PËRMBAJTJA:
Përkufizimi i tewessulit
Opinioni për lejueshmërinë
Opinioni për papëlqyeshmërinë
Tewessuli sipas dijetarëve të shquar imam?
Opinioni i palejueshmërisë së tewessulit
Rrëzimi i Opinionit të Ibn Tejmijjes
Justifikimi i Selefive për moslejueshmërinë e tewessulit
Tamassuku sipas Ebu Hanifes
Interpretimi selefi i ajetit 18 të Sures el-Xhinn
Interpretimi selefi i ajeteve 13-14 të Sures el-Fatir
Interpretimi selefist i ajetit 194 të Sures el-A′raf
Interpretimi selefist i ajetit 3 të Sures ez-Zumer
Interpretimi selefist i ajetit 10 të Sures Junus
Moslejueshmëria e të bërit tewessul të vdekurve
Tewessuli të vdekurve do të thotë t’i drejtohesh joekzistueses
Bllokimi i Mjeteve (Sadd-i Dhara′i′)
Tekfir i shi‘itëve për tewessul
Formë ekstreme tewessuli në mesin e Ehl-i Sunnetit
Pastërtia e teuhidit në du’atë shi′ite
Përfundim
{O ju që besuat! Frikojuni Allahut dhe kërkoni afrim për tek Ai...} (Kur’an, 5:35)Shekujve të fundit, muslimanët janë torturuar nga përçarje e armiqësi të rënda mi çështjen e tewessul-it ndaj Profetit Muhammed (s.a.v.s.), Ehlu′l-Bejtit, eulija’ve dhe salihinëve, aq sa kundërshtuesit e këtij koncepti i kanë akuzuar mbështetësit e tij për shirk, ndërsa mbështetësit e tewessulit i kanë akuzuar kundërshtuesit e tij për armiqësi dhe averzion ndaj Pejgamberit dhe Familjes së tij të Dëlirë. Kjo kundërvënie ka sjellë paragjykim në rritje nga të dyja anët, gjë që ka shkuar në interes të armiqve të tyre të përbashkët, të cilët veçse kanë rritur dominimin në tokat muslimane. Ky artikull është përpjekje për ta hetuar në mënyrë kritike çështjen e tewessulit.
Përkufizimi i tewessulit
Kuptimi leksikologjik i tewessul është ′afrim′ ose ′të bërit mjet′, përmes të cilit mund të arrihet një synim i caktuar. Për shembull, kur thuhet we wessele ila Allah, nënkuptohet kryerja e një veprimi të caktuar për të arritur afri me Zotin. Kësisoj, fjala wasil këtu do të thotë ′dëshirues i Zotit′.[1] Sipas dijetarit të shqur sunni, Sejjid Muhammed Alusi el-Baghdadi, wasileh përbën mjet përgjërimi për të arritur afri te Zoti, përmes veprave të mira e të përmbajturit nga mëkatet. Për shembull, kur thuhet "wesele ila kedha," nënkuptohet diçka përmes të cilës arrihet afri. Siç është e qartë nga formulimi i ajetit 35 të Sures el-Ma’ideh, të cilin e cituam në hapje të punimit, {frikojuni Allahut} është urdhëresë për t’u përmbajtur nga mëkatet, ndërsa {kërkoni afri për tek Ai} është urdhër për të kryer adhurim dhe vepra devotshmërie.[2] Si Raghib el-Isfahani, ashtu edhe ′Alameh Sejjid Muhammed Husein Tabataba′i janë të mendimit se el-wasileh do të thotë të arrish një synim të caktuar nëpërmjet dëshirës, pëlqimit dhe vullnetit, e në të vërtetë wasileh drejt Zotit do të thotë ndjekje e rrugës së Tij me dituri e adhurim, duke iu përmbajtur Sheri‘atit. Me fjalë të tjera, wasileh përbën një mjet komunikimi e lidhjeje shpirtërore ndërmjet njerëzimit dhe Zotit. Sipas një hadithi, el-wasileh është një gradë në parajsë, që i është rezervuar vetëm një personi, dhe Pejgamberi i ka kërkuar ummetit të lutet që ky status t’i dhurohet atij.[3]
a) Të bërit tewessul Pejgamberit dhe eulija’ve në të gjallë të tyre
Sipas themeluesit të sektit vehabi, Muhammed ibn ′Abdul-Wehhab, dhe të tjerëve si ai nga e kaluara, është e lejueshme të kërkohet ndihmë prej njerëzve, në raste si lufta apo nevojash të tjera, nëse personi ose grupi të cilit i drejtohet ka fuqinë dhe aftësinë për të ndihmuar.[4] Alusiu beson se të bërit kërkesë njerëzve, bërja e tyre wasileh ose mjet, dhe të kërkuarit atyre që t’i luten Zotit lejohet pa kurrfarë dyshimi, me kusht që ai të cilit i kërkohet kjo të jetë i gjallë, qoftë i kërkuari i epërm ndaj kërkuesit apo jo, ngase Pejgamberi (s.a.v.s) e kishte zakon t’u thoshte disa prej sahabëve të tij: "O vëlla, mos na harro në du’atë e tuaja tek Allahu." Megjithatë, Alusiu është i mendimit që, nëse personi të cilit i kërkohet nuk është gjallë, atëherë nuk është e lejueshme t’i kërkohet atij që t’i lutet Zotit. Por, Alusiu shton se është e lejueshme të lutesh pranë varrit të Profetit (s.a.v.s), ngase sahabët e kishin zakon të qëndronin përbri varrit të tij dhe të luteshin me fytyrë nga Kibla.
b) Të bërit tewessul Pejgamberit pas vdekjes së tij
‘Ulematë janë të ndarë mbi atë nëse është e lejueshme, pas vdekjes së Pejgamberit, (s.a.v.s) që ai të bëhet mjet i lutjes, me fraza të tilla si Allahumme inni asaluke bi-Nebijjike (O Allah! Të përgjërohem nëpërmjet Pejgamberit Tënd), ose bi-xhahi Nebijjike (me dinjitetin e Pejgamberit Tënd), apo bi-Hakki Nebijjike (me vërtetësinë e Pejgamberit Tënd). Rreth kësaj, hasim tre qëndrime:
1. Opinioni për lejueshmërinë
Të gjithë juristët shafi‘i, maliki, imami dhe hanefi e hanbeli të vonë janë të njëzëshëm mbi lejueshmërinë e kësaj mënyre lutjeje, qoftë ajo gjatë jetës së të Dërguarit (s.a.v.s), apo pas kalimit të tij në ahiret.[5] Kalifi ‘abbasid, Mensur ed-Dawaniki, e pyeti një herë Malik ibn Enesin, themeluesin e shkollës malikite të jurisprudencës, nëse duhet të kthehej kah varri i Profetit (s.a.v.s.) apo të drejtohej nga Kibla për du’a. Imam Maliku iu përgjigj: Përse kërkon të kthehesh mënjanë nga Pejgamberi (s.a.v.s), kur ai është mjeti (wasileh) për ty dhe atin tënd Ademin a.s., për tek Allahu Ditën e Gjykimit. Drejtoju dhe kërkoja ndërmjetësimin (shefa′at).[6] Duke përshkruar edebin e zijaretit në faltoren e Pejgamberit (s), dijetari i shquar sunni en-Newewi shkruan: Vizitori duhet të kthehet me fytyrë nga varri i të Dërguarit të Zotit (s.a.v.s.), ta bëjë mjet (tewessul) për të arritur Zotin e t’ia kërkojë wasilen e tij si ndërmjetësim (shefa′at), po ashtu sikurse beduini që vizitoi faltoren e Pejgamberit (s) dhe duke ndenjur bri varrit të tij tha: “Esselamu Alejke ja Resulu’Llah. Kam dëgjuar se Allahu ka thënë: {Sikur ata, që i kishin bërë padrejtësi vetes, të të vinin e të kërkonin faljen e Allahut dhe Pejgamberi të kërkonte falje për ta, me siguri do ta kishin gjetur Allahun Falës, Plotmëshirues} (4:64). Prandaj, të kam ardhur për faljen e gjynaheve të mia dhe kërkimin e ndërmjetësimit tënd me Allahun.”[7] Duke përkufizuar mënyrën e bërjes zijaret te faltorja e Pejgamberit (s.a.v.s), Ibn Kudameh el-Mekdisi el-Hanbeli shkruan në librin e tij el-Mughni: Rri përbri varrit të Pejgamberit dhe thuaj: ‘Të kam ardhur për faljen e gjynaheve të mia dhe për të të kërkuar shefa’at me Allahun.’[8] Imam Ghazzaliu, që i përkiste shkollës shafi‘ite, i ka caktuar një seksion të posaçëm në kryeveprën e tij Ihja′ ′Ulum ed-Din etikës së vizitës së varrit të Pejgamberit (s.a.v.s), në pendesë dhe kërkim faljeje nga Allahu. Ai shkruan: Profeti duhet bërë mjeti (wasileh) e ndërmjetësi (shafi′) dhe, me fytyrë nga varri, vizituesi duhet t’i lutet Zotit për hir të pozitës së Pejgamberit, me fjalët: "O Allah, pa dyshim, Ti ke thënë {Sikur ata, që i kishin bërë padrejtësi vetes, të të vinin e të lypnin faljen e Allahut dhe Pejgamberi të kërkonte falje për ta, me siguri do ta gjenin Allahun Falës, Plotmëshirues.} (4:64); O Allah, ne vërtet i dëgjuam fjalët e Tua dhe i bindemi urdhrit Tënd, duke ardhur tek i Dërguari Yt për të kërkuar shefa’atin e tij me Ty për gjynahet tona; sa rëndë na peshojnë! Pendohemi për rrëshqitjen tonë, i dëshmojmë fajet dhe gabimet tona. Na e prano pendesën për hir të tij, bëje Pejgamberin tënd ndërmjetës për ne dhe lartësona për hir të pozitës së tij dhe hakkut të tij me Ty." Ghazzaliu shton: Është e këshillueshme që vizitori të shkojë përditë tek Varreza Baki’je dhe pasi ta përshëndesë Pejgamberin (s.a.v.s), të bëjë zijaret në varret e Hasan ibn ‘Aliut, ‘Ali ibn el-Huseinit [Imam Zejnu′l-‘Abidinit], Muhammed ibn ‘Aliut [Imam Bakirit], Xha‘fer ibn Muhammedit [Imam Sadikut] – Allahu qoftë i kënaqur me ta, si dhe të falë namaz në Xhaminë e Fatimes (Allahu qoftë i kënaqur me të).[9]
2. Opinioni për papëlqyeshmërinë
Juristi Ebu Jusuf tregon nga mësuesi i tij Ebu Hanife, se nuk është në rregull që dikush ta thërrasë Allahun ndryshe veçse përmes (emrave dhe cilësive të) Allahut, ngase Ai thotë: {Allahut i përkasin Emrat më të bukur, thërriteni pra me to} (7:180). Ebu Hanife, Ebu Jusufi dhe Muhammed Shejbani shprehin mospëlqim ndaj thërritjes së Allahut me anë të (tewessul) Pejgamberit dhe pozitës së tij, me arsyetimin se krijesat nuk kanë të drejtë mbi Krijuesin e Madhërishëm, ndërsa Ai e derdh mëshirën e Tij mbi këdo që Ai dëshiron. Mëgjithatë, Ibn ′Abidini thotë në lidhje me këtë, se: “Është e vërtetë që krijesat nuk kanë asnjëfarë të drejte mbi Krijuesin, por me favoret e Tij, Ai i ka dhënë të drejta njerëzimit.” Lidhur me këtë, ai transmeton një hadith mbi edebin e përgjërimit dhe tewessulit: Allahumme inni asaluke bi-hakki es-sa′ilina ′alejk (O Allah! Të pëgjërohem me të drejtat që përgjëruesit kanë tek Ti).[10] Përveç këtij transmetimi të Ibn ′Abidinit, nuk gjejmë opinion ose qëndrim as nga Ebu Hanife e as nga nxënësi i tij Ebu Jusuf në librat e dijetarëve hanefi, lidhur me tewessulin tek Zoti nëpër-mjet (wasileh) Pejgamberit (s.a.v.s.).[11] Opinioni i dijetarëve bashkëkohës hanefi mbi lejueshmërinë Le të shohim verdiktet ligjore (fetawa) të dijetarëve bashkëkohës hanefi për lejueshmërinë e të bërit tewessul Pejgamberit (s.a.v.s). El-Alusi el-Baghdadi citon Ibn ′Abdus-Selamin duke thënë se është e lejueshme të lutet Allahu me hakkun e Profetit, ngase Muhammedi (s.a.v.s.) është prijësi i bijve të Ademit. Alusiu e mbështet arsyetimin e tij në hadithin (hasen dhe sahih) e përcjellë nga Tirmidhiu e Ahmed ibn Hanbeli, me autoritetin e ′Uthman bin Hunejfit r.a., që thotë se: Njëherë, kur një i verbër e luti Profetin t’i përgjërohej Allahut për t’ia kthyer shikimin, Pejgamberi (s.a.v.s) i tha të merrte abdes dhe të recitonte këtë du’a: “O Allah! Të lyp dhe Të jam kthyer nëpërmjet Profetit Tënd, të Dërguarit të Mëshirës. O i Dërguari i Allahut! Jam kthyer kah ti si mjet drejt Zotit tim për plotësimin e kësaj nevoje time; O Allah! Pranoje ndërmjetësimin (shefa′at) e tij (Pejgamberit) për mua!” Alusiu beson se nuk ka problem në të bërit tewessul Zotit përmes dinjitetit (xhah) dhe pozitës së epërme të Pejgamberit (s.a.v.s.), qoftë në të gjallë apo pas kalimit të tij, ngase dinjitet këtu nënkupton një prej cilësive të Allahut Fuqiplotë. Alusiu thotë gjithashtu se tewessuli nëpërmjet dinjitetit të tjetërkujt veçmas Profetit lejohet gjithashtu, me kusht që ai i cili konsiderohet wasileh të ketë gradë dhe pozitë dinjiteti tek Allahu.[12] Në veprën e tij el-Muhanned ‘ala′l-Mufannid, dijetari i famshëm sunni nga India, Shejh Khalil Ahmed Saharanpuri ka mbledhur fetvatë e 75 dinjitarëve sunni nga vise të ndryshme të botës islame, në mbështetje të lejueshmërisë së tewessulit tek varri i Profetit Muhammed (s.a.v.s.). Ai shkruan: Sipas mendimit tonë e të mësuesve tanë, vizita tek varri i Kreut të të Dërguarve (u bëfsha kurban për të) është më e lartësuara e afrive, më e rëndësishmja e bekimeve e më i madhi mjet (wasileh) për arritjen e rangjeve të lartësuara. Mund të thuhet se ajo përbën rekomandim që ngrihet thuajse në gradën e detyrimeve, edhe nëse kërkon mundimin e udhëtimit dhe s’ka mundësi tjetër veç përpjekjes me jetë dhe pasuri. Tewessuli profetëve, eulija’ve, të devotshmëve, dëshmorëve e të drejtësishmëve gjatë du’ave, qoftë në të gjallë apo në të vdekur të tyre, është i lejueshëm në këtë formë: Allahumme inni atewesselu ilejke bi-fulan en tuxhibe da′wati we takdie haxheti (O Allah! Të përgjërohem nëpërmjet filanit, pranoma lutjen e plotësoma kërkesën).[13]
Tewessuli sipas dijetarëve të shquar imam?
Sipas ‘ulemave të shquar imami si Shejh et-Ta′ifa Muhammed et-Tusi, Shejh Emin el-Islam Tabrisi, ′Alameh Sejjid Muhammed Husein Tabataba′i, Sejjid Ruhullah el-Musawi e të tjerë, wasileh nënkupton besim, dashuri dhe nderim për Profetin (s.a.v.s.) dhe bindje ndaj tij. Në zbërthimin e tij monumental të Kur’anit, Tefsir el-Mizan, ′Alameh Tabataba′i shkruan se fjala el-wasileh ose ′afrim′, e përdorur në ajetin {dhe kërkoni afrim për tek Ai} (5:35), konfirmon realitetin e adhurimit dhe nënkupton të kthyerit me nënshtrim dhe të luturit me përgjërim Zotit, ku dija dhe veprimi shërbejnë si instrument paraprak për këtë lidhje.[14] Për më tepër, në shtjellim të transmetimit në Tefsir-in e ′Ali ibn Ibrahim Kummiut, se fraza {dhe kërkoni afrim tek Ai} nënkupton kërkimin e afrisë së Allahut nëpërmjet një Imami të Dëlirë, ′Alameh Tabataba′i thotë se kjo i referohet bindjes ose të përmbajturit rrugës së Imamit, për të arritur tek Allahu.[15] Është e qartë se Pejgamberi (s.a.v.s) dhe Imamët e Dëlirë, të cilët konsiderohen modelet praktike të ligjit hyjnor dhe shembujt më të shkëlqyer të moralit dhe edebit, janë wasileh, ngase nëpërmjet bindjes ndaj tyre dhe të përmbajturit ndaj rrugës së tyre mund të arrihet afria e Zotit. Kështu, sikurse pohojnë juristët e shquar imami, ligjet e Sheri‘atit janë el-wasileh, mbi bazën e të cilave arrihet afria e Allahut të Madhërishëm. Po ashtu, disa juristë të njohur imami si: Shejh Hurr el-′Amili, Ajetullah Ebu′l-Hasan el-Isfahani dhe Ajetullah Khumejni e kanë përdorur titullin wasileh për trajtesat e tyre juridike Wesa′il el-Shi′ah, Wasileh en-Nexhat dhe Tahrir el-Wasileh, përkatësisht. Wasileh el-Nexhat ose ′Mjetet e Shpëtimit′ është titulli i mëse dyzet trajtesave diturore të shkruara nga ‘ulemaja imamite.[16] Kështu, sikurse pohojnë dijetarët imami, Pejgamberi (s.a.v.s) është wasileh drejt Zotit për muslimanët, ngase përbën shembullin më të mirë dhe është në të vërtetë ′Kur’ani Praktik′. E tillë është edhe Pasardhja e dëlirë e Pejgamberit (‘a.s), që – bashkë me Librin e Allahut – janë trashëgimia e pavdekshme e Profetit dhe vazhdimi i udhës së tij, siç paralajmëron Hadithi i Thekelajenit (Dy Gjërave me Peshë), që konfirmohet njëzëri nga të gjithë dijetarët sunni e shi‘i. Nëpërmjet wasiles së këtyre dyve, muslimanët kapen fort pas ligjeve hyjnore dhe përpiqen sa munden që të arrijnë afrinë e Allahut, sepse veprat e mira dhe të përmbajturit Kur’anit, Pejgamberit (s.a.v.s) dhe Ehlu′l-Bejtit të tij të Dëlirë (‘a.s.) janë baza e shefa′atit. Kjo shpjegohet më mirë nga ′Alameh Tabataba′i, në Tefsir-in e tij: Personat, të cilëve u mungon aftësia për të arritur përsosje janë si analfabeti, që kërkon të bëhet kreu i dijetarëve thjesht përmes rekomandimit, ngase nuk zotëron as ndopak dije elementare e as lidhjen e duhur me atë që mund të ndërmjetësojë. Ose, ata mund të krahasohen me një skllav që nuk i bindet të zotit, dhe pa dalë nga kjo gjendje pabindurie e nënshtrimi kërkon që t’i falet gabimi me anë të ndërmjetësimit (shefa′at). Në asnjërin prej këtyre dy rasteve ndërmjetësimi nuk është dobiprurës, sepse shefa′ati është mjeti (wasileh) për arritjen e një shkaku veprues e jo vetë shkaku, që ta bëjë atë kreun e ulemave në rastin e parë, e t’i sigurojë falje nga i zoti pas mosbindjes, në të dytin.[17] Prandaj, sikurse është përmendur qartë në Kur’anin Fisnik, nëse dikush nuk i përmbush detyrimet e tij dhe nuk i përmbahet rrugës së Pejgamberit (s.a.v.s) dhe Imamëve të Dëlirë, ai nuk do konsiderohet i denjë për shefa′at, edhe sikur për këtë të ndërhynte vetë Profeti. {Njëlloj u është nëse kërkon falje për ta ose jo; Zoti nuk do t’i falë kurrë} (63:6)
3. Opinioni i palejueshmërisë së tewessulit
Sipas Teki ed-Din Ibn Tejmijjes dhe dijetarëve të vonë hanbeli, të bërit tewessul vetë Profetit (s.a.v.s.) nuk lejohet. Tewessuli ka tre koncepte, nga të cilat dy janë të sakta, dhe sipas Ibn Tejmijjes kushdo që i kundërshton ato të dyja është ose jobesimtar (kafir) ose i dalë feje (murted). 1) Të bërit tewessul Pejgamberit (s.a.v.s) për të arritur tek Zoti tregon besimin dhe dashurinë për Profetin (s.a.v.s). Për shembull, kur thuhet Allahumme asaluke bi-Nebijjike Muhammed (O Allah! Të përgjërohem me pejgamberin Tënd Muhammed), kjo do të thotë: “kërkoj prej Teje në bazë të besimit dhe dashurisë që kam për Profetin Tënd.” Ajeti {dhe kërkoni afrim për tek Ai} është mjet për t’iu afruar Zotit, përmes bindjes ndaj Tij dhe të Dërguarit të Tij, sepse kush i bindet Profetit, i është bindur mekëtë Allahut. Koncepti i tewessulit është i lejueshëm për të gjithë dijetarët. Ibn Tejmijjeh e ka konsideruar veprim përzotshmërie dhe e ka mbështetur mendimin e tij duke cituar raportime nga disa sahabë të Profetit, nga muslimanë të brezit vijues (tabi′in) dhe nga juristë si Ahmed Ibn Hanbeli.[18] 2) Koncepti i tewessulit si lutje ose ndërmjetësim (shefa′at) i Pejamberit, sikurse lutja e kalifit të dytë, që thotë: "O Allah! Saherë që na pllakosi thatësira, ne Të bëmë tewessul përmes Pejgamberit tonë (tewesselna ilejke bi-Nebijjina), dhe tani Të bëjmë tewessul nëpërmjet xhaxhait të Profetit Tënd; lësho shi për ne." 3) Koncepti i tewessulit si betim ose përgjërim drejtuar Allahut, me hakun e Pejgamberit (s.a.v.s). Sipas Ibn Tejmijjes, kjo formë e tewessulit nuk është bërë nga sahabët as gjatë jetës së Profetit e as pas saj. Rreth kësaj, djetarët e sotëm që e kundërshtojnë tewessulin kanë cituar Ebu Hanifen me fjalët: “Mos thoni asaluke bi-hakki enbija′ike (të lus me hakun e pejgamberëve të Tu).”[19]
Rrëzimi i Opinionit të Ibn Tejmijjes
1. Pretendimi se sahabët e Profetit (s.a.v.s.) nuk janë lutur kurrë në këtë mënyrë është të kuptuarit dhe të deduktuarit e Ibn Tejmijjes. Nga e dimë se, kur kalifi i dytë thotë "Të bëjmë tewessul nëpërmjet Profetit tonë" kjo nuk do të thotë "për hakun e Profetit tonë (bi-hakki nebijjina)", ose që nuk i drejtohet vetë Profetit? Shumica e ‘ulemasë sunnite kanë deduktuar kuptimin e fundit dhe nga formulimi i fjalisë shihet se ai që thërritet është Profeti. 2. Edhe nëse pranojmë që asnjë prej sahabëve nuk ka bërë tewessul me hakun e asnjërit prej pejgamberëve të Zotit, kjo nuk nënkupton se tewessuli është haram, edhe sikur disa sahabë ta kishin ndaluar qartë një veprim të tillë. Opinioni i sahabëve të Profetit (s.a.v.s) nuk është detyrues për ummetin musliman, me përjashtim të ca juristëve, përveç nëse ai opinion transmetohet nga vetë Profeti Muhammed (s.a.v.s).
Justifikimi i Selefive për moslejueshmërinë e tewessulit
Ibn Tejmijje në Ka′ideh Xhelileh, Ibn ‘Abdu′l-Wehhabi në Keshfu′l-Shubuhat dhe Muhammed Rashid Rida në Tefsir el-Menar mendojnë që, ndonëse gjatë jetës së Profetit Muhammed (s.a.v.s) shokët e tij i drejtoheshin për nevojat e tyre, pas vdekjes së tij ata s’iu qasën varrit të tij për nevojat e tyre. Ata madje i ndaluan ata që kërkonin të bënin lutje pranë varrit të Profetit (s.a.v.s). KritikëËshtë interesante të vërehet se një shqyrtim dhe analizë e kujdesshme e këtyre opinioneve nxjerr në pah fakte të ndryshme historike. Së pari, të parët e devotshëm, qofshin sahabët apo tabi’inët, nuk e kanë mohuar kurrë të bërit tewessul Profetit (s.a.v.s), qoftë gjatë jetës së tij apo më pas. Në transmetimet e Ehl-i Sunnetit është përmendur se madje edhe njeriu i parë i krijuar, Ademi a.s., iu përgjërua Allahut për falje përmes tewessulit të Profetit Muhammed (s.a.v.s), me fjalët: "O Allah! Për hakun e Muhammedit (s.a.v.s), Të lus të m’i falësh fajet."[20] Së dyti, dijetarë të shquar sunni si Bejhekiu, Ibn Ebi Shejbeh, si dhe Ahmed ibn Zejni Dehlan në veprën e tij Khulasah el-Kelam, kanë cituar një hadith sahih, sipas të cilit gjatë khilafetit të ′Umer ibn Khattabit, kur ndodhi një thatësirë e rëndë, Bilal bin Harthi iu afrua varrit të Profetit (s.a.v.s.) dhe tha: "O i Dërguari i Allahut, lutju Zotit të dërgojë shi për ummetin tënd, se kërcënohemi me shfarosje." Atëherë, Pejgamberi (s.a.v.s) iu shfaq Bilalit në ëndërr e i dha sihariqe për shi. Po kështu, gjatë khilafetit të ′Uthman ibn ′Affanit, një nevojtar iu afrua kalifit dhe i tregoi për nevojën e vet. ′Uthmani i tha të merrte abdes, të falej në xhami e pastaj të lutej: O Zot! Me wasilen e Profetit tonë Muhammed (s), të Dërguarin e Mëshirës, po e kthej fytyrën kah Ti. O Muhammed! Me wasilen tënde po qëndroj përballë Zotit tënd dhe të lus të ma plotësosh kërkesën. Personi e arriti synimin e tij.[21]
Tamassuku sipas Ebu Hanifes
Ibn Tejmijje thotë se të betuarit ose të luturit duke përmendur krijesat është haram sipas besimit (medhheb) të Ebu Hanifes.[22] Ebu Hanifeh, themeluesi i shkollës hanefite, mendon gjithashtu se arsyetimi (istidlal) dhe të kapurit pas dikujt (tamassuk) janë çështje ankthi e dyshimi, për dy arsye. Duke cituar mësuesin e tij Ebu Hanife, Ebu Jusufi thotë: Nuk është e drejtë që dikush ta thërrasë Allahun përmes ndonjë mjeti tjetër veç Allahut. Ai (Ebu Hanifeh) kishte averzion ndaj të thënit bi-hakki fulan (për hakun e filanit). KritikëSë pari, Ebu Hanifeh i është qasur kësaj çështjeje me averzion dhe është mbështetur në opinion personal, siç shihet qartë nga përfshirja e istidlalit dhe tamassukut në kreun Bab al-Karahah të veprës Sherh Karkhi të Ebu’l-Hasan Kaduriut. Duke cituar mësuesin e tij Ebu Hanife, Ebu Jusufi thotë: Nuk është e drejtë që dikush ta thërrasë Allahun përmes ndonjë mjeti tjetër veç Allahut. Ai (Ebu Hanifeh) kishte averzion ndaj të thënit bi-hakki fulan (për hakun e filanit). Së dyti, një vështrim më i kujdesshëm i arsyetimit të Ebu Hanifes zbulon se ai vetë është përpjekur të mbështetet në argumentim racional në këtë çështje, kur thotë: "Ngase krijesat nuk kanë të drejta mbi Krijuesin."[23] Mirëpo, analogjia e Ebu Hanifes nuk arrin nivelin e provave të qarta dhe nuk nënkupton mohimin total të çdo të drejte, ngase Vetë Zoti e ka konsideruar të drejtën e pejgamberëve dhe të besimtarëve të devotshëm si detyruese mbi Atë, siç e bën të qartë ajeti: {E pastaj i shpëtojmë të dërguarit Tanë dhe ata që besojnë. Ja kështu, është detyrë e Jona, t’i shpëtojmë besimtarët}. (10:103) Hanefitë, sikurse Ibn ′Abidini, e pranojnë këtë të drejtë, por thonë se krijesat s’kanë të drejta detyruese ndaj Krijuesit.[24] Ky qëndrim, edhe nëse merret si i përgjithshëm, kufizohet tek ndjekësit e Ebu Hanifes dhe nuk mund t’u imponohet të gjitha shkollave të Islamit.
Interpretimi selefi i ajetit 18 të Sures el-Xhinn
Një tjetër arsye e shtruar nga selefitë, si Muhammed Rashid Rida, mbi moslejueshmërinë e të bërit tewessul Profetit a.s. pas vdekjes së tij, është se çdo wasileh për t’iu afruar Zotit duhet të jetë diçka që ia ka përcaktuar njerëzimit Zoti, si besimi, veprimi dhe përgjërimi. Vetëm në mesjetë u përhap të bërit tewessul profetëve e njerëzve të devotshëm, të cilët filluan të konsideroheshin wesa′il ila Allah (mjete për tek Zoti) nga njerëz që i përgjëroheshin Zotit me emrat e atyre dhe i lusnin ata në varre për nevojat që kishin, kur lutja është një formë adhurimi, siç thotë Allahu në Kur’anin Fisnik: {Ndaj, mos thërrisni askënd me Allahun} (72:18) {Pa dyshim, ata që ju thërrisni veç Allahut janë të nënshtruar ndaj Allahut sikurse juve...} (7:194) KritikëNë përgjigje të kësaj vërejtjeje, duhet thënë se jo çdo lutje është formë adhurimi apo fryma e adhurimit, ngase rrënja e fjalës du′a′ është da′wat, një fjalë e ardhur shpesh në Kur’an, bashkë me derivatet e saj. Për shembull, {...le të thërrasim (nad′u) bijtë tanë...} (3:61) dhe {Mos e bëni të drejtuarit Pejgamberit si të drejtuarit njëri tjetrit...} (24:63) Siç mund të shihet, në shumicën e ajeteve, fjala du′a′ nënkupton më thirrë ose me iu drejtue. Për rrjedhojë, as nuk është çdo nida′ (thërritje) du′a′ e as çdo du′a′ nuk është ′ibadeh (adhurim). Me fjalë të tjera, du′a′ (lutje) bëhet ′ibadeh kur rregullat e adhurimit, sikurse nënshtrimi dhe shërbimi Allahut, kryhen me vetëdije të personit mbi të qenit Zot (rububijje) e Krijuesit të Madhërishëm. Ç’lidhje ka kjo me të bërit tewessul dhe teberruk Pejgamberit (s.a.v.s) dhe Imamëve të Dëlirë, si dhe të kërkuarit ndihmë e mbështjetje prej tyre? Kështu, transmetimi i njohur ed-du′a′ huwa el-′ibadeh (lutja është mes veprave të adhurimit) nuk nënkupton doemos që çdo lutje është formë adhurimi.[25]
Interpretimi selefi i ajeteve 13-14 të Sures el-Fatir
Selefitë mbështeten gjithashtu në ajetin e mëposhtëm të Kur’anit Famëlartë, në përpjekjen e tyre për të ndaluar tewessulin: {...Dhe ata që ju thërrisni përkrah Zotit nuk zotërojnë asnjë qime. Nëse i thërrisni, nuk do t’ju dëgjojnë; edhe po ta zëmë se dëgjojnë nuk do t’ju përgjigjen; dhe në Ditën e Gjykimit do ta mohojmë shoqërimin që u keni bërë (me Zotin); dhe s’të njofton dot kush si i Gjithdijshmi.} (35:13-14) KritikëKëto dy ajete u referohen politeistëve që adhurojnë idhuj në vend të Zotit Një e të Vetëm dhe u luten këtyre objekteve të bëra nga dora e njeriut kur i zë halli. Zoti thotë në ajet se ata nuk kanë as edhe një qime, ndaj si mund t’u japin gjëkafshë atyre që i adhurojnë dhe u përulen? Sado fort të thërriten këta idhuj, ata nuk dëgjojnë, sepse janë objekte pa jetë, por edhe sikur të dëgjonin, ata nuk do mund të përgjigjen ngase nuk kanë gjuhë.[26] Siç është e qartë për çdo njeri me arsye, kjo s’ka kurrfarë lidhjeje me të bërit tewessul Pejgamberit (s.a.v.s) dhe Imamëve të Dëlirë (′a) apo eulija’ve. Parasëgjithash, është gabnim i rëndë të vendosen ata që këkojnë tewessul, në një kategori me politeistët, ngase këta dhe idhujtarët i lypin për nevojat e tyre idhujve e jo Krijuesit të Madhërishëm. Kurse ata që bëjnë tewessul i përgjërohen Allahut për nevojat e tyre dhe e mbajnë Profetin Muhammed (s.a.v.s) si wasileh apo mjet për pranimin e lutjeve të tyre, ngase ai është i Dërguari i Zotit. Duke cituar vetë Rashid Ridain, ata që kërkojnë tewessul janë si miqtë që i drejtohen pritësit për disa nga nevojat e tyre, por nganjëherë u kërkojnë anëtarëve të shtëpisë ose miqve të tij që janë caktuar për t’u shërbyer mysafirëve, sepse e konsiderojnë gjithçka si favor nga pritësi.[27] Së dyti, është gabim i qartë të barazohen idhujt me Profetin (s.a.v.s.), i cili është dërguar nga Zoti si shenjë hyjnore dhe është quajtur prej Tij, Habib-Allah (Mik i Zotit) nga të gjithë muslimanët. Edhe Ibn ′Abdul-Wehhabi madje pohon se Profeti Muhammed (s.a.) është i gjallë në varrin e tij dhe se jeta e tij në botën e ndërmjetme (barzakh) është e epërme ndaj asaj të dëshmorëve, sepse ai dëgjon zërat e atyre që i dërgojnë salavate.[28]
Interpretimi selefist i ajetit 194 të Sures el-A′raf
Arsyeja e pestë, që selefistë si Ibn Tejmijje, Muhammed Ibn ′Abdul-Wehhab dhe Muhammed Rashid Rida kanë parashtruar si argument për moslejueshmërinë e të bërit tewessul Profetit pas vdekjes, është ky ajet i Kur’anit Fisnik: {S’ka dyshim, ata që ju thërrisni përkrah me Zotin janë të nënshtruar (ndaj Atij) sikurse ju vetë...} (7:194) KritikëTë gjithë komentatorët e Kur’anit Fisnik kanë pohuar njëzëri se ky ajet i referohet idhujtarëve që i shoqërojnë Zotit objekte të bëra nga dora e njeriut, në krijimin dhe drejtimin e çështjeve të botës. Në kontrast me këtë, tewessuli bëhet nga ata që nuk i konsiderojnë kurrë profetët si partnerë të Zotit në krijimin dhe drejtimin e punëve të botës, e as nuk e adhurojnë të Dërguarin e Fundit, ngase çdo ditë ata përsërisin disa herë dëshmimin se Pejgamberi Muhammed (s.a.v.s) është shërbëtori dhe i Dërguari i Zotit (esh-hedu enne Muhammeden ′abduhu we resuluh). Siç thotë Kur’ani Famëlartë, Profeti Muhammed (s.a.v.s) është nisur si mëshirë për mbarë krijimin (21:107) dhe përbën mjetin e pranimit të lutjeve, ndaj është e natyrshme për ne t’i kërkojmë të lutet dhe ndërmjetësojë (shefa′at) tek Allahu për ne.
Interpretimi selefist i ajetit 3 të Sures ez-Zumer
Ish-kryemyftiu i Arabisë Saudite, Shejh ′Abdul-′Aziz bin Baz, në letërkëmbimin e tij me Ajetullahin nga Irani, Muhammed Wa′iz-Zadeh Khurasani, shkruan: Edhe politeistët (mushrikun) dëshmuan për Njëshmërinë e Zotit, por siç pohon Kur’ani Famëlartë, ata u përpoqën të justifikonin adhurimin e idhujve nga ana e tyre duke thënë: {...ne s’i adhurojmë për tjetërgjë, veçse që t’na afrojnë me Zotin...} (39:3). Kjo u ngjet veprimeve të atyre që u bëjnë tewessul personave që janë në varre, për të kërkuar afrinë e Allahut.[29] KritikëNë përgjigje ndaj një arsyetimi të tillë, ′Alameh Sejjid Muhammed Husein Tabataba′i thotë se, sipas librave të feve dhe dëshmimit të idhujtarëve, miliona prej të cilëve jetojnë në Indi, Kinë dhe Japoni, idhujtaria mbështetet në teorinë se krijimi i gjithësisë, e madje edhe i perëndive që adhurohen, ka si burim të njëjtin Zot të vetëm Fuqiplotë, por meqë Ai është përtej të kuptuarit, nuk ka rrugëdalje tjetër por të adhurohen disa prej shërbëtorëve të Tij më të afërt, si engjëjt, xhinnët dhe shenjtorët që ata të ndërmjetësojnë (shefa′at) dhe njerëzit të mund ta arrijnë afrinë e Zotit nëpërmjet tyre. Sipas politeistëve, engjëjt janë si ndërtuesi të cilit pronari i shtëpisë i ka besuar ndërtimin, ndaj dhe ndërmjetësimi (shefa′at) është në përputhje me dëshirën e Tij. Mirëpo, shton ′Alameh Tabataba′i, në Kur’anin e Shenjtë, të bërit tewessul profetëve është në mënyrën e një elementi të ndërmjetëm e jo diçkaje të pavarur, dhe për këtë arsye nuk është konsideruar si shirk. Po kështu, politeistët janë qortuar në Kur’anin Fisnik jo pse kërkojnë ndërmjetësim (shefa′at) por sepse adhurojnë tjetër veç Zotit.[30]
Interpretimi selefist i ajetit 10 të Sures Junus
Në përgjigjet e tija drejtuar Ajetullah Wa′iz-Zades, Shejh Bin Bazi ka cituar ajetin e Kur’anit më poshtë, si një tjetër arsye për moslejueshmërinë e tewessulit, duke thënë se, sipas tij, muslimanët që mbështesin të bërit tewessul Profetit (s.a.v.s) janë si idhujtarët që kërkojnë ndërmjetësim nga objekte pa dobi: {Dhe ata adhurojnë krahas Zotit atë që nuk mundet as t’i lëndojë as t’u përfitojë, dhe thonë: këta janë ndërmjetësit tanë me Zotin...} (10:18) Kritikë Së pari, ky ajet nuk ka lidhje me muslimanët sepse ata nuk adhurojnë asgjë përkrah me Zotin. Së dyti, sikurse thamë më lart, të drejtuarit Profetit nuk bëhet me qëllim adhurimin e tij, por për t’i kërkuar që të lutet dhe të ndërmjetësojë. Së treti, është shumë e habitshme të krahasohet Pejgamberi (s.a.v.s) me ata, për të cilët Kur’ani Fisnik thotë: {as nuk mund t’i lëndojnë e as t’u bëjnë dobi}, pasi është fakt i pamohueshëm që bindja ndaj Profetit është në dobi të muslimanëve, ndërsa mosbindja ndaj tij, qoftë gjatë jetës apo pas vdekjes së tij, është e dëmshme për ta. Në mënyrë të ngjashme, lutja dhe ndërmjetësimi i Profetit për ata që janë meritues, qoftë në dynja apo në ahiret, është me dobi për muslimanët, siç pohohet njëzëri nga ‘ulemaja. Së katërti, është gabim i rëndë të barazohet besimi i muslimanëve se Pejgamberi Muhammed (s.a.v.s) është ndërmjetësuesi, me besimin e politeistëve se: {këta (idhujt) janë ndërmjetësit tanë me Allahun}, ngase Zoti i ka rrëzuar haptazi pretendimet e tyre si gënjeshtra. {...ata që marrin kujdestarë të tjerë veç Tij (thonë): nuk i adhurojmë për tjetërgjë, veçse që të na afrojnë me Zotin; s’ka dyshim se Zoti do të gjykojë midis tyre për atë mbi të cilën dallojnë; vërtet, Zoti nuk e udhëzon gënjeshtarin dhe mosmirënjohësin.} (39:3) Siç është e qartë nga formulimet e ajeteve, politeistët që bëjnë pretendime të tilla janë gënjeshtarë. Ata nuk janë të ndërgjegjshëm për Zotin, e as nuk e adhurojnë Atë, nuk i përulen dhe as nuk kanë kurrfarë besimi në Krijuesin e Padukshëm: {E kur u thuhet: përuljuni në bindje Rahmanit (Zotit Gjithmëshirues), ata thonë: ‘Kush është Rahmani? A t’i përulemi në bindje kujt na urdhëroni ju?’ Kjo veçse ua shton largimin (nga e vërteta).} (25:60)
Moslejueshmëria e të bërit tewessul të vdekurve
Një tjetër pretendim i lëshuar nga selefistët është që, sipas dëshmive, bërja tewessul ndaj Profetit Muhammed (s.a.v.s) gjatë jetës së tij është e pranueshme, por mungojnë dëshmitë për të mbështetur mendimin se atij i është bërë ndonjëherë tewessul pas vdekjes.[31] KritikëDijetari bashkëkohës sunni Dr. Ramadan Buti i Universitetit të Damaskut e rrëzon këtë qëndrim të selefistëve dhe vehabive. Ai thotë se të bërit tewessul Profetit Muhammed (s.a.v.s) dhe gjërave që i përkasin atij, është e lejueshme, qoftë gjatë jetës apo pas vdekjes së tij, ngase gjërat ose objektet e lidhura me të nuk kanë të bëjnë medoemos me periudhën kur ishte gjallë, si për shembull teberruk ose tewessul, siç konfirmohet nga Sahihu i Buhariut, kreu mbi qimen e Profetit (s.a.v.s.). Asnjë musliman nuk do t’ia vishte kurrë ndokujt tjetri veç Zotit Një e të vetëm, efektin e çfarëdogjëje të lidhur me personin e Pejgamberit (s.a.v.s), gjatë jetës ose pas vdekjes së tij. Nëse ndokush do të mendonte të kundërtën, duke pohuar se ky efekt është i pavarur në vetvete, ai do të konsiderohej jobesimtar (kafir). Në përputhje me këtë, bërja teberruk dhe tewessul Profetit (s.a.v.s) dhe gjërave të lidhura me të nuk nënkupton që efekti bekues i mvishet ndikimit të tij personal në mënyrë të pavarur nga Zoti, por është tregues i faktit se, si i Dërguari i Fundit nga Zoti, ai është ‘më i miri i tërë krijimit’ dhe ‘mëshira e Zotit’ për mbarë krijimin. Prandaj, të bërit tewessul atij përbën mjet për të fituar afrinë e Zotit dhe Mëshirën e Tij të pafundme për njerëzimin. Pikërisht në këtë kuptim kërkuan tewessul sahabët te Pejgamberi (s.a.v.s) dhe tek gjërat e lidhura me të. Kësisoj, është e këshillueshme të kërkohet ndërmjetësim (shefa′at) nëpërmjet personave të devotshëm si Ehlu′l-Bejti i Pejgamberit (a.s.). Autoritete sunnite sikurse Shewkaniu, Ibn Kudameh el-Mekdisi el-Hanbeli, San′aniu dhe të tjerë pajtohen njëzëri mbi këtë çështje, sikurse ishte e qartë me kërkimin e shiut. Mbi bazën e këtyre fakteve, Dr. Buti e quan ngatërrim të çuditshëm nga vehabitë që të bëjnë dallim midis kohës së jetës së Profetit dhe asaj pas vdekjes së tij.[32] Duke cituar Prof. Hasan bin ′Ali el-Thekkafin, politeizmi (shirk) është i tillë ose në këtë botë ose në tjetrën, pavarësisht nëse personi të cilit i kërkohet tewessul për tek Zoti është gjallë apo jo. Mirëpo, shton ai, pa kurrfarë dyshimi bërja tewessul Profetit Muhammed (s.a.v.s) mbështetet nga rregullat e përgjithshme të lejueshmërisë, duke përfshirë si jetën dhe periudhën pas vdekjes së tij, ashtu edhe ahiretin.[33]
Tewessuli të vdekurve do të thotë t’i drejtohesh joekzistueses
Muhammed bin ′Abdul-Wehhabi shkruan: Tewessuli një të gjalli nuk ka problem, por tewessuli të vdekurve do të thotë t’i drejtohesh joekzistueses dhe është veprim absurd, i shëmtuar e i urryer. Kritikë1. Ky pohim është dhunim i qartë i fjalëve të Zotit në Kur’anin Fisnik: {Mos i llogarisni ata që vriten në rrugën e Zotit si të vdekur; Jo! Ata janë të gjallë dhe furnizohen nga Zoti i tyre.} (3:169) 2. Ai i bie ndesh gjithashtu thënies së Profetit Muhammed (s.a.v.s.) të regjistruar në Sahih el-Bukhari, Sahih Muslim dhe vepra të tjera autoritative (Sihah) tek sunnitë. Pas Betejës së Bedrit, Pejgamberi (s.a.v.s) qëndroi pranë pusit me të njëtin emër dhe iu drejtua të vdekurve me ajetin 46 të Sures el-A′r?f. Kur disa nga sahabët e tij ngritën vërejtje se si mund ta dëgjonin të vdekurit atë, Profeti (s.a.v.s) u përgjigj: "Ju nuk dëgjoni më mirë se ata."[34] 3. Ai u bie ndesh pohimeve të dijetarëve të shquar islamë si Imam el-Ghazzali, që shkruan në Ihja′ ′Ulum ed-Din: "Disa e mendojnë vdekjen si zhdukje dhe gjendje mosekzistence; ata që kanë bindje të tilla nuk kanë besim dhe në të vërtetë mohojnë Zotin dhe Ahiretin.” Hafiz Newewiu pohon në el-Mexhmu′ fi Sherh el-Muhadhdheb se gjatë qëndrimit pranë varreve të profetëve, sidomos atij të Pejgamberit Muhammed (s.a.), është e këshillueshme t’u kërkohet atyre t’i luten Zotit për nevojat tona, ngase ata janë të gjallë dhe, siç thotë Kur’ani Fisnik, {ushqehen nga Zoti i tyre} (3:169).[35] Shejh Khalil Ahmed Saharanpuri, i cili përcjell fetvanë e tij dhe atë të 75 ‘ulemave nga vise të ndryshme islame, shkruan: “Sipas nesh, Profeti Muhammed është i gjallë në varrin e tij dhe jeta e tij është e ngjashme me atë të kësaj bote, por pa detyrimet e saj.” Në veprën Enba′ ul-Adhkija′ bi-Hajat el-Enbija′, ′Alameh Xhelal ed-Din Sujutiu shkruan se prova për jetën e profetëve dhe dëshmorëve në varret e tyre është lutja e bërë nga Pejgamberi Musa (a.s.) në varrin e tij, siç tregohet në një hadith. Lidhur me këtë, Shejh Shemsu′l-Islam Muhammed Kasim ka shkruar një broshurë me titullin Ab-i Hajat.[36] 4. Në përgjigje të Shejh Xha′fer Nexhefiut, Ibn ′Abdul-Wehhabi ka thënë se të kërkuarit ndihmë nga të vdekurit është veprim absurd. Por si mund të quhet kjo shirk kur nuk ka asnjëfarë lidhjeje midis absurditetit e politeizmit? Dhe, nëse bërja tewessul njerëzve të tjerë konsiderohet shirk, atëherë si mund të verifikohet dallimi ndërmjet bërjes tewessul të gjallëve nga bërja tewessul të vdekurve? 5. Në këtë pikë, Ibn ′Abdul-Wehhabi ka kundërthënë mendimin e vet sepse, sikurse pamë më lart, ai besonte që Profeti Muhammed (s.a.v.s) është i gjallë në varrin e tij dhe pohonte se kjo gjendje jete e Pejgamberit është e epërme ndaj jetës së dëshmorëve. Ibn ′Abdul-Wehhab ka thënë gjithashtu se Pejgamberi (s.a.v.s) e dëgjon zërin e atyre që i dërgojnë bekime (salavat).[37] 6. Farid Waxhdi shkruan në enciklopedinë e tij: Në epokën tonë, Zoti ka hapur dy dritare të ndryshme diturie për ne dhe prova e këtyre dritareve konfirmon pa asnjë hije dyshimi se njeriu ka shpirt, i cili mund të jetojë i pavarur, pa nevojën e trupit.[38] Që nga shekulli XIX, shkenca e spiritizmit është zhvilluar dhe përdorur nga kërkuesit anekënd botës, pas studimeve dhe eksperimenteve të sakta në këtë drejtim. Në Sh.B.A dhe Evropë, kontakti me shpirtrat është pjesë e botës së shkencës.[39] Të dhënat që shkenca moderne ka grumbulluar pas dëshmimit të kontaktit me shpirtrat është një tjetër shembull i faktit se qenia njerëzore ka një shpirt të pavarur jashtë trupit fizik, që nuk shuhet me vdekjen e tij. Lidhja e shpirtrave të të vdekurve me të gjallët është provë e mirë e pavarësisë dhe pavdekshmërisë së shpirtit, dhe aftësia e tij për veprime të shumta është me lejen e Zotit të Madhërishëm.[40] Shpirtrat e njerëzve të drejtësishëm e të devotshëm që janë liruar nga bota e vdekshme kanë arritur përndijim dhe ndërgjegje të epërme e, në udhëtimin e tyre ngjitës, janë të lirë nga kufizimet e hapësirës dhe kohës. Ata i depërtojnë me lehtësi qiejt dhe thellësitë e oqeaneve për të vëzhguar madhështinë e krijimit të Zotit.
Bllokimi i Mjeteve (Sadd-i Dhara′i′)
Disa nga dijetarët vehabi si Dr. Muhammed bin Sa′d Suwej′ir, i cili është ndër zëvendësit e Shejh Bin Bazit, thonë se tewessuli e teberruku u lejohen ‘ulemave që njihen me thelbin e besimit, por u ndalohen njerëzve të thjeshtë, që janë të prirur të largohen kah politezimi e të cilët dalëngaldalë mund të fillojnë të besojnë në ndikimin personal të pejgamberëve dhe shenjtorëve në dhënien e mirësive dhe parandalimin e fatkeqësive. Prandaj, është e detyrueshme që të ndalohen nga tewessuli dhe tabarruku në emër të Bllokimit të Mjeteve. KritikëDuke rrëzuar pretendimin vehabist kundër tewessulit, Ajetullah Wa′iz-Zadeh thotë: Kur lejueshmëria ose këshillueshmëria e këtij veprimi është konfirmuar me prova racionale, nuk lejohet ndalimi i tevessulit me pretendimin e pabazë se gjoja të paditurit mund t’i japin atij ngjyrim politeist. Sikur të ishte ashtu, vetë Pejgamberi do t’ua kishte ndaluar njerëzve, si masë kujdesi (ihtijat), kërkimin e bekimeve, vizitimin e varreve ose puthjen e gurit të zi (Haxhar el-Eswed) në Qa′ben e shenjtë. Përkundrazi, masat ligjore për të kontrolluar/parandaluar devijimin bëhen që ‘ulemaja të ushtrojë kontroll më të madh.[41]
Tekfir i shi‘itëve për tewessul
Megjithë qasjen e tij ekstreme dhe të anuar në ndalim të tewessulit, Ibn Tejmijje pranon: Kjo është çështje kontroverse dhe të akuzosh për herezi ata që bëjnë tewessul është haram dhe veprim i mëkatshëm, ngase askush nuk ka thënë ndonjëherë se të bërit tewessul Pejgamberit (s.a.v.s) pas vdekjes së tij është kufr. Kjo është çështje delikate dhe nuk ekzistojnë prova të sigurta rreth saj. Kufri konfirmohet kur dikush mohon cilëndo prej shtyllave të fesë me vetëdije dhe ndërgjegje të plotë. Prandaj, ata që e akuzojnë një person për herezi ngase bën tewessul meritojnë dënimin më të ashpër.[42] Mjerisht, paragjykimi i verbër, të cilin fuqitë kolonizatore e kanë shfrytëzuar për të krijuar dallime mes muslimanëve sunni, si pasojë e kundërvënies së vehabive ndaj çështjes së tewessulit është zgjeruar më tej për të mbjellë përçarje mes muslimanëve sunni dhe atyre shi′i e për t’i damkosur shi′itët si jobesimtarë ose politeistë, me pretendimin se ata i kërkojnë për nevojat e tyre tjetërkujt veç Zotit. Në fjalët e Ajetullah Wa′iz-Zadeh, ata që s’e lejojnë tewessulin dhe teberrukun jan vetëm një pakicë tejet e vogël mes dijetarëve të botës islame, ku megjithë përpjekjet e tyre gjatë shtatë shekujve të fundit, ata nuk kanë arritur dot t’i bindin mbështetësit e tewessulit.[43] Kështu, siç është e qartë tashmë, sipas pohimit të Ibn Tejmijjes, çështja e tewessulit është morale dhe nuk ka të bëjë me parimet e fesë, sepse kafir është ai që kundërshton cilindo prej parimeve të Islamit.
Formë ekstreme tewessuli në mesin e Ehl-i Sunnetit
Është skenë e zakonshme në shumë vende të botës islame, që të shihen pjesëtarë të Ehl-i Sunnetit tek u qasen varreve të personave të devotshëm dhe të falen e luten për nevojat e tyre. Në Egjipt, Irak, Turqi dhe shumë vende të tjera, si India, Pakistani, Siria, Azia Qendrore, Afrika e Veriut etj, të vizituarit e varreve të eulija’ve dhe shenjtorëve për të bërë tewessul dhe kërkuar bekime është praktikë e pranuar. Dr. Mustafa Mahmud shkruan se njerëzit në Egjipt vërshojnë tek varri i Sejjid Rifa′iut e Ibrahim Dasukiut, duke thirrur me zë të lartë fraza si: Meded Ja Rifa′i (ndihmë, o Rifa′i), Shifa′ bi-Jadike Ja Sejjidi Ibrahim Dasuki (në duart e tua është shërimi, o Zotëriu im Dasuki).[44] Egjiptianët vizitojnë gjithashtu varrin e Shafi′iut (themeluesit të medhhebit shafi′i) për tewessul, ndërsa në Baghdad, hanefitë bëjnë të njëjtën tek varri i Ebu Hanifes. Në Turqi, njerëzit i kërkojnë nevojat e tyre tek varri i sahabiut të njohur Ebu Ejjub el-Ensari. Është gjithashtu zakon në Egjipt dhe vende të tjera që njerëzit të hedhin kërkesa me shkrim në varrin e Shafi′iut, dhe të qajnë e vajtojnë në tyrbet e eulija’ve dhe të devotshmëve për gjëra që askush përveç Allahut nuk e ka fuqinë t’i dhurojë. Kur dijetarët vehabi ndeshen me skena të tilla në mesin e sunnive, ata i damkosin këta muslimanë si politeistë dhe ndjekin të njëjtën hamendje ndaj shi′itëve, për të cilët kanë pak ose aspak informacion, duke shkuar nganjëherë në skajin e të quajturit të tyre murtedë që duhen vrarë.
Pastërtia e teuhidit në du’atë shi′ite
Lutjet dhe veprat e adhurimit tek shi′itët kanë formën më të kulluar të teuhidit, të nxjerrë nga udhëzimet e Profetit Muhammed (s.a.v.s) dhe Ehlu′l-Bejtit. Për shembull, shi′itët nuk e vendosin ballin e tyre gjatë sexhdeve mbi qilim, mbi gjëra të ngrënshme, rroba, coha, materiale plastike ose sintetike, sepse Imam Xha′fer es-Sadiku ka thënë: Njerëzit e kësaj dynjaje janë robër të ushqimeve dhe veshjes, ndaj nuk është e drejtë për dikë që ndodhet në aktin e të falurit para Zotit ta vendosë ballin te zoti i adhuruesve të kësaj dynjaje.[45] Po kështu, muslimanët shi′itë recitojnë du’atë e mësuara nga Profeti dhe Ehlu′l-Bejti i tij (a.s), në të cilat të gjitha kërkesat i drejtohen Allahut të Madhërishëm. Imamët e Dëlirë gjithashtu i kanë paralajmëruar njerëzit ndaj shpërqendrimit nga dukjet e jashtme dhe humbja nga sytë e realitetit dhe substancës së du’ave. ‘Ulemaja shi′ite është përpjekur ta ruajë rrugën e Profetit dhe të Ehlu′l-Bejtit të tij (a.s.). Autoriteti i madh juridik, Ajetullah Sejjid Husein Buruxherdiu kishte mospëlqim ndaj bërjes së sexhdes në copa balte me konture xhamie apo një ndërtimi tjetër. Në manualet e tyre të jurisprudencës, edhe Ajetullah Buruxherdiu edhe Ajetullah Khumeini thonë si më poshtë rreth sexhdes në faltoret e shenjta: Është haram t’i bëhet sexhde kujtdo përveç Zotit. Nëse akti i sexhdes përpara faltoreve të Imamëve të Dëlirë (a.s.) është formë falënderimi drejtuar Zotit, nuk ka problem, përndryshe është haram.[46] Një vështrim mbi du’atë e Ehlu′l-Bejtit Sikurse pranon dijetari i shquar sunni Mahmud Alusiu në komentarin e tij të Kur’anit Fisnik, në asnjërën prej du’ave që janë mësuar nga Ehlu′l-Bejti nuk i bëhet tewessul personit të Profetit (s.a.v.s).[47] Nëse shfletojmë librat e du’ave të shi′itëve si Mefatih ul-Xhinan, do të shohim se të gjitha lutjet e Imamëve të Dëlirë (a.s) i drejtohen vetëm Zotit, dhe të gjitha kërkesat fillojnë me: Allahumme, Ja Allah, Ja Rabb dhe cilësime të tjera të Zotit si Ja Rahman, Ja Rahim, Ja Dhu’l-Xhelal ve’l-Ikram, etj. Duke folur mbi lutjen e famshme Du′a′ Tewessul, që i drejtohet Profetit (s.a.v.s) dhe Imamëve të Dëlirë (a.s.), Sejjid Muhammed Hasan Musawi, thotë: Synimi i tewessulit ndaj besimtarëve të devotshëm është se atyre u kërkohet t’i luten Zotit që ta çlirojë nevojtarin nga fatkeqësia, pasi lutja e këtyre figurave të shenjta pranohet nga Allahu.[48] Du′a′ Tewessul e ndodhur në Mefatihu′l-Xhinan është e njëjta lutje për tewessul të cilën të gjithë transmetuesit sunni të hadithit e konsiderojnë njëzëri sahih (të saktë) dhe tregojnë se Profeti (s.a.v.s) ia mësoi një të verbri, të cilit iu kthye shikimi pas recitimit të saj.[49]
Përfundim
Prandaj, duke konkluduar mund të pohojmë me bindje pikat e mëposhtme, ngase tewessuli është një parim i pranuar në jetën e një muslimani të sinqertë dhe të devotshëm, dhe se çfarëdo debatesh që mund të jenë ndezur vijnë për shkak të paragjykimit dhe mungesës së të kuptuarit të drejtë të Islamit: 1. Kundërshtia rreth çështjes së tewessulit nuk është pikë mospajtimi mes muslimanëve shi′i dhe atyre sunni, por dallim opinioni mes sektit selefi dhe muslimanëve të tjerë. 2. Shumica e dallimeve të vehabive/selefive janë me sufitë ekstremistë, të cilët besojnë në reinkarnim, dhe me masat sunnite që shpeshherë bëjnë tewessul emotiv në varret e eulijave dhe i kërkojnë nevojat e tyre nga të vdekurit si Ebu Hanife dhe ′Abdul-Kadir Gilani në Baghdad, Shafi′iu, Rifa′iu, Dasukiu dhe të tjerë në Egjipt, Idrizi në Marok dhe Ebu Ejjub el-Ensari në Turqi, si dhe Khoxhe Mu′in ed-Din Çishtiu dhe shumë të tjerë në Indi, apo Data Ganxh Bakhshi dhe shenjtorët sufi në Pakistan. 3. Ç’është e vërteta, parimisht selefitë dhe vehabitë kanë dallime të vogla me muslimanët shi′i mbi këtë pikë, ngase muslimanët shi′itë recitojnë du’atë e Ehlu′l-Bejtit, që përmbajnë formën më të kulluar të teuhidit. Mirëpo, për shkak të pafamiliaritetit të tyre me shi′itët, ata i akuzojnë këta të fundit për shirk dhe në injorancën e tyre i damkosin si jobesimtarë. 4. Në të gjitha du’atë e Ehlu′l-bejtit, i adresuari është vetëm Allahu i Madhërishëm, madje edhe në të famshmen Du′a′ Tewessul, për të cilën sunnitë pohojnë njëzëri se i është mësuar nga Profeti Muhammed (s) një të verbri, i cili në vijim e rifitoi shikimin. 5. Du′a′ tewessul, ku i shprehet devocion Profetit dhe Ehlu’l-Bejtit të tij të Dëlirë nuk është nisur ekskluzivisht për shi′itët, por ka qenë tejet e përhapur ndër sunni, gjersa Ibn Tejmijje dhe sidomos Ibn ‘Abdul-Wehhabi më vonë dolën në skenë me interpretimin e tyre të çuditshëm. Për shembull, thurja poetike e tewessulit ndaj 14 të Dëlirëve gjendet në veprat e poetëve të shquar të Ehl-i Sunnetit si poeti pers Shejh Sa′di Shirazi dhe sufiu Khalid Nakshbendi – si dhe gnostiku e filosofi i famshëm musliman nga Andaluzia, Shejh Muhji′d-Din Ibn el-′Arabi. 6. Si pjesë të fushatës së tyre dezinformuese kundër tewessulit, selefistët përpiqen të shfrytëzojnë ajete të caktuara të Kur’ani Fisnik që u referohen politeistëve që adhurojnë idhuj në vend të Zotit Një e të Vetëm, dhe të cilët i synojnë nevojat e tyre nga këto objekte pa jetë të bëra nga dora e njeriut. Mirëpo, është e qartë se të barazuarit e atyre që kërkojnë tewessul te Profeti (s.a.v.s) me politeistët dhe jobesimtarët është gabim i rëndë, ngase kërkuesit e tewessulit, ndryshe nga idhujtarët, i drejtohen Krijuesit Fuqiplotë dhe i kërkjnë Atij për nevojat e tyre, duke e bërë Pejgamberin (s.a.v.s) wasileh për pranimin e lutjes. Nga ana tjetër, idhujt nuk kanë lidhje me Zotin dhe s’janë gjë tjetër veçse objekte pa jetë të bëra nga njeriu, ndërsa Profeti Muhammed (s.a.v.s) është shenja e hapur e Zotit, i Dërguari i Alahut dhe Mëshira për tërë krijimin. Zoti i ka dhënë atij gjithashtu fuqi - si në këtë botë, ashtu edhe në tjetrën - për t’u lutur dhe ndërmjetësuar për ndjekësit e tij të vërtetë. Mohimit të periudhës së barzakhut të Profetit nga vehabitë i mungon çdo shpjegim racional dhe ai është i kundërt me pikëpamjen e ‘ulemave të të gjitha shkollave të Ehl-i Sunnetit. 7. Ata që dëshirojnë ta bëjnë Pejgamberin (s.a.v.s) ndërmjetësin e tyre pa i qëndruar të bindur Kur’anit Fisnik dhe Ehlu′l-Bejtit, janë përngjasuar nga dijetarë shi′itë, si ‘Alameh Tabataba′i, me një ëndërrimtar që kërkon të bëhet i urti i kohës pa studiuar e mësuar asgjë.