllim përsosjen e përuljes së sinqertë duke iu drejtuar vetë Zotit. Disa kanë thënë se folja e padukshme në këtë rast është "kërkoj ndihmë". Ndonse ky këndvështrim nuk mund të përjashtohet, folja "filloj" është shumë më e përshtatshme sepse vargjet vijuese të kapitullit e shprehin këtë kërkesë për ndihmë hyjnore në mënyrë të hapur duke thënë: "...vetëm Ty të adhurojmë dhe vetëm prej teje kërkojmë ndihmë..." Andaj kjo folje është krejt e panevojshme në fillim të kapitullit.

"el-ism" (Emri) është fjala që në arabisht i ngjitet personit ose sendit të emëruar. Kjo fjalë rrjedh nga fjala "es-simah" (shenjë, cilësi) ose "es-sumuvv" (lartësi). Sido që të jetë, kjo është fjala nëpërmjet të cilës flitet me ose në lidhje me një person ose send. Siç mund të kuptohet, emri është diçka e ndarë nga gjëja e emëruar.

Në vijim do të japim një ushtrim mendor që është një shembull shumë i përdorur nga dijetarët e hershëm:

Ekziston një emër që do të thotë "vetë personi, i parë në dritën e cilësive të tij". Ky emër nuk mund të ndahet nga personi i emëruar sepse është vetë ai. Fjala "el-Alim" ("Njohësi", "I Dituri" ose "Ai që di"), një nga "emrat e shenjtë", flet për Zotin ashtu siç shihet në dritën e cilësisë së Tij të Diturisë. Në të njejtën kohë, i referohet Zotit, i cili nuk mund të njihet ndryshe përveçse nëpërmjet njërës prej Cilësive të Tij. Tani ta shpjegojmë këtë çështje në një mënyrë tjetër:

"Emri" flet për personin e emëruar. Në po të njejtën mënyrë, edhe cilësitë flasin për personin që i bart ato. Sipas kësaj, mund të themi se cilësitë personale janë në të vërtetë "emrat" e personit në fjalë. Sipas kësaj, "emri" mund të jetë dy llojesh: në fjalë dhe në substancë. Emri i drejtpërdrejtë është i llojit të dytë, dmth. është një cilësi personale që flet për subjektin. Një shembull i tillë është "Dituria" që e cilëson Zotin, pronarin e asaj diturie. Dhe fjala "Njohësi (ose i Dituri)" është në të vërtetë një emër indirekt sepse e cilëson emrin e drejtpërdrejtë, gjegjësisht cilësinë e diturisë, e cila në anën tjetër e cilëson pronarin e kësaj cilësie, Zotin. Sipas kësaj, "Dituria" është emri i Zotit kurse "i Dituri (ose Njohësi)" është "emri i emrit".

Gjërat e shprehura më sipër janë rezultat i analizës mendore që e përmendëm. Por gjëra të tilla nuk duhet t`i imponohen gjuhës dhe letërsisë. Sepse "emri" sipas gjuhës së përditshme arabe, është ajo që e cekëm më herët (gjegjësisht, fjala që i ngjitet personit ose sendit të emëruar). Në mesin e teozofëve të shekujve të hershëm të Islamit pati shumë kontradikta në lidhje me pyetjen, në është i ndarë emri nga gjëja e emëruar ose jo. Polemika të tilla të panevojshme janë shumë pa vend në kohët e sotme. Është shumë e qartë se "emri" dhe "i emëruari" janë dy gjëra të ndara dhe jo një tërësi e vetme. Nuk është e nevojës që t`i përmendim nga e para argumentet dhe kundërargumentet e dijetarëve të hershëm mbi këtë temë dhe të vendosim se cili kishte të drejtë.

Por sa i përket emrit "Allah", mund të themi se vjen nga forma origjinale "el-Ilah", me ç`rast shkronja "I" ka rënë nga përdorimi me kalimin e kohës. Fjala "el-Ilah" rrjedh nga folja "alaha" (adhuroi) ose nga folja "aliha" dhe "ualiha" (u habit, u magjeps, mbeti gojëhapur). Mes fjalëve "el-Ilah" dhe "Allah" ka një marrëdhënie të ngjashme si mes kategorisë së "emrit" në morfologji dhe "objektit" të një foljeje. Për shembull, "al Kitab" (libri) do të thotë në të njejtën kohë "al-Maktub"(i shkruari). Në të njejtën mënyrë edhe "al-Ilah" (Zoti) do të thotë "al-Maluh", gjegjësisht "Ai që adhurohet" ose "Ai, me të cilin mendjet habiten".

Siç mund të shihet qartë, ky emërtim është shndërruar me kohë, në emrin e përveçëm të Zotit. Ai u përdor në arabisht me po këtë kuptim, shumë kohë përpara se të shpallej Kur`ani. Fakti se edhe arabët e periudhës paraislamike e përdornin këtë emër, mund të kuptohet nga vargjet në vijim:

Dhe po të pyesësh kush i krijoi, s`ka dyshim se do thonë: "Allahu" Zuhruf (Ornamentet) 43:87

...dhe thonë: "Kjo është për Allahun dhe kjo për perënditë tona" Enam (Kopeja)

Shumë emra të tjerë hyjnorë mund të përdoren si mbiemra të këtij emri, si në shembullin "Allahu Bamirës dhe Mëshirues". Ky emër përdoret shumë shpesh edhe si kryefjalë për foljet që rrjedhin nga emra hyjnorë të Zotit, si "Allahu e dinte", "Allahu i mëshiroi" dhe "Allahu dha begati". Përkundër kësaj, fjala "Allah" asnjëherë nuk përdoret si mbiemër i ndonjë emri tjetër dhe folja që rrjedh prej këtij emri nuk përdoret asnjëherë me emra të tjerë të Zotit. Ky është një argument i faktit se Allah është emri i përveçëm i përdorur për Zotin.

Zoti, si Krijuesi i gjithçkaje, është logjikisht i cilësuar me cilësitë më të përsosura dhe shi për këtë, emri Allah i përfshin të gjitha cilësitë e përsosmërisë. Sipas kësaj, "Allah" do të thotë: "Ai që është Qenia e Domosdoshme dhe që i përmban në vete të gjitha cilësitë e përsosmërisë". Mirëpo ky emër, si pasojë e përdorimit të shpeshtë, është kthyer në emër të përveçëm dhe nuk është përdorur në kuptime te tjera përveç atij të të adhuruarit.

Mbiemrat "Rahman" dhe "Rahim" (të përkthyera në këtë vepër si "Bamirësi" dhe "Mëshiruesi") janë mbiemra që rrjedhin nga emri "er-rahmah" (Mëshirë).

Kur sheh një njeri që vuan nga një mungesë të cilës nuk mund t`i shpëtojë me përpjekjet e tija, gjëja që ti ndjen përbrenda dhe që të thotë t`i ndihmosh e t`ia japësh atë që i duhet, quhet "mëshirë". Thënë thjesht, "mëshirë" do të thotë të japësh diçka për t`i plotësuar nevojat e një tjetri. Është pikërisht ky kuptim, me të cilin përdoret fjala "mëshirë" në rastin e Zotit.

"Rahman" është në formë të një paradigme të përdorur për madhërim kurse "Rahim" është një cilësim i pandërprerë që nuk mund të ndahet nga emri i cilësuar. Andaj fjala "Rahman" (e përkthyer në këtë vepër si "Bamirësi") ka të bëjë me atë mëshirë gjithëpërfshirëse të Zotit, që u drejtohet jobesimtarëve aq sa edhe besimtarëve. Në Kur`an, është përdorur kryesisht në këtë kuptim. Zoti thotë:

Bamirësi është i palëkundur në fuqinë e Tij... Ta`ha 20:5

Thuaj: Sa për atë që vazhdon me gabime, Bamirësi pa dyshim do t`ia zgjasë ditët... Merjem 19:75

Fjala "Rahim" (e përkthyer në këtë vepër si "Mëshiruesi") në anën tjetër, është më e saktë për mëshirën që do të mbetet përgjithmonë, për atë mëshirë të vazhdueshme, e cila do t`u drejtohet besimtarëve në jetën e amshimit. Zoti thotë:

..dhe Ai është Mëshirues me besimtarët.. Ahzab (Fiset e bashkuara) 33:43

...s`ka dyshim se ndaj tyre (besimtarëve) është i Dhembshur dhe Mëshirues.. Tevbe (Pendimi) 9:117

Prandaj thuhet se mëshira e shprehur me fjalën "Rahman" është gjithëpërfshirëse mirëpo ajo e shprehur me fjalën "Rahim" është e veçantë për besimtarët.

- Lëvdata i takon Allahut

Thuhet se fjala "el-hamd" (lëvdatë) përdoret për ta lëvduar dikë për një të mirë që e ka bërë me dëshirë kurse fjala "el-madh" (që gjithashtu përkthehet si "lëvdatë") është më e përgjithshme dhe përdoret për t`i lëvduar edhe ato të mira që i janë dhënë një personi pavarësisht vullnetit dhe aftësisë së tij. Kur të duam ta lëvdojmë dikë për bujarinë e tij, mund të përdoren të dyja fjalët, mirëpo kur duam ta lëvdojmë një margaritar për shkëlqimin e tij, përdoret fjala "el-madh" dhe jo fjala "el-hamd" sepse margaritari nuk e ka fituar atë shkëlqim me vullnetin dhe me fuqinë e tij.

Fjala "el" në shprehjen "el-hamd" mund të përdoret për ta shprehur gjininë në trajtën e shquar (Lëvdata) ose të përdoret në kuptimin "të gjitha (lëvdatat)". Në të dyja rastet, kuptimi mbetet i pandryshuar.

Zoti thotë:

Ai është Allahu, Zoti juaj dhe Krijuesi i gjithçkaje... Gafir (Falësi) 40:62

Me këtë shprehet se gjithçka është e krijuar vetëm prej Zotit. Dhe në vazhdim thuhet përsëri:

... i Cili e bëri të mirë gjithçka që krijoi... Sexhde 32:7

Gjithçka është e mirë sepse është e krijuar prej Zotit dhe është vepër e Tij. Thenë ndryshe, diçka bëhet e mirë sepse krijohet prej Tij dhe gjithçka që Ai krijon është e mirë. Çdo krijesë është e mirë dhe e bukur sepse Zoti e ka krijuar atë si të tillë dhe çdo krijesë që është e bukur dhe e mirë është krijesë e Zotit. Ai thotë:

Ai është Zoti që është Një dhe Nënshtrues... Zumer (Grupet) 39:4

Dhe fytyrat janë të përulura përpara Zotit të Përjetshëm dhe të Vetëmjaftueshëm... Ta Ha 20:111

Me fjalë të tjera, Ai i ka krijuar gjërat me diturinë, me dëshirën dhe me fuqinë e Tij dhe jo ngase ishte i detyruar nga dikush tjetër për të vepruar kështu. Andaj gjithçka është një vepër e Tija e bërë si pasojë e vullnetit të Tij.

Pjesa e kaluar ishte në lidhje me veprat e Zotit. Kurse në lidhje me emrat e Tij, Ai ka thënë:

Ai është Zoti pos të cilit nuk ka zot tjetër. Atij i takojnë emrat më të bukur... Ta Ha 20:8

Dhe të Zotit janë emrat më të bukur, andaj thirreni Atë me këto emra dhe largohuni nga ata që e fyejnë shenjtërinë e emrave të Tij! Araf (Lartësitë) 7:180

Është e qartë se Zoti është i mirë dhe i bukur në emrat e Tij dhe në veprimet që i ndërmer. Çdo bukuri dhe mirësi buron prej Tij.

Andaj Zoti lëvdohet për emrat e Tij të bukur dhe për veprat e mira që i bën. Çdo lëvdatë e shqiptuar për ndonjë vepër të mirë, është në të vërtetë një lëvdatë drejtuar Zotit sepse çdo mirësi (që lëvdohet) buron nga Ai. Thënë shkurt, Atij i takon çdo lloj lëvdate.

Vargu "vetëm ty të adhurojmë" tregon se kapitulli është shpallur në emër të besimtarëve dhe se flet me gjuhën e tyre. Zoti në këtë kapitull, i mëson besimtarët si ta lëvdojnë Zotin e tyre dhe si t`i binden Atij. Fraza "Lëvdata i takon Zotit", e përforcon edhe më tej këtë kuptim, siç do të shihet në paragrafin vijues.

Të lëvdosh, do të thotë të cilësosh dhe Zoti e ka shpallur qartë se Ai është përtej çdo cilësimi që mund t`i bëjnë robërit e Tij. Ai ka thënë:

Zoti është përtej cilësimeve të tyre, përveç cilësimit të robërve të Tij të pastër... Saffat (të rradhiturit) 39:159-160

Kjo fjali është e përgjithshme dhe e pakushtëzuar dhe vërtetohet nga fakti se asnjë varg i Kur`anit nuk e vendos fjalën "lëvdatë" në gjuhën e dikujt tjetër, përveç Zotit dhe disa të dërguarve të Tij (të cilët ishin të pastër nga mëkatet). Zoti i drejtohet Nuhut (pqmt) me këto fjalë:

Thuaj: lëvdata i takon Zotit, që na shpëtoi nga populli mizor... Mu`minun (Besimtarët) 23:28

Dhe në vijim i përcjell fjalët e Ibrahimit (pqmt), i cili thotë:

Lëvdata është për Zotin, që në moshë të thyer ma fali Ismailin dhe Is`hakun.. Ibrahim 14:39

Në shumë vende të tjera, Zoti i drejtohet të Dërguarit të tij, Muhammedit (pqmt), me fjalët:

Dhe thuaj: Lëvdata i takon Zotit... Neml (Milingona) 27:93

Më tej, Ai flet për Davudin dhe Sulejmanin (paqja qoftë mbi ta):

...dhe të dy thanë: Lëvdata i takon Zotit.. Neml (Milingona) 27:15

Një tjetër përjashtim janë njerëzit e Parajsës, të cilët janë gjithashtu të pastruar nga zilia, urrejtja dhe nga çdo ves tjetër njerëzor:

..dhe e fundit nga fjalët e tyre do të jetë "Lëvdata i takon Allahut, Zotit të botëve"Junus 10:10

Në lidhje me krijesat e tjera, Kur`ani asnjëherë nuk e përdor frazën "e lëvdojnë Zotin". Në vend të kësaj thuhet se ata "e madhërojnë Zotin me lëvdata". Zoti thotë:

...dhe ëngjëjt e madhërojnë Atë me lëvdata... Shuara (Poetët) 42:5

...dhe bubullima e madhëron duke e lëvduar... Rad (Bubullima) 13:13

...dhe s`ka asgjë që s`e madhëron Atë me lëvdata... Isra (Udhëtimi i natës) 17:44

Në të gjitha vargjet e mësipërme, përpara foljes "lëvdoj" qëndron folja "madhëroj", e cila e ka edhe funksionin e foljes kryesore të fjalisë, në të cilën folja "lëvdoj" është në një mënyrë, në pjesën e "nënrenditur" të fjalisë. Askush përveç vetë Zotit nuk mund ta kuptojë bukurinë dhe përsosmërinë e veprave të Tija si dhe të emrave dhe cilësive që Ai i posedon. Zoti thotë:

Dituria e tyre s`e përfshin dot Atë... Ta Ha 20:110

Në këtë kontekst, sikur ata të mund ta lëvdonin, do të thoshte se e kanë kuptuar Zotin me njohuritë e tyre. Me fjalë të tjera, Ai do të përfshihej brenda perceptimit të tyre të kufizuar dhe do të kufizohej brenda mureve të aftësisë së tyre të të kuptuarit. Andaj, përpara se të fillojnë me lëvdimin e Tij, ata janë mjaft të kujdesshëm që të thonë në fillim se Ai është përtej çdo lëvdate që ata mund ta shprehin. Zoti thotë:

S`ka dyshim se Zoti di dhe ju nuk dini... Nahl (Bleta) 16:74

Por kur bëhet fjalë për robërit e Tij të pastër, Zoti thotë se lëvdata e tyre është e njejtë me përshkrimin që Ai ia bën vetes sepse ata janë të pastruar nga mëkatet dhe gabimet.

Nga çështja e shprehur më sipër, bëhen të qarta gjërat që kërkohen për një përulje të mirëfilltë përpara Zotit. Robi i Tij duhet ta lëvdojë të Zotin me po ato fjalë që Zoti i ka zgjedhur për Vete. Asnjë devijim nga këto fjalë nuk është i lejuar, siç ka thënë edhe Profeti (pqmtmpt) në një thënie të tij të pranuar unanimisht: Unë nuk mund t`i rradhis lëvdatat për Ty. Ti je i tillë siç e ke lëvduar Veten...

Andaj mund të themi se vargu hyjnor "Lëvdata i takon Zotit" është një lloj mësimi për besimtarin, pa të cilin ai nuk do të dinte si duhej lëvduar Zoti i tij.

... Zotit të botëve

- Bamirësit, Mëshiruesit

- Sunduesit në Ditën e Gjykimit

Fjala "er-Rabb" (e përkthyer këtu me fjalën Zoti) në arabisht do të thotë "i zoti" ose "pronari" që është përgjegjës për punët e shërbetorëve të tij. Kjo fjalë pra, ndërlidhet me idenë e pronësisë. Pronësia (së paku në strukturën tonë sociale) është një marrëdhënie e veçantë e një gjëje me një tjetër, ku pronarit i lejohet të veprojë si të dojë me pronën e tij. Kur themi "kjo gjë na takon neve", tregojmë se objekti ka një marrëdhënie të veçantë me ne, e cila na lejon të veprojmë me të ashtu si të dëshirojmë. Sikur të mos ekzistonte një marrëdhënie e tillë, ne nuk do ta kishim këtë autoritet mbi të. Në këtë kontekst, kjo është një ide të cilën shoqëria e ka themeluar por e cila nuk ka asnjë ekzistencë konkrete jashtë imagjinatës sonë. Kjo ide rrjedh nga një koncept tjetër ekzistues, që gjithashtu quhet "pronësi". Për shembull pjesët e trupit dhe shqisat tona janë në pronësinë tonë sepse ata ekzistojnë nëpërmjet ekzistencës sonë dhe nuk kanë një ekzistencë të pavarur prej saj. Ata janë të varura nga ekzistenca jonë dhe ne i përdorim ata si të duam. Kjo është pra pronësia e vërtetë.

Edhe pronësia që i takon Zotit është pikërisht kjo pronësi e vërtetë dhe jo ajo e para që themelohet në pikëpamje subjektive. Është më se e qartë se pronësia e vërtetë nuk mund të pengohet nga kontrollimi i punës së gjërave që i takojnë. Prona në fjalë është e varur nga pronari në ekzistencën e saj si dhe në të gjitha çështjet e lidhura me të. Allahu është "er-Rabb", i Zoti i gjithçkaje sepse i Zoti është pronari i cili merret me punët e pronës së tij dhe kujdeset për të. Vetëm Allahu e ka këtë cilësi.

"el-Alemin" është shumësi i fjalës "el-alem" (= bota), e cila në përkthim të drejtpërdrejtë do të thotë: "gjëja që e bën diçka (dikë) të dihet". Kjo formë përdoret edhe tek fjalët "el-galeb" (gjëja që i jep formë diçkaje; kallëpi), "el-khatem" (gjëja që i jep fund diçkaje) dhe "et-tabaa" (gjëja që përdoret për të shkruar mbi diçka). Fjala "el-alem" përdoret për ta përshkruar universin, gjegjësisht tërësinë e krijimit. Në të njejtën kohë, përdoret edhe për ta përshkruar një lloj ose një specie të veçantë. Për shembull thuhet: "bota inorganike" , "bota bimore", "bota njerëzore" etj. Po kjo fjalë mund të përdoret edhe kur flasim për një kategori të caktuar të një lloji, si në shprehjen "bota arabe", "bota afrikane" etj. Ky kuptim është më i sakti, në kontekstin e këtyre vargjeve. Me këtë shprehje nënkuptohet ose vetëm bota njerëzore ose bota njerëzore bashkë me xhinnët.¹ Sipas kësaj, fjala "botët" u drejtohet botës së njerëzve dhe të xhinëve si dhe kategorive të ndryshme të tyre. Fjala "el-alemin" (botët) është përdorur në këtë kuptim edhe në vargje të tjera të Kur`anit, ku Zoti thotë:

...dhe të ka zgjedhur ty përmbi gratë e botëve.. Al-i Imran (Familja e Imranit) 3:42

...në mënyrë që të jetë një paralajmërues për botët.. Furkan (Dalluesi) 25:1

Çfarë? A bëni një turp që askush prej botëve se ka bërë para jush... Araf (Lartësitë) 7:80

"Sunduesit në Ditën e Gjykimit"... Më sipër e shpjeguam kuptimin e pronësisë. Fjala "el-Malik" (i zoti; pronari) vjen nga fjala "el-milk" (pronë; të posedosh). Disa recitues e kanë shqiptuar këtë si "el-Melik" (sunduesi; mbreti), fjalë e cila rrjedh nga emri "el-mulk" (shtet; mbretëri). Mbreti është vërtetë personi i cili ka autoritet në kontrollimin e çështjeve që kanë të bëjnë me popullin e tij por nuk është pronar i popullit ose shtetit. Ai ka autoritet vetëm mbi kontrollimin dhe udhëheqjen e popullit.

Recituesit e Kur`anit e kanë dhënë mendimin e tyre për secilën nga mundësitë. Por kjo nuk e ndryshon faktin se Allahu është edhe i Zoti (Pronari) edhe Sunduesi dhe se të dy kuptimet janë të sakta kur bëhet fjalë për autoritetin e Zotit. Kur të shikohet nga këndvështrimi gjuhësor, fjala "Sundues" përdoret zakonisht në një kontekst kohor dhe periodik. Thuhet për shembull "Sunduesi i kohës" por jo "i zoti i kohës" sepse kjo nuk përshtatet me kuptimin e emrit në fjalë. Në këtë varg, ngase Zoti e ka përdorur këtë fjalë në kontekstin e një "dite" (dmth. të Ditës së Gjykimit), në aspektin gjuhësor do të ishte më e saktë të thuhej: "Sunduesi i Ditës së Gjykimit". Për më tepër, Zoti në disa vargje të tjera e ka përdorur fjalën "Sundim", në kontekstin e Ditës së Gjykimit. Thuhet:

Kujt i takon sundimi në këtë ditë?Allahut, që është Një dhe Nënshtrues (i gjithçkaje)...Gafir (Falësi) 40:16

1: Xhinn: (shënim i përkthyesit) Krijesa mbinatyrore të përmendura në Kur`an, të cilat njësoj si njerëzit, posedojnë vullnet të lirë për ta ndjekur rrugën e Zotit ose për t`iu bindur djallit. Xhinnët, sipas definicionit islam, janë të padukshëm për njerëzit dhe mund të përdoren nga disa ushtrues të "magjisë së zezë", për të ndikuar në jetën e një personi. Kapitulli i 72-të i Kur`anit, quhet "Xhinn".

Analiza e vargjeve të mësipërme nëpërmjet haditheve1

Imam Rizai (pqmt), në shpjegim të këtyre vargjeve thotë:

"Me emrin e Zotit" do të thotë: "e shënoj veten time me një shenjë të Zotit, gjegjësisht me të adhuruarit e Tij". "Ujun-i akbar-i Riza" vëll.1, kapitulli 26, hadithi 19; "El-Meani" fq.3

Autori: Ky kuptim ndërlidhet me shpjegimin e dhënë më herët në lidhje me parafjalën "me" në shprehjen "Me emrin e Zotit..", në të cilën kjo fjalë nënkupton fillimin. Siç e fillon adhurimin me emrin e Zotit, robi i Tij e shënon shpirtin e tij, me një "shenjë hyjnore".

Në veprën "et-Tahdhib" nga Imam Sadiku (pqmt) dhe në veprat "Ujun-i akhbar-i Riza" dhe "Tefsir al-Ajjashi" nga Imam Rizai (pqmt) përcillet thënia në vijim:

Shprehja"Me emrin e Zotit" është më pranë "Emrit më të Madh" (Ism-i Adham) të Zotit nga ç`është irisi me të bardhën e syrit."

Autori: Këtë thënie do ta shpjegojmë në vazhdim të librit kur të flasim për "Emrin më të Madh" (Ism-i Adham).

Udhëheqësi i Besimtarëve (Aliu) thotë se ky varg është një pjesë e kapitullit "Hapja" dhe se i Dërguari e recitonte atë, e konsideronte si të tillë dhe thoshte:

"Hapja" e Librit janë shtatë të përsëriturat...(shtatë vargjet e kapitullit "Fatiha"). (Ujun-i Ekber vëll.1, fq.235, kapitulli 28, hadithi 59)

Autori: Në lidhje me këtë çështje ka disa thënie të përcjellura në veprat sunnite. Ed-Dar Kutniu i përcjell fjalët e Ebu Hurejres, ku ai thotë: I Dërguari i Zotit ka thënë: Kur ta recitoni "Lavdërimin" (Fatiha) duhet ta recitoni vargun "Me emrin e Zotit" sepse ky kapitull është fillimi i Kur`anit dhe "shtatë të përsëriturat". "Me emrin e Zotit, Bamirësit, Mëshiruesit " është një varg i këtij kapitulli.

Imam Sadiku (pqmt) thotë:

Shih se ç`kanë bërë! Zoti i shkatërroftë! Vijnë tek vargu më i madh i Librit të Zotit dhe e shqiptojnë me zë të ulët sikur të ishte gjë e keqe ta thuash me zë. el-Khisal

Imam Bakiri (pqmt) thotë:

E vodhën vargun më të lartësuar të Librit të Zotit, vargun "Me emrin e Zotit, Bamirësit, Mëshiruesit". Ky varg duhet recituar në fillim të çdo pune të madhe ose të vogël, nëse duam që ajo punë të jetë e bekuar.

Autori: Ka disa thënie të ngjashme të transmetuara nga Imamët e Ehl-i Bejtit. Të gjitha thonë se vargu "Me emrin e Zotit, Bamirësit, Mëshiruesit" është pjesë e çdo kapitulli, përveç kapitullit të nëntë "Teube" (Pendimi). Të njejtën e thonë edhe thëniet e përcjellura në sunnizëm:

Enes ibn Maliku thotë se i Dërguari i Zotit tha:

"Sapo mu shpall një kapitull i ri". Pastaj filloi të recitonte me vargun "Me emrin e Zotit, Bamirësit, Mëshiruesit" Sahih-u i Muslimit vëll.4, fq.112

Në Sunnenin e Ebu Davudit, në një thënie që kategorizohet si autentike, Ibn Abbasi thotë:

Pa dyshim, i Dërguari nuk e dinte ndarjen e kapitujve (ose sipas një rrëfimi tjetër "fundin e kapitujve") derisa nuk shpallej vargu "Me emrin e Zotit, Bamirësit, Mëshiruesit."

Autori: Kjo thënie e Profetit (pqmtmpt) është e përcjellur edhe në burimet shiite nga Imam Bakiri (pqmt).

Në veprat "al-Kafi" (vëll.1, fq.114, hadithi 11), "et-Tevhid Ma`ani Ekber" (fq.230, hadithi 1) dhe në "Tefsir el-Ajjashi" (vëll.1, fq.22, hadithi 19-20), përcillet se Imam Sadiku (pqmt) ka thënë: ...dhe Allahu, është Zoti i gjithçkaje, "Rahman" (përkthyer si "Bamirës) për të gjitha krijesat e Tija dhe "Rahim" (Mëshirues) vetëm për besimtarët.

Në po këtë transmetim, Imam Sadiku (pqmt) ka thënë:

"er-Rahman"(Bamirësi) është emër i përveçëm me cilësime të përgjithshme kurse "er-Rahim" (Mëshiruesi) është emër i përgjithshëm me cilësime të veçanta."

Autori: Analiza paraprake mund të shpjegojë përse mëshira e "Bamirësit" është e përgjithshme për besimtarët dhe jobesimtarët dhe përse mëshira e "Mëshiruesit" është e veçantë për besimtarët. Përshkrimi i bërë në thënien e mësipërme, ndoshta ka të bëjë me faktin se mëshira e shprehur me fjalën "Bamirës" kufizohet me këtë botë dhe është e vlefshme për të gjitha krijesat përderisa mëshira e shprehur me fjalën "Mëshiruesi" ka të bëjë me këtë botë dhe me amshimin dhe është e veçantë vetëm për besimtarin. Me fjalë të tjera, mëshira e "Bamirësit" është ajo mëshirë që u falet njësoj edhe besimtarëve edhe jobesimtarëve kurse mëshira e "Mëshiruesit" ka të bëjë me krijimin por edhe me gjykimin. Kjo pastaj sjell lumturinë dhe rehatinë, që është e ndarë për besimtarin, bekimet e të cilit do të zgjasin përgjithmonë sepse fundi i lumtur është për ata që mbrohen (nga e liga).

Rrëfehet në veprën "Keshfu`l ghummah" se Imam Sadiku (pqmt) tha një ditë: Mushka e tim eti është humbur. Nëse Zoti e kthen atë, do ta falënderoj me lëvdata me të cilat Ai do të jetë i kënaqur. Pas një kohe, mushka u kthye bashkë me shalën mbi të. Mbasi Imami u ul mbi të dhe i rregulloi rrobat e Tija, e ngriti kokën nga qiejt dhe tha:

"Lëvdata i takon Zotit". Nuk shtoi gjë tjetër dhe pastaj tha: "Nuk harrova as nuk lash gjë pa thënë. Unë thashë se të gjitha lëvdatat janë për Zotin, që është i Madh dhe i Fuqishëm, sepse nuk ka lëvdatë që nuk përfshihet brenda këtyre fjalëve. (vëll.1, fq.118)

Në "el-Ujun" përcillet se Imam Aliu (pqmt) u pyet njëherë për shpjegimin e këtij vargu me ç`rast tha: Pa dyshim, Zoti u ka shpjeguar pak robërve të Tij për begatitë që u ka falur sepse ata nuk mund t`i dinë të gjitha begatitë e Tija hollësisht. Ato janë përtej numërimit dhe përshkrimit. Andaj Ai ka thënë:

"Të gjitha lëvdatat janë për Zotin, që na fali begati".

Autori: Imami flet për faktin se lëvdata e përmendur në këtë varg është nga besimtari dhe se Zoti e ka shpallur atë, për t`ia mësuar mënyrën e saktë të përuljes dhe adhurimit.

1: (shënimi i përkthyesit) Këtu vlen të qartësohet se emërtimi "Hadith" në shiizëm u referohet jo vetëm thënieve të të Dërguarit të Zotit (pqmtmpt) por edhe thënieve të Imamëve (pqmt).

Një këndvështrim filozofik mbi vargjet

Arsyeja e shëndoshë thotë se një pasojë, si dhe të gjitha karakteristikat e saja, janë të varura nga një shkak. Sado e përsosur që mund të jetë një pasojë, ajo është përsëri vetëm hija e një shkaku. Nëse bukuria dhe mirësia ka një ekzistencë të veten, atëherë tërësia e pavarur dhe e përsosur e saj i takon Zotit sepse Ai është "Shkaku" i të gjitha shkaqeve. Të gjitha lëvdatat dhe falënderimet, në të vërtetë i drejtohen shkakut që e krijon përsosmërinë dhe bukurinë për të cilën bëhet fjalë. Ngase çdo përsosmëri është e krijuar nga Zoti, atëherë çdo lëvdatë dhe falënderim i drejtohet vetëm Atij. Sipas kësaj mund të themi se të gjitha lëvdatat janë për Zotin.

- Vetëm Ty të adhurojmë dhe vetëm prej teje kërkojmë ndihmë

"el-Abd" në arabisht do të thotë "skllav" ose "rob", gjegjësisht një qenie njerëzore që është pronë e dikujt. Në kuptimin më abstrakt, kjo fjalë u referohet edhe qenieve të tjera të vetëdijshme. Kjo shprehet qartë në Fjalën e Zotit:

Nuk është dikush në tokë e në qiej që s`do t`i vijë Mëshiruesit si rob... Merjem 19:93

Edhe fjala "el-Ibadah" (shërbej; adhuroj; bindem) rrjedh nga kjo fjalë. Rrënja e kësaj fjale ndryshon në varësi prej kontekstit. Xhevheriu në fjalorin e tij "es-Sahih" shkruan se rrënja e fjalës "al-ubudijjah" (robërim, shërbim) është fjala "el-khudu" (nënshtrim). Mirëpo ky shpjegim nuk ka të bëjë me kuptimin gjuhësor të fjalës por më tepër me një cilësi të këtij veprimi, gjegjësisht me faktin se nënshtrimi është një domosdoshmëri e robërimit. Kjo sepse fjala "el-khudu" përdoret me parafjalën "li" kurse "el-ibadah" përdoret pa ndonjë parafjalë.

Kur një rob i Zotit e adhuron Atë, ai qëndron përpara Zotit njësoj siç qëndron robi përpara pronarit të tij. Andaj edhe adhurimi është një koncept diametralisht i kundërt me arogancën dhe krenarinë por jo domosdoshmërisht edhe me politeizmin. Kjo sepse një skllav mund të jetë në të njejtën kohë pronë e më shumë pronarëve. Zoti thotë:

Pa dyshim, ata që janë mendjemëdhenj ndaj adhurimit Tim, do të hyjnë të poshtërsuar në Ferr... Gafir (Falësi) 40:60

...dhe nuk duhet t`i bëjë shok askë Zotit të tij në adhurim... Kehf (Shpella) 18:110

Duhet theksuar se politeizmi (të adhuruarit e dikujt tjetër bashkë me Zotin) mbetet një mundësi dhe prandaj ndalohet në këtë rast. Do të ishte e palogjikshme që të ndalohej diçka që është praktikisht e pamundur. Për dallim nga politeizmi, mendjemadhësia nuk mund të bashkëekzistojë me adhurimin dhe prandaj është përdorur shprehja "mendjemëdhenj ndaj adhurimit Tim" në vargun e parë.

Robërimi (në kuptimin njerëzor) është valid vetëm në ato çështje të cilat posedohen dhe kontrollohen nga pronari dhe jo në çështje të tjera që kanë të bëjnë me vetë robin, siç është fakti se ai është prind i fëmijës së tij ose fakti se ai ka një lartësi të caktuar të trupit. Në çështje të tilla nuk mund të bëhet fjalë për nënshtrim ose robërim. Përkundër kësaj, "pronësia" e Zotit nuk është e kufizuar. Autoriteti i tij mbi robërit nuk ndahet me dikë tjetër dhe as robëria e njerëzve nuk ndahet mes Tij dhe dikujt tjetër. Një pronar ka vetëm një autoritet të kufizuar mbi robërit e tij. Ai mund t`u ngarkojë detyra të caktuara por nuk mund t`i vrasë ose t`i dënojë pa të drejtë. Në anën tjetër, Zoti ka një autoritet të tërësishëm dhe gjithëpërfshirës mbi robërit e Tij. Ai vepron ashtu si të dëshirojë me ta dhe në lidhje me punët e tyre. Pronësia e Tij nuk është e kushtëzuar dhe nuk ka kufij dhe po e tillë është edhe robëria dhe përulja e robërve përpara Zotit. Kjo "pronësi" është e vërtetë dhe e veçantë për të dyja palët. "Pronësia" i takon Zotit dhe robëria i takon robit të Tij. Struktura e vargut "vetëm Ty të adhurojmë" flet për këtë "eksklusivitet". Objekti "Ty" është i vendosur përpara fjalisë dhe adhurimi është përmendur pa ndonjë kushtëzim.

Siç shpjeguam më herët, prona (në kuptimin absolut të pronësisë) ekziston dhe mbijeton vetëm falë pronarit dhe bashkë me të. Në këtë kuptim, prona e vërtetë nuk duhet ta tërheqë vëmendjen e vështruesit nga pronari tek vetja. Nëse për shembull e shohim shtëpinë që i takon njëfarë Zejdi dhe e vështrojmë vetëm si shtëpi, lehtësisht mund të harrojmë për Zejdin dhe të merremi me shtëpinë. Por nëse e shikojmë shtëpinë si një pronë të Zejdit, atëherë mendimi ynë nuk do të ndahet as edhe një çast nga pronari i shtëpisë.

Cilësia e vetme e vërtetë e universit është fakti se ai është i krijuar dhe i poseduar nga Zoti. Asgjë në të gjithë krijimin nuk mund ta fshehë praninë hyjnore dhe të bëjë që një vështrues i tyre ta harrojë Zotin. Ai është i gjithëpranishëm, siç e ka thënë edhe vetë:

A nuk të mjafton që Zoti yt është dëshmitar i gjithçkaje? Ata janë në dyshim për takimin me Zotin e tyre por Ai i përfshin të gjitha... Fussilet (e shpjeguara hollësisht) 41: 53-54

Adhurimi i vërtetë pra, është ai në të cilin i Adhuruari dhe adhuruesi janë të pranishëm. Zoti duhet të adhurohet si Qenia që është e pranishme përpara adhuruesit. Kjo është arsyeja përse veta e tretë e përdorur në vargjet paraprake kthehet përnjëherë në vetën e dytë në vargun "vetëm Ty të adhurojmë". Adhuruesi duhet të jetë i pranishëm përpara të Zotit, jo vetëm me trupin e tij por edhe me shpirtin sepse në të kundërt, adhurimi do të ishte nga një trup pa shpirt dhe nga një formë pa jetë. Përveç kësaj, adhuruesi duhet të jetë i kujdesshëm që të mos e ndajë vëmendjen e tij mes Zotit dhe diçkaje tjetër, as haptazi (siç bëjnë politeistët) dhe as fshehurazi (si njerëzit mendja e të cilëve përqëndrohet në gjëra të tjera gjatë adhurimit, si dëshira e tij për të hyrë në Parajsë dhe frika nga Ferri). Të gjitha këto shpërqëndrime, janë një nuancë politeizmi, të cilin Zoti e ka ndaluar në Librin e Tij:

...andaj adhurojeni Zotin dhe jini të sinqertë në besimin tuaj... Zummer (Grupet) 39:2

Pa dyshim, feja e vërtetë i takon vetëm Zotit. Dhe sa për ata që marrin Mbrojtës përveç Tij e thonë: "ne s`i adhurojmë ata për tjetër gjë përveç të të qenit më pranë Zotit", pa dyshim Ai do të gjykojë mes tyre për atë, për të cilën ishin në kundërsthim... Zummer (Grupet) 39:3

Adhurimi mund të jetë një adhurim i mirëfilltë kur të bëhet me qëllim të pastër, që është në të vërtetë ajo që nënkuptohet me "praninë" e adhuruesit. Kjo do të ndodhë vetëm kur vëmendja e adhuruesit të mos jetë e fiksuar diku tjetër përveç tek Zoti (në të kundërt do të ishte politeizëm) dhe kur qëllimi i adhurimit të tij nuk është ndonjë dëshirë ose frikë si parajsa ose ferri. Për më tepër, adhuruesi nuk duhet të merret me veten e tij sepse kjo do të ishte një demonstrim egoizmi dhe mendjemadhësie, krejt në kundërshtim me nënshtrimin dhe robërimin para Zotit. Me shumë gjasa edhe përemri vetor "ne" i përdorur në shumës është një argument për këtë. Me këtë mohohet individualiteti i adhuruesit duke e përfshirë atë në një grup njerëzish dhe duke ia hequr egoizmin për të krijuar tek ai një modesti ku do të zhdukej tendenca e vlerësimit të vetvetes.

Deklarimi i nënshtrimit përpara Zotit me fjalët "vetëm Ty të adhurojmë" është një deklarim i përsosur përnga pastërtia dhe kuptimi. Mirëpo kur adhuruesi e shpreh adhurimin si një vepër të tij, mund të lihet përshtypja se ai duhet të jetë i pavarur në ekzistencë, fuqi dhe dëshirë ndonse në të vërtetë, ai s`është tjetër veçse një rob, i cili nuk posedon asgjë. Fjalia e dytë "vetëm prej teje kërkojmë ndihmë" e ka funksionin e korigjimit të kësaj përshtypjeje të gabuar dhe të një keqkuptimi të mundshëm. Kuptimi i vërtetë i saj është: "Ne e shohim adhurimin si veprën tonë dhe e bëjmë këtë pretendim vetëm me ndihmën Tënde. Sepse ne kurrë nuk jemi të pavarur prej teje." Me fjalë të tjera, vargu i plotë "Vetëm ty të adhurojmë dhe vetëm prej teje kërkojmë ndihmë" është një tërësi e vetme kuptimore që flet për "adhurimin me pastërti qëllimi". Kjo duhet të jetë arsyeja përse të dyja fjalitë kanë një stil të njejtë. Mund të thuhej për shembull edhe "Vetëm Ty të adhurojmë, na ndihmo dhe na udhëzo!" Por stili ndryshon vetëm në vargun vijues, gjë që do ta shpjegojmë më vonë.

Shpjegimi i dhënë më sipër e bën të qartë përse përemri në këtë varg është ndryshuar nga veta e tretë në të dytën, përse është vendosur objekti përpara foljes, përse adhurimi në frazën "të adhurojmë" është përdorur pa ndonjë kushtëzim, përse adhuruesi përfshin edhe njerëz të tjerë në këtë betim bindjeje ndaj Zotit, përse fjalia e dytë është e domosdoshme për ta qartësuar kuptimin e të parës dhe përse të dyja e kanë stilin dhe strukturën e njejtë.

Dijetarët kanë shkruar hulumtime të tërthorta në lidhje me këtë varg. E këshillojmë lexuesin që t`u referohet veprave të tyre për këtë qëllim.

Dhe pa dyshim, Zoti është ai të cilit kurrë nuk mund t`ia falënderohemi aq sa duhet...

6- Na udhëzo në rrugën e drejtë!

7- Në rrugën e atyre që u fale të mira. Jo të atyre q`e merituan zemërimin Tënd as të atyre që devijuan...

Komentimi:

Kuptimi i fjalës arabe "el-hidajah" (udhëzim; të udhëzosh) mund të kuptohet shumë lehtë sikur ta kuptojmë rëndësinë e "rrugës" që përmendet. Fjala e përdorur për rrugën, "es-Sirat" (rruga) është sinonim i fjalëve "et-tarik" dhe "es-sebil". Në këto vargje, Zoti e cilëson rrugën si të drejtë dhe si rruga e ndjekur prej atyre, të cilëve Zoti u fali të mira dhe begati. Kjo është pikërisht rruga për të cilën kërkohet udhëzim dhe në të njejtën kohë, qëllimi përfundimtar i adhurimit. Robi i lutet Zotit të tij që adhurimi i tij i pastër të bëhet në këtë rrugë.

Zoti e ka përmendur në Kur`an faktin se Ai ka shtruar një rrugë për njerëzit dhe për të gjithë krijimin. Kjo është rruga në të cilën të gjithë janë duke hapëruar. Ai thotë:

O njeri! Pa dyshim po përpiqesh për Zotin tënd derisa ta takosh Atë.. Inshikak (Zbërthimi) 84:6

..dhe drejt Tij është kthimi... Tegabun (Gënjeshtra) 60:3

...s`ka dyshim se tek Zoti është kthimi i çdo çështjeje...Shura (Këshilli) 42:53

Ka shumë vargje të tilla ku flitet se të gjitha gjërat janë duke e ecur në një rrugë të caktuar, fundi i të cilës është vetëm Zoti.

Sa i përket rrugës, Zoti përmend dy lloje të saj dhe jo vetëm një:

O bij të Ademit, a nuk ju urdhërova të mos e adhuronit Djallin? S`ka dyshim se ai është armiku juaj i hapur. A s`ju urdhërova të më adhuronit Mua sepse kjo është rruga e drejtë... Rum (Romakët) 30:60-61

Sipas kësaj, ka një rrugë të drejtë dhe një rrugë të dytë përkrah kësaj. Sërish Zoti thotë:

...dhe pa dyshim Unë jam pranë. I përgjigjem lutjes së lutësit kur më thërret, që edhe ata t`i përgjigjen thirrjes Sime dhe të besojnë tek Unë që të mund të hapërojnë rrugës së drejtë... Bekare (Lopa) 2:186

Më thirrni dhe do t`ju përgjigjem. Pa dyshim, ata që janë mendjemëdhenj ndaj adhurimit Tim, do të hyjnë së shpejti, në Ferr, të poshtërsuar... Gafir (Falësi) 40:60

Është më se e qartë se Zoti është pranë robërve të Tij dhe se rruga më afërt drejt Tij është ajo e adhurimit dhe e lutjeve. Mund ta krahasojmë këtë me përshkrimin që u bëhet atyre që nuk e besuan Zotin:

...këta do të thirren nga një vend i largët... Fussilet (e shpjeguara në hollësi) 41:44

Sipas kësaj, ka dy rrugë drejt Zotit. Një rrugë të afërt, që është ajo e besimtarëve dhe një të largët, që u takon të tjerëve. Kjo "largësi" është edhe dallimi i parë mes të dy rrugëve. Dallimi i dytë:

Pa dyshim, nuk do të hapen dyert e qiejve për ata që i mohojnë shenjat Tona dhe që ua kthejnë shpinën atyre me mendjemadhësi... Araf (Lartësitë) 7:40

Ç`është funksioni i një dere? Është pikërisht lëshimi i njerëzve të lejuar dhe kthimi prapa i të palejuarve. Kjo tregon se ka një kalim nga nivelet e ulta në "lartësitë" e sipërme. Në anën tjetër, Zoti thotë:

dhe do shkatërrohet ai mbi të cilin zbret zemërimi Im... Ta Ha 20:81

Fraza e përkthyer në këtë rast si "do shkatërrohet", në përkthim të drejtpërdrejtë do të thotë "do të bjerrë poshtë". Nga kjo mund të kuptohet se ekziston gjithashtu një kalim "vertikal" edhe në drejtimin e kundërt, nga lartësitë e sipërme drejt niveleve të ulta. Thuhet:

..dhe kushdo që mohon në vend të besimit, pa dyshim ka devijuar nga rruga e drejtë...Bekare (Lopa) 2:108

Në këtë kontekst, Zoti e përdor fjalën "politeizëm" për "devijim".

Sipas kësaj që u tha më sipër, njerëzit mund të ndahen në tri kategori. Në kategorinë e parë janë ata që lartësohen drejt "lartësive të sipërme", gjegjësisht ata që i besojnë shenjat e Zotit dhe që nuk janë mendjemëdhenj në të adhuruarit e Tij. Kategoria e dytë përbëhet nga ata që bien poshtë drejt "niveleve të ulta". Ata janë personat, mbi të cilët zbret zemërimi i Zotit. Në grupin e tretë, janë personat që kanë devijuar nga rruga e drejtë dhe që enden të humbur poshtë e lartë. Vargu i fundit që diskutuam më sipër, u drejtohet pikërisht këtyre tre kategorive: "në rrugën e atyre që u fale të mira. Jo në rrugën e atyre q`e merituan zemërimin Tënd as të atyre që devijuan."

Siç shihet qartë, "rruga e drejtë" është qartësisht e ndarë nga dy rrugët e tjera. Ajo është rruga e besimtarëve, të cilët nuk janë mendjemëdhenj. Vargjet në vijim, tregojnë se ajo që quhet "rruga e drejtë" mund të jetë edhe e ndarë në disa degëzime:

Zoti do t`i lartësojë ata që besuan dhe ata, të cilëve u është dhënë dituri... Muxhadele (ajo që përpiqej) 58:11

Çdo devijim është një lloj politeizmi dhe çdo politeizëm është një devijim në vete. Kjo mund të kuptohet në Fjalën e Zotit:

...dhe ai që e zgjedh mohimin në vend të besimit, pa dyshim ka devijuar nga rruga e drejtë... Bakara (Lopa) 2:108

Për të njejtën gjë flitet edhe në vargun:

O bij të Ademit, a s`ju urdhërova të mos e adhuronit Djallin? S`ka dyshim se ai është armiku juaj i hapur. A s`ju urdhërova të më adhuronit Mua sepse kjo është rruga e drejtë... Rum (Romakët) 30:60-61

Po kështu, Kur`ani e konsideron politeizmin si një padrejtësi dhe padrejtësinë si një lloj politeizmi. Kjo është gjëja që mund të kuptohet nga vargjet ku përcillen fjalët e djallit, pas gjykimit të dhënë kundër tij:

Unë edhe më parë nuk e pranova adhurimin tuaj për mua në vend të Zotit. Për të padrejtët është dënimi i dhimbshëm... Ibrahim 14:22

Në vijim, e konsideron padrejtësinë si devijim:

Ata që besojnë dhe nuk përziejnë padrejtësi në besimin e tyre, do ta kenë rrugën e sigurisë dhe do të udhëzohen drejt...En`am (Kopeja) 6:82

Këtu duhet theksuar sërish fakti se këta njerëz do të udhëzohen drejt dhe do të hapërojnë rrugës së sigurt vetëm derisa nuk fusin padrejtësi në besimin e tyre.

Kur të shihen këto vargje, është më se e qartë se politeizmi, devijimi dhe padrejtësia e kanë të njejtin efekt. Të trija janë të lidhura me njëra-tjetrën. Prandaj mund të thuhet se secila është e dallueshme me ndihmën e dy të tjerave. Në praktikë, të trija janë e njejta gjë, ndonse mund të dallojnë në kuptimin e tyre gjuhësor.

Sipas kësaj, "rruga e drejtë" është ajo rrugë që dallon nga rruga e atyre që devijuan. Është një rrugë që zgjatet shumë larg politeizmit dhe padrejtësisë dhe në të cilën nuk mund të gjendet devijimi, as në mendime të fshehura (si mosbesimi dhe mendimet e ndaluara nga Zoti) dhe as në vepra të kryera haptazi (si kryerja e një mëkati ose largimi nga veprat e mira). Kjo rrugë është rrugë e Njëshmërisë së vërtetë në besim dhe në vepra. Dhe ç`mund të ketë përtej të vërtetës, përveç gabimeve? Vargu i përmendur më sipër (6:82) përshtatet plotësisht me këtë mendim. Ky varg i garanton besimtarit një siguri gjatë rrugës së tij dhe i premton udhëzim të përsosur. Premtimi mund të nxirret nga fakti se fjala origjinale, e përkthyer si "i udhëzuar drejt" është në të vërtetë një emër dhe në kontekstin e dhënë, i drejtohet një kuptimi që ka të bëjë me ardhmërinë. Kjo është një karakteristikë e rrugës së drejtë.

Zoti,të bekuarit me begatitë hyjnore i ka identifikuar në vargun:

Dhe ata që i binden Zotit dhe të Dërguarit, janë ata të cilët Zoti i ka bekuar me begati në mesin e profetëve, të mirëve, dëshmorëve dhe të drejtëve. Këta u mjaftojnë si shoqërues... Nisa (Gratë) 4:69

Besimi dhe bindja janë shpjeguar në disa vargje paraprake, si vijon:

Jo! Ata s`do kenë besuar derisa s`të bëjnë ty gjykues në çështjet mes tyre, derisa nuk pajtohen në zemrat e tyre me vendimin tënd dhe s`të binden me një bindje të plotë. Dhe sikur t`u thonim " mbyteni veten ose dilni nga shtëpitë tuaja", nuk do ta bënin atë, përveç disave prej tyre.Por sikur t`i ndiqnin këshillat që ua dhamë, pa dyshim do të ishte për ta më mirë dhe më e sigurt...Nisa (Gratë) 4:65-66

Ata që besojnë me të vërtetë janë të fortë në bindjen dhe nënshtrimin e tyre, si në fjalë ashtu edhe në vepra, si në fshehtësi ashtu edhe hapur. Besimtarët e tillë do të vendosen në pozita të larta, menjëherë pas atyre, të cilëve Zoti u fali të mira. Prandaj Zoti ka thënë "këta janë me ata, të cilët..." dhe jo "janë nga mesi i tyre". Ata pa dyshim do të jenë me të zgjedhurit, por jo prej tyre. Ky pretendim forcohet akoma më tepër në fjalinë e fundit "..dhe këta u mjaftojnë si shoqërues.". Fjala "shoqërues" flet për dikë përveç vetvetes.

Ka një varg, pak shumë të ngjashëm në kapitullin e pesëdhjet e shtatë të Kur`anit:

...dhe ata që e besuan Allahun dhe të Dërguarin e Tij, janë të mirët dhe dëshmorët pranë Zotit të tyre. Atyre u takon shpërblimi dhe drita... Hadid (Hekuri) 57:19

Sipas kësaj, besimtarët do të jenë në pozitën e të mirëve dhe dëshmorëve në amshim. Kjo mund të kuptohet nga fjalët "pranë Zotit të tyre" dhe "atyre u takon shpërblimi..."

Të bekuarit me bekimet hyjnore, të cilët janë njerëzit e "rrugës së drejtë", kanë një prestigj dhe një nivel më të lartë se ai i besimtarëve të cilët më vonë i kanë pastruar besimin dhe veprat e tyre nga devijimi, politeizmi dhe padrejtësia. Po të përsiatemi në lidhje me këto vargje, do ta fitojmë përshtypjen se ky grup besimtarësh vazhdon të hapërojë në rrugën e "përsosjes". Sikur ky grup ta kishte përfunduar këtë proces, do të konsiderohej në mesin e njerëzve të rrugës së drejtë dhe jo "pranë tyre". Në një rast të tillë, këta besimtarë do të lartësoheshin në nivelin e tyre dhe në vend që të ishin "pranë" njerëzve të rrugës së drejtë, do të ishin në mesin e tyre. Mbase arsyeja e këtij niveli të lartë të njerëzve të rrugës së drejtë, është dituria që u është falur nga Zoti, i cili thotë në fjalën e Tij:

Zoti do t`i lartësojë ata që besuan dhe ata, të cilëve u është dhënë dituri... Muxhadele (ajo që përpiqej) 58:11

Duke u mbështetur në këtë, mund të thuhet se njerëzit e "rrugës së drejtë" janë të bekuar me të mira, të cilat janë shumë më të çmueshme sesa një besim i plotë dhe një bindje e përsosur. Kjo është edhe karakteristika e dytë e "rrugës së drejtë".

Zoti shumë shpesh i përmend fjalët "es-Sirat" (rruga) dhe "es-Sebil" (shtegu)¹ në Kur`an. Por Ai kurrë nuk ka zgjedhur drejt Tij më tepër se një rrugë të vetme të drejtë. Por në të njejtën kohë, ka folur për shumë "shtigje" që çojnë drejt Zotit:

dhe ata që përpiqën fort për Ne, do t`i udhëzojmë në shtigjet Tona... Shuara (Poetët) 26:69

Ngjashëm me këtë, Ai kurrë nuk e ka përdorur shprehjen "rruga e drejtë" në fjalët e ndonjërit nga robërit e Tij. Përkundër kësaj, Ai shpesh e përdor shprehjen "shtegu" në fjalët e ndonjërit nga robërit e Tij të zgjedhur:

thuaj: ky është shtegu im. Unë ju ftoj drejt Zotit me shenja të qarta. Të tillë jemi Unë dhe ata që më ndjekin... Jusuf (12:108)

...dhe ndiqnie shtegun e atyre që kthehen drejt Meje! Rum (Romakët) 31:15

...shtegu i besimtarëve Nisa (Gratë) 4:115

Këto vargje janë një tregues se "shtegu" është diçka e ndarë nga "rruga e drejtë". Mund të ketë shumë shtigje të ndryshme të robërve të zgjedhur të Zotit në aspektin e adhurimit dhe nënshtrimit mirëpo "rruga e drejtë" është një dhe e vetme, siç ka thënë edhe Zoti në Fjalën e Tij:

Pa dyshim, u ka ardhur një dritë dhe një Libër i qartë nga Zoti. Me të, Zoti e udhëzon atë që e ndjek dëshirën e Tij drejt shtigjeve të sigurisë dhe e nxjerr nga errësira në dritë me lejen e Tij, duke e udhëzuar në rrugën e drejtë... Maide (Tryeza) 5:15-16

Mund të shihet se si ky varg u referohet "shtigjeve" në shumës dhe "rrugës së drejtë" në njëjës. Për këtë, mund të ketë dy shpjegime. Ose "rruga e drejtë" dhe "shtigjet" janë e njejta gjë ose "shtigjet" zgjaten deri në një pikë ku bashkohen të gjitha në "rrugën e drejtë".

Përveç kësaj, ka edhe një dallim ndërmjet "rrugës së drejtë" dhe "shtegut. Zoti thotë:

Dhe shumë prej tyre nuk e besojnë Zotin pa i gjetur të barabartë Atij... Jusuf 12:106

Këtu mund të vërehet se flitet për besimtarë të cilët i gjejnë të barabartë Zotit. Kjo tregon se një dozë e caktuar politeizmi mund të bashkëekzistojë me besimin (i cili është një "shteg"). Me fjalë të tjera, "shtegu" mund të bashkëekzistojë me politeizmin. Për dallim prej tij, "rruga e drejtë" nuk mund të jetë e tillë sepse ajo s`është rruga e atyre që devijuan.

Secili nga "shtigjet" ka një vlerë të caktuar por edhe ndonjë mangësi. Kjo gjë nuk ndodh me "rrugën e drejtë". Çdo "shteg" është nje pjesë e "rrugës së drejtë" që dallohet nga shtigjet e tjera. Kjo mund të kuptohet nga vargjet e sipërpërmendura si dhe nga disa vargje të tjera. Për shembull, Zoti thotë:

...dhe t`më adhuroni Mua, sepse kjo është rruga e drejtë.. Ja Sin 36:61

Thuaj: mua im Zot më ka udhëzuar në rrugën e drejtë, në fenë e drejtë të Ibrahimit që ishte larg besimeve të kota. En`am (Kopeja) 6:161

Adhurimi dhe feja janë të përbashkëta për të gjitha "shtigjet", të cilat janë në të njejtën kohë edhe vetë "rruga e drejtë". Marrëdhënia mes "rrugës së drejtë" dhe "shtigjeve" të Zotit është e ngjashme me marrëdhënien mes shpirtit dhe trupit. Gjatë jetës, trupi pëson ndryshime të shumta nga dita në ditë, nga të qenit foshnje në të qenit fëmijë, nga adoleshenca në rini, nga mosha e mesme në pleqëri etj. Përkundër kësaj, shpirti mbetet i njejtë dhe gjithmonë në një unitet me trupin. Ndonjëherë trupi (bashkë me shpirtin si një tërësi) vuan nga pasoja të padëshirueshme, të cilat shpirti mbase kurrë nuk do t`i kishte zgjedhur. Mirëpo shpirti kurrë nuk shkatërrohet dhe vazhdon të bashkëjetojë me trupin. Në një mënyrë të ngjashme, edhe shtigjet e Zotit janë në të vërtetë të bashkuara me "rrugën e drejtë", por ndonjëherë ndonjëra nga shtigjet e ndjekura nga besimtarët mund të vuajë nga defekte të caktuara, të cilat nuk mund të gjenden tek "rruga e drejtë" e cila është e pastër nga çdo defekt dhe mangësi. Në pjesët paraprake të librit, e pamë se ndonjëra nga shtigjet mund të kombinohet edhe me politeizmin, gjë që nuk ndodh në "rrugën e drejtë". Për të përmbledhur, mund të themi se "shtigjet" janë të niveleve të ndryshme, të afërta ose të largëta (me Zotin), të sigurta ose të rrezikshme, të pastra ose të ndyra, por të gjitha janë brenda "rrugës së drejtë" ose thënë më saktë, janë një me "rrugën e drejtë".

Zoti e ka përmendur këtë fakt në një parabolë në lidhje me të vërtetën dhe gënjeshtrën, në vargun në vijim:

Kur Zoti zbret shi nga qiejt dhe vërshime i mbulojnë luginat, një pjesë e shkumës del mbi ujin. Kjo shkumë është njësoj si ajo që shfaqet kur e nxeh diçka në zjarr për të bërë stoli a për diç tjetër. Për Zotin, e Vërteta dhe gënjeshtra janë po kështu. Shkuma zhduket por ajo që është e mirë për njeriun mbetet mbi dhe... Ra`d (Bubullima) 13:17

Ky varg flet qartë se zemra dhe mendja dallojnë në aftësitë e tyre dhe në kapacitetin për ta pranuar diturinë hyjnore dhe përsosmërinë shpirtërore, ndonse të dyja e kanë pjesën e tyre në bekimin hyjnor (shpjegimi më i hollësishëm për këto çështje do të jepet në kapitullin e trembëdhjetë). Kjo është pra, karakteristika e tretë e "rrugës së drejtë".

Nga analiza e mësipërme mund të kuptohet se "rruga e drejtë" është një lloj "kontrolluesi" i shtigjeve që çojnë drejt Zotit. Mund të themi se një shteg që çon drejt Zotit, mund të arrijë tek Ai vetëm përderisa mbetet i pandarë nga rruga e drejtë. Ndërsa rruga e drejtë, çon drejt Zotit pa asnjë kusht tjetër dhe pa devijim. Kjo është arsyeja përse Zoti e ka quajtur "es-Sirat al mustekim"(rruga e drejtë). "es-Sirat" quhet një rrugë e qartë dhe rrjedh nga shprehja "sarattu sartan" (= e gëlltita tërësisht). Me fjalë të tjera, kjo rrugë në një mënyrë, "e gëlltit" hapëruesin e saj duke mos e lejuar të dalë prej saj. "Mustakim" (drejtë) i thuhet njeriut që qëndron mbi këmbët e tija dhe që ka kontroll të plotë mbi veten dhe mbi gjërat që kanë të bëjnë me të. Me fjalë të tjera, është cilësimi i një gjëje që nuk bie pre e ndryshimeve. Sipas kësaj "rruga e drejtë" është një rrugë, e cila nuk dështon në udhëzimin e hapëruesve të saj drejt qëllimit. Zoti thotë:

Dhe ata që e besuan Zotin dhe u kapën fort për Të, Ai do t`i bekojë me mëshirën e Tij dhe me begati e do t`i udhëzojë drejt Vetes nëpërmjet rrugës së drejtë... Nisa (Gratë) 4:175

Siç mund të kuptohet, udhëzimi asnjëherë nuk dështon dhe përherë ia arrin qëllimit. Në Kur`ani thuhet gjithashtu:

Andaj atyre që Zoti dëshiron t`i udhëzojë, ua hap zemrën ndaj Islamit dhe për këdo që dëshiron të devijojë, ia ngushton gjirin sikur të ngjitej në qiej. Kështu Zoti hedh papastërti mbi ata që nuk besojnë. Dhe kjo është rruga e drejtë e Zotit tënd...En`am 6:125-126

Kjo do të thotë se kjo është rruga e Zotit, e cila nuk ndryshon kurrë dhe nuk dështon që të arrijë drejt qëllimit. Përsëri Zoti thotë:

Ai tha: Kjo është rruga e drejtë sipas Meje. S`ka dyshim se ti s`ke fuqi mbi robërit e mi, përveç devijuesve... Hixhr (Shkëmbi) 15:41-42

Ky varg tregon se kjo është "rruga" e Tij e vendosur që nuk ndryshon kurrë. Në këtë mënyrë, vargu në fjalë e përcjell porosinë e njejtë si vargu:

Dhe s`do të gjeni ndonjë ndryshim në rrugën e Zotit.. Fatir (Nismëtari) 35:43

Mësimet që mund të merren nga shpjegimit e mësipërme, mund të përmblidhen në pikat në vijim:

1) Ka shumë "shtigje" drejt Zotit dhe të gjitha këto dallojnë nga njëri-tjetri përnga përsosmëria dhe vështirësia e tyre. E gjitha varet nga largësia ose afërsia e tyre me të vërtetën themelore gjegjësisht me "rrugën e drejtë". Disa prej shtigjeve që çojnë në rrugën e drejtë janë nënshtrimi, besimi, adhurimi, pastërtia e qëllimit dhe modestia përpara Zotit kurse shtigjet që ecin në drejtim të kundërt janë mosbesimi, politeizmi, herezia, mosrespektimi i kufijve në vepra, të mëkatuarit etj. Zoti ka thënë:

Dhe për të gjithë ka nivele sipas veprave të tyre, që të mund Zoti t`i shpërblejë veprat e tyre dhe të mos u bëhet padrejtësi...Ahkaf (Kodrat e rërës) 46:19.

E njejta vlen edhe kur flasim për diturinë shpirtërore, të cilën mendja e njeriut e pranon nga Zoti. Kjo dituri ndryshon sipas kapacitetit mendor dhe shpirtëror të pranuesit si dhe në varësi prej këndvështrimeve të tij. Kjo mund të shihet edhe në krahasimin e përmendur në vargun kuranor:

Kur Zoti zbret shi nga qiejt dhe vërshime i mbulojnë luginat... Ra`d (Bubullima)13:17

2) "Rruga e drejtë" i kontrollon të gjitha shtigjet. Po kështu, edhe njerëzit e rrugës së drejtë (të cilët janë të udhëzuar në të nga Zoti) kanë autoritet të plotë për t`i udhëzuar robërit e tjerë të Zotit. Në Kur`an thuhet:

Këta u mjaftojnë si shoqërues... Nisa (Gratë) 4:69.

Pa dyshim, përgjegjës mbi ju është Zoti, i Dërguar i Tij dhe besimtarët që e falin namazin dhe që japin zeqat derisa janë të përkulur (në ruku)... Maide (Tryeza) 5:55.

Vargu i dytë i përmendur u shpall në lidhje me Udhëheqësin e Besimtarëve, Aliun (pqmt), siç përcillet në transmetime të sigurta të llojit "mutavatir" (=një ngjarje që përcillet në mënyrë të njejtë nga persona të ndryshëm të palidhur me njëri-tjetrin si nga aspekti i kohës ashtu edhe i vendit. Këto transmetime pranohen logjikisht si të sakta dhe të besueshme). Ai është një nismëtar i kësaj rrugë. Më shumë hollësi në lidhje me këtë çështje, do të përmendim në kapitullin e pestë.

3) Roli i udhëzimit në shtigjet drejt Zotit varet nga kuptimi i vetë shtigjeve. "el-Hidajah" do të thotë "udhëzoj" ose "udhëheq drejt një qëllimi". Kjo folje mund të pranojë dy objekte, që mund të shprehen pa përdorur parafjalë (siç përdoret në dialektin e Hixhazit) ose me parafjalën "ila" (=drejt; siç përdoret në dialektet e fiseve të tjera). Kjo informatë është marrë nga fjalori "es-Sihah" i Xhevheriut dhe është e saktë.

Para se të vazhdojmë me shtjellimin e kësaj teme, duhet korigjuar një keqkuptim shumë i shpeshtë. Disa njerëz mendojnë se kuptimi i udhëzimit ndryshon në varësi prej asaj në është parafjala "ila" përpara objektit të dytë ose jo. Nëse nuk ka një parafjalë të tillë, sipas tyre, do të thotë se kuptimi i fjalës "udhëzim" është "çoj drejt cakut". Kurse në rastet kur gjendet parafjala "ila", do të thotë "e tregoj rrugën". Si dëshmi për këtë, e japin vargun në vijim:

S`ka dyshim se ti s`mund ta udhëzosh atë që e do, por Zoti e udhëzon atë që dëshiron Ai... Kasas (Rrëfime) 28:56

Ky varg, në të cilin shprehjet "s`mund ta udhëzosh" dhe "udhëzon" janë përdorur pa ndonjë parafjalë, thotë se Profeti (pqmtmpt) nuk mund ta udhëzojë kë të dëshirojë. Por siç dihet, ai gjithë jetën i udhëzoi njerëzit dhe ua tregoi rrugën e Zotit. Andaj, gjëja që i mohohet në këtë varg duhet të jetë kuptimi tjetër i fjalës "udhëzoj". Sipas kësaj, vargu në të vërtetë do të thotë: "ti s`mund ti çosh njerëzish drejt qëllimi shpirtëror si të duash ti por Zoti është Ai që i sjell njerëzit drejt këtij caku. Dallimi kuptimor i shprehur më sipër mund të shihet më qartë në vargun:

Dhe Ne pa dyshim do t`i kishim udhëzuar në rrugën e drejtë...Nisa (Gratë) 4:68

Folja (në arabisht) është përdorur pa ndonjë parafjalë dhe i referohet udhëzimit hyjnor, dmth. çuarjes drej cakut. Në një varg tjetër Zoti i drejtohet të Dërguarit (pqmtmpt) me fjalët:

...dhe s`ka dyshim se ti udhëzon në rrugën e drejtë..Shura (Këshilli) 42:52

Këtu folja ndiqet nga parafjala "ila" (e përkthyer në këtë kontekst si "në") dhe Profeti (pqmtmpt) ngarkohet me detyrën e udhëzimit, në kuptimin e të treguarit të rrugës. Sipas mendimi të tyre, kur të bashkohen këto tre vargje, mund të kuptohet se në rastet kur fjala "udhëzim" nënkupton "lëviz dikë/diçka drejt qëllimit", nuk përdoret parafjalë. Në rastet kur nënkupton "tregoj rrugën", përdoret parafjala "ila".

Por ky mendim nuk përkrahet nga Kur`ani. Zoti i përcjell fjalët e Faraonit, i cili i drejtohet popullit të tij me fjalët:

O njerëzit e mi! Më ndiqni mua dhe unë do t`ju udhëzoj në rrugën e drejtë...Gafir (Falësi) 40:38

Origjinali i këtij vargu në arabisht nuk ka kurrfarë parafjale dhe prapëseprapë kuptimi i foljes "udhëzoj" nuk është "lëviz diçka/dikë drejt qëllimit" por "tregoj rrugën".

Ajo që përmendet në vargun 28:56 (S`ka dyshim se ti s`mund ta udhëzosh atë që e do, por Zoti e udhëzon atë që dëshiron Ai...) është e vërteta ose përsosmëria e udhëzimit. Vargu tregon se i Dërguari (pqmtmpt) nuk mund t`u falte njerëzve të vërtetën e udhëzimit dhe udhëzimin e përsosur, sepse këtë detyrë Zoti ia kishte caktuar vetes.

Thënë shkurt, kuptimi i foljes "udhëzoj" nuk është i varur nga parafjala "ila", sepse në të dy rastet kuptimi është i njejtë.

"el-Hidajah" do të thotë të udhëzosh ose t`ia tregosh cakun dikujt duke ia treguar rrugën që çon drejt këtij caku. Udhëzimi i vërtetë është vetëm i Zotit dhe Ai i udhëzon robërit e Tij duke krijuar shkaqe të tilla, të cilat tregojnë drejt cakut dhe i udhëzojnë besimtarët drejt qëllimit shpirtëror. Zoti thotë:

Andaj atyre që Zoti dëshiron t`i udhëzojë, ua hap zemrën ndaj Islamit... En`am (Kopeja) 6:125

...pastaj lëkurat dhe zemrat e tyre zbuten ndaj të kujtuarit të Zotit. Ky është udhëzimi i Allahut, me të cilin Ai udhëzon kë të dojë... Zummer (Grupet) 39:23

Folja "zbuten" ndiqet në këtë rast nga parafjala "ndaj", duke i dhënë foljes kuptimin e një tendence ose animi drejt diçkaje. Sipas kësaj, "udhëzim" do të thotë se Zoti krijon në zemrën e besimtarit një gjendje me të cilën zemra e fillon, e pranon dhe anon drejt të përmendurit të Zotit.

Më sipër e përmendëm qartë se ka shumë "shtigje" që çojnë drejt Zotit. Si pasojë, edhe udhëzimi për një shteg të caktuar dallon nga ai i shtegut tjetër sepse secili prej tyre e ka udhëzimin e tij të veçantë. Ky ndryshim mund të kuptohet nga vargjet:

...dhe ata që përpiqën fort për Ne, do t`i udhëzojmë në shtigjet Tona. Pa dyshim, Zoti është me ata që veprojnë mirë... Ankebut (Merimanga) 29:69

Ka njerëz që përpiqen "në rrugë të Zotit" dhe të tillë që përpiqen "për Zotin". Ka një dallim të madh mes tyre. I pari përpiqet që ta sigurojë "rrugën" e Zotit dhe ta pastrojë atë nga çdo rrezik kurse i dyti e ka të përqëndruar të tërë kujdesin e tij tek Zoti. Është pikërisht ky njeri i dytë i cili lëvdohet në këtë varg. Andaj edhe Zoti e ndihmon atë dhe e udhëzon në shtegun që më së shumti u përshtatet aftësive të tija. Në vazhdim, Zoti e udhëzon atë nga një shteg në tjetrin derisa më në fund e lidh fort për Veten e Tij.

4) "Rruga e drejtë" është rruga që ruhet e pandryshuar në mesin e "shtigjeve" të shumta që çojnë drejt Zotit dhe që janë të niveleve të ndryshme. Zoti e udhëzon njeriun drejt "rrugës" dhe me këtë ai udhëzohet drejt. Siç u përmend më sipër, Zoti mund ta udhëzojë njeriun nga një shteg më i ulët në një shteg më sipëror se i pari dhe pastaj edhe në një nivel më të lartë akoma. Lutja e shprehur në këto vargje "Na udhëzo në rrugën e drejtë!" (e shpallur në emër të atyre të cilët Zoti tashmë i ka udhëzuar drejt të adhuruarit të Tij) flet pikërisht për këtë fakt. Nëse e konsiderojmë këtë pikë, nuk do të mbetej hapësirë për kundërshtime të tipit: "Ai që e thotë këtë lutje është tashmë një njeri i udhëzuar drejt. Përse të lutet akoma për udhëzim? Në këtë rast kjo do të ishte një lutje për të fituar diçka, që tashmë e posedon. Përveç kësaj, adhuruesi është tashmë në rrugën e drejtë. Si mund që të lutet për të qenë i udhëzuar sërish drejt asaj rruge ku gjendet tashmë? A nuk është kjo një gjë e pamundur?"

Mirëpo shpjegimi ynë, i dhënë më sipër, i qartëson problemet e shprehura nga kundërshtime të tilla.

Një kundërshtim tjetër: Ligji ynë (islam) është ligji më i përsosur dhe më i kuptueshëm, në mesin e ligjeve të dërguara nga Zoti që nga fillimi i njerëzimit. Në një rast të tillë, përse na duhet që t`i lutemi Zotit të na udhëzojë në rrugën e njerëzve përpara nesh, të cilëve Zoti u fali të mira?

Përgjigje: Nuk mund të kundërshtohet fakti se Ligji i sjellë nga Muhammedi (pqmtmpt) është më i përsosur se çdo ligj tjetër. Por kjo nuk do të thotë se të gjithë njerëzit që e ndjekin Ligjin e tij, janë domosdoshmërisht më të përsosur se ndjekësit e ligjeve të kaluara. Një ndjekës mesatar i Ligjit të Muhammedit (pqmtmpt) nuk mund të jetë më i mirë se Nuhu (pqmt) ose Ibrahimi (pqmt), ndonse Ligjet e tyre u shpallën shumë kohë përpara se të shpallej Ligji islam. Është një gjë të pranosh dhe të ndjekësh një ligj por është një gjë krejt tjetër, të arrish përsosmëri shpirtërore, nëpërmjet një nënshtrimi të plotë ndaj këtij ligji. Një besimtar i popujve të kaluar, i cili arriti një nivel të lartë shpirtëror dhe i cili u bë pasqyrë e cilësive hyjnore, është pa dyshim më i mirë dhe më i vlefshëm se një ndjekës i këtij ligji, i cili kurrë nuk e ka arritur një gjë të tillë, ndonse ky i fundit mund të jetë ndjekës i Ligjit më të përsosur të sjellë nga Muhammedi (pqmtmpt). Andaj është shumë normale që një besimtar i nivelit më të ulët (ndonse mund të jetë ndjekës i një ligji të përsosur) t`i lutet Zotit që ta ndihmojë atë në arritjen e një niveli më të lartë të përsosjes.

Një komentues i Kur`anit, i është përgjigjur një kritike të tillë, në një mënyrë jo dhe aq të përsosur. Ai ka thënë: "Feja e Zotit është një dhe ajo është Islami. Të vërtetat themelore (besimi në një Zot, në Profetësi dhe në Ditën e Gjykimit) janë të njejta në të gjitha ligjet dhe në të gjitha shpalljet e Zotit. Ligji islam ka një karakteristikë të veçantë, në atë se i përfshin të gjitha aspektet e jetës njerëzore, me çfarë bëhet edhe më i kuptueshëm për njerëzit. Përveç kësaj, Ligji islam kujdeset shumë për mirëqenien sociale dhe për më tepër, themelet i ka të shtruara mbi arsyen, në çdo formë të saj: logjikë, këshilla dhe argumentime.

Sipas kësaj, të gjitha fetë janë të njejta dhe i kanë të vërtetat e njejta themelore. Njerëzit e të kaluarës na kanë tejkaluar në këtë aspekt. Andaj Zoti na urdhëron që t`i shohim veprat e tyre, të marrim mësime nga to dhe ta ndjekim rrugën e tyre të përsosje shpirtërore."

Unë them se principet mbi të cilat mbështetet kjo përgjigje, bien në kundërshtim me principet që na udhëzojnë në komentimin e Kur`anit. Kjo përgjigje pretendon se të vërtetat themelore janë të njejta në të gjitha fetë, se nuk ka dallim në nivelin e tyre dhe se përsosmëria shpirtërore dhe virtytet fetare janë të njejta gjithkund. Sipas këtij këndvështrimi, nëse flasim në këndvështrimin e krijimit, profeti i kategorisë më të lartë është i barabartë në ekzistencën e tij dhe në përsosmërinë natyrore me besimtarin e kategorisë më të ulët. Dallimi mes tyre, nëse ka fare dallim, është i themeluar në pamjen subjektive të Ligjit islam dhe jo në çëshjet e krijimit. Sipas tyre, ky rast është njësoj si pozita e mbretit në krahasim me një qytetar të thjeshtë. Ata nuk dallojnë nga njëri-tjetri përnga ekzistenca e tyre njerëzore por përnga pozita e tyre, e cila fundja përcaktohet nga vetë njerëzit dhe si e tillë nuk ka ndonjë ekzistencë të vërtetë.

Ky lloj i të menduarit themelohet në teoritë materialiste, të cilat e mësojnë njeriun se nuk ka asnjë ekzistencë tjetër përveç materjes. Sipas këtyre teorive, gjërat metafizike nuk kanë një ekzistencë të vërtetë (ose së paku ne nuk jemi në gjendje të kuptojmë se ata ekzistojnë). Përjashtimi i vetëm në këtë drejtim është Zoti, në ekzistencën e të cilit besojmë për shkak të dëshmive logjike.

Ata që e pranuan këtë këndvështrim vepruan kështu, sepse si pasojë e ndikimit të shkencave natyrore, gjithë vëmendjen e tyre e përqëndruan tek pesë shqisat e njeriut. Një arsye tjetër është mendimi i tyre se perceptimi i përgjithshëm njerëzor është i mjaftueshëm për t`i shpjegur vargjet hyjnore, për të cilat nuk ka nevojë të përsiatemi thellësisht. Në dashtë Zoti, në një pjesë tjetër të librit do të flasim më me hollësi në lidhje me këtë çështje.

5) Njerëzit e rrugës së drejtë janë në një nivel më të lartë se të tjerët dhe rruga e tyre është më e lartë se rruga e të tjerëve. Kjo është kështu për shkak të diturisë së tyre dhe jo për shkak të veprave tyre të mira. Ata kanë një njohuri të Cilësive Hyjnore, që nuk e ka askush tjetër. Kemi shpjegur më sipër se përsosmëria e veprave të mira ekziston edhe në disa nivele më të ulta. Prandaj veprat nuk mund të jenë një kriter i mjaftueshëm për t`i përcaktuar njerëzit e rrugës së drejtë dhe për t`i dalluar nga të tjerët. Pyetja në këtë rast është mbi atë se çfarë është dituria e tyre dhe si fitohet ajo. Me këto çështje do të merremi kur të flasim mbi vargun 13:17 të Kur`anit.

Përveç atij vargu, edhe vargjet në vijim flasin në lidhje me këtë çështje:

Zoti do t`i lartësojë ata që besuan dhe ata, të cilëve u është dhënë dituri... Muxhadele (ajo që përpiqej) 58:11

Drejt tij ngjiten fjalët e mira kurse veprat e mira i lartësojnë ato...Fatir (Nismëtari) 35:10

Ajo që ngjitet lart drejt Zotit janë fjalët e mira, gjegjësisht besimi i vërtetë dhe dituria. Kurse veprat e mira i lartësojnë fjalët dhe u ndihmojnë në ngjitjen e tyre drejt Zotit. Këtë varg do ta diskutojmë më hollësisht kur të kemi arritur tek ai.

1: (shënim i përkthyesit) Fjalët origjinale në arabisht janë "sirat" dhe "sebil". Në të shumtën e konteksteve të përmendura, që të dyja mund të përkthehen me fjalën "rrugë" në shqip, mirëpo për hir të ilustrimit më të qartë të dallimit në arabisht, kemi përdorur "rrugë" për "sirat" dhe "shteg" për fjalën arabe "sebil".

Analiza e vargjeve të mësipërme nëpërmjet haditheve

Në veprën "El-Kafi", Imam Sadiku (pqmt) në lidhje me adhurimin thotë: Ka tre lloje të adhurimit. Ka njerëz që e adhurojnë Zotin sepse e kanë frikë. Ky është adhurimi i skllevërve. Ka të tillë që e adhurojnë Zotin e Madhëruar duke e patur qëllim shpërblimin që mund ta fitojnë. Ky është adhurimi i të paguarve. Dhe ka një grup që e adhuron Zotin e Madh e të Fuqishëm për hir të dashurisë që kanë për Të. Ky është adhurimi i fisnikëve dhe më i miri prej adhurimeve.

Në përmbledhjen "Shtegu i rrjedhsmërisë" (Nehxh-ul Belaga) përcillet nga Imam Aliu (pqmt) thënia në vijim: Pa dyshim, disa njerëz e adhuruan Zotin me dëshira. Ky është adhurimi i tregtarëve. Disa të tjerë e adhuruan Zotin me frikë dhe ky është adhurimi i skllevërve. Por një grup e adhuroi atë me falënderim dhe ky është pikërisht adhurimi i njerëzve fisnikë.

Imam Sadiku (pqmt) thotë: Pa dyshim, njerëzit e adhurojnë Zotin në tri mënyra. Një grup e adhuron Atë për shkak të dëshirës që ka për shpërblimin e Tij. Ky është adhurimi i lakmuesve të pangopur. Të tjerë e adhurojnë nga frika e Zjarrit dhe ky është adhurimi i skllevërve dhe s`është tjetër veçse frikë. Por unë e adhuroj atë për dashurinë e Tij dhe ky është adhurimi i fisnikëve. Sepse Zoti ka thënë:

...dhe ata do të jenë të sigurt nga frika atë ditë...Neml (Milingona) 27:89

Dhe prapë ka thënë:

Thuaj: Sikur ta doni Zotin, atëherë më ndiqni dhe Zoti do t`ju dojë... Al-i Imran (Familja e Imranit) 3:31

Andaj këdo që e do Zoti, do të jetë ndër të sigurtit dhe kjo është një pozitë që s`e arrin kush përveç të pastërve... (El Mexhalis)

Autori: Kuptimi i këtyre haditheve mund të merret edhe nga komenti i bërë paraprakisht. Imamët (e Ehl-i Bejtit) ndonjëherë e kanë lidhur "adhurimin e fisnikëve" me falënderimin dhe ndonjëherë me dashurinë sepse po të analizohen thellë, të dyja janë në të vërtetë e njejta gjë. Falënderim do të thotë ta vendosësh të mirën e pranuar në vendin e duhur. Ky është falënderimi nëpërmjet adhurimit, i drejtuar Zotit sepse vetëm Ai e meriton adhurimin. Zoti adhurohet sepse ai është Zot, gjegjësisht është posedues i të gjitha cilësive të bukurisë dhe lavdisë. Ai është i bukur në Vete dhe si i tillë dashurohet. Ç`është dashuria? S`është tjetër veçse tërheqja dhe animi drejt të bukurës. Ne themi: Ai adhurohet sepse shtë Ai. Këtë mund ta shprehim edhe ndryshe: Ai adhurohet sepse Ai është i Bukur dhe i Dashur. Përveç kësaj, e njejta mund të shpjegohet duke thënë se Ai adhurohet sepse Ai është Dhënësi i të mirave dhe mund të falënderohet vetëm nëpërmjet adhurimit. Të trija këto shprehje e kanë kuptimin e njejtë.

Përcillet në burime sunnite se Imam Sadiku (pqmt) e shpjegoi vargun "Vetëm ty të adhurojmë" me fjalët: Ne s`kërkojmë nga Ti asgjë tjetër veç Teje dhe s`të adhurojmë duke pritur shpërblim, siç bëjnë injorantët që s`të njohin.

Autori: Kjo thënie përsëri e vërteton atë që u tha në komentimin e vargjeve në fjalë në lidhje me faktin se adhurimi kërkon një prani shpirtërore dhe pastërti qëllimi, që nuk do të lejojnë largimin e vëmendjes drejt diçkaje tjetër.

Në veprën "Dhuratë mendjeve" (Tuhef ul Ukul) Imam Sadiku (pqmt) thotë: Dhe kushdo që mendon se e adhuron Zotin nëpërmjet Cilësive të Tij, pa e njohur Atë, i drejtohet një zbrazëtire. Kushdo që mendon se i adhuron Cilësitë dhe Esencën, bie ndesh me Njëshmërinë, sepse cilësia është e ndarë nga esenca. Dhe secili që mendon se e kufizon Esencën në Cilësi, e nënvlerëson të Madhin dhe nuk ia njeh Zotit lavdinë e vërtetë...

Përsëri Imam Sadiku (pqmt) në veprën "el-Meani", në shpjegim të vargut "na udhëzo në rrugën e drejtë" thotë: Na udhëzo ta ndjekim rrugën që çon drejt dashurisë Sate dhe na sjell tek Kopshti. Rrugën, e cila na pengon t`i ndjekim dëshirat tona dhe t`u bindemi mendimeve që kemi...

Në po të njejtën vepër, përcillet një thënie e Imam Aliut (pqmt) mbi vargun në fjalë: Vazhdo me ndihmën Tënde për ne, me të cilën t`u bindëm në ditët tona të kaluara, që të mund të vazhdojmë të të bindemi në ditët që vijnë...

Autori: Ty dyja thëniet u drejtohen dy aspekteve të përmendura në kundërshtimet e mësipërme, ku thuhej se lutja për udhëzim e një personi tashmë të udhëzuar është e palogjikshme dhe e pamundur. Thënia e parë flet për dallimet në nivelet e udhëzimit dhe e dyta për njëshmërinë e udhëzimit në të vërtetën e tij.

Sërish në veprën "el-Meani" përcillet nga Imam Aliu (pqmt), thënia: Rruga e drejtë në këtë botë është ajo që nuk ka teprime, është përtej mangësive dhe që mbetet e drejtë. Kurse në botën tjetër, ajo është rruga që i çon besimtarët drejt Kopshtit."

Po në këtë libër, përcillet një tjetër thënie e Imam Aliut (pqmt) në lidhje me vargun "Në rrugën e atyre që i bekove me të mira..", ku thuhet: Na udhëzo në rrugën e atyre që u dhe të mira duke i lidhur për fenë dhe bindjen Tënde. Jo të atyre që u fale pasuri e shëndet sepse këto gjëra u falen edhe jobesimtarëve dhe mëkatarëve... Pastaj vijoi: Dhe ata të bekuarit me bekimet hyjnore janë ata për të cilët Zoti thotë:

Dhe ata që i binden Zotit dhe të Dërguarit, janë ata të cilët Zoti i ka bekuar me begati në mesin e profetëve, të mirëve, dëshmorëve dhe të drejtëve. Këta u mjaftojnë si shoqërues... Nisa (Gratë) 4:69

Në veprën "el-Ujuni", Imam Rizai (pqmt) përcjell nga paraardhësit e tij se Imam Aliu (pqmt) ka thënë: E dëgjova të Dërguarin e Zotit të thoshte: "Zoti i Fuqishëm dhe i Madh, ka thënë: "Hapjen" e Librit e kam ndarë mes Meje dhe robit Tim. Gjysma është për Mua dhe gjysma për të. Dhe robi im do ta ketë atë që e kërkon. Kur robi thotë: Me emrin e Allahut, Bamirësit, Mëshiruesit, Zoti thotë: "Robi Im filloi me emrin Tim dhe tani është një detyrim mbi Mua që t`ia përfundoj punën dhe ta bekoj në punët e tija." Kur robi thotë: Lëvdata i takon Allahut, Zotit të botëve, Ai thotë: "Robi im më lëvdoi dhe e di se të mirat që i ka janë prej meje dhe se të ligat që i janë larguar, janë larguar me Mëshirën time. O ëngjëj, ju shpall juve dëshmitarë se do t`u shtoj të mirave të kësaj bote edhe të mira të botës tjetër për të dhe do t`i largoj prej tij të ligat e botës tjetër njësoj siç i kam larguar të ligat e kësaj bote." Kur robi thotë: Bamirësit, Mëshiruesit, Zoti, të cilit i takon lavdia, thotë: "Robi im dëshmoi se unë jam Bamirësi dhe Mëshiruesi. Ju bëj juve dëshmitarë të Mi se nuk do ta lë pa ia dhënë pjesën e tij nga mëshira Ime dhe se do ta rris pjesën e tij të begative." Dhe kur robi thotë: Sunduesit në Ditën e Gjykimit, Zoti i Madhëruar thotë: "U bëj juve dëshmitarë se njësoj siç dëshmoi ai se Unë jam Sunduesi i Ditës së Gjykimit, edhe Unë do t`ia lehtësoj llogarinë në Ditën e Llogarisë dhe pa dyshim, do t`ia pranoj veprat e mira dhe do t`i anashkaloj mëkatet e tija." Dhe kur robi thotë: Vetëm Ty të adhurojmë, Zoti thotë: "Robi im e thotë të vërtetën. Ai më adhuron vetëm Mua. Bëhuni dëshmitarë se për adhurimin e tij do t`i jap një shpërblim që do ta kenë zili të gjithë ata që e kundërshtuan në këtë punë." Dhe kur robi thotë: Vetëm prej teje kërkojmë ndihmë.., Zoti thotë: Robi im ka kërkuar ndihmë prej Meje dhe është strehuar tek Unë. Dëshmoni se Unë do ta ndihmoj në punët e tija dhe në vështirësitë dhe do ta kap për dore gjatë vuajtjeve." Dhe kur robi arrin në fund dhe thotë: Na udhëzo në rrugën e drejtë.., Zoti, i Madh dhe i Fuqishëm, thotë: "Kjo është e drejta e robit Tim dhe ai do ta ketë atë që e kërkon. E pranova lutjen e robit tim dhe ia dhashë atij atë që dëshironte dhe e mbrojta nga ajo, prej të cilës kishte frikë...

Autori: Në veprën "el-Ilel" Saduku ka transmetuar një thënie të ngjashme nga Imam Rizai (pqmt). Kjo thënie e shpjegon kapitullin "Hapja" në kontekstin e lutjeve ditore (ku ky kapitull lexohet rregullisht). Për më tepër, e konfirmon faktin se kjo shpallje ka zbritur në emër të robërve të Zotit, për t`i mësuar se si duhet ta shprehin nënshtrimin e tyre, si ta lëvdojnë Zotin dhe si t`ia shprehin bindjen Atij. Është një kapitull i krijuar për adhurim dhe asnjë kapitull tjetër nuk mund të krahasohet me të, në këtë drejtim. Pikët që dua t`i theksoj duke e thënë këtë, janë:

I gjithë kapitulli është një fjalë hyjnore, e shpallur në emër të robërve të Tij, që robërit të mund ta recitojnë atë, kur t`i drejtohen Zotit të tyre për adhurim.

Është e ndarë në dy pjesë: një për Zotin dhe një për robërit e Tij.

Edhe përkundër faktit se është i shkurtër, ky kapitull e përmban në vete gjithë urtësinë kuranore. Kur`ani është një thesar i pafund i përbërë nga të vërteta, vlera morale dhe nga Ligji islam, i cili përbëhet nga rregullat e adhurimit dhe të marrëdhënieve mes njerëzve si dhe me rregullat e kodit civil dhe penal. Përveç kësaj, Kur`ani është një burim i mbushur me premtime hjynore, kërcënime, tregime nga popujt e kaluar dhe shumë e shumë mësime morale të dhëna në formë krahasimesh. Por përkundër kësaj shumëllojshmërie temash, të gjithë mësimet e Kur`anit mund të përmblidhen në katër të vërteta themelore: Njëshmëria e Zotit, Profetësia, Amshimi dhe Udhëzimi i njerëzimit drejt përsosmërisë, qoftë në këtë botë, qoftë në tjetrën. Është më se e qartë se ky kapitull përmban një përmbledhje të këtyre të vërtetave, të shprehur me fjali shumë të shkurta dhe të rrjedhshme.

Këto vargje, të shpallura që muslimanët t`i përdorin në lutjet e tyre, mund t`i krahasojmë tani me "Lutjen e Zotit" të përdorur nga të krishterët në lutjet e tyre:

Ati ynë që je në qiej, u shenjtëroftë emri yt

Ardhtë mbretëria jote. U bëftë vullneti yt në tokë si në qiell.

Bukën tonë të përditshme na e jep sot

Dhe na i fal fajet tona, ashtu siç ua falim ne fajtorëve tanë.

Dhe mos lejo të biem në tundim, por na çliro nga i ligu, sepse jotja është mbretëria dhe fuqia dhe lavdia përjetë. Amen Mateu 6:9-13

Analizoni thellë mësimet e përfshira në këto vargje, të cilat pretendojnë të jenë shpallje hyjnore dhe shihni se ç`mënyrë nënshtrimi ndaj Zotit mësojnë ato. Së parë, thuhet se "Ati" i tyre (dmth. Zoti, në terminologjinë krishtere) është në qiej. Pastaj lutet që emri i Zotit të shenjtërohet, të vijë mbretëria e Tij dhe që vullneti i Tij të plotësohet në tokë e në qiej. Pyetja është: kush do t`i përmbushë këto dëshira që tingëllojnë më shumë si sllogane politike sesa lutje shpirtërore? Pastaj kjo lutje i mëson që t`i kërkojnë bukë dhe Mëshirë si zëvendësim për faljen e tyre. Domethënë i kërkojnë Zotit të heq dorë nga e drejta e Tij, njësoj siç heqin vetë ata. Por çfarë të drejte kanë ata përveç asaj që u është dhënë nga vetë Zoti? Përveç kësaj, i kërkojnë që të mos i sprovojë dhe t`i shpëtojë nga e liga. Kjo është ta kërkosh të pamundurën sepse kjo botë është vendi i caktuar për sprovat që duhet të kalohen, me qëllim të arritjes së përsosmërisë shpirtërore. A nuk do ta humbte vallë kuptimin shpëtimi, sikur të mos kishte asnjëfarë sprove?

Dhe pas gjithë kësaj, disa orientalistë akoma e kanë guximin të thonë: "Islami nuk ka kurrfarë superioriteti përballë feve të tjerë kur bëhet fjalë për diturinë shpirtërore sepse të gjitha fetë i ftojnë njerëzit në besimin në një Zot dhe i mësojnë të pastrohen me karakter të mirë dhe me vepra të virtytshme. Fetë e kalojnë njera-tjetrën vetëm në thellësinë e efekteve të tyre sociale." (!!!)

Hadithe të tjera

Në veprën "Në mungesë të një juristi" (Men le jedhurul fakih) dhe në Tefsirin (Komentimin e Kuranit) e Ajjashiut, përcillet se Imam Sadiku (pqmt) ka thënë:

Rruga e drejtë është Udhëheqësi i besimtarëve, Aliu (pqmt).

Në veprën "el-Meani" përcillet një thënie poashtu nga Imam Sadiku (pqmt), i cili thotë:

Rruga e drejtë është rruga drejt njohjes së Zotit. Dhe ka dy rrugë të tilla, njëra në këtë botë dhe njëra në tjetrën. Rruga në këtë botë është Imami, bindja ndaj të cilit është obligim. Ai që e njeh atë në këtë botë dhe që e ndjek udhëzimin e tij, do të afrohet drejt rrugës që është ura mbi Ferr në botën tjetër. Dhe gjithkujt që nuk e njeh atë në këtë botë, do t`i rrëshqasë këmba mbi atë urë në botën tjetër dhe do të bjerrë në Ferr.

Libri i njejtë, përcjell një thënie të Imam Zejn`ul Abidinit (pqmt):

Nuk ka ndonjë perde mes Zotit dhe Dëshmisë së Tij (mendohet për Imamin) dhe as ndonjë mur mes tyre. Ne jemi dyert drejt Zotit, rruga e drejtë, gjiri i Diturisë së Tij, interpretuesit e shpalljes, shtyllat e Njëshmërisë dhe vendi i të fshehtave të Tija...

Ibn Shehrashubi përcjell nga "Tefsiri" i Vaki ibn al Xharrahut dhe ky i fundit nga Tauriu, i cili përcjell nga Suddi, i cili nga Asbati dhe Muxhahidi i përcjell fjalët e Ibn Abbasit, në lidhje me vargun "na udhëzo në rrugën e drejtë":

Thoni o robër të Zotit: Na udhëzo drejt dashurisë për Muhammedin dhe për familjen e tij (pqmt)..

Autori: Ekzistojnë edhe transmetime të tjera me po të njejtin kuptim. Thënie të tilla mbështeten në "rrjedhën" e Kur`anit, që është në të vërtetë përcaktimi, jo i kuptimit të vargut por më tepër, përcaktimi i argumenteve që e vërtetojnë atë dhe i shembujve të tij konkretë. Duhet theksuar se fjala "rrjedhë", që do të përdoret shpesh në këtë libër, është me origjinë nga thëniet e Imamëve të Ehl-i Bejtit (pqmt).

Në "Tefsirin" e Ajjashiut, përcillen fjalët e Fudajl ibn Jaserit, i cili thotë: E pyeta Ebu Xhaferin (pqmt) në lidhje me thënien profetike: Nuk ka një varg në Kur`an që s`ka një formë të jashtme dhe një brendësi dhe nuk ka asnjë fjalë që nuk ka kufij dhe çdo kufi ka një dalje. E pyeta: Ç`është kuptimi i të jashtmes dhe të brendshmes? Imami tha: E jashtma e tij është shpallja e tij kurse e brendshmja është interpretimi. Një pjesë e tij ka kaluar (ka ndodhur) dhe një pjesë ka për të ngjarë akoma. Vargjet e Kur`anit "rrjedhin" si dielli dhe hëna. Kur një interpretimi të tyre i afrohet koha, ai realizohet...

Kjo çështje mund të gjendet edhe në shumë transmetime të tjera. Është një traditë e Imamëve të Ehl-i Bejtit (pqmt) që ta përdornin një varg të Kur`anit edhe në raste për të cilat ai varg nuk ishte shpallur. Ky përdorim i vargjeve kuranore ishte prapëseprapë i saktë sepse Kur`ani është shpallur si një "udhëzim për botët". Ai e udhëzon njerëzimin drejt besimit, etikës së vërtetë dhe veprimeve të sakta. Çështjet që i ka shpjeguar në lidhje me besimin, janë të vërteta të përjetshme dhe nuk mund të kufizohen në një kohë ose hapësirë të caktuar. Virtyti ose vesi dhe rregullat e përcaktuara për të dyja nuk janë të kufizuara në një person ose një periudhë të caktuar. Ata janë të përgjithshme dhe të aplikueshme tek të gjithë njerëzit e të gjitha kohëve. Thëniet në lidhje me kontekstin, kohën dhe vendin e shpalljes së një vargu nuk ndikojnë aspak në kuptimin e tij. Rregulli i shprehur nuk kufizohet në atë person ose rast të veçantë sepse përndryshe, do ta humbte vlerën në kushte të tjera dhe do të zhdukej me vdekjen e personit në fjalë. Vargjet kuranore janë të përgjithshme. Nëse ata e lëvdojnë ndonjë person ose e mallkojnë një tjetër, kjo është për shkak të pranisë së karakteristikave të mira ose të liga tek ata. Dhe kudo që të gjenden këto karakteristika të mira ose të liga, qoftë edhe në gjeneratat e ardhshme, vargu në fjalë do të mbetet i vlefshëm edhe për atë rast. Vetë Kur`ani e vërteton këtë, kur thotë:

Me të, Zoti e udhëzon atë që e ndjek dëshirën e Tij, drejt rrugëve të sigurisë...Maide (Tryeza) 5:16

Dhe pa dyshim është një Libër i fuqishëm, të cilit s`i afrohet gënjeshtra as nga para as nga prapa... Fussilet ("e shpjeguara hollësisht") 41:42

S`ka dyshim se Ne e kemi shpallur Përkujtuesin dhe me siguri do ta mbrojmë atë... Hixhr (Shkëmbi) 15:9

Ka mbase me qindra transmetime, të cilat i përdorin vargjet e Kur`anit në kontekstin e Imamëve ose të armiqve të tyre. Këto quhen transmetime të "rrjedhës". Por tani që e kemi shpjeguar principin e përgjithshëm të tyre, nuk do t`i përfshijmë thëniet e tilla në këtë libër, përveç në rastet kur do të jetë e nevojshme diçka e tillë për shpjegimin e një vargu ose për ndonjë argumentim të caktuar.

1. Me emrin e Allahut, Bamirësit dhe Mëshiruesit... Elif, Lam, Mim

Ky është libri për të cilin s`ka dyshim dhe udhëzuesi për ata që mbrohen (nga e liga)

2. Për ata që e besojnë të fshehtën, e falin namazin dhe japin nga ajo që Ne u falëm

3. Për ata që e besojnë atë që t`u shpall ty, atë q`u shpall para teje dhe që janë të bindur për të përtejmen...

4. Këta janë të udhëzuar nga Zoti i tyre dhe këta janë të shpëtuarit...

Analizë e përgjithshme

Për faktin se ky kapitull është shpallur pjesë pjesë dhe në periudha të ndryshme kohore, ai nuk përqëndrohet mbi një tematikë të vetme. Sidoqoftë, po të shihet në përgjithësi, kapitulli ka një qëllim të caktuar. Ai vë theks mbi faktin se njeriu nuk mund të jetë një rob i vërtetë i Zotit përderisa nuk i trajton njësoj të gjitha shpalljet hyjnore dhe të gjithë të dërguarit e Tij. Sipas kësaj, ky kapitull i akuzon jobesimtarët, hipokritët dhe "njerëzit e Librit" (çifutët dhe të krishterët) për faktin se dalluan mes tyre në lidhje me fenë e Zotit dhe bënë dallime mes të dërguarve të Tij. Pas kësaj, kapitulli vazhdon me shpalljen e ligjeve të ndryshme me rëndësi, si drejtimi nga duhet të kthehen muslimanët gjatë lutjeve, rregullat e pelegrinazhit, trashëgimisë, agjërimit etj...

Komentimi:

- Elif, Lam, Mim

Në dashtë Zoti, në kapitullin 42 do të flasim më hollësisht në lidhje me shkronjat simbolike që paraqiten në fillim të disa kapitujve. Po kështu, edhe kuptimi i udhëzimit kuranor dhe fakti se Kur`ani përshkruhet si një libër, do të shpjegohen në vijim të librit.

Ky është libri për të cilin s`ka dyshim dhe udhëzuesi për ata që mbrohen (nga e liga)

Për ata që e besojnë të fshehtën...

Ata që mbrohen nga e liga ose me fjalë të tjera, të virtytshmit, janë në të vërtetë vetë besimtarët. Virtyti ose të mbrojturit nga e liga nuk është një karakteristikë unike e ndonjë kategorie të caktuar besimtarësh. "Të mbrojturit nga e liga" nuk është si të vepruarit mirë, të qenit i përulur përpara Zotit ose si të paturit qëllim të pastër, të cilat janë nivele të ndryshme të besimit dhe bindjes. Për dallim prej tyre "të mbrojturit" është një virtyt i cili paraqitet në të gjitha kategoritë e besimit të vërtetë. Kjo është arsyeja përse Zoti nuk e ka ndarë këtë cilësim për një grup të caktuar besimtarësh.

Karakteristikat e këtij virtyti, të rradhitura në këto katër vargje, janë pesë në numër: të besuarit në të fshehtën, falja e namazit, shpenzimi vullnetar nga të mirat që Zoti ia ka falur besimtarit, besimi në atë që Zoti ua ka shpallur të dërguarve të Tij dhe të qenit i bindur në ekzistencën e botës së përtejme. Një njeri i fiton këto cilësi shpirtërore falë udhëzimit të dhënë nga Zoti, siç thuhet në vargun vijues: Këta janë të udhëzuar nga Zoti i tyre... Sipas kësaj, ata u bënë të virtytshëm dhe u mbrojtën nga e liga sepse Zoti i udhëzoi drejt kësaj. Dhe kur e fituan këtë cilësi, Kur`ani u bë një udhëzim për ta: "Ky është libri për të cilin s`ka dyshim dhe udhëzuesi për ata që mbrohen (nga e liga)...

Kjo flet qartë se ekzistojnë dy lloje të udhëzimit. Njëri është udhëzimi përpara se ata të bëheshin të virtytshëm dhe të mbroheshin nga e liga dhe tjetri është udhëzimi që vjen pas këtij ndryshimi. Udhëzimi i parë i bëri ata të virtytshëm dhe më pas Zoti e ngriti statusin e tyre nëpërmjet udhëzimit të Librit të Tij.

Me këtë, bëhet i qartë kontrasti mes të virtytshmive në njërën anë dhe jobesimtarëve e hipokritëve në anën tjetër. Këta të fundit janë të mbërthyer nga dy devijime dhe verbëri. Devijimi i parë i çon ata drejt mosbesimit dhe hipokrizisë kurse i dyti (i cili vjen pas mosbesimit) e konfirmon gabimin e tyre dhe e përforcon atë. Të shohim se ç`thotë Zoti për jobesimtarët:

Zoti ua ka vulosur zemrat dhe veshët. Dhe mbi sytë e tyre ka një mbulesë... Bakara (Lopa) 2:7

Vulosja e zemrave të tyre tregohet si një vepër e Zotit kurse mbulesa e vendosur mbi sytë e tyre, si një vepër e vetë jobesimtarëve. Në të njejtin kontekst, Zoti thotë:

Ka sëmundje në zemrat e tyre dhe Zoti vetëm ua shtoi sëmundjen... Bakara (Lopa) 2:10

Sëmundja e parë është vepër e vetë hipokritëve kurse e dyta, e Zotit. Ky fakt është shpjeguar edhe në shumë vargje të tjera. Për shembull, thuhet:

Me të, Ai i çon të gabojnë shumë prej tyre dhe shumë prej tyre i udhëzon.. Por ai s`bën të gabojnë tjerë veç mizorëve... Bakara (Lopa) 2:26

Kur ata devijuan, Zoti ua shtrembëroi zemrat... Saff (Rradhët) 61:5

Për të përmbledhur, mund të thuhet se të virtytshmit janë të "mbështjellur" nga dy udhëzime, njësoj siç janë jobesimtarët dhe hipokritët, të rrethuar nga dy devijime.

Siç mund të shihet, udhëzimi i dytë është ai nëpërmjet Kur`anit. Sipas kësaj, ai i pari duhet të ketë qenë përpara tij. Njeriu duhet të ketë qenë i udhëzuar nga një mendje e shëndoshë dhe e qetë. Nëse natyra njerëzore është vërtetë e përsosur dhe pa të meta, ajo nuk mund të mos e kuptojë faktin se është e varur nga diçka më sipërore. Në të njejtën mënyrë, natyra njerëzore e kupton se gjithçka tjetër që mund të kuptojë ose të imagjinojë, është e varur nga diçka që qëndron përtej zinxhirit të gjërave të varura dhe nevojtare. Me këtë arrihet tek besimi se duhet të ketë një Qenie të padukshme dhe të paperceptueshme për shqisat, e cila është fillimi dhe fundi i çdo gjëje. Natyra njerëzore e vëren gjithashtu se kjo Qenie e Domosdoshme nuk e lë pas dore as hollësinë më të vogël në lidhje me përsosmërinë e krijimit. Kjo e bën atë të kuptojë se ky Krijues nuk mund ta lërë njeriun të endet pa qëllim në jetë. Ai duhet t`i ketë mundësuar njeriut një udhëzim, që do ta udhëzojë në rrugën e drejtë, si në veprat e tija ashtu edhe në mendime. Me këtë përsiatje të logjikshme, njeriu e fiton besimin në një Zot të vetëm, në Profetësi dhe në Ditën e Gjykimit. Në këtë mënyrë, bindja e tij në lidhje me themelet e besimit bëhet e plotë. Ky besim e bën atë ta shfaqë nënshtrimin e tij përpara Zotit dhe ta përdorë çdo mjet që ka në dispozitë, për ta mbajtuar gjallë këtë rrugë dhe për t`ua përcjellur atë të tjerëve. Me këtë arrijmë edhe tek lutjet dhe lëmosha. Virtytet e numëruara në këto vargje janë virtyte që një njeri mund t`i zbulojë me natyrën e tij të pastër dhe me mendjen. Dhe vetëm kur njeriu ta ketë arritur këtë nivel tashmë, Zoti ia fal atij edhe një bekim tjetër: udhëzimin kuranor.

Virtytet e përmendura më sipër, zhvillohen nën hijen e dy udhëzimeve, prej të cilëve njëri i paraprin virtytit, kurse tjetri vjen pas tij. Udhëzimi i dytë (udhëzimi kuranor) mbështetet në udhëzimin e parë, atë të mendjes së shëndoshë dhe natyrës së pastër njerëzore. Kjo përshkruhet në vargjet në vijim:

Zoti i bind besimtarët me një fjalë të sigurt në këtë botë dhe në tjetrën... Ibrahim 14:27

O ju që besuat! Kinie frikë Zotin dhe besojeni të dërguarin e Tij. Ai do t`ju japë dy pjesë nga mëshira e Tij dhe do t`ju falë një dritë me të cilën do të ecni...Hadid (Hekuri) 57:28

O ju që besuat! Po ta ndihmoni Zotin edhe ai do t`u ndihmojë dhe do t`ua bëjë këmbët të palëkundura...Muhammed 47:7

Dhe Zoti nuk i udhëzon të padrejtët...Saff (Rradhët) 61:7

...dhe Zoti nuk e udhëzon popullin mizor...Saff (Rradhët) 61:5

I njejtë është rasti edhe me gabimet dhe devijimet e jobesimtarëve dhe hipokritëve, siç do ta përshkruajmë më vonë.

Vargjet e mësipërme janë një tregues i faktit se njeriu ka edhe një jetesë tjetër, të fshehur nën këtë jetë. Është pikërisht falë kësaj jetese që njeriu rron në këtë botë dhe në kohën pas vdekjes së tij. Zoti thotë:

A mund vallë të jetë i njejtë ai i vdekur që Ne e ngritëm dhe i dhamë një dritë që të ecte mes njerëzve, me atë që i ngjan një të mbeturi në errësirë e që s`del dot që andej? En`am (Kopeja) 6:122

Në dashtë Zoti, këtë varg do ta shpjegojmë më vonë...

Për ata që e besojnë të fshehtën...

Fjala "el-Iman" (besim, të besosh) nënkupton një besim që është i rrënjosur thellë në zemrën e një njeriu. Rrjedh nga fjala "el-amn" (siguri). Pra me besimin e tij, besimtari fiton siguri nga dyshimet dhe kjo është një çështje me rëndësi sepse shkatërruesi i besimit është dyshimi.

Tashmë kemi përmendur se besimi ka nivele të ndryshme. Ndonjëherë njeriu që beson është i bindur në besimin e tij në diçka dhe kjo bindje i ka ndikimet e veta. Në raste të tjera, bindja është më e madhe dhe i përfshin edhe disa elemente shtesë të asaj gjëje që besohet. Por ka raste të tilla, kur bindja dhe siguria janë aq të mëdha, sa që përfshijnë gjithçka që ka të bëjë me gjënë e besuar. Sipas kësaj, besimi është i ndarë në nivele të ndryshme dhe po kështu janë të ndarë edhe besimtarët.

"E fshehta" (el-Ghajb) është e kundërta e shprehjes "e qarta". Kjo fjalë përdoret për Zotin dhe për shenjat e mëdha të Zotit, duke përfshirë këtu edhe shpalljet hyjnore të cilat përmenden në vargun: ...që e besojnë atë që t`u shpall ty dhe atë që u shpall para teje.. Kjo fjalë gjithashtu përdoret edhe për të folur për jetën e amshueshme. Por në këto vargje, besimi në shpalljet e Zotit dhe në jetën e amshueshme është i përmendur më tej. Andaj mund të thuhet se në këtë varg, me fjalën "e fshehta" nënkuptohet vetëm Zoti.

Kur`ani thekson me ngulm se njeriu nuk duhet ta kufizojë diturinë e tij vetëm në gjërat që mund të perceptohen nëpërmjet shqisave. Përkundrazi, ai i stimulon njerëzit që ta ndjekin arsyen e shëndoshë dhe mendimin racional.

... dhe që janë të bindur për të përtejmen...

Në vend që vetëm të besojnë në ekzistencën e jetës së përtejme, ata janë të bindur për të. Këtu bëhet e qartë se një njeri nuk mund të jetë i virtytshëm dhe nuk mund të mbrohet nga të ligat dhe mëkatet përderisa nuk fiton një bindje të fortë për amshimin, të cilin nuk do ta harrojë as për një çast të vetëm. Mund të ngjajë që një njeri të besojë në diçka por në disa raste t`i harrojë kushtet e besimit të tij dhe të veprojë në kundershtim me të. Por nëse ai beson dhe është i bindur për ditën në të cilën do të duhet të japë llogari për të gjitha veprat që ka bërë, kurrë nuk do të vepronte në kundërshtim me ligjin hyjnor dhe nuk do të mëkatonte. Zoti thotë:

...dhe mos i ndiqni dëshirat sepse mund t`ju largojnë nga rruga e Zotit. Dhe për ata që devijojnë nga rruga e Tij, pa dyshim do të ketë një dënim të dhimbshëm ngase e harruan ditën e llogarisë... Sad 38:26

Pa dyshim, arsyeja më e madhe e devijimit është të harruarit e Ditës së Gjykimit. Sikur një njeri ta besonte atë ditë dhe të ishte i bindur për ardhjen e saj, do të mbrohej nga e liga dhe do të bëhej i virtytshëm.

Këta janë të udhëzuar nga Zoti i tyre dhe këta janë të shpëtuarit...

Udhëzimi vjen gjithmonë nga Zoti dhe asnjëherë nuk i mveshet kjo cilësi dikujt tjetër, përveç në kuptimin metaforik. Zoti e përshkruan udhëzimin e Tij me këto fjalë:

Dhe atij që dëshiron ta udhëzojë, Zoti ia hap gjoksin për Islamin...En`am (Kopeja) 6:125

Kur një njeriu i hapet gjoksi, ai shpëton nga ngushtimet shpirtërore. Dhe Zoti thotë:

I shpëtuar është ai që mbrohet nga e liga e shpirtit të tij...Hashr (Dëbimi) 59:9

Me këtë, Zoti e shpreh qartë se të shpëtuar janë vetëm ata që e ndjekin udhëzimin e Tij.

Analiza e vargjeve të mësipërme nëpërmjet haditheve

Në veprën "el-Meani" përcillet se Imam Sadiku (pqmt) në lidhje me shprehjen "ata që e besojnë të fshehtën" ka thënë:

Janë ata që e besojnë Kaimin ("ai që ngrihet" dmth. Imam Mehdiu)

Autori: Ky shpjegim jepet edhe në thënie të tjera dhe themelohet në fenomenin e "rrjedhës" së vargjeve kuranore (të cilin e shpjeguam në fund të komentimit të kapitullit "Fatiha")

Sipas Tefsirit të Ajjashiut, Imam Sadiku (pqmt), në lidhje me vargun "..dhe japin nga ajo që Ne u falëm" thotë:

"Kjo do të thotë se ata japin nga dituria që u është falur"

Përsëri në veprën "el-Meani", Imam Sadiku (pqmt) ka shpjeguar se kuptimi i këtij vargu është:

Ata e përhapin diturinë që Ne ua kemi falur dhe recitojnë nga Kur`ani atë që Ne ua mësuam.

Autori: Të dyja thëniet, siç e përmendëm edhe në komentimin tonë, e shpjegojnë "dhënien" në një kuptim shumë më të gjerë sesa dhënia e pasurisë dhe të përdorurit e mjeteve të tjera materiale për hir të Zotit.

Një diskutim filozofik mbi vargjet:

A duhet vallë të mbështetemi edhe në konceptet racionale përveç gjërave që janë të kapshme për shqisat? Kjo është një temë shumë e diskutuar në mesin e dijetarëve perëndimorë të kohëve të fundit. Të gjithë filozofët muslimanë dhe një pjesë e mirë e dijetarëve të lashtë perëndimorë besonin se mund të mbështetemi në perceptimet racionale po aq sa edhe në ato shqisore. Ata ishin të mendimit se një dëshmi shkencore nuk e konsideron një objekt konkret vetëm për hir të faktit se ai mund të perceptohet nga shqisat. Por përkundër kësaj, shumica e dijetarëve modernë dhe në veçanti shkencëtarët, insistojnë në atë se nuk duhet mbështetur në asgjë përveç asaj që mund të perceptohet nga pesë shqisat. Argumenti i tyre është si vijon:

Dëshmitë që janë vetëm racionale janë shumë shpesh të gabuara. Nuk ka asnjë lloj eksperimenti, të kapshëm për shqisat, që mund ta verifikojë vërtetësinë e këtyre argumenteve. Përkundër kësaj, perceptimet shqisore nuk e kanë këtë mangësi sepse kur mund të perceptojmë diçka nëpërmjet shqisave, atë e vërtetojmë me eksperimente të ndryshme. Ky eksperimentim vazhdon deri në pikën kur të jemi të bindur për cilësitë e objektit në fjalë.

Për këtë arsye, perceptimi shqisor nuk përmban dyshime përkundër argumenteve thjesht racionale, të cilat mund të jenë edhe të dyshimta.

Por ky argumentim i tyre ka disa mangësi:

Të gjitha argumentet e dhëna prej tyre janë vetë argumente racionale dhe si të tilla nuk mund të perceptohen nga shqisat. Me fjalë të tjera, këto dijetarë i përdorin argumentet racionale për të vërtetuar se argumentet e tilla nuk janë të besueshme. Ç`paradoks!!! Nëse ia dalin mbanë që ta vërtetojnë mendimin e tyre me këtë metodë, ata nuk bëjnë tjetër veçse e vërtetojnë gabimin e tyre.

Perceptimi shqisor s`është më pak i gabueshëm se argumentimi racional. Një vështrim i shkurtër në librat që kanë të bëjnë me optikën ose me shkencat e ngjashme do ta bënte të qartë faktin se ka shumë gabime që janë pasojë e gabimeve gjatë të parit, të dëgjuarit dhe të shqisave të tjera të ngjashme. Pra nëse argumentimi racional eliminohet me arsyetimin se mund të lejojë gabime, edhe perceptimi shqisor mund të eliminohet në të njejtën mënyrë.

Pa dyshim, duhet të ketë një mënyrë për ta dalluar perceptimin e drejtë nga i gabuari por nuk është vetëm eksperimenti që krijon një dallim në mendjen tonë. Eksperimenti vetëm sa bëhet një tjetër element i dëshmisë racionale, e cila është edhe gjëja që na bën të dallojmë mes dy gjërave. Kur për shembull zbulojmë një cilësi të një objekti dhe shohim se kjo cilësi mbetet e pandryshuar gjatë rrjedhës së eksperimenteve tona, jepet një argument racional nga ana e mendjes sipas të cilës, sikur kjo cilësi të mos ishte cilësi e objektit në fjalë, nuk do të gjendej brenda tij, në të gjitha rrethanat. Por pasi që gjendet gjithmonë, mund të thuhet se është një cilësi e objektit. Me këtë mund të kuptojmë se perceptimi shqisor, në fund të fundit, varet nga aftësitë racionale, për të ardhur në përfundime.

Të pranojmë për një çast se çdo perceptim shqisor është domosdo i përkrahur nga eksperimentet. Por a mund vallë vetë eksperimenti të verifikohet nga një eksperiment tjetër? Nëse themi "po", atëherë pyetja e njejtë do të vijë edhe për eksperimentin e dytë. Shihet qartë se nuk mund të shkohet pafundësisht me eksperimente që e verifikojnë njëri tjetrin. Në fund duhet domosdo të arrihet tek një eksperiment, verifikimi i të cilit nuk varet nga një eksperiment tjetër por pikërisht nga dëshmitë racionale. Kjo do të thotë se perceptimet shqisore nuk mund të fitojnë besueshmëri pa u mbështetur në koncepte që janë vetëm racionale.

Pesë shqisat nuk janë të afta për t`i kuptuar çështjet absolute dhe madhore. Ato arrijnë t`i kapin vetëm hollësitë dhe vogëlsirat. Por dituria varet nga gjërat absolute, të cilat nuk mund të testohen në laboratore dhe as të perceptohen nga pesë shqisat. Një profesor i anatomisë punon mbi një numër të madh kufomash njerëzore dhe sheh se secili trup ka një zemër, një mëlçi dhe kështu me rradhë. Dhe vetëm pasi t`i ketë vëzhguar këto hollësi dhe veçanti, ai arrin të flasë në nivel absolut dhe të thotë se çdo njeri ka një zemër dhe një mëlçi. Pyetja është: "A e ka parë ai brendinë e çdo trupi që ekziston? Nëse do të mbështeteshim vetëm në gjërat e perceptuara nga pesë shqisat, si mund të pranoheshin të sakta teoritë shkencore?

E vërteta është se perceptimi racional, njësoj si ai shqisor, e ka rolin e tij në degët e diturisë dhe të dy vetëm sa e plotësojnë njëri-tjetrin. Me fjalën "racional" nënkuptojmë aftësinë njerëzore që është burimi i përfundimeve të tilla absolute si në shembujt e mësipërm dhe të gjithë e pranojnë se njeriu ka një aftësi të tillë. Si është e mundur atëherë, që një cilësi e tillë e krijuar prej Zotit (ose prej Natyrës, siç thonë ata) të jetë përherë gabim? Si është e mundur që gjithmonë të dështojë në funksionin që i është dhënë nga Krijuesi? Zoti nuk i ngarkon dikujt ndonjë detyrë, pa i krijuar më parë edhe metodat që do t`i mundësonin ta kryente atë.

Për diskutime më të gjera në lidhje me gabimet e perceptimit racional dhe shqisor, mund të shihen librat e logjikës.

Një tjetër diskutim filozofik

Njeriu në fëmijërinë e tij i kupton objektet përreth vetes dhe i di ato pa qenë i vetëdijshëm se posedon dhe po përdor një aftësi të quajtur perceptim dhe dituri. Kjo vazhdon kështu deri në kohën kur ai fillon të dyshojë në gjërat dhe t`i paramendojë ato. Pikërisht atëherë, njeriu kupton se e ka përdorur "diturinë" gjatë gjithë kohës. Me kalimin e viteve, ai gjithashtu kupton se konceptet e tija mbi të vërtetën dhe perceptimet e tija mund të jenë edhe gabim. E kupton gjithashtu se gabimi nuk mund të jetë tek objektet të cilat ai i kupton sepse në fund të fundit materja është fakt dhe nuk mund të jetë e gabuar ekzistenca e saj. Sipas kësaj, gabimi duhet të jetë në aftësinë e tij të të kuptuarit (perceptimit). Dhe në rastet kur nuk ka gabim në perceptime, fenomeni i krijuar emërtohet "dituri" dhe s`është tjetër veçse një perceptim që nuk lë hapësirë për ide të kundërta.

Në këtë shkallë, njeriu bëhet i vetëdijshëm për principin themelor se pozitiviteti dhe negativiteti nuk mund të bashkëekzistojnë dhe se nuk mund të mungojnë të dyja përnjëherë. Kjo e vërtetë themelore është gurthemeli i çdo mendimi teorik. Edhe sikur dikush të ketë dyshim për këtë, do ta dijë në mënyrë intuitive se ky "dyshim" nuk mund të bashkëekzistojë me negativin e tij, gjegjësisht"mosdyshimin".

Njeriu mbështetet mbi diturinë në të gjitha teoritë akademike dhe funksionet praktike. Madje edhe kur ndjehet në dyshim për ndonjë çështje, ai e identifikon këtë dyshim pikërisht duke e ditur se është dyshim. E njejta vlen edhe për rastet kur ai nuk di diçka, paramendon ose thjesht imagjinon. Në këtë rast, ai përsëri nëpërmjet diturisë e identifikon injorancën, paramendimin ose imagjinatën.

Në Greqinë antike u shfaq një grup i quajtur "sofist", i cili e mohoi ekzistencën e diturisë. Ata dyshuan në gjithçka madje edhe në veten e tyre dhe në vetë dyshimin. Skeptikët e mëvonshëm janë thuase pasardhësit e tyre në këtë lëmi. Ata e mohojnë diturinë e gjithçkaje tjetër përveç njohjës së vetvetes dhe mendjes së tyre. Argumentet e tyre janë:

Dituria më e fortë (ajo që vjen nëpërmjet pesë shqisave) është shpesh e gabuar. Atëherë si mund të jetë njeriu i sigurt në diturinë e fituar nga burime të tjera? Duke e patur parasysh këtë, si mund të mbështetemi në një dituri që është jashtë vetes sonë?

Kur duam të kuptojmë një objekt të jashtëm, ajo që ne kuptojmë është në të vërtetë dituria mbi atë objekt por jo objekti vetë. Atëherë, si mund ta kuptojmë vetë objektin?

Përgjigje argumentit të parë:

Ky argument e mohon dhe e shkatërron vetveten. Nëse asnjë ide nuk mund të besohet, atëherë si mund të mbështetemi në idetë e shprehura në këtë argument?

Të thuhet se një burim i diturisë është "shpesh" i gabuar, do të thotë të pranosh se mund edhe të jetë i saktë ndonjëherë. Atëherë si mund të mohohet tërësisht?

Ne kurrë nuk kemi thënë se dituria jonë është gjithmonë e saktë. Por Sofistët dhe Skeptikët insistojnë se asnjë dituri nuk mund të jetë e saktë. Për ta vërtetuar gabimin e kësaj ideje universale negative, mjafton të gjejmë një ide positive që do ta kundërshtojë. Domethënë, duhet të vërtetojmë se një pjesë e diturisë mund të jetë e saktë dhe këtë e kemi bërë tashmë në përgjigjen e dytë.

Përgjigje argumentit të dytë:

Çështja që diskutojmë është dituria, gjegjësisht fenomeni i të zbuluarit të diçkaje. Skeptikët e pranojnë se në çastin që përpiqemi për ta kuptuar një objekt, ne e marrim vetëm diturinë për të. Problemi i madh i Skeptikëve është fakti se nuk e "kapim" dot vetë objektin. Por askush nuk ka thënë ndonjëherë se dituri do të thotë ta kapësh vetë objketin. Pretendimi ynë i vetëm është se dituria i zbulon disa të vërtetë në lidhje me objektin në fjalë, gjegjësisht në lidhje me gjënë që njihet si e tillë.

Për më tepër, një skeptik i mohon edhe këndvështrimet e tija personale duke pretenduar se nuk di asgjë përtej vetvetes dhe mendjes së tij. Por kur është i uritur ose ka etje, ai lëviz drejt bukës ose ujit. Kur sheh një mur që shembet, largohet prej tij. Përkundër kësaj , ai nuk përpiqet të gjejë ushqim kur vetëm mendon për urinë dhe nuk largohet me vrap vetëm kur mendon për një mur që rrëzohet. Kjo do të thotë, se ai nuk vepron sipas imazheve që gjenden në mendjen e tij (për të cilat pretendon se janë realiteti i vetëm) por sipas ndjenjave dhe perceptimeve që i vijnë nga jashtë. Perceptime këto, të cilat sipas tij, nuk kanë një realitet të vetin dhe nuk kanë besueshmëri.

Ka edhe një tjetër kundërshtim në lidhje me ekzistencën e diturisë. Ata e mohojnë ekzistencën e një diturie konstante dhe sipas kësaj i kanë vënë themelet e shkencave të sotme natyrore. Arsyetimi i tyre është si vijon:

Çdo atom në univers është në lëvizje të vazhdueshme dhe çdo objekt lëviz pa ndalur drejt përsosjes së tij ose shkatërrimit. Me fjalë të tjera, ajo që diçka ka qenë në një moment të caktuar, nuk është e njejtë në momentin e ardhshëm. Dhe ngase të kuptuarit dhe perceptimi janë funksione të trurit, janë cilësi materiale të një objekti material. Edhe ky proces, kontrollohet nga ligjet e ndryshimit dhe zhvillimit. Kjo do të thotë se të gjitha funksionet e trurit, duke përfshirë edhe diturinë, janë në ndryshim të vazhdueshëm. Andaj është gabim të thuhet se ka diçka të quajtur "dituri konstante". Sido që të jetë dituria, ajo ka vetëm vazhdueshmëri relative dhe një ide nuk mund të zgjasë më shumë se një tjetër. Është pikërisht ky perceptim jo i vazhdueshëm që quhet dituri.

Përgjije:

Ky argument mbështetet në pretendimin se dituria është diçka fizike dhe materiale. Por një supozim i tillë nuk është as i qartë as i vërtetuar. Nuk ka dyshim se dituria është abstrakte dhe jomateriale. Ajo nuk është diçka fizike dhe materiale sepse nuk i posedon cilësitë e materjes, të rradhitura më poshtë:

Të gjitha materjet janë të copëtueshme. Dituria nuk është e copëtueshme në pjesë.

Materja është e varur nga koha dhe hapësira. Përkundër kësaj, dituria është e pavarur prej tyre. Një ngjarje mund të ndodhë në një kohë dhe hapësirë të caktuar por ne mund ta kuptojmë atë në çdo kohë dhe çdo hapësirë, pa shkaktuar ndonjë ndryshim në të kuptuarin e saj.

Siç pranohet nga të gjithë, materja është në lëvizje dhe në ndryshim të përhershëm. Por dituria në anën tjetër, nuk ndryshon. Dituria si dituri, nuk shkon bashkë me ndryshimin dhe këtë mund ta kuptojë secili pas një përsiatjeje të shkurtër.

Të supozojmë për një çast se dituria është diçka që ndryshon si materja. Atëherë një objekt ose një ndodhi nuk do të mund të kuptohej me hollësitë e njejta në kohë të ndryshme. Po kështu, edhe një ngjarje e të kaluarës nuk do të mund të mbahej mend më vonë. Sepse siç thonë materialistët: "ajo që një gjë është në momentin e dhënë, nuk është e njejtë në momentin tjetër."

Këto krahasime tregojnë se dituria nuk është diçka materiale. Këtu duhet theksuar se nuk flasim për aksionet dhe reaksionet fizike, që duhet t`i pësojë truri njerëzor gjatë procesit të fitimit të diturisë. Një reaksion i tillë është vetëm një proces dhe një mjet drejt diturisë por nuk është dituria vetë.

Për analiza më të thella në këto çështje, mund të lexohen librat e filozofisë...

6. Sa për jobesimtarët, është krejt njësoj në do i paralajmërosh ose jo, ata s`kanë për t`besuar.

7. Zoti atyre ua ka vulosur zemrën dhe të dëgjuarit e mbi sytë e tyre ka një perde. Për ta do të ketë një dënim të madh...

Komentimi:

Sa për jobesimtarët, është krejt njësoj në do i paralajmërosh ose jo, ata s`kanë për t`besuar...

Ata ishin njerëzit të cilët me kokëfortësi vazhduan ta mohonin besimin dhe në zemrat e të cilëve mohimi ishte rrënjosur fort. Kjo mund të kuptohet nga fakti se paralajmërimi ose jo i tyre është krejt pa rëndësi sepse ata nuk ndryshojnë në kokëfortësinë e tyre. Ky varg me shumë gjasa u drejtohet jobesimtarëve nga Kurejshi (fisi i Profetit), të cilit ishin armiqtë më të mëdhenj të Islamit, që bënë gjithçka për ta shuar dritën e besimit. Ata vazhduan në kokëfortësinë e tyre derisa Zoti i shkatërroi ata në Bedr dhe në beteja të tjera. Fjalia "është krejt njësoj në do i paralajmërosh ose jo" e përforcon edhe më tej këtë kuptim sepse tregon se ky varg nuk mund të jetë i vlefshëm për të gjithë jobesimtarët e botës. Sikur të ishte i tillë, udhëzimi hyjnor do të ishte i pamundur. Përveç kësaj, kjo fjali e njejtë përmendet edhe në kapitullin "Ja Sin" të Kur`anit, i cili është ndër kapitujt e shpallur në Mekke. Pastaj, po kjo fjali na paraqitet edhe në këtë kapitull, i cili është kapitulli i parë i shpallur në Medine. Edhe në raste të tjera, i njejti shpjegim vlen për fjalën "jobesimtarët", përveç kur është e qartë nga konteksti se ka të bëjë me ndonjë grup tjetër përveç mekkasve.

Në të njejtën mënyrë, në të gjitha rastet kur në Kur`an përdoret fraza "ata që besuan", flitet për muslimanët e hershëm, përveç nëse kuptimi flet qartë për dikë tjetër, në varësi nga konteksti. Kjo shprehje u nda për muslimanët e hershëm si një nder i bërë ndaj tyre.

Zoti atyre ua ka vulosur zemrën dhe të dëgjuarit e mbi sytë e tyre ka një perde. Për ta do të ketë një dënim të madh...

Zoti e ka treguar vulosjen e zemrave të tyre si një vepër të Tijën por perden që e kanë mbi sy, si një meritë të vetë jobesimtarëve. Këtu thuhet se ata kanë vendosur një perde mbi sytë e tyre, që u pengon ta shohin dritën e të vërtetës dhe kjo s`është tjetër veçse zgjedhja e vetë atyre. Kështu pra, pas mohimit të tyre dhe pas mëkateve, Zoti u vendosi edhe një mbulesë tjetër, një vulë mbi zemrat e tyre. Pra mohimi dhe veprat e tyre të liga gjenden mes dy "perdesh" kundër të vërtetës: e para nga vetja e tyre dhe e dyta nga Zoti.

Një shpjegim më i hollësishëm për këtë çështje, do të jepet në vargun 26 të po këtij kapitulli.

Pra mohimi, njësoj si besimi, ka disa nivele dhe grada, të cilat ndryshojnë nga njëra-tjetra.

Analiza e vargjeve të mësipërme nëpërmjet haditheve

Në përmbledhnen "el-Kafi", Zubejriu përcjell se një ditë e ka pyetur Imam Sadikun (pqmt): "A më thua vallë, sa mënyra mosbesimi rrëfehen në librin e Zotit?"

Imam ia ktheu:

Mosbesimi sipas librit të Zotit mund të jetë pesë llojesh: mosbesimi nga mohimi,(që ndahet në dy brenda vetes), mosbesimi nga pakujdesia ndaj urdhrave të Zotit, mosbesimi nga të larguarit dhe mosnjohja dhe mosbesimi për shkak të mosmirënjohjes.

Mosbesim nga mohimi, do të thotë ta mohosh pozitën e Zotit si Zot. Të tilla janë fjalët e atyre që thonë se s`ka as Zot, as Ferr, as Parajsë. Është fjala e dy grupeve ateiste që thonë: "asgjë nuk na shkatërron neve përveç kohës..." (Kur`an 45:24). Kjo është një fe e shpikur prej tyre sepse ashtu u pëlqente por e krijuan pa patur asnjë dëshmi për pikëpamjet e tyre. Prandaj për ta, Zoti thotë: "Ata s`kanë dituri por vetëm parashikojnë.."(Kur`an 45:24). Zoti gjithashtu thotë: "Sa për jobesimtarët, është krejt njësoj në do i paralajmërosh ose jo, ata s`kanë për t`besuar..."

Mosbesimi i dytë është mohimi edhe përkundër faktit se ke dituri. Kjo do të thotë se mohuesi e mohon Zotin ndonse e di se Zoti është e Vërteta dhe ndonse është i bindur për këtë gjë në zemër. Zoti ka thënë për ta: Dhe i mohuan padrejtësisht dhe me krenari ndonse shpirti i tyre ishte i bindur... (Kur`an 27:14) ... dhe më parë ata luteshin për fitore kundër jobesimtarëve por kur atyre u erdhi ajo që e njihnin, ata s`e besuan. Dhe mallkimi i Zotit është mbi jobesimtarët. (Kur`an 2:89). Këto ishin dy llojet e mosbesimit nga mohimi...

Mënyra e tretë e mosbesimit është mosmirënjohja ndaj të mirave të Zotit dhe është ashtu siç e shpreh Zoti nëpërmjet Sulejmanit (pqmt): "Ky është bekimi i Zotit tim për të parë në jam mirënjohës ose jo. Dhe ai që është mirënjohës është i tillë për veten e tij dhe kushdo që s`tregon mirënjohje, le ta dijë se Zoti është i Vetëmjaftueshëm dhe i Lavdishëm." (Kur`an 27:14) Në një tjetër varg thuhet: "Nëse falënderoni, s`ka dyshim se do t`ju jap më tepër dhe në qofshi mosmirënjohës, i ashpër është dënimi Im..." (Kur`an 14:7) "Andaj më kujtoni Mua dhe Unë do ju kujtoj. Jini falënderues ndaj Meje dhe jo mosmirënjohës. (Kur`an 2:152) (Në të gjitha vargjet e mësipërme, kur flet për mosmirënjohjen, Zoti e përdor fjalën "el-kufr", që do të thotë "mosbesim")

Mënyra e katërt e mosbesimit është largimi nga urdhërat e Zotit ose shpërfillja e tyre. Zoti ka thënë: Dhe kur lidhëm besë me ju që të mos derdhni gjak e të mos i dëboni njerëzit nga shtëpitë e tyre, ju dhatë premtim dhe dëshmuat. Por prapë ju jeni ata që i vrisni njerëzit tuaj dhe i dëboni disa prej jush nga shtëpitë, duke u përkrahur mes veti kundër tyre dhe duke i kaluar kufijtë. Dhe tani sikur t`u vinin si robër, ju pa dyshim do t`i blenit ndonse vetë dëbimi i tyre ishte i palejuar për ju. Mos vallë e besoni njërën pjesë të librit dhe e shpërfillni pjesën tjetër? (Kur`an 2:84-85) Në këtë varg Zoti i ka akuzuar me të qenit jobesimtar sepse ata nuk i ndiqnin urdhrat e Zotit. Duhet theksuar se Zoti këtu e përmend faktin se ata besuan, por thotë se Ai nuk e pranon besimin e tyre dhe se një besim i tillë nuk u sjell dobi. Andaj Ai, më tej thotë: Ç`mund të jetë shpërblimi i atyre prej jush që vepruan kështu, përveç poshtërimit në jetën e kësaj bote? Dhe në Ditën e Gjykimit ata do të dërgohen drejt dënimit më të dhimbshëm. Zoti s`është i pakujdesshëm ndaj asaj që bëni... Kur`an (2:85)

Mënyra e pestë e mosbesimit është largimi nga diçka dhe mosnjohja e mëtejme. Thuhet: ne s`u njohim juve dhe mes nesh ka lindur urrejtja dhe armiqësia derisa të besoni në Zotin e vetëm... (Kur`an 60:4). Kjo do të thotë se ndahemi e largohemi nga ju. Pastaj duke e përshkruar Iblisin dhe largimin e tij në Ditën e Gjykimit, nga njerëzit që e kanë ndjekur, Zoti thotë: pa dyshim, unë edhe më parë s`pranova (njoha) që të më shihnit të barabartë me Zotin.. (Kur`an 14:22). Dhe në vijim thuhet: ...dhe thuaj: "keni krijuar idhuj përveç Zotit si shenjë e miqësive tuaja në jetën e kësaj bote por pastaj në Ditën e Gjykimit, do ta mohohi dhe do ta mallkoni njëri-tjetrin... (Kur`an 29:25) dmth. do të largoheni nga njëri-tjetri.

Autori: Kjo thënie e konfirmon faktin që përmendëm më sipër se mohimi (njësoj si besimi) ka disa grada dhe nivele.

8. Dhe ka ca njerëz që thonë: "Ne e besuam Zotin dhe Ditën e Gjykimit" e nuk janë nga besimtarët

9. Ata duan t`i mashtrojnë Zotin dhe ata që besuan por s`mashtrojnë tjetër veç vetvetes e s`e kuptojnë

10. Ka sëmundje në zemrat e tyre dhe Zoti vetëm sa ua ka shtuar atë. Për ta ka një dënim të dhimbshëm për gënjeshtrën që e thonë.

11. Dhe kur u thuhet: "Mos bëni trazira mbi dhé!", ata thonë: "Ne jemi vetëm pajtues.."

12. Pa dyshim, ata vetë janë shkatërruesit por s`e kuptojnë..

13. Dhe kur u thuhet: "Besoni siç besuan njerëzit!", ata thonë: "Të besojmë vallë ashtu si besuan mendjelehtët?" Pa dyshim, ata vetë janë mendjelehtë por s`e dinë...

14. Dhe kur i takojnë besimtarët, thonë: "Ne besojmë" por kur janë vetëm me djajtë e tyre, thonë: "Pa dyshim, ne jemi si ju dhe me ata vetëm u tallëm."

15. Zoti ua kthen këtë tallje dhe i lë vetëm në rebelimin e tyre që të enden si të verbër tejembanë.

16 Janë këta që e shkëmbyen udhëzimin për gabime dhe tregtia e tillë s`u sjell dobi as i udhëzon në të drejtën.

17. Shembulli i tyre është si shembulli i një njeriu që ndezi zjarr, por shi kur zjarri i ndriçoi gjithçka përreth, Zoti ia morri dritën dhe e la në errësirën ku s`shihet gjë..

18. Janë të shurdhër, memecë e të verbër dhe andaj s`kthehen.

19. Ose janë si të zënë në një shi të fortë nga qiejt, me errësirë, me bubullima e vetëtimë. Dhe ata nga frika e vdekjes i mbyllin me gishta veshët e tyre. Por Zoti i rrethon mohuesit nga çdo anë...

20. Vetëtima desh sa ua merr shikimin. Kurdo që të bjerë, ata ecin me dritën e saj dhe kur errësohet qëndrojnë në vend. Dhe sikur të donte Zoti, pa dyshim do t`ua merte të dëgjuarit e shikimin. Pa dyshim, Zoti është i fuqishëm për gjithçka..

Komentimi:

Këto tremdëdhjetë vargje janë në lidhje me hipokritët. Këtë temë do ta diskutojmë më hollësisht në kapitullin 63 ("Hipokritët") dhe në raste të tjera.

Ata duan t`i mashtrojnë Zotin dhe ata që besuan por s`mashtrojnë tjetër veç vetvetes e s`e kuptojnë...

Fjala e përdorur në origjinalin e vargut është "el-Khad`ah" që është një lloj mashtrimi.

por kur janë vetëm me djajtë e tyre...

Fjala e përdorur në origjinal është fjala "esh-Shejtan" që do të thotë "i lig" dhe "burim i të ligës". Kjo është arsyeja përse Iblisi u emërtua "Shejtan" (ose "Satan", në literaturën perëndimore).

Shembulli i tyre është si shembulli i një njeriu që ndezi zjarr...

Këtu thuhet se hipokritët janë sikur njeriu që është i rrethuar nga një errësirë verbuese në të cilën nuk mund të dallohet e mira nga e liga dhe e dobishmja nga e dëmshmja. Për të shpëtuar nga kjo gjendje ai ndez një zjarr dhe me dritën e tij ndriçohet pak. Por kur të jetë ndriçuar mirë e mirë, Zoti ia shuan zjarrin me anë të erës ose shiut dhe e lë ashtu siç ishte më parë, në një errësirë të skëterrtë. Por tani ai e gjen veten mes dy errësirash: atë të natës dhe atë që vjen nga dështimi i përpjekjeve të tija të dëshpëruara. Ky krahasim përshtatet në mënyrë të përsosur me hipokritët.

Një hipokrit thotë se është musliman dhe nëpërmjet kësaj trajtohet si i tillë në punë martese dhe trashëgimie dhe përfiton disa gjëra. Por kur i afrohet vdekja, që është në të vërtetë koha kur njeriu ia sheh dobinë besimit të tij, Zoti ia mer dritën, ia zhvlerëson të gjitha veprat dhe e lë në një errësirë, në të cilën s`shihet gjë. Me këtë, ai mbetet mes dy errësirash: një që e kishte që në fillim dhe një tjetër që e meritoi me veprat e tija.

Ose janë si të zënë në një shi të fortë nga qiejt...

"es-Sajjib" është fjala e përdorur në origjinal dhe do të thotë, shi i fortë ose i bollshëm. Për bubullimën përdoret fjala "er-Rad" dhe më tëj përmendet edhe "es-Saika" që është emri që i jepet vetëtimës.

Ky është një krahasim tjetër në lidhje me hipokritët. Flitet për një njeri që e zë një shi i fortë, e mbulon errësira dhe ia bën të pamundur ta gjejë rrugën. Shiu që bie në sasi të mëdha i thotë që të largohet që andej për të gjetur strehim por errësira e pengon nga kjo gjë dhe bubullima e vetëtimat vetëm sa ia shtojnë frikën. Por vetëtima i sjell një të mirë dhe ai e përdor dritën e saj për të ecur. Mirëpo kjo dritë zgjat vetëm për një çast dhe pas saj gjithçka fundoset prapë në errësirë. Ai vazhdon të hapërojë aq sa i lejon drita e vetëtimës dhe ndalon sa herë që ta mbulojë errësira.

Edhe hipokriti është në po këtë gjendje. Ai nuk e do Islamin por për të përfituar i duhet të duket si musliman. Fjalët që i thotë nuk ia prekin zemrën dhe ai flet gjëra që nuk i beson në zemrën e tij. Kjo është arsyeja përse rruga e tij nuk është e ndriçuar si duhet. Si pasojë, ai endet pa qëllim në jetë dhe këmbët i pengohen përherë. Ai hapëron pak dhe pastaj prap ndalon. Kështu Zoti e dënon atë me poshtërsim dhe sikur të dëshironte, do të mund t`ia merte shikimin dhe të dëgjuarit që në fillim, e ta poshtërsonte që atëherë.

21. O njerëz! Adhurojeni Zotin që ju krijoi juve dhe ata përpara jush, që të mund të mbroheni nga e liga!

22. Për ju, Ai e bëri tokën një shtrat dhe qiellin një godinë të ngritur. Është Ai që e zbriti shiun nga qiejt, për t`u krijuar ushqime. Dhe duke i ditur të gjitha këto, mos i gjeni të barabartë Atij!

23. Dhe në jeni në dyshim për atë që ia shpallëm robit Tonë, atëherë krijoni një kapitull si ky dhe thirrni dëshmitarët tuaj veç Zotit, në e thoni të vërtetën...

24. Dhe po s`e bëtë - e s`ka dyshim që s`keni për ta bërë - atëherë ruajuni zjarrit që ushqehet me njerëz e gurë. Ai u përgatit për jobesimtarët.

25. Dhe jepu sihariqe atyre që besojnë dhe bëjnë veprë të mira sepse për ta janë kopshtet ku rrjedhin lumej. Kurdo që t`u jepet një pjesë e frutave, ata do të thonë: "Kjo është ajo që na u dha edhe më parë". Atyre do t`u jepen të ngjashmet me to. Atje do të kenë bashkëshorte të pastra dhe do të qëndrojnë përjetë...

Komentimi:

O njerëz! Adhurojeni Zotin që ju krijoi juve dhe ata përpara jush, që të mund të mbroheni nga e liga!

Nëntëmbëdhjetë vargjet e kaluara merreshin me përshkrimin e tri kategorive të ndryshme të njerëzve: të virtytshim, të cilët janë të udhëzuar nga Zoti i tyre, jobesimtarët (ose mohuesit), që i kanë zemrat e veshët të vulosura dhe sytë të verbuar dhe së fundmi, hipokritët, në zemrat e të cilëve ka "sëmundje", të cilën Zoti e shton dhe me këtë i bën të shurdhër, memecë dhe të verbër.

Pas kësaj, Zoti i fton njerëzit të jenë robër të mirë të Tij, ta adhurojnë Atë dhe të mos u bashkangjiten mohuesve dhe hipokritëve, por njerëzve të virtytshëm, të cilët mbrohen nga e liga. Në këtë kontekst, mund të thuhet se shprehja "që të mund të mbroheni nga e liga" është e lidhur me foljen "adhuroj". Sipas kësaj, mund të thuhet "adhuroje Zotin që të mund t`u bashkangjitesh atyre që mbrohen (nga e liga) dhe që janë të virtytshëm!" Në të njejtën kohë, mund të nxirret edhe një kuptim i lidhur me foljen "krijoi", në kuptimin: "Zoti u krijoi që të mund të mbroheshit nga e liga"

Për ju, Ai e bëri tokën një shtrat... mos i gjeni të barabartë Atij!

"el-Endad" është shumësi i fjalës "en-nid" (=i ngjashëm, i barabartë). Fraza "duke i ditur të gjitha këto" është një frazë e pakushtëzuar, e cila nuk le hapësirë për të kundërtën dhe me rreptësi e ndalon të gjeturit të barabartë me Zotin. Fjalia tregon se një njeri që ka sado pak dituri, nuk duhet të konsiderojë askënd të barabartë me Zotin dhe duhet ta dijë se Zoti është Ai që e ka krijuar atë dhe njerëzit përpara tij dhe është pikërisht Zoti, ai që e kontrollon këtë sistem të krijimit, që i mban ata të gjallë dhe i furnizon.

Dhe në jeni në dyshim për atë që ia shpallëm robit Tonë, atëherë krijoni një kapitull si ky...

Kjo është një sfidë të cilën njerëzit dhe xhinnët nuk mund ta përballojnë. Kjo sfidë është ofruar si një demonstrim i mrekullisë së Kur`anit dhe për të treguar se ai është një libër i shpallur nga Zoti. Me këtë sfidë, tregohet fakti se Kur`ani është shpallur si një mrekulli e përjetshme, që do të mbijetojë deri në fund të botës. Ky fakt përsëritet disa herë në Kur`an:

Thuaj: "Sikur njerëzit e xhinnët të mblidheshin bashkë për të krijuar një Kur`an të ngjashëm, s`do ta krijonin dot, ndonse do t`ishin ndihmës të njëri-tjetrit... Isra (Udhëtimi i natës) 17:88

Ose mos vallë thonë: "Ai e ka trilluar."?Thuaj: "Atëherë sillni dhjetë kapituj të trilluar si ky dhe në e thoni të vërtetën, kërkoni ndihmë prej kujt të doni veç Zotit!" Hud 11:13

Në këtë kontekst, shprehja "një kapitull si ky" është në lidhje me "atë që ia shpallëm robit tonë" gjegjësisht Kur`anin. Kjo është një sfidë e drejtuar atyre, për të sjellë një libër të ngjashëm me Kur`anin, përnga stili dhe kuptimi.

Fraza e përdorur në këtë rast, "min mithlihi" (e përkthyer këtu me fjalët "si ky") mund gjithashtu të jetë edhe në kuptimin "nga një njeri si ky". Në këtë rast, do të ishte një sfidë për të sjellë një vepër të ngjashme me Kur`anin, të shkruar nga një njeri i ngjashëm me të Dërguarin. Kur`ani iu shpall një njeriu, i cili kurrë nuk pati mësues që t`ia mësonte këto të vërteta të mrekullueshme dhe kurrë nuk morri mësime të oratorisë nga ndonjë njeri tjetër. Nëse jobesimtarët mendojnë se një njeri i tillë mund me lehtësi të prodhojë diçka të ngjashme, duhet të sjellin një libër të tillë të përpiluar nga një analfabet. Në këtë drejtim, vargu në fjalë do ta kishte kuptimin e njejtë me vargun:

Thuaj: "Po të donte Zoti të bëhej ndryshe, unë s`do t`ua lexoja këtë dhe as që do t`ua mësonte Ai. Pa dyshim, unë kam jetuar me ju edhe më parë, a s`kuptoni akoma? Junus 10:16

Të dy shpjegimet janë dhënë në thënie të ndryshme të të Dërguarit (pqmtmpt).

Vargjet e tilla i sfidojnë kundërshtarët e Kur`anit që të sjellin kapituj të ngjashëm, qofshin edhe ato të shkurtër sa kapitujt më të shkurtër të Kur`anit, si kapitutj "Keuther"(Begatia) dhe "Asr"(Koha).

Në një komentim të çuditshëm të Kur`anit, dikush shkruante se fraza "një kapitull si ky" në vargun në fjalë, ka të bëjë pikërisht me kapitullin "Bakara" në të cilin është i shpallur ky varg. Ky shpjegim flet për një mungesë të plotë të një sensi letrar. Ata që nuk e besonin Kur`anin, e mohuan të tërë librin si një shpikje. Ç`qëllimi mund t`i shërbente vallë një sfidë e tillë, që u kërkon të sillnin një kapitull si kapitulli "Bakara"? Një sfidë e tillë do të thoshte: "Nëse jeni në dyshim pas kapitujve të shkurtër si "Keuther" (Begatia) dhe "Ihlas"(Pastërtia), atëherë sillni një kapitull të gjatë si "Bakara" (Lopa)."

Një diskutim mbi mrekullinë në përgjithësi dhe mbi mrekullitë e Kur`anit

Mrekullia dhe realiteti i saj

Fjalët e Kur`anit, sipas të cilave ai e prezanton veten si një mrekulli dhe sfida që u drejtohet mohuesve të tij, në të vërtetë, përmban në vete dy pretendime. Fillimisht, pretendimin se mrekullitë dhe gjërat e mbinatyrshme ndodhin dhe së dyti, pretendimin se Kur`ani vetë është një mrekulli e tillë. Nëse e dyta vërtetohet, me automatizëm do të jetë e vërtetuar edhe e para. Për këtë arsye, sfida e Kur`anit ka qenë gjithmonë kërkesa që të sillnin diçka të ngjashme me të, që të mund t`i vërtetonte të dy këto pretendime njëkohësisht.

Si ndodh mrekullia? Në fund të fundit, ajo është në kundërshtim me sistemin e shkakshmërisë (çdo shkak ka një pasojë), i cili nuk mund të mohohet në asnjë mënyrë. Kur`ani e shpjegon këtë temë duke vënë theks mbi dy pika me rëndësi:

Mrekullia është një realitet që ekziston. Kur`ani është një shembull i kësaj dhe me këtë e vërteton ekzistencën e mrekullisë në përgjithësi. Ai i sfidon kundërshtarët e tij dhe me këtë e vërteton vetveten.

Ç`është realiteti i mrekullisë? Si mund të ngjajë diçka në natyrë dhe të jetë kundër ligjit universal të shkakshmërisë?

Mrekullia e Kur`anit

Pa dyshim, Kur`ani ka ofruar sfida të vazhdueshme, me të cilat e ka vërtetuar faktin se është një mrekulli. Sfida të tilla janë shprehur vazhdimisht, si në periudhën mekkase të shpalljes ashtu edhe në atë medinase. Të gjitha këto tregojnë se ky Libër është një mrekulli hyjnore dhe një shenjë mbinatyrore. Vargu i diskutuar më sipër ("Dhe në jeni në dyshim për atë që ia shpallëm robit Tonë, atëherë krijoni një kapitull si ky") është njëra prej këtyre sfidave. Me këtë, Kur`ani u kërkon atyre që të sjellin një kapitull të tillë të krijuar nga ana e një njeriu siç ishte Profeti (pqmtmpt). Vlen të theksohet se Kur`ani nuk përpiqet për ta vërtetuar drejt për së drejti profetësinë e Muhammedit (pqmtmpt) dhe nuk thotë: "nëse keni dyshim për profetësinë e robit tonë...". Në vend të kësaj, thuhet: "në jeni në dyshim për atë që ia shpallëm robit tonë.. Po kështu, të gjitha sfidat e shprehura në Kur`an kanë për qëllim vërtetimin e faktit se ky Libër është një shenjë mbinatyrore nga Zoti. Me vërtetimin e kësaj, do të vërtetohej edhe profetësia e Muhammedit (pqmtmpt).

Vargjet që pëmbajnë sfida të tillë mund të jenë të veçanta dhe të përgjithshme. Nga më të përgjithshmet, është vargu:

Thuaj: "Sikur njerëzit e xhinnët të mblidheshin bashkë për të krijuar një Kur`an të ngjashëm, s`do ta krijonin dot, ndonse do t`ishin ndihmës të njëri-tjetrit... Isra (Udhëtimi i natës) 17:88

Ky varg i takon periudhës mekkase të shpalljes së Kur`anit dhe mund të shihet qartë në të, se sfida e shprehur është gjithëpërfshirëse.

Mund të shihet se sipas këtij vargu, sfida nuk kufizohet vetëm në rrjedhshmërinë e pakrahasueshme të Kur`anit dhe në stilin e tij letrar. Po të ishte kështu, kjo sfidë nuk do t`i përfshinte joarabët dhe do të ishte e vlefshme vetëm kundër arabëve që flisnin një arabishte të pastër, gjegjësisht kundër arabëve të kohës pagane (përpara se të përhapej Islami edhe në krahina joarabe dhe arabët të përziheshin me popujt e tjerë) dhe në rastin më të mirë, kundër atyre që kishin arritur të jetonin edhe në kohën pagane edhe atë islame. Por ky varg jo vetëm që e sfidon gjithë njerëzimin por i sfidon edhe xhinnët.

Sa për disa cilësi të veçanta të Kur`anit (si realitetet e thella shpirtërore, morali i lartë, kodi gjithëpërfshirës dhe i drejtë ligjor, njohurit mbi të fshehtën dhe mbi gjëra të tjera, të cilat njerëzit as që i kishin menduar përpara shpalljes së tij), mund të thuhet se ishin të një natyre të tillë, që vetëm një grup i zgjedhur në mesin e njerëzve mund t`ua kuptonte vlerën. Por edhe përkundër kësaj, sfida është e përgjithshme dhe i përfshin të gjithë njerëzit dhe xhinnët. Kjo lë të kuptohet se vargu në fjalë nuk flet për sjelljen e një libri të ngjashëm me Kur`anin vetëm në një dimension të caktuar të tij por në të gjitha dimensionet.

Kur`ani është një mrekulli. Për një letrar, kjo mrekulli shfaqet në stilin e tij dhe në bukurinë e pakrahuseshme gjuhësore. Për një të urtë, në urtësinë e tij. Për një dijetar, në diturinë e thellë që e shfaq. Për një sociolog, në rendin e tij shoqëror. Për një ligjvënës, në sistemin e tij të jurispudencës. Për një politikan, në politikën. Për një sundues, në sundimin e tij të themeluar në drejtësi. Dhe së fundmi, për gjithë botën, në gjëra si dituria mbi të fshehtën, parashikimi i ardhmërisë, mungesa e kundërthënieve në ligjet e tij, dituria dhe shprehja e bukur.

Kur`ani thotë se është një mrekulli gjithëpërfshirëse që i ngërthen në vete të gjitha dimensionet. Ai është një mrekulli për çdo njeri dhe xhinn, pa dallim në është një person i zakonshëm ose i zgjedhur, i ditur ose injorant, mashkull ose femër, i një niveli të lartë ose të ulët. Thënë shkurt, ai është një mrekulli për gjithkë që ka inteligjencë të mjaftueshme ta kuptojë gjuhën e tij. Përnga natyra, njeriu mund ta perceptojë një virtyt në nivele të ndryshme. Çdo njeri duhet ta gjejë një cilësi të lëvdueshme tek vetja ose tek të tjerët, ta gjejë atë virtyt të njejtë tek Kur`ani për t`i krahasur të dyja dhe pastaj të vendosë, në mënyrë të sinqertë, në është në fuqinë e njerëzve të sjellin një vepër të ngjashme me të. Është e mundur vallë, që njeriu të sjellë një dituri hyjnore, kaq bukur të shprehur dhe të dëshmuar si ajo e Kur`anit? A është njeriu i aftë, që duke u mbështetur në realitetin, të krijojë një sistem vlerash njerëzore, që në mënyrë të sinqertë të mund të krahasohen me mësimet kuranore të pastërtisë dhe moralit? Munden vallë njerëzit të sjellin ligje të tilla që e përfshijnë të tërë aktivitetin njerëzor, pa ndonjë kundërthënie mes veti dhe duke mundësuar që shpirti i monoteizmit dhe i virtytit të depërtojnë në të gjitha sferat e këtij sistemi? Si është e mundur vallë, të vijë një ligj i tillë nga një njeri që s`ka shkrim-lexim? Nga një njeri, i cili u rrit në një shoqëri ky virtyti njerëzor përbëhej nga një jetë e varur nga plaçkitjet dhe luftërat, ku foshnjat femra varroseshin të gjalla dhe ku fëmijët vriteshin nga frika e urisë. Një shoqëri, ku njerëzit krenoheshin me prejardhjen e tyre, martoheshin me nënat dhe ku imoraliteti dhe injoranca ishin krenari e dituria s`kishte kurrfarë vlere. Një shoqëri, që edhe përkundër krenarisë dhe shovinizmit aq të theksuar, ishte viktimë e çdo fuqie të madhe të kohës dhe një pre e lehtë për çdo pushtues. Një ditë ishin nën sundimin e Jemenit, një ditë nën etiopianët, në tjetrën ishin bizantinët që i sundonin derisa të vinte koha që këtë poshtërsim ta vazhdonin persët. Kështu dukej Arabia para Islamit. Dhe pikërisht në një mjedis të tillë, Kur`ani u soll nga i Dërguari i Zotit.

Të supozojmë se një njeri sjell një libër, për të cilin pretendon se është udhëzim për botët dhe në të përfshin edhe njohuri mbi të fshehtën, mbi të kaluarën dhe të ardhmen e përcjell shumë tregime dhe ngjarje që përmbajnë në vete dituri të të fshehtës dhe parashikime të ardhmërisë. Si do të gjykonit vallë, nëse nuk gjendej ndonjë gabim as edhe në hollësinë më të vogël të gjërave që i thotë?

Njeriu është pjesë e natyrës dhe e botës materiale, e cila ndryshon vazhdimisht nga një gjendje në tjetrën. A është e mundur që dikush të flasë për çdo çështje të jetës njerëzore, t`i japë botës dituri, ligje, urtësi, paralajmërime dhe shpjegime mbi çdo çështje, qoftë të vogël ose të madhe dhe gjatë gjithë këtij procesi, të mos tregojë kundërthënie mes tyre ose të mos shfaqë gjurmë të një zhvillimi gradual të ideve? Si mund të jetë i mundur një uniformizëm i tillë, kur të merret parasysh se të gjithë këto mësime, nuk janë dhënë përnjëherë por janë shprehur pjesë pjesë, në një periudhë prej njëzet e tre vjetësh? Dhe e gjithë kjo, në një rast kur këto tema janë përsëritur me dhjetëra e dhjetëra herë gjatë kësaj periudhe. Pa dyshim, është e pamundur një gjë e tillë, sepse dituria e njeriut nuk mund të qëndrojë konstante dhe e pandryshuar gjatë gjithë jetës së tij.

Kur njeriu t`i analizojë këto fakte në lidhje me Kur`anin, duke i patur parasysh cilësitë e sipërpërmendura, nuk do t`i mbetej kurfarrë dyshimi në lidhje me origjinën e tij hyjnore dhe do të ishte i bindur se Kur`ani është shumë përtej fuqisë njerëzore dhe qëndron përmbi shkaqet natyrore dhe materiale. Nëse dikush nuk është i aftë t`i kuptojë këto fakte, ai duhet t`i ndjekë instinktet e tija natyrore në një rast të tillë dhe t`i pyesë ata që janë më të ditur në lidhje me këto tema.

Pyetje: Përse Kur`ani nuk e kufizoi sfidën e tij vetëm kundër elitës intelektuale? Ç`është arsyeja e përfshirjes së masave në një thirrje të tillë? Sepse në fund të fundit, masat njerëzore ndikohen shumë lehtë nga sfida të tilla dhe janë gjithmonë të gatshme ta ndjekin secilin që del e thotë diçka. Është më se e qartë se pikërisht masat e gjera njerëzore u mashtruan lehtë nga njerëz si Bab-i, Bahaiu, Mirza Gulam Ahmed Kadijaniu dhe Musejlemeja ¹ , ndonse gjërat që ata sollën si argumente, nuk ishin tjetër veçse një demagogji e pakuptimtë dhe fjalime emocionuese.

Përgjigje: Kjo është mënyra e vetme për ta mbajtur mrekullinë në një dimension gjithëpërfshirës dhe metoda e vetme e mundur për ta kuptuar përsosmërinë dhe superioritetin e një cilësie e cila mund të ketë grada të ndryshme. Njerëzit kanë nivele të ndryshme të të kuptuarit. Po kështu, edhe virtytet ndryshojnë në varësi prej nivelit të përsosmërisë së tyre. Ata që kanë një nivel të lartë të të kuptuarit dhe një perceptim të qartë, lehtësisht do ta kuptojnë cilësinë e një punë të vlefshme. Kurse ata që nuk janë aq të mprehtë në të kuptuar, mund t`u drejtohen të parëve për të marrë një vendim. Ky është ligj i natyrës dhe kërkesa e psikës njerëzore.

Një mrekulli universale dhe gjithëpërfshirëse, që të mund t`i drejtohet çdo individi të çdo kohe dhe hapësire, që të mund t`u përcillet të gjithëve dhe të mbijetojë deri në fund të botës, duhet domosdo të përbëhet nga një sërë diturish hyjnore dhe realitetesh shpirtërore. Të gjitha mrekullitë e tjera mund të jenë vetëm objekte materiale, në kornizat e ligjeve të natyrës, të cilat janë të kufizuara në kohë dhe hapësirë. Ato mund të shihen vetëm nga një numër i kufizuar njerëzish ose në rastin më të mirë, nga të gjithë njerëzit e një vendi në një kohë të caktuar. Por nuk mund të dëshmohen nga njerëzit që jetojnë në vende të tjera. Edhe sikur të pranojmë se një mrekulli ndodhi dhe u dëshmua nga të gjithë njerëzit e botës, ajo nuk mund të vazhdojë përjetësisht që të mund ta vëzhgojnë edhe gjeneratat vijuese.

Kjo është arsyeja përse Zoti zgjodhi një mrekulli të dimensionit "akademik" dhe shpirtëror. Iu dha Kur`ani, profetit të Islamit, që të mund të vazhdonte sfida e tij për gjithë njerëzimin, në të gjitha kohët dhe hapësirat. Në këtë mënyrë, mbijeton realiteti i mrekullisë në përgjithësi, duke e sfiduar çdo njeri, në çdo kohë dhe hapësirë.

1: (shënim i përkthyesit) Sejjid Muhammed Shirazi i ashtuquajtur "Bab" (porta) dhe Mirza Husejn Ali Nuri i vetëshpalluar "Baha`u`llah" (Lavdia e Zotit) janë dy personalitete kyçe të lëvizjes Baha`i. I pari pretendonte se ishte Mehdiu i shumëpritur kurse i dyti u vetëshpall i dërguar i Zotit për njerëzimin. "Bab"-i u ekzekutua në Shiraz në vitin 1850 kurse Mirza Husejn Ali Nuriu vdiq në arrest shtëpiak në rrethinat e qyteti Akka, në vitin 1892.

Mirza Ghulam Ahmed është themeluesi i lëvizjes "Ahmedije" dhe ngjashëm si të sipërpërmendurit, pretendonte se ishte Mesihu dhe Mehdiu i premtuar i njerëzimit. Vdiq në vitin 1908.

Musajlime ibn Habib el Hanifi nga Jemmame ishte profet i rremë i kohës së Muhammedit (pqmtmpt) i cili pretendonte se ishte i dërguar i Zotit dhe që mashtroi një grup njerëzish me këto pretendime. U vra në kohën e kalifatit të Ebu Bekrit, në betejën e Jemmames.

Sfida e parë speficike e Kur`anit: dituria

Kur`ani në veçanti i ka sfiduar mohuesit e tij nëpërmjet diturisë dhe arsyes. Zoti thotë:

...dhe ua kemi shpallur Librin që shpjegon qartazi gjithçka... Nahl (Bleta) 16:89

...as diçka të njomë ose të thatë, që s`është në librin e qartë.. En`am (Kopeja) 6:59

Ka shumë vargje të tjera të kësaj teme. Islami është kujdesur për çdo çështje të vogël ose të madhe në lidhje me njohjen e Zotit, moralin njerëzor dhe ligjet fetare, duke i përfshirë temat si adhurimi, marrëdhëniet ndërnjerëzore, rendi shoqëror, kodi penal dhe gjithçka tjetër, që është e rëndësishme për jetën dhe karakterin e njeriut. Për ta kuptuar këtë mjafton të shihen mësimet themelore të Kur`anit dhe fjalët e të Dërguarit (pqmtmpt), për të cilin thuhet:

"Çfarëdo që u jep i Dërguari merreni dhe largohuni nga gjithçka që ai ua ndalon.". Hashr (Dëbimi) 59:7

"...që të mund të gjykosh mes njerëzve me atë që të ka mësuar Zoti"...Nisa (Gratë) 4:105

Të gjithë këto mësime mbështeten në themelet e natyrës njerëzore dhe të monoteizmit. Po t`i analizoni hollësitë e tyre, do të shihni se themeli i gjithçkaje është monoteizmi dhe po t`i kombinoni principet relevante me këtë themel, do t`i përfitoni të gjitha detajet e çështjeve.

Pastaj Kur`ani ka deklaruar se e gjithë dituria që ai përcjell do të mbetet e vlefshme deri në fund të botës, do të vazhdojë ta udhëzojë njerëzimin dhe gjithmonë do të jetë relevante për nevojat e njeriut dhe për mjedisin ku jeton. Zoti thotë:

...dhe është një Libër i madhërueshëm e gënjeshtra s`i afrohet as nga para as nga prapa. Është shpallje e të Urtit, të Lëvduarit...Fussilat ("e shpjeguar në hollësi") 41:41-42

Ne e kemi shpallur Përkujtuesin dhe s`ka dyshim se Ne jemi mbrojtësit e tij...Hixhr (Shkëmbi) 15:9

Me fjalë të tjera, Kur`ani është përtej ndryshimeve dhe zhvillimit dhe nuk mund të shpallet i pavlefshëm.

Këtu mund të thuhet: "Sociologët janë të mendimit se ligjet dhe rregullat mbisunduese në një shoqëri duhet të ndryshojnë sipas ndryshimeve në strukturën e saj. Me kalimin e kohës dhe me zhvillimin e civilizimit, lind nevoja për ndryshimin e ligjeve që të mund të përshtatemi me situatat e reja. Atëherë si mundet ligji islam të mbijetojë i pandryshuar ndër shekuj?"

Në dashtë Zoti, këtë do ta shpjegojmë në komentimin e vargut "i gjithë njerëzimi ishte një popull..." (2:213). Këtu mjafton të theksojmë se Kur`ani i ka zhvilluar ligjet e tij mbi themelet e monoteizmit dhe të një etike të shkëlqyeshme, që e kanë zanafillën në natyrën e pastër njerëzore. Kur`ani thotë se ligjvënia duhet të përqëndrohet në thelbin e krijimit dhe të ekzistencës. Por sociologët, në anën tjetër, janë përqëndruar krejtësisht në ndryshimet shoqërore, duke e lënë mënjanë moralin dhe anën shpirtërore të monoteizmit. Si pasojë, fjalët e tyre përqëndrohen në zhvillimin material të shoqërisë, e cila në sytë e tyre është një formë që nuk ka shpirt...

Dhe fjala e Zotit është më e lartësuara...

Sfida e dytë specifike e Kur`anit: personi të cilit i shpallet

Një tjetër dimension i mrekullisë së Kur`anit është pikërisht personaliteti i Profetit (pqmtmpt), i cili e solli atë si një mrekulli, si përnga stili i përsosur ashtu edhe përnga kuptimi i tij. Ai nuk pati asnjë mësues dhe nuk u stërvit nga dikush. Kjo sfidë shprehet në vargun vijues:

Thuaj: "Po të donte Zoti të bëhej ndryshe, unë s`do t`ua lexoja këtë dhe as që do t`ua mësonte Ai. Pa dyshim, unë kam jetuar me ju edhe më parë, a s`kuptoni akoma? Junus 10:16

I Dërguari (paqja qoftë mbi dhe mbi pasardhësit e tij) kishte jetuar me ta dhe ishte njëri prej tyre. Në gjithë ato vite, ai kurrë nuk u dallua nga të tjerët si dijetar dhe nuk krijoi ndonjë famë me diturinë që kishte. Ai nuk mbajti ligjërata dhe nuk krijoi as edhe një varg të vetëm poezie deri në moshën dyzetvjeçare, që janë dy të tretat e jetës së tij. Ai nuk u dallua si letrar ose dijetar në gjithë këto vite. Pastaj krejt papritmas, ai solli diçka, për të cilën thoshte se ishtë shpallja e Zotit dhe përpara kësaj shpalljeje, letrarët më të mëdhenj u ndjenë të vegjël dhe oratorët më të zotë mbetën të pafjalë. Kjo shpallje u përhap në të katër anët e botës dhe për shekuj me rradhë, askush nuk guxoi të sillte diçka të ngjashme me të.

E shumta që arritën të thonin armiqtë e tij, ishte se ai duhet t`i kishte mësuar këto tregime nga murgjërit e krishterë gjatë udhëtimeve të tija tregtare për në Siri. Por ai kishte qenë në Siri vetëm dy herë. E para ishte në fëmijërinë e tij të hershme, bashkë me xhaxhain e tij, Ebu Talibin dhe e dyta, kur ishte njëzet e pesë vjeç, bashkë me Mejseren, robin e Hatixhes. Në të dy këto udhëtime, ai ishte gjithmonë në shoqëri të dikujt dhe askush nuk ka rrëfyer për ndonjë takim të tij me ndonjë mësues potencial. Edhe sikur të pranonim se diçka e tillë ka ngjarë me të vërtetë, shumë pyetje të reja do të shfaqen: Kush ia mësoi këto dituri hyjnore në lidhje me monoteizmin? Ku i mësoi gjithë ato rregulla përplot urtësi dhe realitet? Dhe së fundmi, kush vallë ia dha atë oratori të pakrahasueshme që i la të pafjalë oratorët më të zotë për vite me rradhë?

Një tjetër pretendim është se ai i mësoi këto gjëra nga një farkëtar bizantin, i cili prodhonte dhe shiste shpata. Zoti i përgjigjet këtij pretendimi me vargun në vijim:

Ne e dimë se ata thonë: "e mëson një njeri". Por gjuha e atij prej të cilit dyshojnë është e huaj kurse kjo një arabishte e qartë...Nahl (Bleta) 16:103

Një pretendim tjetër i ngjashëm është se Profeti (pqmtmpt) e fitoi diturinë e tij nga Selman Farisiu (Persiani), i cili sipas këtij pretendimi kishte njohuri të thella mbi fetë e tjera. Selmani u njoh me të Dërguarin (pqmtmpt) në Medine dhe pastaj e pranoi Islamin kurse një pjesë e konsiderueshme e Kur`anit u shpall që në Mekke dhe ishte pikërisht kjo pjesë që i përmbante principet themelore, diturinë dhe tregimet, të cilat do të përsëriteshin në periudhën medinase. Thënë shkurt, pjesa mekkase e shpalljes ishte shumë më e pasur me elementet e sipërpërmendura sesa ato të shpallura në Medine. Atëherë çfarë diturish mund të ketë shtuar Selmani pas konvertimit të tij?

Për më tepër, po të lexohen Dhiata e Vjetër dhe e Re e të krahasohen tregimet e tyre në lidhje me profetët e kaluar me tregimet e Kur`anit mbi ta, do të shihet se tregimet kuranore ndryshojnë nga ato të parat. Bibla u mvesh mëkate të tilla të dërguarve të Zotit, që dikush nuk do t`ia mveshte as një njeriu të zakonshëm. Por Kur`ani i mbron ata nga akuza të tilla. Përveç kësaj, në Bibël mund të gjenden shumë tema, të cilat nuk kanë aspak lidhje me dituritë shpirtërore ose me pastërtinë e moralit. Përkundër kësaj, Kur`ani flet përherë për gjëra që janë vërtet të dobishme për njerëzit, në lartësimin e tyre shpirtëror dhe në ndërtimin e karakterit.

Sfida e tretë specifike e Kur`anit: profecitë e tija dhe njohuria mbi të fshehtën

Një sfidë tjetër specifike e Kur`anit ka të bëjë me profecitë (= parashikimet; të mos përzihet me fjalën "profetësi") e tija dhe me njohuritë mbi të fshehtën. Këto vargje mund të ndahen në katër kategori:

Njohuri në lidhje me profetët e kaluar dhe popujt e tyre. Për disa nga këto tregime, Zoti thotë:
Këto janë nga lajmet e të fshehtës, që po t`i shpallim ty dhe që as ti i dije më parë e as populli yt...Hud 11:49

Dhe pas tregimit të Jusufit (pqmt), thuhet
Kjo është nga lajmet e të fshehtës që po ta shpallim. Dhe ti s`qe me ta kur ata vendosnin e thurrnin plane...Jusuf 12:102

Ngjashëm flitet edhe për tregimin e Merjemes:
Kjo është nga lajmet e të fshehtës që po ta shpallim. Dhe ti s`qe me ta kur ata i hidhnin pendat për t`vendosur se kush do kujdesej për Merjemen e kur garonin me njëri-tjetrin... Al-i Imran (Familja e Imranit) 3:44

Dhe për Isën (paqja qoftë mbi të):
Dhe i tillë ishte Isa, i biri i Merjemes. Kjo është e vërteta për të cilën s`merren vesh dot... Merjem 19:34

Parashikimet në lidhje me ngjarjet e të ardhmes. Për shembull parashikimi se romakët do të dilnin fitimtarë pas disfatës së tyre:
Romakët u mundën në një tokë të afërt. Dhe pas humbjes, do të dalin fitimtarë mbas ca vjetësh...Rum (Romakët) 30:2-4

Ose fakti se i Dërguari (pqmtmpt) do të kthehej në Mekke pas largimit:
Pa dyshim, Ai që ta bëri obligim Kur`anin do t`të kthejë në vendin tënd...Kasas (Tregime) 28:85
Në dashtë Zoti, do të hyni të sigurt në Xhaminë e Shenjtë, me kokë të rruar e flokë të prerë dhe krejt pa frikë...Feth (Çlirimi) 48:27

Në disa vargje të tjera, shprehet sjellja e disa muslimanëve në ardhmëri:
Kur të niseni për ta marrë prenë e luftës, ata që qëndruan prapa do t`u thonë: "Na lejoni që t`ju ndjekim juve!" Duan ta ndryshojnë fjalën e Zotit...Feth (Çlirimi) 48:15
...dhe Zoti do t`të mbrojë nga njerëzit...Maide (Tryeza) 5:70

Në vargjet në vijim tregohet se Zoti është mbrojtësi i Kur`anit:
Ne e kemi shpallur Përkujtuesin dhe s`ka dyshim se Ne jemi mbrojtësit e tij...Hixhr (Shkëmbi) 15:9

Në këtë kategori mund të përmenden edhe shumë vargje të tjera të cilat u japin sihariqe besimtarëve dhe i paralajmërojnë paganët mekkas për atë që do t`i gjejë.

Poashtu në këtë kategori hyjnë edhe profecitë për gjërat që do të ndodhin përpara Ditës së Gjykimit. Për shembull:
Ia kemi ndaluar të kthehet një jetë një popull, që e kemi shkatërruar, derisa Jexhuxhi dhe Mexhuxhi të mos lëshohen e të sulmojnë nga çdo kodër.Atë çast do ketë ardhur koha e premtuar dhe përnjëherë sytë e atyre që s`besuan do mbesin hapur : "Mjerë ne, q`ishim të pakujdesshëm për këtë ditë dhe qemë mizorë..."Enbija (Profetët)21:95-97

Zoti u ka premtuar atyre që besojnë e bëjnë vepra të mira, se do t`i bëjë trashëgues të tokës, siç i bëri trashëgues ata që erdhën para tyre..Nur (Drita) 24:55

Thuaj: "Ai ka fuqi t`ju dërgojë një dënim nga lartë ose nga poshtë këmbëve tuaja...En`am (Kopeja) 6:65

Vargjet që mbështeten në të vërteta shkencore, të cilat ishin të panjohura dhe madje të padiskutuara fare kur Kur`ani u shpall dhe të cilat vetëm sot janë vërtetuar pas hulumtimesh të gjata:
Dhe ne dërgojmë erëra që pllenojnë (fertilizojnë)...Hixhr (Shkëmbi) 15:22

Dhe tokën e kemi shtruar e kemi shpërndarë male në të dhe kemi bërë që gjithçka të rritet mbi të, me një masë... Hixhr (Shkëmbi) 15:19

A s`e kemi bërë tokën një vend pushimi dhe malet si shtylla në të? Naba (Shpallja) 78:6-7

Vargjet që flasin hapur ose aludojnë kah ngjarjet dhe trazirat e mëdha që do ta gjenin shoqërinë islame ose botën, pas vdekjes se Profetit (pqmtmpt). Për shembull thuhet:
O ju që besuat! Në i ktheni shpinën besimit dijeni se Zoti do të sjellë njerëz që do ta duan Zotin dhe Ai do t`i dojë ata. Do të jenë modestë para besimtarëve, të fuqishëm kundër mohuesve dhe do të përpiqen fort në rrugë të Zotit, pa patur frikë nga shtypja e shtypësit. Ky është bekimi i Zotit, që ia fal kujt të dojë...Maide (Tryeza) 5:54

Dhe çdo popull pati një të dërguar, që të mund të vendoseshin çështjet e tyre me drejtësi dhe askujt t`i mos i shkilej e drejta. E ata thonë: "Kur do të vijë ky kërcënim, në e thoni të vërtetën?" Thuaj: "Unë s`e kam në dorë t`i bëj as mirë as keq vetes sime, përveç asaj që do Zoti. Çdo popull ka një afat dhe kur t`i vijë koha, ata s`do të mbeten asnjë orë më shumë dhe as që mund të shkojnë para kohës së tyre." Thuaj: "Më thoni ç`do të bënit sikur t`u vinte dënimi natën ose ditën! Ç`ndryshon për kriminelët në do vijë më shpejtë dënimi?" Junus 10:47-50

Atëherë ktheje fytyrën tënde më përkushtim drejt besimit. Drejt natyrës në të cilën Zoti e krijoi njeriun..... dhe mos u bëj nga politeistët, nga ata që e ndanë fenë e tyre dhe u bënë grupe, secili i kënaqur me atë që thotë... Rum (Romakët) 30:30-32

Ka shumë vargje që mund të rradhiten në këtë kategori por për një pjesë prej tyre do të flasim kur ta shpjegojmë kapitullin e shtatëmbëdhjetë ("Isra" - Udhëtimi i natës").

Sfida e katërt specifike e Kur`anit: mosekzistenca e kundërthënieve brenda tij

Është një sfidë e hapur e Kur`anit fakti se në të nuk mund të gjenden kundërthënie. Zoti thotë:

A s`mendojnë për Kur`anin? Po të ishte prej dikujt tjetër veç Zotit, do të gjenin në të shumë kundërthënie...Nisa (Gratë) 4:182

Bota jonë është një sistem material ku mbisundon ndryshimi dhe zhvillimi. Çdo gjë në botë ndryshon dita ditës, nga dobësia në fuqi dhe nga mangësitë drejt përsosjes. Njeriu nuk mund të përjashtohet nga ky rend. Edhe ai pëson ndryshime dhe zhvillime të ndryshme në ekzistencën e tij si dhe në efektet e veprave të tija dhe të pasojave të tyre. Ky rend i njejtë mbisundon edhe në intelektin e tij dhe në mënyrën se si i percepton gjërat. Secili e sheh qartë se e sotmja e tij është më e përsosur se e djeshmja. Çdo orë që kalon i jep mundësi njeriut që t`i shohë gabimet e tij të kaluara dhe të shohe se ç`këndvështrimesh të gabuara ka patur. Ky është një fakt që asnjë njeri i mençur nuk do ta mohonte.

Duke e patur parasysh këtë, tani ta konsiderojmë Kur`anin, të cilin Muhammedi (pqmtmpt) e solli pjesë pjesë, me nga një kapitull të shkurtër ose me një numër të caktuar vargjesh nga ndonjë kapitull i gjatë. Ky proces vazhdoi për njëzet e tre vjet me rradhë, në vende, situata dhe kushte shumë të ndryshme nga njëra-tjetra. Vargje u shpallën si në Mekke ashtu edhe në Medine, si ditën ashtu edhe natën, si gjatë udhëtimit ashtu edhe në shtëpi, si gjatë disfatave të muslimanëve ashtu edhe në kohë fitoresh, në siguri të plotë ose në raste rreziku. Ky libër përmbante tema nga të gjitha llojet. Zbulonte dituri të thella shpirtërore, i mësonte një etikë të shkëlqyeshme njeriut dhe sillte ligje për çdo aspekt të mundshëm të jetës. Por edhe përkundër këtyre faktorëve, në të nuk ka asnjë gjurmë kundërthënieje dhe papërshtatshmërie mes vargjeve të tij ndonse siç thotë edhe vetë Kur`ani, ai është "një libër vargjet e të cilit përsëritën shpesh dhe janë të ngjashëm me njëri-tjetrin". Nuk mund të gjendet as edhe kundërthënia e vetme në gjërat që i ka shpjeguar dhe në principet që i ka vendosur. Njëri varg e shpjegon tjetrin dhe njëra fjali e qartëson një tjetër, siç thotë edhe Aliu (pqmt): "Një pjesë e tij flet me tjetrën dhe njëra pjesë dëshmon për pjesën tjetër."

S`ka dyshim se sikur një libër i tillë të mos kishte qenë nga Zoti, në të do të gjendeshin shumë ndryshime në stil, gjuha do të ishte më e rrjedhshme në një pjesë të caktuar dhe më e dobët në një pjesë tjetër dhe temat do të ndryshonin përnga vërtetësia dhe bindshmëria. Thënë shkurt, libri nuk do të ishte i njëtrajtshëm dhe i baraspeshuar dhe do të qe përplot me kundërthënie.

Kundërshtim: Gjërat e thëna më sipër janë pretendime të pavërtetuara. Dijetarët jomuslimanë kanë shkruar shumë libra që tregojnë se Kur`ani vuan nga shumë kundërthënie dhe gabime në strukturën e fjalive si dhe në temat që trajtohen dhe në kuptimet që përcillen. Kundërpërgjigjet e muslimanëve ndaj tyre kanë qenë gjithmonë përpjekje të dëshpëruara për t`i arsyetuar këto kontradikta dhe mangësi, që një gjuhë e bukur dhe e saktë nuk duhet t`i kishte patur.

Përgjigje: Si e para, të ashtuquajturat kundërthënie dhe gabime nuk janë zbuluar nga armiqtë e Islamit por janë përmendur (bashkë me shpjegimin përkatës) nga vetë muslimanët në komentimet e tyre të Kur`anit dhe në diskutimet e tjera relevante. Autorët muslimanë e kanë përdorur këtë metodë për të treguar se ajo që në pamje të parë duket si një mënyrë e pazakontë e të shprehurit (ose gabim) në Kur`an, është në të vërtetë një shembull i një letërsisë dhe oratorie të nivelit më të lartë. Autorët jomuslimanë i kanë zgjedhur pikërisht ato që supozohen si gabime dhe kundërthënie dhe i kanë përmbledhur në librat e tyre, duke i mohuar krejtësisht shpjegimet që e tregojnë bukurinë e vërtetë të këtyre shprehjeve. Nëse syri i dashurisë është i verbër, po aq është edhe ai i urrejtjes...

Pyetje: Në këtë kontekst të përsosmërisë së Kur`anit, si mund ta arsyetoni abrogimin e vargjeve? Shumë vargje të Kur`anit janë abroguar (janë shpallur të pavlefshme) nga vetë ai, siç thuhet në vargjet:

Dhe kurdoherë që shpallim të pavlefshëm një varg ose e bëjmë të mbetet në harresë, sjellim vargje më të mira ose të njejta si ai...Bakara (Lopa) 2:106

...dhe kur një varg e ndërrojmë me një tjetër. Pa dyshim Zoti e di se ç`shpall...Nahl (Bleta) 16:101

Edhe po të mos jetë një lloj kundërshtimi kuptimor, ky lloj abrogimi i vargjeve flet për një ndryshim mendimi.

Përgigje: Abrogimi nuk është një kundërthënie kuptimore dhe as një ndryshim i këndvështrimit ose i mendimit. Një rregull shpallet i pavlefshëm kur shoqëria dhe mjedisi ndryshojnë në një mënyrë të tillë që urtësia, që fshihet pas këtij rregulli mbetet e pavlefshme. Pra ndryshimi, nëse ka ndryshim fare, nuk është një ndryshim mendimi por ndryshim i rrethanave të çështjes në fjalë. Përveç kësaj, një argument shumë i qartë për këtë mund të shihet tek vetë vargjet që janë shpallur të pavlefshme më vonë. Këto vargje përmbajnë të gjitha ndonjë frazë ose ndonjë fjalë, e cila lë të kuptohet se urdhri i dhënë është një urdhër i përkohshëm, i cili pas një kohe do të shpallet i pavlefshëm. Për shembull:

Dhe për ato nga gratë tuaja që janë fajtore për imoralitet, sillni katër dëshmitarë nga mesi juaj. Pastaj nëse ata dëshmojnë, mbyllini në shtëpi derisa vdekja t`i marrë ose derisa Zoti të gjejë një rrugë tjetër për to...Nisa (Gratë) 4:15

Vini re pjesën e fundit të vargut! Një shembull tjetër:

Shumë nga "njerëzit e Librit" duan t`ju kthejnë në jobesimtarë pasi të keni besuar... Por falni ata derisa Zoti ta sjellë urdhrin e tij...Bakara 2:109

Edhe në këtë varg mund të shihet se si pjesa e fundit lë të kuptohet se rregulli i shprehur në të nuk do të zgjasë përgjithmonë.

Sfida e pestë specifike e Kur`anit: bukuria gjuhësore1

Kur`ani gjithashtu i ka sfiduar armiqtë e tij me bukurinë e tij gjuhësore. Zoti thotë:

Ose mos vallë thonë: "Ai e ka trilluar."?Thuaj: "Atëherë sillni dhjetë kapituj të trilluar si ky dhe në e thoni të vërtetën, kërkoni ndihmë prej kujt të doni veç Zotit!" Por nëse s`përgjigjen, dije se ai është shpallur nga dija e Zotit, përveç të cilit s`ka zot tjetër...Hud 11:13-14

Këto vargje u shpallën në Mekke. Përsëri Zoti thotë:

Ose mos vallë thonë: "Ai e ka trilluar"? Thuaj: "Atëherë sillni një kapitull si ky dhe në e thoni të vërtetën, kërkoni ndihmë prej kujt të doni përveç prej Zotit!" Por jo, ata e mohuan atë për të cilën s`kishin dijeni dhe shpjegimi i të cilës s`u kish` ardhur akoma...Junus 10:38-39

Të gjithë këto vargje janë të periudhës mekkase dhe shprehin një sfidë kundrejt jobesimtarëve dhe mohuesve të Kur`anit, për të sjellë dhjetë kapituj ose së paku një kapitull të vetëm të ngjashëm me të përnga bukuria gjuhësore, sepse arabët e asaj kohe, ishin ndër popujt më të përparuar në oratori dhe poezi. Është fakt i njohur tashmë, se arabët ishin mjeshtër të fjalës dhe se asnjë popull i mëparshëm ose i mëvonshëm, nuk i ka arritur në këtë art. Shprehja e tyre ishte e bukur, stili ishte tërheqës, fjalët i kishin në përshtatshmëri të plotë me temën dhe me kuptimin, fjalitë qenë të thjeshta dhe të bukura dhe gjuha e tyre kishte një rrjedhshmëri të pakrahasueshme. Ishte kjo një rrugë në të cilën ata ishin nismëtarë dhe hapërues të vetëm. Kur`ani e sfidoi një popull të tillë në çdo mënyrë të mundshme, që të mund ta ngjallte zemërimin e tyre dhe t`ua prekte krenarinë për t`i detyruar ta pranonin këtë sfidë. Nuk duhet harruar se ata ishin shumë krenarë me aftësitë e tyre letrare dhe nuk pranonin të nënçmoheshin nga askush në këtë drejtim. Por edhe përkundër kësaj arrogance dhe krenarie të tyre në këtë lëmi, Profeti (pqmtmpt) i sfidonte që të sillnin qoftë edhe një kapitull të vetëm të ngjashëm me Kur`anin. Kjo është një sfidë që akoma sot jehon në veshët e jobesimtarëve, duke i sfiduar që të trillonin një kapitull të vetëm, të ngjashëm me të. Por përgjigja e vetme e arabëve ishte që t`i shmangeshin Kur`anit dhe sa më e fortë e ngulmuese që bëhej sfida, ata aq më tepër u përpoqën t`i iknin. Shumë shpesh fshiheshin në shtëpitë e tyre për të mos e dëgjuar Kur`anin. Zoti thotë:

Ata i lakojnë gjoksat që të fshehin prej Tij. S`ka dyshim se kur të mbulohen me mbulesa, Ai e di se ç`fshehin e çfarë thonë hapur...Hud 11:15

Ndonse katërmbëdhjetë shekuj kanë kaluar që nga shpallja e tij, askush nuk ka mundur të sjellë një vepër të ngjashme me Kur`anin. Ata që u përpoqën, vetëm sa u turpëruan dhe u bënë objekte talljeje. Historia përcjell disa shembuj të këtyre përpjekjeve patetike. Musajlime, i cili pretendonte se ishte profet, i shkroi fjalët në vijim si një përgjigje për kapitullin 105 të Kur`anit, që quhet "Fil" (Elefanti):

"Elefanti, po ç`është elefanti? Dhe çfarë do t`të mësojë ty se ç`është elefanti? Ka një bisht dhe një feçkë të gjatë."
Në një "varg" tjetër, që e recitoi përpara një profeteshe tjetër të rreme, me emrin Sexhah, ai thotë:
...pastaj e fusim atë brenda ju grave dhe e nxjerrim me forcë...

Mjafton t`u hidhet një vështrim këtyre përpjekjeve qesharake dhe të kuptohet vlera e tyre. Një tjetër shembull është një i krishter i cili më vonë e shkroi këtë "kapitull" si përgjigje për kapitullin "Fatiha" (Hapja):

Të gjitha lëvdatat janë për Bamirësin, Zotin e krijesave, Mbretin, Nënshtruesin!
Për Ty është adhurimi dhe prej teje është ndihma. Na udhëzo në rrugën e besimit!

Përveç këtyre, ka patur shumë përpjekje të tjera për t`iu përgjigjur sfidës së Kur`anit që e kanë pësuar të njejtin fat dhe janë varrosur në histori.

Dy kundërshtime:

Është e palogjikshme të thuhet se fjala mund të arrijë një nivel aq të lartë sa të konsiderohet një mrekulli mbinatyrore. Gjuha është një krijim i intelektit njerëzor dhe si e tillë është një fenomen krejtësisht natyror. Si mundet një krijim i natyrës të jetë mbinatyror? Një krijues është gjithmonë më i fuqishëm se gjëja që krijon dhe një shkak gjithmonë e përfshin në vete pasojën e tij. Është njeriu që i shpiku fjalët për t`i përmbushur nevojat e tija shoqërore dhe për t`ua përcjellë të tjerëve mendimet dhe ndjenjat e tija. Është njeriu që e krijon lidhjen e një fjale me kuptimin e saj dhe ky kuptim është një cilësi subjektive që njeriu ia mvesh një fjale. Si e tillë, kjo cilësi nuk mund të jetë përtej aftësive të krijuesit të saj. Me fjalë të tjera, është e pamundur që e folura ose fjala të jetë në një nivel përtej aftësive njerëzore dhe të jetë mbinatyrore.

Të pranojmë për një çast se një përbërje e caktuar fjalësh mund ta arrijë nivelin e të mbinatyrshmes dhe të konsiderohet mrekulli. Për shembull të gjitha temat mund të shprehen me fjali të ndryshme, ku secila do të dallohet nga tjetra përnga përsosmëria dhe duke i përdorur këto fjali, kjo përbërje do të arrijë një standard, që do të jetë përtej aftësive dhe fuqive njerëzore (dmth. një mrekulli). Kjo do të thotë se për çdo kuptim që duhet të shprehet, do të ketë një fjali të caktuar që do të konsiderohet në nivelin e mrekullisë kurse format e tjera të të shprehurit të po këtij kuptimi, do të jenë nën këtë standard. Ajo që shohim shpesh në Kur`an, është përsëritja e shumë temave (në veçanti e tregimeve) duke përdorur struktura të ndryshme dhe stile që dallojnë nga njëri-tjetri. Nëse një strukturë fjaliore ose stil do të pranohet si mrekulli, kjo do të thotë se stilet tjera dhe strukturat e tjera të fjalisë do të jenë poshtë këtij standardi dhe nuk mund të cilësohen si të tilla.

Përgjigje: Përpara se t`u përgjigjemi këtyre pyetjeve duhet të qartësojmë diçka me rëndësi:

Ishin pikërisht këto pyetje që i detyruan disa dijetarë muslimanë të besojnë në teorinë e Sarf-it ("Sarf"- pengoj, largoj). Si të gjithë muslimanët e tjerë, edhe ata mendonin se është e pamundur që një njeri të sjellë diçka të ngjashme si Kur`ani ose së paku si një pjesë e tija. Por sipas tyre, kjo pamundësi e njerëzve nuk buronte nga fakti se stili dhe gjuha kuranore ishin përtej fuqisë njerëzore por nga fakti se Zoti, me vullnetin dhe urdhrin e Tij, do t`i pengonte armiqtë potencialë të Kur`anit nga një sipërmarje e tillë. Sipas tyre, Zoti ka vepruar kështu për ta mbrojtur shenjtërinë e profetësisë.

Mirëpo teoria ishte tërësisht e gabuar sepse nuk është aspak e përshtatshme me kuptimin e vargjeve sfiduese të Kur`anit. Zoti thotë për shembull:

Ose mos vallë thonë: "Ai e ka trilluar."?Thuaj: "Atëherë sillni dhjetë kapituj të trilluar si ky dhe në e thoni të vërtetën, kërkoni ndihmë prej kujt të doni veç Zotit!" Por nëse s`përgjigjen, dije se ai është shpallur nga dija e Zotit, përveç të cilit s`ka zot tjetër...Hud 11:13-14

Po të shihet me kujdes fjalia "dije se ai është shpallur nga dija e Zotit", mund të kuptohet fakti se Kur`ani është një shpallje nga dituria e Zotit dhe se nuk është një trillim i të Dërguarit (pqmtmpt). E njejta gjë shpjegohet edhe në vargjet në vijim:

Ose mos vallë thonë: "Ai e ka trilluar."?Jo! Ata nuk besojnë. Atëherë le të sjellin një fjalë si kjo, në e thonë të vërtetën...Tur (Mali) 52:33-34

Dhe djajtë nuk e kanë zbritur atë dhe as që u takon atyre ta zbresin, as që kanë fuqi. S`ka dyshim se ata janë të larguar nga dëgjimi... Shuara (Poetët) 26:210-212

Në anën tjetër, teoria e "Sarf-it" nënkupton se mrekullia e Kur`anit nuk ishte shpallja e tij nga Zoti por fakti se Zoti i ndalonte të tjerët që të sillnin diçka të ngjashme. Mund ta shohim edhe vargun:

Ose mos vallë thonë: "Ai e ka trilluar"? Thuaj: "Atëherë sillni një kapitull si ky dhe në e thoni të vërtetën, kërkoni ndihmë prej kujt të doni përveç prej Zotit!" Por jo, ata e mohuan atë për të cilën s`kishin dijeni dhe shpjegimi i të cilës s`u kish` ardhur akoma...Junus 10:38-39

Ky varg tregon shumë qartë se ajo që i linte të pafuqishëm përballë Kur`anit dhe që u pamundësonte të sillnin një gjë të ngjashme me të, ishte fakti se ai ka një interpretim final, dituria mbi të cilin i takon vetëm Zotit. Ishte pikërisht kjo dituri që u mungonte dhe ishte pikërisht kjo cilësi e Kur`anit që i shkatërronte armiqtë e tij. Por jo siç thuhet në teorinë e sipërpërmendur, fakti se ata ishin të aftë të sillnin diçka të ngjashme por se Zoti i pati penguar. Mund të shihet edhe vargu:

A s`mendojnë për Kur`anin? Po të ishte prej dikujt tjetër veç Zotit, do të gjenin në të shumë kundërthënie...Nisa (Gratë) 4:182

Ky varg tregon se mrekullia është në cilësinë burimore të Kur`anit, sipas të cilës brenda tij nuk mund të gjendeshin kundërthënie në fjalë dhe në kuptime. Por kjo është kështu për faktin se asnjë krijesë tjetër nuk mund të krijojë diçka të tillë dhe jo, siç thotë teoria e "Sarf-it", sepse Zoti i pengon njerëzit nga një vepër e tillë.

Të gjithë këto vargje vërtetojnë se teoria e sipërpërmendur nuk ka asnjë lloj themeli dhe vlefshmërie dhe se nuk vlen të merret seriozisht. Tani të kthehemi në përgjigjen e kundërshtimeve të mësipërme:

Është krejtësisht gabim të thuhet se gjuha, si një krijim i intelektit njerëzor, nuk mund të arrijë një nivel që është përtej aftësisë njerëzore me arsyetimin se gjuha nuk mund të jetë më e fuqishme se vetë krijuesi i saj. Gabimi i këtij mendimi qëndron në faktin se ajo që njeriu ka shpikur, janë vetëm fjalë të thjeshta për kuptime të caktuara. Por kjo përshtatshmëri e fjalëve me kuptimet e tyre nuk e mëson njeriun si t`i rradhisë fjalët, si të planifikojë dhe si të realizojë një fjalim në mënyrën më të mirë, gjegjësisht në një mënyrë, në të cilën fjala e reflekton bukurinë e kuptimit njësoj siç është në mendjen njerëzore dhe në anën tjetër, kuptimi bëhet një pasqyrë e realitetit dhe mbetet i përshtatshëm me faktet. Kjo gjë kërkon një aftësi të veçantë në artin e gojëtarisë (oratorisë), gjindshmëri në përdorimin e fjalëve dhe gjithashtu varet nga mendjemprehtësia dhe dituria, në mënyrë që folësi të mund të jetë i njohur me të gjitha dimensionet e temës në fjalë. Është pikërisht kjo cilësi që ndryshon në varësi prej personit dhe krijon dallime në oratorinë e njerëzve dhe në përsosmërinë dhe bukurinë e fjalëve të tyre.

Sipas kësaj, ka tre faktorë që ndikojnë në të folurën njerëzore:

njohja e gjuhës: një njeri mund t`i njohë shumë mirë fjalët e një gjuhe por të mos jetë një gojëtar (orator) i aftë

gojëtaria: një njeri mund të jetë një gojëtar i jashtëzakonshëm por të mos jetë njohës i mirë i temës në fjalë

dituria: një njeri mund të jetë një dijetar shumë i madh por të jetë i paaftë për t`i shprehur mendimet e tija në një mënyrë të rrjedhshme

Këto tre faktorë mund të gjenden të ndarë (siç u përmend më sipër) ose të kombinuar tek një person i vetëm. Pikërisht prej tyre varet bukuria e të folurit të një njeriu. Faktori i parë gjegjësisht kuptimi i fjalëve, është krijuar nga instinkti social i njeriut. Mirëpo dy faktorët e tjerë janë të varur nga niveli intelektual i personit dhe nga kujdesi për finesat.

Intelekti dhe perceptimi njerëzor janë gjëra të kufizuara. Ne nuk mund t`i kuptojmë të gjitha hollësitë e një ngjarjeje dhe të gjitha gjërat që lidhen me të. Si pasojë, ne nuk mund të jemi plotësisht të sigurt për një rast. Për më tepër që gjithmonë jemi në zhvillim e sipër dhe në një proces përsosjeje të vetes sonë dhe aftësisë sonë të të kuptuarit. Për ta kuptuar këtë mjafton të merret shembulli i ndonjë oratori ose poeti dhe të krahasohen veprat e tija të hershme me ato të mëvonshmet. Dallimi do të jetë i qartë.

Tani në këtë kontekst, mund ta analizojmë edhe të folurën njerëzore. Si e para, kurrë nuk mund të jemi plotësisht të bindur për saktësinë e një fjale sepse, siç u tha edhe më sipër, asnjë folës nuk mund të ketë një dituri gjithëpërfshirëse për të gjitha gjërat, që kanë të bëjnë me temën në fjalë. Së dyti, fjalët që i thotë kurrë nuk mund të jenë të një niveli të njejtë me një fjalim të kaluar të vetin. Por jo vetëm kaq. Madje edhe në fjalimin e njejtë, niveli në fillim do të jetë i ndryshim nga niveli në fund të tij por ky do të jetë një dallim aq i vogël, sa dëgjuesi nuk mund ta vërejë.

Në rast se gjejmë një fjalë të qartë, që mbështetet në dituri gjithëpërfshirëse dhe që nuk përmban asnjë kundërthënie në vete, do të pranonim se nuk mund të jetë vepër e një të vdekshmi të thjeshtë. Ky fakt përshkruhet në vargjet në vijim:

A s`mendojnë për Kur`anin? Po të ishte prej dikujt tjetër veç Zotit, do të gjenin në të shumë kundërthënie...Nisa (Gratë) 4:182

Betohem mbi qiellin që rrotullohet e mbi tokën që çahet se është një fjalë vendosëse dhe s`është mahi...Tarik (Ylli i mëngjesit) 86:11-14

Vini re cilësimet që i bëhen qiellit dhe tokës! Vihet theks mbi ndryshimet që ndodhin brenda tyre sepse betimi bëhet për një Libër që është i pandryshueshëm përnga realitetet që përcjell dhe përnga "interpretimi" (tevil) i tyre (ky lloj interpretimi do të shpjegohet në vijim të librit). Zoti gjithashtu thotë:

Është një Kur`an i madhëruar në një Pllakë të Mbrojtur...Buruxh (Yjësitë) 85:21-22

Betohem mbi Libri që qartëson! Ne e kemi bërë atë një Kur`an në arabisht, që të kuptoni. Ai gjendet në Librin amë, pranë Nesh dhe është i lavdishëm e plot urtësi...Zuhruf (Ornamentet) 43:2-4

Por jo! Betohem mbi yjtë që bien dhe ky është një betim i madh, sikur ta dinit. Pa dyshim, ai është një Kur`an brenda Librit të mbrojtur. Askush s`e prek atë përveç të pastërve. Është shpallje e Zotit të botëve...Vakia (Ndodhia) 56:75-80

Këto vargje tregojnë hapur se Kur`ani është i themeluar në realitete të përhershme që nuk ndryshojnë. Për këtë arsye, vetë Kur`ani është i mbrojtur nga ndryshimet dhe kundërthëniet brenda tij.

Të kthehemi përsëri tek kundërshtimi kryesor duke pranuar për një çast se njeriu është krijuesi i gjuhës. Edhe në qoftë kështu, kjo nuk do të thotë se nuk mund të gjendet një vepër letrare e cila është përtej aftësive të atij personi fillestar, që e ka krijuar gjuhën. Po të ishte kështu, do të duhet të pranonim se farkëtari që e bën shpatën është luftëtari më i fortë ose të themi se shpikësi i lojës së shahut është domosdoshmërisht edhe mjeshtri më i madh i kësaj loje.

Gojëtaria e përsosur kërkon që fillimisht, fjalët të jenë në harmoni të plotë me kuptimin e menduar dhe së dyti, që kuptimi që përcillet të jetë në përshtatshmëri të plotë me realitetin. Si mund të përshtaten fjalët me kuptimin? Duke bërë që rradhitja strukturore e fjalëve të përshtatet me rradhitjen natyrale të kuptimit që duhet të përcillet, gjegjësisht duke e sjellë gjuhën njerëzore në një përshtatshmëri të plotë me natyrën dhe realitetin.² Kuptimi, në anën tjetër, duhet të jetë i saktë dhe i themeluar në fakte reale që qëndrojnë jashtë imagjinatës sonë dhe që si të tilla, duhet të jenë vlera të përhershme dhe të pandryshueshme. Sepse cilësia e parë, gjegjësisht përshtatshmëria e fjalëve me kuptimin, varet pikërisht nga kjo cilësi themelore e kuptimit. Një e folur shumë e rrjedhshme por qesharake nuk mund të qëndrojë përballë një të folure serioze dhe në të njejtën mënyrë, një e folur serioze, nëse themelohet në premisa të gabuara, nuk mund të jetë e barabartë përnga cilësia, me një të folur që përcjell fakte të vërteta dhe urtësi gjithëpërfshirëse.

Një e folur i arrin nivelet më të larta të përsosmërisë vetëm kur fjalët e përdorura janë prekëse, kur stili është i rrjedhshëm, kur kuptimi përshtatet me rastin në fjalë dhe kur mesazhi i përcjellë mbështetet në fakte reale.

Një e folur e tillë, që mbështetet në realitetin, nuk mund të bjerrë ndesh me të vërtetat e tjera. Sepse e vërteta është një tërësi e pandashme. Një e vërtetë nuk mund ta zhvleftësojë një të vërtetë tjetër dhe një realitet nuk mund të bjerrë ndesh me realitete të tjera. Përkundër kësaj, një gënjeshtër mund lehtësisht të kundërshtojë një gënjeshtër tjetër sepse asnjëra nuk i përmbahet të vërtetës. Vini re vargun:

...dhe ç`mund të ketë përtej t`vërtetës veçse gënjeshtër?..Junus 10:32

Tregohet shumë qartë se e vërteta është një tërësi e vetme, që nuk pranon ndarje. Dhe sërish Zoti thotë:

...dhe mos ndiqni rrugë të tjera, se ju largojnë nga rrugë e Tij...En`am (Kopeja) 6:153

Thuhet qartë se gënjeshtra është ajo që mund të ndahet në pjesë dhe që në të njejtën mënyrë mund t`i ndajë edhe njerëzit.

Nga e gjithë kjo, është shumë e qartë se nuk mund të ketë dallim mes një të vërtete dhe një tjetër por një unitet të plotë mes tyre. Një e vërtetë udhëzon drejt një të vërtetet tjetër dhe me këtë, një pjesë e Kur`anit e konfirmon tjetrën duke bërë që një varg të dëshmojë për një varg tjetër.

Kjo është një cilësi e mrekullueshme e Kur`anit. Mund të merni një varg i cili ka një kuptim shumë të qartë dhe pastaj ta kombinoni atë me një varg tjetër relevant. Do të shihni se ky kombinim do të zbulojë një të vërtetë të re që nuk mund të kuptohet nga dy vargjet ndarazi. Dhe mund të vazhdohet kështu duke e shtuar një varg të tretë për të gjetur realitete të tjera të reja. Kjo është një karakteristikë unike e Kur`anit, që mund të shihet shumë shpesh brenda tij. Për fat të keq, komentuesit e Kur`anit kanë qenë neglizhentë ndaj kësaj metode dhe nuk e kanë përdorur. Sikur kjo metodë të përdorej që nga periudhat më të hershme, pa dyshim do të zbuloheshin shumë thesare të paçmueshme të Kur`anit.

Ky shpjegim i gjatë ishte i nevojshëm për të treguar se dy kundërshtimet e shprehura më sipër në lidhje me mrekullinë e Kur`ani janë të pabaza sepse një bukuri gjuhësorë që arrin në nivelet e mrekullisë nuk varet vetëm nga fjalët. Prandaj është krejt e paarsyeshme të thuhet se ngase njeriu është krijues i fjalëve, nuk mund të ketë një të folur që është përtej aftësive të vetë njeriut. Po kaq i palogjikshëm edhe kundërshtimi, sipas të cilit vetëm një strukturë e caktuar fjaliore duhet të konsiderohet si mrekulli duke i eliminuar format e tjera të të shprehurit. Shpjegimi ynë i mësipërm tregon qartë se mrekullia e bukurisë gjuhësore të Kur`anit varet nga kuptimi i tij, gjegjësisht nga përshtatshmëria e këtij kuptimi me realitetet konstante dhe me fjalët që përdoren.

1:(shënim i përkthyesit) Në përkthimin anglisht qëndron fjala "eloquence" e cila shumë shpesh në shqip përkthehet si "oratori" ose "gojëtari". Mirëpo asnjëra nga këto fjalë nuk është një përkthim i plotë i fjalës "eloquence" sepse në origjinalin e saj kjo fjalë ka një kuptim më të gjerë që shkon përtej aktit të të folurit. Për shembull mund të thuhet "Her eyes eloquently expressed the feelings inside her". Kjo nuk mund të përkthehet në shqip me fjalët "oratori" ose "gojëtari" sepse në shqip të dyja këto fjalë janë të kufizuara me veprimin e të folurit. P.sh do të ishte qesharake të përkthehej: "Sytë e saj me oratori/gojëtari i shprehnin ndjenjat...".

Për arsye të mungesës së një termi të duhur në shqip, nuk e kemi përkthyer fjalën "eloquence"dhe e kemi përdorur shprehjen "bukuri gjuhësore" si zëvendësim, për të mos e kufizuar këtë cilësim të Kur`anit vetëm në aktin e të folurit duke e përkthyer me fjalën "oratori" ose "gojëtari".

2: Për shpjegime të mëtejme, mund të shihet vepra "Delail`ul Ixhaz" e Shejh Abdulkadir el Xhurxhaniut

Realiteti i mrekullisë sipas Kur`anit

Kur`ani e konfirmon ekzistencën e mrekullisë, si një fenomen të jashtëzakonshëm mbinatyror, i cili flet për fuqinë që forcat metafizike kanë mbi botën materiale. Mrekullia nuk është domosdoshmërisht në kundërshtim me të vërtetat racionale.

Duke dashur që Kur`anin ta bëjnë të përshtatshëm me principet e fizikës moderne, disa njerëz janë përpjekur që t`i shpjegojnë dhe t`i arsyetojnë disi mrekullitë e ndryshme për të cilat flet Kur`ani. Por përpjekje të tilla janë të papranueshme për faktin se janë një ngarkesë e padrejtë mbi Kur`anin dhe mbi gjuhën e tij.

Në këtë diskutim, do të shpjegojmë në disa kapituj se çfarë thotë Kur`ani në lidhje me kuptimin dhe realitetin e mrekullisë.

1. Kur`ani e konfirmon ligjin e shkakshmërisë (shkak-pasojë)

Kur`ani thotë se çdo pasojë në botën materiale ka një shkak të vetin dhe se ekziston një sistem i shkakshmërisë që mbisundon në univers. Shkakshmëria është një fakt i padiskutueshëm, mbi të cilin themelohen të gjitha diskutimet shkencore dhe akademike. Njeriu përnga natyra e tij beson se çdo pasojë ka një shkak dhe pikërisht shkaku i gjërave është objekt studimi i një pjese të madhe të hulumtimeve akademike.

Ç`është shkaku? Shkaku është një fenomen ose një grup fenomenesh, që kur realizohen, krijojnë domosdoshmërisht një fenomen të ri (pasojën). Shkencëtarët e hulumtojnë këtë të vërtetë duke kryer eksperimente të ndryshme. Për shembull përvoja na ka mësuar se nëse shohim diçka të djegur, shkaku i saj është zjarri ose një fenomen i ngjashëm djegës. Sipas kësaj, shkaku është një fenomen gjithëpërfshirës dhe universal, që nuk pranon përjashtime. Me fjalë të tjera, kurdo dhe kudo që të gjendet shkaku, ai do të ndiqet domosdo nga pasoja e tij.

Ky princip pranohet nga ana e Kur`anit dhe pranohet si një e vërtetë e padiskutueshme mbi të cilën mbështetet Kur`ani, kur flet për jetën, vdekjen, furnizimin dhe për fenomenet tjera tokësore ose "qiellore". Ndonse duhet theksuar se të gjitha pasojat, bashkë me shkaqet e tyre, i mveshen Zotit.

Thënë shkurt, Kur`ani e konfirmon sistemin e përgjithshëm të shkakshmërisë, sipas të cilit kurdo që të realizohet shkaku (me kushtet e nevojshme), pasoja e tij do të paraqitet. Dhe anasjelltas, kurdo që të shihet një pasojë, vërtetohet ekzistenca e një shkaku për të.

2. Kur`ani e konfirmon mrekullinë (ndodhitë mbinatyrore)

Përveç asaj që u përmend më sipër, Kur`ani përcjell shumë ngjarje që bien në kundërshtim me sistemin e zakonshëm natyror të shakshmërisë. Ai u mvesh disa mrekulli mbinatyrore profetëve të ndryshëm të përmendur në Kur`ani, si Nuhu, Salihu, Ibrahimi, Luti, Davudi, Sulejmani, Musa, Isa dhe Muhammedi (paqja qoftë mbi të gjithë ata). Këtu nuk duhet harruar se këto ndodhi, ndonse jo të zakonshme dhe aspak normale, nuk ishin domosdoshmërisht ngjarje logjikisht të pamundura. Nuk ishin për shembull logjikisht të pamundura si shprehjet: "Thënia pozitive A dhe e kundërta e saj, mund të konfirmohen të dyja ose të mohohen të dyja njëkohësisht" ose "Një gjë mund të ndahet nga vetja e saj" ose "Numri një nuk është gjysma e numrit dy". Ne e dimë në mënyrë intuitive se thëniet e tilla janë të pamundura dhe nuk mund të ekzistojnë si të tilla. Por mrekullitë, të cilat u mveshen profetëve të Zotit, nuk ishin të kësaj kategorie sepse po të ishin të tilla, mendjet e miliarda njerëzve, që u besuan këtyre gjërave që nga origjina e njerëzimit e deri sot, nuk do të kishin pranuar diçka të tillë. Mendja e shëndoshë njerëzore nuk pranon një thënie të pamundur dhe as që ia mvesh një gjë të tillë dikujt tjetër.

Një fakt tjetër është se pasojat që i quajmë "mrekulli" nuk janë të panjohura për natyrën, e cila vazhdimisht e kthen materjen nga një formë në tjetrën, e ndryshon rrjedhën e ngjarjeve, i jep jetë të vdekurës dhe i sjell vdekje të gjallës, duke e kthyer rehatinë dhe begatinë në fatkeqësi. E gjithë kjo ndodh në përditshmërinë tonë dhe dallimi i vetëm i këtyre fenomeneve natyrore nga ajo që quajmë "mrekulli" është shpejtësia e procesit dhe hapat që duhet të ndiqen për të arritur tek pasoja e dëshiruar. Një shkak natyror i sjell pasojat e veta, në kushte të veçanta, në kohë dhe vend të caktuar dhe duke e ndjekur hap pas hapi një proces të gjatë ndryshimi. Për shembull, materja që gjendet në bastunin e një plaku mund të paraqitet një ditë tek një gjarpër që lëviz ose materja e një skeleti të shpërbërë mund të gjendet brenda një njeriu të gjallë, por i gjithë ky proces në rrjedhën e tij normale, kërkon një kohë të gjatë, kushte të caktuara dhe shkaqe të caktuara të njëpasnjëshme të cilat në mënyrë të pandërprerë do ta ndryshonin materjen nga njëra formë në tjetrën, derisa të paraqitet në formën e duhur. Në mënyrë normale, kjo nuk mund të ngjajë pa shkaqet dhe pa kushtet e nevojshme dhe nuk mund të ndikohet nga vullneti njerëzor. Por kur bëhet fjalë për mrekullinë, ajo ndodh vetëm me dëshirën e një profeti, pa patur nevojë për shkaqe materiale dhe për kohëzgjatje të caktuar.

Kuptohet se një ngjarje e tillë mbinatyrore është e pakapshme për mendjen e zakonshme ose për trurin një shkencëtari, i cili është i mësuar me shkakshmërinë materiale të gjërave. Në anën tjetër, asnjë shkencëtar nuk mund t`i mohojë aq lehtë ndodhitë mbinatyrore, qoftë edhe në epokën tonë "atomike". Përditë shfaqet ndonjë njeri i cili demonstron disa fuqi mbinatyrore. Njerëzit e shohin atë, radiot dhe televizionet transmetojnë, gazetat shkruajnë dhe askush nuk del të thotë se një gjë e tillë nuk mund të ketë ndodhur dhe se është kundër ligjeve të natyrës.

Fenomene të tilla i kanë shtyrë dijetarët modernë drejt teorisë, se njeriu si gjithçka tjetër, është i mbështjellur nga qarqe të panjohura magnetike dhe elektrike. Sipas kësaj, njeriu, pas një stërvitjeje të rreptë, mund t`i kontrollojë gjërat në rrethin e tij dhe të ndikojë në mënyrë jo të zakonshme mbi to.

Nëse kjo teori vërtetohet, të gjitha teoritë prezente për shpjegimin e fenomeneve natyrore, të cilat themelohen në principet e forcës dhe lëvizjes së objekteve, mund të zëvendësohen me një shkak të vetëm gjithëpërfshirës natyror: forcën magnetike.

Kur`ani nuk i ka identifikuar me emër shkaqet universale që i shpjegojnë ndodhitë natyrore dhe mbinatyrore sepse ky nuk është funksioni i një libri hyjnor. Në vend të kësaj, Kur`ani thotë se çdo fenomen natyror ka një shkak natyror me lejen e Zotit. Me fjalë të tjera, çdo fenomen është tërësisht i varur nga Zoti, i cili ka caktuar për të një procedurë të caktuar dhe një shkak natyror nëpërmjet të cilit mund të vijë në ekzistencë. Ekzistencë kjo, që i falet nga vetë Zoti. Ai thotë:

Për atë që e ka droje Zotin, Ai do të krijojë një rrugëdalje dhe do ta furnizojë nga vende që s`i shkojnë në mend. Dhe për atë që kthehet drejt Zotit, Ai i mjafton. Pa dyshim Zoti ia arrin qëllimit të Tij dhe Ai ka krijuar një masë për gjithçka...Talak (Divorci) 65-2:3

Fjalia e parë, në një mënyrë shumë eksplicite tregon se është i mjaftueshëm Zoti për një person që e ka droje Atë dhe ka besim tek Ai. Zoti do t`ia rregullojë punët dhe do ta bëjë të suksesshëm, ndonse diçka e tillë mund të duket e pamundur dhe shkaqet materiale bien ndesh me këtë. Kjo ide përkrahet edhe nga vargu në vijim:

Dhe kur robërit e Mi të të pyesin për Mua, s`ka dyshim se unë jam pranë. I përgjigjem lutjes së lutësit kur më thërret...Bakara (Lopa) 2:186

Më thirrni dhe Unë do t`ju përgjigjem...Gafir (Falësi) 40:60

A s`mjafton Zoti për robërit e Tij? Zumer (Grupet) 39:36

Fjalia e dytë e vargut në fjalë, që thotë: "Zoti ia arrin qëllimit të Tij", e shpjegon arsyen e fjalisë së parë. E njejta mund të shihet edhe në vargun:

Zoti ngadhnjen në punën e Tij, por shumë njerëz s`e dinë...Jusuf 12:21

Edhe kjo fjali është gjithëpërfshirëse dhe e pakushtëzuar. Zoti e ka mënyrën e tij të veprimit dhe kur dëshiron, e lejon diçka të ngjajë, ndonse me metodat normale kjo gjë mund të jetë e pamundur.

Kjo mund të ndodhë në dy mënyra. E para është që Zoti të sjellë në ekzistencë diçka vetëm nëpërmjet dëshirës së Tij, pa i përdorur shkaqet materiale si ndërmjetësues. E dyta është ekzistenca e një shkaku natyror të panjohur për ne, nëpërmjet të cilit Zoti e bën të realizueshëm atë fenomen. Ky shkak mund të jetë i fshehur nga sytë tanë mirëpo Krijuesi i tij, e njeh atë dhe e përdor për t`ia arritur qëllimit. Kjo mundësi e dytë duket më e realtë sipas asaj që thuhet në fjalinë e fundit: "dhe Ai ka krijuar një masë për gjithçka". Kjo fjali thotë qartazi se çdo pasojë, pa dallim në ka ose nuk ka lidhje me shkakshmërinë natyrore, ka një masë të caktuar nga Zoti dhe është e ndërlidhur me krijesat e tjera. Andaj Zoti mund ta sjellë në ekzistencë këtë fenomen edhe nëpërmjet gjërave të tjera me të cilat ai është i lidhur, ndonse shkaku normal mund të mungojë. Ajo që nuk duhet harruar është fakti themelor se është pikërisht Zoti që ia fal shkakshmërinë një shkaku dhe se marrëdhënia mes shkakut dhe pasojës nuk është e pavarur prej Tij.

Zoti ka krijuar shkakshmëri mes gjërave të ndryshme dhe kjo është arsyeje përse Ai mund t`ia arrijë qëllimit të tij në ç`mënyrë të dëshirojë. Pa dyshim, në univers mbisundon sistemi i shkakshmërisë (ku çdo shkak ka një pasojë) por ky zinxhir është akoma në duart e Zotit dhe Ai ka të drejtë ta përdorë si të dëshirojë. Ka një lidhje shkakshmërie mes një gjëje dhe gjërave që kanë ardhur përpara saj mirëpo ky realitet nuk është i tillë siç e dimë ne. Kjo është arsyeja përse ne nuk jemi të aftë t`i shpjegojmë të gjitha fenomenet që ngjajnë në univers. Gjithçka ngjan ashtu si e di Zoti dhe si e bën Ai të ngjajë.

Për këtë realitet flitet në vargjet e "caktimit" hyjnor:

Dhe s`ka as një gjë t`vetme, thesaret e të cilës nuk janë tek Ne. Dhe Ne s`e dërgojmë veçse në masë të caktuar...Hixhr (Shkëmbi) 15:21

Gjithçka kemi krijuar me masë...Kamer (Hëna) 54:49

Ai që krijoi gjithçka dhe i caktoi një masë...Furkan (Dalluesi) 25:2

Ai që krijoi dhe përsosi gjithçka e pastaj i caktoi një masë dhe e udhëzoi...A`ala (I Lartësuari) 87:2-3

S`ka fatkeqësi që ngjan në tokë e në shpirtrat tuaj, që t`mos jetë shkruar në një Libër përpara se ta krijonim...Hadid (Hekuri) 57:22

S`ka fatkeqësi që vjen pa lejen e Zotit.. Dhe gjithkë që e beson Atë, Zoti ia udhëzon zemrën. Ai është i ditur për gjithçka...Tegabun (Gënjeshtra) 64:11

Ky varg tregon se gjërat e fitojnë identitetin e tyre të veçantë, në përshtatshmëri me një masë të caktuar nga Zoti për këtë gjë. Pikërisht ky caktim i Zotit ia jep një gjëje individualitetin e saj dhe e definon atë. Ky definim dhe individualitet i gjërave vjen përpara ekzistencës së tyre dhe pastaj i shoqëron ato. Një objekt mund të perceptohet qartësisht vetëm nëse vëzhgohet në perspektivën e tij, duke i definuar qartë lidhjet që i ka me gjërat e tjera. Gjërat e tjera shërbejnë si një kallëp që këtij objekti ia jep formën e caktuar. Çdo pasojë materiale është e lidhur me të gjitha gjërat që kanë qenë përpara saj dhe me të gjitha gjërat që e shoqërojnë. Të gjitha ato gjëra bashkë, janë shkaku i kësaj pasoje, e cila u bashkangjitet atyre për t`u kthyer në shkakun e një pasoje të re që do të vijë më vonë.

Kjo gjë mund të vërtetohet edhe nga dy vargjet në vijim:

Ai është Allahu, Zoti juaj dhe krijuesi i gjithçkaje...Gafir (Falësi) 40:62

S`ka gjë të gjallë që Ai s`e mban për balluket. Pa dyshim, Zoti im është në rrugën e drejtë...Hud 11:56

Tani sikur t`ua shtoni këtyre vargjeve faktin se Kur`ani e konfirmon sistemin e përgjithshëm të shkakshmërisë, do ta shihni fotografinë e plotë përpara syve tuaj:

Vargu i parë thotë se gjithçka është e krijuar nga Zoti kurse vargu i dytë thekson se krijimi zhvillohet në një rend të caktuar, nga i cili nuk lejohen devijime sepse kjo gjë do të shkaktonte një kaos.

Kur`ani e konfirmon sistemin e përgjithshëm të shkakshmërisë për të gjitha gjërat materiale.

Rrjedh se çdo fenomen ose pasojë materiale është domosdoshmërisht e krijuar nga një shak, që i paraprin fenomenit në fjalë dhe që e sjell atë në ekzistencë. Pa dallim në është një shkak normal dhe i zakonshëm ose një shkak mbinatyror, gjithmonë ekziston një shkak që i paraprin çdo pasoje.

Shumë shkaqe që nuk sjellin dot realizimin e pasojave të pritura, në të vërtetë nuk janë shkaqe. Shkaqet e vërteta janë ato të cilat asnjëherë nuk dështojnë në sjelljen e pasojës së pritur prej tyre. Një shembull mund të jepet me sëmundjet. Më herët mendohej se gripin e shkaktonte i ftohti por u vëzhgua se i ftohti jo gjithmonë shkaktonte grip. Tani dihet se gripi shkaktohet nga një virus. E njejta vlen edhe për shumë fenomene mbinatyrore.

3. Gjithçka që shkaktohet nga shkaqe natyrore në të vërtetë shkaktohet nga vetë Zoti

Kur`ani ndonse e konfirmon marrëdhënien ndërmjet shkakut dhe pasojës, gjithmonë ia mvesh pasojën vetë Zotit. Ideja pas kësaj është se këto shkaqe nuk mund të jenë të pavarura në krijimin e pasojave. Shkaku i vërtetë, në kuptimin e mirëfilltë të fjalës, është vetëm Zoti. Ai thotë:

Pa dyshim Atij i takon krijimi dhe urdhri...Araf (Lartësitë) 7:54

Gjithçka që është në qiej e në tokë i takon Zotit...Bakara (Lopa) 2:284

Atij i takon Mbretëria e tokës dhe e qiejve...Hadid (Hekuri) 57:5

Thuaj: "të gjitha janë prej Zotit"Nisa (Gratë) 4:78

Ka shumë vargje të tilla që tregojnë se gjithçka i takon vetëm Zotit. Ai mund të veprojë me ta si të dojë dhe askush nuk mund të ndërhyjë në këtë punë përveç me lejen e Tij. Ai i lejon kujt të dojë që të ushtrojë ndikim mbi krijimin. Por kjo leje hyjnore, që e krijon marrëdhënien e shkakshmërisë, nuk i bën këto shkaqe të pavarura prej Zotit por vetëm sa u jep një leje nga Pronari i vërtetë, që ta "përdorin" pronën e Tij. Personi që e ka këtë leje nuk mund t`i kalojë kufijtë që i janë vendosur nga Pronari i tyre. Zoti thotë:

Thuaj: "O Allah, Zot i mbretërisë! Ti ia fal mbretërinë kujt të duash dhe ia mer prapa atij që do...Al-i Imran (Familja e Imranit) 3:26

Zoti ynë është ai që i dha krijim gjithçkaje dhe pastaj e udhëzoi...Bakara (Lopa) 2:50

E Tij është gjithçka që është në qiej e në tokë. Kush është ai që mund të ndërmjetësojë pa lejen e Tij? Bakara (Lopa) 2:255

Dhe është i vendosur mbi Fronin e i sundon punët. S`ka ndërmjetësues pa lejen e Tij...Junus 10:3

Shkaqet kanë aftësi të krijojnë pasoja pikërisht sepse Zoti ua ka falur këtë aftësi. Ata e kanë këtë aftësi por nuk janë të pavarura prej Zotit. Është pikërisht ky fakt që është përshkruar në vargjet e mësipërme ku përmendet "ndërmjetësimi" dhe "leja". Leja lë të kuptohet se ka një ndalesë, e cila pa këtë leje, do ta pengonte vepruesin nga një vepër e tillë.

Thënë shkurt, çdo shkaku i është dhënë aftësia për të krijuar një pasojë relevante. Por fuqia e vërtetë mbetet në duart e Zotit.

4. Shpirtrat e profetëve kanë ndikim mbi ndodhitë mbinatyrore

Zoti thotë:

Asnjë i dërguar nuk sjell ndonjë shenjë veçse me lejen e Zotit. Por kur erdhi urdhri i Zotit, u gjykua me të vërtetën dhe ata që e mbajtën për gënjeshtër u zhdukën...Gafir (Falësi) 40:78

Ky varg tregon qartë se ishte pikërisht i dërguari i Zotit që e sillte këtë "shenjë" me lejen e Tij. Shpirtrat e profetëve kishin një fuqi të veçantë për të bërë mrekulli dhe kjo fuqi, si të gjitha shkaqet tjera në univers, krijonte pasoja pikërisht me lejen e Zotit.

Sërish Zoti thotë:

Ata i përcjellin fjalët e djajve kundër mbretërisë së Sulejmanit por Sulejmani kish` besuar. Ishin djajtë që s`besuan, ua mësuan njerëzve magjinë dhe atë që u dha dy ëngjëjve Harutit dhe Marutit në Babilon. Por këta dy nuk ia mësuan askujt magjinë përpara se t`i thonin: "Ne jemi vetëm sprova andaj mos u bëj nga jobesimtarët!". Por prapë njerëzit e mësuan prej tyre atë që mund të shkaktojë ndarje mes një burri dhe gruas së tij. Dhe s`mund të lëndojnë askë veçse me lejen e Zotit...Bakara (Lopa) 2:102

Ky varg vërteton dy gjëra: fillimisht faktin se magjia ka një realitet dhe së dyti, faktin se magjia, njësoj si mrekullia ngjan për një shkak (që në këtë rast është magjistari) me lejen e Zotit.

Mund të konsiderohen mrekullitë, magjia, veprat e mistershme të një shenjtori ose aftësitë e përfituara nëpërmjet stërvitjes. Të gjitha këto vepra të jashtëzakonshme dhe mbinatyrore burojnë nga faktorët fizikë të atyre që i kryejnë. Por Zoti e ka bërë të qartë se "shkaqet fizike" që gjenden tek të dërguarit e tij dhe tek besimtarët janë dominuese mbi të gjitha shkaqet e tjera në natyrë dhe si të tilla nuk mund të munden. Zoti thotë:

Zoti pa dyshim ua dërgoi këtë fjalë profetëve dhe robërve të Tij: "atyre do t`u ndihmohet dhe fitimtarë do të dalë ushtria jonë..." Saffat (të rradhiturit) 37:171-173

Zoti ka shkruar: "Unë do të dal fitimtar.. Unë dhe të dërguarit e Mi...Muxhadila (ajo që përpiqet) 58:21

S`ka dyshim se ne u ndihmojmë të dërguarve Tanë dhe besimtarëve në këtë botë dhe në ditën kur të ngrihen dëshmitarët... Gafir (Falësi) 40:51

Siç mund të shihet, këto vargje nuk e kushtëzojnë dhe as e kufizojnë fitoren e premtuar. Të dërguarit e Zotit dhe profetët e tij do të dalin fitimtarë kundër armiqve të tyre në çdo situatë.

Nga kjo mund të kuptohet se burimi hyjnor është diçka metafizike dhe mbinatyrore. Kurse gjërat materiale, në anën tjetër, janë të kufizuara dhe mund të sundohen nga gjërat që janë më të fuqishme se ato. Por kjo forcë shpirtërore mbinatyrore, e ndihmuar nga vullneti i Zotit, nuk mund të pësojë disfatë. Kurdo që të përballet me një armik material, shpirtërorja përkrahet nga Zoti me një fuqi superiore për të arritur fitoren.

5. Gjithçka që shkaktohet nga një fuqi fizike është e varur nga urdhri i Zotit

Po të lexohet edhe njëherë vargu Por kur erdhi urdhri i Zotit, u gjykua me të vërtetën dhe ata që e mbajtën për gënjeshtër u zhdukën (40:78), mund të shihet se ndodhia mbinatyrore e shkaktuar nga një fuqi fizike e vepruesit është e varur prej lejes së Zotit edhe prej urdhrit të Tij. Ky urdhër mund të jetë në përshtatshmëri me lejen e shprehur ose të jetë e njejta gjë. Urdhri i Zotit është në të vërtetë edhe Krijimi i Tij, siç shprehet me fjalën "Bëhu!" në vargun:

Kur dëshiron diçka, urdhri i Tij është "Bëhu!" dhe ajo bëhet...Ja Sin 36:82

Dhe prapë Zoti thotë:

Pa dyshim, ky është një përkujtues. Ai që do, do ta gjejë rrugën drejt Zotit të tij. Dhe ju nuk dëshironi përveç asaj që do Zoti. Pa dyshim, Ai është i Ditur dhe i Urtë...Insan (Njeriu) 76:29-30

S`është veçse një Përkujtues për botët e për ata nga ju që duan të ecin drejt. Dhe ju nuk dëshironi gjë përveç asaj që do Allahu, Zoti i botëve... Takvir (Përfundimi) 81:27-29

Këto vargje tregojnë se punët që janë nën kontrollin e vullnetit njerëzor janë përsëri të varura nga vullneti hyjnor për ekzistencën e tyre. Ajo që thonë këto vargje është se njeriu vepron sipas vullnetit të tij por ky vullnet i është dhënë atij nga Zoti dhe është i varur prej Tij.

Vargjet nuk thonë se gjithçka që dëshiron njeriu është një dëshirë e Zotit. Po të ishte kështu, asnjë dëshirë njerëzore nuk do të mbetej e paplotësuar sepse do të ishte dëshira e vetë Zotit. Shumë vargje të tjera e mohojnë këtë ide:

Dhe po të donim, secilit shpirt do t`ia falnim udhëzimin...Sexhde 32:13

Dhe po të donte Zoti yt, të gjithë njerëzit mbi dhé do të besonin...Junus 10:99

Vullneti ynë është i varur nga vullneti hyjnor, veprat tona varen nga vullneti ynë dhe nëpërmjet vullnetit tonë, janë të varura nga vullneti i Zotit. Dhe me këtë, edhe vullneti ynë edhe veprat që i bëjmë varen nga urdhëri i Zotit, gjegjësisht nga fjala e tij "Bëhu!".

Gjërat mund të jenë ose natyrore ose mbinatyrore dhe në anën tjetër, gjërat mbinatyrore mund të jenë në anën e të mirës, si mrekullia ose në anën e të ligës, si magjia. Por të gjitha këto gjëra vijnë në ekzistencë nëpërmjet shkaqeve natyrore, duke qenë të varura gjithmonë nga vullneti i Zotit. Me fjalë të tjera, gjërat nuk mund të ekzistojnë përderisa shkaqet natyrore përshtaten me urdhrin e Zotit ose janë vetë urdhri i Tij. Të gjitha gjërat janë të barabarta në këtë drejtim mirëpo kur një profet bën një mrekulli ose kur një besimtar i lutet Zotit për diçka, një faktor shtesë u shtohet ekuacioneve dhe ky faktor është vullneti i Zotit, me çfarë edhe pasoja e këtyre shkaqeve vjen domosdoshmërisht në ekzistencë. Kur`ani thotë:

Zoti ka shkruar: "Unë do të dal fitimtar.. Unë dhe të dërguarit e Mi...Muxhadila (ajo që përpiqet) 58:21

I përgjigjem lutjes së lutësit kur më thërret...Bakara (Lopa) 2:186

6. Kur`ani ua mvesh mrekullitë shkaqeve me pasoja të pashmangshme

Kapitujt e kaluar mund ta kenë qartësuar faktin se mrekullia, njësoj si gjërat tjera natyrore dhe mbinatyrore, ka nevojë për një shkak dhe faktin se të gjithë shkaqet natyrore varen nga ndonjë shkak metafizik. Andaj sipas kësaj, të gjitha pasojat mund të ndahen në katër kategori:

Ngjarjet normale që vijnë në ekzistencë nga shkaqe të qarta dhe normale, të shoqëruara nga shkaqe të tjera reale. Në të shumtën e rasteve, këto shkaqe janë materiale dhe të varura nga vullneti dhe urdhri hyjnor.

Ngjarjet e jashtëzakonshme me karakter të lig si magjia. Këto gjëra shkaktohen nga shkaqe jo të zakonshme natyrore, të cilat shoqërohen nga shkaqe të realta, që janë të varura nga leja dhe urdhri hyjnor.

Ngjarjet e jashtëzakonshme me karakter pozitiv si një lutje të cilës Zoti i përgjigjet. Këto gjëra shkaktohen nga shkaqe të realta dhe natyrore, me lejen dhe me vullnetin e Zotit por nuk janë gjëra të karakterit sfidues, që përpiqen për të vërtetuar ndonjë pretendim (siç është rasti me mrekullinë).

Mrekullitë: ngjarjet e jashtëzakonshme dhe mbinatyrore të një karakteri pozitiv, që sillen si sfida, për ta vërtetuar vërtetësinë e një mesazhi. Edhe këto shkaktohen nga shkaqe reale dhe natyrore me lejen dhe vullnetin e Zotit.

Kategoria e tretë dhe e katërt e kanë një cilësi shtesë: shkaqet e tyre përforcohen nga faktorë të pashmangshëm dhe si të tilla ata nuk mund të eliminohen ose të pësojnë disfatë sepse janë të përkrahura nga urdhri i Zotit.

Pyetje: Është e çuditshme të thuhet se mrekullia shkaktohet nga një shkak natyror. A nuk do të thotë kjo se edhe ne mund të krijojmë një mrekulli? Nëse mundemi, mrekullia do të ishte një aftësi relative që do të ishte një mrekulli në sytë e atyre që nuk kanë njohuri mbi shkaqet e saj por një gjë tejet e thjeshtë për ata që janë të informuar. Në të njejtën mënyrë, një ndodhi që në mesjetë do të konsiderohej si mrekulli, nuk do të cilësohej si e tillë në epokën tonë të shkencës dhe diturisë. Nëse shkenca arrin t`i zbulojë shkaqet e mrekullisë, atëherë ai fenomen pushon së qeni mrekulli dhe me këtë asnjë mrekulli nuk mund të përdoret për ta vërtetuar pretendimin e profetëve. Për të përmbledhur, mund të themi se një mrekulli nuk është një mrekulli, përveç përpara njerëzve që janë të panjohur me shkaqet e saj. Prandaj nuk mund të pranohet si një dëshmi për t`i vërtetuar prentedimet e profetëve.

Përgjigje: Mrekullia nuk është e varur nga panjohuria e shkaqeve të saj dhe nuk konsiderohet mrekulli vetëm sepse buron nga një shkak i jashtëzakonshëm dhe misterioz. Mrekullia konsiderohet mrekulli sepse sillet nga një shkak i jashtëzakonshëm që nuk mund të pengohet. Ta marrim shembullin e një të sëmuri që shërohet krejt papritur falë lutjeve të një besimtari. Ky rast konsiderohet një mrekulli, sepse buron nga një shkak i pandalshëm. Ne e dimë se pacienti mund të shërohej nëpërmjet ilaçeve dhe ky do të ishte një proces normal. Por ky shkak, dmth. trajtimi mjekësor, mund të pengohet nga faktorë të tjerë më të fuqishëm dhe prandaj nuk quhet mrekulli.

7. Kur`ani e konsideron mrekullinë si një dëshmi të profetësisë

Pyetje: Çfarë lidhjeje ekziston ndërmjet mrekullisë dhe pretendimit për profetësi? Arsyeja nuk gjen dot ndonjë lidhje mes të dyjave. Por Kur`ani me ngulm e thekson këtë fakt, siç mund të shihet në tregimet e profetëve të ndryshëm si Hudi, Salihu, Musa, Isa dhe Muhammedi (paqja dhe mëshira e Zotit qoftë mbi ta). Kur`ani rrëfen se në çastin që e shpallën profetësinë e tyre, populli menjëherë u kërkoi të sillnin një mrekulli për ta vërtetuar pretendimin e tyre dhe ata e bënë një gjë të tillë.

Dhe jo vetëm kaq. Disave prej tyre u është dhënë mrekullia edhe përpara se të kërkonin njerëzit diçka të tillë prej tyre. Zoti i tha Musës (pqmt):

Shkoni pra, ti dhe yt vëlla me shenjat e Mia e mos e harroni përmendjen time! Ta Ha 20:42

Dhe në lidhje me Isën (pqmt) thotë:

Dhe (do ta bëjë) një të dërguar bijve të Israelit: "Kam ardhur tek ju me një shenjë nga Zoti juaj. Mund të bëj një zog nga balta, pastaj t`i fryej e ajo të bëhet zog me lejen e Zotit. Dhe mund ta shëroj të sëmurin nga leproza e ta sjellë në jetë të vdekurin me leje t`Zotit dhe t`u tregoj se çfarë hani e çfarë ruani në shtëpitë tuaja. Pa dyshim, në gjithë këtë ka një shenjë, në jeni besimtarë..,"Al-i Imran (Familja e Imranit) 3:49

Të njejtën pozitë e ka edhe Kur`ani që i është dhënë Muhammedit (pqmtmpt) që në fillim të misionit të tij. Nuk ka ndonjë lidhje të arsyeshme mes vërtetësisë së mesazhit të një dërguari në njërën anë dhe aftësisë së tij për të bërë mrekullira, në anën tjetër.

Për më tepër, bukuria e principeve të sjella nga të dërguarit e Zotit, të forcuara me argumente dhe dëshmi, nuk kanë nevojë për mrekulli të tilla që një njeri i mençur t`i kuptojë. Prandaj mund të thuhet se mrekullitë janë të nevojshme për t`i bindur njerëzit e zakonshëm, të cilët nuk kuptojnë nga fjalime të diturisë. Pra njerëzit e ditur nuk kanë nevojë për mrekulli.

Përgjigje: Profetët e Zotit nuk sollën mrekulli për t`i vërtetuar principet e besimit, si Njëshmëria e Zotit ose Dita e Gjykimit, të cilat mund të kuptoheshin nga vetë njerëzit. Këto gjëra ata gjithmonë i vërtetuan nëpërmjet arsyes dhe intelektit. Për shembull, në lidhje me ekzistencën e një Krijuesi, Zoti thotë:

I dërguari i tyre tha:"a ka dyshim për Zotin, Sunduesin e qiejve dhe të tokës?" Ibrahim 14:10

Kurse për ditën e gjykimit thotë:

Dhe s`i krijuam së koti qiejt e tokën dhe gjithçka që është mes tyre. Kështu thonë ata që s`besojnë dhe për këtë do ta fitojnë zjarrin. Mos duhet vallë t`i mbajmë njësoj ata që besuan me ata që bënë trazira mbi dhé? Sad 38:27

Atëherë pra, përse u kërkua nga të dërguarit që të sillnin mrekulli dhe përse e bënë ata një gjë të tillë? Kjo u bë për të dëshmuar se ata ishin të dërguar nga Zoti.

Ata pretendonin se ishin të dërguar nga Zoti dhe se Ai ua kishte shpallur atyre porosinë, ose drejtpërdrejtë ose nëpërmjet një ëngjëlli. Ky është një pretendim për një gjë mbinatyrore, që qëndron përtej realitetit dhe aftësisë kuptuese të njeriut. Nëse një pretendim i tillë ishte i saktë, duhej të kishte diçka që mund ta bënin vetëm profetët. Problemi i vetëm në këtë rreth është se të dërguarit e Zotit ishin njerëz si të gjithë të tjerët përnga pamja dhe jetesa e tyre. Përse ata të favorizoheshin për një marrëdhënie të tillë më botën mbinatyrore?

Për t`i treguar të gabuara pretendimet e profetëve, jobesimtarët përdorën dy metoda:

Metoda e parë: U përoqën ta mohonin pretendimin e tyre duke përdorur argumente si këto të shprehurat në vargjet e mëposhtme:

a) Ata thanë: "Ju jeni njerëz si ne por doni të na largoni nga ajo që adhuronin etërit tanë..." Ibrahim 14:10

Pra ata thonin se të dërguarit e Zotit ishin njerëz të zakonshëm si të tjerët por dihej mirë se njerëzit e zakonshëm nuk pranonin shpallje të tilla. Nëse atyre u është dhënë shpallja, përse të mos u jepej edhe njerëzve të tjerë? A nuk ishin të gjithë të barabartë si njerëz?

Të dërguarit e Zotit u përgjigjën:

Ne s`jemi veçse qenie njerëzore si ju, por Zoti ia fal bekimin e Tij kujt të dojë...Ibrahim 14:11

Ata e pranonin se ishin njësoj si njerëzit e tjerë por treguan se profetësia ishte një bekim i veçantë nga Zoti, të cilin Ai ia fal kujt të dojë. Nuk është e vështirë të kuptohet se ngjashmëria mes tyre si njerëz, nuk e përjashton mundësinë që ndonjëri të jetë më i bekuar se tjetri. Pa dyshim, po të donte Zoti, do të mund t`ia falte profetësinë secilit prej tyre por ai zgjodhi vetëm atë që dëshironte. Ky kundërshtim i njejtë u bë edhe për Muhammedin (pqmtmpt):

A i është shpallur Përkujtuesi derisa ishte në mesin tonë? Sad 38:8

b) Ndonse me një sarkazëm më të theksuar, të po kësaj natyre ishin edhe fjalët e mekkasve:

Dhe thonë: "Pse s`iu shpall Kur`ani një njeriu të rëndësishëm në dy qytetet?" Zuhruf (Ornamentet) 43:31

Dhe thonë: "Ç`profet është ky që ha ushqim dhe endet tregjeve? Pse s`i është dërguar një ëngjëll që t`paralajmërojë bashkë me të? Ose një thesar t`i zbriste nga qiejt ose të kishte një kopsht prej ku të hante?Furkan (Dalluesi) 25: 7-8

Ajo që ata deshën të thonin ishte kjo: "Nëse i Dërguari është zgjedhur nga Zoti për të qenë pranues i shpalljes hyjnore, atëherë duhet të ishte më i lavdishmi i njerëzve. Atëherë përse ky kërkon bukë për të ngrënë dhe përse është i obliguar të shkojë nëpër tregje që të mund ta fitojë bukën e gojës? Po të ishte i dërguar i Zotit, duhet të shoqërohej nga një ëngjëll që t`i ndihmonte në punët e tija ose do të duhet t`i jepej një thesar që të mos punonte për bukën e gojës. Ose së paku do t`i jepej një kopsht i veçantë që të mos ushqehej me ushqime si këto tonat."

Përgjigja e Zotit ishte:

Shih ç`krahasimesh bëjnë për ty! Aq shumë kanë devijuar sa nuk do ta gjejnë rrugën kurrë...Dhe para teje s`kemi dërguar profetë që të mos hajë ushqim e të mos shëtisë nëpër tregje. Dhe disa prej juve i kemi bërë një sprovë për të tjerët, do duroni vallë? Zoti yt është që sheh gjithçka...Furkan (Dalluesi) 25:20

Dhe si përgjigje të kërkesës së tyre që t`i dërgohej një ëngjëll, thuhet:

Sikur ta bënim ëngjëll prapë do ta kthenim në njeri që ata të binin në këtë dyshim që janë tani...En`am (Kopeja) 6:9

c) Më tej, ata i rritën akoma më tepër kërkesat e tyre:

Dhe ata që nuk shpresojnë të na takojnë, thonë: "Përse s`na dërgohen ëngjëj ose përse s`e shohim Zotin tonë?" Ata janë tepër krenarë dhe janë rebeluar keq...Furkan (Dalluesi) 25:21

Sipas mendimit të tyre, nuk kishte kurfarrë dallimi mes tyre dhe të Dërguarit (pqmtmpt) sepse të gjithë ishin njerëz. Atëherë përse pikërisht atij duhet t`i jepej profetësia? Edhe ata meritonin që ëngjëjt t`i vizitonin ose akoma më tepër, meritonin ta shihnin Zotin e tyre. Zoti u përgjigj:

Ditën që do t`i shohin ëngjëjt s`do të ketë më hare për fajtorët dhe do të thonë: "E ndaluar është!" Furkan (Dalluesi) 25:22

Kjo do të thotë se nëse vazhdojnë me mosbesimin e tyre, do t`i shohin ëngjëjt vetëm në çastin e vdekjes dhe nuk do të jenë aspak të hareshëm. E njejta përmendet edhe në një varg tjetër:

Dhe thonë: "Ti që t`u shpall Përkujtuesi! Ti je pa dyshim i çmendur. Përse nuk na sjell ëngjëjt, në e thua të vërtetën?" Por Ne s`i dërgojmë ëngjëjt veçse me të vërtetën por atëherë atyre s`u jepet mundësi... Hixhr (Shkëmbi) 15:6-8

d) Ky varg i fundit flet për paqëndrueshmërinë e argumenteve të tyre. Sipas tyre, i Dërguari (pqmtmpt) ishte i sinqertë në pretendimin e tij për profetësi, por ishte i çmendur. Çfarëdo që të përcillte ai, ishte produkt i mendjes së tij të sëmurë dhe rrjedhimisht, e gabuar. I njejti "argument" u soll edhe kundër Nuhut (pqmt):

...e quajtën të çmendur Nuhun dhe e përzunë...Kamer (Hëna) 54:9

Këto ishin disa versione të "argumenteve" të tyre kundër profetësisë së Muhammedit (pqmtmpt), të cilat themeloheshin në faktin se profetët ishin të njejtë si njerëzit e tjera përnga njerëzia e tyre.

Metoda e dytë: ishte një mohim i drejpërdrejtë i pretendimit për profetësi dhe kërkesa që të sillnin një dëshmi për vërtetimin e këtij pretendimi dhe shenja, që do të tregonin se ata ishin vërtet të zgjedhurit e Zotit dhe pranuesit e shpalljes hyjnore.

Pretendimi i të dërguarve të Zotit ishte se kishin një status të veçantë, i cili ishte i pakapshëm dhe i panjohur për njerëzit e zakonshëm. Ata pretendonin se u ishte dhënë profetësia dhe shpallja dhe se Zoti kishte folur me ta, qoftë drejtpërdrejtë, qoftë nëpërmjet një ëngjëlli. Një pretendim i tillë nuk mund të verifikohet me anë të eksperimenteve shkencore dhe mund të kundërshtohej me dy pretekste:

Nuk ka një dëshmi se diçka e tillë është e vërtetë

Ka dëshmi se ky pretendim nuk është i saktë, sepse shpallja dhe Fjala hyjnore nuk janë gjëra që mund të dëgjohen nga dikush tjetër përveç atij që pretendon se i dëgjon.

Sikur një pretendim i tillë për profetësi të ishte i vërtetë, kjo do të thoshte se i Dërguari (pqmtmpt) ishte në kontakt të drejtpërdretë me botën mbinatyrore dhe ishte i lidhur me fuqinë hyjnore, e cila mund ta ndryshonte natyrën dhe të bënte që pasojat të shfaqeshin edhe pa shkaqet e tyre të zakonshme. Po të jetë kështu, ai duhet të ishte i aftë për të shkaktuar ndonjë pasojë tjetër të pakuptueshme mbinatyrore. Nëse Zoti i ka folur profetit (që është një pasojë mbinatyrore ose mrekulli në vete), ai duhet t`i ketë dhënë edhe ndonjë pasojë tjetër mbinatyrore si dëshmi për ta vërtetuar pretendimin e parë, domethënë fakti se Zoti vërtet i ka folur atij. Pra nëse Zoti ka dëshirë t`i udhëzojë njerëzit nëpërmjet një fenomeni mbinatyror (dmth. me shpalljen hyjnore), atëherë Ai duhet edhe ta dëshmojë vërtetësinë e të dërguarit të Tij, nëpërmjet një tjetër fenomeni mbinatyror që është ajo të cilën e quajmë mrekulli.

Kjo është arsyeja përse njerëzit kërkuan mrekulli nga profetët kurdo që të shfaqeshin ata. Ata kërkuan mrekulli për ta vërtetuar pretendimin e tij se ishte profet dhe jo për të qenë të sigurt në vërtetësinë e mësimeve që i sjell. Paramendoni një njeri që dërgohet në një provincë nga ana e mbretit për t`ua shpallur njerëzve ligjet e tij dhe urdhrat. Ai arrin në vendin e duhur dhe tregon se për çfarë ka ardhur. A do të jetë i kënaqur populli nëse ai fillon t`ua shpjegojë me hollësi të gjithë urdhrat dhe ligjet, duke u treguar se për ç`arsye janë dekretuar? S`ka dyshim se s`do të jenë dhe do të thonë: "Gjithë ç`ke thënë tregon se këto rregulla janë dekretuar me urtësi dhe janë sjellë për të mirën tonë. Por kjo nuk e vërteton faktin se ata janë nga sunduesi ynë dhe as që vërteton se ti je i dërguari i tij për të na sunduar. Ne do t`të besojmë vetëm kur të na tregosh dëshmi për këtë, për shembull një letër të nënshkruar dhe të vulosur nga mbreti me vulën e tij zyrtare." Njësoj siç i thanë paganët të Dërguarit (pqmtmpt):

...derisa të na sjellësh një libër që ta lexojmë...Isra (Udhëtmi i natës) 17:93

Nga shpjegimi i mësipërm qartësohen dy gjëra:

Mrekullia është e ndërlidhur me vërtetimin e pretendimit për profetësi. Dijetar ose injorat, i elitës ose i masës së zakonshme popullore, secili njeri ka nevojë për një mrekulli që të mund ta pranojë si të vërtetë pretendimin e tij.

Shpallja hyjnore të cilën e pranon një i dërguar i Zotit është një gjë krejtësisht e ndryshme nga ajo që mund të perceptohet nga shqisat dhe nga intelekti. Thënë shkurt, shpallja nuk është një funksion i mendjes së njeriut por një realitet që është përtej perceptimit intelektual. Ky fakt tregohet shumë qartë në Librin e Zotit dhe secili njeri që e përdor arsyen, do ta kuptonte këtë gjë.

Kohëve të fundit, disa "dijetarë" e kanë mbyllur njërin sy përpara këtij realiteti dhe janë përpjekur t`i interpretojnë faktet shpirtërore dhe diturinë hyjnore nëpërmjet shkencave të natyrës. Për këtë arsye, ata i kanë themeluar shpjegimet e tyre në teori materialiste sipas të cilave besojnë se perceptimi njerëzor dhe aftësia e të kuptuarit janë një cilësi material që buron nga truri. Ata thonë se të gjitha meritat dhe përsosmëritë, qofshin individuale ose shoqërore, janë zhvillime të materjes. Duke e bazuar në këtë, ata e kanë shpjeguar profetësinë dhe çështjet e tjera shpirtërore në një dimension krejt material, si vijon:

"Profetësia është një fuqi e mprehtë mendore dhe një gjenialitet intelektual. Gjeniu që quhet profet, i sheh kushtet shoqërore të popullit të tij, i analizon besimet e tyre, idetë, traditat dhe bestytnitë dhe pastaj i reformon ato në mënyrë që t`i përshtaten kohës dhe hapësirës ku jeton. Në këtë mënyrë, ai i përcakton principet themelore të shoqërisë dhe dekreton rregulla dhe ligje për ta përmirësuar standardin jetësor, për t`ua zhvillar moralin dhe etikën dhe për t`i bërë ata pjesëtarë të mirë të një shoqërie. Duke e themeluar në këtë hipotezë, ata thonë se:

Profeti është një gjeni intelektual, që i thërret njerëzit drejt të mirës së tyre shoqërore.

Shpallja hyjnore përbëhet nga mendimet që burojnë nga mendja e tij.

Libri hyjnor është një përmbledhje e këtyre ideve dhe mendimeve brilante, me aq sa mund të jenë këto mendime, të pastra nga dëshirat dhe motivet vetjake.

Ëngjëjt për të cilët flet profeti, janë në të vërtetë forcat materiale që e mbajnë në lëvizje universin. Ose mund të jenë edhe simbole të cilësive psikologjike që do ta çonin njeriun drejt përsosmërisë. "Shpirti i shenjtë" simbolizon një gradë më sipërore të këtyre forcave dhe është forca që i sjell këto mendime në mendjen e profetit.
Kurse Djalli është ajo forcë brenda njeriut që i krijon mendimet e liga dhe i detyron njerëzit të veprojnë kundër të mirës së përgjithshme shoqërore.
Në po këtë mënyrë i kanë shpjeguar edhe shumë realitete tjera për të cilat kanë folur të dërguarit e Zotit, si Pllaka, Penda, Froni, Libri, Llogaria, Parajsa dhe Ferri.

Fetë janë produkte të kohës së tyre dhe ndryshojnë me kalimin e kohës.

Mrekullitë që u mveshen të dërguarve nuk janë tjetër veçse mite dhe trillime, që krijuan për t`i forcuar besimet fetare të njerëzve të zakonshëm ose për ta rritur prestigjin e udhëheqësve fetarë në syrin e ndjekësve të tyre.

Kjo është një përmbledhje e shkurtër e besimeve të tyre. Por në këtë kuptim, profetësia është më tepër një mjet politik sesa një realitet hyjnor. Do të ishte pa vend që t`i analizonim dimensionet e ndryshme të këtij mendimi në këtë vepër. Mirëpo ajo që mund të themi është se ky përshkrim që i bëhet profetësisë nuk ka aspak ngjashmëri me konceptin e profetësisë që përcillet në librat e Zotit dhe në traditat e profetëve. Ajo që i detyroi këta "dijetarë" të bënin interpretime të tilla ishte vetëm nënshtrimi i tyre i plotë përpara teorive materialiste. Kjo ishte arsyeja përse ata e mohuan çdo realitet metafizik dhe u përpoqën ta zbrisnin në nivelin e materjes së pajetë.

Këto njerëz janë pasardhësit akademikë të një grupi të hershëm teologësh të cilët i interpretuan të gjitha realitetet si Froni, Pllaka, Penda dhe Ëngjëjt në aspektin krejtësisht material, duke mos harruar të shtonin se këto gjëra ekzistonin përtej perceptimit të shqisave tona. As që ka nevojë të thuhet se këto interpretime të tyre nuk u bazuan në eksperimente dhe perceptime shqisore. Por sot, në një kohë kur shkencat natyrore janë zhvilluar shumë më tepër dhe kur gjithçka hulumtohet dhe eksperimentohet, këto gjenerata më të reja u detyruan ta mohonin idenë e ekzistencës fizike të këtyre gjërave sepse siç u tha edhe më sipër, ata nuk mund të vërtetoheshin me anë të eksperimenteve. Për këtë arsye, atyre iu desh të krijonin kuptime të reja për këto realitete, që do të ishin në kornizat e perceptimit shqisor. Ata mendonin se dukek i sjellë këto realitete në nivelin e materjes, do ta parandalonin mohimin e tyre të plotë nga shkenca dhe me këtë do t`i bënin një shërbim fesë.

Por të dy këto grupe kanë devijuar nga rruga e vërtetë. Teologët e hershëm të cilët i përmendëm, i kuptuan shumë mirë këto fjalë dhe i shpjeguan fare pa përdorur interpretime alegorike. Gabimi i tyre ishte në mendimin se këto gjëra ishin domosdo objekte materiale, të cilat qëndronin përtej perceptimit tonë shqisor dhe nuk i bindeshin ligjeve të materjes, që ne i njohim.

Dijetarët modernë gabuan që në hapin e parë. Ata duke dashur t`i përshtatin këto fjalë me realitetet materiale, u mveshën atyre kuptime krejtësisht të gabuara me të cilat i zbritën këto të vërteta sublime në nivelin e botës fizike.

Mënyra e saktë e interpretimit të këtyre termeve është interpretimi gjuhësor dhe ai i mbështetur në funksionin e tyre¹. Vetëm atëherë mund të identifikohet saktë se ç`do të thotë "Penda" për shembull. Kjo duhet të bëhet me ndihmën e vargjeve të tjera relevante. Pasi të jetë identifikuar "Penda", ajo mund të krahasohet me gjetjet shkencore dhe të shihet në ka një kundërshtim mes tyre. Nëse kjo analizë vërteton se objekti i përmendur është përtej kornizave të materjes, atëherë nuk mund të vërtetohet ose mohohet sipas principeve të shkencave natyrore. Ç`autoritet kanë shkencat natyrore për të gjykuar në lidhje me gjërat shpirtërore dhe metafizike? Sa e logjikshme do të ishte vallë që një gjuhëtar të vërtetonte ose të mohonte principe të astronomisë sipas rregullave të gramatikës? Atëherë përse duhet që rregullat e shkencave natyrore të përdoren për ta vërtetuar ose për ta mohuar ekzistencën e realiteteve metafizike?

1: (shënim i përkthyesit) Për më tepër në lidhje me këtë çështje mund të shihet pjesa e hyrjes së librit, ku kjo temë u shpjegua tashmë.

Dhe po s`e bëtë - e s`ka dyshim që s`keni për ta bërë - atëherë ruajuni zjarrit që ushqehet me njerëz e gurë. Ai u përgatit për jobesimtarët.

Ky kapitull filloi me përshkrimin e tre grupeve: të virtytshmit, jobesimtarët dhe hipokritët. Por më pas, të gjithë ata u mblodhën në fjalën "O njerëz!", duke i ftuar ta adhuronin Zotin. Në këtë kontekst, ata mund të ndahen vetëm në dy grupe: ata që iu përgjigjën thirrjes (besimtarët) dhe ata që nuk u përgjigjën (mohuesit). Hipokritët nuk paraqiten në këtë klasifikim për shkak të faktit se në dukje i takojnë grupit të parë ndonse në të vërtetë janë pjesëtarë të grupit të dytë. Ndoshta kjo është arsyeja përse cilësimi i grupit të parë ndryshon nga "ata që mbrohen nga e liga" në "ata që besojnë".

Fjala "el-Vakud" (e përkthyer në këtë kontekst si "ushqim") në përkthim të drejpërdrejtë do të thotë "lëndë djegëse". Sipas këtij vargu vetë njeriu është lënda djegëse e zjarrit të Ferrit, që do të thotë se ai vetë e ushqen zjarrin që do ta djegë. Zoti thotë:

...dhe në zjarr do të digjen...Gafir (Falësi) 40:72

Është zjarr i ndezur prej Zotit q`i kaplon zemrat...Humaza (Shpifësi)

Thënë shkurt, njeriu do të digjet në një zjarr që vetë ai do ta ushqejë.

Vargu në vijim ("Kurdo që t`u jepet një pjesë e frutave, ata do të thonë: "Kjo është ajo që na u dha edhe më parë". Atyre do t`u jepen të ngjashmet me to...") lë të kuptohet se njeriu do të gjejë në botën tjetër atë që e ka përgatitur për vete që në këtë jetë. I Dërguari (paqja qoftë mbi të dhe mbi pasardhësit e tij) ka thënë: "Do të vdisni ashtu si keni jetuar dhe do t`ringjalleni si keni vdekur..." Por njerëzit e parajsës kanë një dallim nga ata të ferrit për faktin se Zoti do t`ua shtojë gjithë më tepër shpërblimin:

Atje do të kenë gjithë ç`të duan dhe tek Ne ka akoma më tepër...Dharijat (Erërat) 50:35

Në vargun "ruajuni zjarrit që ushqehet me njerëz e gurë...", ajo që nënkuptohet me fjalën "gurë" janë idhujt të cilët i adhuronin jobesimtarët. Zoti thotë:

S`ka dyshim se ju dhe ajo që adhuroni përveç Zotit do të jeni dru zjarri për Ferrin...Enbija (Profetët) 21:98

Atje do të kenë bashkëshorte të pastra dhe do të qëndrojnë përjetë...

Me mbiemrin "të pastra" në kontekstin e "bashkëshorteve" të përmendura në këtë varg, nënkuptohet një pastërti nga të gjitha gjërat që mund të krijojnë një ndjenjë pakënaqësie, qoftë kjo në aspektin e pamjes ose të sjelljeve. Me fjalë të tjera, bashkëshortet që u jepen besimtarëve në parajsë do të jenë larg çdo mangësie dhe karakteristike të keqe.

Analiza e vargjeve të mësipërme nëpërmjet haditheve

Shejh Saduku përcjell se një ditë e pyetën Imam Xhaferin (pqmt) në lidhje me këtë varg dhe ai u përgjigj:

"Bashkëshorte të pastra janë të tilla që nuk do të kalojnë menstruacion dhe nuk do të kenë gjëra të ngjashme si kjo..."

Autori: Në disa thënie të tjera përcillet se kuptimi i cilësimit "të pastra" është një pastërti nga të gjitha cilësitë e pakëndshme.

26. Zoti s’ngurron të sjellë si shembull një mushkonjë a diç më të vogël se ajo. Ata që besojnë, e dinë se ajo është e vërteta nga Zoti i tyre kurse jobesimtarët thonë: “Ç’do të thotë vallë Zoti me këtë?”
Me të, Ai i bën disa të devijojnë e ca të tjerë i çon në rrugë të drejtë. E Ai s’bën të devijojë kush veç mëkatarëve, (27) q’e thyejnë besën ndaj Zotit pasi të jenë betuar, që e këpusin atë që Zoti urdhëron të lidhet e që bëjnë trazira mbi dhé. Këta, pra, janë humbësit...

Komentimi:

- Zoti s’ngurron të sjellë si shembull një mushkonjë a diç më të vogël se ajo...

Mushkonja është njëra nga krijesat më të vogla të kapshme për syrin e njeriut. Këto dy vargje janë të ngjashme përnga kuptimi, me vargjet 19-21 të kapitullit të trembëdhjetë të Kur’anit:

Është vallë njësoj i verbri me atë që di se ajo që shpallet nga Zoti yt është e vërteta? Por vetëm të zotët e mendjes marrin mësim. Ata që e mbajnë premtimin e dhënë Zotit, që s’e thyejnë besën, e lidhin atë që Zoti ka urdhëruar të lidhet, i druhen Zotit dhe kanë frikë nga fundi i lig...Rad (Bubullima) 13:19-21

Ky varg tregon qartë se ekziston një lloj devijimi, një lloj “verbërie”, e cila e gjen njeriun si pasojë e veprave të tija të liga dhe që dallon nga ai devijimi fillestar i tij, i zgjedhur nëpërmjet vullnetit të lirë. Shiheni me kujdes vargun “Ai s’bën të devijojë kush veç mëkatarëve...”. Vargu lë të kuptohet se ishin ata vetë që mëkatuan të parët dhe se vetëm pas kësaj, Zoti i bëri të devijojnë.

“Udhëzimi” dhe “devijimi” janë fjalë, në të cilat mund të përfshihet e gjithë mëshira dhe e gjithë fatkeqësia që i gjen robërit e mirë dhe të devijuar të Zotit, respektivisht. Siç e përshkruan vetë Zoti në Kur’an, Ai u fal një jetë të lumtur, robërve të Tij të mirë, i përkrah ata me shpirtin e besimit, i nxjerr nga errësira në diell dhe u fal një dritë me të cilin ecin mes njerëzve. Ai i ka marrë këta njerëz nën mbrojtjen e Tij dhe për ta s’ka asgjë për t’u trembur dhe as ndonjë vuajtje që do t’i gjejë. Ai është me ta, u përgjigjet kur e thërrasin dhe i kujton kur e kujtojnë Atë. Për të tillët zbresin ëngjëjt me sihariqe për një paqe të përjetshme.

Diametralisht i kundërt është përshkrimi i gjendjes së të ligëve. Zoti i bën ata të devijojnë, i çon nga drita drejt errësirës, ua vulos zemrat e veshët dhe ua mbulon sytë. Atyre ua kthen fytyrat nga shpina, në qafë u vendos zinxhirë, të cilët u vijnë deri në nofulla dhe u thurr nga një mur para e pas, me çfarë i mbulon të tërë, që të mos shohin. Ai i zgjedh djajtë për miq të tyre dhe ata largohen nga rruga e drejtë duke menduar gjithnjë se janë të udhëzuar, sepse djajtë bëjnë të duken bukur veprat e tyre të liga. Zoti i çon hap pas hapi drejt fundit që s’e mendojnë dot dhe u jep kohë, ndonse “kurthi” i Tij për ta është i vendosur tashmë. Ai i lë të enden tejembanë në rebelimin e tyre.

Këta ishin disa shembuj, që e përshkruajnë gjendjen e këtyre dy grupeve. Kur të mendohet më thellë, mund të thuhet se në të vërtetë, njeriu jeton dy jetë në këtë botë. Njëra është ajo ekzistencë që mund ta shohin të gjithë dhe tjetra është “jeta” e tij e fshehtë, e cila është e mirë ose e ligë, në varësi nga besimi dhe nga veprat. Njeriu do të vetëdijesohet për atë jetë të fshehtë, vetëm kur pas vdekjes të jetë hequr veli i fshehtësisë. Atë çast, njeriu do ta shohë veten në formën e vërtetë.

Përveç kësaj, nga vargjet e Kur’anit mund të kuptohet se njeriu ka patur një ekzistencë shpirtërore edhe para jetës së kësaj bote dhe se do ta ketë atë edhe pas saj. Thënë ndryshe, njeriut i janë dhënë tri jetë, ndër të cilat jeta e kësaj bote është ajo e mesmja, me një jetë që i paraprin dhe një tjetër që do të vijë më pas. Rrethanat e kësaj jete të tretë, përcaktohen nga jeta e dytë e tij, e cila në anën tjetër, formësohet nga jeta e tij e parë.

Shumë komentues të Kur’anit i kanë shpërfillur vargjet në lidhje me jetën e “parë” të njeriut, duke i paraqitur si figura letrare, ku imazhe imagjinare janë shfaqur si fakte të vërteta. Kurse vargjet në lidhje me jetën e përtejme i kanë keqinterpretuar zakonisht si alegori dhe metafora, ndonse të dy llojet e vargjeve janë tepër të qarta, për të lënë vend për keqinterpretime të tilla.

Mbi vargjet në lidhje me jetën e “parë” të njeriut, do të flasim në kapitullin e shtatë të Kur’anit. Sa për jetën e amshimit (jetën e “tretë”), vargjet thonë se të njejtat vepra të mira ose të liga, të cilat njeriu i bën në përditshmëri, do t’i kthehen atij, si shpërblime ose dënime, në Ditën e Gjykimit. Në lidhje me këtë, Zoti thotë:

...dhe mos gjeni arsyetime sot sepse do të dënoheni për gjërat që keni bërë..Tahrim (Ndalesa) 66:7

...atëherë çdo shpirt do ta marrë atë q’e ka fituar dhe askujt s’do t’i bëhet padrejtësi... Bakara (Lopa) 2:281

Atëherë ruajuni zjarrit që ushqehet me njerëz e gurë...Bakara (Lopa) 2:24

E ai le t’i mbledhë të vetët. Ne do t’i mbledhim dënuesit (e Ferrit)... Alak (Gjaku i ngjizur) 96:17-18

Atë ditë kur çdo shpirt ta gjejë para vetes atë që ka bërë nga të mirat e nga të ligat...Al-i Imran (Familja e Imranit) 3:30

Ata s’e mbushin barkun me tjetër gjë, veç zjarrit...Bakara (Lopa) 2:174

S’ka dyshim se ata s’gëlltisin tjetër veçse zjarr në barqet e tyre... Nisa (Gratë) 4:10

Përveç këtyre, është vargu i pesëdhjetë i kapitullit të njëzet e dytë të Kur’anit, i cili mjafton për ta bindur njeriun në lidhje me këtë çështje:

Pa dyshim, ti s’ia vure veshin kësaj por tani e kemi ngritur mbulesën nga sytë e tu dhe të qartë e ke vështrimin...Kaf 50:22

Fjalët “ti s’ia vure veshin kësaj” lënë të kuptohet se ekzistonte diçka, të cilës ky njeri nuk ia kishte kushtuar vëmendjen e duhur. “e kemi ngritur mbulesën nga sytë e tu” do të thotë se po të mos ishte kjo mbulesë, ai do të mund ta shihte realitetin në fjalë që në këtë jetë. Ajo që njeriu ka për ta parë në Ditën e Gjykimit është prezente që në jetën e kësaj bote. Përndryshe, do të ishte krejtësisht e palogjikshme të thuhej se paskësh qenë i pavëmendshëm ndaj saj ose të thuhej se ka qenë e fshehur nga sytë e tij dhe se është shfaqur vetëm tani që është hequr mbulesa.

Nuk ka kurrfarë alegorie ose metafore në vargjet në fjalë. Po të përpiqeni ta shpjegoni këtë çështje me një arabishte sa më të thjeshtë, nuk mund të gjeni shprehje më të drejtpërdrejta se ato të përdorurat në vargjet e dhëna. Në qoftë kështu, si mund të themi se ato janë alegorike?

Në këtë rast, fjala e Zotit flet për dy realitete:

Shpagimi: Gjithçka që njeriu fiton në jetën e amshueshme, s’është tjetër veçse një shpagim për të mirat ose për të ligat që i ka kryer në këtë jetë.

“Mishërimi” i veprave: Shumë vargje lënë të kuptohet se vetë veprat e mira ose të liga kthehen si shpagime të këndshme ose të pakëndshme të vetes së tyre. Ose mund të thuhet se shpagimi është një pasojë e pandashme e vetë veprave, e cila qëndron e fshehur nga sytë tanë në këtë botë por që na shfaqet e plotë në Ditën e Gjykimit.

Këto realitete nuk janë të pavarura nga njëri-tjetri, ndonse ne i shpjeguam ndarazi, që të mund të ishte më e qartë për lexuesin.

- Ai s’bën të devijojë kush veç mëkatarëve...

Fjala“el-Fisk” (“ta kaluarit e kufirit”; “mëkat”) që na shfaqet në këtë varg, me kuptimin që i mveshet sot, është përdorur për herë të parë nga Kur’ani. Është një fjalë që rrjedh nga shprehja “fasakati’t-temreh” në arabisht, që përdoret kur hurma shfaqet, duke e çarë mbështjellësen e saj. Kjo është arsyeja, përse kjo fjalë shpjegohet në vazhdim të vargut, me shprehjen “q’e thyejnë besën ndaj Zotit pasi të jenë betuar”. Logjikisht, diçka duhet të jetë e plotë para se të mund të thyhet. Përveç kësaj, në fund të vargut, mëkatarët përshkruhen si “humbësit”. Sipas logjikës së njejtë, një njeri duhet të jetë pronar i diçkaje përpara se të mund ta humbë atë.

Humbës në Ditën e Gjykimit janë ata q’e kanë humbur veten dhe familjen e tyre...Shura (Këshilli) 42:45

Të gjitha këto shprehje tregojnë se sa i përshtatshëm është epiteti

“el-fasikin” (i përkthyer këtu si “mëkatarët”) në këtë kontekst. Do të ishte gabim të mendohej se epitetet e përdorura nga Zoti në lidhje me robërit e Tij të mirë (p.sh. “ata që janë pranë Zotit”; “të sinqertit”; “modestët”; “të mirët”; “të pastrit” etj.) dhe të ligë (p.sh. “të padrejtët”; “mëkatarët”; “humbësit”; “devijuesit” etj.) janë vetëm epitetet të kota ose figura letrare. Secili epitet e ka rëndësinë e tij dhe flet për një fazë të caktuar të rrugëtimit shpirtëror të njeriut. Secili prej tyre i ka cilësitë e tija dhe i bart në vete pasojat e tyre. Në botën tonë materiale, secila moshë i ka karakteristikat dhe fuqitë e veta, të cilat nuk gjendet dot në moshat e tjera. Po kështu, çdo epitet në rrafshin shpirtëror i ka efektet e tija të veçanta.

Mbi detyrimin dhe mbi vullnetin e lirë

Fjalia “Ai s’bën të devijojë kush veç mëkatarëve..” flet për ndikimin e Zotit mbi veprat e robërve të Tij. A i detyron Zoti krijesat e Tija, të veprojnë në një mënyrë të caktuar? Ose vallë u ka dhënë liri në këtë drejtim? Do të ishte mirë që ta zgjidhnim njëherë e mirë këtë çështje të koklavitur, duke u mbështetur në udhëzimin e Kur’anit.

Zoti thotë:

Gjithë ç’është në qiej e në tokë, i takon Zotit...Bakara (Lopa) 2:284

...e Tij është mbretëria e qiejve dhe e tokës... Hadid (Hekuri) 57:5

Atij i takon mbretëria dhe Atij e gjithë lavdia... Tagabun (Gënjeshtra) 64:1

Këto dhe shumë vargje të ngjashme vërtetojnë se i gjithë universi i takon Zotit dhe se pronësia e Tij është e pakushtëzuar dhe e pakufizuar. Njeriu mund të jetë pronar i diçkaje, i një gomari për shembull. Por ai mund ta shfrytëzojë atë deri në një pikë të caktuar. Për shembull, mund ta përdorë atë si kafshë rruge por nuk mund ta lërë të vdesë urie ose ta djegë të gjallë. Përse? Sepse pronësia e tij nuk është absolute. Shoqëria do ta kritikonte një njeri, sikur të vepronte në këtë mënyrë. Kjo sepse pronësia e tij mbi gomarin, i lejon atij vetëm disa gjëra të caktuara por jo çdo shfrytëzim të mundshëm e të pakufizuar.

Por kur themi se Zoti është Pronari i botëve, mendojmë për një pronësi të vërtetë, absolute dhe të pakufizuar. Në këtë kuptim, nuk ka pronar tjetër të gjërave përveç Zotit, sepse gjërat e tjera nuk mund t’i sjellin vetes dëm ose dobi, nuk mund ta vrasin veten e të ringjallen pastaj dhe nuk mund të vijnë në ekzistencë vetvetiu. Është vetëm Zoti, Ai i cili i kontrollon çështjet e çdo krijese. Ai mund të veprojë ashtu si ka dëshirë dhe askush nuk mund ta pyesë përse ose ta fajësojë për diçka, sepse Ai është Pronari absolut i gjërave. S’ka dyshim se Ai u ka lejuar disa prej krijesave të Tija, të shfrytëzojnë ca gjëra deri në kufij të caktuar por në fund të fundit, edhe krijesa që e shfrytëzon këtë të drejtë edhe gjëja që shfrytëzohet janë një pronë e Tij. Andaj shfrytëzuesi nuk mund t’i kalojë kufijtë e vendosur. Zotit, si Pronar absolut i gjërave, nuk mund t’i kërkohet llogari për veprat e Tija. Përkundër kësaj, të tjerët duhet të japin llogari për mënyrën se si e kanë ushtruar atë autoritet të kufizuar që u është dhënë prej Zotit. Ai thotë:

Kush është ai që mund të ndërmjetësojë pranë Tij pa i lejuar Ai më parë? Bakara (Lopa) 2:255

S’ka ndërmjetësues, veçse me lejen e Tij...Junus 10:3

Po të donte, Zoti do t’i udhëzonte të gjithë njerëzit.. Rad (Bubullima) 13:31

E po të donte Zoti, do t’ju bënte një popull të vetëm por Ai bën të devijojë atë që do dhe e udhëzon atë që ka dëshirë...Nahl (Bleta) 16:93

Dhe ju s’dëshironi gjë para se të dëshirojë vetë Zoti...Insan (Njeriu) 76:30

S’pyetet dot Ai për gjërat që bën por ata do të pyeten...Enbija (Profetët) 21:23

Zoti e kontrollon pronën e Tij ashtu si ka dëshirë dhe askush nuk mund të shfrytëzojë ndonjë gjë prej saj, veçse me lejen e Tij. Sepse Ai është Pronari dhe Furnizuesi i gjithçkaje.

Pas këtij shpjegimi, tani mund të flitet për rregullat dhe ligjet që Zoti i ka përcaktuar për krijesat e Tija. Metoda e përdorur prej Tij është ajo metodë e njejtë, e përdorur edhe në shoqëritë njerëzore, ku promovohet e mira e ku lëvdohen dhe shpërblehen ata që veprojnë sipas saj dhe në ndërkohë, ndalohet e liga dhe dënohen ata që veprojnë në mënyrë të ligë. Për shembull, thuhet:

Është mirë po ta falni hapur lëmoshën... Bakara (Lopa) 2:271

Sa i shëmtuar që është një emër i keq pas besimit...Huxhurat (Kthinat) 49:11

Është më se e qartë se ligjet e Zotit janë për të mirën e njeriut dhe kanë për qëllim përmirësimin e shoqërisë njerëzore. Zoti thotë:

Përgjigjuni thirrjes së Zotit dhe të të Dërguarit të Tij kur ju thërret drejt asaj që ju jep jetë. Anfal (Plaçkat) 8:24

Kjo është më mirë për ju, sikur ta dinit... Saff (Rradhët) 61:11

Vërtet Zoti urdhëron të jeni të drejtë, të veproni mirë e t’u jepni të afërmve. Ai ua ndalon imoralitetin, të ligën dhe rebelimin... Nahl (Bleta) 16:90

S’ka dyshim se Zoti e ndalon imoralitetin...Araf (Lartësitë) 7:28

Ka shumë vargje të tilla, të cilat flasin për faktin se principet në të cilat mbështeten ligjet, qofshin ato njerëzore ose hyjnore, janë të njejta. Ajo që është e mirë në vete dhe e mirë për shoqërinë, është e lejuar dhe promovohet si virtyt. Kurse ajo që është e ligë në vete dhe që e rrezikon mirëqenien e përgjithshme të shoqërisë, është e ndaluar. Njeriu lëvdohet po të veprojë sipas të mirës dhe dënohet po të veprojë sipas të ligës.

Kur njerëzit bëjnë diçka, ata veprojnë sipas urtësisë që fshihet pas asaj vepre dhe sipas dobisë që buron pas saj. Legjislacioni i ligjeve nuk është një përjashtim në këtë drejtim. Edhe ligjet sillen sipas dobive që sjellin. Ata e shpërblejnë qytetarin që i respekton dhe i dënojnë personat, që veprojnë kundër tij. Ky shpagim i përmendur, duhet të jetë në përshtatshmëri të plotë me krimin e bërë, si përnga cilësia ashtu edhe përnga sasia.

Përveç kësaj, një fakt që pranohet përgjithësisht është fakti se dënimi mund t’i jepet vetëm një njeriu, i cili nuk ka vepruar nën shtypjen e dikujt por vetëm sipas vullnetit të tij të lirë. Këtu duhet theksuar se kur dikush, për shkak të një gabimi të tij, zihet ngushtë dhe detyrohet ta thyejë ligjin, dënohet për këtë dhe nuk meret parasysh asnjë arsyetim që mund të sjellë.

Edhe Zoti mbështetet në principet e njejta kur i gjykon krijesat e Tija. Ai nuk e detyron njeriun që t’u bindet urdhrave hyjnorë, njësoj siç nuk e detyron të rebelohet kundër tyre. Sikur të ekzistonte detyrimi, shpërblimi i atyre që binden dhe dënimi i atyre që rebelohen do të ishte krejtësisht i gabuar. Në këtë rast, shpërblimi do të ishte një aventurë e papërgjegjshme dhe dënimi s’do të ishte tjetër veçse shtypje dhe një padrejtësi, e cila sipas çdo logjike, është e ligë. Për më tepër, një veprim i tillë do të bënte që të favorizohej një grup kundrejt një tjetri, pa patur ndonjë arsyetim dhe do t’i jepte grupit të “shkelur” një argument të fortë kundër Zotit. Por Zoti thotë:

...që njerëzit të mos kenë dëshmi kundër Zotit pas dërgimit të profetëve...Nisa (Gratë) 4:165

...që ai që do zhduket, të zhduket me dëshmi të qartë dhe ai që do të mbesë, me dëshmi të qartë të rrojë...Anfal (Plaçkat) 8:42

Diskutimi i mësipërm qartëson dy gjëra:

Ligjet hyjnore nuk mbështeten në detyrimin e njeriut dhe janë të përpiluara për mirëqenien e tij në këtë botë dhe në tjetrën. Ata i janë “ngarkuar” njeriut pikërisht për faktin se ai posedon një vullnet të lirë dhe mund t’u bindet ligjeve ose t’i thyejë ato, sipas dëshirës. Prandaj njeriu do ta marrë shpagimin për veprat e tija, qofshin ato të mira ose të liga.

Ka disa gjëra, që ndonse nuk janë të përshtatshme me shenjtërinë hyjnore, i mveshen Zotit në Kur’an. Shembuj të tillë janë devijimi, mashtrimi, nxitja e një grupi kundër tjetrit, të lejuarit që dikush të vazhdojë në devijimin e tij, të lejuarit e djallit ta mundë njeriun dhe të bëhet i afërt me të etj. Të gjitha këto vepra janë lloje të ndryshme të devijimit dhe mosudhëzimit. Por Zoti është përtej çdo mangësie dhe gabimi në atë që bën dhe për këtë arsye, këto fjalë duhet të kenë kuptime të cilat nuk i kundërvihen shenjtërisë së Tij. Për këtë arsye, devijimi fillestar i njeriut, qoftë ky edhe në kuptimin e një harrese ose pakujdesie, nuk mund t’i mveshet kurrsesi Zotit. Kjo do të thotë: kur njeriu devijon dhe e zgjedh rrugën e gabuar me vullnetin e tij të lirë, Zoti e lë atë në devijimin dhe me këtë, ia rrit gabimin. Kjo bëhet si pasojë e devijimit të tij fillestar dhe si një dënim për zgjedhjen e tij të gabuar. Zoti thotë:

Me të, Ai bën disa të devijojnë e ca të tjerë i çon në rrugë të drejtë. E Ai s’bën të devijojë kush veç mëkatarëve...Bakara (Lopa) 2:26

Kur ata devijuan, Zoti ua shtrembërroi zemrat... Saff (Rradhët) 61:5

Kështu bën Zoti të gabojnë ata që teprojnë e që dyshojnë...Gafir (Falësi) 40:34

Në “paracaktimin” hyjnor nuk përfshihen veprat, të cilat i mveshen vetë njeriut. Këto janë vepra të vepruesit, ndonse nuk janë të krijuara prej tij. Këtë çështje do ta shpjegojmë më vonë.

Tani që shpjeguam se ligji hyjnor nuk mbështetet në detyrimin e njeriut, duhet theksuar se ai nuk nuk mbështetet as në lirinë absolute të tij. Si mund një “pronar” (në këtë rast Zoti) të japë një urdhër autoritativ, nëse ai, shërbetorit të tij ia ka dhënë të gjitha fuqitë? Një mendim i tillë vetëm e mohon e pronësinë gjithëpërfshirëse të Zotit kundrejt në pjese të krijesave të Tija.

Një analizë filozofike mbi detyrimin dhe mbi vullnetin e lirë

Çdo gjallesë është e ndërlidhur me një lloj të caktuar veprimesh dhe kundërveprimesh. Në të vërtetë, janë pikërisht këto karakteristika të një gjallese, që e identifikojnë atë si të tillë. Kur i shohim veprimet dhe kundërveprimet e ndryshme që burojnë nga lloje të ndryshme gjallesash, vijmë në përfundimin e arsyeshëm se duhet të ketë një shkak të mjaftueshëm, një fuqi, e cila i krijon këto veprime dhe kundërveprime. Sipas kësaj, secilin grup e ndajmë në një kategori të veçantë dhe e identifikojmë si një specie (lloj) të caktuar. Kur krahasohen karakteristikat njerëzore me ato të kafshëve, dallimi i qartë mes tyre na bën që ta ndajmë njeriun si një specie të veçantë.

Kur të analizohen veprimet e llojeve të ndryshme të gjallesave, do të shohim se ato mund të ndahen në dy kategori:

Veprimet që burojnë nga natyra dhe mbi të cilat nuk ka kurrfarë ndikimi vetëdija jonë për to. Për shembull, rritja, zhvillimi, sëmundja ose shëndeti. Të gjitha këto gjëra janë të njohura për ne, janë të pranishme në trupin tonë por janë krejtësisht të pavarura nga pyetja në jemi ne të vetëdijshëm për ekzistencën e tyre ose jo. Këto veprime janë të varura vetëm nga vepruesi i tyre, që në këtë rast është natyra.

Veprimet që burojnë nga vepruesi me vetëdijen e tij, ku njohja dhe perceptimi i tyre (nga vepruesi) ka ndikim mbi ekzistencën e tyre, siç është rasti me veprimet e qëllimta të njeriut e madje të disa kafshëve. Vepruesi bën një vepër të tillë, pasi ta ketë ditur dhe identifikuar atë dhe është pikërisht kjo dituri dhe ky perceptim, që ia fal vepruesit aftësinë për të vepruar. Dituria i mundëson atij të kuptojë se ç’është në të mirë të tij dhe i ndihmon që të vendosë në është një vepër e caktuar e aftë t’i sjellë dobi. Kjo dituri i dallon veprimet e dobishme nga të dëmshmet dhe i ndihmon vepruesit që të zgjedhë një mënyrë të caktuar veprimi. Pas kësaj, vjen deri tek vetë veprimi.

Veprimet që mbështeten në aftësitë e njeriut (si toni i duhur i zërit gjatë të folurit), veprimet që burojnë nga instinkti ose nevojat natyrore (si frymëmarrja) dhe reagimet që shkaktohen nga frika ose pikëllimi, nuk kanë nevojë për një të menduar të gjatë të vepruesit. Përse? Sepse në këtë rast, ekziston vetëm një lloj diturie (dhe një zgjedhje e vetme) dhe vepruesi nuk ka nevojë ta shtyejë veprimin, që të mund të marrë një vendim. Andaj ai reagon menjëherë. Por në raste të tjera, kur vepruesi ka përpara vetes disa zgjedhje të mundshme, atij i duhet kohë dhe përsiatje për të vendosur. Për shembull, njëfarë Zejdi është i uritur dhe e gjen një bukë. Njëra anë e çështjes, është se ajo bukë do t’ia shuajë urinë. Por në anën tjetër, ajo mund të jetë pronë e dikujt, mund të jetë helmuese, e ndotur etj. Në këtë rast, Zejdi duhet të mendojë në është buka e përshtatshme për të ngrënë, në aspektin legal, moral dhe higjienik. Kur të ketë arritur në një përfundim, ai vepron.

Veprimet e llojit të parë janë “veprime të pavetëdijshme” dhe në këtë grup rradhiten instinktet natyrore të njeriut. Në llojin e dytë, atë të veprimeve “të vetëdijshme” ose “të qëllimta”, mund të numërohen ecja dhe të folurit. Në vijim, veprimet e qëllimta do t’i ndajmë në dy kategori:

Kur njeriu vendos të bëjë ose të mos bëjë diçka, duke u mbështetur krejtësisht në vullnetin e tij dhe pa qenë nën ndikim të dikujt tjetër. Në shembullin e mësipërm, Zejdi mund të vendosë të mos e hajë bukën sepse ajo i takon një tjetri ose mund ta hajë atë, edhe përkundër kësaj pengese. Ky është shembulli i një veprimi të kryer nga vullneti i lirë i njeriut.

Kur njeriu zgjedh një mënyrë veprimi nën ndikimin e dikujt tjetër. Për shembull, me anë të kërcënimeve, një sundues tiran mund ta detyrojë një njeri të pafuqishëm, të veprojë sipas urdhrave të tij. Në këtë rast, njeriu i pafuqishëm kryen një krim dhe mëkat, kundër dëshirës së tij. Ky quhet një veprim nën detyrim.

Tani ta analizojmë më me kujdes kategorinë e dytë. Pak më sipër, thamë se ky veprim buron nga detyrimi i një personi tjetër, i cili nuk i jep liri zgjedhjeje vepruesit, që është i detyruar ta zgjedhë atë, për të cilën e detyron shtypësi. Por edhe përkundër kësaj, nuk ndryshon fakti se vepruesi i vërtetë është ai që vendos të veprojë. Është e saktë se arsyeja kryesore e këtij veprimi është shtypja e tiranit por është po aq e saktë të thuhet se vendimi për të vepruar meret nga vetë vepruesi, ndonse ky mund të jetë një vendim i marrë për të shpëtuar nga shtypja e dikujt tjetër. Ajo që dua të them, është se edhe veprimet e kryera nën shtypjen e dikujt, kryhen me vendimin e vetë vepruesit.

Kjo do të thotë se ndarja e veprimeve të “qëllimta” në këto dy kategori, nuk është e realtë, së paku jo sipas fakteve aktuale. Një veprim i qëllimtë është secili veprim, që buron nga dituria dhe nga qëllimi i vepruesit, i cili e kthen baraspeshën “pasive” në favor të realizimit të këtij veprimi. Ky realitet i njejtë mund të vërehet edhe tek veprimet e kryera nën detyrim edhe tek ato të kryera me vullnet të lirë. Këtu nuk bën shumë dallim, në është fuqia dhe shtypja e një tjetri, që sjell realizimin e veprimit ose thjesht mendimi i vepruesit dhe vullneti i tij.

Për shembull, një njeri rri i mbështetur në një mur që është duke u shembur. Kur e vëren këtë, ai kaplohet nga paniku dhe largohet që aty. Në këtë rast, themi se ai veproi me vullnetin e tij të lirë. Të supozojmë tani, se një tiran e kërcënon se do ta shembë murin mbi të, sikur të mos lëvizë. I kapluar nga frika, ky njeri përsëri largohet nga vendi i tij. Kësaj rradhe, ndryshe nga shembulli i parë, themi se ai veproi nën detyrim. Por aspektet themelore të çështjes mbeten të njejta në të dy rastet. Në të dy rastet, njeriu kaplohet nga frika dhe largohet. Atëherë përse duhet që këto dy veprime të rradhiten në kategori të ndryshme?

Kundërshtim: Ka dallim të mjaftueshëm mes dy veprimeve, që të mundësojë një kategorizim të tyre në dy grupe të ndara. Veprimi i ndërmarë me vullnetin e lirë të njeriut, mbështetet në urtësinë që fshihet pas tij (në sytë e vepruesit) dhe sipas kësaj, vepruesi meriton të lëvdohet ose të fajësohet, të shpërblehet ose të dënohet. Të gjithë këto faktorë mungojnë në rastet kur një veprim kryhet nën detyrim dhe shtypje.

Përgjigje: Është e vërtetë kjo që thuhet. Por këto faktorë mbështeten në perceptimet subjektive të shoqërisë (në lidhje me atë që është për t’u shpërblyer ose për t’u dënuar) dhe nuk kanë një ekzistencë tjetër objektive jashtë imagjinatës. Kur flasim për tema të tilla, i kalojmë kufijtë e filozofisë, sepse filozofia meret me gjërat që kanë një ekzistencë objektive. Kjo na çon në përfundimin se diskutimi në lidhje me vullnetin e lirë të njeriut gjatë kryerjes së një veprimi, del jashtë kornizave të filozofisë.

Megjithatë, ai mund të sillet në rrafshin filozofik, sikur ta kundrojmë nga një këndvështrim tjetër:

Një gjë “e mundshme” ka një marrëdhënie të barabartë me ekzistencën dhe me mosekzistencën e saj. Andaj ajo ka nevojë për një shkak të mjaftueshëm që do ta prishë këtë “baraspeshë” në favor të ekzistencës.

Kur “gjëja e mundshme” lidhet me shkakun e saj të mjaftueshëm, ajo bëhet një ekzistencë e domosdoshme (e pashmangshme), që do të thotë se nuk ekziston mundësia që ajo të mos ekzistojë. Andaj thuhet se një gjë e mundshme nuk mund të realizohet përderisa nuk shndërrohet në një “ekzistencë të pashmangshme”.

Sipas definicionit, një gjë e mundshme duhet të ketë një shkak të mjaftueshëm, që do t’i japë ekzistencë. Andaj, të thuash se një gjë “e mundshme” ekziston pa shkakun e saj, është kundërthënëse. Sepse është pikërisht shkaku ai që, për sa kohë ekziston, e kthen në realitet një gjë, që më parë, ishte vetëm “e mundshme”.

Tani ta shohim pak universin. Në të mund të shihet një zinxhir i përbërë nga hallka të panumërta, ku të gjitha janë “ekzistenca të pashmangshme”, për vetë faktin se ekzistojnë. Me fjalë të tjera, asgjë nuk mund të jetë vetëm “e mundshme”, përderisa ka ekzistencë. Por kjo “pashmangshmëri” e ekzistencës së një gjëje, realizohet vetëm në prani të një shkaku të mjaftueshëm.

Shkaku i mjaftueshëm mund të jetë një faktor i vetëm ose të jetë një përbërje faktorësh të ndryshëm si materja, forma, shkaku veprues, shkaku përfundimtar, kushtet e nevojshme kohore dhe hapësinore si dhe rrethanat e tjera. Në prezencë të shkakut të saj të nevojshëm, një pasojë ekziston domosdoshmërisht, sepse shkaku i përmendur e bën të pashmangshme ekzistencën e pasojës. Por nëse ky shkak ekziston pjesërisht, ateherë pasoja e përmendur nuk është më e pashmangshme por vetëm e mundshme, si më parë.

Nëse një gjë “e mundshme”, bëhet ekzistencë e pashmangshme, në prezencë të vetëm një pjese të “shkakut të nevojshëm”, atëherë vetë shkaku i nevojshëm (si një tërësi faktorësh) do të ishte një tepricë dhe me këtë, do të përballeshim me një contradictio in terminis1 (sepse ajo që fillimisht emërtohet si “shkak i nevojshëm” pushon së qeni i tillë kur vetëm një pjesë e caktuar e tij bëhet një “shkak i mjaftueshëm” për një ekzistencë të pashmangshme të pasojës).

Kjo tregon se në univers, ekzistojnë paralelisht dy sisteme: sistemi i “pashmangshmërisë” dhe ai i “mundshmërisë”. Sistemi i “pashmangshmërisë” i përfshin “shkaqet e mjaftueshme” dhe pasojat e tyre. Në këtë sistem, nuk ekziston “mundshmëria”, as tek ndonjë person dhe as tek ndonjë veprim. Sistemi i “mundshmërisë”, në anën tjetër, shfaqet në materje, kur ekzistenca e pasojës është e lidhur vetëm me një pjesë të “shkakut të mjaftueshëm” (i cili përbëhet nga disa faktorë të ndryshëm).

Të marrim për shembull një veprim njerëzor, për realizimin e të cilit,“shkakun e mjaftueshëm” e përbëjnë faktorët në vijim: njeriu (shkaku efektiv), dituria, vullneti (shkaku përfundimtar), materja, forma dhe kushtet e nevojshme kohore dhe hapësinore. Në relacion me tërësinë e këtyre shkaqeve, veprimi në fjalë është i domosdoshëm (dmth. sikur të gjitha pjesët e numëruara të këtij “shkaku të mjaftueshëm” të plotësohen, atëherë realizimi i veprimit është i pashmangshëm). Por kur të kundrohet veprimi në fjalë, në relacion me vetëm njërën pjesë të këtij “shkaku të mjaftueshëm”, për shembull vetëm me njeriun, atëherë realizimi i veprimit në fjalë është vetëm i mundshëm (dhe jo i pashmangshëm).

Mund të përfundojmë pra, se për të fituar realitet, gjërave “të mundshme” u nevojitet domosdoshmërisht një shkak. Kjo nevojë e gjërave për një shkak, i cili e mundëson ekzistencën e tyre, vazhdon në një zinxhir shkaqesh dhe pasojash (duke u kthyer prapa në boshtin e kohës) derisa të arrihet tek ai shkak, që është një Qenie e Domosdoshme. Ky vëzhgim sjell dy përfundimet në vijim:

Lidhja e pasojës vetëm me një pjesë të shkakut të mjaftueshëm, nuk i jep fund varësisë së pasojës nga tërësia e faktorëve, që e përbëjnë këtë shkak të mjaftueshëm (sepse vetë ekzistenca e pasojës flet se ajo është një ekzistencë e pashmangshme, të gjithë faktorët për ekzistimin e të cilës, janë realizuar). Kjo varësi vazhdon në zinxhir deri tek Shkaku Përfundimtar, që është Qenia e Domosdoshme.

Kjo nevojë lind nga natyra “e mundshme” (transiente) e pasojës. Ajo domosdoshmërisht ka nevojë për një shkak, që do t’i japë ekzistencë me të gjitha karakteristikat dhe tiparet. Në këtë aspekt, pasoja është e varur nga një sërë shkaqesh të ndryshme, të cilat duhet të plotësohen të gjitha, që të mund ajo të ekzistojë. (Po të mungojë njëri prej shkaqeve, pasoja nuk do të jetë një “ekzistencë e pashmangshme” dhe rrjedhimisht, nuk do të ekzistojë).

Tani mund ta analizojmë edhe njëherë pyetjen e detyrimit dhe vullnetit të lirë, duke u mbështetur në premisat e mësipërme:

Nuk ka pavarësi të plotë: Njeriu, njësoj si të gjitha krijesat e tjera dhe veprimet e tyre, është i varur nga vullneti i Zotit për të ekzistuar. Rrjedhimisht, edhe veprimet e njeriut varen nga vullneti i Zotit në ekzistencën e tyre. Andaj, mendimi i mutezilitëve 2 se “veprat njerëzore nuk kanë kurrfarë lidhjeje me vullnetin hyjnor” është krejtësisht e pabazë. Ata nuk kishin asnjë arsye të fortë për ta mohuar “dekretin” (kada) dhe “caktimin” (kader) hyjnor.

Nuk ka detyrim: Kjo varësi nga vullneti i Zotit, në aspektin e ekzistencës, i përfshin të gjitha karakteristikat e krijesave. Çdo pasojë (bashkë me të gjitha karakteristikat që kanë ndikim në ekzistencën e saj) buron nga shkaku i saj. Krijimi i njeriut i mveshet Zotit, duke i patur parasysh të gjithë shkaqet ndërmjetëse dhe kushtet e nevojshme (babai, nëna, koha, vendi, vetitë, sasia, cilësia dhe shumë faktorë të tjerë). Në po këtë mënyrë, edhe veprimet njerëzore i mveshen Zotit, duke i patur parasysh të gjitha karakteristikat dhe kushtet e nevojshme. Por kur një veprim i mveshet Zotit dhe vullnetit të Tij, ai nuk pushon së qeni veprimi i vetë njeriut dhe vazhdon të jetë i shkaktuar nga vullneti i tij i lirë. Vullneti i Zotit “urdhëron” që ky veprim të kryhet sipas vullnetit të lirë të njeriut dhe sipas zgjedhjes së tij. Andaj, do të ishte një kundërthënie, të thuhej se veprimi më nuk i takon njeriut, me pretekstin se buron nga dëshira hyjnore. Vetë Zoti ka urdhëruar që ai veprim të jetë një rezultat i vullnetit të lirë të njeriut. Është e pakuptimtë, pra, të thuhet se vullneti hyjnor e shkatërron ndikimin e vullnetin njerëzor ose se veprimi kryhet krejtësisht i pavarur nga vullneti hyjnor. Këtu është e qartë se mendimi i grupit el-Xhabirija (Fatalistët) se lidhja e veprimeve njerëzore me vullnetin hyjnor e shkatërron lidhjen e tyre me vullnetin e njeriut është krejtësisht e pavërtetë.

E gjithë kjo, tregon se veprimet njerëzore janë të varura nga vullneti i lirë i njeriut dhe njëkohësisht nga vullneti hyjnor. Këto dy lidhje nuk shkatërrohen mes njëra-tjetrës sepse nuk janë të kundërta por të tilla, që plotësohen ndërmjet veti.

Një veprim njerëzor, në prezencë të të gjitha shkaqeve të nevojshme për ekzistencën e tij, bëhet i pashmangshëm. Por kur të shihet në relacion me vetëm një pjesë të tërësisë së shkaqeve të nevojshme, ky veprim është vetëm i mundshëm. Në prezencë të vetëm një pjesë të “shkakut të mjaftueshëm”, p.sh. vetëm të vullnetit njerëzor, veprimi nuk është një veprim i pashmangshëm por vetëm i mundshëm (dhe si i tillë nuk mund të realizohet, përderisa nuk plotësohen të gjitha kushtet e nevojshme për ta bërë të pashmangshëm veprimin).3

Andaj, mendimi i disa filozofëve materialistë, se i gjithë sistemi natyror është i përfshirë nga detyrimi dhe domosdoshmëria dhe se aspak nuk ekziston vullneti i lirë në univers, është krejtësisht gabim. Sepse siç thamë, çdo pasojë është e domosdoshme, në relacion me tërësinë e shkaqeve të nevojshme për ekzistencën e saj por vetëm e mundshme, në relacion me vetëm një pjesë të caktuar të kësaj tërësie. Ky është themeli mbi të cilin mbështetet jeta e njeriut. Njeriu e edukon dhe e arsimon fëmijën e tij me shpresën se përpjekjet e tija do të sjellin rezultat. Sikur të mos ekzistonte liria në botë, sikur gjithçka të ishte e domosdoshme dhe e pashmangshme, atëherë i gjithë edukimi dhe arsimimi i fëmijës do të ishte i kotë dhe jeta e njeriut do të ishte krejtësisht e pashpresë.

1: (shënim i përkthyesit) Contradictio in terminis: është emërtimi latin i një kombinimi fjalësh, kuptimet e të cilave janë kundërthënëse dhe të papërshtatshme me njëra-tjetrën. Për shembull “akull i lëngshëm” ose “rreth në formë katrori”. Në rastet kur kjo kundërthënie është e qëllimshme (për përdorim retorik ose poetik) atëherë flitet për “oksimoron”.

2: (shënim i përkthyesit) Mutazilah: është nga shkollat më të hershme në teologjinë islame, e njohur për theksin e vënë mbi arsyen dhe lirinë njerëzore. Shih “Historia e filozofisë islame” nga Henry Corbin , pjesa e parë, kapitulli III, fq.117 (botuar në shqip nga “Logos-A”, 1997, në Shkup)

3: (shënim i përkthyesit) E njejta vlen edhe kur janë të pranishme të gjitha shkaqet e nevojshme për realizimin e një veprimi, përveç vullnetit njerëzor. Përderisa mungon vullneti njerëzor, tërësia e shkaqeve nuk është e plotë dhe nuk është e mjaftueshme për ta realizuar veprimin në fjalë, gjegjësisht për ta bërë atë një “ekzistencë të pashmangshme”. Vullneti njerëzor, pra, nuk është irelevant siç theksojnë fatalistët por nuk është edhe faktori i vetëm që i krijon veprimet njerëzore, siç thonë ata që e mbrojnë idenë e lirisë njerëzore. Vullneti njerëzor është vetëm një pjesë esenciale e një tërësie faktorësh, që e mundësojnë realizimin e një veprimi. Pa vullnetin njerëzor, veprimi është i pamundur (ndonse mund të jenë të pranishëm të gjithë faktorët e tjerë). Në anën tjetër, ky vullneti njerëzor është i pafuqishëm, përderisa nuk është i shoqëruar edhe nga pjesët e tjera që e përbëjnë këtë tërësi faktorësh.

Analizë e temës së mësipërme nëpërmjet haditheve

Është përcjellur një numër i madh hadithesh nga Imamët e Ehl-i Bejtit, ku thuhet se nuk ka as detyrim nga ana e Zotit dhe as liri të plotë, por diçka mes të dyjave.

Në veprën “El-Ujun” nga disa kanale të ndryshme përcillet se kur Prijësi i Besimtarëve, Ali ibn Ebu Talibi (paqja qoftë mbi të) kthehej nga beteja e Siffinit, një plak (që kishte luftuar me të) i tha: “O Prijës i Besimtarëve! Na thuaj për këtë rrugëtim tonin, a ishte sipas dekretit dhe caktimit (kadasë dhe kaderit) të Zotit? Imam Aliu ia ktheu: “Po o plak! Betohem në Zotin se nuk keni kaluar asnjë gropë e s’keni zbritur asnjë tatëpjetë, veçse sipas dekretit të Zotit (kada) dhe caktimit të Tij (kader). Pas kësaj, plaku i tha: “Atëherë gjithë këtë lodhjen time po e shkruaj në llogari të Zotit”

“Avash o plak! Mbase ti e kupton “kadanë” të vendosur dhe “kaderin” të detyrueshëm. Po të ishte ashtu, atëherë s’do të kishte arsye për shpërblim ose dënim e s’do të kishte kuptim urdhri e ndalesa. S’do të dënohej i ligu dhe s’do të lëvdohej i virtytshmi. Dhe mbase i virtytshmi do të dënohej më shumë se i ligu dhe i ligu do lëvdohej më shumë se i virtytshmi. Ki kujdes! Kështu mendojnë idhujtarët, armiqtë e Zotit, fatalistët e kësaj shoqërie dhe ata që e adhurojnë zjarrin. O plak! Pa dyshim, Zoti ka dëshiruar t’i japë njeriut vullnet të lirë dhe Ai ka krijuar ndalesa, për të na penguar (nga e liga). Është Ai që jep shpërblim të bollshëm edhe për virtytet tona të pakta. Mëkati s’kryhet nga shtypja e Tij dhe ai q’i bindet s’i bindet nga detyrimi. Ai s’i krijoi së koti tokën e qiejt dhe gjithçka që është mes tyre. Kështu mendojnë vetëm jobesimtarët që përfundojnë në zjarr...

Autori: Çështja e “fjalës së Zotit” dhe ajo e caktimit hyjnor kanë qenë temat më të hershme, për të cilat u ndanë muslimanët mes veti. Çështja e dytë (ajo e caktimit hyjnor) mund të përshkruhet si vijon:

Vullneti i përjetshëm i Zotit i kontrollon të gjitha gjërat në univers. Këto gjëra janë të gjitha gjëra “të mundshme” dhe vijnë në ekzistencë vetëm sepse Zoti urdhëron një gjë të tillë. Për shkak të këtij urdhri hyjnor, ekzistenca e tyre bëhet e pashmangshme. Në rastin e kundërt, thuhet se në gjë nuk ekziston sepse Zoti nuk ka urdhëruar që ajo të ekzistojë. Thënë shkurt, gjithçka që ekziston, ekziston vetëm sepse Zoti ka urdhëruar që të ekzistojë, me çfarë e ka kthyer atë në një ekzistencë të pashmangshme. Ky princip është i vlefshëm gjithkund. Problemi shfaqet në çastin kur përballemi me veprimet njerëzore që burojnë nga vullneti ynë. Ne e dimë se mund të kryejmë një veprim nëse duam dhe mund të mos e kryejmë atë, po nuk deshëm. Kjo do të thotë se kryerja dhe moskryerja e atij veprimi janë njësoj të mundshme për ne. Baraspesha prishet nga vullneti dhe zgjedhja jonë, në favor të njërës ose tjetrës. Veprimet tona mbështeten në zgjedhjen tonë dhe vullneti është ai që i realizon ato.

Problemi që shfaqet në këtë rast është si vijon: Më sipër përmendëm se asgjë nuk fiton ekzistencë përveç me vullnetin dhe me urdhrin e Zotit, i cili e kthen atë në një ekzistencë të pashmangshme. Në është kështu, si mund të themi se ndonjë veprim i yni është thjesht “i mundshëm”? Në fund të fundit, ai është urdhër i Zotit dhe duhet të ekzistojë domosdo. Për më tepër, si mund të themi se vullneti ynë ka një ndikim mbi veprimin, kur kemi theksuar tashmë se ai është i kontrolluar nga vullneti i Zotit? Po në këtë kontekst, nuk mund të themi se njeriu ka ndonjë fuqi për të bërë një veprim përpara çastit që e bën atë. Dhe mbasi nuk ka një fuqi të tillë, Zoti nuk mund t’i ketë dhënë një urdhër për ta kryer atë veprim ose t’ia ketë ndaluar të njejtën. Po të shkojmë një hap më tej, mund të themi se nëse Zoti i urdhëron diçka njeriut dhe ai nuk bindet, kjo do të thoshte se vetë Zoti nuk ka dashur që ky veprim të kryhej dhe shi për këtë arsye, ai nuk realizohet. Atëherë parashtrohet pyetja: “Si mund Zoti të urdhërojë kryerjen e një vepre të pamundur?” Dhe në të kundërt, mund të thuhet se sikur njeriu t’i bindet urdhrit të Zotit, kjo është sepse Zoti vetë ka dashur që ky veprim të kryhet. Atëherë përse duhet të shpërblehet njeriu për këtë? Sipas kësaj logjike, një mëkatar nuk ka pse të dënohet, sepse një gjë e tillë do të ishte padrejtësi. Ka probleme të shumta si këto, që shfaqen kurdoherë që diskutohet kjo temë.

Një numër i madh muslimanësh u ndjenë të detyruar t’i pranojnë dhe t’i besojnë këto absurditete. Sipas tyre, njeriu nuk ka kurrfarë fuqie për të kryer një veprim para se të vijë koha për ta kryer atë. Kjo nuk ka të bëjë fare me saktësinë ose gabimin e një veprimi. Çdo veprim që ndërmer Zoti, bëhet një veprim i mirë dhe gjithçka që Ai ndalon, bëhet një veprim i lig.

Sipas kësaj logjike, Zoti mund të zgjedhë një mënyrë veprimi pa patur ndonjë arsyetim të mirëfilltë për të. Ai mund ta shpërblejë dikë pa ndonjë arsye, mund të sjellë ligje që janë përtej aftësive të vepruesit dhe mund të dënojë një rob të pabindur të Tij edhe sikur mosbindja e personit në fjalë të mos jetë veprimi i atij vetë.

Me sa duket nga rrëfimi i mësipërm, plaku që ia parashtroi pyetjen Imam Aliut mendonte se besimi në vullnetin dhe në caktimin hyjnor, do të thotë se nuk ekziston e mira ose e liga në një veprim dhe se njeriu nuk ka të drejtë shpërblimi ose dënimi. Kuptohet që ai u zhgënjye kur dëgjoi se gjithë ai udhëtim i tyre ishte me vullnet të Zotit. Andaj ai thotë se i shkruan në llogari të Zotit të gjitha mundimet e tija. Ajo që nënkupton plaku është: “Udhëtimi im drejt Siffinit dhe lufta ime në rrugë të Zotit nuk ka kurrfarë dobie për mua sepse është një veprim i kontrolluar krejtësisht nga Zoti dhe i kryer me vullnetin e Tij. Fitimi im në gjithë këtë punë, ishte vetëm mundimi që përjetova. Andaj këtë do t’ia lë Zotit sepse ishte Ai që më detyroi t’i përjetoja këto gjëra.”

Imami ia ktheu: “Po të ishte ashtu, atëherë s’do të kishte arsye për shpërblim ose dënim...” Me këtë, ai vë theks mbi principet racionale në të cilat mbështetet ligji. Në fund të fjalës së tij, ai përmend se Zoti nuk i krijoi së koti qiejt e tokën dhe gjithçka që gjendet mes tyre. Sikur vullneti i Zotit të ndikonte mbi veprat e njeriut, në një mënyrë që ia kufizon atij vullnetin e lirë dhe zgjedhjen, kjo do të thoshte se Ai mund t’i bëjë gjërat pa ndonjë arsye dhe krejt pa qëllim. Sipas kësaj, Ai mund ta ketë krijuar edhe gjithë ekzistencën krejt pa arsye. Dhe kjo do të thoshte se doktrinat e ringjalljes, shpërblimit dhe të dënimit janë krejtësisht të gabuara.

Në veprën “et-Teuhid” dhe “Ujunu’l-ekber” përcillet se Imam Rizaun (paqja qoftë mbi të) e pyetën në lidhje me detyrimin dhe vullnetin e lirë, me ç’rast ai tha: “A doni t’ju mësoj diçka në lidhje me këtë, që s’do t’u lërë të bini në mosmarrëveshje dhe do t’ju bëjë gjithmonë t’i mundni ata që diskutojnë me ju?” Njerëzit thanë: “Gjithsesi, po të doni ju...” Pastaj Imam Rizau (pqmt) tha: “Pa dyshim, Zotit s’i bindet njeriu nga detyrimi dhe s’rebelohet kundër Tij për shkak se s’ka rrugë tjetër. Zoti s’i lë robërit e Tij në errësirë. Ai mbetet akoma pronari i vërtetë i gjërave që ua ka falur dhe akoma ka fuqi mbi gjërat, të cilat i ka lënë nën kontrollin e tyre.Sikur robërit të vendosin t’i binden, Ai nuk i ndalon nga një gjë e tillë dhe as që u vendos ndonjë pengesë në rrugën e tyre. Dhe sikur të vendosin të mos i binden, Ai i ndalon nga ky veprim po të dojë. Sikur të mos i pengojë dhe ata të kryejnë mëkat, askush nuk mund të thotë se ishte Zoti që i çoi drejt mëkatit. Kushdo që i kupton si duhet këto fjalë, do t’i mundë ata që diskutojnë me të për këto çështje.

Autori: Përse el-Muxhabirah (fatalistët) nuk mendonin kështu? Edhe ata përsiatën në lidhje me urdhrin dhe caktimin hyjnor dhe kjo përsiatje i solli në përfundimin se kur Zoti urdhëron një gjë, Ajo ndodh domosdoshmërisht. Përsiatja e tyre mbi çështjen është e saktë dhe i saktë është edhe përfundimi. Pika ku ata u gabuan ishte lidhja e këtij përfundimi me realitetin. Ata nuk e kuptuan dallimin mes realitetit dhe idesë së mbështetur në një këndvështrim subjektiv dhe me këtë e harruan dallimin mes “mundshmërisë” dhe “pashmangshmërisë”.

Është e saktë të thuhet, se sipas vullnetit dhe caktimit hyjnor, asgjë nuk ndodh në univers përderisa të mos kthehet në një “ekzistencë të pashmangshme”. Kjo është kështu, sepse çdo gjë dhe çdo çështje fiton ekzistencë me urdhrin e Zotit dhe sipas kushteve të caktuara prej Tij. Si e tillë, ajo gjë nuk mund të mos realizohet sepse kjo do të nënkuptonte një dështim të urdhrit të Zotit. Në të njejtën kohë, duhet të mbahet mend fakti se një gjë “e mundshme” bëhet një ekzistencë e pashmangshme vetëm në prani të një shkaku të mjaftueshëm. Kjo gjë është e pashmangshme vetëm në ekzistencë të shkakut të mjaftueshëm. Po të mos jetë ky shkak, gjëja ose fenomeni në fjalë do të mbetet siç ka qenë më parë, gjegjësisht vetëm një ekzistencë “e mundshme” (potenciale).

Ta kundrojmë tani një veprim të kryer nga vullneti i lirë i njeriut dhe nga zgjedhja e tij. Në prani të të gjitha kushteve të nevojshme për realizimin e këtij veprimi (për shembull: dituri, vullnet, mjete, organe, materje, shkak efektiv, shkak përfundimtar dhe kushte të nevojshme kohore dhe hapësinore) ky veprim bëhet një ekzistencë e pashmangshme dhe si e tillë, është rezultat i vullnetit të përjetshëm hyjnor. Me fjalë të tjera, ky veprim bëhet i pashmangshëm, vetëm kur të gjitha shkaqet e nevojshme të jenë të pranishme. Por nëse kundrohet ky veprim, në relacion me secilin prej shkaqeve ndarazi, ai mbetet vetëm një ekzistencë “e mundshme”. Në prani të vetëm njërit shkak, për shembull vetëm të vepruesit, ky veprim do të mbetet akoma veç një “mundësi” dhe nuk do të kthehet në një “ekzistencë të domosdoshme” (sepse mungojnë shkaqet e tjera të nevojshme për këtë veprim).

Tani mund të shihet qartë ku devijuan ata që besonin në “detyrimin” nga ana e Zotit. Ata menduan se, ngaqë veprimet njerëzore ishin të kontrolluara nga vullneti dhe urdhri hyjnor, njeriu nuk kishte kurrfarë fuqie. Në mendimin e tyre, njeriu nuk ishte një veprues i lirë por vetëm një mjet i pashpresë në duart e Zotit. Ata nuk menduan dot se vullneti hyjnor ushtron kontroll mbi veprimet njerëzore vetëm kur shkaqet e nevojshme të jenë të plota. Vullneti hyjnor urdhëron që një veprim të kryhet nga ana e një njeriu por jo pa kushtëzim. Ky dekret hyjnor jepet me kushtin që veprimi të kryhet sipas vullnetit të lirë të njeriut, në një kohë dhe në një vend të caktuar. Andaj, vetë lidhja e veprimit me vullnetin hyjnor kërkon që ai të jetë veprim i një vepruesi të lirë, që realizohet si pasoje e vullnetit dhe e zgjedhjes së tij.

S’ka dyshim se veprimi i kryer do të jetë një veprim i pashmangshëm, po të shihet në relacion me vullnetin e Zotit. Por i njejti veprim, i parë në relacion me vepruesin, domethënë njeriun, është vetëm një veprim i mundshëm. Me fjalë të tjera, ka dy vullnete: vullneti njerëzor dhe ai hyjnor. Këta dy vullnete nuk përparojnë paralelisht por në një mënyrë që vullneti hyjnor vjen pas vullnetit njerëzor dhe vendoset mbi të. Të dy vullnetet nuk janë në një rrafsh horizontal por të vendosura njëra mbi tjetrën, në një vertikale. Andaj nuk ka nevojë të thuhet se ka ndonjë lloj konkurence ose përplasjeje mes dy vullneteve (sepse të dy plotësohen mes veti). Mohimi i vullnetit njerëzor, për të mos e “kërcënuar” vullnetin hyjnor, ishte një gabim i madh i fatalistëve.

Në anën tjetër, mutezilitët besonin se veprimet njerëzore kryhen vetëm nga vullneti i lirë i njeriut. Ata shkuan në ekstremin e kundërt dhe ranë në një gabim, që s’është më pak i kundërshtueshëm se ai i fatalistëve. Ata mendonin se sikur veprimet njerëzore të ishin të kontrolluara nga vullneti i Zotit, njeriu nuk do të kishte kurrfarë lirie dhe zgjedhjeje. Për këtë arsye, ata zunë një pozitë diametralisht të kundërt me atë të fatalistëve (el-Muxhabirah) dhe erdhën në përfundimin se vullneti hyjnor nuk kishte kurrfarë ndikimi në veprimett njerëzore. Atyre u duhej të pranonin se kishte një krijues tjetër të veprimeve njerëzore (përveç Zotit), që sipas tyre ishte vetë njeriu. Kështu, në mënyrë të pavetëdijshme, ata e pranuan një dualizëm, në vazhdim të të cilët, erdhën në përfundime edhe më të dëmshme se ato të fatalistëve. Siç thotë Imami Aliu: “Kadirinjtë (ata që e mbronin idenë e vullnetit të lirë) e mjerë! Ata deshën ta theksonin drejtësinë e Zotit por ia zhveshën Atij të gjitha fuqitë dhe autoritetin.”

Një pasanik, deshi t’i bënte një të mirë skllavit të tij. Andaj e martoi atë me një robëreshë, i fali pasuri, i dha një shtëpi të bukur dhe e furnizoi me të gjitha gjërat e nevojshme. Pastaj erdhën disa njerëz, e panë pronën e këtij skllavi dhe filluan të ziheshin mes veti. Njëri tha: “Ndonse i zoti ia ka falur këto gjëra skllavit të tij dhe e ka shpalluar atë, pronar të këtyre gjërave, skllavi nuk ka ndonjë të drejtë mbi to. A mund një skllav të posedojë diçka kur edhe vetë ai, bashkë me gjithë pasurinë e tij, i takojnë të zotit?

Një tjetër ia ktheu: “E ke gabim. I zoti ia ka falur këto gjëra skllavit. Tani skllavi është pronari absolut dhe i zoti e ka humbur tashmë të drejtën e tij mbi këto prona. Mund të themi se ai është tërhequr për t’ia lënë ato skllavit të tij.”

Në tregimin e mësipërm, personi i parë e përfaqëson mendimin e grupit el-Muxhabirah (fatalistët) kurse i dyti, mendimin e mutezilitëve. Por që të dy e kanë gabim. Do të ishte e saktë, sikur të thuhej: “Pronari e ka statusin e tij të pronarit dhe skllavi e ka pozitën e tij si skllav. Pronari e ka bërë skllavin, pronar të një pasurie që i takon atij vetë (dmth. pronarit). Kjo pronë i takon në të njejtën kohë edhe pronarit edhe skllavit. Këtu ka dy pronësi, që qëndrojnë njëra mbi tjetrën (dhe që nuk kundërshtohen mes veti). Kjo është ajo që kanë përcjellur Imamët e Ehl-i Bejtit dhe kjo është ajo që thotë arsyeja e shëndoshë.

Në veprën “el-Ihtixhaxh”, përcillet se Ubaje ibn Rib’i el-Esediu e pyeti Imam Aliun (pqmt) se çdo të thoshte “aftësi (për të kryer një veprim)”. Imam Aliu e pyeti: “A e ke këtë aftësi me Zotin ose pa të?” Kur pa se Ubaje mbeti i pafjalë, tha: “Fol pra Ubaje!” Ai ia ktheu: “Ç’të them o Prijës i Besimtarëve?” Imam Aliu i tha: “Thuaj se e ke këtë aftësi falë Zotit, i cili është pronari i saj. Dhe sikur ta merte prej teje, kjo do të ishte një sprovë prej Tij sepse Ai është pronari i asaj që të është dhënë në pronësi dhe Ai është i fuqishëm për ta bërë atë, për të cilën ty të ka falur fuqi...

Autori: Këto fjalë mund të kuptohen lehtësisht, po të shihet shpjegimi paraprak.

Në veprën “Sherhu’l-akaid” të Mufidit, përcillet se një ditë e pyetën Imam Ali Nakiun (paqja qoftë mbi të), në ishin të krijuara veprimet e njerëzve nga ana e Zotit. Ai tha: “Sikur Ai të ishte krijuesi i veprimeve njerëzore, nuk do të distancohej prej tyre. Por Ai ka thënë: “Allahu s’është përgjegjës për idhujtarët...” (9:3) Kjo s’do të thotë se Zoti s’është përgjegjës për krijimin e idhujtarëve. Ajo prej të cilës distancohet Zoti, është përgjegjësia për idhujtarinë dhe për të ligat e tyre.”

Autori: Ka dy aspekte të një veprimi. Njëri aspekt është ekzistenca e tij objektive dhe aspekti tjetër është lidhja e tij me vepruesin. Vetëm kur veprimi të shihet në relacion me vepruesin, ai mund të cilësohet si bindje, mosbindje, mirësi, ligësi, virtyt ose mëkat. Parë në aspektin ekzistencial, nuk ka dallim mes martesës dhe marrëdhënies jashtëmartesore. Ajo që bën dallim mes të dyjave është urdhri i Zotit, sipas të cilit martesa përshtatet me ligjet hyjnore derisa marrëdhënia jashtëmartesore i thyen ato. Për shembull dikush mund të vritet pa ndonjë arsye kurse një tjetër, të vritet si dënim për një vrasje që ka kryer. Një mësues mund ta dënojë një jetim, duke patur për qëllim edukimin e tij por një agresor mund ta bëjë të njejtën gjë për qëllime krejtësisht tjera. Në gjithë këta shembuj, vetë veprimi është i njejtë në të dy rastet. Por vetëm njëri prej tyre cilësohet si mëkat, sepse bie ndesh me ligjet hyjnore ose e dëmton mirëqenien shoqërore.

Në Kur’an thuhet:

Zoti është Krijuesi i çdo gjëje...Zumer (Grupet) 39:42

Çdo veprim është një “gjë” sepse ekziston. Imam Aliu (paqja qoftë mbi të) thotë: “Përveç Zotit, gjithçka që mund të cilësohet si një “gjë”, është e krijuar...” Zoti thotë:

...(Ai)i cili e bëri të mirë çdo gjë që krijoi...Sexhde 32:7

Nga kjo mund të kuptohet se gjithçka e krijuar është vetvetiu e mirë sepse krijimi dhe mirësia janë faktorë të pandashëm. Por në të njejtën kohë, mund të shohim se Zoti i ka cilësuar disa gjëra si “të liga”. Për shembull, thuhet:

Kushdo që vjen me një vepër të mirë, do të shpërblehet sa dhjetëfishi i i saj dhe kushdo që sjell një të ligë, do të shpaguhet po aq sa ajo... En’am (Kopeja) 6:160

Nga dënimi i përmendur mund të kuptohet se këtu bëhet fjalë për mëkatet e njeriut, të cilat janë të liga sepse u mungon diçka dhe për shkakun se janë shkatërruese të një virtyti shpirtëror ose të mirëqenies shoqërore. Me fjalë të tjera, mëkati është mëkat pikërisht sepse është një mangësi, një “joekzistencë” (ose ekzistencë e mangët). Përndryshe, ai do të cilësohej si një gjë e mirë.

Tani t’i shohim vargjet kuranore në vijim:

S’ngjan asnjë gjëmë në botë e në shpirtrat tuaja, që të mos jetë shkruar në një Libër, përpara se Ne ta sillnim në jetë...Hadid (Hekuri) 57:22

Asnjë e keqe s’vjen veçse me leje të Zotit. Kushdo që e beson Zotin, Ai ia udhëzon zemrën...Tagabun (Gënjeshtra) 64:11

Dhe çdo e keqe që ju gjen, është nga punët q’i keni bërë me duart tuaja. Dhe Zoti i fal shumë prej tyre...Shura (Këshilli) 42:30

Çdo e mirë që ju gjen është prej Zotit dhe çdo e keqe që ju vjen, është prej vetes suaj... Nisa (Gratë) 4:79

Kur t’i gjejë ndonjë e mirë, thonë “është nga Zoti” e kur t’u vijë ndonjë e keqe, thonë: “kjo është prej teje...”. Thuaj: “E gjitha është nga Zoti.” Ç’kanë këta që nuk kuptojnë? Nisa (Gratë) 4:78

Po të mendohet më hollësisht në lidhje me këto vargje, bëhet e qartë se këto janë “të liga” relative. Për shembull, është një njeri, i cili i gëzon të mirat e Zotit, sigurinë, shëndetin, pasurinë etj. Kur ai t’i humbë këto, kjo konsiderohet një “e ligë” për të, sepse shkatërron ca gjëra që ekzistonin më parë dhe që ishin të tijat. Prandaj mund të thuhet se të gjitha “gjëmat” vijnë nga Zoti por nuk janë domosdoshmërisht “të liga” në vete. Këto gjëra konsiderohen të liga, në këndvështrimin e njeriut, i cili humb një begati, që e ka patur më parë.

Përveç kësaj, mëkati është një fenomen negativ dhe si i tillë, nuk mund t’i mveshet Zotit, ndonse mund të lidhet me të, nga fakti se mëkatet nuk kryhen veçse me lejen e Tij.

Në librin “Kurbu’l-Isnad” Përcillet se një ditë Bezentiu i tregoi Imam Rizaut (pqmt) se një pjesë e ndjekësve të tij besojnë në detyrimin dhe një pjesë tjetër në lirinë e plotë njerëzore. Imam Rizau (pqmt) i tha: Tani shkruaj! Allahu i Madhëruar thotë:”O bir i Ademit! Me vullnetin tim je bërë i tillë që të mund ta dëshirosh atë që dëshiron dhe nëpërmjet fuqisë Sime, i plotëson detyrat, që t’i kam ngarkuar. Me mëshirën Time fitove fuqi që t’mos më bindesh. Unë të bëra të dëgjosh, të shohësh e të kesh fuqi. Çdo e mirë që të vjen është nga Zoti dhe çdo gjëmë që të gjen është prej vetes tënde.Andaj Unë kam më shumë të drejtë mbi të mirat e tua se ç’ke ti dhe ti je përgjegjës për mëkatet e tua më shumë nga ç’jam Unë. Kjo është kështu, sepse Unë nuk pyetem për gjërat që bëj por ata (njerëzit) do të pyeten. Kështu kam rregulluar për ty gjithçka...”

Kjo thënie ose thënie të ngjashme më këtë, janë përcjellur nga kanale të ndryshme në sunnizëm dhe në shiizëm. Kjo tregon se Zotit nuk mund t’i mveshen vetë mëkatet. Kjo e shpjegon edhe fjalinë e përmendur në hadithin e kaluar, ku thuhej: “Sikur ai të ishte krijuesi i veprimeve njerëzore, nuk do të distancohej prej tyre... Ajo prej të cilës distancohet Zoti, është përgjegjësia për idhujtarinë dhe për të ligat e tyre...”

Në veprën “et-Teuhid”, nga Imam Muhammed Bakiri (pqmt) dhe nga Imam Xhaferi (pqmt) përcillet thënia në vijim: Zoti i Madhëruar është tepër i mëshirshëm, që të mund t’i detyrojë robërit e Tij të mëkatojnë e pastaj t’i dënojë. Dhe Ai është tepër i fuqishëm që të mund të dëshirojë një gjë dhe ajo të mos bëhet. E pyetën: A ka ndonjë mundësi të tretë mes detyrimit dhe lirisë së pakufizuar? Imami u përgjigj: Po, zgjedhja mes të dyjave është sa hapësira mes tokës dhe qiellit...

Përsëri në veprën “et-Teuhid” përcillet se Muhammed ibn Axhlani e pyeti Imam Xhaferin (pqmt), në i ka lënë Zoti të gjitha punët në duart e robërve të Tij. Ai ia ktheu: “Zoti është tepër i Lartë, që t’ua lërë të gjitha gjërat atyre. Tjetri tha: “Domethënë Ai i detyron robërit e Tij në veprimet e tyre?” Imam u përgjigj: “Zoti është tepër i drejtë që të mund ta detyrojë robin e Tij për një gjë dhe pastaj ta dënojë për të njejtën.

Në po të njejtën vepër, përcillet se Imam Xhaferi (pqmt) e pyeti Mihzamin: “Ç’është ajo për të cilën dallojnë ndjekësit tanë? Ai tha: “Është çështja e detyrimit dhe e vullnetit të lirë.” “Atëherë më pyesni!”, tha Imami dhe Mihzani pyeti: “A i detyron Zoti njerëzit të mëkatojnë?” Imami tha: “Zoti është tepër nënshtrues që ta bëjë këtë.” “Atëherë Ai i ka lënë krejt të lirë!?”, tha Mihzani. “Zoti është tepër i fuqishëm për të lejuar diç të tillë”, ia ktheu Imami. Mihzani pyeti prapë: “Atëherë si qëndron puna?” Imami e rrotulloi dorën dy-tri herë dhe pastaj i tha: “Sikur të të tregoja, nuk do më besoje.”

Autori: Imami thotë: “Zoti është tepër nënshtrues që ta bëjë këtë”. “Detyrim” është akti nëpërmjet të cilit një i fuqishëm e shtyp të dobëtin, për t’ia hequr krejtësisht aftësinë e veprimit. “Tepër i fuqishëm.. (ose “më i fuqishëm se kaq..”) flet për vullnetin dominues të Zotit. Ai ka vendosur që veprimi të burojë nga vullneti i lirë i njeriut dhe nga zgjedhja e tij. Pikërisht kjo po ndodh gjithë kohës rreth nesh. Vullneti hyjnor i ka dhënë njeriut vullnet të lirë. As vullneti hyjnor nuk e shkatërron vullnetin njerëzor dhe as vullneti njerëzor nuk bie ndesh me atë hyjnor.

Përcillet në veprën “et-Teuhid” se Imam Xhaferi (paqja qoftë mbi të) ka thënë: I Dërguari i Zotit thoshte: “Kushdo që thotë se Zoti ka urdhëruar të ligën dhe imoralitetin, ka gënjyer në lidhje me Zotin. Dhe kushdo që thotë se e mira dhe e liga ndodh pa vullnetin e Zotit, ia zhvesh Atij fuqinë.”

Në veprën “et-Taraif” përcillet se Haxhxhaxh ibn Jusufi u shkroi nga një letër Hasan el Basriut, Amr ibn Ubejdit, Uasil ibn Ata-së dhe Amir esh-Shabiut, për t’i pyetur në lidhje me çështjen e dekretit (kada) dhe caktimit hyjnor (kader). Hasan el Basriu ia ktheu: “Fjala më e bukur që kam dëgjuar në lidhje me këtë është nga Prijësi i besimtarëve, Aliu, i cili tha: “Mos mendon vallë se Ai që të ka vënë ndalesa është tallur me ty dhe të ka mashtruar? Është mendja jote që të ka mashtruar dhe Zoti s’është përgjegjës për të... Në letrën e Amr ibn Ubejdit shkruante: “Më e mira që kam dëgjuar për këtë është thënia e Prijësit të besimtarëve, Ali ibn Ebu Talibit, i cili thotë: “Sikur mizoria të ishte për shkak të detyrimit, atëherë mizori i dënuar do të ishte viktimë...”
Uasil ibn Ata shkroi: “Fjala më e mirë që kam dëgjuar në lidhje me këtë është ajo e Prijësit të besimtarëve, Ali ibn Ebu Talibit, që thotë: “A mendoni vallë se Ai do t’ju udhëzonte rrugës së drejtë dhe pastaj do t’u pengonte nga të hapëruarit në të?”
Letra e esh-Shabiut thoshte: “Fjala më e mirë që kam dëgjuar në lidhje me këtë është fjala e Prijësit të besimtarëve, Ali ibn Ebu Talibit: “Nëse ka një gjë, për të cilën duhet t’i kërkoni falje Zotit, ajo është prej vetes suaj. Dhe gjithçka, për të cilën e falënderoni Atë, është prej Tij. Kur letrat e tyre i erdhën Haxhxhaxhit, ai tha: “S’ka dyshim se i kanë marrë nga një burim i pastër...

Po në veprën e njejtë përcillet se një njeri e pyeti Imam Xhaferin (pqmt) në lidhje me çështjen e kadasë dhe kaderit, me ç’rast Imami ia ktheu: Gjithçka për të cilën fajësohet njeriu, është vepër e tij dhe gjithçka për të cilën ai s’fajësohet, është prej Zotit. Zoti do ta pyesë robin e Tij: “Përse u rebelove kundër meje?Përse i kalove kufijtë? Përse pive alkool? Përse bëre imoralitet?” Kjo sepse të gjitha këto janë veprime të robit. Ai s’ka për të pyetur: “Përse u sëmure? Përse ishe shtatshkurtër? Përse kishe lëkurë të bardhë?” Kjo sepse të gjitha këto gjëra janë veprime të Zotit.

Në veprën “Shtegu i rrjedhshmërisë” (Nehxhu’l-Belaga), përcillet se një ditë e pyetën Imam Aliun në lidhje me Njëshmërinë e Zotit (Teuhid) dhe Drejtësinë. Ai tha: Njëshmëri do të thotë të mos e imagjinosh Atë dhe drejtësi do të thotë të mos e fajësosh.

Autori: Ka edhe shumë thënie të tjera në lidhje me këtë temë por ato që i përcollem më sipër i përfshijnë të gjitha aspektet e çështjes në fjalë dhe definojnë disa metoda të ndryshme në lidhje me argumentimin e saj:

Një metodë mbështetet në ligjin hyjnor dhe në principin e shpërblimit dhe të dënimit, me çfarë dëshmohet se njeriu duhet të ketë vullnet të lirë, pa qenë i detyruar dhe pa qenë krejtësisht i pavarur. Kjo mund të shihet për shembull në përgjigjen që Imam Aliu ia jep plakut. Kjo dëshmi është e ngjashme me atë që kemi sjellë ne nga Libri i Zotit.

Një metodë tjetër është argumentimi me vargje të Kur’anit, të cilat nuk mund plotësisht të përshtaten me teorinë e detyrimit ose të lirisë së pakufizuar. Për shembull thuhet:

Zotit i takon mbretëria e qiejve dhe e tokës...Al-i Imran (Familja e Imranit) 3:189

...dhe Zoti juaj s’u bënë padrejtësi robërve të Tij..Fussilat (“hollësisht e shpjeguar”) 41:46

Pa dyshim, Zoti s’urdhëron imoralitetin...Araf (Lartësitë) 7:28

Kundërshtim: Një veprim mund të përshkruhet si i padrejtë ose jomoral vetëm në relacion me njeriun. Por kur e njejta t’i mveshet Zotit, nuk mund të cilësohet si e tillë. Andaj, edhe sikur të gjitha veprimet “tona” të jenë bërë nga Zoti, do të mund të thuhej fare lehtë se Zoti nuk është i padrejtë dhe se nuk urdhëron imoralitetin.

Përgjigje: Po të shihet fjalia, në kontekstin në të cilin jepet në Kur’an, nuk do të lihej vend për keqkuptime të tilla. Vargu i plotë është:

Dhe kur të bëjnë vepra të pamoralshme, thonë: “Ne i pamë etërit tanë duke vepruar kështu dhe Zoti na ka urdhëruar këtë.” Thuaj: “Pa dyshim, Zoti s’urdhëron imoralitetin. Mos vallë e thoni kundër Zotit atë që nuk e dini?”

Shiheni me kujdes fjalinë “..dhe Zoti na ka urdhëruar këtë.” Përemri “këtë” i referohet imoralitetit të cilin ata e bënin dhe është veprimi i njejtë, për të cilin flitet në fjalinë: “Pa dyshim, Zoti s’urdhëron imoralitetin...” Zoti s’e urdhëron atë që është imorale në kontekstin e veprave njerëzore, pa dallim në konsiderohet imoral ky veprim në kontekst të Zotit ose jo.

Një lloj i tretë argumentimi mbështetet në Cilësitë hyjnore. Zoti e ka emëruar veten me shumë emra të bukur dhe e ka përshkruar me shumë cilësi sublime, të cilat bien ndesh me teorinë e detyrimit dhe atë të lirisë së pakufizuar. Zoti ësht Nënshtrues, i Gjithëfuqishëm, Bamirës dhe Mëshirues. Këto cilësi të Tij mund të besohen vetëm nëse njeriu beson fillimisht se ekzistenca e gjithçkaje varet nga Zoti dhe se gabimet dhe mangësitë e tyre nuk mund t’i mveshen Atij.

Disa argumentime të tjera thonë se sikur të ishte e saktë teoria e detyrimit ose e lirisë së pakufizuar, nuk do të kishte kuptim të kërkuarit mëshirë nga Zoti dhe s’do të kishin kuptim as dënimet e drejtuara një mëkatari. Sikur mëkati të mos ishte nga vetë njeriu, s’do të kishte kuptim të kërkohej falje. Sikur të gjitha veprat tona të ishin vepra të Zotit, përse ne duhet të dënohemi për to? Së fundmi, ka edhe thënie, të cilat janë në lidhje me shpjegimin e shprehjeve si: “Zoti i bën të gabojnë”, “Zoti ua vulos zemrat” etj.
Imam Rizau (paqja qoftë mbi të), në shpjegim të vargut “... Zoti i la në errësirë të plotë dhe ata s’shohin” thotë: “Folja “i la” në kontekstin e Zotit, nuk duhet të kuptohet njësoj si tek krijesat e Tija. Kur Zoti e kuptoi se ata nuk do të ktheheshin nga mosbesimi dhe gabimi i tyre, Ai e tërhoqi prej tyre mëshirën e Tij dhe i la vetëm me zgjedhjen e tyre.” (Përcillet në veprën “el-Ujun”)

Në po të njejtën vepër, përcillet se Imam Rizai (pqmt), në shpjegim të vargut “Zoti ua ka vulosur zemrat” ka thënë: “Kjo është një vulosje si dënim për mosbesimin e tyre, siç ka thënë edhe Zoti:

Por jo! Zoti ua ka vulosur zemrat për shkak të mosbesimit të tyre. Andaj s’beson kush prej tyre, përveç disave...Nisa (Gratë) 4:155

Në veprën “Maxhmau’l-Bejan”, përcillet se Imam Xhaferi (pqmt), në lidhje me shprehjen “Zoti s’ngurron të sjellë si shembull...” ka thënë: “Kjo fjalë e Zotit u përgjigjet atyre që mendojnë se Zoti i detyron robërit e Tij të devijojnë dhe pastaj i dënon ata...”

Autori: Kuptimi i kësaj thënieje qartësohet nëpërmjet shpjegimeve paraprake.

28. Si e mohoni Zotin kur ju të vdekur ishit e Ai ju dha jetë? Prapë Ai do t’ju bëjë të vdisni e do t’ju ringjallë sërish. Pastaj tek Ai do të ktheheni...

29. Është Ai që krijoi për ju gjithçka që është në tokë e pastaj iu drejtua qiellit dhe e bëri atë shtatë palë. Ai di gjithçka...

Analizë e përgjithshme

Këtu shohim se diskutimi kthehet në temën fillestare. Në fillim të kapitullit, flitej për tri kategori të ndryshme njerëzish, të cilëve më pas Zoti u drejtohej me një epitet të përbashkët: O njerëz! Vargjet e mësipërme japin një shpjegim paksa më të hollësishëm të kësaj çështjeje. Të dymbëdhjetë vargjet (duke filluar nga vargu 28) e përshkruajnë realitetin e njeriut, flasin për potencialin e përsosmërisë, me të cilin Zoti e bekoi atë, i definojnë kufijtë e botës së tij të brendshme dhe i përshkruajnë nivelet e ndryshme të zhvillimit të tij, që çojnë deri në kthimin e tij tek Zoti. Në këtë kontekst, vargjet i përshkruajnë begatitë themelore që Zoti ia ka falur njeriut, si nga aspekti ekzistencial ashtu edhe nga këndvështrimi ligjor. Ai ka krijuar gjithçka që gjendet mbi tokë dhe e ka bërë qiellin t’i bindet njeriut. Zoti e ka bërë njeriun mëkëmbës të Tij në tokë, i ka urdhëruar ëngjëjt të përulen (të bëjnë sexhde) para tij, e ka vendosuar njeriun e parë në Parajsë, i ka hapur për të dyert e pendimit dhe e ka ngritur statusin e tij duke e udhëzuar. Në këtë kontekst, fjalët hyrëse “Si e mohoni Zotin...”, shërbejnë për të vënë theks mbi mëshirën dhe mirësinë e Zotit ndaj njeriut.

Komentimi

- Si e mohoni Zotin kur ju të vdekur ishit e Ai ju dha jetë? Prapë Ai do t’ju bëjë të vdisni e do tj’u ringjallë sërish. Pastaj tek Ai do të ktheheni...

Ky varg është i ngjashëm me vargun:

Zoti ynë! Dy herë na bëre t’vdesim e dy herë na fale jetë dhe ne i pranojmë gabimet tona. A ka një rrugëdalje? Gafir (Falësi) 40:11

Ky varg, është ndër vargjet që e vërtetojnë ekzistencën e “berzahut” (jetës ndërmjet vdekjes dhe ringjalljes). Në të thuhet se Zoti i jep dy herë vdekje njeriut. Vdekja e parë është vdekja e cila e largon nga kjo jetë. Por cila duhet të konsiderohet vdekja e dytë? “Ardhja” e vdekjes kërkon domosdo që asaj t’i ketë paraprirë jeta ose ekzistenca. Andaj, kjo lë të kuptohet se njeriut do t’i jepet një jetë, një periudhë e caktuar ndërmjet kësaj vdekjeje “të parë” dhe Ditës së Ringjalljes. Ky argumentim është mjaft i fortë dhe gjen mbështetje edhe në disa hadithe.

Kundërshtim: Të dy vargjet (2:28 dhe 40:11) kanë konotacion të njejtë. Që të dy përmendin dy jetë dhe dy vdekje. Sipas vargut 2:28, faza para jetës së kësaj bote është quajtur vdekja “e parë”. Pas saj vjen jeta e kësaj bote, e ndjekur nga vdekja “e dytë”, me të cilën kalojmë në botën tjetër për t’u zgjuar përfundimisht në “jetën e dytë” në Ditën e Ringjalljes. Edhe vargu tjetër (40:11) duhet të intepretohet në të njejtën mënyrë sepse të dy vargjet kanë kuptim të njejtë. Kjo do të thotë se pas jetës së kësaj bote, nuk ka një jetë tjetër derisa të vijë Dita e Ringjalljes.

Përgjigje: Është gabim të thuhet se të dy vargjet kanë një konotoacion të njejtë. Vargu 2:28 përmend një vdekje, një të “shkaktuar të vdekjes” (!!!) (Prapë Ai do t’u bëjë të vdisni...) dhe dy dhënie të jetës. Vargu 40:11, në anën tjetër, flet për dy “të shkaktuara të vdekjes” dhe dy dhënie të jetës. Ka një dallim të madh mes të qenit i vdekur dhe aktit të të vdekurit. Shprehja “u bën të vdisni...” flet për ekzistencën e një jete, që i paraprin aktit të vdekjes kurse emri “vdekje” mund të përdoret thjesht për të emëruar gjendjen në të cilën mungon jeta, ndonse mund të mos ketë patur kurrë një jetë që i ka paraprirë kësaj gjendjeje. Vargu 40:11 i referohet fillimisht vdekjes që vjen pas kësaj jete, më pas jetës së ndërmjetme, pastaj vdekjes që pason pas saj dhe më në fund, ringjalljes në Ditën e Gjykimit. Vargu 2:28, në anën tjetër, i referohet fillimisht gjendjes së pajetë (“të qenit i vdekur”) para ardhjes në këtë botë, pastaj e përmend këtë jetë, pastaj vdekjen dhe më në fund, jetën e ndërmjetme (berzahun). Kjo flet se ka një kohë ndërmjet vdekjes dhe kthimit të njeriut tek Zoti. Ndajfolja “pastaj” (në arabisht “thumma”) e përdorur në këtë varg flet për një shtyrje (vonesë) në kohë. Përdorimi i saj në këtë varg e përkrah shpjegimin e mësipërm sepse pas jetës së ndërmjetme (berzah), do të vijë sërish vdekja dhe vetëm atëherë, njeriu do t’i kthehet Zotit.

... ju të vdekur ishit e Ai ju dha jetë...

Ky varg e përshkruan realitetin njerëzor dhe ekzistencën e tij. Njeriu është një qenie që ndryshon vazhdimisht dhe që vazhdimisht, hap pas hapi, përparon në rrugën e përsosmërisë së tij. Përpara ardhjes në këtë botë, ai ishte i vdekur (i pajetë). Pas kësaj, atij iu dha jetë nga Zoti dhe u soll në botë. Pastaj Zoti përsëri do t’i shkaktojë vdekje dhe do ta ringjallë. Thuhet:

...e filloi krijimin e njeriut nga balta dhe pasardhësit e tij i bëri të krijohen nga një pikë uji. Pastaj e rregulloi atë dhe i fryu nga shpirti i Tij... Sexhde 32:7-9

...pastaj e bëmë atë një krijesë tjetër. I lartësuar qoftë Zoti, më i miri i krijuesve...Muminun (Besimtarët) 23:14

Dhe thonë: Çfarë? Mos vallë do krijohemi nga e para, pasi të jemi zhdukur nën dhé? Ata vërtet s’e besojnë takimin me Zotin e tyre. Thuaj: “Ëngjëlli i Vdekjes, që është përgjegjës për ju, do t’ju bëjë të vdisni dhe pastaj Zotit tuaj do t’i ktheheni...Sexhde 32:10:11

Prej saj ju krijuam, tek ajo do t’ju kthejmë dhe prej saj do t’ju nxjerrim sërish...Ta Ha 20:55

Këto vargje do t’i shpjegojmë më hollësisht kur të arrijmë tek ta. Këtu i përmendëm vetëm për të treguar se njeriu është një pjesë e tokës. Ai u krijua prej saj, dhe u rrit gradualisht derisa u kthye “në një krijesë tjetër”. Kjo “krijesë tjetër” lëviz në shtegun e saj të përsosmërisë derisa Ëngjëlli i Vdekjes ta ndajë këtë “njeri” nga trupi dhe t’ia kthejë Zotit. Kjo është rruga, që duhet ta kalojë njeriu.

Dekreti hyjnor e ka planifikuar universin në një mënyrë të tillë që të gjitha gjërat të jenë të lidhura ndërmjet veti dhe të jenë në ndërveprim të vazhdueshëm me njëra-tjetrën. Edhe njeriu ka ndikim dhe njëkohësisht ndikohet nga gjithçka që ekziston në univers (nga elementet, bota shtazore, bimët, mineralet, uji, ajri dhe gjithçka tjetër). Por është fakt se spektri i aktivitetit njerëzor është shumë më i madh dhe veprimtaria e tij shumë më përfshirëse se pjesa tjetër e ekzistencës. Njeriu posedon aftësi të të menduarit dhe si rezultat i kësaj dhuntie unike nga Zoti, ai ushtron ndikim mbi krijesat e tjera, i kontrollon ato, i rregullon dhe rirregullon, manipulon me to, i shkatërron, i krijon sërish dhe i përsos, me një aftësi që nuk mund të gjendet tek asnjë pjesë tjetër e krijesave. Të gjitha krijesat janë nën ndikimin e njeriut, në një mënyrë ose një tjetër. Ndonjëherë ai e imiton natyrën duke krijuar objekte artificiale për t’i përmbushur nevojat e tija dhe ndonjëherë, ai i vendos njëra kundër tjetrës, forcat e ndryshme të natyrës. Thënë shkurt, ai është i aftë të përfitojë gjithçka që i duhet nga gjithçka që dëshiron. Në anën tjetër, zhvillimi i tij me kalimin e kohës, gjithë më tepër e ka përsosur këtë aftësi të njeriut dhe si pasojë, njeriu i sotëm ka njohuri të thella mbi funksionimin e natyrës dhe është i aftë që në mënyrë shumë më efektive, të manipulojë me të. Kjo sepse Zoti ka dashur që të shihet qartë e vërteta e fshehur në Fjalën e Tij, ku thuhet:

Dhe për ju, Ai ka nënshtruar gjithçka që është në tokë e në qiej...Xhathije (Gjunjëzimi) 45:13

Është Ai që krijoi për ju gjithçka që është në tokë e pastaj iu drejtua qiellit dhe e bëri atë shtatë palë...Bakara (Lopa) 2:29

Konteksti në të cilin përmenden vargjet (dmth. përshkrimi i të mirave që Zoti ia ka falur njeriut) lë të kuptohet se Zoti u drejtohet qiejve pikërisht për të mirën e njeriut. Ky është pra, me pak fjalë, rrugëtimi i njeriut në ekzistencën e tij dhe ndikimi i tij mbi universin. Këto shpjegime tregojnë nga vjen njeriu dhe cili është destinacioni i tij përfundimtar.

Siç konfirmon edhe Kur’ani, ekzistenca e njeriut në këtë botë e ka zanafillën në natyrë. Por në anën tjetër, është përsëri Kur’ani që thotë se kjo jetë e tij buron njëkohësisht edhe nga Zoti:

Dhe s’ka dyshim se Unë ju krijova më parë, kur s’ishit gjë...Merjem 19:9

Ai është, që krijon nga e para dhe që rikrijon pastaj...Buruxh (Yjësitë) 85:13

Njeriu është një krijesë e rritur në duart e kujdesshme të natyrës, që ushqehet nga gjiri i ekzistencës, me të cilën është i lidhur në këtë drejtim. Por nga aspekti i zanafillës, ai mbetet i lidhur me dekretin e Zotit dhe me fuqinë e Tij:

Kur dëshiron diçka, urdhri i Tij është “Ji!” dhe ajo gjë është...Ja Sin 36:82

Kur duam që diçka të jetë, fjala Jonë është “Ji!” dhe ajo është... Nahl (Bleta) 16:40

Pjesa e deritanishme ishte në lidhje me zanafillën e njeriut. Sa i përket kthimit të njeriut tek Zoti, mund të dallohen dy rrugë: ajo e lumturisë dhe e dëshpërimit.

Rruga e lumturisë është shtegu më i shkurtër, që mund ta çojë njeriun drejt lartësive shpirtërore. Ajo e ngrit statusin e njeriut dhe e përforcon pozitën e tij derisa ai ta ndjejë afërsinë hyjnore. Rruga e dëshpërimit, në anën tjetër, është një shteg i gjatë, i cili e deformon njeriun, e ul statusin e tij dhe në një gjendje të tillë, e sjell në prani të Zotit. Zoti i ka kapluar ata nga çdo anë, thuhet në Kur’an (85:20). Këtë çështje e kemi shpjeguar tashmë, në komentimin e vargut “Na udhëzo në rrugën e drejtë” të kapitullit “Fatiha”.

Shpjegimi i mësipërm ishte një përshkrim i rrugës së njeriut. Detajet në lidhje me jetën e tij në këtë botë, para dhe pas saj, do të shpjegohen aty ku të jetë e nevojës. Vargu, të cilin e analizuam, nuk ka të bëjë me ato detaje sepse ai vetëm sa e përmend kalimthi këtë çështje, për faktin se ajo ka ndikim mbi udhëzimin ose devijimin e njeriut, mbi lumturinë ose dëshpërimin e tij.

Në dashtë Zoti, shpjegimi në lidhje me fjalinë “...dhe e bëri atë (qiellin) shtatë palë..” do të jepet kur të flasim për kapitullin e 32-të të Kur’anit.

30. Dhe kur Zoti yt u tha ëngjëjve: “Kam për t’krijuar një mëkëmbës në tokë”, ata thanë: “A do vendosësh atje një që të bëjë trazira e të derdhë gjak, ndonse ne të lartësojmë e të madhërojmë me lëvdata?” Ai tha: ”Unë vërtet e di atë që ju s’e dini...”

31. Dhe ia mësoi Ademit emrat, të tërë. Pastaj ua tregoi ato ëngjëjve dhe tha: “M’i thoni emrat e tyre, në e flisni të vërtetën!”

32. Ata thanë: “Lavdi të qoftë! Ne s’dimë gjë veç asaj që Ti na ke mësuar. S’ka dyshim se Ti je i Ditur dhe i Urtë.”

33. Ai tha: “O Adem! Tregoji emrat e tyre!” Dhe kur Ademi i kish’ thënë emrat, Ai tha: “A nuk ju thashë se unë e di të fshehtën e qiejve dhe të tokës dhe se e di atë q’e shfaqni hapur dhe atë që fshihnit?”

Komentimi

Këto vargje flasin hapur për qëllimin e dërgimit të njeriut në këtë botë, për rëndësinë e jashtëzakonshme të emërimit të tij si mëkëmbës i Zotit dhe për karakteristikat dhe veçantitë e këtij misioni. Për dallim nga rrëfimet e tjera kuranore, ky tregim nuk përsëritet në asnjë vend tjetër të Kur’anit.

- Dhe kur Zoti yt u tha ëngjëjve...

Në një pjesë tjetër të librit, do të shpjegojmë se ç’do të thotë “e folur” kur ky veprim të shihet në kontekst të Zotit, ëngjëjve dhe Djallit.

- ...ata thanë: “A do vendosësh atje një që të bëjë trazira e të derdhë gjak, ndonse ne të lartësojmë e të madhërojmë me lëvdata?

Ëngjëjt e dëgjuan shpalljen “Unë do të krijoj një mëkëmbës në tokë” dhe e kuptuan menjëherë se ky mëkëmbës i ardhshëm do të bënte trazira atje dhe do të derdhte gjak. Siç mund të shihet, ata e kuptuan sjelljen e këtij mëkëmbësi nga fjala “tokë” të cilën e përmendi Zoti sepse një mëkëmbës i emëruar për në tokë duhej domosdoshmërisht të krijohej nga gjërat materiale dhe të pajisej me dy vetitë themelore të dëshirës dhe mllefit. Kjo sepse toka ishte një vend i luftimeve të vazhdueshme, i përballjeve të pafundme dhe një vend, burimet e të cilit ishin të kufizuara dhe mundësitë të pakta, përkundër dëshirave të pafundme të këtij mëkëmbësi. Gjendja e tokës dhe e gjërave tokësore s’ishte më pak e keqe. Krijesat e tokës ishin pre të shkatërrimit dhe të degradimit të vazhdueshëm, ku të mirat gjithmonë ktheheshin në të liga, me kalimin e kohës. Toka ishte një vend ku individi nuk mund të jetonte pa një grup individësh të tjerë, të ngjashëm me të përnga krijimi. Duke i patur parasysh të gjitha këto, ëngjëjt menjëherë e kuptuan se Zoti nuk kishte ndërmend të krijonte një individ të vetëm në tokë, për një lloj (specie) të tërë krijesash. Pjesëtarët e këtij lloji do të duhej të jetonin bashkë, të bashkëpunonin ndërmjet veti dhe të krijonin një rend shoqëror. Në parakushte të tilla, trazirat dhe gjakderdhja ishin të pashmangshme.

Por në anën tjetër, ata e dinin se mëkëmbësia (zëvendësimi i diçkaje me një gjë tjetër) nuk ishte e mundur, përderisa mëkëmbësi të mos jetë një kopje e vërtetë e paraardhësit të tij, me të gjitha karakteristikat dhe aftësitë. E dinin se krijesa që ishte shpallur si mëkëmbëse e Zotit, ishte një krijesë tokësore. Kurse Zoti, në anën tjetër, është poseduesi i Emrave më të bukur, i atributeve më sublime dhe është Qenia, mëshira dhe fuqia e të cilës, janë përtej aftësisë së krijesave të Tija për t’i kuptuar. Zoti është i pastër nga mangësitë në Esencën e Tij dhe i pastër nga të ligat dhe gabimet, në të vepruar. Si mundej atëherë një qenie tokësore, me gjithë ato mangësi dhe gabime, ta përfaqësonte madhështinë dhe shkëlqimin e Zotit mbi tokë? Si mundej një krijesë tokësore të ishte pasqyrë e bukurisë dhe e shenjtërisë hyjnore?

Pikërisht kjo ishte pyetja e tyre dhe nuk ishte asgjë më tepër se një pyetje. Ky nuk ishte një kundërshtim, sepse ata e kuptuan të vërtetën. Ata më pas e shprehën besimin e tyre se Zoti është i Ditur dhe i Urtë. Ata besonin se ajo që bënte Zoti, mbështetej në diturinë dhe në urtësinë e Tij dhe pyetja e tyre s’kishte qëllim tjetër, përveç të kuptuarit të urtësisë që fshihej pas këtij vendimi. Kuptimi i pyetjes së tyre mund të përmblidhet si vijon:

Zoti kishte vendosur që të emëronte një mëkëmbës në tokë, i cili do ta përfaqësonte Atë, duke e madhëruar Zotin me lëvdata dhe duke e lartësuar emrin e Tij. Por natyra tokësore e mëkëmbësit nuk do të lejonte diçka të tillë dhe në mënyrë të pashmangshme, do ta çonte atë drejt trazirave dhe të ligave. Madhërimin dhe lëvdimin e Zotit, ëngjëjt e bënin tashmë dhe me këtë ishin de facto mëkëmbësit e Zotit dhe sikur Zoti të kishte dashur, do të mund t’i emëronte ata për këtë detyrë. Atëherë ç’ishe nevoja për një lloj të ri krijesash, që do ta mernin përsipër këtë detyrë mbi tokë? Si përgjigje për këtë, Zoti përdori një fjali “Unë vërtet e di atë që ju s’e dini..” dhe një veprim “... ia mësoi Ademit emrat, të tërë.” Kjo qartëson se:Mëkëmbësi do të ishte mëkëmbës i vetë Zotit dhe jo pasardhës i ndonjë krijese tjetër tokësore, që kishte jetuar para tij. Sikur Zoti të kishte dashur që njeriu të ishte mëkëmbësi i një krijese paraprake, përgjigja “dhe ia mësoi Ademit emrat, të tërë.” do të ishte krejtësisht irelevante.

Po të meret parasysh se njeriut iu dha mëkëmbësia e Zotit, ky prestigj nuk mund të kufizohej vetëm tek personi i Ademit por do të trashëgohej nga pasardhësit e tij. Ademit iu mësuan emrat. Kjo dituri u mboll në natyrën zanafillore të njeriut në një mënyrë që i ka mundësuar, që nga fillimet e tij, të zbulojë lëmi të reja të diturisë. Kështu ai gjithmonë ka zbuluar potenciale të panjohura brenda vetes, të cilat kanë qenë të fshehura më parë. Ky proces nuk është një proces i kufizuar në kohë por një rrugë e pafund dhe një mendim gjithmonë i freskët, i cili do të vazhdojë të mahnisë. Njëmendësia e pretendimit se i gjithë njerëzimi është mëkëmbës i Zotit në tokë, përkrahet edhe nga vargjet vijuese:

Dhe kujtoni (o popull i Adit) kur Ai ju bëri mëkëmbës të popullit të Nuhut...Araf (Lartësitë) 7:69

Pastaj ju bëmë mëkëmbës në tokë, pas tyre...Junus 10:14

...dhe Ai ju bën mëkëmbës në tokë...Neml (Milingona) 27:62

Zoti kurrë nuk thotë se mëkëmbësi i ardhshëm nuk do të shkaktojë trazira dhe gjakderdhje dhe as që e mohon faktin se ëngjëjt e lëvdonin dhe e madhëronin Atë. Me heshtjen e Tij, Ai e pranon se ëngjëjt kanë të drejtë në të dy këto çështje. Por pastaj thotë diçka për të cilën ëngjëjt nuk janë të informuar. Ai u tregon se ka diçka, përgjegjësinë e të cilës nuk mund ta bartin ata por mundet vetëm mëkëmbësi i tij i përmendur. Njeriut iu besua një e fshehtë hyjnore, të cilën ëngjëjt, përnga natyra e tyre, nuk ishin të aftë ta dinin dhe ta kuptonin. Dhe pikërisht kjo dhunti hyjnore do ta kompenzonte natyrën tokësore të njeriut, e cila mund të shkaktonte trazira dhe gjakderdhje. Fillimisht, Zoti u tha ëngjëjve se Ai dinte diçka që ata nuk e dinin. Pastaj ai e tha të njejtën gjë me fjalë të tjera: “A nuk ju thashë se unë e di të fshehtën e qiejve dhe të tokës dhe se e di atë q’e shfaqni hapur dhe atë që fshihnit?“ Po të shihen të dyja fjalitë, mund të kuptohet se “e fshehta” u referohet “emrave” dhe jo diturisë së Ademit në lidhje me to. Çështja ishte se ëngjëjt ishin të painformuar për ekzistencën e këtyre emrave dhe jo se ata i dinin emrat por nuk ishin të informuar se Ademi i dinte ato. Sikur dyshimi i ëngjëjvë të kishte të bënte me diturinë e Ademit mbi “emrat”, do të ishte e mjaftueshme që Ademi t’ua thoshte ato, që të mund të kuptonin se ai i dinte tashmë. Por në vend të kësaj, Zoti u kërkon ëngjëjve t’i thonë “emrat”. Ëngjëjt kishin pretenduar se ishin mëkëmbës të Zotit dhe se Ademi nuk ishte i denjë për këtë gjë, por nuk e dinin se kualifikimi thelbësor për mëkëmbësinë ishte njohja e emrave. Andaj Zoti i pyet të dy “kandidatët” në lidhje me to. Ëngjëjt nuk i dinin emrat por Ademi i dinte, me çfarë vërtetoi se i kishte cilësitë e duhura për mëkëmbësinë, të cilat ëngjëjve u mungonin. Pyetja e drejtuar ëngjëjve përfundon me shprehjen: “...në e thoni të vërtetën.” Kjo lë të kuptohet se ata kishin pretenduar një pozitë, kualifikimi themelor për të cilën, ishte pikërisht kjo dituri.

- Dhe ia mësoi Ademit emrat, të tërë. Pastaj ua tregoi ato ëngjëjve...

Ekuivalenti arab i përemrit “ato” (“thumme”) i përdorur në shprehjen “pastaj ua tregoi ato ëngjëjve”, përdoret për qeniet racionale, që kanë shqisa dhe janë të gjalla e të afta për të kuptuar. Siç mund të shihet, “emrat” (ose “të emëruarit”) ishin krijesa të gjalla dhe racionale, të cilat ishin të fshehura pas perdes së fshehtësisë (gajb). Prej kësaj mund të arrihet në përfundimin se dituria e dhënë Ademit në lidhje me emrat e tyre, është një gjë krejtësisht e ndryshme prej asaj që ne kuptojmë nga fjala “emër”. Njohja vetëm e emrit të një gjëje (në mënyrën si e kuptojmë ne) nuk është ndonjë veçanti sepse po të ishte ashtu, edhe ëngjëjt do të ishin të barabartë me Ademin, në çastin që do t’i dëgjonin emrat të shqiptoheshin prej tij. Me këtë, Ademit nuk do t’i mbetej ndonjë superioritet përballë tyre. Ëngjëjt madje, mund me të drejtë të ankoheshin se Zoti ia kishte mësuar Ademit emrat por i kishte lënë ata vetë në errësirë. Sikur t’ua mësonte edhe atyre, ata do të ishin të barabartë me Ademin dhe mbase më të mirë se ai. Një favorizim i tillë nuk do t’i bënte ëngjëjt të heshtnin. Pa dyshim, kishte diçka më të thellë se thjesht njohja e emrit të gjërave.

Nuk do të ishte një dëshmi bindëse që Zoti t’ia mësojë Ademit një fjalor dhe pastaj ta nxjerrë atë si një argument kundër ëngjëjve, atyre krijesave të bindura që veprojnë vetëm sipas urdhrave të Tij, duke u kërkuar që t’i thonin fjalët, që s’ua kishte mësuar kurrë dhe që njeriu do t’i shpikte në të ardhmen.

Për më tepër, qëllimi i vetëm i gjuhës është përcjellja e ideve dhe ndjenjave deri tek dëgjuesi. Por ëngjëjt nuk kanë nevojë për një gjë të tillë sepse ata mund t’i përcjellin mendimet edhe pa patur nevojë për fjalë. Në këtë drejtim, niveli i tyre është shumë më i lartë se ai i njeriut.

Këtu duhet theksuar se dituria mbi emrat, që ëngjëjt e patën nxënën pas dëgjimit të tyre nga Ademi, nuk ishte e njejta dituri që Ademi e kishte mësuar nga Zoti. Ëngjëjt ishin të aftë ta kuptonin diturinë e nivelit të ulët por jo edhe atë të nivelit të lartë, që ishte pikërisht ajo që e kualifikonte Ademin si mëkëmbës të Zotit.

Ademi e meritonte mëkëmbësinë sepse atij i ishte dhënë dituria mbi emrat dhe jo sepse ai ua tregoi këto emra ëngjëjve. Kjo është arsyeja përse ëngjëjt i thanë Zotit: “Lavdi të qoftë! Ne s’dimë gjë veç asaj që Ti na ke mësuar.” Me këtë, ata e pranonin se nuk kishin një dituri të tillë.

Analiza e mësipërme na bën të besojmë se Ademit iu mësuan emrat, në një mënyrë që i mundësonte atij, t’i njihte realitetet e tyre dhe ekzistencën e tyre substanciale. Kjo nuk është një njohje e vlerës semantike të një emri. Gjërat e emëruara me “emrat”, ishin realitete substanciale dhe ishin qeniet e njejta, të cilat gjithë kohës qëndronin të fshehura pas velit të fshehtësisë së tokës dhe të qiejve. Kjo dituri e veçantë mund të mësohej vetëm nga një krijesë tokësore dhe ishte e pakuptueshme për një ëngjëll qiellor. Pikërisht kjo dituri kishte një ndikim të madh në çështjen e mëkëmbësisë.

Fjala “El-Esma” (emrat) në fjalinë “Dhe ia mësoi Ademit emrat...” është një shumës me një parashtesë të shquar “el”. Gramatikisht, kjo nënkupton një konotacion të përgjithshëm dhe ndiqet nga fraza “të tërë...” Është më se e qartë se Ademi i mësoi emrat e gjithçkaje të emëruar, pa ndonjë kufizim. Siç u përshkrua edhe më sipër, përemri në frazën “pastaj ua tregoi ato ëngjëjve...”, tregon se secila prej gjërave të emëruara posedonte dituri e intelekt dhe fshihej nën velin e “fshehtësisë” së qiejve dhe të tokës.

“...e fshehta e qiejve dhe e tokës” është në rasën gjinore. Në ndonjë pjesë tjetër të Kur’anit, kjo frazë mund të nënkuptojë pjesën e padukshme të tokës dhe të qiejve. Por në këtë varg, ku Zoti ka për qëllim ta demonstrojë fuqinë e Tij gjithëpërfshirëse e ta tregojë paaftësinë e ëngjëjve, me shumë gjasa, kjo shprehje nënkupton jo një pjesë të fshehtë të tokës e të qiejve por një gjë, që qëndron e fshehur nga e gjitha toka dhe qielli, një e fshehtë, që është përtej sferave të universit.

Po të shihen specifikat e këtij vargu (fakti se “emrat” kanë një konotacion të përgjithshëm, se ato që emërohen janë qenie të gjalla dhe të vetëdijshme, se janë të padukshme për qiejt e për tokën), do të shihet se ai përshtatet plotësisht me vargun:

Dhe s’ka asgjë, thesaret e të cilës s’janë tek Ne por Ne s’e zbresim atë veçse në një sasi të caktuar...Hixhr (Shkëmbi) 15:21

Gjithçka që mund të cilësohet si një “gjë”, ekziston pranë Zotit në mënyrë të pafundme, të pasosur e të pamatur. Kufiri dhe sasia i shtohen kësaj gjëje vetëm kur ajo të “krijohet” për t’u “zbritur” në botë. Sasia e pafundme e këtyre thesareve nuk është diçka që mund të shprehet me madhësi numerike sepse sipas definicionit, një numër, sado i madh që të jetë, është i kufizuar. Thesaret, për të cilat flitet në këtë varg, janë të pafundme përnga niveli dhe grada e tyre. Këtë çështje do ta shpjegojmë kur të kemi arritur tek kapitulli i pesëmbëdhjetë.

Gjërat e emëruara, që u prezantuan para ëngjëjve ishin qenie sublime, të mbrojtura nga Zoti dhe të fshehura pas tisit të të padukshmes. Ai i dërgoi ato gjëra në univers bashkë me bekimin dhe me dobitë e tyre dhe prej dritës e shkëlqimit të këtyre qenieve, krijoi gjithë ç’është në qiej e në tokë. Ndonse këto qenie kishin identitete të ndryshme, nuk ishin të ndara në numër. I gjithë dallimi mes tyre ishte në nivelet e tyre të ndryshme.

- ...e di atë q’e shfaqni hapur dhe atë që fshihnit...

Fjalia ka të bëjë drejtpërdrejt me çështjen e “të fshehtës” së tokës dhe të qiejve. Me shumë mundësi, fjalia u referohet gjërave të fshehta, të cilat janë pjesë e qiejve dhe e tokës (për dallim nga fjalia paraprake, ku flitej për të fshehtën që qëndron përtej qiejve dhe tokës), me çfarë vargu në fjalë, i përfshin të gjitha “fshehtësitë”, qofshin ato të sferës së tokës e të qiellit ose të sferës që qëndron përtej këtyre.

Në vend të shprehjes “dhe atë që fshihni...”, Zoti ka thënë: “dhe atë që fshihnit...” Ky ndryshim stili flet se kishte diçka që mbahej fshehur specifikisht në lidhje me çështjen e Ademit dhe të mëkëmbësisë së tij. Ka mundësi që kjo të jetë në lidhje me rastin e përshkruar në vargun vijues, ku thuhet: ...dhe të gjithë u përulën përveç Iblisit. Ai s’pranoi dhe u tregua mendjemadh. Nga jobesimtarët qe ai...

Kjo tregon se Iblisi kishte qenë një jobesimtar edhe para këtij rasti dhe se refuzimi i tij për t’u përulur para Ademit buronte nga mosbesimi i tij, të cilin e kishte mbajtur fshehur deri në atë çast. Siç mund të shihet, përulja e ëngjëjve përpara Ademit dhe mohimi i Iblisit për ta bërë të njejtën ndodhën pas fjalës: “Unë vërtet e di atë që ju s’e dini...” dhe para se Zotit të thoshte: “...e di atë që shfaqni hapur dhe atë që fshihnit...(dmth. mobesimin e Iblisit)” Me këtë, qartësohet edhe arsyeja e përdorimit të shprehjes “Unë e di të fshehtën e tokës e të qiejve...”

Analizë e temës së mësipërme nëpërmjet haditheve

Në Tefsirin e Ajjashiut përcillet se Imam Xhaferi (paqja qoftë mbi të) ka thënë: Sikur ëngjëjt të mos kishin parë dikë që bën trazira e që derdh gjak mbi tokë, s’do ta thonin atë që thanë...

Autori: Kjo thënie mund të ketë të bëjë me ndonjë lloj më të hershëm krijesash që kanë banuar në tokë përpara njeriut, siç është përcjellur edhe në disa thënie të tjera. Kjo nuk bie aspak në kundërshtim me atë që thamë më sipër, se ky mendim i ëngjëjve buronte nga fjala e Zotit: “Kam për t’krijuar një mëkëmbës në tokë...Shpjegimi ynë dhe kjo thënie vetëm sa plotësohen mes veti. Sikur të shihej thënia, pa shpjegimin paraprak, mund të lihej përshtypja e gabuar se edhe ëngëjt bënë një krahasim (kijas) të ngjashëm me atë të Iblisit, gjë që është krejtësisht e papranueshme.

Po në Tefsirin e Ajjashiut, përcillet nga Zurara, se një ditë Imam Muhammed Bakiri (pqmt) e vizitoi atë dhe e pyeti: “A ke pranë vetes hadithe të përcjellura nga burimet shiite?” Ai ia ktheu: “Po, kam një numër të madh hadithesh dhe mendoja të ndez një zjarr e t’i hedh të gjithë në të...” Imami i tha: Fshihi diku! Pastaj mund t’i harrosh ato që s’të duken të sakta.. Zurara thotë: Pastaj m’u kujtua ta pyes për njeriun. Imami u përgjigj: “Nga e dinin ëngjëjt se do të bëheshin trazira dhe se do të derdhej gjak në tokë?”

Më tej, Zurara përcjell se kurdoherë që Imam Xhaferi (pqmt) e përmendte këtë thënie të të atit, shtonte: “Kjo është një goditje e qartë kundër mendimit të kadirinjëve(që thonin se njeriu është i krejtësisht i pavarur nga Zoti, në veprat e tija).Në qiej, Ademi kishte një mik në mesin e ëngjëjve. Kur Ademi u zbrit nga qiejt në tokë, ëngjëlli filloi të ndihej i vetmuar, u ankua tek Zoti dhe kërkoi leje prej Tij. Zoti i dha leje dhe ai shkoi tek Ademi, të cilin e gjeti në një vend të shkretë.Kur Ademi e pa, i vuri duart në kokë dhe filloi të qante me të madhe.Thuhet se klithmën e tij e dëgjuan të gjitha krijesat. Pastaj ëngjëlli i tha: “Po shoh se je rebeluar kundër Zotit tënd dhe ke vendosur mbi veten, një barrë që është përtej fuqisë sate. A e di se ç’na tha Zoti për ty dhe ç’i thamë ne Atij?”

“Nuk e di!”, i tha Ademi. Ëngjëlli vazhdoi: “Zoti tha: Unë do të krijoj një mëkëmbës në tokë” dhe ne i thamë: “A do vendosësh atje një që të bëjë trazira e të derdhë gjak? Pra, Ai të krijoi për të të vendosur në tokë. A do të ishte e drejtë për ty që të qëndrosh në qiej?” Në këto fjalë të ëngjëllit, Ademi gjeti ngushëllim...

Autori: Kjo thënie lë të kuptohet se Parajsa ishte në qiej. Thënie të tjera në lidhje me çështjen do të jepen më tej.

Po në veprën e njejtë, Ebu’l-Abbasi përcjell se një ditë e pyeti Imam Xhaferin (pqmt), në lidhje me gjërat, për të cilat flet Zoti në vargun: “Dhe ia mësoi Ademit emrat, të tërë..” Imami i tha: “Toka, malet, grykat dhe luginat..” Pastaj e vështroi shtrojen mbi të cilën rrinte ulur dhe vazhdoi: “Edhe kjo shtroje është ndër gjërat që Ai ia mësoi..”

Në të njejtin libër, përcillet se Fudajl ibn Abbasi e pyeti Imam Xhaferin (pqmt) në lidhje me emrat që Zoti ia mësoi Ademit. Ai i tha: “Janë emrat e luginave, të bimëve, të pemëve e të maleve...”

Në po këtë vepër, përcillet nga Davud ibn Sarhan el Attari, i cili rrëfen: Isha me Imam Muhammed Bakirin (pqmt)kur ai kërkoi të sillej sofra që të hanim bukë. Pas buke, kërkoi që të sillej një shtambë me ujë dhe një peshqir. I thashë: “T’u bëfsha kurban, a s’më thua dot, a ishin edhe shtamba dhe peshqiri në mesin e gjërave që Zoti i përmend kur thotë: ...Dhe ia mësoi Ademit emrat, të tërë..?”

Imami tha: “Ishin të gjitha grykat dhe luginat”

Në veprën “el-Meani” përcillet se Imam Sadiku (pqmt) ka thënë: S’ka dysihm se Zoti ia mësoi Ademit emrat e të gjitha dëshmive të Tij (që ishin shpirtra) dhe pastaj ua shfaqi ato ëngjëjve e u tha:” Nëse mendoni se keni më shumë të drejtë se Ademi për të qenë mëkëmbës të Mi në tokë, atëherë m’i thoni emrat e këtyre!” Ata thanë: “Lavdi të qoftë! Ne s’dimë gjë veç asaj që Ti na ke mësuar. S’ka dyshim se Ti je i Ditur dhe i Urtë.”

Zoti i Madhëruar tha: “O Adem! Tregoji emrat e tyre!” Dhe kur ai ua tha emrat, ata e mësuan nivelin e lartë të këtyre shpirtrave dhe kuptuan se ata ishin më të denjë për të qenë mëkëmbës të Zotit në tokën e Tij dhe dëshmi të Tija përballë krijesave. Pastaj Zoti i largoi ato shpirtra nga sytë e tyre dhe i sundoi ato me dashuri dhe bindje e pastaj u tha: “A nuk ju thashë se Unë vërtet e di të fshehtën e qiejve dhe të tokës dhe se e di atë që e shfaqni hapur dhe atë që e fshihnit?”

Autori: Kuptimi i këtij hadithi mund të zbulohet nga shpjegimi i dhënë më sipër dhe mund të shihet se nuk ka aspak kundërthënie mes tij dhe hadithit të mëparshëm. Më sipër shpjeguam tek vargu 15:21 se gjithçka ekziston në thesaret e të fshehtës. Gjithçka që mund të shohim ka ardhur në jetë duke “rrjedhur” nga këto thesare. Emri që i jepet një gjëjë në ekzistencën e saj në botë është në të vërtetë, emri i asaj që ruhet në thesaret e të fshehtës. Andaj mund të thuhet se Zoti i mësoi Ademit gjithçka që gjendej në thesaret e Tij të fshehta (që ishin të fshehta për qiejt e për tokën). E njejta mund të shprehet edhe ndryshe: Zoti ia mësoi Ademit emrat e të gjitha gjërave, që qëndronin të fshehura nga qiejt e nga toka. Të dy fjalitë e kanë kuptimin e njejtë.

Besoj se do të ishte me vend që këtu ta përcillnim edhe hadithin “et-tinah” (substanca). Përcillet se një ditë Xhabir ibn Abdullahu e pyeti të Dërguarin e Zotit (paqja qoftë mbi të dhe mbi familjen e tij) se ç’ishte gjëja e parë, e krijuar prej Zotit. Ai ia ktheu: “Është drita e Profetit tënd o Xhabir! Zoti e krijoi atë, pastaj krijoi prej saj çdo të mirë dhe e bëri të qëndrojë në Afërsi të Zotit, aq pranë sa donte Ai. Pastaj e ndau atë në pjesë e nga një pjesë e bëri Fronin dhe nga një tjetër, Karriken e nga një tjetër pjesë akoma, i bëri mbajtësit e të dyjave. Pastaj pjesën e katërt e vendosi në pozitën e Dashurisë, po aq sa deshi Ai. Pastaj edhe atë e ndau në pjesë të ndryshme. Nga një pjesë i krijoi ëngjëjt, nga një tjetër diellin dhe nga një tjetër hënën. Pastaj copën e katërt e vendosi në shkallën e Shpresës, ashtu si deshi Vetë. Pastaj këtë të fundit e ndau në pjesë dhe nga një pjesë e saj e krijoi të kuptuarit, e diturinë. Durimin e krijoi nga një pjesë tjetër, mbrojtjen hyjnore nga një e tretë dhe pastaj pjesën e katërt e vendosi në shkallën e Modestisë, ashtu si deshi Zoti. Pastaj e vështroi atë me vështrimin e Tij mbresëlënës dhe ajo dritë filloi të derdhej, derisa njëqind e njëzet e katër mijë pika nuk u derdhën prej saj. Nga këto, Zoti i krijoi shpirtrat e profetëve dhe të të dërguarve. Pastaj shpirtrat e profetëve filluan të mernin frymë dhe nga gjoksat e tyre, Zoti i krijoi shpirtrat e martirëve dhe të të virtytshmive.”

Autori: Ka shumë hadithe të ngjashme me këtë dhe po të analizohen me kujdes, do të shihet se ata janë në pajtueshmëri të plotë me gjërat që shpjeguam më sipër. Disa prej tyre do të diskutohen në vazhdim të librit. Është gabim të përjashtohen hadithet e tilla me pretekstin se janë trillime të sufinjve. Mrekullitë e krijimit janë të pakapshme për mendjen. Shkencëtarët dhe filozofët kanë shpenzuar dhe akoma po e shpenzojnë gjithë jetën e tyre për të zbuluar vetëm një grimcë të vogël të këtyre fshehtësive, ku secili mister i zgjidhur, hap mistere të reja, të panjohura më parë. Dhe të mos harrojmë se pjesa që ata studiojnë është vetëm niveli më i ulët i krijimit, gjegjësisht materja. Atëherë si mund të gjykojmë aq shpejt për atë botë që qëndron përtej materjes?

34. Dhe kur u thamë ëngjëjve: “Përuluni (bëni sexhde) para Ademit!” e ata të gjithë u përulën përveç Iblisit. Ai refuzoi dhe u tregua mendjemadh. Nga jobesimtarët qe ai...

Analizë e përgjithshme

Më sipër shpjeguam se shprehja paraprake “...dhe atë që fshihnit.”, flet për një gjë e cila kishte mbetur e fshehur deri në atë çast dhe e cila në ndërkohë, u zbulua. Po të shihet, edhe fjalia e fundit e këtij vargu na çon në përfundimin e njejtë. Në vend që të thuhet: “Ai refuzoi, u tregua mendjemadh dhe mohoi (nuk besoi)...” është thënë: “Nga jobesimtarët qe ai...” Kjo do të thotë se ai nuk u bë jobesimtar në atë çast por se kishte qenë i tillë prej kohësh dhe se e kishte mbajtur fshehur këtë gjë. Ky rast vetëm sa e zbuloi të fshehtën e tij.

Gjithashtu përmendëm më sipër se rasti i përuljes (sexhde; shih shënimin) 1 para Ademit duhet të ketë ndodhur në intervalin ndërmjet fjalës “Unë vërtet e di atë që ju s’e dini” dhe “...se e di atë q’e shfaqni hapur dhe atë që fshihnit..” Atëherë mund të pyetet: Përse Zoti e vendosi këtë varg pas dy vargjeve të sipërpërmendura dhe jo mes tyre? Kjo mund të jetë bërë për të krijuar një lidhje mes tregimit mbi krijimin e Ademit dhe tregimit mbi vendosjen e tij në Parajsë. Këto dymbëdhjetë vargje (28-39) u shpallën për të përshkruar se si dhe kur njeriu u bë mëkëmbës i Zotit, si u dërgua në tokë dhe ç’do t’i ngjajë në këtë jetë (që do të ketë ndikim në fundin e tij të lumtur ose të dëshpëruar). Në këtë kontekst, rasti i përuljes para Ademit nuk është i ndonjë rëndësie të madhe dhe shërben vetëm si urë lidhëse mes dy temash. Kjo është arsyeja përse këtu përmendet vetëm kalimthi, pa hyrë në shumë hollësi. Mbase pikërisht për këtë arsye, ndryshon edhe përemri i përdorur për Zotin dhe kalon nga veta e tretë (Zoti yt tha) në të parën (Dhe kur (Ne) u thamë...).

Ëngjëjt nuk patën fshehur ndonjë gjë nga Zoti. Ishte vetëm Iblisi që mbante një të fshehtë. Atëherë përse Zoti ua mvesh këtë veprim të gjithëve (“atë që (ju) fshihnit”)? Në këtë rast, Zoti e përdor metodën e njejtë që ne e përdorim në të folurën tonë. Veprimin e një individi përherë ia mveshim grupit në të cilin gjendet ai, përderisa individi në fjalë nuk është i identifikuar dhe përpiqet të fshihet.

Përveç kësaj, mund të ketë edhe një shpjegim tjetër për këtë. Me sa duket, thënia e parë e Zotit “Kam për të krijuar një mëkëmbës në tokë...” kishte treguar se ky mëkëmbës do të kishte autoritet edhe mbi ëngjëjt, gjë që mund të kuptohet nga urdhri që të përulen përpara tij. Me shumë gjasa, kur e dëgjuan këtë urdhër të parë, në mendjen e tyre do të ketë kaluar ndonjë mendim i tmerrshëm sepse asnjëherë më parë nuk kishin menduar se një krijese tokësore mund t’i jepej autoritet mbi diçka, aq më pak mbi vetë ëngjëjt. Edhe disa hadithe e theksojnë të njejtën gjë. Në këtë kontekst, fjalët “atë që fshihnit” mund fare lehtë t’u jenë drejtuar edhe ëngjëjve.

1: (shënim i përkthyesit) Duhet theksuar këtu se folja shqipe “përulem” s’është një përkthim adekuat i foljes “to prostrate” në anglisht dhe i foljes përkatëse në arabisht. Për shkak të mungesës së një termi të duhur për këtë veprim, në shqip është huazuar fjala origjinale arabe “sexhde”, që nuk nënkupton thjesht një përulje por një përulje “ekstreme”, ku fytyra e adhuruesit vendoset në tokë, në shenjë adhurimi përpara Zotit. Kjo mangësi ka bërë që të gjithë përkthyesit e Kur’anit në shqip, ta përdorin detyrimisht foljen “përulem”, duke shtuar në kllapa se kjo nuk është përulja klasike por ajo që në Islam njihet si “sexhde”. Të njejtën metodë do ta përdorim edhe në përkthimin tonë të vargjeve kuranore. Për dallim nga kjo, në pjesën tjetër të tekstit do të përdoret folja “përulem” gjegjësisht emri “përulje”.

Komentimi

- Përuluni (bëni sexhde) para Ademit!

Përveç tjerash, ky varg tregon se përulja (sexhde) mund të bëhet edhe para diçkaje tjetër veç Zotit, përderisa bëhet në përshtatshmëri me urdhrin e Tij në lidhje me atë gjë. Një rast i ngjashëm përmendet edhe në tregimin e Jusufit (paqja qoftë mbi të), ku thuhet:

Ai i hipi prindërit në fron, ata të gjithë u përulën (bënë sexhde) para tij e ai tha: “O baba! Ky është interpretimi i ëndrrës sime të vjetër dhe ja ku e bëri të vërtetë Zoti...” Jusuf 12:100

Kjo temë kërkon disa shpjegime:

Në kapitullin “Fatiha”, shpjeguam tashmë se ç’do të thotë adhurimi. Thamë se gjatë këtij akti, adhuruesi e vendos veten në statusin e robit dhe vepron në mënyrë që lë të kuptohet se ai e pranon “zotësinë” e të zotit. Për këtë arsye, veprimet gjatë një adhurimi janë të tilla që e shfaqin robërinë e robit dhe “zotësinë” e të zotit. Qëndrimi drejt përpara të zotit, përulja para tij, qëndrimi në këmbë kur ai rri ulur, ecja pas tij kur ai ec janë disa shembuj të tillë. Sa më i qartë që të jetë një veprim në shfaqjen e këtij dallimi mes robit dhe të të zotit, aq më i denjë është për adhurimin hyjnor. Në këtë aspekt, sexhde-ja është akti që më së miri e simbolizon statusin e lartë të Zotit, në njërën anë dhe robërinë e robit, në anën tjetër, sepse gjatë këtij veprimi, njeriu gjunjëzohet dhe e vendos kokën në tokë. Kjo është arsyeja përse përulja është veprimi më i ndërlidhur me adhurimin e Zotit.

Megjithatë, përulja nuk është ekuivalente me adhurimin. Këto dy veprime kanë dy kuptime të ndara dhe adhurimi nuk është një trajtë esenciale e përuljes. Sepse një trajtë esenciale e një objekti nuk mund të ndahet nga vetë ai. Përkundër kësaj, përulja mund të bëhet edhe pa patur qëllim adhurimin (p.sh. për t’u tallur me dikë). Duke e patur parasysh këtë, mund të thuhet se ndonse përulja është veprimi më i ndërlidhur me adhurimin, adhurimi nuk është esenca e saj. Andaj, përulja per se, nuk mund të jetë e rezervuar vetëm për Zotin. Edhe sikur të pretendojmë se ka ndonjë pengesë në këtë drejtim, kjo duhet të burojë nga Ligji (Sheriati) ose nga arsyeja. Ajo që Ligji dhe arsyeja ndalojnë, është cilësimi si zot i dikujt tjetër përveç Zotit. Ato nuk ndalojnë që të nderohet një person dhe t’i tregohet respekt atij, përderisa ai nuk vedoset në pozitë të perëndisë.

Analiza e mësipërme është e bërë nga këndvështrimi thjesht akademik. Por ajo ndjenjë “religjioziteti” që zhvillohet përbrenda njeriut pasi të jetë mësuar me jetën fetare dhe me adhurimin, nuk i lejon atij që përuljen ta bëjë përpara dikujt tjetër veç Zotit. Andaj në Islam, ndalohet përulja (mendohet për “sexhden”; shih shënimin në pjesën paraprake) përpara një personi, qoftë kjo edhe në shenjë respekti.

Por përveç përuljes, nuk ka ndonjë dëshmi (qoftë në Kur’an e në Traditën e Profetit, qoftë në logjikë) se ndalohet respekti dhe nderimi i dikujt tjetër veç Zotit, në veçanti kur të bëhet si pjesë e dashurisë për Zotin. Një shembull i tillë është respekti ndaj robërve të virtytshëm të Zotit dhe nderimi i varreve të “miqve të Zotit” (evlija) ose i gjërave që u takojnë atyre. Nuk ka ndonjë arsye për t’i ndaluar këto gjëra. Në dashtë Zoti, këtë temë do ta diskutojmë në një pjesë më të përshtatshme të librit.

Analiza e vargut nëpërmjet haditheve

Në Tefsirin e Ajjashiut përcillet se Imam Xhaferi (paqja qoftë mbi të) tha: Kur Zoti e krijoi Ademin dhe u urdhëroi ëngjëjve të përuleshin para tij, ajo që u kaloi nëpër mend ëngjëjve ishte: “Asnjëherë nuk menduam se Zoti mund të ketë krijuar ndonjë krijesë më të lartë se ne. Ne jemi fqinjët e tij dhe më të afërmit me Të, në mesin e krijesave.” Andaj Zoti tha: “A nuk ju thashë se Unë e di atë q’e shfaqni hapur e atë që fshihnit?” Këtë e tha për shkak të fjalëve që ëngjëjt i patën thënë për xhinnët dhe për ato gjëra që i mbajtën fshehur brenda tyre. Andaj, ëngjëjt që vepruan ashtu, u strehuan pranë Fronit...

Në veprën e njejtë, po ky hadith përcillet nga Ali ibn Husejni (pqmt), ku pjesa e fundit thotë: Kur ëngjëjt e kuptuan se kishin gabuar, ata u strehuan pranë Fronit. Ishte një grup i caktuar ëngjëjsh dhe jo të gjithë. Ata qëndrojnë të strehuar pranë Fronit derisa të vijë Dita e Ringjalljes.

Autori: Tema qendrore e këtyre dy haditheve mund të kuptohet nga fjalët e ëngjëjve: “...ndonse ne të lartësojmë e të madhërojmë me lëvdata” dhe “Lavdi të qoftë! Ne s’dimë gjë veç asaj që Ti na ke mësuar. S’ka dyshim se Ti je i Ditur dhe i Urtë.”

Do të shpjegojmë më vonë se “Froni”, sipas asaj që është përcjellur nga Imamët e Ehl-i Bejtit, është dituria e Zotit. Sipas kësaj, strehimi i ëngjëjve pranë Fronit ka të bëjë me të pranuarit e tyre se ata nuk dinë gjë tjetër përveç asaj që ua ka mësuar Zoti dhe se vetëm Zoti është i Ditur dhe i Urtë.

Sipas disa thënieve të përcjellura, fjala “jobesimtarët” (në shprehjen: Nga jobesimtarët qe ai...) i referohet species së “xhinnëve”, të cilëve u takonte Iblisi dhe të cilët ishin krijuar përpara se të krijohej njeriu. Zoti thotë:

“Dhe Ne e kriijuam njeriun nga një baltë e tharë e nga një argjil i formësuar. Dhe para tij, i krijuam xhinnët nga një zjarr i këndellur... Hixhr (Shkëmbi) 15:26-27

Sipas haditheve të mësipërme, pretendimi se ëngjëjt fshihnin diçka (në shprehjen “...dhe atë që fshihnit”) nuk ka nevojë për shpjegim. Kuptimi i fjalisë është pikërisht ajo që thuhet, gjegjësisht se ëngëjt e mbanin fshehur në vete idenë e superioritetit të tyre.

Por ekziston edhe një grup tjetër hadithesh, që thonë se ajo shprehje i referohet vetëm Iblisit dhe bindjes së tij se nuk do të përulej para Ademit edhe sikur t’i kërkohej diçka e tillë. Nuk ka kurrfarë kundërthënieje në këtë rast, sepse që të dy kuptimet mund të gjenden në vargjet e Kur’anit. Të dy pretendimit janë të sakta dhe të bazuara në fakte. Hadithe të ndryshme, vetëm sa hedhin dritë mbi pjesë të ndryshme të një fakti të njejtë.

Në veprën Kisasu’l Enbija, përcillet se Ebu Basiri e pyeti Imam Xhaferin (pqmt): “Kur ëngjëjt u përulën (bënë sexhde) para Ademit, a e vendosën edhe ballin mbi dhé?” Imami u përgjigj: “Po! Ky është një nder që Zoti ia fali Ademit”

Përcillet në përmbledhjen “Tuhef ul Ukul” po nga Imam Xhaferi (pqmt): Përulja e ëngjëjve përpara Ademit ishte në shenjë bindjeje ndaj Zotit dhe nga dashuria për Ademin.”

Në librin “el-Ihtixhaxh” , Imam Musa ibn Xhaferi (pqmt) përcjell nga paraardhësit e tij se një hebre e pyeti Prijësin e besimtarëve Aliun (pqmt) në lidhje me mrekullitë e profetit Muhammed (pqmtmft) në krahasim me mrekullitë e profetëve të tjerë, me ç’rast tha: “Mund ta shohim për shembull Ademin, përpara të cilit Zoti u urdhëroi ëngjëjve të përuleshin. A ka bërë Zoti diç të tillë për Muhammedin?”

Aliu u përgjigj: “Është e vërtetë ajo që thua. Por përulja (sexhdeja) e ëngjëjve para Ademit nuk do të thotë se ata e adhuruan Ademin në vend të Zotit të Madhëruar e Fuqiplot. Ai veprim i ëngjëjve ishte vetëm një njohje e superioritetit të Ademit dhe një mëshirë e Zotit ndaj tij. Kurse Muhammedit (pqmtmft)iu dha edhe më e mira se kjo. Zoti e bekoi atë dhe të gjithë ëngjëjt luten për të. Duke u lutur për të (me salavate), besimtarët e shprehin robërinë e tyre para Zotit. Kjo tregon se ai është më i lartë, o hebre!

Në Tefsirin e tij, Kummiu thotë: “Zoti e krijoi Ademin dhe ai mbeti në atë formë (i pajetë) për dyzet vjet me rradhë. Iblisi i mallkuar kalonte shpesh pranë tij e thoshte: “Përse u krijove?” Siç përcillet nga Imam Musa (pqmt), Iblisi pastaj tha: “Sikur Zoti të më urdhëronte të përulem përpara kësaj gjëje, s’do mend se do të kundërshtoja...” Pastaj erdhi koha dhe Zoti u urdhëroi ëngjëjve të përuleshin para Ademit. Të gjithë u përulën përveç Iblisit, i cili e shfaqi hapur xhelozinë që e mbante në zemër dhe nuk u përul.

Në veprën “Biharu’l-Envar”, përcillet se Imam Sadiku (pqmt) ka thënë: “Iblisit iu urdhërua të përulej para Ademit por ai tha: “Zoti im, pasha lavdinë Tënde! Po të mos më kërkosh të përulem para Ademit, kam për të të adhuruar Ty ashtu si s’të ka adhuruar askush tjetër.” Zoti Lavdiplot ia ktheu: “Unë dua të adhurohem ashtu si kërkoj Vetë...”

Përsëri nga Imam Sadiku (pqmt), përcillet thënia në vijim: Vërtet Iblisi ka klithur me dhimbje katër herë. E para herë ishte në ditën kur u mallkua, e dyta kur u zbrit në tokë, e treta ishte dita kur u dërgua Muhammedi (pqmtmft) pas një kohë të gjatë pa profetë dhe e katërta ishte kur u zbrit “Libri Amë” (Ummu’l-Kitab). Dy herë të tjera, ai ka klithur nga gëzimi: e para herë ishte kur Ademi hëngri nga pema e ndaluar dhe e dyta kur Ademi u zbrit nga Parajsa. Zoti ka thënë: “kështu, e panë lakuriqësinë e tyre...” (20:121) Lakuriqësia e tyre nuk dukej por pastaj u zbulua. Imami gjithashtu ka thënë: Pema e ndaluar e Ademit ishte kallëza.

Autori: Hadithet e përcjellura, që janë të shumta në numër, e përkrahin shpjegimin që kemi dhënë në lidhje me përuljen (përkthyesi:duke e kuptuar gjithmonë përuljen në kuptimin që shprehet me fjalën “sexhde”, ku fytyra e personit vendoset në tokë).

35. Dhe thamë: “O Adem! Jetoni ti dhe jote shoqe në Parajsë, hani sa të doni nga ajo që ju pëlqen por mos iu afroni kësaj peme se do të jeni nga të padrejtët.”

36. Por djalli i mashtroi dhe i nxorri nga vendi ku ishin. Dhe thamë: “Zbrisni si armiq të njëri-tjetrit! Keni vendbanim në tokë dhe furnizim për një kohë...

37. Pastaj Ademi mësoi ca fjalë nga Zoti i tij dhe Ai iu kthye atij me mëshirë. Vërtet Ai i pranon pendimet dhe është i Mëshirshëm.

38. Thamë: “Zbrisni që këtu të gjithë dhe kur t’ju vijë një udhëzim prej Meje, frikë s’do të ketë për ata që e ndjekin dhe kurrfarë dëshpërimi.

39. E ata që s’besojnë e q’i mohojnë shenjat Tona, s’janë veçse njerëz të zjarrit, ku do qëndrojnë përgjithmonë...”

Komentimi

- Dhe thamë: “O Adem! Jetoni ti dhe jote shoqe...

Ndonse tregimi në lidhje me përuljen e ëngjëjve para Ademit është përsëritur shumë herë në Kur’an, ajo e vendosjes së tij në Parajsë është përmendur vetëm në tre vende.

Në vargjet e mësipërme të kapitullit të dytë të Kur’anit.

Në kapitullin e shtatë (“Araf”-Lartësitë), vargjet 19-25 :
(19)”O Adem! Jetoni ti dhe jote shoqe në Parajsë, hani ç’të dëshironi por mos iu afroni kësaj peme, që të mos bëheni nga të padrejtët!” (20)Por djalli u përshpërit, që të bënte t’u shfaqej lakuriqësia e tyre e fshehur e u tha: “Zoti jua ka ndaluar këtë pemë, që të mos bëheni dy ëngjëj e të mos bëheni të përjetshëm.” (21)Dhe u betua para tyre: “Unë s’jam veçse një këshilltar i sinqertë për ju.” (22)Kështu i mashtroi që të binin. E kur e patën shijuar pemën, lakuriqësia e tyre u shfaq dhe të dy filluan ta mbulonin veten me gjethet e Parajsës. Atëherë Zoti u thirri: “A nuk ua ndalova atë pemë dhe u thashë se Djalli është armiku juaj i hapur?” (23) Ata thanë: “Zoti ynë! Ne i bëmë padrejtësi vetvetes dhe sikur Ti të mos na falësh e të mos tregosh mëshirë, vërtet nga humbësit do të jemi...” (24) Ai tha: “Zbrisni që këtu, si armiq të njëri-tjetrit! Në tokë keni vendbanim dhe furnizim për një kohë. (25)Atje do të jetoni, atje do të vdisni dhe prej atje do të nxirreni pastaj.”

Në kapitullin e njëzetë (Ta Ha):
(115)Ne vërtet morëm zotim prej Ademit më parë por harroi e Ne s’gjetëm vendosmëri tek ai. (116)Dhe kur u thamë ëngjëjve: “Përuluni (bëni sexhde) para Ademit!”, ata të gjithë u përulën, përveç Iblisit, që s’pranoi. (117)Dhe thamë:“O Adem! Vërtet ky është një armik për ty e për tët shoqe. Andaj mos lejoni që t’ju nxjerrë nga Parajsa, se do ta keni vështirë. (118)Këtu s’do të keni uri dhe s’do mbeteni lakuriq. (119)Etje s’do të keni dhe as vapën e diellit s’keni për ta ndjerë.” (120)Por Djalli i përshpëriti e i tha: “O Adem! A do të ta tregoj pemën e përjetësisë dhe mbretërinë që nuk zhduket?” (121)Pastaj të dy (Ademi dhe e shoqja) hëngrën prej saj, lakuriqësia e tyre u zbulua dhe të dy filluan të mbuloheshin me gjethet e Parajsës. Ademi s’e dëgjoi urdhrin e Zotit dhe u humb. (122)Pastaj Zoti i tij e zgjodhi atë, u kthye drejt tij dhe e udhëzoi. (123)Dhe i tha: “Zbrisni të gjithë që këtu, si armiq të njëri-tjetrit! Kur t’ju vijë një udhëzim prej Meje, ai që e ndjek s’ka për të devijuar e s’do dëshpërohet kurrë. (124)Dhe gjithkush që ia kthen shpinën të përmendurit Tim, jetë të vështirë do të ketë dhe do të ringjallet i verbër në Ditën e Gjykimit. (125)Ai do të thotë: “Zoti im! Përse më ngrite të verbër ndonse unë kam patur sy?” Zoti do t’i thotë: “Është kështu, sepse ty të erdhën dëshmitë Tona dhe ti i harrove. Andaj sot do të harrohesh...”

Rrjedha e vargjeve dhe në veçanti vargu hyrës “Kam për të krijuar një mëkëmbës në tokë...” i kapitullit “Bakara”, tregojnë qartë se Ademi ishte krijuar pikërisht për tokën dhe se që nga fillimi ekzistonte plani që ai të jetonte e të vdiste në tokë. Zoti i vendosi Ademin dhe të shoqen përkohësisht në Parajsë, për t’i sprovuar dhe për të bërë që t’u shfaqej lakuriqësia. Përveç kësaj, vargjet e përmendura në të tri pjesët e Kur’anit tregojnë se urdhri që ëngjëjt të përuleshin para Ademit dhe vendosja e Ademit në Parajsë, janë pjesë të njëpasnjëshme të një tregimi të vetëm. E gjithë kjo tregon se Ademi ishte krijuar specifikisht për tokën dhe se mënyra për ta dërguar atë në tokë ishte përmes Parajsës, siç përmendet në Kur’an. Fillimisht, vërtetohet superioriteti i tij përballë ëngjëjve dhe pastaj, ai vendoset në Parajsë, me kushtin që të mos i afrohet një peme të caktuar, ushqimi prej të cilës e bën të vetëdijshëm për lakuriqësinë e tij, që të mund të zbritet në tokë.

Fjala “es-Sav’ah” do të thotë turp ose pjesë e turpshme e trupit. Në këtë tregim, kjo fjalë përdoret në kuptimin e dytë, siç mund të shihet edhe nga fjalia “dhe të dy filluan të mbuloheshin me gjethe të Parajsës” (kjo është arsyeja përse e kemi përkthyer si “lakuriqësi”). Lakuriqësia e tyre dhe pamja e organeve gjenitale, u tregoi se përveç cilësive të tyre shpirtërore, Ademi dhe e shoqja kishin edhe instinkt shtazarak, të mbushur me dëshira. Kjo i bënte ata të varur nga rritja dhe ushqimi. Iblisi, kishte dashur që ata të ishin të vetëdijshëm pikërisht për lakuriqësinë e tyre. Ademit dhe të shoqes iu fal një ekzistencë njerëzore, pas të cilës ata u vendosën menjëherë në Parajsë. Kjo nuk u dha kohë që ta perceptonin dhe ta kuptonin lakuriqësinë e tyre me të gjitha pasojat. Ata akoma nuk e kishin kuptuar jetën e tokës dhe nevojat e kësaj jete. Kur u dërguan në Parajsë, lidhja e tyre me botën shpirtërore dhe me ëngjëjt ishte e fortë dhe nuk u dobësua fare. Është interesante se në këto vargje përdoret shprehja “lakuriqësia e tyre e fshehur” dhe jo “lakuriqësia e tyre e fshehtë”. Nga kjo mund të kuptohet se lakuriqësia e tyre nuk ishte diçka që mund të qëndronte e fshehur gjithë kohës. Ajo u fsheh qëllimisht për një kohë të caktuar, derisa ishin në Parajsë. Zbulimi i lakuriqësisë së tyre me të gjitha pasojat ishte një gjë e pashmangshme, që do të realizohej me ngrënien e tyre nga pema e ndaluar. Andaj Zoti u kishte thënë tashmë: “Andaj mos lejoni që t’ju nxjerrë nga parajsa, se do ta keni vështirë “. Pas këtij rasti, Djalli ”i nxorri nga vendi ku ishin.”

Këtu nuk duhet harruar se edhe kur Zoti i fali pas pendimit të tyre, Ai nuk i ktheu në Parajsë por përkundrazi, i dërgoi në tokë. Sikur ngrënia e tyre prej pemës së ndaluar, zbulimi i pjesëve të tyre të turpshme dhe jeta e kësaj bote të mos ishin një plan i paracaktuar hyjnor dhe një fat i pashmangshëm, ata do të ktheheshin në vendin e tyre në Parajsë sapo t’u falej gabimi. Thënë shkurt, ishte një plan i Zotit, që ata të qëndronin në Parajsë për një kohë dhe të përgatiteshin për jetën e kësaj bote. Largimi i tyre nga Parajsa, sipas shkakshmërisë (kauzalitetit) së urdhëruar nga Zoti, varej nga ngrënia e tyre e pemës dhe nga vetëdijësimi për lakuriqësinë e tyre. E gjithë kjo ndodhi sepse Ademi e dëgjoi Djallin.

Zoti thotë: “Ne vërtet morëm zotim prej Ademit më parë por ai harroi” Cilit zotim i referohet vallë ky varg? I referohet vallë ndalesës “mos iu afroni kësaj peme se do të jeni nga të padrejtët”? Ose paralajmërimit “Vërtet ky është një armik për ty e për tët shoqe”? Ose vallë flet për ndonjë zotim të marrë nga njerëzimi në përgjithësi dhe nga profetët në veçanti?

Zgjedhja e parë është e pamundur. Sepse Zoti thotë:

Por djalli u përshpërit, që të bënte t’u shfaqej lakuriqësia e tyre e fshehur e u tha: “Zoti jua ka ndaluar këtë pemë, që të mos bëheni dy ëngjëj e të mos bëheni të përjetshëm.

Është e qartë këtu se kur Ademi dhe e shoqja e bënë këtë gabim dhe e shijuan pemën e ndaluar, ishin të vetëdijshëm për ndalesën, aq sa edhe sugjerimi dashakeq i Djallit i referohej asaj. Në vargun e sipërpërmendur Zoti thotë se kishte marrë zotim nga Ademi dhe se ai kishte harruar më pas. Është e pamundur që ky varg t’i referohet kësaj ndalese sepse Ademi nuk e kishte harruar atë.

Zgjedhja e dytë është mundësia që ky varg t’i referohet paralajmërimit kundër Djallit. Ndonse nuk është një përgjigje aq e pamundur, kjo zgjedhje mohohet nga kuptimi i jashtëm i vargjeve. Paralajmërimi kundër Djallit iu bë edhe Ademit edhe të shoqes derisa në vargun e përmendur, Zoti flet për një zotim të marrë nga Ademi në veçanti.

Në këtë rast, na mbetet alternativa e fundit, e cila thotë se ky zotim është zotimi i përgjithshëm i marrë nga i gjithë njerëzimi dhe në veçanti nga profetët. Ky varg (që flet për zotimin me Ademin dhe të harruarit e këtij zotimi nga ana e tij) është i vendosur në fillim të tregimit, në kapitullin “Ta Ha”, ku tregimi përfundon me vargjet:

(123)...Kur t’ju vijë një udhëzim prej Meje, ai që e ndjek s’ka për të devijuar e s’do dëshpërohet kurrë. (124)Dhe gjithkush që ia kthen shpinën të përmendurit Tim, jetë të vështirë do të ketë dhe do të ringjallet i verbër në Ditën e Gjykimit. (125)Ai do të thotë: “Zoti im! Përse më ngrite të verbër ndonse unë kam patur sy?” Zoti do t’i thotë: “Është kështu, sepse ty të erdhën dëshmitë Tona dhe ti i harrove. Andaj sot do të harrohesh...”

Këto vargje përmbyllëse të tregimit përshtaten më së miri me vargjet fillestare të tij. Të largohesh nga të përmendurit e Zotit nuk ka shumë dallim nga të harruarit e zotimit që ke ndaj Tij. Kur të meret parasysh se është përdorur edhe folja e njejtë (ti i harrove...), do të shihet se këto referenca përshtaten plotësisht me zotimin që u mor nga njerëzit në lidhje me faktin se Allahu është Zoti i tyre dhe se ata janë robërit e Tij. Ky zotim e detyron njeriun që të mos harrojë kurrë se Allahu është Zoti i tij, Sunduesi dhe Pronari i të gjitha punëve të tija dhe se ai vetë është një rob në pronësi të plotë të Zotit, i cili nuk ka kurrfarë fuqie mbi dobitë ose dëmet që i vijnë. Ai s’ka kontroll mbi jetën e tij, mbi vdekjen dhe as mbi ringjalljen. Thënë shkurt, ai nuk është as pronar i vetvetes dhe as i veprimeve të tija.

E kundërta e këtij të përmenduri është pikërisht harresa. Njeriu e harron Zotin e tij dhe Zotësinë e Tij gjithëpërfshirëse. Ai bëhet i obsesionuar me vetveten, duke u fundosur gjithë më tepër në baltën e bukurive të kësaj jete.

Shiheni jetën e kësaj bote, me gjithë shumëngjyrshmërinë e saj dhe do të vëreni se si ajo e rrit ndikimin nga të gjithë drejtimet, gjë që ngjan edhe tek besimtarët edhe tek jobesimtarët. Vëreni pastaj se si janë reagimet e të dy këtyre grupeve ndaj lumturisë dhe vuajtjes që ua fal kjo botë. Do të vëreni se qëndrimi i tyre është krejtësisht i ndryshëm ndaj suksesit dhe dështimit në këtë jetë, ndaj lumturisë dhe pikëllimit, ndaj kënaqjes dhe pakënaqësisë, ndaj lehtësimit dhe vuajtjes etj. Këta faktorë kanë ndikime krejtësisht të ndryshme mbi të dy grupet. Besimtari ka njohuri për Zotin kurse jobesimtari nuk posedon një gjë të tillë dhe arsyeja primare e dallimit mes tyre është pikërisht ky fakt. Secili njeri e vëzhgon jetën dhe mendon për të. Sheh një botë të fundosur në fatkeqësi dhe të liga, një jetë të ndjekur nga vdekja, një shëndet që ndiqet nga sëmundja, një rehati që përfundon në trazira, një përfitim që në fund humbet etj. Ky është definicioni i jetës, me pak fjalë. Në këtë rreth, besimtari e di se çdo gjë dhe çdo çështje i takon Zotit dhe se asgjë nuk është e pavarur prej Tij. Çdo gjë dhe çdo çështje buron prej Tij dhe gjithçka që vjen prej tij është e bukur. Prej Tij s’mund të vijë tjetër veç të bukurës dhe të mirës. Dhe pikërisht për arsyen se gjithçka në jetë buron nga i Zoti i Tij, besimtari e sheh çdo gjë si të bukur, nuk i trembet asgjëje dhe gjithçka është e pëlqyeshme në sytë e tij, përveç asaj, për të cilën i Zoti i tij e thotë të kundërtën. Besimtari thjesht i përshtat pëlqimet dhe mospëlqimet e veta me ato të Zotit. Thënë shkurt, i gjithë kujdesi i tij është i drejtuar kah Zoti, i cili është Pronari absolut i gjërave. Kur ta pranojë këtë gjë njeriu, përse duhet të mërzitet për atë se si ky Pronar do t’i kontrollojë punët e Tija? Besimtari nuk mendon se është i denjë për t’u përzier në punët e Zotit. Ky dorëzim në duart e Tij krijon një paqe të brendshme të përsosur, një jetë të lumtur, të paprekur nga dëshpërimi, një dritë që s’errësohet kurrë, një lumturi pa pikëllim, një dobi pa humbje dhe një pasuri pa nevojën për më tepër. E gjithë kjo buron nga besimi i tij në Zotin dhe në Zotësinë e Tij.

Në anën tjetër është jobesimtari, i cili nuk e njeh Zotin. Ngase largohet nga Pronari i vërtetë i gjërave, ai është i detyruar të përulet përpara çdo krijese të zakonshme. Ai beson se është i pavarur në gjithçka që bën dhe se ka fuqi t’i sjellë dobi ose dëm vetvetes. Si pasojë, ai jeton në frikë të vazhdueshme nga gjithçka rreth tij dhe është i zgjuar kundër çdo rreziku potencial. Ai gjithmonë vuan në të ligat që e gjejnë dhe pendohet për mundësitë që i kanë ikur. Ai jeton me nostalgji për pasurinë ose për prestigjin e humbur dhe vajton për fëmijët, të afërmit dhe miqtë që e kanë lënë. Ai është i burgosur nga bukuritë e kësaj bote, mbështetet në to dhe u beson. Kur pastaj diçka nuk shkon si duhet, ky njeri kaplohet nga dëshpërimi. Kur të mësohet me prezencën e këtij dëshpërimi, një gjëmë tjetër e gjen. Kështu i kalon jeta nga vuajtja në vuajtje, me një zemër të ngushtuar dhe me dhimbje të njëpasnjëshme. Kështu i dënon Zoti ata që nuk besojnë.

Nga analiza e mësipërme, mund të arrihet në përfundimin se të harruarit e zotimit dhe dëshpërimi në jetën e kësaj botë, janë dy gjëra të ndërlidhura sepse njëra buron nga tjetra. Ky fakt bëhet akoma më i qartë kur t’i krahasojmë fjalët e vargjeve 123, 124 të kapitullit të njëzetë të Kur’anit, me ato të përdorura në vargun që po e komentojmë (2:35). Dy vargjet e kapitullit të njëzetë thonë:

...Kur t’ju vijë një udhëzim prej Meje, ai që e ndjek s’ka për të devijuar e s’do dëshpërohet kurrë. Dhe gjithkush që ia kthen shpinën të përmendurit Tim, jetë të vështirë do të ketë dhe do të ringjallet i verbër në Ditën e Gjykimit.. Ta Ha 20:123-124

E njejta gjë shprehet edhe në vargun e tridhjetë e pestë të kapitullit të dytë:

...kur t’ju vijë një udhëzim prej Meje, frikë s’do të ketë për ata që e ndjekin dhe kurrfarë dëshpërimi...

Nga këto vargje mund të kuptohet se pema e ndaluar ishte e një natyre të tillë, që kur të shijohej, bënte që njeriu të përfshihej në problemet dhe vuajtjet e jetës së kësaj bote, pa e njohur Zotin e tij. Me sa duket, Ademi dëshiroi t’i kombinonte frutat e asaj peme me zotimin që kishte bërë ndaj Zotit. Por nuk ia doli sepse frutat e patën efektin e tyre dhe ai e harroi zotimin që kishte ndaj Zotit, me çfarë u përfshi në vuajtjet dhe problemet e kësaj bote. Ai shpëtoi më pas, pasi ishte penduar dhe qe mëshiruar nga Zoti.

...hani sa të doni nga ajo që keni dëshirë...

“er-Ragad”, fjala e përdorur në origjinalin e shprehjes do të thotë lumturi, mirëqenie dhe rehati. Për shembull shprehja “ergede’l-kavmu maveshijehum” do të thotë “ata e lanë bagëtinë që të kulloste ku të ketë dëshirë..” Një shprehje tjetër, që e përdor këtë fjalë të njejtë është “nisa’un ragdad”, që do të thotë “grua që jeton jetë të rehatshme”.

por mos iu afroni kësaj peme...

Siç mund të kuptohet nga konteksti i përgjithshëm i tregimit, ndalesa e vërtetë ishte ngrënia nga ajo pemë. Por përveç kësaj, Zoti u thotë që të mos i afrohen fare, për të vënë theks mbi rëndësinë e kësaj ndalese. Sa për pyetjen se çfarë ishte e ndaluar në të vërtetë (ngrënia nga pema ose të afruarit pranë saj) mund të shihet nga vargu:

Pastaj të dy (Ademi dhe e shoqja) hëngrën prej saj, lakuriqësia e tyre u zbulua...Ta Ha 20:121

- se do të jeni nga të padrejtët.

“ez-Zalimin” (e përkthyer këtu si “të padrejtët”) vjen nga folja “ez-zulm” , që në përkthim do të thotë “të bësh padrejtësi” ose “të gabosh”. Ky emër nuk buron, siç pretendojnë disa, nga rrënja “ez-zulmah” (errësirë). Ademi dhe e shoqja e pranuan gabimin e bërë dhe Kur’ani i përcjell fjalët e tyre, si vijon:

Zoti ynë! Ne i bëmë padrejtësi vetvetes dhe sikur Ti të mos na falësh e të mos tregosh mëshirë, vërtet nga humbësit do të jemi.. Araf (Lartësitë) 7:23

Kjo shprehje është ndryshuar në kapitullin e njëzetë dhe na shfaqet tashmë në formën “se do ta keni vështirë...” dhe vështirësia shpjegohet me fjalët:

Këtu s’do të keni uri dhe s’do mbeteni lakuriq. Etje s’do të keni dhe as vapën e diellit s’keni për ta ndjerë... Ta Ha 20:118-119

Është e qartë në këtë kontekst, se padrejtësia ose gabimi, i përmendur në vargun 2:25, ishte një gjë, që do t’i sillte vështirësitë e kësaj bote si pasojë: urinë, etjen, lakuriqësinë dhe problemet e tjera. Padrejtësia ose gabimi, që ata kishin bërë, nuk ishte kundër dikujt tjetër përveç vetes së tyre. Ky nuk ishte një mëkat (në kuptimin që përdoret në ligjin islam) dhe as një padrejtësi kundër Zotit. Kjo flet se ndalesa në fjalë kishte karakter këshillues, për t’u treguar ç’është e mirë për ta. Si e tillë, ajo nuk e kishte fuqinë e një ligji të dekretuar. Ademi dhe e shoqja i bënë padrejtësi vetes së tyre sepse shpërfillja e kësaj këshille hyjnore i bëri që të largohen nga Parajsa.

Kur dikush bën një mëkat (dmth. diçka që konsiderohet krim sipas ligjit islam), ai dënohet për këtë. Por nëse ky person pendohet dhe pendimi i tij pranohet, dënimi hiqet krejtësisht dhe ai kthehet në pozitën e tij të mëparshme, kur s’e kishte bërë akoma mëkatin. Sikur Ademi dhe e shoqja të ishin fajtorë për një mëkat të tillë, ata do të ishin kthyer në Parajsë pas pendimit të tyre. Por diçka e tillë nuk ndodhi. Kjo tregon qartë se ndalesa për t’iu afruar pemës nuk ishte në formën e një ligji të prerë por më shumë, një këshillë nga Zoti. Por edhe përkundër kësaj, shpërfillja e saj kishte pasoja të mëdha për të dy dhe do t’i bënte të largoheshin nga Parajsa. Por ky largim nuk ishte se pasojë e një mëkati ose krimi por ishte thjesht pasoja e natyrshme e padrejtësisë që ata i bënë vetes së tyre. Për këtë çështje, do të diskutojmë më hollësisht në një pjesë tjetër.

- Por djalli i mashtroi dhe i nxorri nga vendi ku ishin...

Djalli mund t’i kishte bërë të devijojnë duke krijuar mendime të liga në zemrat e tyre, siç është rasti me qeniet njerëzore në përgjithësi. Por shumë vargje në këto tre tregime të përcjellura më sipër nga Kur’ani, tregojnë se Djalli u shfaq para Ademit dhe të shoqes dhe foli me ta ballë për ballë:

Dhe thamë:“O Adem! Vërtet ky është një armik për ty e për tët shoqe...Ta Ha 20:117

Zoti ia kishte treguar Djallin Ademit, jo nëpërmjet një përshkrimi verbal por thjesht duke ia treguar vetë atë (vini re përemrin “ky).

Por Djalli i përshpëriti e i tha: “O Adem! A do të ta tregoj pemën e përjetësisë...Ta Ha 20:120

Ky varg lë të kuptohet se folësi, gjegjësisht Djalli, duhet të jetë takuar me Ademin ballë për ballë.

Dhe u betua para tyre: “Unë s’jam veçse një këshilltar i sinqertë për ju...Araf (Lartësitë) 7:21

Është e qartë se ai ishte i dukshëm për Ademin dhe për të shoqen dhe se u betua gjatë bisedës së tij me ta.

Atëherë Zoti u thirri: “A nuk ua ndalova atë pemë dhe u thashë se Djalli është armiku juaj i hapur? Araf (Lartësitë) 7:22

Kjo tregon se Ademi dhe e shoqja mund ta shihnin Djallin. Sikur Djalli t’i bënte të devijonin nëpërmjet krijimit të mendimeve të liga në mendjet e tyre pa u shfaqur, ata mund të arsyetoheshin se nuk ishin të vetëdijshëm se ai mendim vinte nga Djalli dhe se kanë menduar që ishte mendimi i atyre vetë. Kjo sepse ata kurrë s’e kishin parë Djallin.

Ademi dhe e shoqja, pra, e shihnin Djallin. Në të njejtën mënyrë, edhe profetët e tjerë, të mbrojtur nga Zoti, e shihnin dhe e dallonin atë kurdo që t’u afrohej. Ka shumë transmetime kur përmenden takime të tilla të profetëve si Nuhu, Ibrahimi, Musa, Isa, Jahjai, Ejubi, Ismaili dhe Muhammedi (paqja qoftë mbi ta).

Vargjet e përmendura më sipër dhe vargu 7:20 (e u tha: “Zoti jua ka ndaluar këtë pemë, që të mos bëheni dy ëngjëj e të mos bëhi të përjetshëm) gjithashtu tregojnë se Djalli i kishte takuar Ademin dhe të shoqen, pranë pemës së përmendur në Parajsë. Ai hyri në Parajsë, bisedoi me ta dhe u dha disa këshilla dashakeqe. Ai arriti ta bënte këtë sepse kjo Parajsë nuk ishte Parajsa e përjetshme. Krahas kësaj, Kur’ani gjithashtu thotë se Ademi, e shoqja dhe Djalli u larguan të gjithë nga Parajsa.

Në vargun 7:13 (Atëherë zbrit që aty, se s’je i denjë në të të mbahesh mendjemadh...) drejtuar Djallit, përemrat “aty” dhe “(në) të” i referohen shoqërisë së ëngjëjve ose botës qiellore. Me këtë, Zoti thotë se Djalli duhet të largohet nga shoqëria e ëngjëjve dhe nga qielli, sepse ai është një vend i pastër dhe i lartësuar.

- Dhe thamë: “Zbrisni si armiq të njëri-tjetrit!

Siç mund të kuptohet nga konteksti dhe nga përemri vetor (ju) në vetën e dytë shumës, këto fjalë u drejtoheshin tre vetëve: Ademit, të shoqes dhe Djallit. Djalli u largua nga qielli dhe nga shoqëria e ëngjëjve që më herët. Ky varg e ngërthen në vete edhe urdhrin paraprak dhe e shfaq dekretin vendimtar të Zotit, i cili e shpall armiqësinë mes Iblisit në njërën anë dhe Ademit, gruas së tij dhe pasardhësve të tij, në anën tjetër. Krahas kësaj, ky varg e shpreh edhe urdhrin për të jetuar në tokë, për të vdekur në të dhe për t’u ringjallur prej saj.

Mund lehtësisht të thuhet se e gjitha gjinia njerëzore (Ademi dhe pasardhësit e tij) janë të përfshirë në urdhrin: Atje do të jetoni, atje do të vdisni dhe prej atje do të nxirreni pastaj...(7:25) Ky varg na shfaqet në fund të tregimit mbi Ademin (në kapitullin e shtatë), i cili fillon me fjalët: Dhe vërtet Ne ju krijuam, pastaj ju dhamë formë dhe pastaj u thamë ëngjëjve: “Përuluni para Ademit!” (7:11) Në të dy vargjet, janë përdorur emra në shumës dhe kjo flet për faktin se urdhri për të jetuar e për të vdekur në tokë, përfshin më tepër se dy persona, më tepër se thjesht Ademin dhe gruan e tij.

Tregimi i Ademit mund të jetë përdorur nga Zoti për ta simbolizuar rënien, ngritjen dhe rënien e sërishme të tërë njerëzimit. Ademi ishte përfaqësuesi i parë i njerëzimit dhe jeta e tij, ishte një simbol, një miniaturë e jetësës së qenieve njerëzore në botë.

Ëngjëjt u urdhëruan të përuleshin para Ademit sepse ai ishte mëkëmbësi i Zotit në tokë. U përmend më herët se kjo mëkëmbësi iu fal jo vetëm Ademit por gjithë njerëzimit. Ëngjëjt pra, u përulën para Ademit pikërisht për faktin se ai ishte simboli i racës njerëzore.

Ademi dhe e shoqja u vendosën në Parajsë dhe pastaj u zbritën që aty sepse e kishin shijuar pemën e ndaluar. Secili njeri mund ta shohë fytyrën e tij në këtë “pasqyrë” të Ademit. Shpirti i tij, para se të vijë në këtë botë, posedonte një ekzistencë të lartësuar dhe sublime, pozita e tij ishte shumë më pranë Zotit (në një vend të lumturisë, dritës, shkëlqimit dhe shoqërisë së krijesave të pastra dhe miqve shpirtërorë). Pastaj njeriu vendosi ta zgjidhte këtë jetë dhe si rrjedhojë, u përfshi në problemet dhe vështirësitë e saj, duke u larguar gjithë kohës nga ekzistenca e tij e pastër dhe duke u tërhequr drejt kësaj jete të mërzitshme dhe të mundimshme.

Ademi u pendua sakaq dhe u lut për mëshirën e Zotit. Në të njejtën mënyrë, njeriu mund t’i kthehet Zotit dhe si pasojë, edhe vendbanimit të përjetshëm të nderit dhe lartësisë. Por nëse e zgjedh rrugën e gabuar, nëse nuk përpiqet të kthehet tek Zoti dhe nëse thjesht i ndjek dëshirat e tija, ai do ta shkëmbejë begatinë e Zotit me mohim dhe mosmirënjohje dhe do të drejtohet kah vendi i nënçmimit (zjarri).

- Pastaj Ademi mësoi ca fjalë nga Zoti i tij dhe Ai iu kthye me mëshirë...

Fjala “et-Talakki” do të thotë “të mësosh”. Ishte ky mësim që i hapi rrugë pendimit të Ademit.

Fjala “et-Teube” në përkthim të drejpërdrejtë do të thotë “të kthehesh” por zakonisht përdoret për të shprehur një “pendim”, sepse kur njeriu pendohet, ai kthehet drejt Zotit. Ky veprim ndonjëherë i mveshet Zotit (si në këtë varg) dhe tregon se Zoti kthehet drejt një robi të Tij dhe ia rikthen atij mëshirën dhe bekimin. Me fjalë të tjera, Ai e pranon lutjen e robit dhe ia fal mëkatet. Në raste të tjera, ky veprim i mveshet robit, me ç’rast shërben për ta shprehur kthimin e robit drejt Zotit, gjegjësisht pendimin e tij për mëkatet e bëra.

Pendimi i njeriut është i rrethuar në të dy anët nga dy “teube” të Zotit (në këtë rast bëhet fjalë për fjalën “teube” në kontekstin e Zotit, që nuk shpreh pendim por atë “kthim me mëshirë” të Zotit ndaj robit të tij). Njeriu kurrë nuk mund të jetojë pa mëshirën e Zotit. Ai ka nevojë për të, për t’u larguar nga mëkatet dhe vetëm nëpërmjet saj mund t’i kthehet Zotit e të pendohet për mëkatin e kryer. Pastaj është sërish mëshira e Zotit, nëpërmjet të cilës pranohet pendimi i tij. Andaj mund të thuhet se një pendim i pranuar i njeriut buron nga mëshira e Zotit ndaj tij, për t’iu kthyer përsëri kësaj mëshire. Vargu 9:118 e shpreh qartë këtë fakt:

Pastaj Ai u kthye drejt tyre me mëshirë, që të mund të pendoheshin...Teube (Pendimi) 9:118

Ç’ishin vallë fjalët që Ademi i mësoi nga Zoti i tij? Disa mendojnë se ky varg i referohet lutjes së tyre drejtuar Zotit, të përcjellur në kapitullin e shtatë.

Ata thanë: “Zoti ynë! Ne i bëmë padrejtësi vetvetes dhe sikur Ti të mos na falësh e të mos tregosh mëshirë, vërtet nga humbësit do të jemi...”Araf (Lartësitë) 7:23

Por ky këndvështrim nuk përshtatet me rrjedhën e përcjellur të ngjarjeve. Ademi dhe e shoqja e shqiptuan këtë lutje para se të largoheshin nga Parajsa dhe ishte pikërisht pas këtij përjashtimi që Ademi “mësoi ca fjalë nga Zoti i tij”, siç mund të shihet në vargjet 36 dhe 37 të kapitullit Bakara. Andaj, shprehja “ca fjalë” nuk mund t’i referohet kësaj lutjeje të Ademit dhe gruas së tij.

Megjithatë, mund të ketë një shpjegim tjetër. Kur Zoti u shpalli ëngjëjve se do të krijonte një mëkëmbës mbi tokë, ata thanë: “A do vendosësh atje një që të bëjë trazira e të derdhë gjak, ndonse ne të lartësojmë e të madhërojmë me lëvdata?” Zoti kurrë nuk tha se akuzat e tyre ndaj mëkëmbësit të ardhshëm ishin të gabuara. Përgjigja e vetme e Tij ishte se Ai ia kishte mësuar Ademit të gjithë emrat. Atëherë duhet të kishte diçka të thellë, kuptimplote dhe të rëndësishme në të mësuarit e emrave. Përndryshe, ëngjëjt nuk do të ishin të kënaqur me një përgjigje të tillë nga Zoti. Emrat e mësuar Ademit duhet të kishin përmbajtje të tillë, që do ta shpëtonin njeriun po të mëkatonte dhe do ta mbronin nga turpërimi, po të gabonte. Me shumë mundësi, fjalët e mësuara në rastin e pendimit të Ademit, ishin të ndërlidhura me emrat, që Zoti ia kishte mësuar që në fillim.

Nuk mund të mohohet se Ademi i bëri dëm vetes së tij duke u zhvendosur drejt kësaj bote, që s’është tjetër veçse një udhëkryq ku takohen lumturia dhe dëshpërimi. Sikur të fundosej tërësisht në të, ai do të zhdukej. Por në vend të kësaj, ai zgjodhi t’i kthehej vendit të tij fillestar të lartësive shpirtërore, me çfarë e shpëtoi veten. Në këtë proces, ai do të përjetonte shumë vuajtje dhe vështirësi, që buronin nga gabimi dhe padrejtësia, që i kishte bërë vetvetes. Këtu në mënyrë të pashmangshme përballemi me pyetjen: Përse Zoti zgjodhi një mënyrë kaq të vështirë dhe përplot vuajtje për ta zbritur Ademin nga Parajsa në tokë? Ajo që mund të vërehet në gjithë këtë “rrugëtim” të Ademit, është fakti se ai, pikërisht nëpërmjet këtyre vështirësive, arriti një nivel dhe një përsosmëri shpirtërore, që nuk mund ta kishte arritur pa u “syrgjynosur” në tokë.

Rasti që solli deri në largimin e tij nga Parajsa dhe më vonë, në pranimin e pendimit të tij, vetëm sa e tregoi realitetin e mirëfilltë të ekzistencës së tij. Nëpërmjet këtij rasti, ai e kuptoi se sa i varur, i mangët dhe nevojtar ishte. Në të njejtën kohë, ia bëri të qartë se çdo vështirësi e kësaj bote sjell shpërblime në jetën tjetër, çdo vuajtje në të sjell lumturi atje, çdo dhimbje e duruar për hir të bindjes ndaj Zotit, e sjell me vete kënaqësinë e Tij dhe shpërblimet e pakufishme. Ky proces vazhdon pa ndalur derisa robi të kthehet në prezencën sublime të Zotit të tij. Nga përvoja e tij, Ademi e njihte bukurinë e shumë cilësive të Zotit: faljen, mëshirën, mbulimin e gabimeve të robërve të Tij, bekimin e tyre, strehimin nën dhembshurinë dhe begatinë e Tij etj. Këto janë vetëm një pjesë e cilësive të Zotit, të rezervuara për mëkatarët. Ademi nuk mund t’i dinte dhe t’i kuptonte të gjitha këto, pa kaluar njëherë nëpër nivelet që Zoti i kishte caktuar për të.

Pendimi tij, pra, e bëri të domosdoshëm krijimin e një Sheriati (ligji). Ishte e një nevoje jetike për Ademin dhe pasardhësit e tij, që ta dinin rrugën që duhej ndjekur për ta arritur pikësynimin e tyre dhe vendbanimin e lumturisë. Pendimi i tij, i solli gjërat në një pozitë, ku shpallja e fesë dhe dekretimi i një ligji ishin të pashmangshme.

Prandaj janë të shumtë vargjet, ku Zoti e përmend pendimin para besimit:

...andaj ti bëhu i drejtë siç je urdhëruar. Po kështu edhe ata që janë penduar bashkë me ty...Hud 11:112

Dhe vërtet Unë jam falës ndaj atij që pendohet, beson dhe bën mirë...Ta Ha 20:82

- Thamë: “Zbrisni që këtu të gjithë dhe kur t’ju vijë një udhëzim prej Meje, frikë s’do të ketë për ata që e ndjekin dhe kurrfarë dëshpërimi.

- E ata që s’besojnë e q’i mohojnë shenjat Tona, s’janë veçse njerëz të zjarrit, ku do qëndrojnë përgjithmonë...”

Kjo është esenca e fesë së shpallur së pari për Ademin dhe për pasardhësit e tij. Zoti e ka përmbledhur fenë në këto dy fjali. Asgjë nuk i është shtuar dhe asgjë nuk do t’i shtohet deri në Ditën e Ringjalljes.

Po ta analizojmë tregimin e vendosjes së Ademit në Parajsë dhe të largimit të tij nga Parajsa, në veçanti në mënyrën si është shpjeguar në kapitullin e njëzetë, do të shohim se Zoti ka dhënë dy urdhra të prerë në lidhje me Ademin dhe me pasardhësit e tij. Kur Ademi hëngri nga pema e ndaluar, urdhri i prerë i Zotit ishte që ai të shkonte në tokë për ta kaluar atje jetën e tij, që do të ishte përplot vështirësi dhe vuajtje. Dhe kur ai u pendua më pas, urdhri i Zotit ishte që ai dhe pasardhësit e tij të nderoheshin me udhëzimin hyjnor. Urdhri i parë solli fillimin e jetës së tij në tokë kurse i dyti, i dhënë pas pendimit të tij, i fali dinjitet dhe bekim kësaj jete, duke e “zbukuruar” me udhëzimin hyjnor. Që nga ai çast, jeta e njeriut vazhdoi të përbëhej nga dy pjesë: një jetë materiale dhe tokësore dhe një tjetër shpirtërore, e lidhur me qiejt. Kjo mund të kuptohet edhe nga përsëritja e vazhdueshme e foljes “zbrisni”, gjatë gjithë tregimit.

Zbrisni si armiq të njëri-tjetrit! Keni vendbanim në tokë dhe furnizim për një kohë...Bakara (Lopa) 2:36

Zbrisni që këtu të gjithë dhe kur t’ju vijë një udhëzim prej Meje, frikë s’do të ketë për ata që e ndjekin dhe kurrfarë dëshpërimi...Bakara (Lopa) 2:38

Pendimi i Ademit (i shprehur në vargun 2:37) ndodhi ndërmjet këtyre dy urdhrave. Rrjedha e ngjarjeve tregon se Ademi ishte penduar edhe para se të largohej nga Parajsa, ndonse e kishte humbur tashmë pozitën e lartë që kishte patur. Kjo mund të kuptohet edhe nga ndryshimi i stilit në vargjet vijuese. Kur Zoti e vendosi Ademin në Parajsë, i tha:

...por mos iu afroni kësaj peme! Araf (Lartësitë) 7:19

Por kur Ademi hëngri nga pema e ndaluar,

Zoti u thirri: “A nuk ua ndalova atë pemë...Araf (Lartësitë) 7:22

Vini re përemrin dëftor “këtë” (për një objekt të afërt) në vargun e parë dhe përemrin dëftor “atë” të përdorur në vargun e dytë. Dallimi mund të shihet edhe në foljet e përdorura. Në vargun e parë Zoti “u thotë” atyre kurse në të dytin, “u thërret”, gjë që tregon distancë. E gjithë kjo e përkrah shpjegimin e mësipërm se në kohën e urdhrit të dytë, Ademi ishte akoma në Parajsë, ndonse e kishte humbur tashmë pozitë e tij të lartë.

Dhe thamë: “Zbrisni si armiq të njëri-tjetrit! Keni vendbanim në tokë dhe furnizim për një kohë...Bakara (Lopa) 2:36 dhe Araf (Lartësitë) 7:24

Atje do të jetoni, atje do të vdisni dhe prej atje do të nxirreni pastaj...Araf (Lartësitë) 7:25

Këto vargje tregojnë se jeta e kësaj toke ishte shumë e ndryshme nga jeta në Parajsë. Një jetë e tillë është domosdoshmërisht e lidhur me tokën e mbushur me vështirësi dhe vuajtje. Njeriu është i krijuar nga toka, pas vdekjes i kthehet asaj dhe në Ditën e Ringjalljes, prej saj do të nxirret. Kjo jetë ishte për Ademin shumë më ndryshe nga jeta e tij në Parajsë, gjë që flet se jeta që Ademi kishte jetuar në Parajsë ishte një jetë “qiellore” në kuptimin e plotë të fjalës.

Kjo na sjell në përfundimin se Parajsa e Ademit gjendej në “qiej”, ndonse nuk ishte Parajsa e përjetshme, prej të cilës nuk mund të përjashtohet njeriu. Pyetjeve në lidhje me definicionin e fjalës “qiell”, në dashtë Zoti, do t’u përgjigjemi në një pjesë tjetër të librit tonë.

Tani të kthehemi tek gabimi i Ademit. Shpjegimi i dhënë në vargje të ndryshme, hedh tashmë dritë mbi këtë temë. Por rëndësia e madhe e kësaj teme e bën të arsyeshme një analizë më sistematike të saj.

Vargjet e mësipërme tregojnë qartë se Ademi bëri një gabim dhe se e shpërfilli urdhrin hyjnor, që e paralajmëronte “...se do të jeni nga të padrejtët...” Pastaj “Ademi s’e dëgjoi urdhrin e Zotit dhe u humb.”, ndonse më vonë, që të dy (Ademi dhe e shoqja) e pranuan gabimin e tyre: “Zoti ynë! Ne i bëmë padrejtësi vetvetes dhe sikur Ti të mos na falësh e të mos tregosh mëshirë, vërtet nga humbësit do të jemi...”

Megjithatë, kur të mendohet thellësisht në lidhje me vargjet dhe në veçanti në lidhje me vargun mbi ndalesën e ngrënies nga pema e ndaluar, do të shihet qartë se urdhri i dhënë nuk ishte i një natyre të ngjashme me ligjet e dekretuara, por më tepër, një këshillë e dhënë Ademit, për dobinë dhe mirëqenien e tij. Me këtë, mund të arrijmë në përfundimet vijuese:

Në këtë kapitull dhe në kapitullin e shtatë, Zoti thotë se të ngrënit nga pema do të ishte një padrejtësi dhe dëm (që të mos bëheni nga të padrejtët). E njejta gjë përshkruhet edhe si “vështirësi” (se do ta keni vështirë), e cila më tej shpjegohet me nevojat dhe problemet tokësore, sepse është e caktuar tashmë se “Këtu s’do të keni uri dhe s’do mbeteni lakuriq. Etje s’do të keni dhe as vapën e diellit s’keni për ta ndjerë”
Nga e gjithë kjo, mund të shihet se ndalesa ishte për t’i mbrojtur ata të dy nga këto vështirësi tokësore. Ndalesa, pra, nuk ishte veçse një këshillë. Të mos e respektosh një këshillë nuk konsiderohet mëkat dhe nuk quhet një rebelim kundër atij që të ka këshilluar. Andaj, padrejtësia e përmendur në këtë varg, është drejt vetes së tyre sepse me mosrespektimin e ndalesës, ata i zgjodhën vështirësitë dhe dhimbjet e kësaj bote. Kjo padrejtësi nuk është një padrejtësi e kryer nga robi ndaj të zotit.

Kur një rob pendohet, gjegjësisht kthehet sërish kah Zoti dhe Zoti e pranon pendimin e tij, të gjitha pasojat e mëkatit të tij shlyhen, njejtë sikur ai të mos e ketë kryer fare atë. Sikur ndalesa e ngrënies nga pema e ndaluar të ishte vërtet një ndalesë ligjore, Ademi dhe e shoqja do të duhej të ktheheshin sërish në Parajsë, sapo të ishte pranuar pendimi i tyre. Por një gjë e tillë nuk ndodhi. Kjo tregon shumë bindshëm se ndalesa e Zotit ishte e një natyre këshilluese, si kur i thuhet dikujt që të mos e vërë dorën në zjarr. Sikur të mos e dëgjojë këshillën, dora e tij do të digjet dhe falja ose pendimi i tij pas kësaj, nuk do ta shërojë djegien, edhe sikur të pranohet nga personi që e këshillon. Në të njejtën mënyrë, Ademi dhe e shoqja e shpërfillën këshillën e Zotit dhe si pasojë e ngrënies nga pema e ndaluar, u detyruan të largoheshin nga Parajsa dhe të jetonin një jetë përplot vështirësi, në tokë. Pendimi i tyre nuk mund t’i kthente ata në Parajsë sepse ardhja e tyre në tokë ishte një pasojë shumë e natyrshme e veprimit të tyre.
Për të përmbledhur, vlen të theksohet se ndalesa nuk ishte një ligj i dekretuar nga Zoti, mosrespektimi i të cilit sillte dënim të personit. Po të ishte e tillë kjo ndalesë, pendimi do t’i kishte shlyer pasojat e saj dhe Ademi do të kthehej në Parajsë, menjëherë pas pendimit.

Thamë: “Zbrisni që këtu të gjithë dhe kur t’ju vijë një udhëzim prej Meje, frikë s’do të ketë për ata që e ndjekin dhe kurrfarë dëshpërimi. E ata që s’besojnë e q’i mohojnë shenjat Tona, s’janë veçse njerëz të zjarrit, ku do qëndrojnë përgjithmonë...Bakara 2:38-39
Këto vargje i kanë përmbledhur në disa fjalë, të gjithë ligjet, rregullat dhe ndalesat e dërguara njeriut nga Zoti, nëpërmjet ëngjëjve, librave dhe të dërguarve të Tij. Ky ishte edhe sheriati i parë që Zoti e dekretoi për botën e Ademit dhe të pasardhësve të tij. Ky ligj i parë u dekretuar menjëherë pas urdhrit “zbrisni!”, i cili nuk ishte një dënim i paraparë nga një ligj por thjesht një pasojë e natyrshme e ngrënies nga pema e ndaluar.

Kjo do të thotë se në kohën kur Ademi e shijoi pemën, nuk kishte një sheriat të dekretuar nga Zoti. Andaj, gjithçka që mund të ketë bërë Ademi, nuk ishte thyerje e ndonjë ligji dhe si e tillë, nuk mund të konsiderohej një krim ose mëkat.

Kundërshtim: Urdhri i drejtuar ëngjëjve dhe Iblisit që të përuleshin para Ademit ishte një urdhër autoritativ ligjor, ndonse u dha para se Ademi t’i afrohej pemës. Andaj, është vështirë të besohet se në kohën e gabimit të Ademit, nuk ekzistonte kurrfarë ligji.

Përgjigje: Këtu flasim për Ademin dhe pasardhësit e tij e jo për ëngjëjt dhe Iblisin. Në këtë rast, është krejtësisht irelevante në ka ekzistuar një urdhër obligues para se Ademi të vendosej në Parajsë.

Kundërshtim: Sikur ndalesa të ishte e një natyre thjesht këshilluese, Zoti nuk do ta përshkruante shpërfilljen e saj me fjalët “padrejtësi”, “mosbindje” dhe “devijim”.

Përgjigje: Më sipër, kemi shpjeguar se “padrejtësia” e bërë nga Ademi dhe e shoqja ishte kundër vetes së tyre dhe jo një mëkat ndaj Zotit.

Fjala “el-Isjan” (e përkthyer këtu si “rebelim”) do të thotë të rezistosh kundër diçkaje ose të bindesh me vështirësi. Arabët thonë: “Kesertuhu-fe’nkesere” (u përpoqa ta thyej dhe u thye). Në rastin e kundërt, thonë: “Kesertuhu fe asa” (u përpoqa ta thyej por duroi, rezistoi). Mosbindja ndaj një urdhri është quajtur pikërisht “el-Isjan” sepse personi që tregon mosbindje, reziston kundër tij. Një rezistim i tillë mund të bëhet si kundër një urdhri obligues ligjor, ashtu edhe kundër një këshille. Vetë fjala “el-Isjan”, pra, nuk e bart domosdoshmërisht kuptimin e mëkatit, sepse kjo gjë varet nga natyra e urdhrit, ndaj të cilit tregohet mosbindje.

Është shumë e natyrshme që muslimanët e sotëm ta përdorin këtë fjalë si ekuivalent të mëkatit dhe ta përfshijnë në terminologjinë ligjore islame, në kuptim të mosbindjes ndaj urdhrave obligues ligjorë. Por ky evoluim i fjalës “el-Isjan” nuk mund ta ndryshojë kuptimin e saj origjinal dhe të drejtpërdrejtë, me të cilin e ka përdorur Kur’ani.

Fjala “el-Gavaje” (e përkthyer këtu si “u humb”) është fjala që përdoret për paaftësinë e një njeriu për t’u kujdesur për vetveten dhe për punët e tija. Vetë fjala nuk përmban ndonjë kuptim që ka të bëjë me mëkatin ose krimin. Është konteksti, në të cilin përdoret, që ia cakton kuptimin. Kuptimi që përcjell kjo fjalë, ndryshon në varësi prej asaj, në është një urdhër obligues ligjor ose një këshillë, ajo që shpërfillet.

Kundërshtim: Atëherë përse Ademi dhe e shoqja u penduan? Përse thanë: Zoti ynë! Ne i bëmë padrejtësi vetvetes dhe sikur Ti të mos na falësh e të mos tregosh mëshirë, vërtet nga humbësit do të jemi...?

Përgjigje: Fjala “et-Teube” (e përkthyer në këtë kontekst si “pendim”) do të thotë “të kthehesh drejt diçkaje” dhe mund të përdoret në disa kuptime të ndryshme, në varësi prej kontekstit.

Një rob mund të rebelohet kundër të zotit dhe pastaj të pendohet e të kërkojë falje. I zoti, sikur të dojë, mund ta falë dhe t’ia kthejë sërish pozitën e tij të kaluar.

Një mjek i thotë një pacienti që të mos hajë nga një lloj i caktuar frutash, që mund t’ia zgjasin sëmundjen dhe ta komplikojnë gjendjen e tij shëndetësore. Pacienti i shpërfill fjalët e mjekut dhe e vë në rrezik jetën e tij. Tani ai ndihet i turpëruar dhe shpreh pendim para mjekut, i kërkon falje dhe e lut që t’i japë ndonjë ilaç të ri, për ta rifituar shëndetin. Mjeku mund t’i thotë se tani do të ketë nevojë për një terapi të gjatë dhe të vështirë, duke shtuar se sikur t’i bindet programit të sugjeruar nga mjeku, mund të jetë akoma më i shëndetshëm se më parë.

Në shembujt e mësipërm mund të shohim se edhe fjalët e tjera (e jo vetëm fjala “et-Teube”), të përdorura në tregimin e Ademit, si “falje”, “mëshirë” dhe “humbje” mund të kenë kuptime të ndryshme në varësi prej kontekstit.

Analizë e vargjeve të mësipërme nëpërmjet haditheve

Në tefsirin e tij, Kummiu përcjell nga i ati (Ibrahim ibn Hashimi) se një ditë, e pyetën Imam Sadikun (paqja qoftë mbi të) në lidhje me Kopshtin 1 (parajsën) në të cilin ishte Ademi. Donin të dinin në ishte një kopsht i kësaj bote ose i botës tjetër. Ai tha: Ishte një kopsht i kësaj bote, ku lindte dielli dhe hëna. Po të ishte Kopshti i amshimit, ai s’do të largohej prej aty. Zoti e vendosi atë në Kopsht dhe i dha liri atje, duke ia ndaluar veç pemën. Veproi kështu sepse Ademi ishte një krijesë që nuk mund të jetonte pa rregulla dhe ndalesa dhe nuk mund të mbijetonta pa ushqim, veshmbathje, strehë dhe martesë. Pa ndihmën hyjnore, ai nuk mund ta dinte ç’është e dobishme për të dhe çfarë është e dëmshme.Pastaj erdhi Iblisi dhe i tha: “po të hani prej kësaj peme, që Zoti e ka ndaluar, do të bëheni dy ëngjëj dhe do të jetoni përgjithmonë në Kopsht dhe sikur të mos hani prej saj, Zoti do t’u nxjerrë nga Kopshti.” Pastaj u betua se ishte një këshillues i sinqertë për ta, siç thotë Zoti: “Zoti jua ka ndaluar këtë pemë, që të mos bëheni dy ëngjëj e të mos bëheni të përjetshëm.” Dhe u betua para tyre: “Unë s’jam veçse një këshilltar i sinqertë për ju.” (7:20-21)

Ademi i besoi fjalët e tija dhe që të dy (Ademi dhe e shoqja) hëngrën nga pema dhe u bënë ashtu siç thotë Zoti: lakuriqësia e tyre u shfaq...(7:22) Gjërat me të cilën Zoti i kishte mbathur nga sendet e Kopshtit, pikuan prej trupave të tyre dhe ato filluan të mbuloheshin me gjethe. Pastaj Zoti u thirri të dyve dhe tha: “A nuk ua ndalova atë pemë dhe u thashë se Djalli është armiku juaj i hapur?” Siç përcjell Zoti, ata thanë: “Zoti ynë! Ne i bëmë padrejtësi vetvetes dhe sikur Ti të mos na falësh e të mos tregosh mëshirë, vërtet nga humbësit do të jemi...” Pastaj Zoti u tha: “Zbrisni si armiq të njëri-tjetrit! Keni vendbanim në tokë dhe furnizim për një kohë...” Kjo kohë zgjat deri në Ditën e Gjykimit. Pastaj Ademi zbriti në kodrën Safa, e cila u quajt ashtu sepse në të zbriti “Safijullahu” (miku i sinqertë i Zotit dmth. Ademi). Gruaja e tij, Havvaja zbriti në kodrën Merve, që u quajt ashtu sepse “el-merah” (gruaja) zbriti në të. Pastaj Ademi qëndroi në sexhde për dyzet ditë me rradhë, duke qarë për Kopshtin. Andaj Xhibrili erdhi pranë tij dhe i tha: “A nuk të krijoi Zoti me dorën e Tij? A s’të fryu nga shpirti i Vet e i bëri ëngjëjt të përulen para teje?” “Vërtet ashtu ishte”, tha Ademi. Pastaj Xhibrili tha: “Dhe Ai të urdhëroi të mos e prekësh atë pemë por ti s’iu binde.” Ademi u përgjigj: “Iblisi bëri një betim të rremë para meje.”

Autori: Ka edhe thënie të tjera të Ehl-i Bejtit, ku thuhet se Kopshti i Ademit ishte një kopsht i kësaj bote, ndonse një pjesë prej tyre janë të përcjellura nga i njejti person (Ibrahim ibn Hashimi).

Shprehja “një kopsht i kësaj bote” është përdorur për të shprehur një kopsht që nuk është ai i qëndrimit të përjetshëm. Kjo flet për një gjendje të ndërmjetme ndërmjet botës dhe amshimit. Kopshti i Ademit nuk ishte një Kopsht i qëndrimit të përjetshëm por nuk ishte thjesht një kopsht tokësor siç e dimë ne. Ky kopsht është në një kohëhapësirë të ndërmjetme (berzah) ndërmjet jetës së kësaj bote dhe asaj të amshueshmes. Shprehjet “Ademi zbriti në kodrën Safa” dhe “Havvaja zbriti në kodrën Merve”, lënë të kuptohet se para këtij rasti, ata ndodheshin në një vend më të lartë se kjo botë. Përveç kësaj, edhe shpjegimi i shprehjes “për një kohë...” me Ditën e Gjykimit është domethënës. Njeriu, pas vdekjes së tij, kalon në jetën e ndërmjetme, e cila përsëri është në tokë. Shumë vargje kuranore i përdorin si sinonime të dyja shprehjet. Për shembull:

Ai do t’i pyesë: “Sa kohë ndenjët në tokë?” Ata do të thonë:”Një ditë kaluam ose veç një copë të ditës. Pyeti ata që kanë numëruar.” Ai do të thotë: “Ju qëndruar shumë pak, veç sikur ta dinit..” Muminun (Besimtarët) 23:112-114

Dhe kur të vijë Çasti, fajtorët do të betohen se s’qëndruan në tokë veçse një orë. Kështu gënjenin ata. Por ata, të cilëve u dha dituri e besim, do të thonë: “Ju vërtet qëndruat aq sa deshi Zoti, deri në Ditën e Gjykimit, por ju s’e dinit... Rum (Romakët) 30:55-56

Përkundër gjithë kësaj, shumë hadithe të përcjellura nga Ehl-i Bejti, tregojnë se kopshti i Ademit ishte në qiej dhe se ai dhe e shoqja zbritën nga qielli. Ata që e njohin gjuhën e përdorur në hadithe, nuk do ta kishin të vështirë për të kuptuar se Kopshti i tyre ishte në qiej dhe se ata kishin zbritur nga qielli në tokë, pavarësisht se mund të ishin krijuar në tokë dhe të kishin jetuar në të, gjithë kohës. Këto shprehje nuk janë ndryshe nga shprehjet ku thuhet se Parajsa është në qiej, ndonse thuhet qartë më parë, se varri është një kopsht nga kopshtet e Parajsës ose një gropë nga ato të Ferrit. Shumë shprehje të tilla (kundërthënëse në dukje) mund të shihen në hadithe. Por do të qartësohen të gjitha, kur të flasim për definicionin e fjalës “qiell”.

Në hadithet e besueshme nuk ka ndonjë gjurmë në lidhje me mënyrën se si Iblisi mundi të vinte deri tek Ademi dhe e shoqja. Disa hadithe përmendin një gjarpër dhe një fazan, si ndihmues të tij, në përpjekjen për t’i bërë të devijojnë Ademi dhe e shoqja. Megjithatë, këto hadithe nuk janë shumë të besueshme dhe u integruan në Islam, nga ndikimi i judaizmit. Me shumë gjasa është marrë nga hebrenjtë, ku ky tregim i njejtë, i përcjellur në pjesën “Zanafilla” të Biblës, thotë:

Zanafilla 2

7 atëherë Zoti Hyj e formoi prej pluhurit të tokës njeriun dhe nëpër hundë i futi frymën e jetës e njeriu u bë qenie e gjallë.

8 Zoti Hyj mbolli një kopsht në Eden, në lindje e në të e vendosi njeriun që e kishte krijuar. 9 Zoti Hyj bëri që prej toke të mbijë çdo lloj peme, e bukur për t’u parë dhe e shijshme për t’u ngrënë e në mes të parrizit pemën e jetes e pemën e dijes të mirës e të së keqes.

10 Një lumë buronte nga Edeni për ta ujitur kopshtin. Prej andej ndahej e formonte katër krahë. 11 Njëri quhet Pison: ky dredhon rreth mbarë tokës së Hevilatit ku ka ar 12 ari i asaj toke është shumë i mirë po ka edhe bdel dhe gur onikin. 13 Lumi i dytë quhet Geon. Ky i sillet rreth mbarë tokës së Etiopisë. 14 Kurse lumi i tretë quhet Tigris: ky rrjedh në lindjen e Asirisë. E lumi i katërt është Eufrati.

15 Zoti Hyj e mori njeriun dhe e vendosi në kopshtin Eden që ta punojë e ta ruajë atë: 16 Zoti Hyj i urdhëroi njeriut dhe i tha: “Ha prej çdo peme të kopshtit; 17 por prej pemës së dijes - të së mirës dhe të së keqes, ruaj se ha. Sepse, atë ditë që ke për të ngrënë prej saj, do të vdesësh”.

18 Zoti Hyj tha edhe: “Nuk është mirë që njeriu të jetë vetëm: do t’ia bëj një ndihmë që t’i përngjajë”. 19 Pasi Zoti Hyj i kishte formuar prej dheut të gjitha kafshët e gjalla të fushës dhe të gjithë shpendët e qiellit, i solli te njeriu, për të parë, se si do t’i quajë, sepse secila kafshë e gjallë do të mbante atë emër, me të cilin do ta quante njeriu.

20 Njeriu ia ngjiti emrin përkatës secilës bagëti, secilit shpend të qiellit dhe secilës egërsirë të fushës; por për njeriun nuk gjendej një ndihmës që t’i përngjante atij.

21 Prandaj, Zoti Hyj i lëshoi njeriut një gjumë të rëndë. Pasi e zuri gjumi, ia nxori një brinjë dhe vendin e saj e mbushi me mish.

22 Zoti Hyj e përftoi gruan prej brinjës që ia kishte nxjerrë njeriut dhe e solli te njeriu. 23 Atëherë njeriu klithi:

“Kjo tani është ashti i eshtrave të mi

dhe mishi i mishit tim!

Le të quhet Grua,

sepse kjo u mor nga njeriu”.

24 Për këtë arsye njeriu do ta lërë të atin dhe t’ëmën e vet dhe do të jetojë bashkë me gruan e vet e do të bëhen një trup i vetëm.

25 Të dy ishin të zhveshur: njeriu dhe gruaja e nuk ndjenin farë turpi.

Zanafilla 3

1 Ndër të gjitha egërsirat e fushës që Zoti Hyj krijoi, gjarpri ishte më dinaku. Ky i tha gruas: “Vërtet, Hyji ju urdhëroi që të mos hani prej asnjë peme të kopshtit?”. 2 Gruaja iu përgjigj: “Ne i hamë frutat e pemëve që janë në kopsht; 3 porse për frytin e pemës që është në mes të kopshtit, Hyji na urdhëroi të mos e hamë as të mos e prekim që të mos vdesim”. 4 Porse gjarpri i tha gruas: “Nuk do të vdisni assesi. 5 Madje Hyji e di se kurdo të hani prej saj, sytë tuaj do të hapen e do të bëheni porsi Hyji duke e njohur të mirën e të keqen”.

6 Atëherë gruaja pa se pema ishte e mirë për ta ngrënë dhe e bukur për t’u parë dhe pemë e dëshirueshme për të fituar dijen; gruaja mori prej frutit të saj dhe hëngri. Pastaj i dha edhe burrit të vet që ishte me të. Hëngri edhe ai. 7 Atëherë u hapën sytë të dyve. Kur panë se ishin lakuriq, gërshetuan gjethe fiqsh dhe bënë mbështjellës për vete.

8 Kur pastaj e dëgjuan zërin e Zotit Hyj që po shëtiste nëpër kopsht, në freskinë e pasditës, njeriu e gruaja e tij u fshehën para Zotit Hyj ndërmjet pemëve të kopshtit.

9 Zoti Hyj e thirri njeriun e i tha: “Ku je”? 10 Ky iu përgjigj: “Dëgjova zërin tënd në kopsht e u tremba, sepse jam lakuriq e u fsheha”. 11 Ai i tha: “Kush të tregoi se je lakuriq? A mos hëngre frutat nga pema prej së cilës të kam urdhëruar të mos hash”? 12 Njeriu u përgjigj: “Gruaja që ma dhe për shoqe, ajo më dha frut prej pemës dhe hëngra”. 13 Atëherë Zoti Hyj i tha gruas: “Pse e bëre këtë”? Gruaja u përgjigj: “Më gënjeu gjarpri dhe hëngra”.

14 Atëherë Zoti Hyj i tha gjarprit:

“Pasi e bëre këtë gjë

qofsh mallkuar ndër të gjitha bagëtitë

dhe kafshët e egra!

Do të ecësh përmbi barkun tënd

dhe do të hash pluhur në të gjitha ditët e jetës sate!

15 Armiqësi do të vë ndërmjet teje e gruas,

ndërmjet farës sate e farës së saj:

fara e saj do të ta ndrydhë kokën,

kurse ti do t’ia sulmosh themrën”.

16 E gruas i tha:

“Do t’i shtoj mundimet e shtatzënisë sate,

në mundime do t’i lindësh fëmijët,

dëshirimi yt do të të shtyjë kah burri yt

e ai do të sundojë mbi ty.”

17 Kurse njeriut i tha:

“Pasi e dëgjove zërin e gruas sate

dhe hëngre frutin prej pemës që ta pata ndaluar ta hash:

Për shkak tëndin qoftë mallkuar toka!

Prej saj me mund do ta nxjerrësh kafshatën

për çdo ditë të jetës sate.

18 Do të të prodhojë ferra e halluga

dhe do të ushqehesh me barishte toke.

19 Me djersë të ballit tënd do ta hash bukën

derisa të mos kthehesh në dhe

prej të cilit qe nxjerrë,

sepse pluhur je dhe në pluhur do të kthehesh”!

20 Njeriu e quajti gruan e vet Evë, sepse ajo është nëna e të gjithë të gjallëve.

21 Zoti Hyj ia bëri njeriut e gruas së tij petkat prej lëkure dhe i veshi. 22 Atëherë Zoti Hyj tha: “Ja, njeriu u bë gati si njëri prej nesh duke e njohur të mirën e të keqen; tani, pra, s’do të ishte mirë ta shtrijë dorën e të marrë prej pemës së jetës e të hajë dhe të jetojë për amshim”.

23 Zoti Hyj e dëboi njeriun prej kopshtit të Edenit që ta punojë tokën prej së cilës qe krijuar. 24 E dëboi njeriun dhe, në lindjen e kopshtit të Edenit, i vendosi kerubinët e shpatën flakëruese e vringëlluese për ta ruajtur shtegun e pemës së jetës.

© Kisha Katolike, Kosovë

Mund t’i krahasoni rrëfimet e Kur’anit dhe të Biblës dhe pas një përsiatjeje të thellë të haditheve në librat sunnite dhe shiite, të shihni se mes të dy librave ka disa dallime qenësore. Tani nuk do ta diskutojmë këtë çështje, për arsyen se një analizë e tillë është jashtë spektrit të kësaj vepre.

Pyetje: Si mund të hynte në Parajsë Iblisi, për t’i mashtruar Ademin dhe të shoqen? Kjo pyetje parashtrohet për dy arsye:

Parajsa është një vend i pastërtisë, ku s’do të ketë fjalë të kotë dhe as mëkate...(50:23)

Parajsa është në qiej dhe Iblisi tashmë ishte larguar që atje, kur refuzoi të përulej para Ademit. Atëherë dil që aty, se je i përzënë! (15:34); Atëherë zbrit që aty, se s’je i denjë në të, të mbahesh mendjemadh! (7:13)

Përgjigje pyetjes së parë:

1- Kur’ani flet se nuk janë të mundura fjalët e kota dhe mëkati në Kopshtin (Parajsën) e përjetshëm (ku do të vendosen besimtarët pas ringjalljes) dhe as në “kopshtin” e ndërmjetëm (Berzah), ku do të vendosen fill pas vdekjes. Por nuk thotë një gjë të tillë për Kopshtin e Ademit, në të cilin u vendos ai, bashkë me të shoqen, përpara se të dërgohej në këtë botë dhe para se t’i shpallej ndonjë ligj. Mund të thuhet se me këtë, Kur’ani jo vetëm që e tregon mundësinë e mosbindjes brenda këtij kopshti, por edhe rrëfen për një mosbindje të tillë. Një vërtetim për këtë është vetë mosbindja e Ademit.

Për më tepër, kotësia dhe mëkati janë koncepte relative, të cilat nuk ndodhin derisa njeriu të vijë në këtë botë dhe derisa t’i jepet atij një ligj, që duhet ndjekur.

Përgjigje pyetjes së dytë:

Nuk mund të thuhet me saktësi të plotë se shprehjet “dil që aty” dhe “zbrit që aty!” janë për ta përjashtuar Iblisin nga qiejt, sepse “qiejt” nuk janë përmendur në vargjet paraprake. Ky urdhër, pra, mund ta ketë kuptimin: “largohu nga mesi i ëngjëjve!” ose “zbrit nga dinjiteti dhe nderi që të është dhënë!”

Ky urdhër mund ta ketë edhe kuptimin se ai më nuk mund të jetonte me ëngjëjt në qiej. Po të jetë kështu, atëherë kjo nuk ishte një ndalesë që ia pengonte hyrje-daljen. Ky interpretim përkrahet edhe nga vargjet, të cilat e përshkruajnë shkuarjen e kohëpaskohsme të Djallit në qiej, për t’i përgjuar tinëzisht bisedat e ëngjëjve. Për shembull thuhet:

Dhe e kemi mbrojtur atë (qiellin) nga çdo djall i mallkuar, përveç atij që vjen tinëzisht dhe përgjon. Por edhe atë e godit një yll i zjarrtë... Hixhr (Shkëmbi) 15:17-18

Përcillet gjithashtu se përpara se të lindte profeti Isa (paqja qoftë mbi të), djajve u ndalohej të ngjiteshin deri në qiellin e shtatë. Pas vdekjes së tij, atyre u lejohej të ngjiteshin vetëm deri në qiellin e katërt, për t’u ndaluar më pas krejtësisht, pas lindjes së Muhammedit (paqja qoftë mbi të dhe mbi familjen e tij).

Në Librin e Zotit, nuk përmendet në mënyrë eksplicite se Iblisi hyri në Kopsht. Andaj, kjo pyetje as që mund të parashtrohet. Një gjë e tillë është përcjellur vetëm në hadithe që nuk kanë qenë të nivelit mutavatir 2 , ku shpesh rrëfyesit e kanë përcjellur tregimin me fjalët e tyre dhe jo me fjalët e njejta që i ka përdorur Imami.

Dëshmia më e fortë që do të mund të sillej për të thënë se Iblisi ka hyrë në Kopsht, mund të ishte vargu:

Zoti jua ka ndaluar këtë pemë, që të mos bëheni dy ëngjëj e të mos bëheni të përjetshëm... Araf (Lartësitë) 7:20

Në këtë varg, djalli e përdor përemrin dëftor “këtë” (këtë pemë), që nënkupton afërsi. Por sikur të pranojmë këtë si një afërsi fizike, atëherë do të duhej t’ia mveshnim kuptimin e njejtë edhe në rastin kur Zoti thotë: “por mos iu afroni kësaj peme...” (7:19). Askush nuk mund të thotë se Zoti gjendej pranë pemës, në çastin që e thoshte këtë.

Në vepërn “el-Ujun”, Abdu’s-Selam el Haraviu përcjell se një ditë e pyeti Imam Rizaun (paqja qoftë mbi të): O djali i të Dërguarit! A s’më thua vallë ç’ishte pema prej të cilës hëngrën Ademi dhe Havvaja? Njerëzit kanë mendime të ndryshme në lidhje me këtë. Disa thonë se ishte nga drithërat e ca të tjerë thonë se ishte pema e lakmisë.. Imami ia ktheu: “Të gjitha janë të sakta...” Abdu’s-Selami pyeti: “Si mund të jenë të sakta të gjitha kur thonë gjëra të ndryshme.” Imami iu përgjigj: “O djali i Saltit! Pema e kopshtit bën fruta të shumëllojshme dhe mund të ngjajë që pema e rrushit të japë drithëra. Por nuk janë si pemët e kësaj bote. Kur Zoti ia ngriti pozitën Ademit, duke i bërë ëngjëjt të përuleshin para tij dhe duke e vendosur në Kopsht, ai tha: “A ka krijuar Zoti ndonë njeri më të mirë se unë?” Zoti e dinte atë që i kalonte nëpër kokë dhe i tha: “Ngrite kokën o Adem dhe vështroi shtyllat e Fronit!” Ademi i vështroi shtyllat dhe në to shkruhej: “S’ka zot tjetër veç Zotit, Muhammedi është i Dërguari i Zotit, Ali ibn Ebu Talibi është Prijësi i Besimtarëve, gruaja e tij Fatimeja është zonja e grave të botëve dhe Hasani e Husejni janë Prijësit e të rinjve të Parajsës.” Ademi pyeti: “O Zoti im! Kush janë ata?” Zoti i Madh e Fuqiplot, ia ktheu: “O Adem! Ata janë nga pasardhësit e tu dhe janë më të mirë se ti dhe më të mirë se gjithë ç’kam krijuar. Po të mos ishin ata, s’do t’të krijoja ty, as Kopshtin, as Zjarrin, as qiejt dhe as tokën. Andaj ki kujdes të mos i xhelozosh ata sepse do të mbetesh larg Meje.” Por Ademi i vështroi me xhelozi dhe dëshiroi t’i arrinte. Andaj Djalli e mundi atë dhe e mundi edhe Havvanë, e cila e kish’ vështruar me xhelozi Fatimenë. Pastaj që të dy hëngrën nga pema e ndaluar. Andaj Zoti i largoi nga Kopshti dhe ata zbritën nga afërsia e Tij në tokë.

Autori: Kjo çështjet është përcjellur në shumë hadithe, prej të cilave disa hyjnë në hollësi dhe disa të tjera, janë më të përgjithshme. Në këtë hadith, Imami ka konfirmuar se pema ishte nga drithërat dhe se ishte njëherit edhe pemë e lakmisë. Cilësimi i parë lë të kuptohet se kjo pema nuk ishte e një interesi të veçantë për njerëzit e Kopshtit kurse cilësimi i dytë, tregon se kjo pemë ishte tepër e lartë dhe e paarritshme për Ademin dhe të shoqen.

Këto dy intepretime bien ndesh me njëri-tjetrin dhe ky hadith duket si një hadith problematik. Por sikur ta kujtoni zotimin që e shpjeguam më sipër, do të shihni se të dy kuptimet në lidhje me pemën, plotësohen ndërmjet veti dhe nuk e përjashtojnë njëri-tjetrin. Ademi donte t’i kombinte kënaqësitë e Parajsës (vendi i afërsisë me Zotin, ku duhej ta mbante mend zotimin e dhënë Zotit dhe të mos lejonte që kujdesi t’i rrëshqiste drejt diçkaje tjetër) me pemën e ndaluar (e cila do t’ia sillte vuajtjet dhe problemet e botës) por nuk ia doli mbanë dhe u dërgua në tokë, sepse e kishte shpërfillur zotimin dhe kushtet e tij. Më vonë, ishte pikërisht Profeti Muhammed (paqja qoftë mbi të dhe mbi familjen e tij), i cili i kombinoi këta dy faktorë, të kundërt në dukje. Ai ishte i pari që e harmonizoi këtë botë me botën e ardhshme dhe e sinkronizoi materjen me shpirtin, duke krijuar një njeri të kompletuar.

Megjithatë, Zoti e udhëzoi Ademin dhe e zgjodhi për të, mëkëmbësinë e Tij. Si pasojë e pendimit të tij, Ai e ngriti atë sipër dëshirave të botës dhe e bëri ta kujtonte sërish betimin e bërë ndaj Zotit.

Në fjalinë “Por Ademi i vështroi me xhelozi dhe dëshiroi t’i arrinte” të Imamit, pjesa e dytë e shpjegon të parën. Ademi thjesht dëshiroi të ishte si ata. Këtu nuk bëhet fjalë për një xhelozi, në kuptimin e lig dhe dashakeq të fjalës, por më tepër, për një lakmi për të arritur një gradë më të lartë.

Tani t’u hedhim një vështrim haditheve në vijim:

Në veprën “Kemalu’d-din”, Thumaliu përcjell se Imam Muhammed Bakiri (pqmt) ka thënë: Zoti mori besë nga Ademi që të mos i afrohej pemës. Por kur erdhi koha e caktuar nga Zoti, Ademi e harroi betimin dhe hëngri prej saj. Ky është kuptimi i fjalëve: “Ne vërtet morëm zotim prej Ademit më parë por harroi e Ne s’gjetëm vendosmëri tek ai...” (20:115)

Në tefsirin e Ajjashiut, përcillet se Imam Muhammed Bakirin ose Imam Xhaferin (pqmt) e pyetën përse Zoti e dënoi Ademin për harresën e tij. Imami tha: Ademi nuk kishte harruar. Si mund të thoni ashtu kur edhe vetë Iblisi i tha: “Zoti jua ka ndaluar këtë pemë, që të mos bëheni dy ëngjëj e të mos bëheni të përjetshëm”(7:20)

Po të shihet shpjegimi i mësipërm, këto dy hadithe harmonizohen, ndonse në dukje kundërshtohen mes veti.

Në veprën “Emali” të Sadukut, Ebu’s-Salt Hareviu rrëfen: Memuni solli kundër Imam Rizaut njerëz nga sekte të ndryshme të muslimanëve, nga hebrenjtë, nga të krishterët, nga zoroastrianët etj. S’kishte njeri që hyri në diskutim me Imamin dhe që nuk përfundoi duke i pranuar në heshtje argumentet e tij. Pastaj u ngrit Ali ibn Muhammed ibn Xhehmi dhe e pyeti: “A besoni në pagabueshmërinë e profetëve, o djali i të Dërguarit?” Imami iu përgjigj me një “po”. Atëherë, tjetri tha: “E ç’të bëjmë atëherë me fjalët e Zotit, ku thuhet: “Ademi s’e dëgjoi urdhrin e Zotit dhe u humb (devijoi)?(20:121)” Atëherë mësuesi ynë, Imam Rizau (pqmt) tha: “Të kesh turp o Ali! Kije frikë Zotin! Mos u mvesh cilësi të liga të dërguarve të Tij dhe mos e interpreto Librin e Zotit ashtu si të të teket! Vërtet Zoti thotë: “...dhe askush s’e di interpretimin e Librit përveç Zotit dhe atyre që janë të thelluar në dituri...” (3:7) Sa për fjalët që i përmende, dije se Zoti e krijoi Ademin si një Dëshmi të Tij në tokë dhe për të qenë mëkëmbësi i Tij në të. Ai nuk e krijoi Ademin për në Parajsë dhe mosbindja e Ademit u bë në Parajsë e jo në tokë, sepse ishte urdhri i caktuar i Zotit, që do të përmbushej domosdo. Pastaj Ademi u dërgua në tokë dhe u mbrojt (u bë i pagabueshëm), siç thotë Zoti: “Vërtet Zoti i zgjodhi Ademin, Nuhun, pasardhësit e Ibrahimit dhe pasardhësit e Imranit mbi të gjithë njerëzit e botës.(3:33)”

Autori: Fjalia e Imamit “dhe mosbindja e Ademit u bë në Parajsë e jo në tokë...” e vërteton atë që shpjeguam më sipër në lidhje me faktin se nuk ekzistonte një ligj i caktuar nga Zoti në Parajsë (Kopsht) dhe se Ademi, edhe para krijimit të tij, ishte destinuar për të jetuar në tokë. Andaj, mosbindja e tij nuk ishte mosrespektimi i një ndalese ligjore por thjesht shpërfillja e një këshille.

Në veprën “el-Ujun”, Ali ibn Muhammed ibn Xhehmi rrëfen: Një ditë shkova në pallatin e kalifit Memun dhe atje ishte edhe Ali ibn Musai. Memuni i tha: “O djali i të Dërguarit! A nuk mendon ti se profetët janë të pagabueshëm?” Imam ia ktheu: “Po!” Memuni vazhdoi: “Atëherë ç’është kuptimi i vargut “Ademi s’e dëgjoi urdhrin e Zotit dhe u humb (devijoi)”? Imami iu përgjigj: “Zoti i tha Ademit: “O Adem! Jetoni ti dhe jote shoqe në Parajsë, hani sa të doni nga ajo që ju pëlqen por mos iu afroni kësaj peme se do të jeni nga të padrejtët.” Zoti nuk i tha: “mos ha nga kjo pemë ose nga një tjetër lloj i saj!”. Ademi dhe e shoqja nuk hëngrën prej asaj peme por prej një peme të ngjashme sepse Djalli u përshpëriti gjëra të liga dhe tha: “Zoti jua ka ndaluar këtë pemë, që të mos bëheni dy ëngjëj e të mos bëheni të përjetshëm. Dhe u betua para tyre: “Unë s’jam veçse një këshilltar i sinqertë për ju.” Ademi dhe Havvaja nuk kishin dëshmuar më parë ndonjë betim të rremë në emër të Zotit. Kështu ai i mashtroi dhe ata hëngrën nga pema, sepse i besuan betimit të bërë në emër të Zotit. Kjo ndodhi para se të ishte profet Ademi dhe nuk është një mëkat i tillë që e çon dikë drejtë zjarrit. Ishte veç një mëkat i vogël, që u lejohet profetëve para se t’u filloj profetësia. Kur Zoti e zgjodhi atë dhe e bëri profet, ai u bë i pagabueshëm dhe nuk bëri as ndonjë mëkat të vogël e as të madh. Zoti thotë: “Vërtet Zoti i zgjodhi Ademin, Nuhun, pasardhësit e Ibrahimit dhe pasardhësit e Imranit mbi të gjithë njerëzit e botës.(3:33)”

Autori: Pas përcjelljes së këtij hadithi, Saduku (Zoti e mëshiroftë) thotë: “Është vërtet e çuditshme se pikërisht Ali ibn Muhammed ibn Xhehmi përcjell një hadith të tillë edhe përkundër urrejtjes së tij të theksuar për Ehl-i Bejtin.”

Sikur Saduku ta analizonte më thellësisht hadithin në fjalë, me siguri nuk do t’i vinte dhe aq interesant ky fakt. Përgjigja e përcjellur është në kundërshtim të hapur me mësimin e njohur të Imamëve të Ehl-i Bejtit, në lidhje me faktin se profetët janë plotësisht të mbrojtur nga mëkatet e vogla dhe të mëdha, edhe para se t’u shpallet profetësia edhe më pas.

Për më tepër, në përgjigjen që pretendohet se është e Imamit, thuhet se vargu kuranor “Zoti jua ka ndaluar këtë pemë, që të mos bëheni dy ëngjëj...” duhet të kuptohet sikur Zoti t’i ketë thënë: “Zoti nuk jua ka ndaluar këtë pemë (të ngjashmen) por vetëm atë pemën tjetër, të cilën ua ka ndaluar vetëm që të mos bëheni dy ëngjëj.” Ky sshpjegim bie ndesh me atë që thuhet në Kur’an. Fjala e përmendur e Djallit, tregon qartë se ai i inkurajonte ata të hanin nga vetë pema e ndaluar, duke u premtuar se do të bëheshin ëngëj dhe të përjetshëm. Kjo mund të shihet po të krahason dy vargjet në vijim:

Zoti jua ka ndaluar këtë pemë, që të mos bëheni dy ëngjëj e të mos bëheni të përjetshëm...Araf (Lartësitë) 7:20

Por Djalli i përshpëriti e i tha: “O Adem! A do të ta tregoj pemën e përjetësisë dhe mbretërinë që nuk zhduket? Ta Ha 20:120

Përcjellësi i këtij hadithi, Ali ibn Muhammed ibn Xhehmi, e kishte marrë tashmë përgjigjen e nevojshme për pyetjen e tij, gjatë debateve të Imam Rizaut (pqmt) me dijetarët, në pallatin e Me’munit. Andaj ka një gjë që nuk shkon në këtë hadith, ndonse disa pjesë të tij janë të pranueshme.

Sërish Shejh Saduku përcjell nga Imam Muhammed Bakiri (paqja qoftë mbi të), i cili nëpërmjet paraardhësve të tij, e përcjell nga i Dërguari i Zotit, thënien në vijim: Ademi dhe Havvaja qëndruan në Kopsht shtatë orë, sipas orëve të një dite të kësaj bote. Pastaj Zoti i zbriti që aty po atë ditë.

Në tefsirin e Ajjashiut, Abdullah ibn Sinani përcjell se një ditë e pyetën Imam Xhaferin (pqmt): “Sa kohë ndenjën Ademi dhe e shoqja në Parajsë, derisa gabimi i tyre i bëri të largoheshin prej atje?” Imami tha: “Vërtet Zoti i fryu Ademit nga shpirti i Tij në mesditën e të premtes, pastaj e krijoi gruan e tij nga brinja e tij e fundit. Pastaj i bëri ëngjëjt të përuleshin para Ademit dhe e vendosi në Parajsë po atë ditë. Për Zotin, ai nuk ndenji aty më shumë se gjashtë orë të po asaj dite derisa tregoi mosbindje ndaj Zotit. Pas kësaj, Zoti i largoi që të dy pas perëndimit të diellit dhe ata u vendosën në oborrin e Parajsës deri në mëngjes. Pastaj lakuriqësia e tyre u bë e dukshme dhe Zoti u thirri: “A nuk ua ndalova atë pemë...” Ademi u ndje i turpëruar dhe me kokën ulur, tha: “Zoti ynë! Ne i bëmë padrejtësi vetvetes dhe e pranojmë mëkatin tonë. Andaj na fal!” Zoti u tha: “Zbrisni që të dy nga qiejt në tokë sepse asnjë mëkatar s’do qëndrojë pranë Meje, as në Parajsë e as në qiej...”

Autori: Ky hadith jep një detaj të ri. Ai tregon se Ademi dhe e shoqja fillimisht u nxorrën nga Parajsa në oborrin e saj dhe më pas nga oborri në tokë. Në Kur’an ka disa dëshmi, që e përkrahin një mendim të tillë:

Zoti dy herë u thotë që të “zbresin” (vargjet 2:36 dhe 2:38). Ky nuk ishte një urdhër legjislativ por i tillë që realizohej në çastin që përmendej. Sikur urdhri i parë të ishte për të shkuar drejpërdrejt në tokë, nuk ka arsye përse ata të mos kenë shkuar në tokë sakaq. Në këtë rast, urdhri i dytë do të ishte i panevojshëm. Shpjegimi i dhënë në hadithin e mësipërm hedh dritë mbi këtë çështje.

Siç u përmend edhe gjatë komentimit të vargjeve përkatëse, ky kuptim mund të fitohet edhe nga ndryshimi i foljes dhe përemrit gjatë kalimit nga vargu 19 në vargun 22 të kapitullit të shtatë.

(Dhe thamë) O Adem! Jetoni ti dhe jote shoqe në Parajsë, hani ç’të dëshironi por mos iu afroni kësaj peme, që të mos bëheni nga të padrejtët! Araf (Lartësitë) 7:19

Atëherë Zoti u thirri: “A nuk ua ndalova atë pemë...Araf (Lartësitë) 7:22

Folja “thamë” e vargut paraprak, kthehet në “u thirri”, njësoj siç ndryshon përemri dëftor nga “kësaj”(që shpreh afërsi) në “atë” (që shpreh largësi). Këto ndryshime tregojnë se gjatë urdhrit të dytë të Zoti për të “zbritur”, Ademi tashmë kishte zbritur nga vendi i tij në afërsi të Zotit drejt një vendi më të largët, i cili në hadithin e përmendur quhet “oborri”.

Ky hadith thotë edhe se Havvaja ishte krijuar nga brinja më e fundit e Ademit. Ky është një rrëfim biblik, i mohuar kategorikisht nga Imamët e Ehl-i Bejtit (siç do të shihet në vijim të librit). Ky hadith, pra, është i papranueshëm, përveç nëse e pranojmë në kuptimin se Havvaja u krijua nga balta që mbeti pas krijimit të Ademi dhe që atë çast ndodhej pranë brinjës së tij të fundit.

Në qëndroi Ademi gjashtë orë ose shtatë orë në Parajsë, është një çështje krejtësisht irelevante.

Në veprën “el Kafi”, nga Imami i pestë ose i gjashtë, në lidhje me fjalinë “Pastaj Ademi mësoi ca fjalë nga Zoti i tij”, përcillet thënia në vijim: Fjalët që Ademi i mësoi ishin këto: “Nuk ka zot tjetër veç Teje. Ty të takon lavdia, o Zot, dhe lëvdatat, të gjitha! Kam kryer një të ligë dhe i kam bërë padrejtësi vetes sime. Andaj më fal sepse Ti je më i miri i falësve. S’ka zot tjetër veç Teje. Ty të takon lavdia dhe të gjitha lëvdatat! Unë kam gabuar dhe i kam bërë padrejtësi vetvetes. Andaj ki mëshirë ndaj meje sepse Ti je më i Mëshirshmi. S’ka zot tjetër veç Teje. Ty të takon lavdia dhe lëvdatat, të gjitha!Unë veprova keq dhe isha i padrejtë ndaj vetes sime. Andaj më mëshiro sepse Ti je më i miri i mëshiruesve. Nuk ka zot tjetër veç Teje. Ty të takon lavdia dhe ty të takojnë lëvdatat! Unë gabova dhe i bëra padrejtësi vetes sime. Andaj më fal e kthehu drejt meje me mëshirë sepse ti je Ai q’i pranon pendimet, ti je Mëshiruesi...”

Autori: Edhe autorë të tjerë si Saduku, Ajjashiu dhe Kummiu kanë përcjellur thënie me përmbajtje të ngjashme. Pak a shumë e njejta gjë është përcjellur edhe në burimet sunnite. E njejta gjë mund të kuptohet edhe nga vargjet e Kur’anit.

Autori i “el-Kafi” Kulejniu, ka shkruar: “Në lidhje me këtë varg, një hadith tjetër thotë: Ai ka kërkuar falje nga Zoti, për hir të Muhammedit, Aliut, Fatimesë, Hasanit dhe Husejnit.

Ky shpjegim është dhënë edhe nga Saduku, Ajjashiu, Kummiu dhe të tjerë. Një hadith i ngjashëm është përcjellur edhe në burimet sunnite. Në veprën, ed-Durru’l-menthur përcillet se i Dërguari i Zotit, ka thënë: Kur Ademi e bëri mëkatin që e bëri, e ngriti kokën drejt qiellit dhe tha: “Të lutem të më falësh, për hir të Muhammedit” Zoti i shpalli: “Kush është Muhammedi?” e Ademi u përgjigj: “I Lartësuar je Ti! Kur më krijove, unë e ngirta kokën drejt Fronit tënd dhe e pashë atë që shkruhej: “Nuk ka zot tjetër veç Zotit, Muhammedi është i Dërguari i Zotit.” Kështu e kuptova se askush nuk mund të ishte më i nderuar pranë Teje se ai, emrin e të cilit e kishe shkruar pranë emrit Tënd.” Pas kësaj, Zoti i shpalli: “O Adem! Ai është i fundmi i të dërguarve nga pasardhësit e tu. Po të mos ishte ai, as ty s’do t’të krijoja.”

Autori: Po të analizohen thellësisht këto hadithe, që duken sikur bien ndesh me kuptimin e drejpërdrejtë të vargjeve të Kur’anit, do të shihet se ata janë në të vërtetë të ndërlidhura me to. Fjalia “Pastaj Ademi mësoi ca fjalë nga Zoti i tij” tregon se Ademi e kishte fituar këtë dituri nga Zoti, para se të pendohej. Krahas kësaj, shpjeguam tashmë se Zoti ia kishte mësuar atij të gjithë emrat. Zoti u tha ëngjëjve se do të krijonte një mëkëmbës mbi tokë dhe ata thanë: “A do vendosësh atje një që të bëjë trazira e të derdhë gjak, ndonse ne të lartësojmë e të madhërojmë me lëvdata? Ai tha: ”Unë vërtet e di atë që ju s’e dini”. Dhe ia mësoi Ademit emrat, të tërë.”

Duhet të kishte patur diçka tek këto emra, që bënte të fshihej çdo padrejtësi, të pastrohej çdo mëkat dhe të shërohej çdo sëmundje morale dhe shpirtërore. Përndryshe, kundërshtimi i ëngjëjve nuk do të gjente përgjigje. Zoti nuk tha kurrfarë fjale për t’i mohuar pretendimet e ëngjëjve. Gjithë ç’bëri Ai ishte të mësuarit e emrave Ademit. Kjo do të thotë se ato emra, mund t’i shëronin të gjitha mangësitë e njeriut. Këtë e kuptuan ëngjëjt dhe iu dorëzuan diturisë dhe urtësisë së Zotit. Më herët, shpjeguam se këto emra ishin krijesa sublime, të fshehura nga qiejt e nga toka dhe se ishin ndërmjetësuese, që i përcillnin bekimet dhe begatitë e Zotit deri tek krijesat e Tija. Asnjë krijesë tjetër nuk do të mund ta arrinte përsosmërinë e saj përveç me ndihmën e tyre. Në këtë pikë, mund t’u referohemi disa haditheve, që thonë se Ademi, kur i mësonte emrat, i pa imazhet e Muhammedit dhe të Ehl-i Bejtit të tij, gjegjësisht dritën e tyre.

Disa prej këtyre haditheve thonë se Ademi e pa Ehl-i Bejtin kur Zoti ia nxorri pasardhësit nga shpina. Në disa hadithe të tjera thuhet se ai i pa ato në Parajsë. Sido që të ketë qenë, Zoti nuk i identifikon ato fjalë (që i mësoi Ademi) dhe thotë thjesht “ca fjalë”. Por duhet theksuar këtu, se Kur’ani e ka përdorur shumë qartë shprehjen “fjalë” për t’iu referuar një qenieje të gjallë, si për shembull në vargun:

Zoti të jep sihariqe për një fjalë prej Tij, që quhet Mesihu Isa, i biri i Merjemes...Al-i Imran (Familja e Imranit) 3:45

Disa komentatorë të Kur’anit thonë se shprehja “fjalët”, e përmendur në vargun 2:37, i referohet lutjes së Ademit dhe të shoqes, të shprehur në vargun 23 të kapitullit të shtatë:

Zoti ynë! Ne i bëmë padrejtësi vetvetes dhe sikur Ti të mos na falësh e të mos tregosh mëshirë, vërtet nga humbësit do të jemi...

Nuk do të mund të pajtohemi me mendimin e tyre sepse rrjedha e ngjarjeve nuk e përkrah këtë ide. Pendimi i Ademit, sipas rrëfimit në kapitullin e dytë, ndodh pas ardhjes së tij në tokë. Vargu 2:37, i cili e përshkruan pendimin e Ademit, vjen pas vargut 2:36 ku përmendet zbritja e tij në tokë. Ata i kishin thënë fjalët e tyre kur ishin akoma në Parajsë, para se të zbrisnin. Fjalët e tyre përmenden në vargun 7:23 dhe urdhri për të “zbritur” vjen në vargun vijues, 7:24. Siç mund të shihet, këto fjalë të Ademit dhe të të shoqes, ishin përgjigje ndaj qortimit të Zotit: “A nuk ua ndalova atë pemë dhe u thashë se Djalli është armiku juaj i hapur?” Ata donin ta shprehnin robërinë e tyre dhe të dorëzoheshin në duart e Zotit, duke dëshmuar se e gjitha fuqia i takonte Zotit dhe se Ai mund të vepronte si të kishte dëshirë.

Në tefsirin e tij, Kummiu përcjell se Imam Sadiku (pqmt) ka thënë: Musa kërkoi nga Zoti që t’i lejonte një takim me Ademin dhe Zoti i bëri të takoheshin. Musai tha: “O baba! A nuk të krijoi Zoti me duart e Tij dhe të fryu nga shpirti i Tij e pastaj i bëri ëngjëjt të përuleshin para Teje? Pastaj të ndaloi ta shijosh pemën e ndaluar. Përse s’iu binde?” Ademi pyeti: “O Musa! Sa kohë para krijimit tim, e gjete gabimin tim të përmendur në Teurat?” “Tridhjetë mijë vjet më parë”, ia ktheu Musa. “Ashtu është pra.”, tha Ademi. Imam Sadiku (pqmt) thotë: Kështu e zhvleftësoi Ademi argumentin e Musës.

Autori: Sujutiu, në veprën e tij “ed-Duru’l-Menthur” i përcjell pak a shumë të njejtat hadithe, nga zinxhire të ndryshme përcjellëse, drejpërdrejt nga i Dërguari (paqja qoftë mbi të dhe mbi familjen e tij).

Në veprën “Ilalu’sh-sharai” (ose “el-Ilel), Imam Muhammed Bakiri (pqmt) thotë: Për Zotin, Ai e krijoi Ademin për në tokë dhe i dha atij vend në Parajsë, që të mund të tregonte mosbindje e Zoti ta kthente prapa tek ajo, prej të cilës e kishte krijuar.

Autori: Një hadith i ngjashëm është përcjellur edhe nga Ajjashiu, në lidhje me një ëngjëll, që ishte mik i Ademit. Atë e përmendëm më sipër.

Në veprën “el-Ihtixhaxh” përcillet se një sirian e pyeti Imam Aliun (pqmt) se cila luginë ishte më e lavdishmja. Imami ia ktheu: “Është lugina e quajtur Serandib, në të cilën Ademi zbriti nga qiejt.”

Autori: Krahas këtij hadithi, ka edhe shumë hadithe që thonë se Ademi zbriti në Mekke. Mbase ai fillimisht zbriti në Serandib dhe pastaj shkoi drejt Mekkes.

Në veprën “ed-Dur’ul-Menthur” nëpërmjet Taberaniut, el Azames dhe Ibn Merduvejhut, përcillet se Ebu Dherri ka thënë: “E pyeta të Dërguarin: “O i Dërguar i Zotit! Si thua, a ishte vallë Ademi një profet?” “Po!” , tha i Dërguari. Ai ishte një nebi dhe resul.3 Zoti i foli atij më parë dhe i tha: “O Adem! Jetoni ti dhe jote shoqe në Parajsë!”

Autori: Edhe në burimet sunnite, janë përcjellur hadithe të ngjashme nëpërmjet zinxhirëve të ndryshëm të transmetimit.

1: (shënim i përkthyesit) Duhet të kihet parasysh se fjala arabe për parajsën, e përdorur tradicionalisht edhe në shqip, është “Xhenneh” ose “Xhennet”, përkthimi i drejpërdrejtë i të cilës është fjala “kopsht”.

2: (shënim i përkthyesit) Fjala arabe “mutavatir” përdoret për të përshkruar gjëra që vijnë pas njëra-tjetrës, në mënyrë konsekutive. Në shkencën e haditheve, ky cilësim përdoret për ato hadithe, që përcillen njësoj nga aq shumë burime krejt të pavarura nga njëri-tjetri dhe me një zinxhir të besueshëm transmetimi, sa nuk lihet kurrfarë vendi për dyshime. Sipas rregullit, këto hadithe pranohen si të sakta dhe të besueshme.

3: (shënim i përkthyesit) Kuptimet specifike të fjalëve “nebi” dhe “resul” në arabisht, nuk mund të shprehen denjësisht me fjalët e terminologjisë perëndimore, si p.sh. “profet” ose “i dërguar”. Për një definicion më të qartë të këtyre koncepteve në shiizëm, mund të shihet vepra “Historia e filozofisë islame” nga Henry Corbin, pjesa e parë, kapitulli II, nënkapitulli “Profetologjia” (botuar në shqip nga “Logos-A”, 1997, në Shkup).

40. O bij të Israelit! Kujtojini të mirat që ua fala dhe mbajeni premtimin që ma dhatë, që edhe Unë ta mbaj premtimin Tim ndaj juve. Dhe vetëm Mua më kini droje!
41. Besojini asaj që kam zbritur e që e vërteton atë q`e keni pranë vetes dhe mos jini të parët për ta mohuar e mos i shkëmbeni shenjat e Mia për një çmim të ulët! Dhe vetëm Mua më kini droje!
42. Mos e përzieni të vërtetën me gënjeshtra dhe as mos e fshihni atë, ndonse e dini!
43. Dhe falnie namazin, paguajeni zeqatin dhe përkuluni (bëni ruku) me ata që përkulen!
44. Mos vallë u urdhëroni të tjerëve të veprojnë mirë dhe e harroni veten tuaj, ndonse Librin po e lexoni? A s`mendoni fare?

Analizë e përgjithshme

Këtu fillon qortimi i hebrenjve, i cili vazhdon për më tepër se njëqind vargje. Zoti ua përkujton atyre të mirat që ua ka falur dhe nderin që ua ka bërë, duke i krahasuar të njejtat me mosmirënjohjen e me mosbindjen e tyre dhe duke treguar se si ata, ndaj të mirave të Zotit, u përgjigjën me shpërfillje të premtimit të dhënë, me rebelim kundër urdhrave hyjnorë dhe madje me politeizëm të hapur. Ky rrëfim u përkujton hebrenjve dymbëdhjetë ngjarje të historisë së tyre: shpëtimin nga Faraoni dhe njerëzit e tij duke e çarë lumin në dy, mbytjen e Faraonit dhe të ushtrisë së tij, takimin e caktuar në Malin Sinai, adhurimin e viçit në mungesë të Musës (paqja qoftë mbi të), kërkesën e tyre për ta parë Zotin me sy, vdekjen e tyre nga vetëtima dhe ringjalljen e tyre pasi kishin vdekur. Të gjitha këto gjëra janë për të treguar se ata ishin të zgjedhur për t`i pranuar bekimet e Zotit, në paralelizëm të të cilave lëviz edhe mosmirënjohja e tyre. Ata vazhdimisht e thyen besëlidhjen e tyre me Zotin, bënë mëkate të rënda, krime imorale dhe vepra tejet të turpshme. Më e keqja në këtë rreth ishte pikërisht varfëria e tyre shpirtërore dhe degradimi moral, në një shpërfillje të plotë të Librit të tyre dhe në një kundërshti të plotë me arsyen njerëzore. E gjithë kjo ishte ngase zemrat i kishin të ashpra, shpirtrat të humbur dhe veprimet krejtësisht të kota.

Komentimi:

... dhe mbajeni premtimin që ma dhatë...

Fjala “el-Ahd”, në përkthim të drejtpërdrejtë, do të thotë “mbrojtje” ose “mirëmbajtje”. Me kalimin e kohës, kjo fjalë ka filluar të përdoret për të nënkuptuar besëlidhje, premtim, testament, amanet, takim, shtëpi etj.

Dhe vetëm mua më kini droje!
Fjala “er-Rehbah”(droje), e përdorur këtu, është e kundërta e fjalës “er-Regbah” (dëshirë).

Mos jini të parët për të mohuar!
Me këtë shprehje nënkuptohet se ata ishin të parët që mohonin nga populli i tyre ose të parët në mesin e “njerëzve të Librit” (hebrenjtë dhe të krishterët). Siç dihet, idhujtarët e Mekkes e kishin mohuar tashmë Kur`anin shumë kohë përpara hebrenjve.

45. Dhe kërkoni ndihmë nëpërmjet durimit dhe adhurimit! Vërtet kjo është vështirë për njerëzit, përveç për të përulurit, (46.) që e dinë se do ta takojnë Zotin e tyre dhe se tek Ai do të kthehen.

Komentimi:

Dhe kërkoni ndihmë nëpërmjet durimit dhe adhurimit!
Njeriu gjithnjë kërkon ndihmë në punët që s`i kryen dot vetë dhe në rastet kur përballet me vështirësi që s`mund t`i tejkalojë me fuqitë e tija. Në të vërtetë, nuk ka ndihmues tjetër përveç Zotit. Andaj mund të thuhet lirisht se njeriu mund t`i kryejë të gjitha punët e tija dhe t`i tejkalojë të gjitha vështirësitë, vetëm po të jetë i durueshëm dhe po t`i drejtohet Zotit të tij. Këta dy faktorë janë mënyra më e mirë për t`ia arritur qëllimit. Në njërën anë, durimi bën që edhe fatkeqësitë më të mëdha të duken të parëndësishme dhe në anën tjetër, mbështetja e plotë në Zotin, e ringjall tek njeriu shpirtin e besimit. Këto dy gjëra e bëjnë njeriun të kuptojë se Shkaku, tek i cili mbështetet, nuk dështon kurrë në krijimin e rezultatit të dëshiruar.

Vërtet kjo është vështirë për njerëzit, përveç për të përulurit...
Në fjalinë e mësipërme, përemri “kjo” i referohet pikërisht adhurimit. Të thuhet se ky përemër i referohet “kërkimit të ndihmës” të shprehur në po këtë varg, bie ndesh me shprehjen “përveç për të përulurit” (sepse kërkimi i ndihmës nga Zoti nuk është ndonjë cilësi e veçantë e besimtarëve të përulur, siç është namazi për shembull).
Fjala “hushu” e përdorur në këtë varg, do të thotë “përulësi”. Ndonse edhe fjala “hudu” (nënshtrim) ka një kuptim të ngjashëm, mes të dyjave ka një dallim të qartë: përderisa përulësia është një ndjenjë që ka të bëjë me brendinë e njeriut, nënshtrimi është një veprim i jashtëm i trupit të tij.

...që e dinë se do ta takojnë Zotin e tyre dhe se tek Ai do të kthehen.
Në arabisht, folja e përkthyer këtu si “dinë”, është “jadhunnun”, që në kuptim të drejtpërdrejtë do të thotë “mendojnë”. Por konteksti në fjalë, gjegjësisht besimi në amshimin, kërkon një bindje të fortë, e cila s`do të linte hapësirë për dyshime ose hamendje. Zoti thotë:

...dhe që janë të bindur për të përtejmen... Bakara (Lopa) 2:4

Mbase Zoti, duke e përdorur pikërisht këtë fjalë (dmth “mendojnë), dëshiron të thotë se edhe një njohuri elementare në lidhje me amshimin, do të ishte e mjaftueshme për të krijuar tek njeriu përulësi dhe modesti ndaj Zotit.

Pjesën më të madhe të diturisë së tij, njeriu e fiton në disa hapa:

bëhet i vetëdijshëm për mendimin

fillon të ketë dyshime për vërtetësinë e tij

është i prirë për ta pranuar

gradualisht, mundësia e pranimit të të kundërtës së këtij mendimi zhduket, për t`ia lënë vendin një bindjeje të palëkundur në lidhje me mendimin në fjalë

Pikërisht kjo bindje e palëkundur në lidhje me një gjë, quhet dituri. Dhe në rastet kur kjo dituri ka të bëjë me ndonjë çështje jetike, shqetësimi i njeriut fillon sapo ta ketë arritur shkallën e tretë, në të cilën ai është thjesht i prirë për ta pranuar mendimin, gjegjësisht “pandeh” se, me shumë gjasa, ky mendim është i saktë.

Për të përmbledhur, shprehja e përdorur në këtë varg na lë të kuptojmë se njeriut, për të treguar modesti dhe përulësi përpara Zotit, i mjafton thjesht mendimi se ka një Zot tek i Cili do të kthehet pas vdekjes së tij. Në këtë kontekst, një “pandehje” e fortë do të ishte e mjaftueshme për ta bërë atë të mos tregojë mosbindje ndaj Zotit. Në këtë nivel, nuk është e nevojshme që njeriu ta arrijë shkallën e bindjes së sigurt. Nga ky këndvështrim, vargu në fjalë, përnga kuptimi, është thuase identik me vargun:

...andaj kushdo që shpreson ta takojë Zotin e tij, le të bëjë vepra të mira dhe të mos ia bëjë shok askë Zotit të tij, gjatë adhurimit... Kehf (Shpella) 18:110

Analiza e mësipërme është e vlefshme, nëse pranojmë se shprehja “...se do ta takojnë Zotin e tyre” i referohet Ditës së Ringjalljes. Por edhe sikur të intepretohet në mënyrën si do ta intrepretojmë në kapitullin e shtatë, nuk do të ketë vështirësi në të kuptuarit e vargut.

Analizë e vargjeve të mësipërme nëpërmjet haditheve:

Në veprën “El-Kafi”, nga Imam Xhaferi (paqja qoftë mbi të) përcillet thënia në vijim: Kurdoherë që Aliu përballej me ndonjë vështirësi, ai falte namaz dhe pastaj e recitonte vargun “dhe kërkoni ndihmë nëpërmjet durimit dhe adhurimit...”
Po ky Imam, në lidhje me këtë varg, ka thënë: Durimi, i përmendur në këtë varg, do të thotë agjërim. Vërtet Zoti thotë: “dhe kërkoni ndihmë nëpërmjet durimit...” dmth. nëpërmjet agjërimit.

Autori: Edhe Ajjashiu e ka përcjellur të njejtën gjë në komentimin e tij të Kur`anit. Interpretimi i “durimit” si agjërim, ka të bëjë me “rrjedhën”1 e vargjeve kuranore.

Në Tefsirin e Ajjashiut, përcillet se në lidhje me këtë varg, Imam Rizau (pqmt) ka thënë: Durimi do të thotë agjërim. Kur njeriun ta gjejë një vështirësi a ndonjë fatkeqësi, ai duhet të agjërojë, sepse Zoti thotë: “Dhe kërkoni ndihmë nëpërmjet durimit dhe adhurimit! Vërtet kjo është vështirë për njerëzit, përveç për të përulurit”. I përulur është ai që tregon përulësi gjatë adhurimit, duke u përqëndruar vetëm në të. Të tillë kanë qenë i Dërguari i Zotit (paqja qoftë mbi të dhe mbi pasardhësit e tij) dhe Prijësi i Besimtarëve (paqja qoftë mbi të).

Autori: Nga fjalët e Imamit mund të kuptohet se është një vepër e pëlqyeshme që njeriu të agjërojë, kurdo që të përballet me ndonjë vështirësi. Përveç kësaj, mund të nënkuptohet edhe pëlqyeshmëria e të kërkuarit ndihmë nëpërmjet Profetit ose Imam Aliut (paqja qoftë mbi ta), gjegjësisht të bërit “tevessul”. 2

Në veprën e njejtë, përcillet se në lidhje me vargun “...që e dinë se do ta takojnë Zotin e tyre”, Imam Aliu (pqmt) ka thënë: Janë ata që s`kanë kurrfarë dyshimi se do të ringjallen. Mendimi i tyre në lidhje me këtë çështje, s`është veçse një bindje e sigurt.

Në veprën “el-Menakib” të Ibn Shehrashubit, Imam Muhammed Bakiri (pqmt) përcjell se ky varg u shpall për Aliun, Uthman ibn Maz`unin, Ammar bin Jasirin dhe për disa miq të tyre.

1: (shënim i përkthyesit) Shih komentimin e vargjeve 6-7 të kapitullit “Fatiha”
2: (shënim i përkthyesit) Shih veprën “Tewessuli” të Dr. `Abdul-Kerim Bi-Azar Shirazi, në www.dielli.net, në seksionin “Temat fetare“

47. O bijtë e Israelit! Kujtojini të mirat që ua fala dhe si u zgjodha mbi popujt e botës!
48. Dhe ruajuni asaj dite, ku askush s`i ndihmon tjetrit, askujt s`i pranohet ndërmjetësimi, prej askujt s`pranohen dëmshpërblime dhe s`gjendet dot ndihmë.

Dhe ruajuni asaj dite, ku askush s`i ndihmon tjetrit
Fuqia dhe sundimi i përkohshëm i kësaj bote, bashkë me sistemet e tyre të ndryshme, mbështeten në nevojat praktike të kësaj jete. Detyra primare e këtij sistemi është që t`i përmbushë nevojat njerëzore, aq sa lejon koha dhe hapësira. Ky sistem sundimi, ndonjëherë e zëvendëson një rehati me një tjetër, e lë anash ndonjë të mirë për hir të një të mire tjetër ose e zëvendëson një urdhër me një urdhër të ri. Fenomeni i njejtë mund të shihet edhe në gjyqësinë e sistemeve të tilla.

Logjikisht, një krim duhet të shpaguhet nëpërmjet dënimit. Por ndonjëherë, për shkaqe të palidhura me çështjen, gjykatësi mund të vendosë për të mos e dënuar të akuzuarin. Përveç kësaj, mund të ngjajë që i akuzuari, të ngjallë një ndjenjë mëshire tek gjykatësi, nëpërmjet lutjeve të tija për mëshirë ose të sigurojë një vendim të padrejtë nëpërmjet korrupsionit. Në raste të tjera, mund të ngjajë që ndonjë person me ndikim të ndërmjetësojë tek gjykatësi për hir të të akuzuarit dhe gjykatësi të mos mund ta refuzojë këtë ndërmjetësim. Një shembull tjetër për t`u përmendur, do të ishte rasti kur një i akuzuar, duke ndihmuar në zbulimin e kriminelëve më të mëdhenj, lirohet pa marrë dënim. Mund gjithashtu të ngjajë, që ky njeri të shpëtojë nga autoritetet me ndihmën e familjes ose miqve të tij. Çfarëdo që të jetë shkaku, lirimi i një krimineli në raste të caktuara, është një traditë e vjetër e shoqërive njerëzore dhe e sistemeve politike.

Fiset e lashta dhe idhujtarët besonin se jeta e amshimit ishte një vazhdim i kësaj jete dhe se traditat e kësaj bote ishin të vlefshme edhe në atë botë të amshueshme, ku (sipas tyre) mbisundonte i njejti sistem veprimesh dhe kundërveprimesh si në këtë botë. Kjo ishte arsyeja përse ata u ofronin sakrifica perëndive të tyre, duke u lutur për falje ose duke kërkuar ndihmë në nevojat që kishin. Këto kurbane duhej të ndërmjetësonin pranë perëndive në emër të tyre. Ka raste në histori, kur larja e mëkateve ose kërkimi i ndihmës hyjnore bëhej nëpërmjet sakrifikimit të njerëzve. Këta fise e zhvilluan aq shumë mendimin se amshimi ishte vazhdim i kësaj bote, sa të vdekurit i varrosnin bashkë me stolitë dhe me armët e tyre, që të mundej i vdekuri t`i përdorte në jetën tjetër. Në disa raste madje edhe konkubinat dhe ushtarët e të ndjerit varroseshin bashkë me të, për t`i bërë shoqëri. Këto gjëra mund të shihen nëpër muzetë e ndryshme të botës. Disa ide të tilla janë paraqitur në forma të ndryshme edhe në mesin e muslimanëve, varësisht nga kultura dhe gjuha e popullit në fjalë.

Por Kur`ani i ka mohuar hapur këto bestytni dhe besime që nuk mbështeten në fakte të sigurta:

...vetëm i Zotit do të jetë urdhri atë ditë. Infitar (Kataklizma) 82:19
...ata e shohin dënimin dhe të gjitha lidhjet ndërpriten përnjëherë. Bakara (Lopa) 2:166
Dhe vërtet keni ardhur të vetëm tek Ne, ashtu si ju krijuam së pari, i keni lënë pas të gjitha gjërat që ua falëm dhe s`i keni pranë vetes ndërmjetësit, që i pandehnit të barabartë me Zotin. Vërtet tani janë prerë lidhjet ndërmjet jush dhe është zhdukur ajo që pandehnit. En`am (Kopeja) 6:94
Atje çdo shpirt ka për ta parë atë që ka bërë dhe do të sillet para Allahut, Zotit të tij të vërtetë. Atëherë do të ikin të gjitha gjërat që kish` shpikur... Junus 10:30

Ka shumë vargje të ngjashme dhe të gjitha flasin për faktin se jeta e amshimit është e pavarur nga shkaqet natyrore që sundojnë në këtë botë dhe krejtësisht e shkëputur nga çdo lidhje materiale. Kur të kuptohet ky princip, të gjitha bestytnitë e sipërpërmendura do të zhduken me automatizëm. Por Kur`ani nuk mjaftohet me një shpjegim të përgjithshëm dhe i zhvleftëson një nga një të gjitha bestytnitë e mësipërme:

Dhe ruajuni asaj dite, ku askush s`i ndihmon dot tjetrit, askujt s`i pranohet ndërmjetësimi, prej askujt s`pranohen dëmshpërblime dhe s`gjendet dot ndihmë... Bakara (Lopa) 2:48
...derisa të vijë dita kur s`ka më tregti, s`ka miqësi e s`ka ndërmjetësim...Bakara (Lopa) 2:254
Dita kur miku s`i ndihmon dot mikut...Duhan (Tymi) 44:41
...s`ka kush t`ju shpëtojë atë ditë prej Zotit...Gafir (Falësi) 40:33
...derisa të vijë dita kur s`ka më tregti, s`ka miqësi e s`ka ndërmjetësim...Bakara (Lopa) 2:254
„Ç`keni që s`ndihmoheni mes veti?“(u thuhet). Por jo! Ata të nënshtruar janë...Saffat (Të rradhiturit) 36:25-26
Dhe adhurojnë të tjerë krahas Zotit, që s`u sjellin as dëm e as dobi. Dhe thonë: „këta janë ndërmjetësit tanë pranë Zotit.“ Thuaj: „Mos vallë e lajmëroni Zotin për një gjë që Ai s`e di, në qiej e në tokë?“ Zoti është i lartësuar, mbi gjërat që ia bëjnë shok... Junus 10:18
Mizorët s`do të kenë as miq dhe as ndërmjetës që u dëgjohet fjala... Shuara (Poetët) 26:100-101

Ka shumë vargje të ngjashme, të cilat e mohojnë idenë e një ndërmjetësimi në Ditën e Gjykimit. Por edhe përkundër kësaj, Kur`ani nuk e mohon krejtësisht këtë koncept dhe madje e konfirmon deri në një shkallë të caktuar. Për shembull thuhet:

Zoti është Ai q`i krijoi qiejt e tokën për gjashtë ditë dhe pastaj mbizotëroi Fronin (Arshin). Ju s`keni as mik e as ndërmjetës përveç Tij. A s`merrni mësim? Sexhde 32:4
...s`ka mbrojtës për ta, as `dhe ndonjë ndërmjetës përveç Tij... En`am (Kopeja) 6:51
Thuaj: “Zotit i takon i gjithë ndërmjetësimi...” Zumer (Grupet) 39:44
Atij i takon gjithë ç`është në qiej e në tokë. Kush është ai që mund të ndërmjetësojë pa lejen e Tij? Ai e di se ç`kanë para vetes e ç`kanë pas... Bakara (Lopa) 2:255
Vërtet Zoti juaj është Allahu, që i krijoi për gjashtë ditë qiejt e tokën dhe pastaj mbizotëroi Fronin. Ai i rregullon punët. S`ka ndërmjetës veçse me lejen e Tij. Junus 10:3
Dhe thonë: “Rahmani (Bamirësi, i Gjithëmëshirshmi) ka fëmijë” I lartësuar qoftë Ai! Jo, ata s`janë veçse robër të nderuar, që s`thonë fjalë para Tij dhe që sipas urdhrit të Tij veprojnë. Ai di se ç`ka para e pas tyre dhe ata kurrë s`ndërmjetësojnë, përveç për atë, me të cilin Ai i kënaqur është... Enbija (Profetët) 21:26-28
Dhe gjërat që adhurojnë përveç Zotit s`kanë fuqi për të ndërmjetësuar, përveç atij q`e dëshmon të vërtetën dhe që di... Zuhruf (Stolitë) 43:86
Ata s`kanë fuqi për të ndëmjetësuar, përveç atij q`e ka lejen e Zotit Bamirës... Merjem 19:87
Ndërmjetësimi i askujt s`bën dobi atë ditë, përveç i atyre që Zoti u ka lejuar dhe me fjalët e të cilëve Ai i kënaqur është...Ta Ha 20:109
Pranë Tij, s`bën dobi ndërmjetësimi i askujt, përveç i atyre që u ka lejuar...Saba 34:23
Dhe sa ëngjëj ka në qiej, të cilëve s`u bën dobi ndërmjetësimi, veçse pasi t`u ketë lejuar Zoti atyre që dëshiron...Nexhm (Ylli) 53:26

Disa nga këto vargje (si tre vargjet e para për shembull) thonë se ndërmjetësimi i takon vetëm Zotit por disa vargje të tjera thonë se edhe të tjerët mund të ndërmjetësojnë me lejen e Tij. Megjithatë, të gjithë vargjet e konfirmojnë njëzëri ekzistencën e ndërmjetësimit. Është ajo marrëdhënie e njejtë si në vargjet në të cilat thuhet se njohuria e të fshehtës i takon Zotit dhe pastaj thuhet se edhe të tjerë mund ta kenë këtë njohuri me lejen e Tij. Për shembull:

Thuaj: „askush në qiej e në tokë s`e di të fshehtën e qiejve, përveç Zotit...“ Neml (Milingona) 27:65
Pranë Tij janë çelësat e të fshehtës dhe askush s`e di atë përveç Tij... En`am (Kopeja) 6:59
Njohësi i të fshehtës! Ai s`ia shpall gjithkujt të fshehtat e Tija, përveç atyre që i zgjedh si të dërguar... Xhinn 72:26-27

Me të njejtin fenomen shfaqemi edhe tek vargjet që kanë të bëjnë me krijimin, furnizimin, sjelljen e vdekjes, shkakshmërinë (kauzalitetin), urdhrin, fuqinë dhe të ngjashme. Disa vargje ia mveshin këto gjëra ekskluzivisht Zotit, ndërkohë që vargje të tjera thonë se edhe të tjerët mund t`i bëjnë të njejtat. Ky është një stil i mirënjohur i Kur`anit, në të cilën ai fillimisht e mohon mundësinë që dikush tjetër përveç Zotit të jetë i përsosur dhe pastaj, e konfirmon këtë mundësi edhe për të tjerët, duke u mbështetur në dëshirën dhe kënaqësinë e Zotit. Kur të lexohen të gjitha së bashku, mund të kuptohet se askush nuk mund të ketë ndonjë virtyt thjesht falë fuqisë së tij. Çfarëdo cilësie sipërore që të ketë ndonjë gjë, ajo e ka atë vetëm ngase Zoti ia ka falur. Zoti e thekson shpesh këtë fakt. Madje edhe për gjërat të cilat janë të përcaktuara qartë në Kur`an, Zoti gjithnjë e lë hapur mundësinë e intervenimit të vullnetit hyjnor. Për shembull, thuhet:

Sa për të dëshpëruarit, ata në zjarr do të jenë. Me psherëtima e me të dënesura do të marrin frymë dhe do mbesin atje derisa të qëndrojnë qiejt e toka, përveç nëse do ndryshe Zoti yt. Vërtet Zoti e bën atë që do. E sa për fatlumët, ata në kopshte do të jenë e do mbesin atje, derisa të qëndrojnë qiejt e toka, përveç po të dojë diç tjetër Zoti yt. Kjo është një dhunti që s`ndërpritet... Hud 11:106

Mund të vërehet se si qëndrimi i përhershëm varet nga dëshira e Zotit, madje edhe në rastin e parajsës, ndonse ajo është „një dhunti që s`ndërpritet“. Kjo vë theks mbi faktin se kur Zoti urdhëron një gjë, ajo nuk mund të mos i bindet urdhrit dhe fuqisë së Tij. „Vërtet Zoti e bën atë që do“. Kur Zoti i jep dikujt një gjë, ajo nuk e pakëson „pasurinë“ e Tij dhe kur Ai i mohon dikujt një gjë, nuk e bën për t`u mbrojtur nga varfëria.

Për të përmbledhur, mund të thuhet se vargjet që e mohojnë ndërmjetësimin në lidhje me Ditën e Gjykimit, e bëjnë këtë gjë, kur bëhet fjalë për një ndërmjetësim të pavarur nga autoriteti i Zotit. Kurse vargjet që e konfirmojnë ndërmjetësimin, në anën tjetër, thonë se kjo e drejtë i takon Zotit dhe se në varësi nga vullneti i Tij, mund t`u falet edhe të tjerëve.

Me këtë, vërtetohet edhe fakti se mund të ndërmjetësojnë edhe të tjerë, përderisa e kanë lejen e Zotit. Tani të shohim se ç`do të thotë ndërmjetësimi. Kush mund të ndërmjetësojë? Në emër të kujt dhe kur? Si është e lidhur kjo gjë me mëshirën hyjnore?

Një diskutim në lidhje me ndërmjetësimin

1. Ç`është kuptimi i ndërmjetësimit?

Fjala arabe „esh-shefa`ah“ rrjedh nga fjala „esh-shaf“, që do të thotë „çift“, e kundërta e asaj që është tek. Në kontekstin e ndërmjetësimit, ndërmjetësi ia shton kërkesës së lutësit edhe kërkesën e tij, me ç`rast numri i kërkesave bëhet çift dhe kërkesa e dobët e lutësit përforcohet me prestigjin e ndërmjetësit në fjalë.

Në jetën tonë shoqërore, jemi të mësuar të kërkojmë ndërmjetësimin e njerëzve ose të ndërmjetësojmë vetë për t`i ndihmuar dikujt. Kjo gjë bëhet me qëllim që të përfitohet një përparësi ose të shmanget një fatkeqësi e mundshme. Duhet kuptuar se këtu nuk bëjmë fjalë për një „fatkeqësi“ të shkaktuar nga shkaqe natyrore, si uria ose etja, nxehtësia dhe i ftohti, sëmundja ose shëndeti. Në raste të fatkeqësive të tilla, njeriu është i prirë që të kërkojë zgjidhje në mënyrë natyrore dhe rrjedhimisht, të ushqehet kur ka uri, të pijë kur të ketë etje ose të mbathet kur të ketë ftohtë. Ajo për të cilën flasim ne, është dobia ose fatkeqësia, shpërblimi ose dënimi, si pasojë e ligjeve sociale të krijuara nga autoritet shtetërore.

Duke u nisur nga marrëdhënia „sundues- i sunduar“, në mes të të dyve ka disa urdhra dhe ndalesa. Ai që i respekton, lëvdohet kurse ai që i thyen, kritikohet dhe dënohet. Ky dënim mund të jetë një dënim material ose shpirtëror. Kur i zoti i urdhëron robit të tij të bëjë ose të mos e bëjë diçka, bindja e këtij të fundit shpërblehet dhe mosbindja merr dënim. Kurdo që të përpilohet një ligj, edhe dënimi për mosrespektimin e tij vendoset menjëherë. Ky është themeli mbi të cilin mbështeten të gjithë ligjet.

Çasti i ndërmjetësimit vjen atëherë kur njeriu të dëshirojë një dobi materiale ose shpirtërore, pa qenë i aftë për ta fituar ose kur të kërkojë të mbrohet nga një fatkeqësi, e cila i vjen si pasojë e mosbindjes që ka treguar.

Me fjalë të tjera, kur njeriu kërkon shpërblim, pa e kryer si duhet detyrën e tij dhe kur kërkon të shpëtojë nga një dënim që e ka merituar, ai i drejtohet dikujt për të ndërmjetësuar në emër të tij. Por ky ndërmjetësim mund të ketë ndikim, vetëm nëse personi ka merita të tjera dhe nëse tashmë ka një marrëdhënie me autoritetet. Nëse një injorant dëshiron të emërohet në një post të rëndësishëm akademik, kurrfarë ndërmjetësimi s`mund t`i bëjë dobi. E njejta vlen edhe për ndonjë tradhëtar rebel, i cili nuk pendohet për veprat e tija dhe nuk u nënshtrohet autoriteteve. E gjithë kjo mjafton për të treguar se ndërmjetësimi funksionon vetëm si një faktor shtesë dhe jo si një faktor i pavarur.

Ndikimi i fjalëve të ndërmjetësit varet nga faktorët të cilët mund të kenë ndikim mbi autoritetin. Me fjalë të tjera, ndërmjetësimi duhet të mbështetet në një themel të sigurt. Ndërmjetësi përpiqet ta fitojë zemrën e autoriteteve në fjalë, që të mund të sigurojë shpërblim për personin në fjalë ose të largojë një dënim nga i njejti. Ndërmjetësi nuk i kërkon „të zotit“ që të heq dorë nga kjo pozitë e tij dhe as nuk i kërkon që ta lirojë „robin“ nga pozita e tij si rob. Në të njejtën mënyrë, ai nuk i kërkon gjykatësit që të heqë dorë nga sistemi i shpërblimit dhe i dënimit.

Thënë shkurt, ndërmjetësimi nuk mund të ketë ndikim në statusin e të zotit ose robit dhe as nuk mund ta parandalojë sistemin e dënimit dhe shpërblimit të veprave. Këta tre faktorë janë përtej fuqisë së ndërmjetësit.

Ajo që bën ndërmjetësi është si vijon: ai fillimisht e pranon paprekshmërinë e tre faktorëve të mësipërm dhe duke u mbështetur në njërin ose në disa prej tyre njëkohësisht, e formulon ndërmjetësimin e tij.

Ai u drejtohet cilësive të tilla të të zotit, të cilat zgjojnë një ndjenjë mëshire tek ai (p.sh. fisnikëria, bujaria dhe madhështia)
Vë në pah disa tipare të robit, të cilat e arsyetojnë mëshirën dhe faljen e të zotit (p.sh. gjendjen e tij të pashpresë, varfërinë, statusin e ulët etj.)

E shfrytëzon prestigjin dhe pozitën e tij pranë të zotit.

Domethënë, ndërmjetësi, duke iu drejtuar të zotit, thotë: „Unë nuk mund të të kërkoj dhe nuk të kërkoj që të heqësh dorë nga statusi yt si i zoti i këtij robi dhe as nuk të kërkoj t`i shpallësh të pavlefshme urdhërat e tu ose ta shpërfillësh principin e dënimit dhe të shpërblimit. Ajo që të kërkoj, është që ta falësh këtë rob tëndin ngase je i madhërishëm dhe bujar dhe ngase nuk humb asgjë sikur t`ia falësh gabimin këtij shërbetorit tënd të dëshpëruar e të mjerë. Si i zoti i tij, ty të takon t`ia falësh gabimet dhe ngase më ke falur një pozitë të lartë pranë teje, unë (si ndërmjetës) po të lutem që ta falësh këtë njeri për hir të ndërmjetësimit tim.“

Ndërmjetësi, pra, vë theks mbi faljen dhe mëshirën e të zotit, përkundër fuqisë së tij për të dënuar. Ai thjesht e bart çështjen, nga niveli i ligjvënies në atë të mëshirës dhe faljes. Në këtë rast, nuk bëhet fjalë për një konfrontim mes një shkaku (ligjit hyjnor) dhe një shkaku tjetër (ndërmjetësimit).

Me atë që u tha më sipër, duhet të jetë e qartë tashmë se ndërmjetësimi s`është veçse njëri prej shkaqeve, gjegjësisht shkaku ndërmjetës mes një shkaku të largët dhe efektit të tij të dëshiruar. Shkakshmëria e tillë dhe ndikimi i Zotit, mund të analizohen në dy mënyra:

Në krijim: çdo shkak fillon tek Zoti dhe mbaron tek Ai. Ai është shkaku i parë dhe i fundit, Ai është Krijuesi dhe Nismëtari. Të gjitha shkaqet e tjera s`janë veçse mjete për ta përcjellur begatinë dhe të mirat e Zotit tek krijesat.

Në ligjvënie: falë mëshirës së Tij, Zoti u ka dërguar njerëzve lajmëtarë. Ai e ka vendosur fenë e tij, i ka shpallur ligjet dhe ka caktuar shpërblime dhe dënime të përshtatshme për bindjen ndaj Tij dhe për mosbindjen. Ai dërgoi profetë për të sjellë sihariqe dhe për të paralajmëruar për pasojat e mosbindjes. Profetët e kanë përcjellur më së miri porosinë e Tij dhe në këtë mënyrë, argumenti i Zotit kundër njeriut është vendosur.

U plotësua fjal` e Zotit tënd, me të vërtetën e me drejtësi dhe s`ka kush që t`ia ndryshojë fjalën... En`am (Kopeja) 6:115

Të dy këto lloje të shkakshmërisë mund të jenë (dhe në të vërtetë janë) të lidhura me ndërmjetësimin.

Ndërmjetësimi në krijim: Është më se e qartë se shkaqet ndërmjetëse të krijimit janë kushtet që sjellin mëshirën hyjnore, jetën, furnizimin dhe bekimet e tjera të Zotit deri tek krijesat. Në këtë drejtim, ata janë pikërisht ndërmjetës mes Krijuesit dhe krijesave. Ka madje edhe disa vargje kuranore që flasin në këtë drejtim:

Atij i takon gjithë ç`është në qiej e në tokë. Kush është ai që mund të ndërmjetësojë pa lejen e Tij? Ai e di se ç`kanë para vetes e ç`kanë pas... Bakara (Lopa) 2:255
Vërtet Zoti juaj është Allahu, që i krijoi për gjashtë ditë qiejt e tokën dhe pastaj mbizotëroi Fronin. Ai i rregullon punët. S`ka ndërmjetës veçse me lejen e Tij. Junus 10:3

Mund të kuptohet, pra, se ndërmjetësimi në çështjen e krijimit është vetëm një ndërmjetësim „kauzal“ mes Krijuesit dhe pasojës së krijuar, qëllimi i të cilit është krijimi i pasojës dhe mirëmbajtja e saj.

Ndërmjetësimi në ligjvënie: Siç u tha më sipër, ndërmjetësimi ka ndikim edhe në këtë sferë. Zoti thotë:

Ndërmjetësimi i askujt s`bën dobi atë ditë, përveç i atyre që Zoti u ka lejuar dhe me fjalët e të cilëve Ai i kënaqur është...Ta Ha 20:109
Pranë Tij, s`bën dobi ndërmjetësimi i askujt, përveç i atyre që u ka lejuar...Saba 34:23
Dhe sa ëngjëj ka në qiej, të cilëve s`u bën dobi ndërmjetësimi, veçse pasi t`u ketë lejuar Zoti atyre që dëshiron...Nexhm (Ylli) 53:26
Dhe ata s`ndërmjetësojnë veçse për atë, me të cilin Ai është i kënaqur...Enbija (Profetët) 21:28
Dhe gjërat që adhurojnë përveç Zotit s`kanë fuqi për të ndërmjetësuar, përveç atij q`e dëshmon të vërtetën dhe që di... Zuhruf (Stolitë) 43:86

Këto vargje shumë qartë e konfirmojnë ekzistencën e robërve të caktuar të Zotit, qofshin njerëz ose ëngjëj, të cilët mund të ndërmjetësojnë me lejen dhe me dëshirën e Tij. Kjo do të thotë se Zoti u ka dhënë atyre fuqi të caktuara në këtë çështje dhe se megjithatë, Atij i takon sundimi. Këta ndërmjetës mund t`i drejtohen mëshirës së Zotit dhe cilësive të Tija të tjera relevante, për ta mbrojtur një rob, i cili normalisht e meriton dënimin, si pasojë e veprave të tija. Ky ndërmjetësim, e bart rastin e caktuar nga ligji i përgjithshëm i shpagimit në nivelin e veçantë të faljes dhe të mëshirës (më sipër u shpjegua ky princip i “bartjes”). Zoti e thotë shumë qartë:

Janë këta, që Zoti ua kthen veprat e liga në të mira...Furkan (Dalluesi) 25:70
Zoti mund ta ndryshojë një veprim nga një lloj në tjetrin, njësoj siç ka fuqi ta shpall të pavlefshme një vepër.
Dhe do të dalim para veprave të tyre e do t`i bëjmë si pluhur në erë...Furkan (Dalluesi) 25:23
...kështu Ai ua shpalli të pavlefshme veprat...Muhammed (47:9)
Po t`u shmangeni mëkateve të mëdha, q`i keni të ndaluara, Ne do t`i mbulojmë mëkatet tuaja të vogla... Nisa (Gratë) 4:31
Zoti nuk e fal atë q`i i gjen të barabartë Atij. Por Ai i fal kujt të dëshirojë nga gjërat e tjera... Nisa (Gratë) 4:48
Vargu i fundit nuk ka të bëjë me besimin dhe pendimin sepse me nëpërmjet besimit dhe pendimit, mund të falet edhe politeizmi, si çdo mëkat tjetër. Përveç kësaj, Zoti ka premtuar se edhe një vepër të vogël do ta konsiderojë më të madhe se ç`është.
Ata do të shpërblehen dy herë... Kasas (Tregimet) 28:54
Kushdo që sjell një vepër të mirë, do ta fitojë dhjetëfishin e saj... En`am (Kopeja) 6:160
Dhe për ata që besojnë e që ndiqen në besim nga pasardhësit e tyre, dijeni se do t`i bashkojmë me pasardhësit dhe nuk do të heqim asgjë nga veprat e tyre. Gjithkush është përgjegjës për atë që bën. Tur (Mali) 52:21

Për ta përmbledhur gjithë atë që u tha më sipër, mund të themi se Zoti gjithnjë e bën atë që dëshiron dhe urdhëron ashtu si ka dëshirë. Është më se e kuptueshme se Ai vepron në të mirë të robërve të Tij dhe në përshtatshmëri me shkaqet ndërmjetëse dhe në gjithë këtë, ndërmjetësimet e ndryshme (të profetëve, të eulijave dhe të atyre që janë pranë Tij) përbëjnë veç njërin prej shkaqeve. Në gjithë këtë, nuk bëhet fjalë për vendime të ngutura dhe për padrejtësi ndaj dikujt.

Ajo që mund të kuptohet nga të sipërpërmendurat, është se ndërmjetësimi, në kuptimin e tij të vërtetë, i takon vetëm Zotit. Të gjitha cilësitë e Tija janë ndërmjetës mes Tij dhe krijesave dhe janë kanalet nëpërmjet të cilave bekimi, mëshira dhe urdhri i Tij arrin tek krijesat. Ai është, pra, Ndërmjetësi i vërtetë dhe universal.

Thuaj: “Zotit i takon i gjithë ndërmjetësimi...” Zumer (Grupet) 39:44
Ju s`keni as mik e as ndërmjetës përveç Tij.. Sexhde 32:4

Ndërmjetësit e tjerë veç Zotit, e fitojnë këtë të drejtë vetëm me lejen e Tij dhe me autoritetin që ai ua fal. Mund të vijmë në përfundimin, pra, se ndërmjetësimi tek Zoti është një realitet i konfirmuar, përveç në rastet kur kjo gjë bie ndesh me lavdinë dhe me madhështinë e Zotit.

2. Kundërshtimet ndaj ndërmjetësimit

Ndërmjetësimi, siç u përmend më sipër, është një realitet i konfirmuar në disa raste të caktuara, të definuara nga Kur`ani dhe nga Tradita e Profetit (paqja qoftë mbi të dhe mbi pasardhësit e tij). Një përsiatje e shkurtër në lidhje me këtë temë, mjafton për të na sjellë në këtë përfundim. Ndërmjetësimi është një faktor ndërmjetës në shkakshmërinë dhe në efektivitetin e një çështjeje. Është më se e qartë se shkakshmëria nuk mund të jetë e pakufizuar dhe e pakushtëzuar. Asnjë shkak nuk mund të jetë shkak i çdo pasoje, njësoj siç nuk mund një pasojë të burojë nga secili shkak. Po të ishte kështu, i gjithë sistemi i shkakshmërisë (kauzalitetit) do të ishte i pavlefshëm. Ata që nuk besojnë në ndërmjetësimin (shefa`ah) kanë rënë pikërisht në këtë “kurth”. Shumë prej tyre besojnë se ne e miratojmë ndërmjetësimin, pa asnjë kusht dhe pa e kufizuar fare. I gjithë kundërshtimi i tyre buron pikërisht nga ky keqkuptim.

Kundërshtimi i parë: Zoti ka thënë qartë se do ta dënojë mëkatarin. Tani, sipas asaj që thoni ju, Ai e heq këtë dënim në Ditën e Gjykimit. Pyetja me rëndësi është: “a është kjo heqje e dënimit një gjë e drejtë ose një padrejtësi?” Nëse është e themeluar në drejtësi, atëherë premtimi fillestar për dënim duhet të ketë qenë një padrejtësi, krejt e papërshtatshme me madhështinë e Zotit. Dhe nëse pranojmë se kjo gjë është e padrejtë, kjo do të thoshte se ndërmjetësimi i profetëve është një kërkesë për padrejtësi, një injorancë kjo, që nuk mund t`u mveshet profetëve.

Përgjigje: Ç`duhet të themi atëherë në lidhje me ato urdhra të dekretuar vetëm për ta sprovuar bindjen e robërve të Tij, si urdhri i dhënë Ibrahimit për ta vrarë të birin, Ismailin? Pa dyshim, zhvleftësimi i këtij urdhri ishte i themeluar në drejtësi, njësoj siç ishte edhe vetë urdhri. Urdhrat e tillë jepen vetëm për t`i sprovuar cilësitë e brendshme të besimtarit në fjalë. Sipas po kësaj logjike, mund të themi se për të gjithë besimtarët, është paraparë shpëtimi në Ditën e Gjykimit. Ligjet e Zotit dekretohen me dënime për padrejtësinë, që të zhduken mohuesit për shkak të mohimit të tyre. Sa për besimtarët e bindur, pozita e tyre vetëm sa do të forcohej edhe më shumë nëpërmjet tyre. Kurse besimtarët e pabindur (që prapëseprapë besojnë), do të shpëtonin falë ndërmjetësimit, i cili mund të jetë i pjesërishëm ose i tërësishëm. Në rast se është i tërësishëm, ata do të jenë të detyruar ta vuajnë një pjesë të dënimit, në periudhën e Berzahut (jetës së ndërmjetme) dhe në vetë Ditën e Gjykimit. Pas kësaj, ata do të kenë shpëtuar.
Andaj mund të thuhet se ligji i cili parashikon dënim për gabuesit nuk është tjetër veçse drejtësi, njësoj siç është e drejtë edhe heqja e këtij dënimi.

Një përgigje e dytë: Përnga themelimi në drejtësi ose padrejtësi, heqja e dënimit të paracaktuar si pasojë e një ndërmjetësimi, mund të krahasohet me urdhrin paraprak për dënim, vetëm sikur kjo heqje dënimi të ishte në kundërshtim me urdhrin e parë. Por siç shpjeguam me siper, një kundërshtim të tillë nuk ka. Ndërmjetësimi nuk është një kundërshtim ose konfrontim i dy shkaqeve (ligjit hyjnor dhe ndërmjetësimit) por vetëm një bartje e çështjes nga një jurisdiksion në tjetrin.

Kundërshtimi i dytë: Është një veti e Zotit që në veprat e Tija të mos ketë kundërthënie. Gjithçka që Ai urdhëron, themelohet pa përjashtim, në principe të vendosura dhe të caktuara. Pikërisht ky është themeli mbi të cilin ngritet sistemi i shkakut dhe pasojës. Zoti thotë:

Kjo është rruga Ime e drejtë. Sa për robërit e mi, s`ka dyshim se mbi ta ti s`ke fuqi, përveç mbi ata që të ndjekin, nga mesi i të devijuarve. Vërtet ferri është vendi i tyre i premtuar. Hixhr (Shkëmbi) 15:41-43
Dhe kjo është rruga ime, e drejta. Andaj ndiqeni atë dhe mos i ndiqni të tjerat, sepse ju ndajnë nga rruga e Tij... En`am (Kopeja) 6:153
S`gjen dot dallime në ligjin e Zotit dhe s`gjen dot ndryshime në të...Fa`atir (Nismëtari) 35:43

Ndërmjetësimi, sikur të ekzistojë vërtet, s`ka dyshim se do të krijonte konflikt dhe kontradikta në veprimet e Zotit. Sepse sikur ndërmjetësimi ta hiqte dënimin nga të gjithë mëkatarët, atëherë mbetet i pavlefshëm dhe i pakuptimtë Ligji hyjnor. Dhe sikur ndërmjetësimi të vlejë vetëm për një pjesë të caktuar prej mëkatarëve, kjo do të thoshte se ngjan një ndryshim në ligjin e Zotit. S`ka dyshim se çdo mëkatar është një dhunues i ligjit dhe çdo mëkat është një mosbindje ndaj urdhrit hyjnor. Andaj, falja vetëm e disave prej tyre ose vetëm të një pjese të mëkateve të tyre, nëpërmjet ndërmjetësimit, do të ishte e pamundur.

Ndërmjetësimi është i vlefshëm në jetën e kësaj bote, ku njerëzit ndikohen nga dëshirat dhe lidhjet shoqërore mes tyre. Një ndërmjetësim i tillë nuk mund të ketë ndikim në çështjet e Ligjit hyjnor dhe nuk mund të ndikojë kurrsesi në Gjykimin e Zotit.
Përgjigje: Askush nuk hedh dyshim mbi faktin se rruga e Zotit është e drejtë dhe se Ligji i tij është i pandryshueshëm dhe pa kontradikta. Por nuk duhet harruar se ky ligj ose kjo rrugë e pandryshueshme e Zotit, mbështetet në të gjitha cilësitë e Tija hyjnore dhe jo vetëm në disa prej tyre.

Zoti është Ai që u fal krijesave jetë, vdekje, furnizim, bekim etj. Të gjithë këto urdhra janë shpesh kundërthënës me njëri-tjetrin dhe nuk qëndrojnë në një relacion të njejtë me Zotin. Po të ishte ashtu, ligjet e shkakshmërisë do të ishin krejt të pavlefshme. Për shembull, Zoti nuk e shëron një njeri të sëmurë nëpërmjet fuqisë së Tij sunduese ose fuqisë për të shkaktuar vdekje. Ai e shëron njeriun nëpërmjet cilësive të tija të Mëshirës, Bamirësisë dhe Shëruesit. Në të njejtën mënyrë, Zoti nuk e shkatërron një tiran nëpërmjet Mëshirës dhe Bamirësisë së Tij, por nëpërmjet cilësive të Tija të Hakmarrjes, Gjithëfuqishmërisë dhe Nënshtrimit. Kur`ani është dëshmitari më i mirë për këtë fakt. Kurdo që ia mvesh një veprim Zotit, Kur`ani përmend edhe një Cilësi të Zotit, nëpërmjet të cilës urdhërohet dhe realizohet ky veprim.

Mund të thuhet, pra, se gjithçka që urdhërohet nga Zoti, është si pasojë e dobisë që fshihet në të. Dhe kur Zoti urdhëron një gjë, Ai vepron me tërësinë e Cilësive të Tija dhe jo vetëm me njërën prej tyre. Gjithnjë ka veprime dhe kundërveprime që sjellin pasoja në dimensionet e ndryshme të një çështjeje. Por Zoti urdhëron si pasojë e diturisë së Tij gjithëpërfshirëse, e cila i konsideron të gjitha aspektet e çështjes në fjalë. Vështrimi i Tij mbi çështjen, nuk kufizohet vetëm në disa dimensione të saj. Sikur në natyrë të ekzistonte vetëm një cilësi dalluese për krijesat, nuk do të kishte dallim ndërmjet besimtarit dhe mohuesit, ndërmjet të virtytshmit dhe të pamoralshmit. Por ka një numër të madh cilësish, me të cilat mund të cilësohen njerëzit dhe vetëm shuma e këtyre cilësive nxjerr një pah një imazh të saktë të personit, që mund edhe të jetë i ndryshëm nga cilësitë individuale ndarazi.
Andaj, ndërmjetësimi dhe heqja e dënimit, i mbështetur në një tërësi cilësish si mëshira, falja, gjykimi dhe drejtësia, nuk përbën një ndryshim në rrugën e caktuar të Zotit dhe as një devijim prej saj.

Kundërshtimi i tretë: Ndërmjetësimi, sipas kuptimit të përgjithshëm, është një faktor, i cili ndikon tek autoriteti për ta bërë të veprojë kundër vullnetit të tij fillestar. Me fjalë të tjera, vullneti dhe dëshira fillestare hiqet dhe ndryshohet falë ndërmjetësimit. Një gjykatës i drejtë kurrë nuk do ta pranonte ndërmjetësimin, derisa të mos ndryshojë dituria e tij, gjegjësisht të kuptojë se vendimi i tij fillestar ka qenë i gabuar dhe se për hir të drejtësisë, duhet vepruar në një mënyrë tjetër. Një gjykatës i korruptuar, në anën tjetër, do të pranonte ndërmjetësime nga miqtë e tij, duke e ditur fare mirë se ajo që i kërkohet është e gabuar. Kjo sepse një njeri i tillë u jep më tepër rëndësi interesave të tija personale sesa drejtësisë. Është më se e qartë se të dyja këto alternativa janë të pamundura, kur bëhet fjalë për Zotin. Vullneti i Zotit është i lidhur me diturinë e Tij dhe dituria e Tij është e përjetshme dhe e pandryshueshme.
Përgjigje: Ndërmjetësimi nuk ka të bëjë fare me ndryshimin e diturisë ose të vullnetit. Ajo që ndryshon, në rastet e ndërmjetësimit, është gjëja mbi të cilën ndikon vullneti ose dituria. Zoti e di për shembull, se një njeri do të kalojë nëpër faza të caktuara në jetë. Për një kohë të caktuar, ky njeri do të ketë një jetë të bukur dhe Zoti vendos një gjë të caktuar për të. Po kështu, Zoti e di se pas një kohe gjendja e tij do të ndryshojë dhe pas këtij ndryshimi, Zoti vendos një gjë tjetër për të. Në Kur`an thuhet:

Zoti e shlyen atë që dëshiron dhe e lë atë që dëshiron. Pranë Tij është Libri Amë...Rad (Bubullima) 13:39
Por jo! Të dy duart e Tija janë të hapura dhe Ai jep ashtu si dëshiron...En`am (Kopeja) 6:64

Të njejtën gjë mund ta shpjegojmë edhe ndryshe. Ne e dimë për shembull se së shpejti do të bjerrë nata dhe se nuk do të mund të shohim për shkak të errësirës. Në të njejtën mënyrë, e dimë se disa orë pas kësaj, dielli do të lindë sërish dhe errësira do të zhduket. Kur vjen nata, vullneti ynë na bën që ta ndezim dritën dhe pastaj, kur vjen mëngjesi, sërish është vullneti ynë ai i cili na bën ta fikim atë. Në këtë rast, dituria dhe vullneti ynë nuk pësojnë kurrfarë ndryshimi (sepse ne e dinim tashmë se do të duhej ta ndiznim dritën dhe pastaj ta fikim atë). Ajo që ndryshon është objekti i njohjes dhe i vullnetit, i cili pushon së qeni nën ndikimin e tyre pas një kohe. Në fund të fundit, jo çdo dituri është e lidhur me çdo objekt që dihet dhe jo çdo vullnet është i lidhur me çdo qëllim që ekziston.

Ajo që është e pamundur në rastin e Zotit, është mundësia e “papërshtatshmërisë” mes diturisë së Tij dhe objektit që dihet ose mes vullnetit të Tij dhe objektit mbi të cilin ndikon ky vullnet, në kushtet kur objekti mbetet i pandryshuar. Me fjalë të tjera, është e pamundur që dituria e Tij mbi një gjë të jetë e gabuar dhe është po kaq e pamundur që vullneti i Tij të mbetet pa ndikim. Për shembull, ne mund të shohim një siluetë në largësi dhe të mendojmë se është një njeri. Me t`u afruar, kuptojmë se paska qenë një kalë. Në këtë rast, “dituria” jonë nuk përshtatej me objektin, domethënë ishte e gabuar.

Po kështu, ne vendosim të bëjmë një punë të caktuar dhe pastaj shohim se do të ishte gabim ta bëjmë atë. Në këtë rast, vullneti ynë zhvleftësohet dhe e humb ndikimin. Por në gjithë këtë, objekti i diturisë (kali) dhe objekti i vullnetit tonë (veprimi që duam të ndërmarrim) mbetet i pandryshuar. Pikërisht një “gabim” (ose papërshtatshmëri) i tillë është i pamundur për Zotin. Por siç kemi shpjeguar tashmë, ndërmjetësimi dhe heqja e dënimit nuk hyjnë në këtë kategori.

Kundërshtimi i katërt: Sikur Zoti të kishte premtuar ndërmjetësim dhe sikur të dërguarit e Tij të kishin sjellë një porosi të tillë për njerëzimin, atëherë njerëzve do t`u jepej kurajo për të treguar mosbindje ndaj urdhrave të Zotit dhe për t`i dhunuar ligjet e Sheriatit. Kjo gjë bie ndesh me qëllimin dhe me kuptimin e profetësisë dhe të fesë, që është adhurimi i Zotit të vetëm dhe bindja ndaj Tij. Po të pranojmë një gjë të tillë, do të biem në kundërshtim të hapur me vargjet e vetë Kur`anit dhe me thëniet e të Dërguarit (paqja qoftë mbi të dhe mbi pasardhësit e tij).

Përgjigja e parë: Ç`të themi atëherë për vargjet e Kur`anit që thonë se mëshira e Zotit është gjithëpërfshirëse? Për shembull:

Zoti nuk e fal atë q`i i gjen të barabartë Atij. Por Ai i fal kujt të dëshirojë nga gjërat e tjera... Nisa (Gratë) 4:48

Ky varg, siç shpjeguam më sipër, i përfshin rastet kur nuk bëhet fjalë për pendim, siç mund të shihet nga përjashtimi i politeizmit. Sepse në rast të pendimit, edhe politeizmi është një mëkat që falet.

Përgjigja e dytë: Premtimi ose porosia në lidhje me ndërmjetësimin, mund t`i bënte njerëzit ta shpërfillnin ligjin e Zotit, vetëm sikur të realizohej njëri prej faktorëve vijues:

Sikur ky premtim ta shprehte qartë emrin e mëkatarit që do të falej nëpërmjet ndërmjetësimit ose t`i shprehte mëkatet e caktuara që do të faleshin në këtë mënyrë, pa shprehur kushte dhe pa lënë paqartësi.

Sikur të shprehte se ndërmjetësimi është efektiv për çdo mëkat dhe në çdo kohë.

Për shembull, sikur të thuhej “Të gjithë njerëzit, ose filan grup në mesin e tyre, nuk do të japin llogari për mëkatet e veta dhe kurrë nuk do të dënohen” ose “Ky filan mëkat nuk do të dënohet..” kjo pa dyshim do binte ndesh me Ligjin hyjnor.

Por Zoti i ka shprehur gjërat në mënyrë të mjegullt. Ai kurrë s`ka thënë se cilët mëkate ose cilët mëkatarë do të mund të përfitojnë nga ndërmjetësimi dhe kurrë nuk ka thënë, në do të hiqet i gjithë dënimi prej tyre ose vetëm një pjesë e tij. Po kështu, Ai kurrë nuk e ka shprehur qartë në do të vlejë ndërmjetësimi në mënyrë të pakushtëzuar dhe të pakufizuar në kohë. Ngase të gjitha këto gjëra janë mbajtur qëllimisht të paqarta, askush nuk mund të jetë i sigurt se do të përfitojë nga ndërmjetësimi. Në një rast të tillë, askush nuk do të rrezikonte t`i thyejë ligjet e Zotit.

Por në anën tjetër, mundësia e ndërmjetësimit, nuk do të lejonte që njeriu të humbë shpresë nga mëshira hyjnore dhe do ta mbante atë larg dëshpërimit dhe pesimizmit. Pastaj është edhe vargu:

Po t`u shmangeni mëkateve të mëdha, q`i keni të ndaluara, Ne do t`i mbulojmë mëkatet tuaja të vogla... Nisa (Gratë) 4:31

Në këtë varg thuhet qartë se Zoti do t`i falë mëkatet e vogla dhe se do t`i heqë dënimet për to, nëse robi i Tij qëndron larg mëkateve më të mëdha. Dhe nëse Zoti mund të thotë se “do t`i falë mëkatet e vogla, nëse qëndron larg mëkateve të mëdha”, atëherë Ai fare lehtë mund të thotë edhe: “Unë do ta pranoj ndërmjetësimin e ndërmjetësve për ty, sikur ta ruash te pastër besimin tënd, derisa të kthehesh tek Unë”. Është me rëndësi, pra, që besimi të ruhet i fortë sepse mëkatet e dobësojnë besimin, e ngurtësojnë zemrën dhe çojnë drejt politeizmit. Zoti ka thënë:

Askush nuk ndjehet i sigurt nga kurthet e Zotit, përveç një populli të shkatërruar tashmë...Araf (Lartësitë) 7:99
Por jo! Ajo që kanë vepruar më parë, ka rënë si ndryshk mbi zemrat e tyre...Mutaffifin (Mashtrimi) 83:14
I lig ishte fundi i të ligëve sepse i mohuan shenjat e Zotit... Rum (Romakët) 30:10

Shpresa nga mëshira hyjnore (e krijuar falë mundësisë së ndërmjetësimit) shumë shpesh bën që njeriu të pendohet, të bëhet i virtytshëm dhe të veprojë mirë. Madje në shumë raste, ky njeri arrin një nivel të atillë, në të cilin s`ka më fare nevojë për ndërmjetësimin. Kjo është pikërisht dobia më e madhe e besimit në ndërmjetësimin.

Por duhet theksuar se njeriu nuk do të ishte i prirë për të mëkatuar edhe sikur të përmendej se kush do të përfitonte nga ndërmjetësimi ose cilët mëkate do të faleshin nëpërmjet tij, me kusht që ta dinte se një dënim i caktuar do të ekzistonte për një kohë.
Është fakt se Kur`ani asnjëherë s`i ka përmendur mëkatet dhe mëkatarët që do të përfshiheshin në këtë ndërmjetësim. Përkundrazi, ai thjesht përmend se dënimi do të hiqet nga disa njerëz. Përpara një shprehjeje kaq të mjegullt, nuk mund të ketë kundërshtime.

Kundërshtimi i pestë: Maksimumi që mund ta vërtetojë arsyeja, është mundësia e një ndërmjetësimi dhe jo ekzistenca e sigurt e një gjëje të tillë. Në të vërtetë, arsyeja nuk e vërteton as kaq. Sa për Kur`anin, ai kurrë nuk thotë se ndërmjetësimi do të ndodhë. Madje disa vargje të tij, e mohojnë në tërësi idenë e një ndërmjetësimi të tillë. Për shembull:

...derisa të vijë dita kur s`ka më tregti, s`ka miqësi e s`ka ndërmjetësim...Bakara (Lopa) 2:254

Të tjera vargje thonë se ndërmjetësimi nuk ka dobi:

Dhe ndërmjetësimi i ndërmjetësve nuk do t`u sjellë dobi...Mudaththir (I mbuluari) 74:48
Megjithatë, ka vargje në të cilat pasi të jetë mohuar ndërmjetësimi, shtohet: “përveç me lejen e Tij”(2:255); “..përveç pasi të ketë lejuar Ai”(10:3) ose “..përveç për atë që Ai lejon..”(21:28).

Ky stil (një mohim i ndjekur nga përjashtimet, me lejen hyjnore) është përdorur gjithnjë nga Kur`ani për të vënë theks mbi shprehjen mohuese. Për shembull thuhet:

Ne do t`të bëjmë të recitosh për të mos harruar, përveç atë që Zoti dëshiron...A`ala (I Lartësuari) 87:6-7
Do të qëndrojnë atje aq sa të qëndrojnë qiejt e toka, përveç po të dëshirojë ndryshe Zoti yt. Hud 11:107

Me sa shihet, nuk ka një shprehje definitive në Kur`an, e cila e vërteton ndërmjetësimin, pa lënë fare dyshim. Sa për thëniet e Profetit (pqmtmpt), ato që i përcjellin hollësitë e çështjes nuk janë shumë të besueshme kurse thëniet e besueshme nuk thonë më tepër nga ç`thotë Kur`ani.

Përgjigje: Sa për vargjet që e mohojnë ndërmjetësimin, kemi shpjeguar më sipër se bëhet fjalë për ndërmjetësimin pa lejen e Zotit. Vargu 74:48 i shprehur më sipër, që thotë “Dhe ndërmjetësimi i ndërmjetësve nuk do t`u sjellë dobi...”, jo vetëm që nuk është një dëshmi kundër ndërmjetësimit por është një dëshmi për ekzistencën e tij. Ky varg gjendet në kapitullin “I mbuluari” dhe flet për “ata”, domethënë për një grup mëkatarësh të përmendur në vargjet paraprake 41-47. Është pikërisht ky grup i caktuar që nuk do të përfitojë nga ndërmjetësimi i ndërmjetësve dhe nuk është fjala për të gjithë mëkatarët. Për më tepër, ka një dallim të qartë ndërmjet shprehjeve “Ndërmjetësimi nuk u sjell dobi” dhe “Ndërmjetësimi i ndërmjetësve nuk u sjell dobi”. Në shprehjen e parë nuk ka një dëshmi për ekzistencën e fenomenit në fjalë, por shprehja e dytë dëshmon se, në jo tjetër, një gjë e tillë ekziston. Shejh Abdu`l-Kahiri në veprën “Delail`ul-lixhaz”, e ka shpjeguar qartë këtë çështje. Andaj, shprehja “ndërmjetësimi i ndërmjetësve” vërteton se ndërmjetësimi do të realizohet, ndonse ky grup i caktuar nuk do të përfitojë prej tij. Përveç kësaj, vlen të theksohet se shumësi i përdorur (ndërmjetësit) lë të kuptohet se ka më shumë ndërmjetës. Mund të shihen, për shembull, vargjet:

Ajo ishte nga ata që mbetën pas...Araf (Lartësitë) 7:83
Nga jobesimtarët qe ai... Bakara (Lopa) 2:34
Ai ishte nga të devijuarit...Araf (Lartësitë) 7:175
Premtimi im s`i përfshin të padrejtët...Bakara (Lopa) 2:124

Shumësi në gjithë këto shprehje do të ishte i pakuptimtë sikur të mos nënkuptoheshin me tepër se dy persona me cilësitë e përmendura.

Pra vargu “Ndërmjetësimi i ndërmjetësve nuk u sjell dobi” jo vetëm që nuk e mohon ndërmjetësimin por edhe e vërteton qartazi ekzistencën e ndërmjetësve dhe rrjedhimisht edhe të vetë aktit të ndërmjetësimit. Sa për vargjet që përmendin përjashtime, si “...përveç me lejen e Tij” ose “veçse pasi të ketë lejuar Ai”, mund të thuhet fare lehtë se ata vetëm e miratojnë vërtetësinë e ndërmjetësimit, për më tepër që në shprehje përdoret rasa gjinore (...e Tij). Këto gjëra nuk mund t`i mohojë një njeri që e njeh sadopak letërsinë arabe.

Sa për hadithet, do të shohim në vijim se ata e ndjekin vijën e pranuar nga Kur`ani.

Kundërshtimi i gjashtë: Vargjet nuk thonë qartazi se në Ditën e Gjykimit, dënimi do të hiqet nga mëkatarët, pasi të jetë vërtetuar mëkati dhe pasi të jetë shpallur një vendim. Ndërmjetësimi që u mveshet profetëve nënkupton se ata ishin ndërmjetësit mes Zotit dhe robërve të Tij, se ata e pranuan shpalljen e Zotit dhe ia përcollën njerëzimit, duke e udhëzuar atë në rrugën e drejtë dhe duke e udhëhequr drejt përsosmërisë shpirtërore dhe etike. Profetët, pikërisht në këtë kuptim, janë ndërmjetës të besimtarëve në këtë botë dhe në tjetrën.

Përgjigje: Pa dyshim, kjo gjë është njëra nga aspektet e ndërmjetësimit por ndërmjetësimi nuk mund të kufizohet me kaq. Profetët vërtet i ftuan njerëzit drejt besimit të vërtetë dhe drejt pendimit dhe është pikërisht kjo ajo që shprehet si kuptimi i vërtetë i ndërmjetësimit, në kundërshtimin e mësipërm. Tani ta shohim sërish vargun në vijim:

Zoti nuk e fal atë q`i i gjen të barabartë Atij. Por Ai i fal kujt të dëshirojë nga gjërat e tjera... Nisa (Gratë) 4:48

Siç shpjeguam edhe më herët, ky varg i përfshin rastet kur nuk bëhet fjalë për një besim të vërtetë dhe për pendim (sepse besimi i vërtetë dhe pendimi do ta shlyenin edhe mëkatin e politeizmit). Përjashtimi i politeizmit në vargun e mësipërm, flet se bëhet fjalë për gjëra të tjera. Dhe pikërisht ndërmjetësimi, në kuptimin që kemi shpjeguar, është njëri nga këto raste.

Kundërshtim i shtatë: Arsyeja nuk e vërteton ekzistencën e ndërmjetësimit kurse vargjet kuranore në lidhje me këtë çështje, janë krejt të paqarta dhe të mjegullta. Në një pjesë të tij, kjo gjë vërtetohet kurse në një pjesë tjetër të Librit, e njejta mohohet. Në disa pjesë, Kur`ani flet për kushtëzime në lidhje me ndërmjetësimit kurse në pjesë të tjerë, përmendet në mënyrë të pakushtëzuar. Andaj, etika e besimit kërkon që ne t`i pranojmë gjithë këto vargje dhe kuptimet e tyre t`ia lëmë Zotit.

Përgjigje: Kur vargjet disi “të mjegullta” të krahasohen me vargjet e qarta, ato qartësohen vetvetiu. Ky proces nuk është `dhe aq i vështirë dhe nuk është përtej fuqisë dhe aftësisë sonë. Këtë çështje do ta shpjegojmë, kur të flasim për vargun: ...në të ka vargje të qarta, që janë themeli i Librit, dhe të tjera që janë alegorike...Al-i Imran (Familja e Imranit) 3:7

3. Kush do të përfitojë nga ndërmjetësimi?

Siç u shpjegua më sipër, nuk është në interes të udhëzimit fetar që të shprehet qartë se kush do të përfitojë nga ndërmjetësimi në Ditën e Gjykimit. Megjithatë, një shenjë e vogël në lidhje me këtë pyetje nuk është dhe aq e dëmshme dhe pikërisht këtë e ka bërë Kur`ani, duke dhënë një ide të përgjithshme mbi çështjen. Zoti thotë:

Gjithkush është përgjegjës për atë që ka bërë, përveç atyre të anës së djathtë. Në kopshte ata flasin e pyesin për mëkatarët:“Ç`ju solli juve në ferr?” Ata thonë: “Ne s`qemë nga ata q`e falnin namazin dhe si ushqyem të varfërit. Humbeshim në biseda me ata që flisnin fjalë të kota, dhe e quanim gënjeshtër Ditën e Gjykimit, derisa na mori vdekja”. Atyre s`u sjell dobi ndërmjetësimi i ndërmjetësve...Mudaththir (I mbuluari) 74:38-48

Vargjet flasin se çdo shpirt do të jetë përgjegjës, në Ditën e Gjykimit, për mëkatet që i ka kryer dhe se do të japë llogari për gabimet e bëra në këtë jetë. Sipas këtij vargu, përjashtimi i vetëm janë “ata të anës së djathtë” që do të lirohen nga kjo përgjegjësi dhe do të vendosen në kopshte. Ata do t`i shohin mëkatarët që do të mbesin peng i mëkateve të tyre dhe do të futën në zjarr. Pastaj do t`i pyesin mëkatarët për arsyet e hyrjes së tyre në ferr dhe këta do të përgjigjen duke i numëruar mëkatet dhe arsyet e dënimit të tyre. Pikërisht për këto arsye, ata do ta humbin mundësinë për të përfituar nga ndërmjetësimi i ndërmjetësve.

Kjo nënkupton se njerëzit e “anës së djathtë”, nuk do të kenë mëkate të tilla, që do t`ua pamundësonte ndërmjetësimin. Zoti do t`i çlirojë ata nga barra e mëkateve dhe e gabimeve dhe ky çlirim do të jetë si pasojë e ndërmjetësimit.

Këto vargje janë pjesë e kapitullit 74 (I mbuluari), që është shpallur në Mekke, në fillimet e Shpalljes, siç mund të shihet edhe nga përmbajtja. Në atë kohë, namazi dhe zeqati, në formën që i dimë sot, nuk ishin akoma të përcaktuara. Në këtë kontekst, falja e namazit e përmendur në këtë varg, mund të nënkuptojë vetëm kthimin drejt Zotit me përulësi dhe nënshtrim. Po kështu, edhe shprehja “s`i ushqenim të varfërit”, i referohet shpenzimit vullnetar për të varfërit.

Fjala “el-Khaud” (përkthyer këtu si “të flasësh fjalë të kota), në kuptim të drejtpërdrejtë do të thotë të hysh duke hapëruar në ujë, të përplasesh me diçka ose të ngutesh. Shprehja “Humbeshim në biseda me ata që flisnin fjalë të kota” nënkupton një preokupim me gjërat e kota të kësaj jete, të cilat s`i lejojnë njeriut ta kujtojë amshimin. Kjo shprehje mund gjithashtu të nënkuptojë edhe mohimin e vargjeve në lidhje me Ditën e Gjykimit.

Mëkatarat e përmendur në këtë varg, pra, do të jenë fajtorë për katër mëkate:

Moskthimin kah Zoti me përulje dhe nënshtrim

Mosshpenzimin në rrugë të Zotit

Nënçmimin e Shpalljes hyjnore

Konsiderimin e Ditës si Gjykimit si një gënjeshtër

Këto katër të liga e shkatërrojnë themelin e besimit. Feja kërkon që të ndiqen udhëzuesit e pastër dhe që njeriu të kthehet drejt Zotit duke u larguar nga gjërat e kësaj jete dhe duke e mbajtur vështrimin të drejtuar kah Dita e Gjykimit. Nëse njeriu e arrin këtë, ai do të shpëtojë nga mëkati i tretë dhe i katërt. Kur në këtë mënyrë, të jetë siguruar besimi i tij themelor, ai do ta ndjejë nevojën e të kthyerit drejt Zotit dhe të të ndihmuarit të njerëzve të tjerë. Këta dy faktorë përfaqësohen në vargun e mësipërm, nëpërmjet namazit dhe shpenzimit në rrugë të Zotit. Në këtë mënyrë, besimi dhe veprat do të kombinoheshin për ta ndërtuar strukturën e fesë. Elementet e tjerë, si besimi në Njëshmërinë e Zotit dhe në profetësi, do të vijonin më pas.

Siç thuhet në varg, njerëzit e “anës së djathtë” janë ata që do të përfitojnë nga ndërmjetësimi dhe janë pikërisht ata, me besimin e të cilëve Zoti është i kënaqur. Ata mund të vijnë në Ditën e Gjykimit me vepra të përsosura dhe të mos kenë fare nevojë për ndërmjetësim ose të vijnë të ngarkuar me disa mëkate dhe të përfitojnë nga ndërmjetësimi. Andaj, ndërmjetësimi ka mundësi të jetë për ata njerëz të “anës së djathtë”, që mund të kenë bërë disa mëkate.

Zoti thotë:
Po t`u shmangeni mëkateve të mëdha, q`i keni të ndaluara, Ne do t`i mbulojmë mëkatet tuaja të vogla... Nisa (Gratë) 4:31

Andaj, gjithsecili që do të vijë në Ditën e Gjykimit me ndonjë mëkat “të pambuluar”, do të jetë pa dyshim fajtor për një mëkat të madh, sepse sikur të ishte veç një mëkat i vogël, ai do të mbulohej, në përshtatshmëri me këtë varg. Nga kjo mund të përfundojmë se ndërmjetësimi do të jetë për ata njerëz të “anës së djathtë”, që do të jenë përgjegjës për mëkate të mëdha. Profeti (pqmtmpt) ka thënë: “Vërtet ndërmjetësimi im do të jetë për ata nga ndjekësit e mi, që do të kenë kryer mëkate të mëdha. S`do të ketë vështirësi për ata që veprojnë mirë.”

Emërtimi “njerëzit e anës së djathtë” është i kundërti i emërtimit “njerëzit e anës së majtë”. Këto terme kuranore mbështeten në faktin se njeriut, në Ditën e Gjykimit, libri i veprave të tija do t`i jepet ose nga ana e djathtë ose nga e majta. Zoti thotë:

Dhe në ditën kur ta thërrasim çdo popull me Imamin (prijësin) e tij, kujtdo që t`i jepet libri nga e djathta, do ta lexojë librin e vet dhe s`do t`i bëhet padrejtësi as sa një fije. E kushdo që është i verbër tani, i verbër do të jetë në amshim dhe i humbur nga rruga e drejtë...Isra (Udhëtimi i natës) 17:71-72

Kur të flasim për këtë varg, do të shpjegojmë se pranimi i librit nga ana e djathtë, do të thotë ta ndjekësh Imamin e drejtë dhe se marrja e librit nga e majta do të thotë të jesh ndjekës i një Imami të gabuar. Për Faraonin, Zoti thotë:

Ai do t`i udhëheqë njerëzit e vet në Ditën e Gjykimit, dhe do t`i çojë drejt zjarrit...Hud 11:98

Kjo do të thotë se jo vetëm cilësitë e kërkuara por edhe emërtimi “njerëzit e anës së djathtë”, bazohet në faktin se ata e ndiqnin një fe të pranuar, me të cilën Zoti ishte i kënaqur.

Në një vend tjetër, Zoti thotë:

Dhe ata s`ndërmjetësojnë veçse për atë, me të cilin Ai është i kënaqur...Enbija (Profetët) 21:28

Miratimi i Zotit i përmendur në këtë varg është një miratim i përgjithshëm, pa kushte dhe cilësi të tjera. Nuk është si miratimi i përmendur në vargun Ndërmjetësimi i askujt s`bën dobi atë ditë, përveç i atyre që Zoti u ka lejuar dhe me fjalët e të cilëve Ai i kënaqur është..(20:109), ku kënaqësia e Zotit varet nga fjalët e robit të Tij. Në vargun e mësipërm (21:28) miratimi i Zotit nuk është në lidhje me fjalët e personave por në lidhje me vetë ata. Me fjalë të tjera, është një miratim i besimit të tyre. Sipas kësaj, edhe ky varg e ka kuptimin e njejtë si vargjet paraprake.

Sërish Zoti thotë:

Dita kur do t`i mbledhim të virtytshmit tek Zoti Bamirës, si mysafirë të nderit kurse mëkatarët, si kope e etur do t`i shtyjmë ne ferr. Për askë s`do ketë ndërmjetësim, përveç për ata që kanë marrë fjalë nga Bamirësi...Merjem 19:85-87

Ai që ka marrë fjalë prej Zotit, do të përfitojë nga ndërmjetësimi. Këtu nuk duhet harruar se jo të gjithë mëkatarët janë domosdoshmërisht edhe jobesimtarë. Zoti thotë:

Kushdo që të vijë tek Zoti i tij si mëkatar, për të do të jetë ferri, ku as do të vdesë e as do jetojë.. Dhe kushdo që të vijë tek Ai si besimtar me vepra të mira, do të gjejë për veten pozita të larta...Ta Ha 20:74-75

Sipas këtij vargu, gjithsecili që nuk është një besimtar vepërmirë, është mëkatar, pa dallim në është një jobesimtar ose një besimtar me vepra të liga. Këta të fundit (njerëzit që kanë besuar por edhe kanë mëkatuar) janë ata që “kanë marrë fjalë” nga Zoti. Zoti thotë:

O bij të Ademit! A s`ju kam urdhëruar të mos e adhuroni djalli, se vërtet ai është një armik i hapur, e të më adhuroni vetëm Mua, sepse kjo është rruga e drejtë? Ja Sin 36:60-61

Shprehja “e të më adhuroni vetëm Mua” është një besëlidhje në formë urdhri kurse fjalia “kjo është rruga e drejtë...” është gjithashtu një besëlidhje. Sidoqoftë, mëkatarët e tillë do të hyjnë në ferr për shkak të mëkateve që i kanë kryer dhe pastaj do të shpëtohen që atje, falë ndërmjetësimit. Është pikërisht kjo besëlidhje që nënkuptohet në vargun 2:80: Thonë: “Zjarri s`ka për të na djegur veçse për disa ditë.” Thuaj: “Mos keni marrë fjalë (besë) prej Zotit?”. Edhe këto vargje, pra, na sjellin në përfundimin e njejtë. Grupi që do të përfitojë nga ndërmjetësimi në Ditën e Gjykimit është grupi i besimtarëve, të cilët kanë kryer mëkate të mëdha sepse ata i takojnë grupit, me fenë e të cilëve është i kënaqur Zoti.

4. Kush janë ndërmjetësit

Më sipër shpjeguam se ndërmjetësimi është efektiv në dy sfera: atë të krijimit dhe atë të ligjvënies. Sa për ndërmjetësimin në krijim, mund të thuhet se ndërmjetës janë të gjitha shkaqet e vendosura mes Krijuesit dhe krijesave.

Në rrafshin e ndërmjetësimit në ligjvënie dhe në gjykim, ndërmjetësit mund të ndahen në dy kategori: ndërmjetës në këtë jetë dhe ndërmjetës në amshim.

Ndërmjetësit në këtë jetë janë të gjitha gjërat që e afrojnë njeriun me Zotin dhe që e bëjnë atë ta meritojë faljen hyjnore. Në këtë kategori mund të rradhiten:
Pendimi: Zoti thotë:

O robërit e Mi që i kanë bërë dëm vetvetes! Mos humbni shpresë nga mëshira e Zotit. Vërtet Zoti i fal të gjithë gabimet sepse Ai është Falës dhe i Mëshirshëm. Kthehuni drejt Zotit tuaj! Zumer (Grupet) 39:53-54

Ky varg i përfshin të gjithë mëkatet, madje edhe politeizmin. Sikur një njeri të pendohet për politeizmin e tij dhe të fillojë të besojë në një Zot, mëkati i tij i kaluar shlyhet dhe falet.

Besimi i vërtetë: Zoti thotë:

O besimtarë! Kinie droje Zotin dhe besojini të Dërguarit të Tij! Ai do t`ju japë dy pjesë nga mëshira e Tij dhe do të bëjë një dritë, me të cilën do të ecni dhe do t`ju falë...Hadid (Hekuri) 57:28

Veprat e mira:

Zoti u ka premtuar besimtarëve dhe atyre që bëjnë mirë se atyre u takon një shpërblim i madh...Maide (Tryeza) 5:9
O besimtarë! Druajuni Zotit dhe kërkoni afrim drejt Tij...Maide (Tryeza) 5:35

Kur`ani:

Vërtet ju ka ardhur një dritë prej Zotit dhe një Libër i qartë, me të cilin Zoti e udhëzon në rrugët e paqes atë q`e ndjek vullnetin e Tij dhe e nxjerr nga errësira në dritë me dëshirën e Tij e pastaj e udhëzon në rrugë të drejtë...Maide (Tryeza) 5:16

Gjithçka që ka të bëjë me veprat e mira, me tempujt, me vendet dhe me ditët e shenjta
Profetët dhe të dërguarit e Zotit, kur kërkojnë falje për popujt e tyre. Zoti thotë:

Dhe ata, kur i bënë padrejtësi vetes, po të vinin tek ti e të luteshin për faljen e Zotit dhe i Dërguari të kërkonte falje për ta, pa dyshim do ta gjenin Zotin të Mëshirshëm...Nisa (Gratë) 4:64

Ëngjëjt, të cilët gjithashtu mund të kërkojnë falje për besimtarët. Zoti thotë:

Ata që e mbajnë Fronin dhe ata rreth tij e madhërojnë Zotin e tyre, besojnë në Të dhe luten për faljen e besimtarëve. Gafir (Falësi) 40:7
Dhe ëngjëjt e madhërojnë Zotin e tyre dhe luten për faljen e atyre në tokë...Shura
(Këshilli) 42:5
Vetë besimtarët, kur ata të luten për faljen e vëllezërve të tyre dhe të vetvetes. Zoti i përcjell fjalët e tyre:
...dhe na i mbulo mëkatet, na fal e ki mëshirë ndaj neve! Ti je Mbrojtësi ynë...Bakara (Lopa) 2:286

Ndërmjetësit në amshim: Në këtë pjesë e përdorim fjalën “ndërmjetës”, në mënyrën që e shpjeguam në fillim të kësaj teme. Në këtë kategori rradhiten:

Profetët dhe të dërguarit e Zotit, për të cilët Ai thotë:

Dhe thonë: “Rahmani (Bamirësi, i Gjithëmëshirshmi) ka fëmijë” I lartësuar qoftë Ai! Jo, ata s`janë veçse robër të nderuar, që s`thonë fjalë para Tij dhe që sipas urdhrit të Tij veprojnë. Ai di se ç`ka para e pas tyre dhe ata kurrë s`ndërmjetësojnë, përveç për atë, me të cilin Ai i kënaqur është... Enbija (Profetët) 21:26-28

Ata që u quajtën “bij të Zotit” s`janë tjetër veçse robër të nderuar të Tij, të cilët ndërmjetësojnë për ata që Zoti miraton. Në mesin e tyre është edhe Isa, djali i Merjemes, i cili ishte gjithashtu profet. Kjo lë të kuptojmë se profetët ndërmjetësojnë për persona të caktuar, me të cilët është i kënaqur Zoti.

Më tej, Zoti thotë:

Dhe gjërat që adhurojnë përveç Zotit s`kanë fuqi për të ndërmjetësuar, përveç atij q`e dëshmon të vërtetën dhe që di... Zuhruf (Stolitë) 43:86

2. Ëngjëjt: Dy vargjet e përmendura më sipër tregojnë se edhe ëngjëjt mund të ndërmjetësojnë për besimtarët. Ngjashëm si me profetët, disa jobesimtarë i kanë konsideruar ëngjëjt “bija të Zotit”. Zoti thotë:

Dhe sa ëngjëj ka në qiej, të cilëve s`u bën dobi ndërmjetësimi, veçse pasi t`u ketë lejuar Zoti atyre që dëshiron...Nexhm (Ylli) 53:26
Ndërmjetësimi i askujt s`bën dobi atë ditë, përveç i atyre që Zoti u ka lejuar dhe me fjalët e të cilëve Ai i kënaqur është. Ai e di se ç`ka para tyre e ç`kanë pas..Ta Ha 20:109-110

3. Dëshmuesit:

Dhe gjërat që adhurojnë përveç Zotit s`kanë fuqi për të ndërmjetësuar, përveç atij q`e dëshmon të vërtetën dhe që di... Zuhruf (Stolitë) 43:86
Ky varg tregon se ata që e dëshmojnë të vërtetën kanë të drejtë për të ndërmjetësuar. Megjithatë këtu nuk bëhet fjalë për rënien dëshmor në luftë por për personin që dëshmon një vepër (përkthyesi: esh-Shehada, në përkthim të drejpërdrejtë do të thotë “të dëshmosh” por e njejta fjalë përdoret në arabisht edhe për rënien dëshmor në luftë dhe dëshmori quhet “shehid”). Këtë e kemi përmendur në komentimin e kapitullit “Fatiha” dhe do ta përmendim në komentimin e vargut:
Dhe kështu ju kemi bërë një popull të mesit, që të jeni dëshmitarë mbi njerëzit dhe i Dërguari të jetë një dëshmitar mbi ju...Bakara (Lopa) 2:143

4. Vetë besimtarët: Ngase do të jenë në mesin e dëshmuesve në Ditën e Gjykimit, mund të kuptohet se edhe ata do të mund të ndërmjetësojnë. Zoti thotë:

Dhe ata që e besojnë Zotin dhe të Dërguarin e Tij janë të sinqertit dhe dëshmitarët (ose dëshmorët) tek Zoti i tyre... Hadid (Hekuri) 57:19

5. Ndërmjetësimi: për çfarë?

Kemi shprehur tashmë se ndërmjetësimi në krijim është i lidhur me çdo shkak të këtij universi ku mbisundon shkakshmëria.
Sa për ndërmjetësimin në ligjvënie dhe në gjykim, ka ndërmjetës që mund ta shlyejnë çdo mëkat dhe ta heqin çdo dënim, duke filluar nga politeizmi e deri tek mëkati më i vogël. Një shembull i tillë është pendimi dhe të besuarit, para se të arrijë Dita e Gjykimit. Ka ndërmjetës të tjerë, siç janë disa virtyte dhe vepra të caktuara, të cilat i shlyejnë disa mëkate të caktuara. Dhe sa i përket çështjes që po diskutojmë, atë të ndërmjetësimit të profetëve dhe të besimtarëve në Ditën e Gjykimit, do të përsërisim sërish se një gjë e tillë do t`u bëjë dobi vetëm besimtarëve që kanë kryer mëkate të mëdha por me besimin e të cilëve Zoti është i kënaqur.

6. Kur do të ndodhë ndërmjetësimi?

Të qartësojmë edhe njëherë se ajo, për të cilën diskutojmë, është ndërmjetësimi në Ditën e Gjykimit, për të larguar dënimin e mëkateve. Më herët, e kemi përmendur vargun:

Gjithkush është përgjegjës për atë që ka bërë, përveç atyre të anës së djathtë. Në kopshte ata flasin e pyesin për mëkatarët:“Ç`ju solli juve në ferr?” Ata thonë: “Ne s`qemë nga ata q`e falnin namazin dhe si ushqyem të varfërit. Humbeshim në biseda me ata që flisnin fjalë të kota dhe e quanim gënjeshtër Ditën e Gjykimit, derisa na mori vdekja”. Atyre s`u sjell dobi ndërmjetësimi i ndërmjetësve...Mudaththir (I mbuluari) 74:38-48

Siç u shpjegua edhe më herët, këto vargje tregojnë qartë se kush do të përfitojë nga ndërmjetësimi dhe kush jo. Përveç kësaj, këto vargje lënë të kuptohet se ndërmjetësimi do t`u mundësojë besimtarëve që kanë mëkatuar të shpëtojnë nga barra e mëkateve të tyre dhe do t`i mbrojë nga një qëndrim i përjetshëm në ferr.

Megjithatë, nuk ka kurrfarë dëshmie në këtë varg se ndërmjetësimi mund ta shpëtojë njeriun nga trazirat dhe vështirësitë e Ditës së Gjykimit. Ky varg vetëm sa vërteton se ndërmjetësimi do të ketë ndikim për t`i shpëtuar besimtarët mëkatarë nga zjarri ose për ta parandaluar hyrjen e tyre në të.

Nga vargjet mund të kuptohet se biseda e tyre do të bëhet pasi njerëzit e kopshtit të jenë vendosur në kopshtet e tyre dhe ata të ferrit në ferr. Më pas, ndërmjetësit do të ndërmjetësojnë për një grup nga mëkatarët dhe do t`i shpëtojnë nga zjarri. Këtë kuptim e imponon shprehja “në kopshte” si dhe pyetja “ç`ju solli juve në ferr?” Që të dy shprehjet lënë të kuptohet se bëhet fjalë për një qëndrim pak a shumë të përhershëm. Po kështu, komenti i fundit “atyre s`u sjell dobi ndërmjetësimi i ndërmjetësve...” shpreh diçka që ndodh në kohën e tashme, gjegjësisht pasi të jenë vendosur të dy grupet në vendqëndrimet e tyre.

Sa i përket Berzahut (kohës ndërmjet vdekjes dhe ringjalljes) dhe ndihmës që Profeti dhe Imamët e Ehl-i Bejtit do t`i ofrojnë besimtarit gjatë marrjes në pyetje të tij, duhet të theksojmë se kjo gjë s`ka të bëjë fare me çështjen e ndërmjetësimit (siç do të përshkruajmë në komentimin e vargut Dhe s`do ketë asnjë nga njerëzit e Librit që s`do t`i besojë atij para se të vdesë...Nisa (Gratë) 4:159).

Zoti thotë:

Dhe mbi A`raf do të ketë njerëz që do t`i njohin të gjithë nga shenjat e tyre e që do t`u thirrin banorëve të kopshtit: “Paqja qoftë mbi ju!” Këta s`do kenë hyrë akoma në të, ndonse shpresojnë... Dhe banorët e A`rafit do t`u thirrin njerëzve që do t`i njohin nga shenjat e tyre e do të thonë: “S`ju bëri dobi as tubimi juaj as mendjemadhësia. A janë këta, ata për të cilët betoheshit se Zoti s`do t`i mëshirojë?” Hyni në kopshte, ju s`do të keni frikë dhe s`do të pikëlloheni...Araf (Lartësitë) 7:46:49

Kur të shihet më me kujdes, do të shohim se edhe vargu në vijim hedh dritë mbi të njejtën çështje:

Dhe në ditën kur ta thërrasim çdo popull me Imamin (prijësin) e tij, kujtdo që t`i jepet libri nga e djathta, do ta lexojë librin e vet dhe s`do t`i bëhet padrejtësi as sa një fije...Isra (Udhëtimi i natës) 17:71

Pozita ndërmjetësuese e Imamit në thirrjen e popujve dhe në dhënien e librave të veprave të tyre është një fuqi e dhënë nga Zoti.
Për të përmbledhur, mund të themi se ndërmjetësimi do të ndodhë në fazën e fundit të Ditës së Gjykimit. Ky proces do t`u sjellë falje besimtarëve që kanë mëkatuar, do të parandalojë hyrjen e tyre në ferr dhe do t`i nxjerrë nga zjarri ata që tashmë kanë hyrë në të. E gjithë kjo do të jetë një vazhdimësi e mëshirës së Zotit dhe një manifestim i Bamirësisë së Tij.

Analizë e temës së mësipërme nëpërmjet haditheve

Në veprën “El-Emali” të Sadukut, Husejn bin Halidi përcjell nga Imam Rizau (paqja qoftë mbi të), i cili nëpërmjet gjyshërve të tij përcjell nga Prijësi i Besimtarëve (pqmt) se një ditë, i Dërguari i Zotit (pqmtmpt) ka thënë: Atë, që s`e beson Liqenin tim (në Parajsë), Zoti s`do ta sjellë pranë tij dhe atë që s`e beson ndërmjetësimin tim, Zoti s`e përfshin në atë ndërmjetësim. Vërtet ndërmjetësimi im është për ata nga ndjekësit e mi që do të kenë bërë mëkate të mëdha. Për ata që veprojnë mirë s`do të ketë vështirësi.

Husejn bin Halidi vijon: E pyeta Imam Rizaun (pqmt): “O djali i të Dërguarit, ç`është kuptimi i fjalëve dhe ata kurrë s`ndërmjetësojnë, përveç për atë, me të cilin i kënaqur është Ai (21:28)? Ai ma ktheu: “Ata s`ndërmjetësojnë veçse për atë, me fenë e të cilëve Zoti është i kënaqur.”

Autori: Thënia e mësipërme e të Dërguarit (paqja qoftë mbi të dhe mbi pasardhësit e tij) është përcjellur edhe nga shumë burime sunnite. Më sipër kemi shprehur se kjo thënie mbështetet në motive kuranore.

Në një hadith të përcjellur në Tefsirin e Ajjashiut, Suma`ah ibn Mihrani, në lidhje me vargun “mbase kështu Zoti yt të ngrit në një pozitë të lëvduar...(17:79)”, e përcjell thënien në vijim nga Imam Musa Kazimi (pqmt): Në Ditën e Gjykimit, njerëzit do të qëndrojnë në këmbë për dyzet vjet dhe diellit do t`i urdhërohet që t`u qëndrojë mbi krye. Të gjithë do të mbyten në djersë dhe tokës do t`i urdhërohet të mos thithë asgjë nga djersa e tyre. Ata do t`i drejtohen Ademit, që të mund të ndërmjetësojë për ta por ky do t`i dërgojë tek Nuhu. Nuhu do t`i dërgojë tek Ibrahimi, Ibrahimi tek Musa dhe Musa do t`i dërgojë tek Isa. Isa do t`u drejtohet duke thënë: “Duhet të kërkoni ndihmë nga Muhammedi, profeti i fundit.” Atëherë Muhammedi do të thotë: “Unë do të ndërmjetësoj për ju.” dhe do të ecë derisa të arrijë tek dyert e Parajsës. Do të trokasë dhe do të pyetet: “kush je ti?” Ai do të përgjigjet: “Muhammedi jam.” Atëherë do të thuhet: “Hapeni derën për të”. Kur te hapet dera, ai do t`i drejtohet Zotit të tij duke rënë në sexhde dhe nuk do të ngrihet derisa t`i thuhet: “Fol e kërko dhe të të jepet ajo që kërkon! Ndërmjetëso dhe të pranohet ndërmjetësimi yt!” Ai do ta ngrejë kokën dhe duke u kthyer drejt Zotit të tij, do të bjerrë sërish në sexhde. Sërish do t`i jepet i njejti premtim dhe ai do ta ngrejë kokën prapë. Pastaj do të ndërmjetësojë derisa të ketë ndërmjetësuar edhe për atë që do të ishte djegur në zjarr. Atë ditë, njerëzit e çdo populli do t`i drejtohen Muhammedit për ndërmjetësim. Ky është kuptimi i vargut “mbase kështu Zoti yt të ngrit në një pozitë të lëvduar...(17:79)”

Autori: Edhe kjo thënie përcillet në shumë burime sunnite dhe shiite, qoftë në hollësi qoftë e shkurtuar, nga kanale të ndryshme të transmetimit, duke vërtetuar se “pozita e lëvduar” është pozita e të Dërguarit (pqmtmpt) për të ndërmjetësuar. Kjo thënie nuk bie ndesh me ndërmjetësimin e profetëve të tjerë, sepse me shumë gjasa, ndërmjetësimi i profetëve të tjerë do të jetë një degë e ndërmjetësimit që do të fillojë me dorën e Muhammedit (paqja qoftë mbi të dhe mbi pasardhësit e tij).

Sërish në Tefsirin e Ajjashiut, Ubejd bin Zurare përcjell se një ditë, Imam Xhaferin (paqja qoftë mbi të) e pyetën në do të kishte ndërmjetësim për besimtarët. Pasi u përgjigj me “po”, një tjetër njeri e pyeti prapë: “A ka nevojë atë ditë besimtari për ndërmjetësimin e Muhammedit?” “Po”, u përgjigj Imami. “Edhe besimtarët do të kenë gabime dhe mëkate dhe s`do të ketë njeri që s`do të ketë nevojë për ndërmjetësimin e Muhammedit.” Më pas, një tjetër njeri e pyeti në lidhje me thënien e Profetit: “Unë jam më i miri i bijve të Ademit dhe nuk e them këtë me mendjemadhësi.” Imami vazhdoi: “Po! Ai do ta kapë hallkën e derës së Parajsës dhe do ta hapë atë. Pastaj do të bjerrë në sexhde dhe Zoti do t`i thotë: “Ngrije kokën! Ndërmjetëso dhe do të pranohet ndërmjetësimi yt! Kërko dhe do t`të jepet!” Pastaj ai do ta ngrejë kokën, do të ndërmjetësojë dhe ndërmjetësimi do t`i pranohet. Do të kërkojë dhe do t`i jepet gjëja që ka kërkuar.

Në Tefsirin e Furat ibn Ibrahimit, Muhammed ibn el-Kasimi përcjell me një zinxhir përcjellësish nga Shurajh el-Basriu, i cili thotë: Një ditë e pyeta Muhammed ibn Aliun (pqmt): “Cili varg në Librin e Zotit është më shpresëdhënësi?” Ai tha: “Ç`mendon për këtë fisi yt?” Unë u përgjigja: “Ne mendojmë se është vargu “O robërit e Mi që i kanë bërë dëm vetvetes! Mos humbni shpresë nga mëshira e Zotit(39:53)”. Imami ma ktheu: “Por ne, njerëzit e Shtëpisë (Ehl-i Bejti) nuk mendojmë ashtu. Ne themi se është vargu “Zoti yt do t`të japë dhe ti i kënaqur do të jesh.(93:5)”. Kjo nënkupton ndërmjetësimin, betohem në Zotin se nënkupton ndërmjetësimin, betohem në Zotin është për ndërmjetësimin.”

Autori: Vargu mbase kështu Zoti yt të ngrit në një pozitë të lëvduar...(17:79) i referohet pozitës së lavdishme të Profetit në çështjen e ndërmjetësimit, siç vërtetojnë shumë thënie të tija. Për më tepër, edhe përbërja e vargut e përkrah këtë ide. Shprehja “të ngrit...” tregon se kjo është një pozitë që do ta arrijë në të ardhmen, gjegjësisht në Ditën e Gjykimit. Fakti se kjo pozitë është “e lëvduar” është një fakt i pakushtëzuar dhe flet se ai do të jetë i lëvduar nga të gjithë njerëzit, të tashëm dhe të kaluar. Fjala el-Hamd nënkupton lëvdatën që i bëhet dikujt për një vepër të mirë të kryer në një mënyrë të vetëdijshme. Kjo flet se Profeti do të bëjë diçka me vullnetin dhe me fuqinë e tij, që do t`u bëjë dobi të gjithëve dhe për të cilën të gjithë do ta lëvdojnë. Kjo është arsyeja përse Imami i thotë Ubejd ibn Zurares: “S`do të ketë njeri që s`do të ketë nevojë për ndërmjetësimin e Muhammedit”. Këtë do ta shpjegojmë në vijim.

Tani të flasim pak për faktin se vargu Zoti yt do t`të japë dhe ti i kënaqur do të jesh është vargu më shpresëdhënës në Kur`an dhe më shpresëdhënës se vargu O robërit e Mi që i kanë bërë dëm vetvetes! Mos humbni shpresë nga mëshira e Zotit. Vërtet Zoti i fal të gjithë gabimet sepse Ai është Falës dhe i Mëshirshëm. Kthehuni drejt Zotit tuaj! (39:53-54)
Fjala kunut (humb shpresë; dëshpërohem) përmendet shumë herë në Kur`an. Zoti i përcjell për shembull fjalët e Ibrahimit (pqmt), i cili thotë:

Dhe kush humb shpresë nga mëshira e Zotit tënd përveç të devijuarve? Hixhr (Shkëmbi) 15:56

Përveç kësaj, Zoti e përcjell edhe fjalën e Jakubit (pqmt):

Askush s`dëshpërohet nga mëshira e Zotit përveç jobesimtarëve...Jusuf 12:87

Në të dy vargjet, konteksti tregon se flitet për humbjen e shpresës nga mëshira e Zotit në çështjet e krijimit. Në anën tjetër, vargu që ne po diskutojmë (93:5) ka të bëjë me humbjen e shpresës nga mëshira e Zotit në çështjen e gjykimit dhe të ligjvënies. Për shembull mund të shihen fjalët O robërit e Mi që i kanë bërë dëm vetvetes, të cilat qartazi thonë se ai që ka kryer mëkate nuk duhet të humbë shpresë nga mëshira e Zotit. Përveç kësaj, Zoti thotë se ka premtuar falje të “të gjitha gabimeve”pa ndonjë përjashtim. Një premtim ky, që kushtëzohet me pendimin (Kthehuni drejt Zotit tuaj!), dorëzimin në duart e Zotit dhe me ndjekjen e urdhrave hyjnorë. Thënë shkurt, kjo mëshirë është e kushtëzuar dhe dallon me të madhe nga ajo mëshirë gjithëpërfshirëse që Zoti ia ka premtuar të Dërguarit të Tij, i cili vetë është një mëshirë për njerëzimin. Është pikërisht ky premtim që do ta bëjë të Dërguarin (pqmtmpt) të kënaqur: Zoti yt do t`të japë dhe ti i kënaqur do të jesh.

Ky premtim përmendet në një kontekst, në të cilin Zoti i përmend të mirat dhe bekimet që ia ka falur Profetit. Është një premtim unik, i pabërë ndaj dikujt tjetër. Shprehja “do të të japë” është e pakushtëzuar dhe e pakufizuar. Një premtim, pak shumë i ngjashëm me këtë, u është dhënë edhe njerëzve të Parajsës:

...ata do të kenë ç`të duan tek Zoti i tyre. Shura (Këshilli) 42:22
Atje ata kanë ç`të dëshirojnë por tek Ne ka akoma më shumë. Kaf 50:35

Vargjet tregojnë se këtyre njerëzve do t`u jepet më tepër se ç`duan dhe njeriu, përnga natyra e tij, është i prirë për të dëshiruar gjithçka që mund të paramendojë nga lumturia, begatia dhe të mirat. Kjo do të thotë se atyre do t`u jepet më tepër se ç`mund të paramendojnë, siç thotë Zoti:

Dhe asnjë shpirt s`i di gëzimet e fshehta q`e presin, për atë që ka vepruar...Sexhde 32:17

Kjo është ajo që Zoti u ka premtuar atyre që besojnë dhe që veprojnë mirë dhe është përtej imagjinatës njerëzore. S`ka dyshim se ajo që do t`ia falë Profetit të Tij duhet të jetë shumë më e madhe se kaq.

Kaq sa i përket të mirave të Zotit. Tani ta analizojmë pak shprehjen “ti i kënaqur do të jesh...” Është më se e qartë se kjo kënaqësi nuk ka të bëjë me diçka që Zoti i ka falur ose ka përcaktuar për të. Sepse Zoti është Pronari dhe robi është gjithnjë nevojtar dhe i varfër. Ai është i detyruar të jetë falënderues dhe i kënaqur me atë që i ka falur i Zoti, pa dallim në është shumë ose pak, në është e vështirë ose e lehtë. Kjo është ajo që pritet nga një besimtar dhe s`ka dyshim se një profet (si një rob ideal i Zotit) e di këtë më së miri dhe vepron në mënyrë shumë më të përsosur se të tjerët. Thënë shkurt, profeti është një person që është i kënaqur gjithmonë dhe është i kënaqur vetëm me atë që Zoti dëshiron për të. Andaj do të ishte e panevojshme dhe irelevante, të thuhet se një njeri i tillë do të ishte i kënaqur vetëm pasi t`i jetë dhënë diçka. Nga e gjithë kjo mund të kuptojmë se kjo kënaqësi e premtuar Profetit (pqmtmpt) është diçka tjetër. Ajo i referohet kënaqësisë dhe lumturisë që e ndjen një njeri nevojtar, nevoja e të cilit përmbushet plotësisht. Një premtim i ngjashëm u është dhënë disave nga robërit e Tij të virtytshëm:

Vërtet ata që besojnë e që bëjnë vepra të mira, janë më të mirët e njerëzve. Shpërblimi i tyre pranë Zotit janë kopshte nën të cilët rrjedhin lumej, ku do qëndrojnë përgjithmonë. Zoti është i kënaqur me ta dhe ata janë të kënaqur me Të. Kjo është për atë që e ka droje Zotin e tij. Bejjina (Dëshmia) 98:7-8

Konteksti i këtij vargu tregon se edhe kjo gjë është për t`u falur disa favore të veçanta hyjnore dhe si e tillë, duhet të jetë një kënaqësi ekskluzive dhe gjithëpërfshirëse. Në këtë kontekst, duhet gjithashtu të përmendim se Zoti e ka lëvduar të Dërguarin e tij me këto fjalë:
...është i dhembshur dhe i mëshirshëm ndaj besimtarëve...Teube (Pendimi) 9:128

Tani duke i konsideruar të gjitha gjërat e thëna, mendoni pak mbi pyetjen në vijim: A mund Profeti të jetë i kënaqur me bukuritë e Parajsës ose i lumtur me kënaqësitë e saj, derisa disa prej besimtarëve janë të burgosur në ferr? Të kujtojmë se këta ishin njerëzit që besonin në Zotin e Vetëm dhe në Profetin si profet të vërtetë. Ata ishin njerëzit që e besuan shpalljen dhe e pranuan si një shpallje të vërtetë. Por u mundën nga dobësitë e tyre dhe djalli i luajti nëpër gishta si një lodër, me çfarë ata kryen mëkate dhe gabime, pa patur asnjëherë ndërmend të revoltoheshin kundër Zotit dhe të tregonin mendjemadhësi ndaj Tij.

Edhe vetë ne, shpeshherë kur i kujtojmë gabimet tona të kaluara, kur i kujtojmë mundësitë e përsosjes shpirtërore që i kemi humbur në të kaluarën, fillojmë ta fajësojmë veten tonë për këto gabime. Por pastaj kur shohim një të ri të papërvojë, të humbur në euforinë rinore, nuk jemi shumë të prirë për ta qortuar e për ta dënuar dhe ndjejmë dhembshuri ndaj tij. Kjo mëshirë e jona ndaj të rinjve është një manifestim i mëshirës së papërsosur njerëzore, të cilën Zoti e ka vendosur në natyrën tonë. Atëherë ç`mund të pritet nga Profeti i dhembshur e i mëshirshëm dhe nga më i Mëshirshmi kur të përballen me dobësinë dhe dëshpërimin e një njeriu të pafuqishëm? Në veçanti kur t`i shohin vështirësitë që ky i ka përjetuar në jetën e ndërmjetme (Berzah) për shkak të mëkateve të tija?

Në Tefsirin e tij, Kummiu, në komentimin e vargut “Pranë Tij, s`bën dobi ndërmjetësimi i askujt, përveç i atyre që u ka lejuar” (34:23) përcjell se një shërbetor i gruas së Imam Ali ibn Husejnit (pqmt), i quajtur Ebu Ejmen, erdhi tek Imam Muhammed Bakiri (pqmt) dhe tha: “O Ebu Xhafer! Ju i çoni në rrugë të gabuar njerëzit, duke folur gjithë kohës për ndërmjetësimin e Muhammedit.” Imami, me një zemërim që i lexohej nga fytyra tha: Turp të kesh o Ebu Ejmen! A është devijim për ty qëndrimi larg të ligës i gjenitaleve tua dhe i lukthit tënd? Kur ta shohësh tmerrin e Ditës së Gjykimit s`ka dyshim se do kesh nevojë për ndërmjetësimin e Muhammedit. Turp të kesh! A thua ai do të ndërmjetësojë për dike tjetër, veçse për ata që e meritojnë zjarrin? Nga njerëzit e parë deri tek të fundmit, nuk ka të tillë që s`do të ketë nevojë për ndërmjetësimin e Muhammedit. Më pas, Imami shtoi: Vërtet i Dërguari i Zotit ka fuqi të ndërmjetësojë për ummetin e tij kurse ne për shiat (ndjekësit) tanë, të cilët do të mund të ndërmjetësojnë për familjet e tyre. S`ka dyshim se një besimtar do të mund të ndërmjetësojë për aq njerëz, sa fiset Rabi`ah dhe Mudar së bashku. Dhe s`ka dyshim se një besimtar do të mund të ndërmjetësojë për shërbetorin e tij, duke thënë: “O Zoti im! Ia kam borxh këtë gjë sepse ai më ka mbrojtur nga i nxehti dhe nga i ftohti.”

Autori: Ky hadith i referohet një ndërmjetësimi të përgjithshëm (kur flet për ndërmjetësimin e Muhammedit) dhe një ndërmjetësimi të veçantë, të shprehur me fjalët A thua ai do të ndërmjetësojë për dike tjetër, veçse për ata që e meritojnë zjarrin...Një ide të ngjashme gjejmë edhe tek hadithi i përmendur në Tefsirin e Ajjashiut, që përcillet nga Ubejd ibn Zurare dhe që e përmendëm tashmë. Ka edhe shumë hadithe të tjera, të përcjellura edhe në shiizëm edhe në sunnizëm në lidhje me këtë çështje. Përveç tjerash, kjo ide përkrahet edhe nga vargu:

Dhe gjërat që adhurojnë përveç Zotit s`kanë fuqi për të ndërmjetësuar, përveç atij q`e dëshmon të vërtetën dhe që di... Zuhruf (Stolitë) 43:86

Ky varg tregon se të dëshmuarit e të vërtetës është një parakusht për ndërmjetësimin. Ata që e dëshmojnë të vërtetën janë ndërmjetësit dhe në komentimin e vargut 2:143 (Dhe kështu ju kemi bërë një popull të mesit, që të jeni dëshmitarë mbi njerëzit dhe i Dërguari të jetë një dëshmitar mbi ju.) do të shpjegojmë se profetët janë dëshmitarët dhe se Muhammedi (pqmtmpt) është një dëshmitar mbi profetët e tjerë. Ai, pra, është dëshmitar i dëshmitarëve dhe me këtë, ndërmjetës i ndërmjetësve, pa të cilët Dita e Gjykimit do ta humbte funksionin e vet.

Sërish në Tefsirin e Kummiut, në lidhje me vargun “Dhe ndërmjetësimi s`bën dobi pranë Tij, veçse për ata që lejon Ai”, përcillet nga Imam Muhammed Bakiri (pqmt), thënia në vijim: Asnjë profet ose i dërguar s`mund të ndërmjetësojë tek Zoti derisa t`i lejojë Zoti vetë, përveç të Dërguarit (Muhammedit), sepse Zoti i ka lejuar atij një gjë të tillë akoma pa ardhur Dita e Gjykimit. Ndërmjetësimi i lejohet atij dhe imamëve nga pasardhësit e tij dhe pastaj profetëve.

Në veprën “el-Khisal”, përcillet nga Imam Aliu (pqmt) se i Dërguari i Zotit (pqmtmpt) ka thënë: Tre grupe do të ndërmjetësojnë pranë Zotit dhe ndërmjetësimi do t`u pranohet: profetët, dijetarët dhe dëshmorët.
Autori: Në terminologjinë kuranore, esh-Shuhada do të thotë dëshmitar i veprave por në traditën e Imamëve, kjo fjalë përdoret kryesisht për dëshmorët që vdesin në rrugë të Zotit. Është pikërisht ky kuptim i dytë që mund ta hasim në këtë thënie të Imam Aliut (pqmt).

Në po të njejtën vepër (el-Khisal), sërish nga Imam Aliu (pqmt) përcillet thënia në vijim: Ne do të ndërmjetësojmë dhe ata që na duan do të ndërmjetësojnë gjithashtu...

Autori: Hadithe të shumta vërtetojnë se “Zonja e Grave” Fatimeja (paqja qoftë mbi të) ka fuqi të ndërmjetësojë, njësoj siç kanë Imamët që rrjedhin prej saj. Po kështu, shumë hadithe u japin një fuqi të tillë edhe vetë besimtarëve dhe madje fëmijeve të vdekur në bark të nënave besimtare. Në një hadith të famshëm, i Dërguari i Zotit (paqja qoftë mbi të dhe mbi pasardhësit e tij) ka thënë: Martohuni dhe shumohuni sepse në Ditën e Gjykimit, unë do të lëvdohem me numrin tuaj të madh kundra popujve të tjerë. Një foshnjë e vdekur në bark të nënës do të afrohet pranë derës së Parajsës. Do t`i thonë të hyjë brenda por foshnja do të thotë: “jo pa prindërit e mi...”

Në veprën el-Khisal, Imam Xhaferi (pqmt) përcjell nga babai dhe gjyshi i tij, të cilët përcjellin se Imam Aliu (pqmt) ka thënë: Parajsa ka tetë dyer. Njëra është për profetët dhe për të sinqertit, kurse një tjetër për dëshmorët dhe për të mirët. Pesë dyer janë për ndjekësit (shiat) tanë dhe për ata që na duan. Unë do të qëndroj mbi Sirat (ura që kalon mbi ferr) duke u lutur e duke thënë: “Zoti im! Shpëtoi ndjekësit e mi, ndihmësit e mi, ata që më duan dhe ata që më ndoqën në jetë.“ Pastaj përnjëherë do të vijë një zë nga Froni: “Lutja jote dhe ndërmjetësimi yt për ndjekësit e tu u pranua.” Atëherë çdo ndjekës i imi, gjithkush që më ka dashur, që më ka ndihmuar e ka luftuar kundër armiqve të mi me vepra a me fjalë, do të ndërmjetësojë për shtatëdhjetë mijë nga miqtë dhe të afërmit e tij. Pastaj ka edhe një derë nëpër të cilën do të kalojnë të gjithë ata muslimanë që dëshmojnë se nuk ka zot tjetër veç Allahut dhe në zemrën e të cilëve nuk ka as edhe një grimë urretjeje për ne Njerëzit e Shtëpis (Ehl-i Bejt).

Në veprën “el-Kafi” Hafs el-Muedhdhini përcjell se Imam Xhaferi (pqmt), në një letër që u dërgoi ndjekësve të tij, mes tjerash thoshte: Dijeni se asnjë nga krijesat e Zotit s`ju sjell dobi kundër Tij. As ndonjë ëngjëll që i qëndron pranë, as ndonjë profet a i dërguar dhe as ndonjë që është më i ulët se këta. Kushdo që dëshiron të përfitojë nga ndërmjetësimi i ndërmjetësve, le të lutet që Zoti të jetë i kënaqur me të.

Në Tefsirin e Furat ibn Ibrahimit, përcillet se një ditë, Xhabiri i tha Imam Muhammed Bakirit (pqmt): T`u bëfsha kurban o djali i të Dërguarit! A s`më tregon ndonjë hadith në lidhje me gjyshen tënde Fatimenë? Pas kësaj, Imami i rrëfeu një hadith në lidhje me ndërmjetësimin e Fatimesë (pqmt) në Ditën e Gjykimit dhe pastaj tha: Për Zotin, askush s`do të mbetet në zjarr përveç një dyshuesi, jobesimtari ose një hipokriti. Dhe kur të shtyhen drejt zjarrit, do të thonë: “S`ka për ne as ndërmjetës as ndonjë mik të mirë. Por sikur të mund të ktheheshim, do të ishim nga besimtarët. (26:100-102)” Pastaj Imami tha: Por si është e mundur një gjë e tillë? Atyre s`do t`u jepet ajo që kërkojnë sepse “edhe po të dërgohen prapa, s`ka dyshim se do t`i kthehen sërish asaj që u është ndaluar. Dhe vërtet ata janë gënjeshtarë”(6:28)

Autori: Me vargun kuranor “S`ka për ne as ndërmjetës...”, Imami e vërteton ekzistencën e fenomenit të ndërmjetësimit në Ditën e Gjykimit. Në këtë kontekst, është qesharake se si mohuesit e ndërmjetësimit përpiqen ta shfrytëzojnë pikërisht këtë varg si një argument kundër ndërmjetësimit. Njësoj siç thamë edhe për vargun Dhe ndërmjetësimi i ndërmjetësve nuk do t`u sjellë dobi.(74:48), edhe ky varg tregon se ndërmjetësimi është një fakt i sigurt. Sikur Kur`ani të dëshironte ta mohojë ndërmjetësimin, në të do të përdorej njëjësi kur flitet për ndërmjetësit 1. Por ajo që mund të shihet është se Kur`ani e ka përdorur shumësin, gjë që tregon se ka një grup të caktuar që do të ndërmjetësojë në emër të disa njerëzve, por pa qenë i dobishëm ky ndërmjetësim për personat e përmendur në varg. Fjalia e rradhës “Por sikur të mund të ktheheshim, do të ishim nga besimtarët” tregon një dëshirë të shprehur në kornizat e frikës së tyre. Kuptimi i kësaj fjalie është: Sikur të mund të ktheheshim në jetën tonë të kaluar, atëherë do të ishim nga besimtarët, që të mund të na bënte dobi edhe neve ndërmjetësimi i ndërmjetësve, njësoj siç u ndihmoi kjo gjë besimtarëve. Andaj ky varg mund të konsiderohet si një argument i rëndësishëm për ndërmjetësimin.

Në veprën “et-Teuhid” Imam Musa Kazimi (pqmt) përcjell nga babai dhe gjyshërit e tij se i Dërguari (pqmtmpt) ka thënë: Ndërmjetësimi im është për ata nga ummeti im, të cilët do të kenë kryer mëkate të mëdha. Por për ata që veprojnë mirë, s`do të ketë kurrfarë vështirësie. E pyetën Imam Musën (pqmt): O djali i të Dërguarit! Si mund të jetë ndërmjetësimi për ata që kryejnë mëkate të mëdha, kur Zoti thotë “Dhe ata s`ndërmjetësojnë veçse për atë, me të cilin Ai është i kënaqur...(21:28)” dhe ne e dimë mirë se Zoti nuk mund të jetë i kënaqur me një njeri që kryen mëkate të mëdha. Imami u përgjigj: S`ka besimtar që kryen një mëkat dhe të mos turpërohet e të mos i vijë keq më pas. Dhe Profeti ka thënë: “Keqardhja mjafton si pendim.” Përveç kësaj, ai ka thënë: “Është besimtar kushdo që ndjehet i kënaqur nga një vepër e mirë dhe i pakënaqur nga e liga.” Andaj, një njeri që nuk ndjen pendesë për mëkatet që i kryen, nuk është një besimtar. Atij nuk i bën dobi ndërmjetësimi sepse ai është i padrejtë. Dhe Zoti thotë: “Të padrejtit s`do të kenë miq të vërtetë dhe as ndonjë ndërmjetës, që të dëgjohet...”(40:18)

Pastaj i thanë Imamit: O djali i të Dërguarit! Si del se nuk është besimtar një njeri, të cilit s`i vjen keq për mëkatin që kryen? Imami i përgjigj: Gjithkush që kryen një mëkat, për të cilën e di se do të dënohet, ndjehet fajtor. Dhe sapo t`i vijë keq për atë që ka bërë, ai pendohet dhe si i tillë, e meriton ndërmjetësimin. Por nëse s`i vjen fare keq, ai vazhdon me mëkatin e njejtë dhe një mëkatar i vazhdueshëm nuk falet, sepse ai nuk beson në dënimin e mëkatit që kryen. Sikur të besonte në dënimin e tij, ai së paku do të ndjente keqardhje. Profeti ka thënë: “Mëkati i madh nuk shkon bashkë me pendimin dhe mëkati i vogël s`shkon bashkë me përsëritjen e vazhdueshme.” Kurse fjala e Zotit “dhe ata s`ndërmjetësojnë për tjetër, veçse për atë, me të cilin Zoti i kënaqur është”, do të thotë se ata nuk ndërmjetësojnë përveç për njerëzit, me fenë e të cilëve Zoti është i kënaqur. Fe, është të besosh se një ditë, të mirat dhe të ligat do të shpaguhen. Kur një njeri të ketë një fe të pranuar nga Zoti, ai ndjehet keq për mëkatet që i kryen sepse e di se ç`do të jetë rezultati i tyre në Ditën e Gjykimit.

Autori: Në fjalën ku Imami thotë “sepse ai është i padrejtë”, e shohim definicionin e të qenit mizor ose i padrejtë, në kontekstin e Ditës së Gjykimit. Kjo thënie aludon në vargun kuranor:

Pastaj një thirrës do të thërrasë në mesin e tyre se mallkimi i Zotit është mbi të padrejtët, që i pengojnë njerëzit nga rruga e Zotit, duan ta shtrembërojnë atë dhe s`e besojnë amshimin. Araf (Lartësitë) 7:44-45

Sipas kësaj, i padrejtë është ai që nuk beson në Ditën e Gjykimit. Krejt logjikisht, një njeri i tillë s`do të pendohej kurrë po t`i shpërfillte gjërat që i urdhërohen ose po të kryente krime dhe mëkate. Kjo mund të burojë nga fakti se ai i mohon në tërësi mësimet e fesë ose ngase nuk ia var veshin dënimit në Ditën e Gjykimit. Në rastin e dytë, dëshmia e tij e besimit në Ditën e Gjykimit s`do të ishte tjetër veçse një tallje.

Ta analizojmë tani fjalinë “...sapo t`i vijë keq për atë që ka bërë, ai pendohet dhe si i tillë, e meriton ndërmjetësimin”. Në të, fjala “pendohet” nuk përdoret në kuptimin e vet terminologjik, sepse në kuptimin e vërtetë, vetë pendimi është një shpëtimtar dhe ndërmjetës për njeriun. Ajo që nënkupton Imami në këtë fjali është: nëse ky njeri ndjen një keqardhje për mëkatin e kryer, ai kthehet drejt Zotit, me ç`rast feja e tij bëhet e pranuar prej Tij dhe me këtë, e meriton ndërmjetësimin.

Imami e përmend edhe një hadith të Profetit, që thotë: “Mëkati i madh nuk shkon bashkë me pendimin dhe mëkati i vogël s`shkon bashkë me përsëritjen e vazhdueshme.” Imami e përcjell këtë thënie për të treguar se vazhdimësia në kryerjen e një mëkati (qoftë edhe të vogël), e kthen këtë mëkat nga një mëkat i vogël në një krim shumë më të madh, sepse shfaq një dyshim të personit në lidhje me Ditën e Gjykimit dhe një padrejtësi drejt shenjave të Zotit. Pikërisht një gjë e tillë nuk falet. Një mëkat falet nëse mëkatari pendohet vërtet ose nëse ai përfiton prej ndërmjetësimit, gjë që varet nga ajo se sa i kënaqur është Zoti me fenë e tij. Por në rastin e vazhdimësisë në mëkate, edhe pendimi edhe feja e pranuar nga Zoti mungojnë.

Një hadith i ngjashëm mund të gjendet edhe në veprën “el-Ilel”, ku Ebu Ishak el-Lejthiu rrëfen: Një ditë i thashë Muhammed ibn Ali el-Bakirit (pqmt): “O djali i të Dërguarit të Zotit! Më thuaj, a bën imoralitet (zina) një besimtar, që e njeh fenë dhe që ka arritur një pozitë të lartë në dituri e në përsosmëri?” Imami u përgjigj: “Jo, për Zotin!” Unë i thashë prapë: “Po homoseksualitet?” “Assesi!”, u përgjigj Imami. “A vjedh?”, e pyeta unë. “Jo”, ma ktheu. “A pi alkool?”, e pyeta sërish. Imami më dha prapë përgjigje negative. Unë thashë: “A kryen mëkate të mëdha ose a e bën ndonjërinë nga këto turpe që i përmendëm?”. “Jo”, më tha sërish Imami. “A mëkaton fare ky njeri?”, pyeta prapë. “Po”, ma ktheu Imami. “Ai është një besimtar, një i nënshtruar (musliman) që mëkaton.” “Ç`do të thotë i nënshtruar (musliman)?”, e pyeta unë. Ai tha: “I nënshtruari (muslimani) nuk e bën shprehi mëkatin dhe nuk ngul këmbë në të mëkatuar.”

Në veprën “el-Khisal”, Imam Rizau (pqmt) përcjell nga gjyshërit e tij se i Dërguari i Zotit (pqmtmpt) ka thënë: Kur të vijë Dita e Gjykimit, Zoti do t`i shfaqet robit të Tij besimtar dhe do t`ia përkujtojë një nga një mëkatet. Pastaj Zoti do ta falë atë dhe nuk do të lejojë ndonjë ëngjëll ose ndonjë i dërguar të dijë për mëkatet e tija. Ai do t`ia mbulojë mëkatet, që të mos mund t`i kuptojë askush. Pastaj do t`u drejtohet veprave të tija të liga dhe do t`u thotë: “bëhuni vepra të mira!”

Në Sahihun e Muslimit, në një hadith të përcjellur nga Ebu Dherri, i Dërguari i Zotit (paqja qoftë mbi të dhe mbi pasardhësit e tij) thotë: Një njeri do të sillet në Ditën e Gjykimit dhe do t`i thuhet: “Tregojani mëkatet e vogla dhe largojani mëkatet e mëdha!” Pastaj do t`i thuhet: “Ti e bëre filan gjë në filan ditë.” Pastaj do të thuhet: “Jepini një vepër të mirë në vend të çdo vepre të ligë!” Njeriu do të thotë: “Unë kam bërë ca mëkate, të cilat s`po i shoh të përmenden këtu.” Ebu Dherri thotë: Dhe e pashë të Dërguarin e Zotit si qeshte derisa iu dukën dhëmbët.

Në veprën “el-Emali” të Sadukut, nga Imam Xhaferi (pqmt) përcillet thënia në vijim: Kur të vijë Dita e Gjykimit, Zoti i Madhëruar do ta përhapë gjithandej mëshirën e tij, aq sa edhe Iblisi do të shpresojë të mëshirohet.

Autori: Tre hadithet e fundit janë të një karakteri të përgjithshëm. Hadithet në lidhje me ndërmjetësimin e Profetit (pqmtmpt), qofshin të përcjellur nga Imamët e Ehl-i Bejtit ose në burimet sunnite, janë përcjellur nga aq shumë persona në mënyrë të njëpasnjëshme, sa nuk lihet vend për kurrfarë dyshimi në lidhje me këtë çështje. Kur të merren të gjitha bashkë, ato vërtetojnë se ndërmjetësimi do të ndodhë dhe se do t`u ndihmojë besimtarëve që mund të kenë mëkatuar. Ndërmjetësimi do ta parandalojë hyrjen në ferr të besimtarëve ose do t`i shpëtojë ata që kanë hyrë tashmë në të. Megjithatë, është e qartë se besimtarët që mëkatojnë nuk do të mbeten në ferr përgjithmonë. Më herët kemi shpjeguar se edhe Kur`ani nuk shpjegon më tepër se kaq.

1: (shënim i përkthyesit) Në këtë rast është veshtirë të shprehet në shqip dallimi ndërmjet shprehjes në njëjës dhe në shumës, sepse në rastin e emrit “ndërmjetës”, njëjësi dhe shumësi janë fjalë identike. Thuhet “një ndërmjetës” dhe “dy ndërmjetës”. Në origjinalin e vargut në arabisht, fjala ndërmjetës përdoret në shumës. Si p.sh. kur në shqip thuhet “nuk ka burra”(në vend të njëjësit “burrë)

Një diskutim filozofik

Sipas Ibn Sina-së (Avicenna), dëshmitë logjike nuk janë të mjaftueshme për të na i dhënë hollësitë në lidhje me ringjalljen dhe gjykimin (siç është shprehur në Kur`an dhe në Traditën e Profetit), sepse kësaj metode i mungojnë premisat e nevojshme për një gjë të tillë. Megjithatë, arsyeja mund të përsiatet në lidhje me ardhmërinë e njeriut, pas ndarjes së shpirtit nga trupi dhe në lidhje me hapërimin e tij në shtegun e lumturisë ose të dëshpërimit, për të arritur në cakun përfundimtar.

Gjithçka që bën njeriu, lë një gjurmë në psikologjinë e tij, qoftë kjo në lidhje me lumturinë ose me dëshpërimin. Me fjalën “lumturi” nënkuptojmë gjithë atë që është e mirë për njeriun kurse me fjalën “dëshpërim” nënkuptojmë gjithçka që është e keqe për të. Nëse një veprim i caktuar përsëritet vazhdimist, gjurma e tij në psikologjinë njerëzore bëhet gjithë më e thellë, derisa në fund kthehet në një tipar karakteristik të personit, i cili më pas e ritrajtëson gjithë psikologjinë e tij sipas “kallëpit” të vet.

Nëse ky “kallëp” është i mirë, trajta që fiton karakteri i njeriut dhe veprat që burojnë prej këtij karakteri do të jenë të mira dhe do të jenë të pranueshme për shpirtin e tij, me çfarë ai do të jetë “i lumtur”. Por në të kundërt, nëse ky “kallëp” është i ligë, trajta që e fiton njeriu do të jetë e ligë dhe njësoj të liga do të jenë edhe veprat që burojnë nga kjo trajtë. Vepra, të cilat do të jenë të papranueshme për shpirtin e tij. Ndonse psikika e tij është në dukje e kënaqur nga këto vepra, shpirti i tij si “njeri” mbetet i dëshpëruar dhe i pikëlluar. Krahasimi ynë i mësipërm është ndërmjet një njeriu që është i lumtur në psikikën e tij dhe i mirë në vepra dhe një njeriu që është i dëshpëruar dhe i pikëlluar në psikikën e tij dhe i lig në të vepruar.

Tani duam të diskutojmë në lidhje me njeriun “e lumtur”. Një person mund të jetë i mirë dhe i lumtur në vete, ngase ka një besim të saktë mbi një të vërtetë të përjetshme. Megjithatë, psikika e tij është “e ndotur” nga mëkatet dhe krimet e kryera si pasojë e dobësisë së trupit dhe të gabimeve në vendime e në zgjedhje. Si pasojë, psikika e tij bëhet “e dëshpëruar”. Kjo “ndotje” dhe ky dëshpërim janë dy kufizime që i imponohen psikikës së tij, e cila, në aspektin inherent, është e lumtur. Ne e dimë nga arsyetimi logjik se kufizimet nuk vazhdojnë përgjithmonë. Një shpirt i tillë herët a vonë do të shpëtojë nga këto dëshpërime, nga kjo ndotje dhe nga ky “ndryshk”, qoftë në periudhën e ndërmjetme të Berzahut, qoftë në Ditën e Gjykimit. Kjo varet nga fuqia e shpirti dhe nga niveli i përsosmërisë së brendshme.

Për grupin e dytë, atë të njeriut të “dëshpëruar” dhe me vepra të liga, çfarëdo që të jetë ndikimi i veprave të mira mbi të, s`është veçse sipërfaqësor. Është një pamje e imponuar, e papërshtatshme me brendinë e tij dhe herët a vonë, është e destinuar të zhduket.

Përveç këtyre, ekziston edhe një kategori tjetër, që u takon shpirtrave që nuk arrijnë t`i kthejnë potencialet e tyre në vepra (të mira ose të liga). Të tillët do të mbeten pezull, në pritje të vendimit hyjnor.

Kaq mund të kuptohet nëpërmjet arsyetimit logjik, në lidhje me shpërblimin dhe dënimin dhe në lidhje me pasojat e pashmangshme të të dyjave.

Arsyeja gjithashtu dëshmon se ka grada të ndryshme të përsosmërisë: përsosmëri ideale ose më pak idela, e fuqishme ose e dobët. Si pasojë, edhe shpirtrat kanë grada të ndryshme në relacion me Krijuesin: disa janë më pranë Tij dhe disa më larg. Shpirtrat, pra, janë të rradhitur mbi njëri-tjetrin, me më të lartit, të vendosur në pozitën më pranë Shkakut të Parë. Këta janë shpirtrat më idealë, si ato të profetëve (paqja qoftë mbi ta). Ata mund të bëhen ndërmjetësi, nëpërmjet të cilit “ndotja” jo e natyrshme dhe “ndryshku” mund të pastrohet nga shpirtrat më të dobët, që gjenden të rradhitur më poshtë. Ky rol është pikërisht ai që e quajmë ndërmjetësim.

Një analizë sociologjike

“Shoqëria njerëzore nuk mund të mbijetojë pa disa rregulla të vendosura dhe pa një autoritet që do t`i mbikqyrë punët. Kur të gjithë pjesëtarët e sistemit ta ruajnë disiplinën dhe t`u binden rregullave, drejtësia shoqërore do të ruhet dhe do të përforcohet. Ky sistem mbështetet në dobitë e përkohshme, pa të cilat nuk mund të mbijetojë një shoqëri, si dhe në idealet etike dhe shpirtërore, siç është e vërteta, sinqeriteti, mbajtja e premtimi etj. Që këto rregulla dhe ligje të kenë ndikim dhe forcë, ato duhet të shoqërohen edhe nga dënime të parashikuara për ata njerëz që s`i respektojnë. Vetëm në këtë mënyrë mund të ruhet sistemi kundër dëmtimit të vetëdijshëm të disave dhe indiferencës dhe pakujdesisë ndaj disa të tjerëve. Andaj kurdoherë që një qeveri është e fuqishme (pa dallim se ç`ideologji ndjek) dhe e aftë për t`i bërë njerëzit t`u binden ligjeve të saj, shteti përparon dhe shoqëria hapëron përpara në rrugën e zhvillimit. Dhe në të kundërt, kurdoherë që qeveria është e dobët, shteti zhytet në çrregullime dhe kaos.
Duke e marrë parasysh atë që u tha më sipër, është jetike për shoqërinë, që t`i bëjë njerëzit të besojnë se ata nuk mund t`u shpëtojnë pasojave nëse e dhunojnë ligjin. Në këtë drejtim, nuk duhet thënë dhe bërë asgjë që do të lindte brenda tyre shpresën se mund të shpëtojnë nga dënimi në ndonjë mënyrë, si për shembull, nëpërmjet ndërmjetësimi, ryshfetit ose mashtrimit.

Kundërshtimi më i madh kundër Krishterimit i drejtohet pikërisht besimit të larjes së mëkateve, gjegjësisht besimit se Krishti u kryqëzua për t`i pastruar mëkatet e ndjekësve të tij. Sipas kësaj, të krishterët mbështeten në këtë besim për larjen e mëkateve të tyre, duke mos u mërzitur fare se si veprojnë në këtë jetë. Në këtë mënyrë, feja vetëm sa e shkatërron themelin e shoqërisë, e hendikepon civilizimin dhe e tërheq prapa. Statistikat mes popullsisë së krishterë tregojnë se gënjeshtrat dhe padrejtësitë hasen shumë më tepër në mesin e besimtarëve sesa tek njerëzit që nuk ndjekin ndonjë fe. Shkaku i vetëm i kësaj është besimi i grupit të parë se mëkatet e tyre do të shlyhen nëpërmjet ndërmjetësimit.”

Kjo është ajo që disa “dijetarë” thonë në lidhje me besimin në ndërmjetësimin. Sipas tyre, ndërmjetësimi e shkatërron themelin e civilizimit dhe të drejtësisë shoqërore. Por Islami nuk e vërteton ndërmjetësimin, të tillë siç e kuptojnë ata dhe ndërmjetësimi i definuar në të, nuk i sjell pasojat që ata pretendojnë se do t`i sillte. Para se të shkruajnë kundër ndërmjetësimit në kuptimin islam, duhet së pari të mësojnë se ç`thotë vërtet Islami, si i aplikon ai ligjet në shoqëri, ç`lloj ndërmjetësimi premton dhe si, kur e në ç`nivel është efektiv i njejti.

Ajo që Kur`ani konfirmon në lidhje me ndërmjetësimin është si vijon: Besimtarët nuk do të mbeten në ferr nëse vijnë tek Zoti i tyre me një fe të pranuar dhe me një besim, me të cilin Ai është i kënaqur. Pra, bëhet fjalë për një premtim të kushtëzuar. Më pas, Islami thekson se besimi është i rrezikuar nga mëkatet, në veçanti nga mëkatet e mëdha dhe veçmas nëse njeriu këmbëngul vazhdimisht në kryerjen e tyre. Një besimtar i tillë vetëm sa hapëron rrezikshëm në buzë të greminës, në fund të të cilës fshihet dënimi i përjetshëm. Kur një besimtar e kujton këtë premtim të ndërmjetësimi, shpresa e tij për të shpëtuar është e lartë por kur e dëgjon paralajmërimin e mësipërm, ai kaplohet nga frika e dënimit. Shpirti i tij mbetet pezull mes shpresës dhe frikës dhe ai e adhuron Zotin e tij me dashuri dhe me droje njëkohësisht. Kështu, ai e kalon jetën në një rrugë mesatare. Nuk e përjeton as dëshpërimin e pesimizmit dhe as pakujdesinë e optimizmit të tepëruar.

Islami ka vendosur ligje për zhvillimin e përkohshëm dhe të përhershëm shpirtëror të shoqërisë. Këta ligje i përfshijnë të gjitha aspektet e jetës së një individi ose të një grupi dhe parashikojnë dënime të përshtatshme për ata që e i thyejnë. Dënimet e tilla fillojnë nga kompensimi material dhe zgjaten deri tek dënimet e fiksuara, derisa të arrihet një shkallë, në të cilën kriminelit i mohohet e drejta e të qenit pjesëtar i shoqërisë dhe i njejti dënohet me çnderim të përhershëm dhe madje me vdekje. I gjithë ky sistem është dorëzuar në duart e Ulu`l-Emr (njerëz, të cilëve u është dhënë autoritet) të emëruar nga Zoti. Pas kësaj, çdo musliman është bërë përgjegjës për të gjithë muslimanët, është i detyruar t`ua urdhërojë të mirën dhe t`i ndalojë nga e liga. Për të përmbledhur, muslimanët janë të detyruar t`i thërrasin të tjerët në rrugën e drejtë dhe mënyra që kjo thirrje të ketë ndikim, është të jepen sihariqe për një shpërblim të përjetshëm, në rast të veprimit mirë dhe paralajmërim për dënim të përjetshëm, në rast të të vepruarit keq.

Është pikërisht kjo njohje e kësaj bote dhe e botës tjetër, që është themeli i krijimit të karakterit të një muslimani. Profeti e përhapi këtë sistem dhe eksperimentet e kanë vërtetuar ndikimin e tij. Fuqia e këtij sistemi për ta trajtësuar shoqërinë sipas një imazhi hyjnor u vërtetua në kohën e Profetit dhe vazhdoi të veprojë deri në kohën kur në Umajjadët erdhën në pushtet. Këta të fundit e bënë Sheriatin një lodër në duart e tyre, e ngrin ligjin dhe u sollën sikur të ishin mbi çdo ligj dhe sikur asgjë të mos mund t`i ndalte në kërkimin e tyre të kënaqësisë. Rezultati i kësaj praktike është sot para syve tanë. Flamuri i “lirisë” po ngrihet dhe civilizimi perëndimor po depërton në shoqërinë tonë. Në shtetet islame, Islami tashmë ekziston vetëm si një emër.
Është pikërisht ky dobësim i fesë dhe kjo lëvizje prapa e muslimanëve, që ka shkaktuar rënien e tyre nga lartësitë e drejtësisë dhe të virtytit dhe ka bërë që të rrëshqasin poshtë luginës së moralit dhe etikës. Është pikërisht imoraliteti dhe humbja e tyre në kënaqësitë shtazarake, që i ka bërë muslimanët ta kalojnë çdo kufi, ta thyejnë çdo ligj, aq sa edhe ateistët ta shohin me përçmim imoralitetin dhe josinqeritetin e tyre.

Ky është shkaku i vërtetë i rënies së shoqërisë muslimane. Kundërshtimet e shprehura më sipër (në lidhje me ndërmjetësimin) janë krejtësisht të palidhura me temën, kur përpiqen të fajësojnë realitete të tilla sublime të fesë, qëllimi dhe pasoja e vetme e të cilave është mirëqenia dhe lumturia e njeriut në këtë botë dhe në tjetrën.
Pretendimet e përmendura në fillim të kësaj analize janë krejtësisht irelevante në këtë rast. Ata në njërën anë, e vëzhgojnë një shoqëri muslimane që nuk ka mbrojtëse dhe nuk ka autoritete për t`i imponuar ligjet islame brenda jurisdiksionit të saj dhe në anën tjetër, një shoqëri ateiste, e cila posedon një autoritet të fortë që i imponon ligjet e tija, duke i mbajtur njerëzit brenda kufijve, me ndihmën e edukimit dhe arsimimit adekuat. Një krahasim i tillë është krejtësisht i paarsyeshëm.

49. Dhe kur ju shpëtuam nga populli i Faraonit, që ju mundonte me tortura duke i vrarë djemtë e duke i lënë gjallë gratë tuaja. Në gjithë këtë kishte një sprovë nga Zoti juaj.
50. E kur e ndamë detin për ju e ju shpëtuam dhe ju vështronit, teksa njerëzit e Faraonit po mbyteshin.
51. Dhe kur caktuam dyzet net me Musën, e ju pas tij, e morët viçin për perëndi dhe u bëtë të padrejtë.
52. Pastaj ne u falëm, që të ishit falënderues
53. Dhe kur ia dhamë Musës librin dhe dalluesin, që të mund të hapëronit në rrugë të drejtë
54. Dhe kur Musa u tha njerëzve të tij: “O populli im! Ju vërtet i bëtë dëm vetes duke e marrë viçin për perëndi, andaj kthehuni drejt Krijuesit dhe vriteni veten tuaj, sepse kjo është më e mirë për ju tek Krijuesi.” Dhe pastaj Zoti u kthye drejt tyre (me mëshirë). Vërtet Ai i pranon pendimet dhe është i Mëshirshëm.
55. Dhe kur thatë: “O Musa! S`kemi për të të besuar derisa ta shohim hapur Zotin” e pastaj vetëtima u goditi e ju vështronit.
56. Pastaj ju zgjuam pasi kishit vdekur, që të ishit falënderues.
57. Dhe i bëmë retë t`ju bëjnë hije dhe ju dërguam “manna” dhe fëllënza, që të hani nga furnizimet e pastra që ua falëm. Dhe ata s`na bënë dëm Neve por vetes së tyre.
58. Dhe kur thamë: “Hyni në këtë qytet, hani nga begatitë e tij ku të dëshironi dhe kalonie pragun të përulur, duke thënë “Na fal!” e Ne t`i falim gabimet tuaja e t`u japim akoma më shumë atyre që bëjnë mirë.
59. Por mizorët e ndryshuan këtë fjalë me një tjetër dhe Ne u dërguam atyre një dënim nga qiejt, ngase i kaluan kufijtë.
60. Dhe kur Musa kërkoi ujë për popullin e tij, Ne thamë: “Godite shkëmbin me shkopin tënd” dhe përnjëherë prej tij rrodhën dymbëdhjetë burime e çdo fis e dinte burimin e tij. “Hani dhe pini nga furnizimet e Zotit dhe mos bëni trazira mbi dhé!”
61. Dhe kur ju thatë: “O Musa! S`durojmë dot me të njejtin ushqim, andaj lutju Zotit tënd për ne, që të na sjellë nga ajo që rrit toka, perime, tranguj, hudhra, thjerrëza e qepë.” Ai tha: “A do ta shkëmbeni vallë të mirën me një gjë më të keqe? Hyni atëherë në qytet dhe do ta keni atë që kërkoni.” Por poshtërimi dhe mjerimi i kaploi dhe u kthyen me mllefin e Zotit mbi vete. Kjo ish` kështu sepse i mohuan shenjat e Zotit dhe i vranë pa të drejtë të dërguarit e Tij. Kështu ishte ngase s`u bindën dhe i kaluan kufijtë.

Komentimi

e duke i lënë gjallë gratë tuaja...
Ata i linin gjallë gratë e tyre, që të mund t`i shfrytëzonin vetë pastaj. Fjala “el-Istihja” do të thotë “të dëshirosh që dikush të mbesë gjallë”. Kjo fjalë mund të nënkuptojë edhe diçka tjetër: Ata u sollën pa moral me gratë derisa ata e humbën nderin e tyre. “Jesumunekum”, (përkthyer këtu si “ju mundonin me tortura”) do të thotë se ata i torturonin në mënyrë sistematike dhe të planifikuar.

E kur e ndamë detin për ju
Fjala e përdorur, “el-Fark” (ndaj) është e kundërta e fjalë “el-xhem” (mbledh, bashkoj). Shprehja “bikum”, përveç që mund të jetë në kuptimin “për ju e ndamë detin”, gjithashtu mund të nënkuptojë se deti u nda “me të hyrë ju në të”.

Dhe kur caktuam dyzet net me Musën
Ky rast i njejtë është përshkruar edhe në kapitulin e shtatë, ku thuhet:

Dhe Ne caktuam me Musën një kohë prej tridhjetë netësh e pastaj i shtuam edhe dhjetë të tjera, që të përmbushej koha e caktuar nga Zot` i tij, dyzet net. Araf (Lartësitë) 7:142

Ky varg e përmend gjatësinë totale të dy premtimeve bashkë.

kthehuni drejt Krijuesit
El-Bari është njëri nga emrat e bukur të Zotit, siç thotë Ai vetë:

Ai është Krijuesi, që krijon nga asgjëja 1 dhe Trajtësuesi . Atij i takojnë emrat më të bukur... Hashr (Dëbimi) 59:24

Ky emër është përdorur tri herë në Kur`an: dy herë në vargun që po e komentojmë dhe njëherë në vargun e mësipërm, nga kapitulli 59 i Kur`anit. Mbase Zoti e përdor pikërisht këtë emër, ngase është më i përshtatshmi për rastin e përshkruar. Ndonse është i përafërt nga kuptimi me “el-Khalik” (Krijuesi) dhe “el-Muxhid” (Shpikësi), emërtimi “el-Bari” rrjedh nga shprehjet “bere`e” (ndau),“jebre`u” (ndan),“beraen” (të ndash). Në kontekstin e Zotit, kjo shprehje do të thotë se Zoti e ndan krijesën e Tij nga mosekzistenca ose e ndan njeriun nga dheu (gjatë krijimit). Në këtë kontekst, përdorimi i këtij emri e përcjell idenë në vijim: Pa dyshim, është vështirë të pendohet njeriu duke i vrarë njerëzit e tij. Por Zoti, i cili tani urdhëron që të vetëshkatërrohen duke u vrarë, është i njejti Zot i cili i ka krijuar në fillim. Ai ishte i kënaqur me krijimin e tyre sepse ishte në të mirë të tyre dhe tani urdhëron që ta vrasin njëri-tjetrin. Edhe ky urdhër është në të mirë të tyre. A mundet vallë Zoti të vendosë një gjë që nuk është e mirë për njeriun, kur dihet se Ai është Krijuesi i tij, që e ka sjellë në jetë nga asgjëja. Shprehja “Krijuesit tuaj” flet për një marrëdhënie të veçantë mes tyre dhe Atij dhe vë theks mbi faktin se urdhri i dhënë nuk është për hakmarrje por themelohet në dashurinë hyjnore, në mënyrë që të pastrohen nga mëkatet.

kjo është më e mirë për ju tek Krijuesi
Ky varg dhe vargu paraprak (i cili i përshkruan mëkatet dhe gabimet e tyre) i drejtohet gjithë popullit hebre, ndonse mëkatet ishin vepra të vetëm një grupi prej tyre. Kjo është ngase ata ishin mjaft të lidhur dhe të bashkuar si popull. Kur njëri bënte diçka, të tjerët pajtoheshin me të. Është pikërisht për shkak të këtij uniteti të tyre “kombëtar”, që veprat e një grupi i mveshen një kombi të tërë. Përndryshe është e qartë se jo të gjithë hebrenjtë i kanë vrarë profetët e Zotit dhe jo të gjithë prej tyre e adhuruan viçin ose i kryen mëkatet e përmendura në këto vargje. Kjo vërteton se kuptimi i urdhrit “vriteni veten tuaj” është vrasja e një grupi prej njerëzve, gjegjësisht e atyre që e patën adhuruar viçin. Kjo gjë mund të kuptohet edhe nga shprehjet “Ju vërtet i bëtë dëm vetes duke e marrë viçin për perëndi” dhe “kjo është më e mirë për ju tek Krijuesi” (që me sa mund të shihet, është pjesa e fundit e fjalës së Musës).

Fjalët “dhe pastaj Zoti u kthye drejt tyre (me mëshirë)” vërtetojnë se pendimi i tyre u pranua. Thëniet e Profetit përcjellin se pendimi i tyre u pranua dhe mëkatet u falën, vetëm pasi ishin vrarë vetëm disa prej tyre dhe jo të gjithë. Kjo tregon se ky urdhër ishte një lloj sprove, pak a shumë e ngjashme me ëndrën e Ibrahimit (pqmt) dhe me urdhrin e drejtuar atij për ta vrarë të birin Ismailin (pqmt). Para se ta realizonte këtë veprim, atij iu urdhërua: “O Ibrahim! Ti e zbatove ëndrrën...” Saffat (të rradhiturit) 37:104-105
Në një mënyrë të ngjashme, edhe Musa (pqmt) u urdhëroi njerëzve të tij që të pendoheshin dhe t`i vrisnin njerëzit e tyre. Zoti e konfirmoi këtë urdhër por pastaj i lajmëroi se pendimi i tyre ishte pranuar.

- një dënim nga qiejt
Në origjinalin e shprehjes përdoret fjala “er-Rixhz” (dënim)

mos bëni trazira mbi dhé!
Në shprehjen origjinale përdoret fjala “Leta`tha”, që buron nga fjalët “el-Ajth” dhe “el-Atha” që nënkuptojnë kaos dhe trazira.

...tranguj, hudhra..
“el-Khijar” është fjala që përdoret për trangujt kurse “el-fum” është fjala e përdorur për hudhrat ose për drithërat

Kjo ish` kështu sepse i mohuan shenjat e Zotit
Këtu shprehet arsyeja e veprimeve të përmendura paraprakisht, kurse fjalia vijuese “Kështu ishte ngase s`u bindën dhe i kaluan kufijtë” e shpreh arsyen e mohimit dhe mosbesimit të tyre. Mosbindja dhe gabimet e tyre ishin shkaku i mohimit të shenjave të Zotit dhe i vrasjes së profetëve nga ana e tyre. Në një tjetër varg, Zoti thotë:

I lig ishte fundi i të ligëve sepse i mohuan shenjat e Zotit... Rum (Romakët) 30:10

Se si është e mundur që mosbesimi të buronte nga mosbindja, do të shohim në njërin nga hadithet në vijim.

1: (shënim i përkthyesit) Nga përkthimet aktuale të Kur`anit në shqip, ai i Sherif Ahmetit dhe i Feti Mehdiut e kanë përdorur fjalën “Shpikësi” gjatë përkthimit të fjalës “Bari”, në mungesë të një fjale adekuate në shqip. Siç do të shohë lexuesi në rreshtat në vijim, cilësimi i Zotit me fjalën “Bari” e përshkruan faktin se ai “i ndan” ose e “i shkëput” krijesat e Tija nga mosekzistenca dhe i sjell në jetë. Për këtë arsye, preferojmë të mos përdorim një fjalë të caktuar në përkthimin shqip dhe të bëjmë një kompromis, duke e përdorur shprehjen “që krijon nga asgjëja”, duke shpresuar se lexuesi do ta ketë të qartë kuptimin e kësaj fjale, nga shpjegimi vijues i autorit.

Analizë e temës së mësipërme nëpërmjet haditheve

Në Tefsirin e Ajjashiut, në lidhje me fjalët “dhe kur caktuam dyzet net me Musën”, Imam Muhammed Bakiri (pqmt) thotë: Zoti kishte vendosur për tridhjetë ditë por pastaj ndodhi diçka dhe Zoti shtoi edhe dhjetë ditë të tjera dhe kështu u plotësua koha e caktuar.
Autori: Kjo thënie e përkrah atë që thamë më sipër në lidhje me faktin se dyzet ditë janë numri i përgjithshëm i dy kohëve të caktuara bashkë.

Në veprën “ed-Durru`l-Menthur” në lidhje me fjalët “O populli im! Ju vërtet i bëtë dëm vetes duke e marrë viçin për perëndi” përcillet thënia në vijim e Imam Aliut (pqmt): Ata e pyetën Musën se si duhej të pendoheshin dhe ai u tha se disa prej tyre duhet t`i vrisnin të tjerët. Atëherë i morën thikat dhe secili filloi ta vriste dikë, qoftë babai ose i biri, pa menduar se kë e vrsite. Kështu vazhdoi derisa u vranë shtatëdhjetë mijë prej tyre. Pastaj Zoti i shpalli Musës: “Thuaj le të pushojnë. Ai që është vrarë është i falur dhe atyre që mbetën gjallë u është pranuar pendimi”.

Në Tefsirin e Ajjashiut, sërish nga Imam Aliu (pqmt) përcillet thënia në vijim: Musa shkoi në vendin e caktuar në kohë të caktuar dhe pastaj u kthye tek njerëzit e tij, kur ata sapo kishin filluar ta adhuronin viçin. Ai u tha: “O populli im! Ju vërtet i bëtë dëm vetes duke e marrë viçin për perëndi. Andaj kthehuni drejt Krijuesit dhe vriteni veten tuaj, sepse kjo është më e mirë për ju tek Krijuesi.” “Si t`i vrasim njerëzit tanë?”, pyetën ata. Musa tha: “Nëser secili prej juve le të vijë në Shtëpinë e Shenjtë (Bejt`ul-Mukaddes) me një thikë, me një copë hekuri ose me një shpatë. Kur unë të ngjitem në foltoren e bijve të Israelit ju mbani të mbuluara fytyrat, që të mos njiheni ndërmjet veti dhe të mund të vriteni pastaj.” Kështu, pra, shtatëdhjetë mijë prej atyre që e patën adhuruar viçin u mblodhën në Shtëpinë e Shenjtë. Kur Musa e mbaroi lutjen dhe u ngjit në foltore, ata filluan të vriteshin ndërmjet veti dhe vazhduan derisa erdhi Xhibrili dhe tha: “O Musa! Thuaju le të pushojnë së vrari njëri-tjetrin sepse Zoti e ka pranuar pendimin e tyre.” Deri atë çast, dhjetë mijë prej tyre ishin vrarë. Dhe Zoti ka shpallur: “Dhe pastaj Zoti u kthye drejt tyre (me mëshirë)”

Autori: Sipas hadithit të përcjellur më sipër, fjalia “kjo është më e mirë për ju tek Krijuesi”, u tha nga Musa (pqmt) dhe është njëherit edhe pjesë e Fjalës së Zotit. Zoti e konfirmon fjalën e Musës (pqmt) dhe e bën të qartë se ajo që kishte ndodhur, gjegjësisht vrasja e dhjetëmijë adhuruesve të viçit, kishte qenë qëllimi final që në fillim dhe se urdhri i Musës ishte realizuar tashmë i plotë. Nga fjalët e Musës lihet përshtypja se më e mira do të ishte që të vriten të gjithë por jo të gjithë prej tyre u vranë. Duke i përsëritur fjalët e Musës, Zoti qartëson se ajo që Musa (pqmt) kishte nënkuptuar me “më e mirë për ju” nuk ishte vrasja e të gjithëve.

Në po të njejtën vepër (Tefsiri i Ajjashiut), në lidhje me vargun “Dhe i bëmë retë t`ju bëjnë hije” thuhet: Kur Musa (pqmt) e kaloi detin bashkë me hebrenjtë, ata dolën në një shkretëtirë. Ata u ankuan se Musa do t`i shkatërronte duke i sjellur në një tokë të shkretë ku nuk ka as hije e pemë dhe as ujë. Gjatë ditës, një re shfaqej mbi ta për t`i mbrojtur nga dielli dhe natën, një ushqim i quajtur “manna” zbriste nga qiejt për ta dhe binte mbi gjethe, mbi pemë e mbi gurë, që të hanin. Në darkë, zogj të pjekur pikonin mbi sofrat e tyre dhe kur mbaronin së ngrëni e së piri, zogjtë ringjalleshin dhe fluturonin sërish. Dhe Musa kishte një gurë që e vendoste në mes të kampit, e godiste atë me shkopin e tij dhe dymbëdhjetë burime dilnin nga guri e secila rrëke rridhte në drejtim të vendit ku ishte mbledhur një fis i caktuar. Asokohoe hebrenjtë ishin të ndarë në dymbëdhjetë fise.

Në veprën “el-Kafi”, në lidhje me fjalinë Dhe ata s`na bënë dëm Neve por vetes së tyre, përcillet thënia në vijim nga Imam Aliu (pqmt): Zoti është tepër i fuqishëm dhe tepër nënshtrues, që të mund t`i bëjë dëm dikush dhe tepër i lartësuar që të mund t`i mveshet padrejtësia Atij. Por Ai na lidhi me veten e Tij dhe një dëm të bërë ndaj neve e pranon si një dëm të bërë Atij. Ai e pranon dashurinë për ne si dashuri për Të dhe për këtë i shpalli Profetit në Kur`an: “Dhe ata s`na bënë dëm Neve por vetes së tyre”. Rrëfyesi thotë: E pyeta në ishte ky kuptimi i kësaj shpalljeje. Më tha: “Po!”

Autori: Thuase e njejta gjë është përcjellur edhe nga Imam Muhammed Bakiri (pqmt). Shprehja tepër i fuqishëm dhe tepër nënshtrues, që të mund t`i bëjë dëm dikush është shpjegimi i shprehjes kuranore “Dhe ata s`na bënë dëm neve por vetes së tyre”. Shprehja tjetër “tepër i lartësuar që të mund t`i mveshet padrejtësia Atij” e mohon mundësinë e dytë, atë të një Zoti që bën padrejtësi. Zotit nuk mund t`i bëhet dëm dhe Ai nuk bën padrejtësi. Me shprehjen “Zoti na lidhi me veten e Tij”, nënkuptohen profetët, trashëgimtarët e tyre dhe imamët.

Përse rrëfyesi i kësaj thënie e parashtron pyetjen “A është ky kuptimi i kësaj shpalljeje”? Sepse në rastet si kjo, shprehja mohuese është e nevojshme vetëm nëse ekziston së paku mundësia hipotetike që shprehja pohuese të jetë e saktë. Ne nuk themi kurrë se “muri nuk sheh” sepes nuk ka kurrfarë lidhjeje mes murit dhe aftësisë për të parë. Sipas kësaj, Zoti s`mund të ketë kurrfarë lidhjeje të mundshme me padrejtësinë dhe shtypjen. Andaj, shprehja “s`na bëjnë dëm Neve”do të ishte një element i tepërt dhe i panevojshëm, sikur të mos kishte për qëllim përcjelljen e ndonjë finese tek lexuesi. Finesa që kërkohet të përcillet me këtë shprehje është kjo: Personalitetet e mëdha flasin shpesh në emër të shërbetërove dhe të njerëzve që janë të lidhur me ta. Në po këtë mënyrë, Zoti flet në këtë varg në emër të Muhammedit dhe të pasardhësve të tij, duke i njësuar ata me Veten e Tij.

Në Tefsirin e Ajjashiut, përcillet se Imam Xhaferi (pqmt) i recitoi vargjet “Kjo ish` kështu sepse i mohuan shenjat e Zotit dhe i vranë pa të drejtë profetët e Tij. Kështu ishte ngase s`u bindën dhe i kaluan kufijtë” dhe pastaj tha: Për Zotin, ata nuk i goditën profetët me duart e tyre dhe nuk i vranë me shpatat e tyre. Ata i dëgjuan fjalët e profetëve dhe i lajmëruan armiqtë e tyre. Pas kësaj, profetët u kapën dhe u vranë. Kjo ishte vrasja, kalimi i kufirit dhe mosbindja e tyre.

Autori: Një thënie e ngjashme nga i njejti Imam mund të gjendet edhe në veprën “El-Kafi”. Me sa shihet, Imami arrin në një përfundim të tillë nga fjalët “Kështu ishte ngase s`u bindën...” As nuk është e nevojshme të thuhet se vrasja, në veçanti ajo e profetëve dhe mohimi i shenjave të Zotit, nuk mund të përfshihet në termin “mosbindje”. Ndoshta mund të thuhet e kundërta. Por nëse e pranojmë mosbindjen si zbulimin e të fshehtave të profetëve, atëherë mund të themi fare lehtë se ata i vranë profetët, sepse nuk i ruajtën të fshehtat e tyre dhe me këtë, i dorëzuan në duart e armiqve, që më në fund do t`i vrisnin.

62. Vërtet, besimtarët, hebrenjtë, të krishterët dhe sabejtë, kushdo që beson në Zotin e në Ditën e Gjykimit dhe vepron mirë, do ta ketë shërblimin e vet tek Zoti i tij. Për të frikë s`do të ketë dhe as dëshpërim...

Komentimi
Ky varg fillimisht i përmend besimtarët (ata që besojnë) dhe pastaj thotë “..që beson në Zotin...” Kjo shprehje e fundit e bën të qartë se ky varg i referohet besimit të vërtetë dhe se shprehja “ata që besojnë” u referohet atyre që e konsiderojnë veten besimtarë. Ky varg shpreh se Zoti nuk u jep rëndësi emërtimeve të ndryshme si “besimtar”, “hebre”, “i krishter” ose “sabej”. Ai shpreh se një person nuk mund të fitojë shpërblim prej Zotit dhe nuk mund të shpëtojë nga dënimi, thjesht duke e quajtur veten me një emër të tillë, siç është dhënë në shembullin e vargut në vijim:

Dhe thonë: “askush s`ka për të hyrë në parajsë përveç atyre që janë hebrenj dhe të krishterë...Bakara (Lopa) 2:111
Sipas vargut që po diskutojmë, kriteri dhe standardi i vetëm sipas të cilit njeriu mund ta meritojë nderin dhe lumturinë pranë Zotit, është besimi i vërtetë në Zotin dhe në Ditën e Gjykimit, i shoqëruar nga veprat e mira. Duhet theksuar këtu se nuk është përdorur shprehja “kushdo që të besojë prej tyre” (dmth. prej hebrenjve, të krishterëve dhe sabejve) sepse një gjë e tillë do të mund të tingëllonte si një njohje e një statusi të veçantë për ata që emërtohen me këto emra dhe do të nënkuptonte se në të vërtetë, paska diçka të dobishme në emërtimin me këto emra. Kjo temë është përpunuar shumë herë në Kur`an. Nderi dhe lumturia varen vetëm nga robëria e vërtetë dhe e sinqertë ndaj Zotit dhe janë të pavarura nga emrat dhe mbiemrat e ndryshëm, që s`mund të kenë kurrfarë vlere përderisa nuk përkrahen me vepra të mira. Ky rregull është i vlefshëm për të gjithë njerëzit, që nga profetët e deri tek kategoritë më të ulta.
Mund të shihet se si Zoti i lëvdon të dërguarit e Tij me cilësitë më të bukura dhe më të shkëlqyeshme dhe pastaj thotë:
...sikur ata t`i gjenin të barabartë Zotit, do të zhdukej gjithçka që kanë bërë për vete. En`am (Kopeja) 6:88
Ai gjithashtu e përshkruan statusin e lartë dhe prestigjin e të Dërguarit (paqja qoftë mbi të dhe mbi pasardhësit e tij) dhe të ndjekësve të tij dhe e përfundon me fjalët:

Zoti u ka premtuar falje dhe shpërblim disave prej atyre që besojnë e që bëjnë mirë...Feth (Fitorja) 48:29

Në këtë varg vlen të vërehet shprehja “disave prej tyre”. Më pas, shohim se si Zoti e përshkruan një njeri, të cilit ia ka falur disa nga shenjat e Tija dhe ky sërish ka devijuar:

...dhe po të donim, pa dyshim do ta lartësonim atë me ato shenja por ai mbeti i lidhur në tokë dhe i ndoqi dëshirat... Araf (Lartësitë) 7:176

Përveç këtyre, ka shumë vargje që tregojnë se nderi dhe respekti pranë Zotit varen krejtësish nga esenca dhe jo nga pamja sipërfaqësore.

Analizë e vargjeve nëpërmjet haditheve

Në veprën “ed-Durru`l-Menthur” Selman Farisiu përcjell: E pyeta të Dërguarin në lidhje me fenë që kisha ndjekur (para Islamit) dhe ia përshkrova mënyrat e adhurimeve të tyre. Pastaj erdhi shpallja “Vërtet, besimtarët, hebrenjtë, të krishterët...”
Autori: Shumë hadithe të tjera, të përcjellura me zinxhire të ndryshme transmetimi, thonë se ky varg u shpall në lidhje me njerëzit e Selmanit.

Në veprën “el-Meani” përcillet se Ibn Faddali e pyeti Imam Rizaun (pqmt) përse të krishterët (en-Nasara në arabisht) e mbanin këtë emër? Ai tha: Ngase vijnë nga një fshat që quhet en-Nasirah (Nazaret) në Siri. Merjemi dhe Isa u vendosën në këtë vend pasi u kthyen prej Egjiptit.

Autori: Këtë thënie, në dashtë Zoti, do ta komentojmë më gjerësisht, kur të diskutojmë në lidhje me tregimin e profetit Isa (pqmt) në kapitullin e tretë të Kur`anit.

Në një thënie tjetër të përcjellë në veprën “el-Meani” thuhet se hebrenjtë (el-Jahud në arabisht) e mbajnë këtë emër, ngase rrjedhin nga Jahuda, djali i Ja`kubit.

Në Tefsirin e Kummiut, përcillet se Imami (pqmt)1 ka thënë: Sabejtë s`janë as zoroastrianë, as hebrenj, as të krishterë dhe as muslimanë. Ata i adhurojnë yjet dhe planetet.

1: (shënim i përkthyesit) Mendohet për Imam Rizaun (paqja qoftë mbi të)

Një analizë historike në lidhje me sabejtë

Ebu Rejhan Biruniu, në librin e tij “el-Etheru`l-Bakije”1 shkruan:
I pari në mesin e tyre që pretendoi se ishte profet ishte Judhasefi. Ai u shfaq në Indi në fund të vitit të parë të sundimit të Tahmurathit2 dhe e shpiku shkrimin persisht. Ai i ftoi njerëzit në fenë sabeje dhe një numër i madh njerëzish e ndoqën. Mbretërit pishdadianë3 dhe disa nga kajanijtë4 që jetonin në Balkh, i konsideronin të shenjtë diellin, hënën, yjet dhe planetet bashkë me elementet e tjera. Kjo zgjati deri në paraqitjen e Zoroasterit, diku nga fundi i vitit të trembëdhjetë të sundimit të Peshtasavit. Pjesa e mbetur e këtyre sabejve janë sot në Harran, prej ku e kanë marrë emrin e tyre të ri, Harrani. Gjithashtu përmendet se ky emër ka të bëjë me Haranin, i biri i Terahut dhe vëlla i Ibrahimit (pqmt), për të cilin pretendohet se ka qenë njëri nga prijësit e tyre fetar dhe një përkrahës i zjarrtë i kësaj feje.

Ibn Sankala i Krishteri ka shkruar një libër kundër sabejve. Në këtë libër, ai i mvesh gjëra qesharake Haranit. Për shembull, ai e përshkruan besimin e sabejve në lidhje me Ibrahimin (pqmt), me këto fjalë: Ibrahimi u largua nga mesi i tyre sepse një njollë e bardhë ishte shfaqur në lëkurën e përparme të organit të tij seksual. Sabejtë besonin se një njeri me një njollë të bardhë ishte i papastër dhe për këtë arsye, qëndronin larg personave të tillë. Ibrahimi e preu këtë copë lëkure. Pastaj hyri në njërin nga tempujt dhe përnjëherë, njëri nga idhujt e atjeshëm i bërtiti: “O Ibrahim! Ti u largove prej neve me një mangësi e tani kthehesh me dy. Dil jashtë dhe mos u kthe më kurrë tek ne!” Ibrahimi u zemërua, i theu idhujt dhe doli jashtë. Pas një kohe, ai ndjeu keqardhje për atë që kishte bërë dhe vendosi ta bënte kurban djalin e tij në altarin e Jupiterit, sepse kishte qenë traditë e tyre që t`i vrisnin fëmijët për t`i kënaqur perënditë. Kur Jupiteri ishte i kënaqur, i dërgoi një dele që ta priste në vend të djalit të tij.
Abdu`l-Mesih ibn Ishak el-Kindiu shkroi një libër si përgjigje për librin e Abdullah ibn Ismail el-Hashimiut. Në të, ai shkruan kështu në lidhje me sabejtë:

Besohet përgjithësisht se ata i sakrifikojnë njerëzit, ndonse në ditët e sotme nuk e bëjnë dot këtë në mënyrë të hapur. Por me aq sa jemi të informuar ne, ata janë monoteistë që besojnë se Zoti është i pastër nga gabimet dhe nga e liga. Ata e definojnë Zotin me mohime dhe jo me pohime (dmth. duke thënë se çfarë nuk është Zoti). Për shembull, thonë “Zoti nuk mund të shihet ose të definohet” ose “Ai nuk është i padrejtë ose shtypës”. Sipas tyre, emrat e bukur të Zotit mund të përdoren për Të, por vetëm në kuptimin alegorik sepse asnjë cilësi hyjnore nuk mund ta përshkruajë të vërtetën mbi Zotin. Ata besojnë se kontrollimi i të gjitha gjërave bëhet nga qiejt dhe nga trupat qiellorë dhe se qielli dhe trupat qiellorë janë gjëra të gjalla, që mund të flasin, të dëgjojnë e të shohin. Ata i nderojnë dritën dhe shpirtrat. Një vepër e tyre është kupola përmbi mihrabin e xhamisë umajjade në Damask. Ky vend ishte tempulli i tyre dhe në atë kohë, edhe grekët dhe romakët e ndiqnin këtë fe. Pastaj ky vend ra në duart e hebrenjve dhe ata e kthyen në sinagogë. Më pas, të krishterët e morën dhe e konvertuan në kishë. Pastaj erdhën muslimanët dhe e kthyen në xhami.

Sabejtë kishin shumë tempuj dhe idhujt e tyre ishin të emëruar sipas emrave të ndryshëm të diellit dhe kishin trajta të caktuara saktë, siç janë përshkruar në veprën “Tempujt” të Ebu Mashar el-Balkhiut. Për shembull, ishte tempulli i Ba`lbakut, ku gjendej idhulli i diellit, dhe tempulli i Kiranit, që kishte lidhje me hënën dhe që ishte ndërtuar në formë të hënës, si një shall i mbathur mbi kokë e mbi shpatulla. Aty pranë ka një fshat që quhet Salamsin, një emër ky i ndryshuar më pas nga emri origjinal (Sanam Sin = idhulli i hënës). Po kështu, një fshat tjetër quhet Tara`uz, që do të thotë “dera e Venerës”. Ata gjithashtu pretendojnë se Qabeja, bashkë me idhujt e saj u takonte atyre dhe se idhujtarët mekkas ishin sabej. Sipas tyre, idhujt Lat dhe Uzza e përfaqësonin Saturnin dhe Venerën.
Ata kanë shumë profetë në hierarkinë e tyre, një pjesë e madhe e të cilëve janë filozofët grekë, për shembull Hermesi i Egjiptit, Agadhimuni, Valesi, Pitagora, Babasvari (gjyshi i Platonit nga ana e nënës) dhe shumë të tjerë. Disa prej tyre nuk e hanë peshkun ngase mund të përmbajë shkumë dhe as pula ose pata, ngase janë përherë të nxehta. Gjithashtu nuk hanë hudhra ngase hudhra sipas tyre shkakton kokëdhimbje, e djeg gjakun dhe e djeg spermën (që është vazhdimësi e jetës njerëzore). Përveç kësaj nuk i hanë edhe bishtajorët, ngase e ul inteligjencën dhe sepse për herë të para është zhvilluar në kafkën njerëzore.

Këta njerëz luten tri herë në ditë: kur lind dielli (tetë rekate), në kohë të drekës (pesë rekate) dhe në orën e tretë të natës.
Ata bëjnë sexhde nga tri herë në çdo rekat. Përveç kësaj, kanë edhe dy lutje fakultative: në orën e dytë dhe të nëntë të ditës. Gjithnjë falen duke u pastruar dhe duke marrë abdest dhe lahen kurdo që të jenë në gjendje të papastërt, pas marrëdhënies seksuale. Ata nuk i bëjnë synet fëmijët e tyre sepse nuk kanë një urdhër të tillë. Shumë prej ligjeve të tyre në lidhje me martesën dhe dënimet janë të ngjashme me Sheriatin e Islamit, ndërkohë që ligjet në lidhje me prekjen e trupit të vdekur kanë më shumë ngjashmëri me Torahun. Ata u ofrojnë kurbane yjeve, idhujve të tyre dhe tempujve. Kurbanët priten nga priftërinjtë dhe nga magjistarët, që në to e lexojnë ardhmërinë e njeriut që e ofron kurbanin dhe u përgjigjen pyetjeve të tija. Tek ta, Hermesi ndonjëherë njihet si Idris, që është i njejti që në Torah përmendet me emrin Akhnukh. Ca të tjerë, në anën tjetër, thonë se Judhasafi është Hermesi.

Disa kanë thënë se haranijtë e sotëm nuk janë sabejtë e vërtetë. Haranijtë përmenden në libra si idhujtarë. Sipas kësaj teorie, sabejtë ishin ata hebrenj që mbetën pas në Babilon, kur shumica e tyre u kthye në Jerusalem, gjatë sundimit të Kirit dhe Artakserksesit. Këta u ndikuan nga besimet e zoroastrianëve dhe të fesë së Nebukadnezarit. Rezultati i kësaj ishte një përzierje e judaizmit me zoroastrianizmin, si samaritanët e Sirisë. Shumë prej tyre gjenden në Vasit dhe në zonat rurale të Irakut përreth Xhaferit dhe Xhamides. Ata burojnë nga Enoshi, djali i Sethit dhe i kundërshtojnë haranijtë dhe besimet e tyre. Përveç dy gjërave, s`ka kurrfarë ngjashmërie mes këtyre dy besimeve: sabejtë kthehen drejt veriut në lutjet e tyre kurse haranijtë drejt jugut.

Disa nga “njerëzit e Librit” (të krishterët dhe hebrenjtë) kanë thënë se Methuselam kishte një djalë tjetër (përveç Lamekut), të quajtur Sabi, prej të cilit vijnë sabejtë. Njerëzit, përpara se të përhapej Sheriati dhe para se të shfaqej Judhasafi, jetonin në pjesën lindore të botës dhe i adhuronin idhujt. Pasardhësit e tyre mund të gjenden në Indi, në Kinë, në Tagazgah dhe njerëzit e Horasanit i quajnë Shamnan. Reliket, tempujt dhe idhujt e tyre mund të shihen në Horasanin lindor, që kufizohet me Indinë. Ata besojnë në përjetësinë e universit dhe në reinkarnacionin e shpirtit. Sipas tyre, qielli është në rënie të lirë në një zbrazëtirë të pafund dhe pikërisht për këtë arsye, rrotullohet. Sipas disa autorëve, një grup prej tyre e mohon përjetësinë e universit dhe thotë se ai është krijuar para një milion vitesh.

Autori: I gjithë përshkrimi i mësipërm është marrë nga libri i Biruniut. Mendimi i disa autorëve se feja e sabejve është një përzierje e Judaizmit dhe e Zoroastrianizmit, me disa ngjyrime nga feja e haranijve, duket më i përshtatshmi në këtë kontekst. Në fund të fundit, vargu kuranor që po diskutojmë i rradhit ndjekësit e feve të ndryshme dhe jo vetë fetë.

1: (shënim i përkthyesit) “Kitab el-ether el-bakijah `an el-kurun el-khalijah” (Shenjat e mbetura nga shekujt e kaluar) është ndër kryeveprat e Ebu Rejhan Biruniut (973-1048), që përfaqëson një studim komparativ të kalendarëve të popujve të ndryshëm, të kombinuar me informata mbi kulturat e tyre dhe informata në lidhje me çështje të tjera astronomike, matematike dhe historike.
2: (shënim i përkthyesit) Tahmurath, sipas mitologjisë persiane dhe sipas asaj që përcillet në veprën “Shahname” të Firdousit, është mbreti i tretë i botës.
3: (shënim i përtkthyesit) Pishdadianët janë dinastia e parë në mitologjinë persiani. Tahmurath është sundues i tretë i kësaj dinastie
4: (shënim i përkthyesit) Kajanijtë janë një dinasti tjetër e mitologjisë persiane
5: (shënim i përkthyesit) Harran është një qendër e madhe e periudhës asiriane, sot një fshat në juglindje të Turqisë, në provincën Shanliurfa.