PËRMBAJTJA:
Parathënie
Hyrje në sistemin ekonomik islam
Kreu 1 Khumsi në Kur’an dhe në histori
Kreu 2 Khumsi mbi tepricën ose fitesën
Kreu 3 Pasuria e ligjshme e përzier me pasurinë e paligjshme
Kreu 4 Shpërndarja e khumsit
Parathënie
Duke qenë se khumsi është çështje që një ndjekës i Ehlu’l-Bejtit të Pejgamberit (s.a.v.s) duhet ta shqyrtojë të paktën një herë në vit, në bashkësinë tonë për një kohë të gjatë është ndjerë nevoja e një udhëzuesi të thjeshtë por të plotë mbi këtë temë. nPrandaj, kur ky libër u botua në Vankuver, më 1984, ai u mirëprit gjerësisht. Më 1990 kam rishikuar dhe plotësuar botimet paraprake.
Disa faqe iu shtuan kreut të parë e të katërt, duke synuar t’i paraqesin lexuesit një panoramë të historisë së khumsit. Sigurisht, duke parë qëllimin e marrë përsipër nga ky libër, dhe kësisoj kompaktësinë e tij, nuk jam thelluar plotësisht në aspektin historik. Përveç kësaj kam shtuar një kapitull në fund, për të shprehur mendimet e mia rreth disa aspekteve morale dhe “politike” të lidhura me khumsin. Në fund, kreut të dytë i janë shtuar disa pyetje praktike për ata që jetojnë në Perëndim. Shpresoj shumë se ky botim i rishikuar dhe i përmirësuar do të jetë edhe më i dobishëm për anëtarët e bashkësisë. ve ma tevfiki il-la bi’l-Lah. Sejjid Muhammed Rizvi Toronto, Kanada Maj 1992/ Dhu’l-Ka’deh 1412
Hyrje në sistemin ekonomik islam
Rruga e mesme Islami është një sistem gjithpërfshirës jetese. Ai nuk shqyrton vetëm lartësimin shpirtëror, por merret po aq edhe me mirëqenien e tyre materiale dhe fizike. Islami i udhëzon besimtarët po aq në lëmet financiare dhe ekonomike, sa edhe në ato që rrokin sferën personale dhe morale.
Meqë khumsi përbën një ndër shtyllat e sistemit ekonomik islam, është me vend që të përshkruhen shkurtimisht tiparet themelore të këtij sistemi.
Gjithsesi duhet theksuar fakti se sistemi ekonomik është vetëm një prej aspekteve të shumta të një sistemi të jetës globale, të paplotësueshme vetvetiu. Islami është një sistem unik jetese, në të cilin të gjitha aspektet (fetare, intelektuale, shoqërore dhe etike) janë të mirësinkronizuara dhe punojnë harmonisht në barazpeshë të plotë.
Muslimanët do mund të kenë sukses në realizimin e shoqërisë islame vetëm nëse arrijnë të vënë në funksionim krejt sistemin, pa privilegjuar ose kundërshtuar atë që u vjen më pak ose më shumë për shtat.
Përpara se të hyjmë në hollësirat e vetë khumsit, duket e nevojshme të njihemi shkurtimisht me sistemin ekonomik islam në kompleks; dhe mënyra më e mirë për ta përshkruar këtë sistem është ajo e vënies së theksit tek dallimet e tija me dy sisteme të tjera ekonomike: kapitalizmin dhe komunizmin. Kapitalizmi është një doktrinë ekonomike që mbështetet në idenë e pronës private të mjeteve të prodhimit dhe shpërndarjes së të mirave. Bëhet fjalë për një sistem, në të cilin kapitalisti – ai që ka pronësi ekskluzive të mjeteve të prodhimit dhe shpërndarjes së të mirave dhe kontrollit të tyre – lihet i lirë të veprojë ashtu siç beson vetë, pa kurrfarë tutele në raport me të punësuarit nga ana e qeverisë. Për shembull, nuk sigurohet kurrfarë rroge minimale me ligj, por gjithçka rregullohet nga parimi i kërkesës dhe ofertës.
Në këtë botë i pasuri arrin t’i rrisë përherë e më shumë pasuritë e tij, ndërsa të varfrit bëhen gjithnjë e më të dobët e të lëndueshëm ekonomikisht. Varfëria i vishet mungesës së iniciativës personale; mospatja e parave nga individi konsiderohet si shkaku i varfërisë. Kësisoj, në sistemin e tij ideal, kapitalizmi nuk i lë hapësirë mëshirës dhe bamirësisë ndaj të varfërve dhe nevojtarëve.[1] Një mendësi e ngjashme ekzistonte edhe në mesin e parisë mekase; në të vërtetë, në Kur’anin Fisnik thuhet:
E kur u thuhet: ‘Jini bujarë nga ajo që ju ka dhuruar Zoti!’, jobesimtarët u thonë besimtarëve: A të ushqejmë atë që, po të donte Zoti, do ta ushqente Vetë?!’ (36:47)
Për t’ia dalë me një situatë të tillë, disa mendimtarë perëndimorë kanë promovuar idenë e komunizmit. Doktrina ekonomike e komunizmit mbështetet në përqendrimin publik të sistemeve të prodhimit dhe shpërndarjes. Komunistët shkuan në skajin e kundërt të kapitalistëve, duke mohuar tërësisht konceptin e pronës private. Komunizmi qe një reagim ndaj veseve të kapitalizmit, por kundërpërgjigje që kërkonte të hiqte plotësisht një koncept të ngulitur në natyrën tonë - atë të pronës private. Sigurisht, me t’iu dhënë liria politike masave, këto u rebeluan ndaj komunizmit, çka dëshmohet më së miri me rrënimin e këtij sitemi në ish-Bashkimin Sovjetik dhe Evropën lindore.
Megjithëse komunizmi dështoi, ai pati një impakt të caktuar në politikat ekonomike të shumë vendeve. Disa shtete kapitaliste, për të penguar përhapjen e komunizmit, e modifikuan sistemin e tyre ekonomik, duke krijuar atë që sot njihet si “ndihmë sociale” (velfare state).
Në teori, ato do të duhej ta ndalonin shfrytëzimin e punëtorëve dhe të funksiononin në mënyrë të tillë që të garantonin nevojat parësore të të gjithë qytetarëve. Islami është "Rruga e Drejtë" dhe për pasojë sistemi i tij ekonomik mbështetet në kritere mjaft të barazpeshuara. Në kundërshtim me komunizmin, Islami e njeh konceptin e pronës private.
Mirëpo, ndryshe nga kapitalizmi, ai e kufizon grumbullimin e pasurisë së tepërt nga ana e disa personave. Sistemi ekonomik islam mbështetet në bindjen se vetëm Zoti është Pronari i vërtetë i gjithçkaje. Mirëpo, Ai ka ngulitur edhe konceptin e pronës në natyrën tonë dhe për pasojë neve na lejohet t’i "posedojmë" të mirat "tona" në këtë mënyrë. Kur’ani Famëlartë thotë:
Zotit i përket gjithë ç’ka në qiej e në tokë (2:284)
Zoti është Pronari i krejt gjithësisë. Dhe vetëm falë Tij na lejohet të kemi në këtë botë:
Ai ka krijuar për ju gjithë ç’ka mbi dhé (2:29)
Sidoqoftë, siç u tha, Islami kërkon të parandalojë grumbullimin e tepruar të pasurive në duart e të paktëve, çka do ta ndante shoqërinë në dy klasa: njëra e uritur, tjetra e mbiushqyer.
Mundësia e konkretizimit të një situate të tillë është reale: mjafton të shihen Shtetet e Bashkuara, kombi më i pasur në botë, dhe problemet e tij me varfërinë, urinë, të pastrehët etj do na trondisin. Kur’ani Famëlartë e përligj konceptin e taksimit, duke thënë:
në mënyrë që (pasuria) të mos jetë monopol i të kamurve mes jush (59:7)
Në periudhën e parë të historisë islame, një situatë e tillë në të vërtetë edhe u shfaq. Kur ‘Uthman Ibn ‘Affani u bë kalif, ai i ndau pronat në një mënyrë që, brenda pak kohësh, fisi i tij – Beni Umejje – u bënë muslimanët më të pasur të ummetit. Në një ligjëratë të famshme, Imam ‘Ali ibn Ebu Talibi shpjegon arsyet për të cilat ai ngurroi të merrte kalifatin pas vrasjes së ‘Uthmanit, duke thënë: ... po të mos kishin ardhur njerëzit tek unë, po të mos kishin shterur argumentin përkrahësit e mi, dhe po të mos binte mbi të diturit amaneti i Zotit për të mos pranuar në heshtje grykësinë e shtypësit dhe urinë e të shtypurit, do ta kisha varur vetë kapistallin e kalifatit në qafën e tij. Atëherë do ta kishit parë që kjo botë e juaj në gjykimin tim nuk është më e mirë se teshtima e një dhie.[2]
Përparësia më e lartë e kalifatit të Imam ‘Aliut qe rivendosja e menjëhershme e drejtësisë shoqërore në bashkësinë islame. Nuk është rastësi që opozita e ashpër ndaj ‘Aliut u ndërmor nga ata që ishin mësuar me privilegje të veçanta gjatë kalifateve paraprirëse. Islami mëson jo vetëm barazinë mes muslimanëve para Zotit, por promovon edhe barazinë në lëmin ekonomik.
Mirëpo, “barazi” në Islam nuk do të thotë “uniformitet”. Islami synon ta ngrejë çdo besimtar në nivelin e ghinasë, d.m.th. e të mosqenit nevojtar. Pikërisht këtë barazi ka për qëllim Islami në sistemin e vet ekonomik. Barazia ekonomike Për ta vendosur barazinë e synuar si kusht ekonomik, Islami ka prezantuar metoda të ndryshme.
Njëra nga këto qëndron në kalimin e pasurisë së tepërt nga sektori më i pasur te më pak i pasuri. Kjo kryhet në dy nivele të ndryshme: individual dhe kolektiv. Në nivelin individual Barazia ekonomike ndiqet përmes mësimeve morale dhe etike në raport me bamirësinë.
Në gjuhën arabe, këto quhen sadakah dhe infak. Ka shumë vargje në Kur’anin Fisnik që u thonë muslimanëve t’i ndihmojnë të tjerët vullnetarisht. Ka shumë më tepër vargje që flasin për bamirësinë vullnetare sesa për taksat që janë detyrë. Secili nga ne thërritet ta ndihmojë të afërmin, në bazë të mundësisë dhe mjeteve që zotëron. Ka tre nivele bamirësie. Niveli i parë:
Dhe të pyesin (O Muhammed): ‘Çfarë të japim si lëmoshë?’ Thuaju: ‘Tepricën.’(2:219)
Niveli i dytë:
Të devotshmit që ... japin nga ajo me të cilën i kemi furnizuar (2:3)
Niveli i tretë:
Ata që japin në mbrothësi e në vështirësi (3:134)
Në të gjitha këto nivele, duhet mbajtur mend të ndiqet rruga e mesme, ajo e maturisë:
Dhe mos e bëj dorën tënde të lidhur për qafe (në koprraci) e as mos e shtrij në tërësi e të mbetesh i qortuar e duarthatë (17:29).
Imam Xha‘fer es-Sadikun e pyetën lidhur me një grup të pasurish, ndërsa vëllezërit e tyre muslimanë ishin në nevojë:
"A është e drejtë që të pasurit të hanë ndërkohë që vëllezërit e tyre janë të uritur, sidomos në ditë të vështira?" Imami u përgjigj: "Vërtet, muslimani është vëlla i muslimanit, ai nuk e shtyp të vëllain, nuk e braktis dhe as nuk e privon nga të drejtat e tij. Muslimanëve u kërkohet të punojnë fort për vëllezërit e tyre, t’u qëndrojnë pranë, t’i ndihmojnë dhe të jenë bamirës ndaj nevojtarëve."[3]
Në nivelin kolektiv Barazia ekonomike garantohet nëpërmjet takasave që duhen paguar me t’u tejkaluar një sasi pasurie nga secili musliman. Në një shoqëri ideale islame, qeveria është përgjegjëse për respektimin e ligjeve që lidhen me taksat islame, si khumsi, zekati, khiraxhi etj. Për shembull, duke shpjeguar rolin e Imamit si udhërrëfyes, Imam Musa el-Kadhim thotë:
"Imami është trashëgimlënësi i një personi që nuk ka kë të trashëgojë, mbajtësi i një personi që nuk ka kush e mban."[4]
Kjo siguri ekonomike zgjatet tek tërë pjesëtarët e shtetit islam, përfshirë dhe jomuslimanët. Një herë, Imam ‘Aliu, duke parë një plak që lypte në rrugë, pyeti: "Kush është ai?" Të pranishmit iu përgjigjën: "O Emiru’l-Mu’minin, ai është i krishterë." Imami atëherë tha: "E keni shfrytëzuar gjersa i erdhi pleqëria dhe s’është në gjendje të punojë, dhe tani e keni privuar nga nevojat parësore! Jepini ç’t’i nevojitet nga arka e shtetit!"[5] Shkurtimisht, synimi i Islamit është të eliminojë "nevojën" (haxhet) dhe t’i ngrejë personat në gjendjen e të qenit "të lirë nga nevojat" (ghani). Në këtë trajtesë do të hetojmë vetëm njërin nga aspektet e sistemit ekonomik islam: khumsin
Khumsi është një nga taksat e detyrueshme në Islam. Arsyeja përse kemi zgjedhur si temë khumsin e jo zekatin është sepse ky i fundit zbatohet rrallëherë për muslimanët shi‘itë në Perëndim.[6] Ndërsa khumsi është i zbatueshëm përpjesën më të madhe të muslimanëve. Shënime:
[1] Një shembull i qartë dhe i rëndësishëm i kësaj mënyre të të mënduarit ishte Presidenti i Shteteve të Bashkuara, Ronal Reagan. Patti Davis, bija e Reagan-it, qortonte politikën e trajtimit të të pastrehëve në Amerikë, të zbatuar nga i ati, dhe përqeshte anekdotat e tij për “mashtruesit e ndihmës sociale” (siç i quante Reagan-i të pastrehët) dhe opinionin e tij se njerëzit “janë pa strehë me zgjedhjen e tyre” (të shihet: Globe & Mail, 21 Shtator 1990). [2] Nehxhu’l-Belaghah, Ligjërata 3. [Shën. i përk.: Umejjadët fituan terren shumë shpejt pas ardhjes së Uthmanit në fuqi; ata filluan të shkretonin Beitu’l-Malin (thesarin e shtetit), duke u vërsulur si të babëzitur mbi paratë e Zotit e duke i përpirë të gjitha, si gjedhët që shohin bar të blertë pas një thatësire të gjatë e që shkelin me këmbë më shumë se ç′hanë. Administrimi i keq, që u vërtetua në këtë periudhë, ishte i përmasave të atilla, saqë asnjë musliman nuk mund të mbetej më indiferent kur shikonte sahabët e rangjeve të larta të lënë pas dore, pa përkujdesje e të mbytur nga varfëria, ndërkohë që kontrollin mbi Beitu’l-Malin e kishin Umejjadët, postet qeveritare ishin zënë nga njerëz të rinj e pa përvojë, pronat e veçanta muslimane ishin përvetësuar prej tyre, livadhet ishin bërë kullotë vetëm për gjedhët e tyre, shtëpitë ndërtoheshin vetëm për ta dhe kopshtet me pemë frutore mund t’i gëzonin vetëm ata. Po të fliste ndonjë zemërdhembshur për këto teprime, ia thenin brinjët, e nëse ndokush bënte propagandë kundër këtij despotizmi, dëbohej nga qyteti. Përdorimi i zekatit dhe i lëmoshave, që jepeshin për të varfërit e të mjeruarit, si dhe i fondit publik, që ishte pronë e përbashkët e muslimanëve, mund të shikohet në disa nga shembujt e panumërt: 1. Hakam bin Asi, të cilin Profeti (s) e kishte dëbuar vetë nga Medina, u lejua të kthehej përsëri në qytet, duke dalë kundër Sunnetit të Profetit (s), bile edhe kundër praktikës së dy kalifëve të parë; për më tepër, atij iu dhanë nga paratë publike njëqind mijë Dirham (el-Baladhuri, Ansab ul-ashraf, vëll. V, ff. 27, 28, 125). 2. valid bin Ukbes, i cili cilësohet fasik në Kur’an (shih komentet e ajetit 49:6), iu dhanë njëqind mijë dirhemë nga fondi publik i muslimanëve (Ibn Abd Rabbih, el-‘Ikd ul-Farid, vëll. III, f. 94). 3. Kalifi martoi bijën e tij, Aban, me Merëan bin Hakamin, duke i dhënë këtij të fundit njëqind mijë dirhemë nga fondi publik (‘Sherh’ Ibn Ebi’l-Hadid, vëll. I, f. 39). 4. Bijën tjetër të tij, Aishen, ‘Uthmani e martoi me Harith bin Hakamin, duke i dhënë këtij njëqind mijë dirhemë nga fondi publik (po aty). 5. Abdullah bin Khalidit iu dhanë katërqind mijë Dirham (Ibn Kutejbe, el-Ma’arif, f. 84). 6. Mervanit i u dhurua Khumsi i mbledhur në Afrikë, që kapte shifrën e pesëqind mijë Dirhamëve (po aty). 7. Mervanit iu dha si favor mbretëror Fedeku, prona që i ishte marrë Hz. Fatimes, bijës së Profetit (s), me pretekstin se ishte lëmoshë për të gjithë. (po aty) 8. Harith bin Hakamit iu dha Bahzezi, një vend në zonën tregtare të Medinës, që Profeti (s) e kishte deklaruar pasuri publike. (po aty) 9. Në livadhet përqark Medinës nuk lejohej të kulloste asnjë deve, përveç deveve të Beni Umejjadëve. (Sherh Ibn Ebi’l-Hadid, vëll. I, f. 39) 10. Pas vdekjes së Uthmanit, në shtëpi të tij u gjetën njëqind e pesëdhjetë mijë dinarë dhe një milion dirhemë; ai s’kishte kufi taksimi për tokat e lira, ndërkohë që vlera e një Jagiri ishte njëqind mijë Dinarë, kurse devetë dhe kuajt e tij s’kishin të numëruar. (el-Mes’udi, Muruxhu’dh-Dheheb, vëll. I, f. 435). 11. Qytetet dhe provincat kryesore të vendit qeveriseshin nga farefisi i Kalifit. Për shembull, governator i Kufas ishte valid bin Ukbe. Një herë ai drejtoi lutjet e mëngjesit duke qenë i dehur me verë dhe bëri katër në vend të dy rekateve; njerëzit u indinjuan shumë dhe Kalifi u detyrua ta hiqte, por në vend të tij vuri një fasik tjetër, Sa’d bin Asin. Po kështu, ai kishte emëruar si governatorë të tij Abdullah bin Ebi Serhin në Egjipt, Mu’avie bin Ebu Sufianin në Siri dhe Abdullah bin Amirin në Basra (el-Mes’udi, Muruxhu’dh-Dheheb, vëll. I, f. 435). Për hollësira të mëtejshme, lexuesi mund t’i drejtohet veprës el-‘Adaleh el-ixhtima’jjeh fi el-Islam nga Sejjid Kutb, ff. 231-.] [3] Hasan b. Hasan, el-Hurr el-’Amili vesa’ilu ’sh-Shi°a (Beirut: Dar Ihja’i‘t- Turathi‘l- ‘Arabi, 1993), vëll. XI, f. 597. [Shën. i përk.: Transmetohet se Imam Bakiri bisedoi njëherë me Sa‘?d ibn el-Hasanin: Imami: ‘A ju ndodh që njëri prej jush t’i afrohet të vëllait dhe t’i fusë dorën në xhep për t’i marrë ca para për të cilat ka nevojë, e që vëllai i tij të mos e pengojë?’ Sa‘?di: ‘Nuk di për një gjë të tillë.’ Imami: ‘Atëherë nuk ka sh?‘itë të vërtetë mes jush.’ Sa‘?di: ‘A do të shkatërrohemi, atëherë?’ Imami: ‘Pa dyshim, sepse njerëz të tillë nuk e zbatojnë atë që thonë.’ Ai gjithashtu i tha njëherë Mujasser ibn Abdul-Azizit: “O Mujasser! Vdekja të është afruar disa herë, por Zoti ta shtyu atë pasi ke shkëlqyer në mbajtjen e lidhjeve të miqësisë e ke ndihmuar që njerëzve t’u largohen hallet.” (Biharul-Envar, vëll. LXV).] [4] Muhammed ibn Ja°kub el-Kulejni, el-Usul el-Kafi, (Teheran: Daru‘l-Kutubi‘l-Islamijje, 1338 A.H.), vëll. 1, f. 542. [5] el-′Amili, vesa’il, vëll. XI, f. 49. [6] Sipas jurisprudencës imamite, zekati është detyrim vetëm mbi nëntë artikuj: ar, argjend, deve, mushka, dele, grurë, elb, hurma dhe rrush i thatë.
Kreu 1 Khumsi në Kur’an dhe në histori
"Khums" do të thotë "një e pesta". Në terminologjinë ligjore islame, ai nënkupton "një të pestën e kategorive të caktuara të të ardhurave ose pronësive që një person fiton si pasuri, të cilat duhen paguar si taksë islame." Kur’ani famëlartë e përmend atë në vargun e mëposhtëm:
Dijeni se: një e pesta e asaj që fituat nga ndonjë send, i takon Allahut, të Dërguarit, të afërmve të tij, jetimëve, të varfërve dhe mysafirëve (8:41)
Në këtë ajet, fjala ghanimtum është përkthyer "fituat". Siç u shpjegua më lart, khumsi nënkupton "një të pestën e kategorive të caktuara të zotërimeve ose pronave që një person fiton si të mira ose pasuri." Por cilat janë këto prona ose zotërime? Në përputhje me hadithet e transmetuara nga Ehlu’l-Bejti i Pejgamberit (a.s.), këto janë shtatë:
1) Fitimi ose teprica e të ardhurave
2) Pasuria e ligjshme e përzier me atë të paligjshme
3) Minierat dhe mineralet
4) Gurët e çmuar të nxjerrë nga deti
5) Thesaret e gjetura[7]
6) Toka që një kafir dhimmi blen prej një muslimani
7) Preja e luftës Disa e kanë interpretuar fjalën ghanimtum t’i referohet ekskluzivisht presë së luftës, duke e kufizuar kësisoj obligimin e khumsit në vetëm një kategori.
Mirëpo, një intepretim i tillë mbështetet në mosnjohje të gjuhës arabe, historisë së khumsit, ligjeve islame dhe tefsirit të Kur’anit Famëlartë.
Për ta sqaruar këtë pikë, po citojmë një argument nga Sejjid Sa‘id Akhtar Rizvi[8], pa harruar se termi ghanimtum vjen nga fjala el-ghanime. Kuptimi i ghanimtum Fjalori i famshëm i el-Munxhidit i përkufizon termat el-ghanim dhe el-ghanimeh si:
a) Ajo që merret nga armiku me armë dhe me forcë.
b) Çdo pronësi në përgjithësi ... Për më tepër, shprehja el-ghunm bi’l-ghurm nënkupton fitesën dhe atë që mbetet duke zbritur shpenzimet, kur zotëruesi i fitimit është pronari unik dhe i vetmi që merr frytet e tij, sepse është i vetmi që merr përsipër rreziqet dhe harxhimet e përfshira.[9] Kjo tregon se termi el-ghanimeh në arabisht ka dy kuptime: pre lufte dhe fitime të përgjithshme. Dhe citimi i mësipërm tregon se “fitim” nuk është kuptim i pazakontë. Saherë që në Kur’ann Famëlartë një fjalë ka disa kuptime, bëhet e domosdoshme për të gjithë muslimanët që ta kërkojnë udhërrëfimin nga Pejgamberi (s.a.v.s) dhe Ehlu’l-Bejti pas tij. Përndryshe do të jemi fajtorë për tefsir bi’r-re’ij (“interpretim të Kur’anit sipas opinionit personal”), një mëkat që shpie në Xhehenem.
Historia e Khumsit Khumsi është një nga masat që u futën nga ‘Abdu’l-Muttalibi, gjyshi i Pejgamberit (s.a.v.s) dhe që vazhdoi të ekzistonte edhe pas agimit të Islamit. Ai veproi sipas një urdhri që i kishte dhënë Zoti në ëndërr. Kur rizbuloi burimin e Zemzemit, ai gjeti shumë objekte me vlerë që ishin groposur nga ismailitë shumë kohë më parë, nga frika se armiqtë e tyre do t’ua merrnin. Kur ‘Abdu’l-Muttalibi i gjeti këto thesare të fshehura, ai i dha një të pestën (fjalë për fjalë khums në arabisht) në rrugë të Zotit dhe i mbajti 4/5 e mbetura për vete. Një praktikë e tillë u bë zakon në familjen e tij dhe, pas hixhrës së Pejgamberit (s.a.v.s), i njëjti sistem u përvetësua në Islam. Kështu, pra khumsi i parë s’u nxor nga një pre lufte, por nga thesaret (një nga kategoritë e pronësive dhe zotërimeve nga të cilat dhet dhënë khums).
Ligjet islame As edhe një shkollë e vetme islame nuk e kufizon kuptimin e termit ghanime te preja e luftës. Përveç këtij të fundit, edhe të mirat në vijim i nënshtrohen pagesës së khumsit:
a) Mineralet, sipas imamive dhe hanefive
b) Thesaret e groposura, sipas të gjitha shkollave islame të Ligjit (imami, hanefi, maliki, hanbeli dhe shafi‘i).
Intepretimi i Kur’anit Famëlartë Siç u përmend më sipër, intepretimi i Kur’anit Fisnik duhet mbështetur në mësimet e Profetit (s.a.v.s) dhe të Ehlu’l-Bejtit pas tij.
Fjala ghanime tek ajeti në fjalë është intepretuar qartë si el-fa’idetu’l-muktasabah (fitesë) nga Imamët tanë: Kësisoj, mund të pohojmë me bindje se kuptimi i fjalës ghanime nuk është kufizuar kurrë tek preja e luftës në asnjë nga shkollat islame të jurisprudencës. Sa u përket [interpretimit të dhënë prej] Imamëve tanë, ajo përfshin kategori të ndryshme pronash dhe pasurish që nga koha e Imam ‘Aliut, siç tregojnë raportimet e vërtetësishme.[10] Kjo konfirmohet nga praktika e vetë Profetit (s.a.v.s). Për shembull, kur Pejgamberi (s.a.v.s) e nisi ‘Amr Ibn Hazmin në Jemen, ai i dha udhëzime të shkruara, mes të cilëve ndodhej edhe ky:
"Tërhiqe khumsin për Allahun, nga fitimet e njerëzve [të Jemenit]."[11]
Dhe kur Pejgamberi (s.a.v.s) e mori khumsin nga fisi jemenas i Kilalit, ai i njoftoi ata duke u dërguar një mesazh që thoshte:
"Lajmëtari juaj është kthyer dhe ju e keni paguar khumsin për Allahun, nga fitimet e juaja (el-ghana’im)".[12]
Është interesante të vërehet se Beni Kilal iu bindën urdhrit të Pejgamberit (s.a.v.s) dhe ia dërguan khumsin pa patur ndodhur kurrfarë luftemes muslimanëve të Jemenit dhe jobesimtarëve. Ky është një tregues i qartë se Pejgamberi (s.a.v.s) nuk e kishte kufizuar zbatimin e khumsit tek preja e luftës. Rëndësia e dhënë khumsit nga ana e Profetit (s.a.v.s) mund të vërehet edhe në këshillën e tij për delegacionin e Beni ‘Abdu’l-Kejsit (degë e fisit Rabieh). Ata nuk ishin fis shumë i fortë dhe, për të arritur në Medinë, ata duhej të kalonin një zonë të kontrolluar nga fisi i Muzarit, që ishin jobesimtarë dhe i luftonin muslimanët. Për pasojë, Beni ‘Abdu’l-Kejsët nuk mund të udhëtonin të sigurt për në Medine, përveçse gjatë muajve të shenjtë, kur lufta ishte e ndaluar. Njëherë, një delegacion i Beni ‘Abdu’l-Kejsit arritën në Medine, ku iu drejtuan Profetit (s.a.v.s) me fjalët:
"Nuk mund t’ju bëjmë vizitë përveçse në muajt e shenjtë, sepse mes jush dhe nesh qëndrojnë jobesimtarët muzarë. O i Dërguari i Allahut, jepna ndonjë këshillë për ata që kemi lënë pas, në mënyrë që të hyjmë në Xhennet [duke të ta ndjekur fjalën]!"
Pejgamberi (s.a.v.s) u tha që të besonin në Zotin Një, të faleshin, të jepnin zekatin, të agjëronin muajin e Ramazanit dhe të paguanin khumsin (një të pestën) e fitimeve të tyre.[13]
Rrethanat që rëndonin mbi Beni ‘Abdu’l-Kejsët - si dobësia dhe numri i tyre i pakët, që i pengonin ata të udhëtonin për në Medine - nuk lënë vend për ta interpretuar zbatimin e khumsit në këtë hadith ekskluzivisht te preja e luftës. Khumsi është vaxhib mbi shtatë artikuj; mirëpo në këtë trajtesë do të shqyrtojmë vetëm dy prej tyre:
1- Fitesa ose teprica,
2- Pasuria e ligjshme (hallall), që është lidhur ose përzier në njëfarë mase me pasuri të paligjshme (haram) sipas Islamit.
Motivi për përzgjedhjen e bërë lind nga fakti se sendet e tjera që i nënshtrohen khumsit (si për shembull pasuritë e nxjerra nga minierat dhe shpellat, gurët e çmuar, thesaret e groposura) nuk janë shumë të përhapura mes njerëzve e për rrjedhojë kemi synuar të mos e ngarkojmë lexuesin me hollësitë e ndryshme përkatëse. Kush dëshiron ose e ka të nevojshme të thellohet mbi këtë çështje, mund të marrë informacione të detajuara nga dijetari i zonës së tij ose të na kontaktojë drejtpërsëdrejti. Shënime:
[7] Të cilit nuk i njihet pronari dhe askush nuk i del për zot brenda një viti. (shën. përk.) [8] Babai i autorit të kësaj trajtese. (shën. përk.) [9] Të shihet edhe shënimi te rrënja G-N-M në botimin 28të të el-Munxhidit (Beirut: Dar el-Mahrek, 1986), f. 561. Të shihen edhe fjalorët e tjerë të famshëm, si Lisan el-‘Arab dhe el-Kamus. [10] Rizvi, S. S. A., Your Questions Ansvered, (Dar es-Salaam: Bilal Muslim Mission, 1973), vëll. I, ff. 44-46. [11] Ibn Khaldun, Ta’rikh, (Beirut: al-A°lemi, 1971), vëll. II, pjesa 2, f. 54; Ibn Kethir, el-Bidajeh ve’n-Nihajeh, (Beirut: al-Ma°arif, 1966), vëll. V, ff. 76-77; Ibn Hisham, Sirah, (Beirut: Daru’l-Xhejl, 1975), vëll. IV, f. 179. [12] Ebu ‘Ubejd, el-Amval, (Beirut: Mu’asisseh Nasir, 1981), f. 13; el-Hakim, el-Mustedrek, (Hajderabad: ‘Uthmanijje, 1340 H.) vëll. I, f. 395. Për më gjerë, të shihen "es-Sahih fi Sirati’n-Nebi", (Qum: 1983) vëll. III, f. 300, nga Xha‘fer Murteda el-‘Amili. [13] Bukhari, Sahih el-Bukhari, (Beirut: Daru ‘l-‘Arabijjeh, f.d.), vëll. IV, f. 213; Ebu ‘Ubejd, el-Amval, f. 13. E përcjellë edhe nga burimet sunnite si Sahih Muslim, Sunen Nisa’i, Musned i Ahmed Ibn Hanbelit dhe Sunen i Tirmidhiut.
Kreu 2 Khumsi mbi tepricën ose fitesën
A. Kur duhet paguar khumsi Khumsi bëhet vaxhib në fillim të vitit të ri financiar mbi tepricën ose fitimin shtesë të të ardhurave të vitit të kaluar. Fillimi "Fillimi" i një viti nënkupton kohën kur fitimi ose teprica e të ardhurave bëhet i qartë. Ndaj, kurdo që të ketë tepricë ose shtesë të ardhurash e cila nuk përdoret për shtëpi ose shpenzime komerciale të atij viti, atëherë një e pesta e saj duhet paguar si khums. Viti Të konsideruarit e një "viti" në rastin e khumsit bëhet pasi në shumicën e rasteve, teprica e të ardhurave bëhet e qartë në fund të vitit. Përndryshe khumsi lidhet me fitimin ose tepricën e të ardhurave me t’u marrë vesh, dhe pronari mund ta paguajë kumsin përpara mbylljes së vitit. Kalendari hixhri apo ai gregorian? Sigurisht, lejohet fiksimi i cilësdo datë të vitit (ose edhe fillimi i vitit fiskal sipas kalendarit gregorian) si "fillimi" i vitit të paguesit të khumsit. Pastaj mund të llogaritet teprica e pasurisë në atë ditë çdo vit dhe të paguhet khumsi. Është më e lehtë të numërohet nga dita kur fillon rroga e parë.
B. Përkufizime të të ardhurave, fitimit dhe tepricës Khumsi është vaxhib mbi fitimin ose tepricën e të ardhurave të dikujt pas zbritjes së shpenzimeve vjetore. Për ta qartësuar më tej këtë fjali, duhet sqaruar përkufizimi i termave "të ardhura", "tepricë" dhe "shpenzime". Të ardhurat Të ardhurat nënkuptojnë ato që fitohen nga një biznes, rrogë ose çfarëdolloj mjeti tjetër pasurimi të njohur nga Sheri‘ati. A është khumsi vaxhib edhe mbi dhuratat, çmimet, testamentet, bamirësinë, zekatin dhe khumsin? Sipas shumicës së muxhtehidëve të sotëm, është vaxhib si masë kujdesi që të paguhet khumsi edhe për këto artikuj. Me "testament" nënkuptojmë çdo gjë të lënë trashëgim një personi në testamentin e një miku ose të dikujt që nuk është i afërt me të. Mirëpo khumsi nuk paguhet për mehrin ose trashëgiminë, përveçse kur trashëgimia vjen prej personit më pak të pritur; për shembull një farefisi të largët nga i cili nuk pritet të trashëgohet. Me mehr nënkuptojmë dhuratën e martesës që një bashkëshort pajtohet t’i paguajë të shoqes në kohën e martesës ose kurdo që ajo ta kërkojë. Në Islam, mehri nuk është diçka që gruaja e zotëron në kohën e divorcit ose kur i vdes i shoqi; ai është e drejta e saj që ajo e zotëron me t’u konsumuar martesa. Teprica ose fitesa Në rastin e një personi me rrogë, "teprica" e të ardhurave është ajo që mbetet pas zbritjes së shpenzimeve vjetore të vetes dhe të familjarëve që ke në varësi. "Familjarët në varësi" nënkuptojnë ato persona, mbajtja e të cilave është përgjegjësi. Nuk ka rëndësi nëse mbajtja e tyre është e detyrueshme për personin që jep khumsin (si f.sh gruaja, fëmijët dhe prindërit) ose jo (si f.sh. një i afërm, mik ose jetim). Në rastin e një personi që merret me biznes, "fitesa" është ajo që mbetet pas zbritjes së kostove vjetore të biznesit, që pëfshin rrogën e personit në fjalë.
C. Shpenzimet e zbritshme Shpenzimi që duhet zbritet nga të ardhurat është dy llojesh: shpenzime shtëpiake dhe shpenzime komerciale.
1. Shpenzimet shtëpiake (a) Zbritjet e ligjshme
i. Artikujt: Artikujt e zbritshëm shtëpiakë përfshijnë ushqimin, pijen, strehimin, transportin, pajisjet shtëpiake, shpenzimet e martesës, shpenzimet mjekësore, pagimin e sadakasë, haxhin, zijaretin, dhuratat, donacionet dhe bamirësitë, pagimin e borxheve, gjobat ligjore, rrogat e shërbëtorëve, bonuset e siguracioneve, sasinë e zbritur për fondin e detyrueshëm të sigurimit ose për fondin e detyrueshëm të pensionit, taksën e të ardhurave etj. Në rastin e "pagimit të borxheve", vetëm borxhet për nevojat thelbësore mund të zbriten nga të ardhurat, jo pagimi i huasë ose borxhit që merret për zgjerimin e biznesit etj. Në rastin e fundit, duhet paguar fillimisht khumsi nga teprica e të ardhurave dhe pastaj të kthehen borxhe të tilla nga 80%-shi i mbetur. Bonuset e paguara për "sigurim të përhershëm të jetës" nuk mund të llogariten si shpenzime të zbritshme, ato janë më tepër një lloj "kursimi" që do i paguhet ose vetë personit të siguruar (në përfundim të pakos) ose trashëgimtarëve të tij (në rast vdekjeje përpara përfundimit të pakos). Sikurse të gjitha kursimet e tjera, bonuse të tilla i nënshtrohen khumsit. Mirëpo, bonuset e paguara për shumicën e sigurimeve të tjera sikurse makina, zjarri, sigurimet mjekësore dhe ato të mbrojtjes, mund të llogariten si shpenzime të zbritshme nga të ardhurat vjetore. Rasti i një pensioni të detyrueshëm do të llogaritet si pjesë e të ardhurave, saherë që mund të merret, dhe të jepet khumsi nëse kursehet ndonjë gjë prej tij vitin tjetër. Mirëpo, "plani kursyes i pensionimit" të padetyrueshëm është sikurse siguracioni i jetës – duhet dhënë khums për të hollat që ndahen mënjanë atë vit për planin e kursimit për pensionim. Nëse investoni një shumë të madhe dhe kësisoj e shihni veten pa sasinë e mjaftueshme të parave rrjedhëse për të paguar khumsin, atëherë duhet të llogarisni një plan me këste për ta paguar khumsin brenda disa muajsh.
ii. A ka ndonjë kufi në shpenzimet shtëpiake? Të gjitha këto shpenzime shtëpiake dallojnë nga njëri kryefamiljar tek tjetri. Mënyra dhe sasia e harxhimit duhen shqyrtuar sipas nevojave dhe pozitës së personit në fjalë. Për shembull, nëse të ardhurat vjetore të një personi janë $ 20,000 dhe nevoja e statusi i tij i kërkojnë të harxhojë $ 10,000 në shpenzimet shtëpiake vjetore, por ai e kalon këtë kufi dhe harxhon $ 15,000 – atëherë ai duhet të paguajë khums për gjithçka mbi shifrën $ 10,000. Mirëpo, nëse bën jetë të thjeshtë dhe shpenzon vetëm $ 7,000, atëherë duhet të paguajë khums për gjithçka mbi $ 7,000. Nëse të ardhurat totale dhe nevojat e tij janë afërsisht të barabarta, ai nuk e ka për detyrë të paguajë khums.
iii. A mund t’i zbres humbjet në orenditë shtëpiake? Nëse humbja është në ndonjë orendi që s’është as për tregtim e as për konsum shtëpiak, atëherë nuk mund ta shlyeni nga të ardhurat e juaja përpara dhënies së khumsit. Megjithatë, nëse humbja është në një orendi që është pjesë e konsumit shtëpiak (si pajisje ose rroba), atëherë ju lejohet që vetëm t’i zëvendësoni këto artikuj me të rinj ose t’i riparoni dhe ta llogarisni koston e zëvendësimit/riparimit në shpenzimet vjetore.
(b) Rregullat e shpenzimeve shtëpiake:
i. Dy burime të ardhurash Një personi i lejohet të zbresë shpenzimet shtëpiake nga të ardhurat edhe nëse ka ndonjë pasuri tjetër që nuk i nënshtrohet khumsit. Për shembull, shpenzimet vjetore të Ahmedit janë $ 10,000. Ai trashëgon $ 10,000 nga i ati dhe fiton gjithashtu $ 20,000 gjatë atij viti. Ai ka mundësinë ose të përdorë $ 10,000 e parave të trashëguara, për harxhimet e tij dhe të paguajë khumsin për krejt $ 20,000 që ka fituar atë vit; ose të zbresë $ 10,000 e shpenzimit të tij vjetor nga të ardhurat dhe të paguajë khums për $ 10,000 e mbetura, që është teprica e të ardhurave. $ 10,000 që Ahmedi ka trashëguar nuk i nënshtrohen khumsit.
ii. Artikuj të ri shtëpiakë të papërdorur Të gjithë artikujt e ri që nuk janë përdorur (as edhe një herë) nga fundi i vitit të khumsit duhet llogaritur si pjesë e kursimeve. Për shembull, Ahmedi ka fiksuar 30 Qershorin si fundi i "vitit" të tij. Atë ditë ai vëren se ka akoma, për shembull, 10 kg sheqer, 5 kg kripë, 20 kg oriz që nuk janë përdorur "vitin e kaluar". Në rast të tillë, ai nuk mund ta zbresë çmimin e këtyre ushqimeve të mbetura nga fitimi ose të ardhurat e atij viti. Ai mund të zbresë vetëm çmimin e ushqimit të konsumuar brenda vitit që mbaroi me 30 Qershor. Prandaj, këta artikuj ushqimorë duhen pëfshirë në llogaritjen e kursimeve të tija vjetore.
iii. Një grua me fitime Është vaxhib për një grua me fitimet e saja, që të japë khums nga teprica e të ardhurave të saja nëse ajo vetë është siguruesja e familjes. Nëse i shoqi ose i ati është siguruesi i të ardhurave të familjes, ajo duhet të paguajë khums për krejt sasinë e të ardhurave të saja, që kalon shpenzimet e saja. Nëse një grua pa fitime të sajat merr njëfarë pasurie nga i shoqi ose nga cilido person tjetër, atëherë ajo e ka vaxhib të paguajë khumsin për atë, me kusht që të jetë më shumë se shpenzimet e saja vjetore. Kjo nuk vlen për mehrin ose trashëgiminë që nuk i nënshtrohet khumsit.
iv. Të ardhurat e një vartësi ekonomik E njëjta vlen për të ardhurat e personit, shpenzimet e të cilit sigurohen nga dikush tjetër. Për shembull, një person me fitime, të cilin e mban i ati; ai duhet të paguajë khums nga teprica e të ardhurave të tija.
v. Familje me dy burime të ardhurash Nëse burri dhe gruaja janë që të dy fitues të ardhurash, duke kontribuar së bashku në shpenzimet e familjes, atëherë khumsi duhet paguar duke llogaritur të ardhurat totale dhe zbritur shpenzimet totale. Në teori, sasia e harxhuar nga gruaja për shtëpinë do të konsiderohet si dhuratë për burrin – i cili në Islam është përgjegjës për mbajtjen e familjes – dhe kësisoj të ardhurat e tij, pra edhe khumsi, do të rriten.
vi. Të ardhurat e një minoreni Khumsi nuk është vaxhib për një fëmijë jo-baligh[14] ose një të çmendur. Prandaj, nëse një jo-baligh ose i çmendur arrin ndonjë pasuri që është më e madhe se shpenzimet e tija/saja vjetore, atëherë nuk ka khums mbi atë pasuri në atë çast ose në çastin kur ai/ajo bëhet baligh/e apo i/e shëndoshë mendërisht; madje nuk është vaxhib as për kujdestarët e tyre ligjorë.
vii. Dijeta familjare Në shumë vende perëndimore, prindërit marrin dijeta financiare për fëmijët e tyre nga qeveria. A i nënshtrohet khumsit kjo sasi të hollash? Prindër të tillë kanë dy mundësi: Ose ta harxhojnë sasinë për mbajtjen e fëmijës, me ç’rast dijeta familjare duhet përfshirë në të ardhurat e prindit dhe të llogaritet si e tillë; ose i ndan paratë mënjanë për fëmijën, me ç’rast ato s’i nënshtrohen khumsit. Mirëpo, nëse fëmija është baligh, atëherë duhet paguar khums për dijetën, nëse ajo nuk përdoret deri në fund të vitit.
viii. Khumsi mbi pronën e dikujt Nëse personi vdes përpara fundit të vitit financiar, si duhet ndarë prona e tij? Së pari, trashëgimtarët e tij duhet ta zbresin shpenzimin e tij për atë vit deri në çastin e vdekjes, nga trashëgimia e tij. Atëherë duhet paguar khumsi nga teprica e të ardhurave të tij të mbetura. Vetëm atëherë mund të marrin trashëgimtarët pjesën e tyre nga prona. Nëse trashëgimtari e dinte që i ndjeri nuk ka dhënë khums nga prona e tij, është vaxhib për nga kujdesi që të jepet khumsi përpara ndarjes së pronës.
2. Shpenzimet komerciale (a) Shpenzimet e zbritshme
Këto mbulojnë çdo shpenzim të derdhur në biznes: rroga të punëtorëve, qira, bonuse siguriacioni, taksa të kërkuara nga qeveria, blerje makinerish e harxhime mirëmbajtjeje etj.
(b) Rregullat e shpenzimeve komerciale
i. Kapitali i investuar Nëse një person, të cilit i nevojitet kapital për të mbajtur veten dhe familjen merr një kapital, atëherë: - Nëse kapitali nuk i kalon shpenzimet vjetore, ai mund ta përdorë për të tregtuar, dhe nuk duhet të japë khums mbi të. Për shembull Zejd nevojtari merr $ 10,000 dhuratë nga një mik dhe shpenzimet e domosdoshme vjetore të tij janë $ 11,000, atëherë nuk paguhet khums mbi atë sasi, nëse ai e përdor si kapital për tregti etj. - Nëse ai kapital i kalon shpenzimet e domosdoshme vjetore (p.sh. nëse Zejdi merr $ 15,000), atëherë ai mund ta përdorë kapitalin vetëm pasi të ketë paguar khumsin për diferencën me shpenzimet e tija vjetore (e cila në këtë rast do të ishte $ 4,000). - Nëse një person i tillë nuk ka nevojë për kapital, atëherë ai mund ta përdorë atë sasi për të zgjeruar bisnesin e tij ekzistues ose të nxjerrë fitim shtesë pasi të ketë paguar khumsin për sasinë totale.
ii. Rritja në nënproduktin e një artikulli të pataksueshëm me khums Nëse dikush ka një artikull që nuk i nënshtrohet khumsit (ose, nëse i nënshtrohet, ai është paguar) dhe ka një rritje në të, në formë nënproduktesh të tij, atëherë është vaxhib për atë që të japë khumsin për nënproduktet e atij artikulli. Në këtë rast, nuk ka rëndësi nëse nënprodukti është "nënprodukt më vete" si viçi dhe qumështi i lopës ose leshi i deles, apo është "nënprodukt i lidhur" si frutat e një peme.
iii. Rritja e vlerës së tregut së një malli të pataksueshëm me khums Nëse vlera në treg e një malli komercial rritet, pa ndonjë rritje në nënproduketet e tij, atëherë: Nëse e ka blerë për biznes, është vaxhib të paguhet khums nga vlera e rritur, me kusht që ajo të mbetet ′e rritur′ deri në fund të vitit të khumsit; nëse e ka blerë, por jo për qëllime biznesi, atëherë do të bëhet vaxhib të japë khums nga vlera e rritur vetëm kur ta shesë atë mall. Nëse nuk e ka blerë, por e ka marrë në pronësi nëpërmjet trashëgimisë etj, atëherë nuk duhet dhënë khums për vlerën e rritur në treg edhe po ta shesë.
iv. Zhvleftësimi ose humbja e një malli Nëse ka rënie në kapital, personit i lejohet ta shlyejë atë duke e zbritur shumën përkatëse nga fitimi i atij viti, përpara se të japë khumsin. Prandaj, kjo masë për zhvleftësimin mund të konsiderohet si "shpenzim i prodhimit komercial", mbi të cilin nuk jepet khusm. Nëse dikush blen një orendi për biznes, dhe pastaj vlera e saj në treg rritet gjatë vitit dhe ai nuk e shet për neglizhencë ose në pritje të rritjes së mëtejshme të çmimit, dhe nga fundi i vitit çmimi bie prapë në vlerën fillestare, atëherë nuk jepet khums mbi vlerën e rritur të mëparshme. Por, siç u përmend në pikën iii më lart, nëse rritja në vlerën e orendisë në treg mbetet e njëjtë deri në fund të vitit, atëherë duhet dhënë khums për vlerën e ngritur.
v. Shlyerje dëmi A mund të zbritet shlyerja për dëmet në pronë nga fitimi vjetor dhe të llogaritet si pjesë e "shpenzimeve vjetore"? Nëse dëmi nuk shlyhet nga siguracioni, atëherë ka tri mundësi: Nëse humbja është në një artikull, që futet në mallrat e tregtisë dhe tregtimi kufizohet në një lloj malli, atëherë lejohet të bëhet shlyerja e mallrave të dëmtuara nga fitimet përpara dhënies së khumsit. Për shembull, nëse tregtimi i një personi kufizohet në shitblerjen e sheqerit dhe atë vit një pjesë e tij dëmtohet ose ai del me humbje në shitje, atëherë atij i lejohet ta sigurojë shlyerjen për dëmtimin ose humbjen nga fitimi ose të ardhurat dhe ta përshijë me shpenzimet vjetore. Nëse dëmi ndodh mbi një mall të një tregtari, aktiviteti i të cilit nuk kufizohet te një lloj malli, atëherë lejohet që ai të shlyhet nga fitimi përpara dhënies së khumsit. Megjithatë, është më mirë – si masë kujdesi – që të mos zbritet shlyerja për humbjen e një pjese të tregtisë nga fitimi i një tjetre, para dhënies së khumsit. Nëse dëmtimi ose humbja ka ndodhur në një mall tregtimi, ndërkohë që personi ka nxjerrë fitime nga veprimtari jashtë tregtimit, si: bujqësia, blegtoria etj, në këtë rast është më mirë – si masë kujdesi – që humbja në tregti të mos shlyhet nga fitimi i tij bujqësor/blegtoral para dhënies së khumsit.
vi. Shitja e një artikulli mbi të cilin khumsi është vaxhib Nëse khumsi bëhet detyrim mbi ndonjë artikull tregtimi, është haram që ai të shitet pa dhënë khumsin për të. Megjithatë, nëse ai i shitet një shi‘iti përpara dhënies së khumsit, ndërveprimi do të jetë i vlefshëm dhe shitësi do të duhet të paguajë khums për çmimin e atij artikulli. vii. Ortakësia me atë që nuk paguan khums Nuk ka problem në ortakësimin për biznes ose tregti me dikë që nuk paguan khums,
Askush nuk do ta mbartë barrën e tjetrit (53:58, 6:164)
D. Nuk kam dhënë khums kurrë. Një person që nuk ka dhënë khums kurrë në jetën e tij dhe pastaj, me mirësinë e Allahut, vendos të japë khums, ka mundësië e mëposhtme: Ai e ka vaxhib të japë khums nga çdo artikull që ka blerë, ndërtuar ose mbjellë dhe i cili tejkalon nevojat e tija. Për shembull, një apartament i blerë për ta lëshuar me qira ose një taksi për biznese transporti. Nëse artikuj të tillë janë mes nevojave të tij (për shembull, shtëpija ose makina e tij), atëherë: - Nëse i ka pronësuar këto artikuj nga fitimi ose teprica e të ardhurave të të njëjtit vit, atëherë nuk jep për khums për to. Për shembull, më 1995, ai fitoi $ 25,000 dhe në atë vit bleu nga ato të ardhura një makinë me çmimin $ 7000, atëherë nuk jep khums për atë makinë. - Nëse këto artikuj i ka blerë nga teprica e akumuluar e vitit të shkuar, atëherë është vaxhib që të japë khums edhe nga këta artikuj. Për shembull, nga viti 1990 deri me 1995, një person ka fituar $ 20,000 në vit. Atëherë, në fund të vitit 1995, ai blen një shtëpi $ 80,000. Është e qartë se kjo shtëpi nuk është blerë nga të ardhurat e një viti të vetëm. Në këtë rast, ai duhet të paguajë khums për sasinë e $ 60,000 që vinte me siguri nga kursimet e viteve të mëparshme. - Nëse të ardhurat e një personi nuk kanë qenë të qëndrueshme, ku disa vite ai ka patur fitim e në disa ka humbur dhe nuk mund ta përcaktojë nëse i ka blerë pronat e ndryshme në një vit me fitim apo në një me humbje, atëherë ai duhet t’ia shpjegojë rrethant e tij një muxhtehidi dhe të bijë në ujdi me të rreth sasisë së khumsit. Kjo mund të bëhet me anë të kontaktit personal me muxhtehidin ose duke iu drejtuar përfaqësuesit të tij të autorizuar. (Shumica e muxhtehidëve udhëheqës kanë përfaqësuesit e tyre të autorizuar në pjesë madhore të botës shi‘ite.) Shënime:
[14]Djemtë bëhen baligh me të mbushur 15 vite hënore, kurse vajzat nëntë.
Kreu 3 Pasuria e ligjshme e përzier me pasurinë e paligjshme
A. Përkufizime. Është vaxhib të jepet khums për një pasuri që është e përzier me njëfarë pasurie të paligjshme. Me të "paligjshme" nënkuptojmë gjithçka që është fituar me mjete që nuk janë të lejuara nga Sheri‘ati, p.sh. fajdeja, kumari ose biznesi me pije alkoolike. Me "përzier" nënkuptojmë se pronari është i paaftë të dallojë sasinë ose artikujt që ka pronësuar me mënyra të ligjshme dhe të lejuara, nga ato që i ka fituar me mënyra të ndaluara (sipas Sheri‘atit).
B. Mundësitë. Në një rast të tillë, ekzistojnë mundësitë e mëposhtme: - Një person që nuk e dallon dot sasinë, artikullin dhe pronarin e pasurisë së fituar me mënyra të ndaluara, nga pasuria e ligjshme. Në këtë rast, mënyra e vetme për t’i legjitimizuar pasuritë e tija ekzistuese është të japë khumsin për krejt pasurinë. - Një person që e din sasinë ose artikullin e zotëruar me mënyra të palejueshme nga Sheri‘ati, por nuk e di pronarin/pronarët. Në këtë rast ai duhet ta japë atë sasi ose artikull si sadaka (bamirësi) në emër të pronarit të panjohur. Mirëpo, përpara se ta japë atë sasi ose artikull si sadaka, është vaxhib për nga kujdesi që të kërkohet leja e muxhtehidit. - Nëse personi e njeh pronarin e ligjshëm, por nuk e di sasinë e pasurisë së fituar në mënyrë të paligjshme, ai duhet të bjerë në ujdi me pronarin. - Nëse personi e di edhe sasinë edhe pronarin, ai e ka vaxhib t’ia kthejë pronarit të ligjshëm pasurinë e fituar në mënyrë të ndaluar.
Kreu 4 Shpërndarja e khumsit
A. Dy hiset e khumsit.
Sipas ajetit të khumsit, kjo taksë islame është për:
1. Allahun
2. Të Dërguarin e Allahut (s.a.)
3. Të afërmin e të Dërguarit (s.a.)
4. Jetimët
5. Nevojtarët dhe
6. Udhëtarin në hall Dy hiset e para janë të qarta: ato u përkasin Allahut dhe Profetit Muhammed (s.a.v.s) përkatësisht. Hiseja e tretë, ajo e "të afërmit", i përket Imamit të dëlirë të kohës. Tri hiset e fundit u takojnë atyre hashimive që janë jetimë, nevojtarë dhe udhëtarë në hall. Sigurisht, Allahu nuk vjen Vetë për të marrë hisën e tij të khumsit; ndaj, Pejgamberi (s.a.v.s), si përfaqësuesi i Zotit mbi tokë, e kishte zakon të merrte edhe hisën e tij edhe atë të Allahut. Ç’duhet bërë më pjesën e Profetit (s.a.v.s) pas vdekjes së tij? Dijetarët sunni janë në mospajtim të madh më njëri tjetrin rreth kësaj çështjeje. Për shembull, disa thonë se hisa e Profetit (e cila sigurisht përshinte edhe atë të Zotit) i shkon kalifit që mund ta përdorë si të dojë; të tjerë thonë se i shkon të afërmve të Pejgamberit (hashimive), ndërsa të tjerë akoma thonë se duhet t’u shkojë muslimanëve në përgjithësi.[15]
Sipas pikëpamjes shi‘ite, pas kalimit të Pejgamberit në ahiret, hisa e Allahut dhe ajo e Profetit (s.a.v.s) i përkasin pasardhësit të tij të duhur. Dhe pasardhësi i tanishëm i drejtë i Pejgamberit (s.a.v.s) është Muhammed el-Mehdiu (paqe pastë mbi të). Duke qenë se Imami i tanishëm, krahas zotërimit të hisës së tij si "i afërmi në fis", është gjithashtu edhe pronar i hisave të Zotit dhe të Profetit, gjysma e parë e khumsit njihet gjerësisht si sihmu′l-Imam, "hisa e Imamit". Gjysma e dytë e khumsit është për jetimët, nevojtarët e udhëtarët hallexhij hashimitë. Hashimi është një pasardhës - nga ana e babait - i Hashimit, stër-katragjyshit të Pejgamberit (s.a.v.s). Mirëpo, hashimitë që vijnë nga linja e Hazrete Fatimes, bijës së Profetit (s.a.v.s) kanë përparësi ndaj hashimive të tjerë. Meqë pasardhësit e Fatimes njihen zakonisht si sadat (shum. i sejjid), gjysma e dytë e khumsit njihet si sihmu′s-sadat, "hisa e sejjidëve".[16] Kështu, khumsi ndahet në dy pjesë të barabarta:
1. Hisa e Imamit të tanishëm
2. Hisa e sejjidëve (sadat) Marrësit e sihmu′s-sadat ndryshojnë vazhdimisht: një ′jetim′ resht së quajturi jetim nga ligji me t’u bërë i rritur; një ′nevojtar′ resht së qeni nevojtar me t’u bërë financiarisht i pavarur dhe një ′udhëtar në hall′ pushon së qeni i tillë me të mbërritur në shtëpi. Mirëpo marrësi i sihmu′l-Imamit, pra Mehdiu, nuk do të reshtë së qeni kurrë ′i afërmi në fis′ dhe mëkëmbësi i tij i duhur. Prandaj, kjo e drejtë është e përhershme dhe nuk do të reshtë deri në Ditën e Gjykimit.
B. Sihmu ′l-Imam 1. Ku duhet të shkojë sihmu′l-Imam?
(a) Gjatë pranisë së Imamit: Gjysma e dytë e khumsit është hisa e Imamit. Gjatë kohës kur Imamët ishin të pranishëm në mesin e muslimanëve, sihmu′l-Imam dhe sihmu ′s-sadat u jepej atyre drejtpërsëdrejti ose përfaqësuesve të tyre, që ata kishin emëruar vetë. Si kreu i sejjidëve, Imami ishte gjithashtu përgjegjës edhe për shpërndarjen e sihmu′s-sadat ndër sejjidë. Që nga koha e Imam Xha‘fer es-Sadikut, Imamët kishin nisur gjithashtu edhe sistemin e vikale-tit (përfaqësisë), funksioni i të cilit, midis të tjerash ishte mbledhja e khumsit dhe sjellja e tij tek Imami ose shpërndarja e tij sipas udhëzimeve të Imamit. Për shembull, një letër e Imam Muhammed Takiut për detyrimet financiare të shi‘itëve, thotë: ... Sa u përket fitimeve dhe të ardhurave shtesë, [khumsi] është i detyrueshëm mbi to çdo vit ... Prandaj, kushdo që ka diçka prej atyre [artikujve mbi të cilat zbatohet khumsi], duhet ta sjellë tek vakili im; ndërsa personi që jeton larg duhet të bëjë çmosin ta dërgojë tek vakili im, paçka se mund t’i duhet kohë ...[17]
A i liruan Imamët ndonjëherë shi‘itët e tyre nga obligimi i khumsit? Imamët nuk e pezulluan kurrë obligimin e khumsit si taksë financiare vjetore. Megjithatë, ka raste të veçuara kur Imami i ka liruar persona të caktuar nga khumsi për shkak të rrethanave të rënda ekonomike të kohës. Por një përjashtim i tillë ishte për individë dhe kufizohej në kohë. Fakti se khumsi si taksë vjetore mbi shi‘itët në përgjithësi ka qenë vaxhib gjithmonë mund të shihet nga faktet e mëposhtme: Njëherë, një shi‘i nga Persia i shkroi Imamit ‘Ali er-Rida, duke i kërkuar që ta lironte nga obligimi i dhënies së khumsit. Imami nuk e miratoi kërkesën e tij dhe i shkroi: ... Ndërsa khumsi është ndihmë për ne në [përhapjen e] fesë sonë, [ngritjen] e familjes sonë dhe të ndjekësve tanë ... Mos i privoni vetet nga lutjet tona, sepse dhënia [e khumsit] është çelësi i rizkut, falja e gjynaheve të juaja ... ve’s-selam.[18]
Muhammed ibn Xha‘fer Asadiu i shkroi Imam Mehdiut. Imami iu përgjigj: Lidhur me pyetjen tënde rreth çështjes së personit që e përdor pronën tonë pa lejen tonë, ai duhet ta dijë se kushdo që e bën këtë është i mallkuar dhe [Ditën e Gjykimit] ne do të jemi kundërshtari i tij ... Dhe kushdo që ha pasurinë tonë [pa leje], në të vërtetë ha zjarrin dhe do të përfundojë në Skëterrë.[19] Khumsi, pra ka qenë gjithmonë vaxhib dhe është mbledhur nga Imamët drejtpërsëdrejti ose nëpërmjet vakilëve të tyre.
(b) Gjatë ghajbetit të Imamit: Në kohën e tanishme, Imami ynë, Muhammed el-Mehdi (paqe pastë mbi të) është në fshehje (ghajbeh); dhe ai nuk ka caktuar askënd si përfaqësues të veçantë të tij. Ç’duhet bërë atëherë me pjesën e tij të khumsit? Të gjithë ‘ulematë e kohës sonë janë të njëzëshëm në të pohuarit se, gjatë periudhës së okultimit, hisa e Imamit të kohës duhet përdorur për kauza me të cilat Imami do të pajtohej. Ata besojnë gjithashtu se personat më të aftë për ta ditur diçka të tillë janë muxhtehidët. Prandaj, sipas të gjithë dijetarëve të sotëm, sihmu′l-Imam i duhet dorëzuar muxhtehidit më të ditur dhe më të besuar, për t’u përdorur në mënyrën e autorizuar prej tij. Kushti i dijes fetare dhe besnikërisë është i rëndësihëm për të garantuar përdorimin e duhur të sihmu′l-Imamit. Është përgjegjësi e Individit që t’ia kalojë sihmu′l-Imamin muxhtehidit. Nëse ajo i jepet përfaqësuesit të muxhtehidit, atëherë përgjegjësia do të kalojë nga paguesi i khumsit tek përfaqësuesi.[20]
Nëse një person i besueshëm, që nuk është përfaqësues i muxhtehidit pajtohet që t’ia dërgojë sihmu′l-Imamin muxhtehidit, atëherë në rast humbjeje, përgjegjësia nuk do të kalojë nga paguesi i khumsit tek ai person: ose dërguesi duhet ta shlyejë humbjen ose paguesi duhet të japë khumsin përsëri. Në rastin e dytë, paguesi i khumsit mund t’i kërkojë muxhtehidit ta lirojë atë nga obligimi për atë vit.
2. Si përdoret sihmu′l-Imam? Muxhtehidi e harxhon sihmu ′l-Imamin në mënyra që ai mendon se do të jenë kënaqëse për Imamin e kohës, Muhammed Mehdiun (paqe pastë mbi të). Shkaqet më të rëndësishme, për të cilat përdoret sihmu′l-Imami sot janë:
- Mbulimi i shpenzimeve të nevojshme të shi‘itëve imamitë nevojtarë;
- Ai mund të përdoret nga muxhtehidi edhe gjatë fatkeqësive natyrore si: tërmeti, uria, lufta etj
- Përhapja e fesë islame ndër besimtarë dhe jobesimtarë
- Sigurimi i shpenzimeve të strehimit dhe arsimimit të dijetarëve, që ia kushtojnë jetën dhe përpjkejet e tyre mësimit dhe predikimit të fesë islame njerëzve.
- Sigurimi i shpenzimeve të organizmave fetare, shkollave, mësuesve dhe studentëve të fesë.
Nuk do të ishte gabim po të thonim se shumica e sihmu′l-Imamit as që i mbërrin ndopak muxhtehidët, por përdoret – me lejen e tyre – në pjesë të ndryshme të botës shi‘ite. Shumica, nëse jo të gjitha veprimtaritë fetare dhe bamirëse të shi‘itëve në Perëndim sot, kryhen me sihmu′l-Imam.[21]
Si shembull i pikës 4 më lart, më lejoni të përmend Havze ‘Ilmijjen (qendrën arsimore fetare) të Kumit. Në fillim të viteve 1980, kishte të paktën pesëmbëdhjetë mijë studentë e mësues në atë Havzeh. Të gjithë financohen bashkarisht nga muxhtehidët udhëheqës të kohës. Edhe po ta llogarisim bursën mujore për një mësues dhe student të jetë 50 dollarë, buxheti mujor total do të jetë shtatëqind e pesëdhjetë mijë dollarë. Të ardhurat e këtij buxheti i siguron khumsi dhe bamirësi të tjera të ndryshme e vakufe.
3. Roli i sihmu ′l-Imamit në pavarësinë financiare të muxhtehidëve. Sihmu′l-Imami ka luajtur gjithashtu një rol të rëndësishëm në pavarësinë financiare të dijetarëve tanë të mëdhenj. Ndryshe nga ‘ulemaja sunnite, caktimi dhe pozita e të cilëve si myfti ose Shejhul Islam, bashkë me jetesën e tyre varet nga sundimtari i atij vendi, muxhtehidët shi‘itë nuk kanë nevojë të mbështeten tek qeveritë ose organizatat e tjera për pozitat dhe jetesën e tyre.
Kjo parandalon çdo ndikim të ndaluar në fetvatë dhe proçeset e vendim-marrjes së tyre. Një vështrim mbi fetvatë politike të muxhtehidëve tanë gjatë shekullit të kaluar do ta vërtetojë këtë pikë. Kjo nuk do të thotë se integriteti i muxhtehidëve tanë varet nga khumsi; ata duhet ta ruajnë pavarësinë e integritetin edhe pa khumsin. Fundja, kushti më i rëndësishëm tek një muxhtehid është se ai duhet të jetë ‘adil, pra i drejtë dhe me karakter të përzotshëm. Nëse një person është i shumëditur në Islam por nuk ka karakter të përzotshëm ose ndodhet nën ndikimin e një sunduesi tiran apo shtypës, atëherë ai nuk do të pranohet si udhëheqës fetar nga njerëzit.
Së dyti, dhe më me rëndësi, sasia dhe rrjedhja e khumsit nuk ka qenë gjithmonë e njëjtë; ajo varet nga mirëqenia e përgjithshme e bashkësisë shi‘ite. Kur bashkësia është në gjendje të mirë ekonomike, të ardhurat e khumsit mblidhen në mënyrë të kënaqshme; por nëse ajo nuk ndodhet në gjendje të mirë ekonomike, rrjedha e khumsit është e pakët.
Të mos harrojmë se jo të gjithë shi‘itët e kualifikuar për të dhënë khums e bëjnë këtë: ca nga padituria e ca nga mospërfillja.
C. Sihmu′s-sadat
1. Gjatë kohës së Pejgamberit (s.a.v.s): Fakti se Profeti e kishte zakon t’ia jepte khumsin vetëm të afërmve hashimitë është tej çdo dyshimi.[22] Madje edhe pasardhësit e vëllezërve të Hashimit (‘Abdu′sh-Shemsit dhe Navfalit) u përjashtuan nga e drejta e khumsit. Xhubejr bin Mut`imit (pasardhës i Navfalit) dhe ‘Uthman bin ‘Affanit (pasardhës i ‘Abdu′sh-Shemsit) nuk iu dha asgjë nga khumsi i Khajberit. Të dy erdhën te Pejgamberi (s.a.v.s) dhe iu ankuan:
"O i Dërguari i Allahut! I dhe [khums] Beni el-Muttalibit, por neve na le jashtë, ndonëse ne dhe ata jemi njëlloj të afërt me ty." Pejgamberi (s.a.v.s) u përgjigj: "Beni el-Muttalib dhe Beni Hashim janë një."[23]
2. Pas kalimit të Pejgamberit (s.a.v.s) në ahiret: Megjithëse urdhëresa kur’anore për të afërmit e Profetit (s.a.v.s) është shumë e qartë, duke u mbështetur gjithashtu edhe nga Sunneti i tij, pas kalimit të Pejgamberit (s.a.v.s) fatkeqësisht u shfaqën dallime të mëdha opinioni mes muslimanëve. Sigurisht, njerëzit në pushtet nuk donin që Ehlu’l-Bejti të kishte akses te khumsi. Kjo politikë e privimit të Ehlu’l-Bejtit nga e drejta e tyre ka vazhduar qëmoti, me një pushim të shkurtër gjatë sundimit të ‘Umer ibn ‘Abdu′l-‘Azizit, i cili vendosi t’u jepte të paktën një pjesë të khumsit Beni Hashimit.[24]
3. Si shpërndahet Sihmu′s-Sadat? Në përputhje me urdhëresën kur’anore dhe Sunnetin e Pejgamberi (s.a.v.s), ligji shi‘i thotë se gjysma e dytë e khumsit është pjesë e hashimive, preferueshmërisht e sejjidëve nga linja e Fatimes (paqe pastë mbi të dhe babain e saj). Sihmu′s-sadat mund t’u jepet këtyre sejjidëve imami: 1. Jetimëve të varfër
4. Një ibnu′s-sebili, pra një udhëtari që nuk ka para për të vazhduar rrugën për në shtëpi, me kusht që udhëtimi i tij të mos jetë për ndonjë qëllim të paligjshëm. Khumsi mund t’i jepet një sejjidi të tillë për të vazhduar rrugën edhe nëse është person i pasur në qytetin e tij. Megjithatë, nuk lejohet t’i jepet khums një sejjidi, për të cilin e dini se do ta shpenzojë ndonjë pjesë të tij në një akt të mëkatshëm. Është më mirë të mos i jepet khums një sejjidi që bën jetë imorale haptazi duke pirë alkool etj. Sihmu′s-sadat mund t’i jepet një sejjidi të merituar drejtpërsëdrejti, pa e kanalizuar atë përmes muxhtehidit. Sipas Ajetullah el-Kho′it, nuk ka madje as pse t’i kërkohet leje atij për shpërndarjen e sihmu′s-sadatit. Megjithëse Ajetullah Gulpajganiu beson që edhe sihmu′s-sadat duhet kanalizuar përmes muxhtehidit, ai u ka dhënë leje të përgjithshme ndjekësve të tij që ta shpërndajnë sihmu′s-sadatin drejtpërsëdrejti. Shënime:
[15] Ibn Rushd, Bidajetu ′l-Muxhtehid, (Kairo: el-Mektebetu′t-Tixharijjetu ′l-Kubra, 1952) vëll. I, ff. 13-14, 377-378. [16]Në pjesët joshi‘ite të botës arabe, sejjidët njihen zakonisht si ashraf (shum. i sherif). [17]el-‘Amili, vesa′ilu ′sh-Shi‘ah, vëll. VI, ff. 348-349. [18] po aty, vëll. VI, ff. 375-376. [19] po aty, vëll. VI, f. 377. [20]Për shembull, nëse përfaqësuesi i humbet paratë përpara se t’i mbërrijnë muxhtehidit, paguesi i khumsit nuk është më përgjegjës. [21]Mirëpo, nëse kjo njihet apo pranohet nga publiku dhe ata që e përdorin atë, është çështje tjetër! [22]et-Taberi, Tefsir (Kairo: Daru ′l-Ma`arif, 1958), vëll. XIII, ff. 553-556; Ahmed el-Xhessas, Ahkamu ′l-Kur′an, (Beirut: Daru′l-Kitabi′l-‘Arabi, 1916) vëll. III, ff. 61, 65; Ebu ‘Ubejd, el-Amval, ff. 136-138. [23]Bukhari, Xhami es-Sahih, vëll. IV, f. 240; vëll. V, f. 375. Të shihet edhe et-Taberi, Tefsir, vëll. XIII, f. 556; el-Amval, f. 137. [24]et-Taberi, Tefsir, vëll. XIII, ff. 556-559; el-Hakim, Mustedrek, vëll. III, f. 442. Për më tepër referenca, të shihet el-‘Amili, es-Sahih fi Sireh, vëll. III, ff. 318-321.
Kreu 5 Përsiatje rreth khumsit
A. Khumsi: bamirësi apo detyrë?
Sipas vlerësimit tonë, dikë e gjykojmë nga veprat e tij. Kjo sepse, si qenie njerëzore, ne nuk mund t’i njohim motivet e vepërkryesit. Por, a i gjykon Zoti njerëzit në të njëjtën mënyrë? Zoti nuk do t’i gjykojë njerëzit duke u shikuar atyre veprat; në vend të kësaj, Ai do t’i gjykojë duke parë motivet e tyre. Kur’ani thotë:
Vërtet, Zoti pranon (vepra të mira) vetëm nga të devotshmit (5:27)
Në hyrje, përmendëm se ka dy nivele, me anë të të cilave Islami synon të krijojë dhe ruajë barazpeshën ekonomike në shoqëri: individuali e kolektivi. Tek ′niveli individual′, folëm për sadakanë, që është vepër e mirë vullnetare. Tek ′niveli kolektiv′, folëm për taksat që Islami ua ka obliguar muslimanëve.
Khumsi dhe zekati futën në kategorinë e dytë, ndaj s’duhen shikuar si vepra bamirësie. Përkundrazi, ato janë një obligim që duhet përmbushur, na pëlqeftë kjo apo jo. Duke e plotësuar këtë obligim, duhet stërvitur vetja që të paguani khumsin dhe zekatin me synim kërkimin e kënaqësisë së Zotit. Ajo duhet bërë fi sebili′l-Lah. Duhet theksuar se kryerja e një vepre është një gjë, ndërsa pranimi ose refuzimi i saj nga Zoti, një tjetër.
E para nuk e garanton të dytën. Është motivi ai që do të jetë vendimtar në pranimin ose refuzimin e veprës së dikujt. Të përdoret khumsi, qoftë në nivel personal apo instucional, si levë vetëpromovimi është shumë e dëmshme për frymën e khumsit.
Këtu e kemi fjalën sidomos për theksin e vënë në akreditimin si ′donatorë′ të atyre personave ose organizatave që e japin khumsin për kauza të vlefshme islame. Ata duhet të ndalen një çast e të mendojnë nëse sihmu′l-Imami që po japin u përket atyre apo Imam Mehdiut (paqe pastë mbi të).
Nëse i përket këtij të fundit, përse ngulmojnë që t’u njihet atyre si dhurim? Nëse duhet bërë ndonjëfarë njohjeje, a nuk i duhet bërë ajo Imamit?
B. A japin khums edhe të tjerët?
Një tjetër çështje është ajo e krenarisë, ose më mirë të themi, arrogancës, në të dhënit e khumsit. Ka disa që e japin khumsin rregullisht (Allahu ua shtoftë radhët), por disa janë bërë viktima të krekosjes (‘uxhb). ‘Uxhb do të thotë një ndjenjë vetë-drejtësie, në të cilën njeriu i sheh të tjerët nga lart. Këta njerëz mendojnë se janë të vetmit që japin khums! Kjo ndodh prej mosnjohjes të të tjerëve. ‘Uxhbi nuk dëmton kënd tjetër përveç viktimës së vet.[25]
Një person i tillë do të vuajë nga një ndjesi e gabuar krenarie dhe do ta humbasë mjetin më të rëndësishëm të zhvillimit shpirtëror, të njohur si vetëqortim. Duhet të jemi të ndërgjegjshëm se çdo vend kalon të përpjeta dhe tatëpjeta financiare. Nëse sot jeni në gjendje të mirë financiare dhe jepni khums, ndërsa të tjerët mezi ia dalin, kjo nuk do të thotë se ata që marrin khums kanë qenë të njëjtë përgjatë tërë kohës së tyre. Rasti më i mirë në kohën tonë është India. Pas kolonizimit britanik të atij vendi, sidomos pas pavarësimit, muslimanët e Indisë kanë kaluar kriza shumë të vështira financiare. Shi‘itët kanë vuajtur edhe më shumë. Gjendja e tyre e rëndë sot nuk duhet parë si shenjë se ata kanë qenë gjithmonë në anën marrëse të bamirësisë. Jo shumë kohë më parë, shi‘itët e Indisë (sidomos ata të sulltanatit shi‘i të Oudhit në Indinë Veriore) ishin mbështetësit kryesorë financiarë të qendrave të diturisë në Irak.[26]
Shi‘itët në Oudh e madje në sulltanatet jugore të Indisë para-britanike kanë kontribuar së tepërmi për zhvillimin e besimit dhe bashkësisë së tyre në atë pjesë të botës islame. Stërviteni veten të jepni khumsin, zekatin dhe sadakanë pa i lënduar ndjenjat e marrësve. Allahu thotë:
O ju që besuat! Mos e asgjësoni bamirësinë tuaj me qortim dhe fyerje (ndaj marrësit), si personi që e shpenzon pasurinë e tij për t’ia treguar njerëzve...(2:264)
C. Sindromi i varësisë nga khumsi
Do të dëshiroja t’i them dy fjalë për qëndrimin që disa prej organizatave tona fetare në Evropë dhe Amerikën e Veriut kanë përvetësuar në çështjen e khumsit.
Shi‘itët e Indisë, Pakistanit dhe Afrikës Lindore kanë ndërtuar shumë qendra fetare në vendet e tyre. Pas migrimit në Perëndim, është kënaqësi të vëresh se ata e kanë vazhduar traditën e tyre dhe kanë ndërtuar qendra fetare në vendet e tyre të reja.
Megjithatë, ekziston një dallim i rëndësishëm midis bashkësive të imigrantëve muslimanë në Perëndim dhe atyre të paraardhësve të tyre në Azi dhe Afrikë. Këta të fundit i ngritën qendrat e tyre kryesisht nga kontribute prej parave të tyre.
Ndërsa të parët i kanë ndërtuar qendrat kryesisht me fonde khumsi. Nuk dua të nënkuptoj apo sugjeroj se përdorimi i khumsit për qëllime të tilla s’është i drejtë; por jam i shqetësuar për varësinë nga khumsi që është bërë zakon prej organizatave tona. E kam emërtuar këtë mendësi si "sindromi i varësisë nga khumsi".
Sa herë që mendojmë për një projekt të dobishëm, kërkojmë menjëherë te sihmu′l-Imam si burimi i parë dhe i vetëm i financimit të projektit. Por më duket (dhe lus Zotin ta kem gabim) se po harrojmë dalëngadalë se si të japim nga 80% i mbetur i pasurisë sonë të tepërt në kauza të vyera dhe po fitojmë zakonin e varjes nga khumsi!
D. Ata që nuk japin khumsin, në sytë e Imam ‘Aliut
Disa shi‘itë e marrin lehtë çështjen e dhënies së khumsit; ata mendojnë se dhënia e ca lekëve në bamirësi herë pas here i liron nga obligimi i tyre. Shi‘itë të tillë mesa duket nuk e kuptojnë se mosdhënia e khumsit, zekatit dhe fitrit (që janë të detyrueshëm) do të thotë përvetësim i parave që u takojnë Imamit, nevojtarëve, jetimëve e të varfërve.
Për të krijuar një ide se si e sheh Imam ‘Aliu përvetësimin e fondeve të tilla, do të doja të citoja pjesë nga një letër që ai i shkroi njërit prej zyrtarëve të tij, që kishte përvetësuar fondin publik. Kur të jeni duke lexuar letrën, mbani parasysh faktin se zyrtari të cilit i drejtohej letra ishte mesa duket kushëri i Imam ‘Aliut.
Me këtë letër do të doja t’ua tërhiqja vëmendjen sidomos vakilëve të respektuar të muxhtehidëve të sotëm. Imam ‘Ali ibn Ebi Talibi shkruante:
E sapo t’u krijua mundësia për ta shkelmuar besimin e tyre, dole nga hija ku ishe fshehur dhe bëre një kërcim grabitqari për të kafshuar copa pasurishë që ishin caktuar për vejusha e jetimë, ashtu si kafshon ujku një dele të plagosur e pa fuqi. Pastaj e ngarkove i lumtëruar prenë e rrëmbyer për në Hixhaz, pa u ndjerë aspak fajtor që e rrëmbeve. Mallkimi i Zotit rëntë mbi keqdashësit e Tij: sikur po çoje në shtëpi atë që të kish lënë yt atë e jot’ ëmë. Qoftë i lëvduar Zoti! A nuk beson në Ditën e Gjykimit? Nuk paske frikë nga llogaria që do japësh? O ti, që midis nesh mbaheshe i mençur! Si mund ta gëzosh të ngrënët e të pirët, kur e di që po ha e pi diçka të fituar në rrugë të paligjshme? Si mund të blesh skllave të reja e gra të veja me para jetimësh, varfanjakësh, besimtarësh e pjesëmarrësish në xhihad? Vetë Zoti i kish ndarë për ta ato para, si dhe për të mbrojtur e forcuar e qytetet e Tij. Ki frikë nga Zoti dhe ktheua njerëzve gjënë e tyre përsëri. Nëse s’vepron kështu e Zoti më jep fuqi mbi fatin tënd, do përligjem për ty përpara Tij e do të ta marr jetën me shpatën time, që ti e di mirë që të shpie drejt e në Ferr. Për Atë Zot, edhe sikur vetë Hasani dhe Huseini t’i kishin bërë ato që ke bërë ti atje, s’do kisha patur për ta pikë mëshire; rrugët tona s’do puqeshin më kurrë, veç po t’i sillja prapë në të drejtë dhe pasi të çrrënjosja të keqen e krijuar nga veprimi i tyre i padrejtë. Të betohem, për Allah! Sikur e gjithë kjo pasuri, që ti e bëre tënden kaq paturpësisht, të më kish rënë në pjesë si hak i ligjshëm, e unë ta kisha, pra, të drejtën që t’ua lija fëmijëve të mi, përsëri shpirti im s’do mund të gjente paqë. Mblidh veten dhe mendo për një çast sikur shëtitja jote në këtë botë mori fund e mbaroi nën dheun e zi: Atë kohë do të të shfaqet gjithë ç’ke bërë, e ti do jesh atje ku mëkatarët ulërijnë: "Medet!" Sepse duan të rikthehen, por më kot. Sepse e kanë shpenzuar jetën dhe
s’kanë më kohë për të shpëtuar (38:4).[27]
Shënime:[25] Ose “Mendja e madhe e zeza e t’zot.” [26]Të shihet Cole, J. R. I, ′Indian Money′ and the Shi‘i Shrine Cities of Iraq, 1786-1850, në Middle Eastern Studies, vëll. XXII (1986), Nr. 4, ff. 461-480. [27]Nehxhu′l-Belagha, Letra 41.