Me emrin e Zotit, Bamirës dhe Mëshirues! Të gjitha lëvdatat janë për Allahun e Madhëruar, Zotin e botëve. Atij i falënderohemi për mëshirën e për mirësitë e Tija, prej Tij kërkojmë ndihmë e udhëzim në gjithçka që bëjmë dhe shpresojmë që Ai të na kaplojë me bekimin e Vet. Paqja dhe bekimi i Zotit qoftë mbi profetin tonë Muhammedin, mbi pasardhësit e tij të dëlirë dhe mbi shokët e tij të zgjedhur! O robër të Zotit! E këshilloj veten time dhe juve që të keni droje para Zotit dhe t’u bindeni urdhrave të Tij!
Nëse njeriu synon ekzistencën e mirëfilltë, pra atë që ia përmbush nevojat e vërteta, ai duhet të kërkojë një fe, sepse pa fenë nuk mund të lulëzojnë potencialet e vërteta të njeriut. Duhet të jetë e qartë se kur themi “ekzistencë e mirëfilltë”, nuk nënkuptojmë ekzistencën materiale të njeriut, por aftësinë e tij për t’i kuptuar dimensionet e mirëfillta (shpirtërore) njerëzore. Ja përse njeriu duhet t’i gjejë një përgjigje pyetjes në vijim: “Përse kemi nevojë për fenë dhe përse nuk mund njeriu t’i bëjë të lulëzojnë të gjithë dimensionet e ekzistencës së tij pa fenë?” Duke u mbështetur në këtë, duhet ta shqyrtojmë nevojën e njeriut për fenë si një nevojë të mirëfilltë dhe të brendshme. Qasja e përmbledhur në shprehjen “pritjet e njeriut nga feja” është e mjegullt dhe e paqartë, sepse në këtë rast, njeriu e zëvendëson të Hakkun dhe e vendos veten në rolin qendror. Ky qëndrim u shfaq pas Renesancës dhe zhvillimit të pikëpamjeve humaniste mbi njeriun. Në këtë pikëpamje hiqen nga loja nocionet fetare si Zoti. Si rrjedhojë, ata që flasin mbi “pritjet e njeriut nga feja”, bëjnë ç’mos për të mos e përkufizuar të drejtën (ar. hakk) dhe të padrejtën (ar. batil), si dhe për të mos i orientuar nevojat e vërteta dhe të natyrshme të njeriut në bazë të Hakkut. Të tillët përpiqen t’i zgjidhin problemet e njeriut, duke e vendosur atë në qendrën e çdo gjëje.
Por a mundet vërtet feja t’u përgjigjet nevoja të njeriut në këtë epokë? A është mënyra e sotme e jetesës e tillë, ku të gjitha nevojat e njeriut mund të përmbushen edhe pa fenë? Dhe nëse jeta e njeriut të sotëm është në rregull edhe pa besimin në Zotin e në amshim, atëherë përse duhet të merremi me këtë çështje? Të njëjtat pyetje vlejnë edhe për çështjet si etika dhe shkencat. Një qasje e tillë bën që feja të lihet anash tërësisht. Kështu, si në sferën private ashtu edhe në atë publike, nevoja për fenë do të shtypet tërësisht.
Pritjet e fesë nga njeriu
Përkundër qasjes “çfarë pret njeriu prej fesë”, mund ta pyesim të kundërtën, gjegjësisht “çfarë pret feja nga njeriu?” ose “si i përkufizon feja nevojat e njeriut?”. Këtu mund të diskutohet se çfarë qëllimi kishte Zoti, si Krijues i botës dhe i njeriut, gjatë krijimit të këtij të fundit? Çfarë është qëllimi i krijimit? Në cilat rrethana ka nevojë njeriu për fenë dhe për mësimet e saj, që të jetë i lumtur, si në këtë botë ashtu edhe në tjetrën? Në një përkufizim të qartë të kësaj çështjeje, Imam Xhaferi (s.a.a.) thotë: “E tërë dituria e njeriut mund të ndahet në katër: ta njohësh Zotin, të dish çfarë ka bërë për ty, të dish çfarë pret prej teje dhe të dish çfarë të largon nga besimi yt.”[1]
Pse ka nevojë njerëzimi për fenë?
Për t’i dhënë përgjigje pyetjes përse njeriu ka nevojë për fenë dhe përse nuk mund t’i ngarkojë kuptim jetës dhe ekzistencës së vete veçse nëpërmjet fesë, duhet të përsiatemi me kujdes dhe të gjejmë një shpjegim të qartë. Fillimisht duhet ditur se njeriu ka një prirje që nuk është fare në harmoni me dimensionin e vet material, pra që është larg punëve të kësaj bote. Bëhet fjalë për prirjen për të adhuruar, për të besuar, për të qenë i virtytshëm, për t’u zhvilluar dhe për ta kërkuar e gjetur të vërtetën. Prirjet e tilla janë trajtuar si nga feja ashtu edhe nga psikologjia. Një prej këtyre prirjeve është dituria dhe prirja për njohje, si rrjedhojë e të cilës njeriut ka dëshirë ta kuptojë atë që ndodh dhe, për këtë arsye, e ndjek atë. Madje edhe një foshnje e sapolindur, me të dëgjuar një zë, përpiqet ta gjejë burimin e zërit. Kjo prirje është arsyeja parimore e zhvillimit shkencor dhe dituror të njeriut. Prirja e dytë është prirja për virtytin dhe etiken. Pas një hulumtimi të shkurtër mund të kuptojmë se të gjithë njerëzit, madje edhe ata që janë të shthurur e kryejnë vepra të liga, e kërkojnë të mirën. Fëmijët, për shembull, janë të prirë ta thonë përherë të vërtetën e të mos gënjejnë. Kjo është kështu sepse e vërteta është nga prirjet më hyjnore të njeriut. Megjithatë, pas një kohe të caktuar, për shkak të gabimeve në edukim, fëmijët nisin të gënjejnë dhe bëhen gënjeshtarë. Kjo nuk është tema jonë e sotme, ndaj do të mjaftohemi vetëm duke thënë se kjo prirje është në natyrën e të gjithë njerëzve. Prirja e tretë është prirja për të bukurën. Të gjithë njerëzit e duan bukurinë dhe e shijojnë soditjen e një gjëje të bukur, qoftë shkrim i bukur, fotografi e bukur ose arkitekturë e bukur. Prirja e katërt është prirja për të besuar dhe për të adhuruar, që është një manifestim i kujdesit të kushtuar jomateriales dhe të mbinatyrshmes. Ndaj mund të thuhet se tek të gjithë njerëzit ekziston një prirje për fenë dhe besimin. Megjithatë, mund të ngjajë që kjo prirje të mjegullohet nëpërmjet punëve të kësaj bote, aq sa ajo të mos mund të rizgjohet në brendi. Këtë prirje Zoti e pranon si një prirje të natyrshme të njeriut dhe thotë:
Dhe ktheje fytyrën tënde drejt fesë, drejt natyrës së lindur, në të cilën Zoti e krijoi njeriun! (Kur’an, 30:30)
Është pikërisht nëpërmjet mësimeve fetare që njeriu mund të gjejë përgjigje për shumë pyetje lidhur me veten: prej nga vij, përse jam krijuar dhe ku më çon rrugëtimi im? A është kjo botë ndalesa e fundi? Ose mos vallë ka një jetë edhe pas vdekjes?
Nuk guxojmë të harrojmë se kur themi se feja është një prirja e natyrshme e njeriut, nënkuptojmë pikërisht se të gjithë njerëzit e kanë këtë në natyrën e tyre të lindur. Ajo nuk zhduket dhe e shoqëron njeriun gjatë tërë jetës, për dallim nga çështjet materiale, të cilat përherë kanë nevojë për një shkak material dhe janë të një natyre materiale. Për dallim prej tyre, prirja e njeriut për adhurim nuk ndryshon sipas rrethanave dhe nuk mund të zhduket.
[1] Kulejni, El-Kafi, v.1, fq.49, hadithi nr.11 (botuar Tehran, Dar el-Kitab el-Islamijje, botimi i katërt, 1407 hixhri)