Me emrin e Zotit, Bamirës dhe Mëshirues! Të gjitha lëvdatat janë për Allahun e Madhëruar, Zotin e botëve. Atij i falënderohemi për mëshirën e për mirësitë e Tija, prej Tij kërkojmë ndihmë e udhëzim në gjithçka që bëjmë dhe shpresojmë që Ai të na kaplojë me bekimin e Vet. Paqja dhe bekimi i Zotit qoftë mbi profetin tonë Muhammedin, mbi pasardhësit e tij të dëlirë dhe mbi shokët e tij të zgjedhur! O robër të Zotit! E këshilloj veten time dhe juve që të keni droje para Zotit dhe t’u bindeni urdhrave të Tij! 

Në kohën tonë, përshpirtshmëria është bërë një temë aq jetike, sa askush nuk e vë në pyetje rëndësinë e saj. Megjithatë, duhet gjithnjë të theksohet se përshpirtshmëria nuk mund të ndahet nga feja. Mësimet e të gjitha feve monoteiste dhe veçanërisht mësimi i profetit Muhammedit, paqja qoftë mbi të e mbi familjen e tij, janë një thirrje drejt përshpirtshmërisë. Këta mësime ftojnë drejt monoteizmit dhe sjelljes etike, të cilat e përfaqësojnë mësimin e profetëve në teori e në praktikë dhe të cilat përherë kanë qenë një bazë e mirë për rrymat shpirtërore të njerëzimit. Fakti se në mesin e kurbanëve që ofruan Habili dhe Kabili (djemtë e Ademit), Zoti e pranoi vetëm kurbanin e Habilit për shkak të sinqeritetit të tij, është një mësim krejtësisht jomaterial dhe shpirtëror.

Do të ishte me vend të flisnim për gjërat, të cilat kanë ndikim në përhapjen dhe zhvillimin e përshpirtshmërisë, veçanërisht në ndërlidhje me fenë. Në këtë ligjëratë do të shohim se ç’thotë feja në këtë temë.

Më lejoni të theksoj edhe njëherë se përshpirtshmëria e ka zanafillën tek prirjet e lartësuara të njeriut. Këto janë prirje të një natyre krejtësisht jomateriale, që burojnë nga natyra e lindur e njeriut e që janë të dukshme tek çdo njeri, qoftë pak ose shumë. Bëhet fjalë për një prirje, të cilën duhet ta kultivojë njeriu, që të mund të zhvillohet e të lulëzojë brenda tij.

Në mesin e gjërave që luajnë një rol të rëndësishëm në përforcimin e përshpirtshmërisë tek njeriu, është njohuria në lidhje me Zotin e Madhëruar. Zoti është posedues i të gjitha përsosurive dhe është i pavarur në nivel absolut. Kur të krahasohen me të, të gjitha krijesat janë plotësisht të varura. Ky besim, i cili është trajtuar shumë hollësisht në teologjinë dhe në filozofinë islame, ia prezanton njeriut një Krijues të Gjithëfuqishëm, i cili sheh e dëgjon gjithçka. Kjo njohje është një burim përshpirtshmërie për njeriun.

Zoti është një Zot i vetëm:

...por mua më është shpallur se Zoti juaj është një Zot. (Kur’an 18:110) 

Ai është e vërteta e qartë:

...dhe do të shohin se Zoti është i vërtetë. (Kur’an 24:25) 

Ai është i Pavaruri absolut (Samed):

Ai është Samed (i Pavaruri, prej të cilit varen të gjithë). (Kur’an 112:2) 

Ai është Krijuesi i gjithçkaje:

S’ka Zot tjetër veç Tij, Krijuesit të gjithçkaje...(Kur’an 6:102) 

Gjithçka është e varur prej Tij:

O njerëz! Ju jeni të varfër e të varur nga Zoti, ndërsa Zoti është i pavarur dhe i lavdëruar. (Kur’an 35:15) 

Njeriu dhe të gjitha krijesat e tjera janë gjithnjë të varura nga Zoti, pa të cilin ata as nuk mund të vijnë në ekzistencë e as të vazhdojnë së ekzistuari.

Kur kësaj njohurie mbi zanafillën t’i shtohet edhe njohuria lidhur me ringjalljen dhe botën e amshueshme, bindjet e njeriut do të përforcohen edhe më dhe do ta sjellin atë në majat e përshpirtshmërisë. Në këtë mënyrë, njeriu ndien më shumë përgjegjësi karshi vetes, karshi Zotit dhe karshi njerëzve të tjerë. Një njeri që e arrin këtë shkallë përpiqet gjithnjë të mos e harrojë veten e tij dhe t’i rikujtojë vetes se sa i madh është Zoti. Ai do të jetë i vetëdijshëm për përgjegjësinë karshi Zotit dhe do ta ndiejë veten të detyruar për t’iu bindur Atij. Ai do të përpiqet t’i kryejë detyrimet e tija në mënyrën më të mirë të mundur. Një njeri i tillë i do njerëzit e tjerë dhe i ndan me ta problemet e tyre. Ai gjithnjë u jep këshilla dhe udhëzime, në mënyrë që ta arrijnë të vërtetën e të mos ndahen nga rruga e drejtë. 

Gjërat e thëna më sipër tregojnë se përshpirtshmëria dhe arsyeja (mendja) nuk mund të ndahen nga njëra-tjetra. Këto dy gjëra e ruajnë njëra-tjetrën përballë devijimeve dhe dëmeve, të cilat nuk mund t’i përballojnë vetëm. Arsyeja pa përshpirtshmërinë është e zbrazët dhe e kalueshme, ndërsa përshpirtshmëria pa arsyen shndërrohet në një bestytni, sektarianizëm dhe përpjekje për t’i shfrytëzuar njerëzit e tjerë. Për sofistët, të cilët e shfrytëzonin arsyen për përfitime materiale, Platoni thoshte: “Sofistët janë tregtarë që shesin e blejnë mallëra të shpirtit.”

Njeriu besimtar e ka fenë si një peshore, nëpërmjet të cilës mund t’i masë e t’i vlerësojë “mallërat” shpirtërore. Besimtari është i zgjuar dhe i mençur. Përshpirtshmëria nuk është për të një arsyetim për ta lënë mënjanë arsyen, njësoj siç nuk është arsyeja një shkak për të hequr dorë nga përshpirtshmëria. Arsyeja ia tregon njeriut rrugën dhe nuk i lejon të përhumbet nëpër rrugë imagjinare, ndonëse ajo vetë kurrë nuk mund të ekzistojë e pavarur nga përshpirtshmëria.

Shkëputja e përshpirtshmërisë nga arsyeja bën që njeriu të ketë një mendësi sektariane dhe të përhumbet në bestytni. Megjithatë, as vetë arsyeja, pa qenë e përkrahur nga përshpirtshmëria, nuk ka për ta sjellë njeriun më pranë qëllimit. Lidhja ndërmjet arsyes dhe përshpirtshmërisë, që është në të vërtetë lidhja ndërmjet arsyes dhe shpalljes hyjnore, është një element i domosdoshëm për një jetë të pastër e të mbushur me besim. Lidhur me këtë, Mevlana Rumiu (k.s) thotë:

Mendja s’di për gjërat vetiu të gjykojë
Nga i dituri nxë e varur është prej tij.
Vërtet kupton mendja, e ka këtë fuqi.
Por veç i Zoti i Shpalljes mund ta mësojë. 

Çdo art e shkencë, dije, prej shpalljes fillon.
Kështu nis, pastaj mendja gjëra shton.
Nëpërmjet mendjes po të ish’ gjithçka
do të mësohej edhe zanati pa usta.  

Paqja, mëshira dhe bekimi i Zotit qofshin mbi ju!